MLN 60-130

You might also like

Download as pdf
Download as pdf
You are on page 1of 71
CHUONG II CHU NGHIA DUY VAT BIEN CHUNG 1. VAT CHAT VAY THUC 1, Vat chit va phwong thite tin tai cia vat cht Vét chit 14 mét pham tr nén ting cia chit nghia duy vat tiét hoe ‘Trong lich sir tu tuéng nhén logi, xung quanh vin dé nay tudn dién ra eude déu tranh Khong khoan nhuong gitta chit nghia duy vét va chii nghta duy tam, Ban than quan niém cia chi nghia duy vat yé pham ta vat chat cing trai qua lich sit phat wién lau dai, gin tién voi nhitng tién bé ca khoa hoc va thye tién, 4.1, Quan niém cita chi nghta duy tim va chit nghia duy vét trade C.Mie ve phgm tri vot chit Cée nha triét hoc duy tam, ed chil nghia cue tam khéch quan va chit nghia duy tam chit quan, ts thoi c6 dai dén hign dai tuy bude phai thira nhdn sw ton tai cia cae sur vat, hign tuong cita thé gidi nhung Iai phi nhan dic trung “ty {han tn tai” etia ching, Chi nghié duy tam khéch quan thita nhén su tén tai hign thyre cua gid tw nhién, nhung Iai cho ring ngudn gée cia né la do “su tha hod” ciia “tinh thin thé gidi”. Chi nghia duy tam eh quan cho ring dic trung co ban nhét eta moi sur v4, hign tuong la sw ton tai 18 thude vao chit quan, ttre 14 mOt hinh thite tn t9i khic eta ¥ thie, Do dé vé mit nbiin thie Luan, chi nghia duy tam cho ring con ngudi hoge 1a khéng thé, hoe 1 chi nhin thire duge cai bong, céi b2 ngodi ca sw vat, hign tuong. Tham chi qué trinh niin thiic eda con ngudi, theo ho, ching qua chi 8 qué tinh y thite di “tim ai” chinh bain than minh du6i hin thite khée ma thoi. Nhu vay, vé thuc ehdt, cae nha teiét hoe duy tam da phit nhan de tinh tdn tai khch quan eita vat chAt. Thé gidi quan duy tam rat gin véi thé gidi quan t6n gido va tat yéu dain ho dén voi thin hoe. Quan diém nhit quan tir sua dén nay ela ede nha triét hoe duy vat la thita nhdn sy tn tai khch quan ca thé gidi vat chét, lay bin thin gidi ty nhien dé siti thich ty nhién. Lép trudmg dé 12 ding din, song chua dui dé cée nha duy v§t trude C. Mée di dén m6t quan nigm hoan chinh vé pham ti nén ting nay, Tuy vay, cling v6i nhiing tién bQ eta lich str, quan nigm eta cae nha triét hoe duy vat vé vat chét cling ting buse phat trién theo hudng ngay cing sdu sic va triru tugng hod khoa hoc hon. Chit nghia duy vat thei Cé dai. Thi CO dai, de bigt lao Hy Lap - La Ma, Trung Quée, An Dé da xuit hign chit nghia duy vat véi quan niém chat 60 phac vé gidi ty nhién, vé vat chat. Nhin chung, ede nha duy vat thoi Cé dai quy vat chit v8 mot hay mot vai dang cy thé cia né va xem ching 1a khoi nguyén cha thé gidi, tte quy vat chét vé nhimg vat thé haw hin, cém tinh dang tn tai 6 thé gi6i bén ngoai, chang han, nude (Thales), Itra (Heraclitus), khong khi (Anaximenes); dit, nude, lita, gid (Tir dai - An D6), Kim, moo, thity, hoa, (Ned hanh - Trung Quéc). M6t s6 trudng hop die bigt, ho quy vat chat (khong chi vat chét ma thé gidi) vé nhting ci trl tong nhu Khéng (Phat gido), Dao (Lao Trang). Mot burée tién méi trén con dudng xy dung quan nigm duy vat vé vit chit duge thé hign trong quan niém eta nha triét hoe Hy Lap cd dui ‘Anaximander, Ong cho ring, co sé dau tién cla myi vat trong vii try 14 mot dang vat chét don nhit, v6 dinh, vé han va tan tai vin vién, d6 1a ApeirOn, Theo 6ng,Apeiron Iudn 6 trong trang théi van dng va tir 46 nay sinh ra nhiing mat d6i lap chat chia trong nd, nhu néng va lanh, khd va wét, sinh ra va chét di v.v.. Day la mot od ging mudn thodt ly céch nhin trye quan ve vat chat, muén tim mét ban chat su sfc hon dang dn dau phia sau cac hign trong cm tinh vé ngoai céc sy vit. Tuy nhién, khi Anaximander cho ring, Apeirén 1a mgt céi gi 46 @ gitta nude va khOng Ki thi 6ng vin chia vugt Khoi hen ché cua cde quan nigin trude dé vé vat chat. Buée tién quan trong nhit cita sy phat tién phgm tra vat chat 1a dinh nghfa vat chét eda hai nha triét hoc Hi Lap 06 dei la Loxip (khoding 500 - 440 trudc CN) va Démécrit (khoang 427 - 374 tude CN). Ca hai Ong, du cho ring, vat chat la nguyén th, Nguyen ti theo ho 18 nhting hat nhd nbat, khong thé phin chia, khong khac nhau vé chat, ton tai vinh vién va su phong phi cla ching vé hinh dang, tw thé, trat wr sp xép quy dinh tinh muén vé ea van vat. Theo Thuyét Nguyén tt thi vat chit theo nghia bao quét nhét, chung nat khong ddng nghia véi nhing vét thé ma con ngudi 6 thé edim niin dusge mot cdch tryc tiép, ma 1a mét l6p ede phan ti htiu hinh rng r&i nim su trong moi sur vat, hién tung. Quan nigm nay khong nhitng thé hién mot bude tién khé xa cia cde nha triét hoe duy vet trong qué trinh tim kiém mot dink nghia ding din vé vat chit ma con 06 ¥ nghfa nhu mOt dy bao khoa hge tai tinh cia con ngudi vé cdu tric cita thé gidi vat chit noi chung. Chit nghia duy vat thé ky XV - XVII. Bat dau tir thoi ky Phye hung (thé ky XV), phuong Tay di c6 sy bist pha so véi phuong Déng & chd khoa hge thuc nghigm ra 0, die bigt 18 su phat tin manh ea co hye; cing nghiép. én thé ky XVII -XVIIL, cht nghia duy vat mang hinh thite chit nghia duy vat 61 siéu hinh, may méc. Thuyét nguyén wr van duge eae nha triét hoe va khoa hoc ty nhién thoi ky Phye Hung va Cin dai (thé ky) XV - XVIII) nu Galilé, Bécon, Hépxo, Xpindda, Honbach, Didord, Niuton.. tiép tue nghién ci, khing dinh trén lap trang duy vat. Dje bigt, nhOng thinh cong ky digu ea Niuton trong vat ly hoc ¢6 dién (nghién ctu céu tao va thuge tinh ela céc vat thé vat chét vi mé - bat dau tinh tir nguyén ti tre Len) va vige khoa hoc vat ly thye nghiém ching minh duge sw tn tai thye sy cha nguyén tir cing lam cho quan nigm trén day duge cing ¢6 them. Song, do chia thodt khéi phuong phép tw duy siéu hinh nén nhin chung cde nha oriét hoe duy vat thoi key egin dai di khéng dua ra duge nbding khai guat triét hoe dimg din. Hy thong ding nit vat chat voi khéi hugng, coi nhiing dinh lugt ec hoe nhu nhtng chan ly khéng thé thém bot va gidi thich mot hign tugng cia thé gidi theo ning chudn muc thudn twy co hoe; xem vat chat, vén Ong, khong gian, thoi gian nhu nhig thyre thé khée nhau, khOng eo méi lién ‘hg nOi tai voi nhau... Cting c6 mot s6 nha tiét hoe thoi ky nay o8 ging vach ra nhcing sai lim ctia thuyét nguyén tir (ching han nhur Décacter, Canto...) nhung Khong nhiéu va khdng thé lam thay ddi can ban cai nhin cc hoc ve thé gidi, Khéng di dua dén mot dinh nghia hoan toan méi v8 phgm tri vat chét. 1.2. Cuge cach mang trong khoa hoc ue nhién eudi thé kj XIX, du thé bys AX va sw pha sin cita ede quan diém duy vai siéu hink vé vat chat Nam 1895, Ronghen phét hign ra tia X. Nam 1896, Béccoren phat hién ra hign twong phéng xq cia nguyén t6 Urani, Nam 1897, Témxon phét hign ra dign ti. Nam 1901, Kaufman da ching minh duge khéi lwong cia dign tit Kh6ng phai la bat bién ma thay déi theo van tée van déng cita nguyén tit, Nim 1898 - 1902, nha nit vét ly hoc Ba Lan Mari Se6léd6psca cing véi ching la Pic Curie, nha hoa hoc nguiti Php, da khém phé ra chét phéng x manh Ia pOléni va radium, Nhting phat hign vi dai dé chimg t6 ring, nguyén tir khéng, phai 1 phan tir nhé nhét ma n6 c6 thé bj phin chia, chuyén hod. Nam 1905, Thuyét ‘Tuong doi hgp va nim 1916, Thuyét Tuong d6i Tang quét eta A Anhxtanh ra i da chimg minh: khéng gian, thdi gian, kh6i Long ludn bién déi cing véi su van d6ng ciia vat chit. Thé gicti vét cht khong co va khOng thé c6 nhing vot thé khéng o6 két cu, tée 1 khéng thé ¢6 don vi cudi cing, tuyét déi don gitin va bat bién dé dae trung chung cho vat chit. Thé gidi Ay con nhidu didu “ky la” ma con ngudi da va dang tiép tue kham pha, ching han nhu: sy chuyén hoa gitta hgt va truong, sng va hat, hat va phin hat, “hut kh6i long”, quan hé bt dinh, v.v.. Diéu nay da khing dinh dy dodn thién tai cia Ph. Angghen: 62 S “Khong thé coi nguyén ti la phin tir nhé nhét cia vat chdt da bit” va eta VL. Lénin; “Dign tir ofing v6 cing tn nhw nguyén ti, ty nhién 1a v6 tan”! 1a hoan toan ding din. Diing true nhiing phat hign trén déy cia khoa hoe ty nhién, khéng it nha Khoa hoe va triét hoe dig tren Ip trong duy vat tyr phat, siéu hinh da hoang mang, dao d9ng, hoai nghi tinh ding dan cia chi nghia duy vat. He cho ring, nguyén tir khéng phai 1a phin tt nbd nhét, ma cd thé bi phn chia, tan ra, bj mat di”, Do d6, vat chat cfing cé thé bién mat; 06 hign tong khong co khéi lugng co hoc, hgt chuyén thanh tung, cling ¢6 nghia I vat chat chi con 1a ning Inong, 1a sOng phi vat ch4t; quy luat co hoc khéng con tae dung gi trong thé gicti vét cht “ky la”, thé gigi ton tai khong cé quy lua, moi khoa hoe tr thanh thira va néu cé ching cing chi la sy séng tao tuy tign cia tu duy con ngudi; khéch thé tiéu tan, chit thé tro thanh edi ed tude, edi con Iai duy nat la. ching ta va cim gide cing tr duy cita chiing ta dé t6 chiro nhimg cm gide dé. ‘Theo dé, F-Makho phi nhan tinh hign thue khach quan eile dign th. Otvan phit nhGn su tdn tai thye té ela nguyen tir va phan tir, Con Piécson thi dinh nghta: “Vat chit 1a cai phi vot chdt dang van déng"(!). Day chinh Ii cudc khing hoang vat ly hoc hign dai ma nhu V.L Lénin khiing dinh, Have chdt cia no “1 6 su 40 10n eda nhting quy luit cfi va nhiing nguyén IY co ban, & sy thay thé chit nghta duy vat bang chi nghia duy tim va chit nghta bat kha tei, Tinh hinh trén da lam cho nhiéu nha khoa hoe ty mhién truot ti cht nghia duy vat may mée, siéu hinh sang chi nghia tyong déi, ri roi vao chit nghi duy tam. VL. Lénin goi dé 1a “chit nghia duy tm vét ly hge” va coi dé 1a “mot bude ngoat nhét thai”, 1A “thoi ky dm dau ngén ngui”, 14 “ching benh et trudng thdnh®, la “mot vai sin pham chét, mt vai thir cn ba néo dé phai vit vao sot ric”, Dé khée phue cude khing hodng nay, V.L. Lénin cho ring: “Tinh than duy vat co bin ela vét ly hoe, cling nhu cia tat ea cde khoa hge ty nhién hién dai, sé chién thing tat cd moi thir khiing hoang, nhung véi digu kign tat yéu Ia ché nghia duy vt bién chimg phai thay thé chi nghia duy vat siu inh. 1.3. Quan niém eita triét hoc Mie - Lénin vé vat chdt ‘Trong khi d4u tranh chéng cha ngha duy tém, thuyét bat kha ti va phe phén chi nghia duy vat siéu hinh, may méc, Cac Mae va Ph. Angghen da dua su 5. 1, Lenin (1980), Tod idp, 1.18, Nab. Tién b9, Matxcova. tt 323 © y. 1, Lenin (1980), Pod ip, 18, Sd t.323, % V.1. Lenin (1980), Ton py, & 18, Std tt 379. 63 ra nhiing tu tung rat quan trong vé vat chat, ‘Theo Ph.Angghen, dé cé mOt quan niém ding din vé vat chat, edn phai 66 sw phén biét r0 rang gitta var chdt véi tinh cach Ida mot pham iri cita ir ‘foe vi bin thin céc sy vat, hign tugng cy thé cia thé gidi vat chét, “Vat chat, V6i tinh ech 1a vat ehat, 1a mot sing tao thudn ty ca tu duy va 1a mot sve trina tung. Ching ta bé qua ohting sy khde nhau vé chit cia nhing sy vat, khi ching ta g6p chiing, véti tu céch li nhing vat tn tai httu hink, vao khai nigm vat chdt. Do d6, khée véi ning vat chét nhdt dinh va dang tn tai, vat chat, voi tinh céch la vét chat, khong ¢6 su tén tai cdm tinh”, Niu vay, vat chét véi Unk each 18 vat chét, mot sang tao thudn ty cia tw duy, vA 1d mOt ertru twong thudin tuy, khong c6 sy t8n tai cdm tinh, Ph, Angghen oting chi ra ring, ban than pham tri vat chét eting khong phai la sy sing tao tuy tign ela tu duy con ngudsi, ma trai Iai, la két qua ita com during irita tong hod cia te duy con nguiti ve cae sy vat, hién wong 6 thé cim biét duge bing cac gide quan. Cae su vat, hién tuong cia thé gidi, di rét phong phé, mudn vé nhung chiing vin cé mot dc tinh chung, théng nhat dé la tink vat cht - tinh tin tai de lp khong 18 thude vio y thite, Dé bao quit dirge hét thay ede sy vat, hign tuong ou thé, thi tir duy can phai nim liy die tinh chung nay va dura n6 vao trong pham tri vat chat. “Pte c6 tinh vat chat khong? Néu éte noi chung tn fai thi né phai 66 tink vat ehdt, né phai nigm vat chat", Dic bigt, PhAngghen khing dinh ring, x¢t vé thye cht, ndi him cia pham ti vt cht ching qua chi 1 syr tom tit trong ching ta tép hop theo nhimng thude tink chung cia tinh phong phit, mudn vé nhung cé thé cdm biét duge bing cée gide quan cia céc sy val, hign tuong cia thé gidi vat chat. “Thye thé, vat chdt khong phai cai gi khée hon la téng sé nhiing vat thé tir dé nguidi ta rit ra khdi nigm dy bing con dutmg trim tvong hod; vin dng véi tinh ech 1a van dong khéng phai la céi gi khéc hon la téng s6 nhtmg hinh thite-vén dong e6 thé cém bidt duge bing eée gidc quan; nhiing tir nhur “vt ch4t vas van dong” chi 1a nhting sir tém ide trong 46 ching ta tép hop theo eéc thd tinh chung cia ching, rit nhidu sy vat khae nhau cé thé cam biét duge bing cae gide quan. Vi thé chi c6 thé nhan thire duroe vat chét va van ddng bing cach nghién o(ru nhtng vét thé riéng bigt va nhitng hinh thire riéng 1é eda van dong, m trong khai * C.Mée va PhAngghen (1994). Todn tp, 1.20, Sad t. 751. * CMe va PhAngghen (1994), Todn tp, £20, Sd. 737 64 ‘va khi ching ta nhgn thite duge nhiing edi Ay thi ching ta cing nhan thite duge ca vat chét va van dng voi tinh cdch vat chdt va van dong’. Cac Mac khdng dua ra mét dinh nghia vé vét chat, nhumg d& vin dyng ding din quan diém duy vat bign chimg vé vat chét trong phan tich nhtng van 4 chinh trj - xd hOi, dye bigt A wong phfin uch qué tinh san xudt vat chit cia xa hdi va mé rng quan diém duy vat bign chimg vé vat chat dé phan tich tin. ‘tai x hoi va mdi quan hé bién ching gitta tin tai x hi va y thite xa hgi. Cée Méc va Ph.Angghen da khiing din quan diém duy vat bién chimg cita minh trong nghién ctu lich str nhw sau: Nhiing tién dé xudt phat ctia tdi, “D6 la nhtmg ca nhan hign thye, hoal dng cla hy, uhOuy digu ign usd hy Udy 66 sfu cling nhwr nhiing digu kign do chinh hoat dong eta ho tao ra..."*?, Nhu vay, vat chdt trong xii hOi chink 1a tn tai eda chinh bin thin con ngudi cing v6i nhiing digu kign sinh hoot vat chat cia con ngudi, hoat ding vat chat va nhting quan hé vat chat gitta ngudi voi ngudi. V.L. Lénin da tién hanh téng két toan dign nbitng thinh tyra moi nhat eda ddu tanh chéng moi biéu hign cba chi nghia hoai nghi, duy tim dang Jim Jan hoje xuyén tac nhimg thanh twu méi trong nhén thie ey thé cua con ngudi vé vat ch4t, muu toan bée bé chi nghia duy vét, qua dé bao vé vA phat trién quan niém duy vat bign ching vé pham tri vat chat, ‘é dua ra duge mot quan nigm thye sy khoa hoe vé vat chat, V.1. Lenin ye bigt quan tam dén vige tim kiém phuong php dink nghta cho pham tri nay. Ké thira nhiing tw tusdng ciia Céc Mac va Ph. Angghen, V1. Lénin dt din nghia vat chat voi tu cach [4 mét pham trit triét hoc va bing cdch dem déi lap vdi phan tri f dite txén phuong diém ohn thife lugn ex ban. V.L. Lénin viét: “Khong thé dem lai cho hai Khai nigm nhgn thie Juin nay mot dinh nghia nado khae ngodi cfch chi r6 ring trong hai khdi niém d6, cdi nao duge coi 1a 6 true, ‘Voi phuong phap néu trén, trong tée phim “Chi nghta duy vat va chit nghita kinh nghiém phé phén”, V1. Lénin da dura ra dinh nghia vé vat chat nhw sau: “Vat chat la mét pham tris triét hoc ding dé chi the tai khdch quan dwoe dem lai cho con ngudi trong ctm gide, derge cam gid cita chiing ta chép lai, chup Iai, phtin dnh, va tén tai khong 18 thuge vao cém gide”®, Day 1a mot dinh * C.Mao vi Ph.Angghen (1994), Toa Kip, £.20, Sd, tt, 726-721. 57 CMa va Ph Angghhen (1995), Todin tip, 3, Sd. t. 29. (1980), Toa rdp,t. 18, Str. 171 (1980), Toxin tip, t 18, Ste. 151. 65 \s nghia hoan chinh vé vét chit ma cho dén nay duge cdc nha khoa hoc hign dai coi la mét dinh nghia kinh dién. ‘Dinh nghia vit chat ciia V.1. Lénin bao ham cac ndi dung ca bin sau day; Tht nhdt, vet chit 1a thye tgi khaich quan - cdi ton tai hin thye bén ngoai ¥ thie va khéng Ié thude vao ¥ thite. Khi ndi vat chit 1a mt pham tra triét hoc 1a mudn noi pham tri nay 1a sin pham cia sy triru tuyng hod, khOng cé sy tn tgi cm tinh, Nhung khée ve nguyén tie véi moi sy trim tung hod mang tinh chdt duy tim chd nghia ve phgm tr nay, Vi. Lénin nhén manh ring, pham tra triét hoc nay dung aé chi cdi “dae tinh dy mide cia vet chat ma clit nghia duy val Wig hye gin Lidn voi vige thi nhgn de tinh nay - 18 edi de tinh ién tai voi te edeh la hién thue khdch quan, tin tai é ngoai ¥ thite ching ta”, Néi each khée, tinh tru tng cita pham tri vat chat bit ngudn tir eo sé hign thyc, do dé, khong tach roi tinh hign thuc cy thé cia nd, Noi dén vat chat li ndi dén tét 4 nhitng gi da va dang higa hu thye sy bén ngoai ¥ thie cia con ngudi. Vat ehdt la hign thye chit khéng phai 1a hw v6 va hign thye nay mang tinh khéch quan chis khéng phai ‘ign thy chd quan. Bay cing chinh la cai “pham vi hét sire han ché” ma & 46, theo V.L Lénin, sy d6i lip gitta vat chat va y thite Ia tuyét déi. Tuyét d4i hos ‘inh triu tong cita phem tra nay s@ khdng thay vét chét dau ca, s® roi vao quan diém duy tim. Nguge lai, néu tuyét déi hod tinh hign thye cy thé cia pham trit nay sé dong nhat vét chét voi vat thé, va dé 1a thyc chat quan diém eiia chit nghia duy vat truée Mac vé yan dé nay. Nhu vay, moi sy vat, hign tuong tir vi mé dén chua biét, tir nhtng su vat “gin don nbét” dén nhng hign trong vO cling “ky 1a”, dit tn tai trong ty nhign hay tong x@ hOi cling déu La nhong déi tung ton tai khéch quan, doc lap voi ¥ thite con ngudi, nghia la déu thude pham tri vat chat, déu 1a cdc dang cu thé cba vét chét, Xa hdi loai ngudi cing 1a mot dang tin tai dic bist cia vat chat. Theo V.1. Lenin, trong déi sing x4 hdi thi “khéch quan khOng phai theo ¥ nghia 12 mOt x héi nhing sinh vét c6 y thite, nhimg con ngudi, c6 thé tin tai va phat trién khOng phu thude vao sy tn tai ciia nhomg sinh vét 66 ¥ thite (.. ‘ma khich quan theo ¥ nghia la tn tai xa hdi khéng phu thuge vao y thite xa hot nd, tir nhiing cai da biét dén nhiing efi ella con nguai™', Khang dinh tén day cé ¥ nghfa rét quan trong trong viée phé phén thé VL Lénin (1980), Tos rp, 1. 18, Sd. te 321. V4. Léain (1980), Toa tip, 1 18, Sl w. 403, 66 gidhi quan duy tim vat ly hoc, gidi phéng khoa hoe ty nhién khdi cuge khiing hoang thé gigi quan, khuyén khich ede nha khoa hge di séu tim hiéu thé gidi vt chdt, khdm pha ra nhtng thude tinh méi, két edu moi eda vat chat, khong ngimg kim phong phi tri thite ca con ngutti vé thé gidi. Thit hai, vt chat la cdi ma khi tac dng vio cée gide quan con ngudi thi dem lai cho con ngudi cam gide. ‘Trai v6i quan niém “khéch quan” mang tinh ch4t duy tam ve sy tn tai cia vat chét, VJ. Lénin khang dinh ring, vat chat Iuén biéu hign die tinh hién thye Khach quan eita minh thong gua sy tin tai khong 1g thuge vao ¥ thie eva cée sur vat, hién trong cy thé, tée Ii Iudn bid hign sy tin ta hign thye cha minh duéi dang ede tue thé. Cée thye thé nay do nhing die tinh ban thé lug von c6 cia nd, nén khi trye tigp hod gin tiép the dGng vio cée gide quan sé dem Iai cho con ngutti nhtimg cim gic. Mae di, khéng phai moi sy v4t, hign tuong, qué trinh trong thé gidi khi tac dng len gide quan cita con ngwdi déu duge céc giée quan con ngudi nhén biét; 06 edi phai qua dung ey khoa hoc, tham chf c6 cai bing dung cy khoa hye nhung ciing chia biét; c6 cdi dén nay vin chua 66 dung cy Khoa hoe dé biét duge; song, néu né tin tai khéch quan, hign thye 6 ben ngoai, dQe Ifp, khong phy thuge vao ¥ thie cia con ngudi thi n6 van 1a vat chat, Chi nghia duy vat bign ching khdng ban dén vat chat mét céch chung chung, ma ban dén né trong méi quan hé voi ¥ thite cia con ngudi. Trong d6, xét trén phuong dign nbn thie ludn thi vat chat 1a edi c6 trude, 18 tinh thir nhat, 1a ci ngudn cia cm gide (¥ thie); cdn cdm gide (¥ thite) la cai c6 sau, 1a tinh thér bai, ld edi phy thuge vao vat chdt, D6 cing la edu tri 10i theo Lap trudng nhét nguyén duy vat cla V.L Lénin d6i voi mat ther nhat vin d8 co bin tia triét hoe. Thit ba, vat cht 1a cai ma y thite ching qua chi 1 sy phan dnh cba nd. Chi cé mot thé gidi duy nhdt 1a thé gidi vat chit. Trong thé gidi dy, theo quy ludt vén 6 eta nd ma dén mét thoi diém nit dinh sé cing mot Ite tn tai hai hign tugng - hign tuyng vat chat va hign tuong tinh than. Cée hign tuong vat chat ludn ton tai khdch quan, khOng Ig thude vio ce hign tugng tinh than, Con céc hign tong tinh thin (cm gide, tur duy, ¥ thite...), lai luon ludn 6 ngudn g6e tir ce hign tong vat chdt va nhiing gi e6 duge trong cfc hign twgng tinh thin Ay (ndi dung cia ching) ching qua eting chi la chép lai, chup lai, 1a ban sao cia céc sy vit, hign tuong dang ton tai v6i tinh efch 1a hign thye khach quan. Nhw véy, cm gide 1A co sé duy nhat cita moi sy hiéu biét, song ban thin 67 NG Iai khong ngting chép Igi, chyp Iai, phan anh bign thuc khéch quan, nén ve nguyén te, con ngutdi c6 thé nhfin thie durge thé gidi vat chat, Trong thé gidi vit chit khong 6 edi gi ld khong thé biét, chi co nhitng céi da biét va nhting cai chwa biét, do han ché cia con ngudi trong tig giai doan lich si nhat inh, Cing voi sit phat trién cita khoa hoc, céc giée quan cia con ngudi ngay cing hran nhgn thite cia cde thai dai bj vrgt qua, bj mat di chi kh6ng phai vat chat mét di nhur nhiing ngudi duy tém quan niém, duge “ndi dai”, gi Khiing dinh trén déy c6 ¥ nghia hét site quan trong, trong vide bac bo thuyét “bat kha tri”, ddng thdi e6 te dung khuyén khich cée nha khoa hge di sau Um hiéu thé etoi vat chét, gop phin lam gidu kho tang tri thie nhan logi, Netty nay, khoa hgc ty nhign, khoa hoe x4 hoi va nhdin van ngay cang phat trién voi ahting khém pha méi mé cdng khdng dinh tinh ding din efia quan niém duy vat bign chimg vé vat chit, chimg t6 dinh nghia vat chit cia VI. Lénin van git nguyén gid ti, va do d6 ma, chi nghia duy vat bign chimg ngay cang khiing dinh vai trd 1a hat nhén thé giéi quan, phuong phdp lugn ding din cia cac khoa he hign dai. ¥ nghia phiong phép ludn cia quan nigm vat chat cua triét hoe Mac - Lénin, Dinh nghta vat chét ota V.L. Lenin 8 gidi quyét hai meu vdn a6 co ban ciia iriét hoc trén Lp tudng cia chil nghia duy vat bién chimg. Né con cung cdp nguyén tic thé gidi quan va phuong phap luan khoa hoc d8 dau tranh chéng chi nghia duy tam, thuyét kh6ng thé biét, chit nghia du: ry vat siéu hinh ya moi bidu hign ciia ching trong triét hoc tu san hign dai vé pham tra nay. Trong nan thie va thye tién, doi hoi con nguéi phai quan trigt nguyen te kidch quan — xuét phat tir hign thue khéch quan, tOn trong khdch quan, nhfn thire va vén dung dung din quy luit khach quan... Dinh nghia vat ehét eda VJ. Lénin la ex s6 Khoa hoe cho vige née dinh vat cha trong link vue xi hGi — dé la cée didu kign sinh hogt vat chat, hogt dng vat chat va cde quan hé vat chat xa héi gifta ngudi véi ngudi. Né con tao sy lién két gitta cht nghia duy vét bién chimg va ‘chit nghia duy vat lich sir think mt hé théng IY lugn théng nhét, g6p phan tuo a nén ting Iy Iufn khoa hoe cho vige phin tich mt cach duy vat bién ching cae van dé cha chi nghia duy vét lich sit, truée hét Li cée vén d& Ong va phat trién ila phuong thé san xuét vat chit, vé méi quan hé tai x4 hoi vay thite xa hdi, vé méi quan hé gita gitta quy ludt khdch quan cia lich sit va hogt dng e6 ¥ thie eva con ngudi... 14, Phong thitc ton tai cia vét chdt Phuong thite tn tai ctia vat chat tite 1a eich thre tn tai va inh tte 160 68 gi cia vgt chat, Chit nghia duy vét bign chiimg khéing dinh: Vén déng la cach thie tn ti, dOng thai 1a hinh thie t6n tgi cia vat chat; khéng gian, thot gian la hinh thite t6n tai cita vat chit. 141. Vin dong Su tn tai cua thé gidi vat chft hét site phong phi va phite tap. Voi tr cach la mOt khai nigm tiét hoc, van dong theo nghia chung nhdt ler moi sw bién adi néi chung. Ph.Angghen viét: “Vén ddng, hiéu theo nghia chung nat, - tre due higu 1a mOt phuong thic tn tgi cita vat chat, 1a mot thude tinh 6 hiu cia vat chit, - thi bao gm tat e& moi sy thay déi va moi qué trinh ign ra trong vil ké tir sy thay di vj trl don gin cho dén tu duy". Van déng la phurong thite tén tai ctta vat chdt. Trude hét, van dong la thuge tinh cé hu cia vét chét, Khong 6 dau va & noi nio Iai cé thé c6 vat chat khong van dong. Sur tn tai cba vat chat Ia tdn tai bang cach van dong, vite 1a vat chit dudi cae dang thite cia n6 Iudn Luén trong qué tinh bién adi khong ngimg. Cac dang tin tai ey thé cia vat chét khong thé khéng 06 thude tinh van dong. Thé gidi vat chat, tir nhting thién thé khdng 13 dén nhiing hat co ban v6 cling nhé, th gidi v6 ev dén gidi hiiu co, tir hign tung. ty nhién dén hign tuong x4 h6i, tét cd déu & trang thai khong ngig van dong, bién déi. Sé di nhw vay 1a vi, bat cir sur vat, hign tong nao cing 1A mot thé théng nbét o6 két cfu nhdt dink gitta cdc nban t6, cée khuynh hung, of bd phén Ikhae nhau, d6i Ip nhau, Trong hé théng dy, chung luén tac dng, anh hudng Hn nhau va chinh sw anh hurong, tée dong qua I9i Kin nhaw dy gay ra sw bign di n6i chung, tte vén dong, Nhu thé, v4n déng ciia vat chat 1a te than van déng va mang tinh phd bién. Vat chat chi cé thé tn tai bang céch van dng va théng qua vin dong ma biéu hign su t4n tai cla nd véi cde hinh dang phong phit, mudn vé, v6 tan, Do 46, con ngudi chi nhan thire duge sau se su vat, hign tuyng bing cach xem xét ching trong qué trinh van dng, Nhan thie sy vén dong, cia mot su vat, mot hign tugng chinh 14 nh§n thire ban thin sy ‘vat, hign tuong dé. Nhiém vy eta moi khoa hye, suy dén cling va xét ve thye chat la nghién ctu sy van dng cite vat chat trong cée pham vi, inh vye, trinh dd, két edu khéc nhau. Ph. Angghen khiing dinh: “Cc hinh thére vi efe dang khde nhau eda vet chit chi e6 thé nhdn thire durge théng qua van dOng; thude tinh eiia vgt thé chi bGc 19 ra qua van ® Ce Mav vi Ph Angghen (1994), Todn tp, 20, Sd. t.751. 69 Ye dong; vé mot vét thé Khéng van ddng thi khéng ¢6 gi ma néi ci Chi nghia duy tam va tn gido cho ring, e6 van dong ma khong ¢6 vat chit, tire 14 cé lye hugng phi vat chit van dong bén ngoai thé gidi vat chét. Mot sO nba duy tam c6n vign din c& nhiing thanh tu eva khoa hoe hign dei dé minh ching cho quan diém cia chi nghia duy ning von ra dbi tir thé ky XIX. Ho iii thich méi quan bg phy thude Hin new gitta khéi lugng va ning ugng thank sy bién di cia kh6i lugng thanh ning lugng phi vét chat, V.L, Lénin cho ring, quan nigm trén day eta cde nha trig hoc duy tam ching qua chi 1a “thir ding thugt ngit “mdi” dé ngyy trang cho nhiing sai Lim edi vé mat nhan thire 6 dude’ ‘Van d6ng la thuge tinh ¢ hou va la phuong thie tin tai ctia vat chat; do 6, né t6n tai vinh vign, khong thé tgo ra va khdng bj tieu diét, Quan niém ve tinh khong thé 190 ra va Ichéng bi tieu digt eda van djng da duge cac nha khoa hoc ty nhién chémg minh bang quy Iu@t bio ton va chuyén hoa min: lung. Theo quy Iugt nay, thi van dng cita vat chét dure bio tofn ed vé s6 lrgng va chat lngng. Bao toan vé Iugng ea van déng cé nghia 1a (ng s6 van déng ota vi tru la khOng thay 46i, Iuong van dOng cia sw vat niy mét di thi cing ngang bing long van dng eta eée su vat khéc nhfn duge. Bio toan vé ehdt eta van <49ng li bio todn eée hinh thite van déng va bao toan kha nang chuyén hod eda cdc hinh thie van dong. Mét hinh thtre van déng cu thé thi co thé mét di dé cchuyén hod thank hinh thite vin dng khac, con van dng néi chung thi ton tai Vinh vién gin lién véi ban thin vgt ehét, Nhitng hink thie van dong co bein cite vét cht Hinh thie van dng ciia vat chat rit da dang, duge bidu hign ra voi cdc guy m6, trinh 46 va tinh chat hét sire khde nhau, Viée Kham pha va phan chia cde hinh thire van dOng ota vat chét dign ra cling véi sy phét triém nhan thir cia con nguii, Dua vao nhiing thinh tu khoa hoe cia thai dai minh, Ph. Angghen da chia van d6ng cita vat chét thinh néim hinh thito co ban: co hoc, vat ly, hod hoc, sinh hoe va xd héi. “Van Ong trong khang gian vii try, van ding co hoe ctia cae vét thé tuong d6i nhé tren mot thign thé riéng bigt, chin dong phin tir duéi hinh thite nhigt, ding dign, dong tir phd, phan gidi va hop chat hod hoe, sit séng htu co cho dén efi sin phim cao nhét ciia né la tr © Cée Mée-va Ph.Angghen (1994), Poin tp, 1 20, St. 743 “Y.1. Lénin (1980), ‘Tod tép, t. 18, Sdd. tr. 334, 70 auy"®, ‘ThOng qua cdc hinh thae ev ban cla van dng cho thay, vat chAt thn tai hign hitu duéi dang 1d mat déi tung eo hye, hay vit ly, hod hge, sinh hoc hoge xa hoi, Chinh vi vy, van dong ndi chung la m6t hinh tite t6n tai cia vat chit. Co sé cita sy phan chia dé dya trén ede nguyen tie: cée hinh thie van dong phai twong ting véi trinh d9 nhat djnh cla té chite vat chat; cée hinh thite vn dng ¢6 méi lién hé phat sinh, nghfa 1a hinh thite van dng cao nay sinh trén co sé cia nhiing hinh thire vén dng thap va bao him hinh thie van dng thép; hhinh thete van ding cao khée vé chit so véi hinh thire van dong thip va khong ig thdp. Vige phau chia ede ink the vguu dug, wx thi quy v2 Wink thie vl ban cé ¥ nghia quan trong déi voi viée phan chia déi trong va xde dinh méi quan hé gitra céc nganh khoa hoc, ding théi cfing cho phép vach ra céc nguyén ly dic trung cho sy tuong quan gitta cde hinh thite van dong cia vat chat. Trong twong Iai, khoa hoc hign dgi c6 thé sé phat hign ra nbting trinh d9 06 chéte vat chat méi, va do d6, ciing cé thé tim ra nhting hinh thire van dng moi, cho nén c6 thé va can phai phat trién, bd sung cho sy phén loai néi trén cba Ph.Angghen, mae di. hang nguyén tae can ban cia sy phan logi d6 vin git nguyén gid tj. Cée hinh thite van dng tdn tai trong méi lién hé khéng thé tach rdi nhau. Gitta hai hinh thite van déng cao va thép c6 thé 6 hinh thie van dong trung gian, d6 la nhiing mat hu chuyén tiép trong qué trinh chuyén hod Tin nhau cia céc hinh thite vén dong. Tuy nhién, nhttng két cau vat chit dic thi bao git cfing duge die tng bdi mOt hinh thére van dong eo bam nhdt dinh vA khi do céc hinh thite vgn dong khée chi tn tai nh nhiing nhan 6, nhing vé tinh cia inh thite yan dong co ban. Vi vay, vira phai thdy mdi lin hé gitta cdc hinh thie van dong, vir phai phan biét sy khée nhau vé chat cia ching. Cae nha triét hoe duy vat the ky XVII va XVIII, do quan nigm siéu hinh, da guy mgi hinh thie van déng thanh m6t hinh thie duy nhét 14 van dong eo hoc. Ho coi hoat dng cita gidi ty nhign va ca ca con ngurdi khOng gi khéc hon 1a hoat dong cla mét ¢6 may. Vige quy hinh thite van d6ng phite tap thanh hinh thite van déng giin don duge goi 1a chit nghta ev giét, Quan nigm sai Lim etia chit nghia co gidi la nguyén nhéin din dén bé tic trong viée ly giai nhiing bién déi cia thé gidi sinh vat ya xa hoi. Dén gita thé ky XIX, nhiing ngudi theo chi nghia Décuyn x4 h9i, mot “ Cae Mao va Ph.Anaghen (1994), Taam tap, 1. 20, Stéd. te. $33. 1 ign tng cia chi nghia co gi6i, lai quy van dng xa hoi thanh von dong sinh hoe, coi con nguvti nhw 14 mot sinh vat thudn tu. Ho cho ring, su tbn tai phat trién ciia xa hOi li qué trinh chon Ige ty nhién, trong 46 con ngwéi cfin xé, tiéu igt Min nhau dé sinh tn, ké nao manh, thich img duge thi tén tai, ngugc lai sé bj tién digt. RG rang, thuyét tién hod ciia Dac - uyn 1A mét khoa hoe chan chink; ccon chit nghia Décuyn xf hoi La sai lam, bia dat vi né hg con nguiti xuéng hing con vat. Syra di cia chit nghia Décuyn xa hOi cé ngudn géc nhan thir, nhung chit yéu la do nguyén nan giai clip. Né li co sé ly lufin cho sy ip dit teat tyr tx bin, bign hg cho chinh séch x4m luge otia eh nghta dé quée. V1. Lénin cho ring, da vao nhiing khai nigm nhw “dau tranh sinh tn”, “dang boa”, “ . thi sé khong hiéu gi vé khoa hoc xa hgi, va do dé khéng thé din nhan hiéu “sinh vét hoo” én nhiing hign tome xi hGi nhur khiing hoang kinh (8, eéch mang x4 hi va déu tanh giai cdp. Béi vay, nghién cttu sw théng nhit va khic nhau ctia céc hinh thite vin déng cia vét chat via li van dé cé ¥ nghia phuong: php ludn quan trong, déng théi la vin dé cd ¥ nghia thue tién sau sic, giup chting ta dé phong va khiie phyc nhiing sai lim trong nghién cttw khoa hoc va thue tién xa hoi, Vin dong va ding. im. Sv van dong khong nging cua vat chat khéng nhitng khdng logi tri: ma (ri Iai cdn bao ham trong d6 sy ding im tong di, ‘Theo quan diém eta chi nghia duy vat bign chimg, ding im 1a trang thei Gn dinh vé chat cita sw vat, hién twong rong nhiing mdi quan hé vie diéu kién cu thé, 1a hinh thire bigu hign su tan tai thye sy eda ede sy vat, hign trong va 1d diéu kign cho sy van dong chuyén hoa cia vat chit. Nhu vay, dimg im chi 06 Lin tan thi, eh xy ra trong mt méi quan he nit din chr khOng pha trong moi méi quan hé cing mot thoi diém, chi xay ra véi mOt hinh thire van dng nao 46, 6 mOt ie ndo d6, chit khdng phai cing mot tiie d6i v6i moi hin thre vin dng. Hon nifa, dig im chi 1a su biéu hign ee mOt trang thai van dong - van dong trong thing bing, trong sy dn dinh tuong déi. Noi céch khac, dimg im 1a mt dang cua vin dng, trong dé su vét chua thay déi ean ban vé chat, né én 1a né chit chura chuyén hod thanh cdi khae. ‘Van dng cf bigt e6 xu hudng hinh thank, duy tri sy t6n tai én dinh eta mot sy val, hign tugng ndo dé, Nhung, vgn dOng néi chung, tie 1a sy téc dng qua Igi cia v6 s6 cac sw vat, hign trong, Iai lam cho tit ca cac sw vit, hién tugng khong ngtmg bién déi, cho nén dimg im chi wrong d6i, tam thei, Ph.Angghen viét: “Vn dong riéng bigt cé xu huéng chuyén thinh can bing, 72 van déng toain bé phé hogi sy can bing rigng biet™. Mie dit mang tinh chét tucng déi tam thei, nhung ding im lai “chimg thyc” cho hinh thite iGn tai thwe st cla vat chdt, td dibu kign cho sy van dng chuyén hoa cia vat chdt, Khong cé ding im thi khéng c6 sy én dinh eta sw vat, va con ngudi eding khéng bao gid nhdn thite duge ching, Khéng ¢6 dang im thi qr Vai, hign tuong cting khdng thé thye hign duge sy van dng chuyén hod tiép theo. Van ddng va dimg im tgo nén sw théng nhit bién chimg ciia cae mat 46i lap trong sy phat sinh, tn tai va phat trién etia moi su vat, hign tugng, nhung van dong 1a tuyét déi, con dig im la tong di. Sy val, hign trong khac nhau, hoge cing mot su vat, hien tng nhuny trong ede méi quan hé khe nhau, 6 cae didu kign khée nhau, thi ting im cing khde nhau. Vi dy: dig im ciia mOt nguyén tir sé Khée dmg im etia mot hinh thai kinh t8 - wa hi; ding im eda mOt x& hoi vé mgt chink tr] sé khée dting im inh t&... Vi vay, vin dé khdng chi la 6 ché khing dioh tinh tuyét 461 cia van déng va tinh tong déi cia ding im ma phai nghién citu sy vin dong va dimg im ciia sy vét, hign tugng voi quan diém lich sit, cu thé, Quan nigm elia phép bign chimg duy vat vé van dong cia vat chat doi hoi phai quin trigt guan didm vén déng vao nhgn thite va thye tién, Quan diém vgn vé mi Gng doi hoi phai xem xét, dénh gid su vat, hign tung trong qué trinh vgn dng, ding thoi khi tién hanh ei tao sw vat, hign twgng phai théng qua nhing hinh thire van dng vén c6, dae trung cla ching. Nhfn thite cae hinh thite van dGng cita vat chat thye chit la nhan thite ban than thé gidi vat chit. 1.4.2. Khéng gian va thei gian Dya trén nhitng thanh tyu eda khoa hoe va thye ti@n, chit nghia duy vét jén ohiing da Khiing dinh tinh khich quan cia khOng gian va thoi gian, xem Khéng gian va thdi gian ld hinh thite tn tai eta vat chat van dong. Trong d6, khong gian [a hinh thite tén tai cia vat chdt xé1 vé met quang tink, sy cing ton tai, tat ty, két cu va su téc dOng lan nhau. Thdi gian la hinh thite ton tai cia udt chat van ding xét vé mat do dai dién bién, su ké tiép ca cfc qué tinh, Khdng gian va thoi gian 1d nhting hinh thie tn tai eta vat ehét van dng, duge con ngudi Khai quat khi nhin thie thé gidi. Khéng ¢6 khong gian va thiti vian thudn tuy téch rai vat chit van dong, V.L Lenin vit: “Trong thé gidi khOng ¢6 gi ngoai vat chdt dang van dOng va vat chat dang vén dng khong thé % ¢, mae va Ph Angghen, Tod tdp, Nxb CTQG, H. 1994, 20, 740 B van dong 6 dau ngoai khéng gian va thai gian™”, Khong gian va thdi gian Li hai thudc tinh, hai hinh thére tn tai cia vat chit van déng, nhung ching khong tich roi nhau. Khong ¢6 swt vat, hign tung nao tn tai trong khéng gian ma Iai khdng c6 mOt qué trinh dién bin cia nd. Cling kh6ng thé ¢6 sy vat, hign tong nao e6 thai gian tan tai ma gi khéng 66 quang tinh, két cfu nhat dink, Tinh chét ca khong gian va sy bién ic nhau 446i cia né bao gid’ cling gin lién v6i tinh chat va sy bién déi cia thoi gian va nguge lai. Do dé, khéng gian va théi gian, vé thye chét 1a mét thé théng nhat Khong - thdi gian. V@t chat 6 ba chigu khéng gian va mOt chidu thei gian, Su phat wién cau triét hye va Khoa hoc da bac bo quan migm sar lam cia LNiuton vé mot khéng gian, thei gian thudn tuy, dng nit, Bac biel, nhtng hé qua rit ra tir thuyét twong déi cia A. Anhxtanh da ching minh ring khong gian, thoi gian cé tinh kha bién, phy thuge vao tée dé, khdi lugng, tung hip din ctia cfc d6i tugng v4t chdt vA ede qué trinh vat chit khée nhau. Do vay, vét cht van déng quy dinh khong gian, thai gian chir khdng phai khOng gian LA cdi “thing ring”, cai “khung cing” bit bién chita day vat chét bén trong nhur quan nigm cia nhting ngudi may méc, siéu hin Khéng gian va théi gian cia vat chat néi chung 1a v6 tan, xét v8 ca pham tinh ehdt. Khoa hoc hign dai da ching minh ring trong thé gidi khong 6 dau c6 tn cing vé khong gian, cling nhur khéng & dau 6 ngung dong, khong. bién déi ho¥c khéng co sy tiép ndi cia cde qué tinh. Khéng gian va thoi gian cia mOt su Vat, hign turong cu thé 1a c6 tn cing va hitu han, Quan niém déng din ya Khoa hoe trén day ciia chit nghia duy vat bién chimg vé khéng gian va thi gian d& ble b6 quan nigm cia chii nghia duy tim chit guan coi khéng gian va théi gian 1a hinh thie trye quan tién nghiém, fd sy sip xép céc cm gife ma con ngudi thu duge theo mot trét ty: nhit dinh (quan nigm cia E.Canto), hoge chi la hé théng lién két chat ché cia nhting chudi cam ide, do con ngudi sinh ra (quan nigm ctia E.Makho). Khi phén tich thye chat cia nhiing quan nigm nay, V-L Lénin eho ring: “Dé 1a mét diéu vo ly duy tim 16 rét nay sinh ra m6t cach tét nhién tir hoc thuyét néi ring vat thé la nhong 8 phire hgp cli gide’ Quan nigm cia chit nghia duy vat bign ching vé khéng gian va thoi gian 1a co s6 ly luan khoa hoe dé dau tranh chéng lai quan nigm duy tam, siéu hinh © Val, Lenin (1980), Zod tp, t. 18, Sit t. 209, “V.L Lenin (1980), Zodm tap, & 18, Stat. 212, 14 tach rit khdng gian vi thoi gian voi vat chat van dong, Quan nigm d6 di hoi phai quan trigt ngwren te phuong phdp ludn vé tinh lich sit - cw thé trong nhin thie va hoat déng thye tin. 1.5, Tinh thong nhat vat chat ciia thé gigi 1.5.1, Tén tai ctia thé gidt Ia tién dé cho sy thing nhdt cita thé gigi ‘Trong quan nigm vé sy théng nhat cba thé giéi phai léy vige thira nhgin su tin tgi cia né lam tidn 48, Khéng thira nin sy tn tai cita thé gidi thi khong thé noi toi vi8e nhan thite thé gidi. Trong vige nh§n thire thé gidi, vin dé diu tign nay sinh d6i voi wr duy tridt hoe 1a: Thé giéi quanh ta c6 thye hay chi Ia san pham thudn tuy cua tu duy. Hom nita, moi sw vat, hign trong ma te da biét duge khong phai la con nguei vinh vidn, vay 06 thé ndi 16i sy tbn fyi cha ching va suy rng ra c6 thé noi ve sy tn tai cita thé giéi hay khong ? Néu khiing dink la 06, thi tdn sai 18 gh ? ‘Theo nghfa chung nhat, idn igi la pham ir ding dé chi tinh co the eta thé gidi xung quanh con ngwéi, Khing dinh su ton tai 1a gat bé nhting nghi ngo vé tinh khong thuc, su hu v6, tie 18 gat bé sur “Kchdng ton tai”. Sy tan tai ctta thé gidi 1a hét site phong phi vé dang, loai. Co tdn tai vat chat va tan tai tinh than. C6 thn tgi khdich quan va tn tai chi quan. Co ton tai ciia xf hoi... Nhung quy ludt phat trién ctia lich sét tu tuding triét hoc vita cho phép lai vira doi héi con ngudi khOng thé ding lai & vige khing dinh hay phi dinh tn tai néi chung, ma phai di dén quan nigm ve ban chét cita tn tai. Theo d6, hinh thanh hai tung phéi déi Lap nhau trong vige gidi quyét vin 48 nay, Chi nghta duy v4t hiéu sy ta tai cha thé gidi nhur mOt chinh thé ma bin chat ciia né 1A vat chdt. ‘Tréi Iai, ede nha triét hoe duy tam khing dinh chi co thé giGi tinh thin mdi tin tai nén ban chat cita tn tai efing 1a tinh than, Ding la thé gidi quanh ta tn tai, nhumg hinh thite tén tai cba thé gidi 1a hét site da dang. Vi thé, tn tai cita thé gi én dé cho sy théng nhat ca thé gidi. Song, tinh théng nht cia thé gidi khéng, phai 6 sy tn tai ota nd. Su khéc nhau vé nguyén tic gitta quan nigm duy vat va quan nigm duy tém khéng phai 6 vie c6 thira nhén hay khong thira nhiin tin théng nhét eta thé gidi, ma 1a 6 ché cho nghia duy vat cho ring, co sé cla sy théng ahit cua thé gidi 1a 6 tinh cia ty nhién va tén t vit chat eta n6. 1.5.2 Thé gidi théng nhdt 6 tinh véu end Can cit vio doi séng thye tin va su phat trién Idu dai cia tiét hoe va khoa hge, chit nghia duy vat bign ching khang dinh ban chdi etia thé gic la 15 vat chdt, thé iti thing nhdt 6 tinh vat chdt, Didu 46 duoc thé hign & nhimg diém co ban sau day: ~ Chi mOt thé gi6i duy nhdt va théng nhét 1a thé gioi vat chdt. ThE isi vt chit t8n tai khéch quan, 66 trude va dde lap véi ¥ thite con ngudi, doe ¥ thie con ngudi phan anh. ~ Moi bd phan cia thé gisi co méi quan hé vat chat thdng nhét vei nhau, bidu hign 6 ch chung déu li nhing dang cy thé cia vat chit, 1a sin phém cia vat chit, cing chju sw chi phéi ciia nhiing quy lugt khach quan, phé bién eda thé gidi vat chat. ~ Thé gioi vat chét khong do ai sinh ra va cfing khOng tw mat di, n6 tn tai vinh vién, v6 han va v6 tn, Trong thé gigi, ede sy vét, hign tuong ludn hudn van dng, bién déi khong ngimg va chuyén hod Idn nhau, 18 ngudn gée, nguyén nhan va két qué cia nhau, vé thye chat, déu LA nhtmg qué trinh vat chat Quan nigm trén day ciia chi nghia duy vat bién chimg da duge cude séng hign the ciia con nguéi vA todn bd sy phat trién cia khoa hoe xae dinh. Con ngudi khOng thé biing ¥ thie cita minh sin sinh ra duge céc d6i tuong vat chit, ma chi cé thé cai bién thé gidi v4t chat trén co sé nim vung nhimg thude tinh kkhdch quan yén ¢6 ella cfc dang vat chét va nhitng quy luat van dng eda thd gidi vat chat, Voi sw phat trién cita thién van hoe, quang phd hoo, va tru hoc, nguoi ta khiing dinh ring, khéng hé e6 mot thé gid siéu nhién no ngoai wai dét, Hod hoc hign dai da ching minh ring, gidi hu eo khong e6 ban chat thin bi, tich digt V6i gidi vO co ma duge céu tao tir nbting thanh phdn v6 co, phét trién tir gidi vO co; sy khac nhau gitta ching chi & két céu va trinh 46 18 chite, gita ching c6 thé va tit yéu chuyén hod sang nhau trong nbiing diéu kign nhdt dinh theo quy lugt khdch quan ctia thé gidi vat chat. Sy phat trién eda sinh vat hoe, tir nhtmg phét hign vé té bao, tin hoa Iudn ciia $.Décuyn cho dén ly thuyét vé gen, vé ede phn tit AND va ARN, da cho ching ta biét chic chan ring thue vat, dong vét, co thé con ngini du 66 than phan vé co, ¢6 edu tric va phan hod 18 bao nh nhau, ¢6 cing co edu di truyén sy sng, 1a ede bac thang trong qué trinh tién hod cia thé gidi vat chét. Didu dé chitng 6 sy phong phd cia thé gidi khong déng nghia vei téng sé cae bién cd ngdu nhién, kthéng phai la sy bay ra lon xOn cla ede su vét, hign trong, khong phai 1a sy sng tgo ra mt céch tuy tign ctia mot lye Itrong siéu nhién nao ma kd mot chinh thé théng nhét trong dé céc sur vat, hign tuomg ludn e6 méi lign hé té yéu v6i nhau, 1a didu kign tin tai cho nhau, Iudin duye sinh ra, phat trién va mat 76 di theo mét légie nhat dinh, theo nhitng quy Iuat khach quan vén cé cba thé sidi vat chit, Sy phét trién ra dinh lugt bao todn va chuyén hod ning Iugng cfing nhu cae quy Iuat vé vat chat van dong gdn day déu chtmg minh ring, vét chit khong tur nhién sinh ra va khéng mt di khéng thé dé Iai déu vét, ma luén chuyén hod tir dang nay sang dgng khac. Nhimng thanh tyu méi nhat vé thién vin hoe, eo hoc Ivong tir, thuyét tuong déi cing yi su phat hign ra hat va trudng, het va phan hgt, fing nhur khoa hge thye nghiém da tgo ra duge ede phan nguyén ti, gidi ma duge bin dé gen ngudi... cing cho ching ta thdy r khong c6 thé gidi phi vat hd, khong 6 yidi hyn cudi can etia vat chdt ni chung ca vé quy m6, tinh chat, két edu va thude tinh. Cdng véi sy phat trién cita Khoa hoe va thye tién, con ngubi ngay cang phat hign ra ohiéu mat khdu trung gian trong soi day chuyén vin dng vé tén cla vat chit, va chinh digu Ay cho phép ching ta khing dinh tinh lién tye, théng nhft cia cae qué tinh, cde trinh dO phat trién tir thép dén cao cita vat chat, Khong ¢6 bit cit su vat, hign tugng nao 1a hu v6 hay sinh ra tir hw v6 ma chi cé cae sy vat, hién tung vat chdt e6 ngudn géc vat ehdt, Xé héi loai ngudi suy cho cing ciing I cap d6 dic biét cla td chite vét chat va 1a cp d6 cao nhét cia cdu trée vat chét. Trong xa hdi 46, tuy nan 18 hoat dGng la nhiing con ngudi c6 ¥ thite, song khdng lim mat di tinh vat cbéit, khach quan cla doi sing x8 Oi, cla cée quan hé vat cht xa hoi. XB hOi cing la mGt b6 phan cia thé gidi vat chat, c6 nén ting vat chdt, c6 két cfu va quy Iugt van dong khach quan khong 1§ thude vao y thite ciia chinh con ngu Nhitng quan hé vat ehdt x2 hOi tn tai khdch quan, nhung Iai 1a két qué cla hoat dGng thy tién ctia con ngudi. Con nguvvi cé vai trd ning dong, sing tao to 1én trong thé gidi vét chét, cht hodin toan khéng hé bat lye truée nd. Nhu vay, thé giéi bao gdm cd ty nhién va xa hoi vé ban chat la vat chat, thong nat ¢ tinh vat chat. Ph, Angghen két lun: “Tinh théng nat thyc sy eita thé gidi 1a tinh vat chat cua n6, va tinh vat chét nay duge chimg minh Ikhéng phai bing vai ba 16i 1 khéo Iéo ctla ké lam trd do thugt, ma bing sw phat trién Iau dai va kh6 khan ciia triét hoc va khoa hoe ty nhién”®, 2. Ngudn gée, bin chit va két edu cia ¥ thire ¥ thite ld mét trong hai pham tri co bin dirge cde trvéng phai tiét hoe quen tam nghién ettu, nhung tuy theo efeh ly gidi kde nhau ma e6 nhting quan nigm rt khée nhau, 1a eo sé dé hinh thanh eée trudng phai tiét hoe khite nhau, © ©. Mae va Ph. Ameghen (1994), Toa tap, t 20, St t. 67. 7 hai dung 16i co bin déi lap nhau la chit nghia duy vat va cha nghia duy tém. Diing vitog trén Ifp trudng cia chi nghia duy vt bién chitng, khai quat nhtng, thanh twu méi nhat cia hoa hoc tyr nhién va bam sat thye tién xa hGi, triét hoc Mac - Lénin da g6p phan lam séng t6 van dé ¥ thie, méi quan hé vat chat vay tht. 2.1. Ngudn gée ciia § thite Quan diém etia chi nghia duy tam Khi ly gidi ngudn géc ra didi ciia ¥ thie, cdc nha triét hoe duy tam cho ring, ¥ thie la nguyén thé dau tién, t6n tai vinh vién, 14 nguyén nhdn si thanh, chi phi sy t8n tai, bién déi ciia todn bé thé gidi vat chat. Chi nyhtia duy tam khéch quan véi ohimg dai bigu tiéu biéu nhu Platon, G. Héghen da tuyet déi hod vai tré ciia ly tinh, khing dinh thé gidi “y nim”, hay “Y niém wyét déi” 1a ban thé, sinh ra toan bé thé giéi hign thu. ¥ thtte cia con ngudi chi 1a, sy “hdi turing” v8 ¥ nig”, hay “tur ¥ thie” gi “Y nigm tuyét adi”, Can chit nghia duy tam cht quan voi nhtng dai biéu nhw G.Béccati, E.Makho lai tuyét déi hoa vai trd cia cam gide, coi cam gidc 1a tan tai duy nat, “tién thién”, sin sinh ra thé gidi vat chat. ¥ thire cua con ngudi la do cam gide sinh ra, nhung cam gide theo quan nigm cia hp khong phai la sy phan Anh thé gigi Khéch quan ma chi a cdi vén ¢6 cia méi cd nhén t6n tai tich roi, biét lap voi thé gidi bén ngoai. B6 1a nhting quan nim bét ste phién dign, sai Lim, eta ebit nghia duy tm, co sé ly ludn ciia t6n gido. Quan diém ciia chi nghia duy vat siéu hink Di lap véi cde quan ia chi nghia duy tim, ede nha duy vat siéu hinh phi nhan tinh chat sigu ty nhién eta ¥ thirc, tinh thin, Ho xudt phat tt thé aidi hign thyc dé ly gidi nguén géc cia ¥ thie, Tuy nhién, do trinh do phat trién Khoa hoc cita thdi dai ma ho séng con nhiéu han ché va bj phuong phap siéu hinh chi phoi nén nhitng quan niém ve ¥ thite con mac nhieu sai lam, Cac nha duy vat si€u hinh da ddng nhat y thite véi vat chAt. Ho coi ¥ thite ciing chi ld mét dang vat chat dac bigt, do vét chat sin sinh ra. Ching han, tir thivi ¢6 dai, Démdcorit quan nigm ¥ thire 14 do nhting nguyén ti dae bigt (hinh chu, nhg, linh dong) lién két vi nhau tao thanh. Cac nha duy vat tim thudng thé ky XVIII (Phogto, Mélétsét, Buykhone...) lai cho rang: “Oc tiét ray thite nhu pan tiét ra mat", MOt s6 nha duy vat khée thude phéi “Vat hogt lufn™ (RAbiné, Héchken, Didord) lai quan nigm ¥ thirc 1a thude tinh phé bién cia moi dang vat chat - tir gidi v6 sinh dén gidi hou sinh, ma cao nhét 1a con ngwdi. Theo ho, eé ching sy khac nhau gitta cdc gidng, loi chi la & cdp d6 biéu hign 78 ra bé ngoai bing ngén ngtt hay khong ma thoi, Nha triét hoe Phap Didord viét: Cam gide la dae tinh chung ciia vat chét hay [a sin phim eda tinh t8 chite ctia vat end”, Nhimg sai lim, han ché cia chi nghfa duy tam va chu nghia duy vat siéu hinh trong quan niém ve ¥ thire di duge céc giai cAp boo I6t, thing tri trigt 48 Igi dung, ly 6 Lim co sé ly ludn, cong cu dé n6 dich tinh than quin ching lao dong. Quan diém ctia chit nghia duy vat bign ching ‘Trong khi ph phan chi nghia duy tam khéch quan cho ring “ tru6e, sng tgo ra thé gidi, C, Mac dang thai khiing djnh quan diém duy var ign chimg vé ¥ thire: “Y nigm ching qua chi 1A vat ehdt duge dem chuyén vio trong diu 6c con ngudi va duge cai bién di 6 trong 6", Dya trén nhiing thanh yu méi cia khoa hoc ty nhién, nbd la sinh ly he - than kinh hién dai, cae nha kinh dién cia chit nghia Mac - Lénin khang dinh ring, xét v8 ngudn ede te nhién, ¥ thite chi 1A thude tinh clia vat chdt; nhung khong phai cia moi dang vat chat, ma 1a thuge tinh cita mot dang vat ehét song cé t8 chite cao nhat 1a bé de ngudi, Oc ngudi la khi quan vat chit cita ¥ thite. ¥ thie 1a chie ning cla bO dc ngudi. MGi quan hé gitka bd dc ngudi hoat dong binh thutng va ¥ thirc khéng thé tach roi b6 Ge, Tat cd nhtmg quan niém tich ii hode ding nhét y théte véi 6c ngudi déu din dén quan dim duy tm, thin bi hode duy vat tam thirdng. ¥ thite la chite nding cha b6 Ge ngudi hoat déng binh thing. Sinh ly va ¥ tinde 1a hai mat eta mot qué trinh - qué trinh sinh IY than gm” co kinh trong bd 6c ngudi mang nOi dung ¥ thic, efing gidng nh tin higu vat chit mang ni dung théng tin, “‘Tréi dit hinh thanh trai qua qué trinh tién hoa Lau dai din dén sy xudt hign con ngwoi. DS cting la lich six phat trién nang lye phin énh cia thé gi6i vét chdt tir thip dn cao vi cao nhdt [a trinh d@ phin énh - ¥ thie. Pham dnh 1a thude tinh pho bién ciia moi dang vat chat, duoc biéu hign trong sy lién hé, tac ding qua lai gitta cée déi trong vit chdt vi nhau. Dé 1a sy tai tao nhting dic diém ciia mét hg théng vat chat nay & mt hé théng vat chét khéc trong qué tinh tac dong qua lei ca ching. Sy phan dnh phy thude vao vét tée déng va vat nhan tac dng; ddng thi ludn mang noi dung thong tin cia vat tae dong, Cac két chu v@t chat cing phat trién, hoan thién thi nang lye phan anh ciia nb cng cao. Trich theo: VI, Lénin (1980), Todm tp, 18, Sade 32. ©, Mée va Ph. Angghen (1993), Todm tap, 1. 23, Nxb. Chin tr] Quée gia, HA Noi. tr. 35. 19 Nhing dic trung co bin vita néu trén day c6 gid tri khoa hgc, cung cép cor sit d& lam séing t6 ngudn géc ty nhién cita y thie. Lich sir tign hod eda thé gidi vat chat ding thoi sit phat trién thude tinh phan anh cia vat chat. Giéi ty nhién v6 sinh ed két cdu vat chat don gin, do vay trinh d6 phan anh dic trung ciia ching IA phan dnh var Jy, hod hoe. BO 18 trinh d9 phan anh mang tinh thu dong, chua c6 sw dinh huding, la chon. GiGi ty nhién hifu sinh ra dai véi két céu vat chét phite tap hon, do 46 thude nh phan anh ofing phat trién 1én mot trinh dG méi khac vé ehdt so véi gidi tw nhién vé sinh. Dé 18 trinh d@ phdn dnh sinh hoe trong cac co thé séng 6 tinh dinh hudng, lua chon, gitp cho cac co thé sing thich nghi véi mdi tvdng dé t6n tai. Trinh d§ phan énh sinh hoc ea cée co thé séng cing bao gém nhiéu hninh thie cy thé cao thap khée nhau tuy thuge vio mie dO hodn thign, dge diém chu tric cita cae co quan chuyén tréch lam chite nang phin anh: & gidi thye vét, 1a sy kfoh thich; 6 dong vat 06 hé thin kinh, la sy phiin xa; 6 dOng vat cp cao ¢6 b6 be, 1a tam If, ‘Tam IY dong vat la trinh a6 phan nh cao nhét cita cde loai ddng v4t bao gim o4 phan xq khéng 06 ditu kign va ¢6 didu kin. Tuy nhién, tam ly dong vat cchura phai 1a ¥ thite, ma d6 vin 1a trinh 4 phan anh mang tink Bén nding cba cdc loai dng vat bfe cao, xudt phat tir nhu cdu sinh ly tyr nbién, true tiép cia cer the dong vit chi phdi. Mac di & mdt sé loai dng vat bae cao, bude dau da 6 tf khOn, tri nhs, biét “suy nghi” theo cach rigng cia ching, nhung theo Ph. Angghen, dé chi la “céi tién si duy nbat ggi ¥ eho ching ta tim hiéu “bé de 66 tu duy eta con ngudi” da ra doi nhuw thé nao, BO de ngudi c6 céu tic dje bigt phat trién, rit tinh vi va phitc tap, bao gém 14 - 15 ty té bao thin kinh, Sy phan khu ciia nao bO va hé thong day thin kcinh lign hé v6i cdc giée quan dé thu nhdn va xit ly théng tin tir thé gidi khéch quan vao nfo bd, hinh thank nhtng phan xa c6 diéu kign va khéng cé diéu kkign, diéu khién cdc hogt dng ctia ca thé trong quan hé véi thé gidi bén ngodi, Y thie [a hinh thite phan énh dac trung chi e6 6 con ngutti va Ia hinh thite phin nh cao nhét cia thé gidi vat chit, ¥ thire LA sy phan dnh thé gidi hign thyc boi 9 6c con nguéi. Nhu vay, sue xudt hién con ngudi va hinh thanh bé de evla con ngudi cd nding le phen dnh hién thye khach quan la nguén gée tu nhién ctia thive, Tuy vay, sy ra ddi cia ¥ thite khéng phai chi c6 ngudn gée ty nhién ma con do ngudn géc x hi. Sw phat trién cia gidi wr nhién méi tgo ra tidn dd vat chit ¢6 nang luc phan anh, chi la ngudn gdc séu xa cita ¥ thite. Hoat dong thye 80 Yes tin eta loai ngudi moi la ngudn gde true tiép quyét dinh sy ra doi ciia y thite. C. Mac va Ph, Angghen khing dinh: “Con ngudi cing 06 ca “Y thite” nifa. Song, dé khOng phai la m@t ¥ thite bam sinh sinh ra da Ia ¥ thite “thudin wy”. Do dé, ngay tir diu, ¥ thite da 14 mét san phdm xa hdi, va vin 1a nbw vay ching, nio con ngudi con tén tai”. Sy hinh thanh, phat trién cia ¥ thite la mot qué trinh théng nhét khéng tach réi gitta nguén géc ty nhién va ngudn géc xi hoi. ‘Trong ede eng trinh nghién ecru khoa hoc eda minh, C. Mée vi Ph. Angghen 4a nhigu lan chi 10 rin ngudn gdc x hGi va la mot hién trong mang ban chdt xa ht. Dé ton tai, con ngudi phai tao ra nhiing vét phim dé thoa man nhu edu cia minh. Hoat dong lao dong sing tao eda loai ngudi c6 nhibu ¥ nghia that ge bigt. Ph. Angghen da chi r6 nhimg dng lyre xa hi tryc tiép thie déy su ra deri cita ¥ thite: “Trude hét 1a lao dong; sau lao dong va déng théi véi lao dong 1a ngén ngtis dé 18 hai siéc kich thich chit yéu da anh hung dén bo de eta con virgn, kim cho 6 6¢ dé din din bién ehuyén thanh bd Ge con ngudi™”. Thong qua hoat déng lao dng edi tao thé gidi khach quan ma con ngudi da timg bude nhdn thie durge thé gidi, 06 y thire ngiy cang sau sic vé thé giéi Y thie hinh thanh khdng phai 1A qué trinh con ngudi tig nhgn thy dong cde tac dOng tir thé gidi khach quan vio bO 6c cha minh, ma chit yéu tir hogt dong, thyte tién, Con ngudi sir dung cng cu lao ding thc dng vio d6i tuong hign thye bit ching phai boc 16 thinh nhiing hign tong, nhiing thude tinh, két cu... nbét dinh va théng qua giae quan, hé than kinh tée déng vao bé be dé con thie khong nhing c6 ngudn géc ty nhién ma cn cd ngudi phan logi, duéi dang thong tin, qua d6 nhgn biét né ngay cang siu sic. Ph. Angghen di khang dinh: “Nhumg cing voi sw phét trién eda ban tay thi ng burse mot diu 6c eding phat trién, ¥ thie xudt hién, wuée hét vé nhiing, diéu kign eta ede két qua cé ich thye tin va vé sau,...Ja vé nhimg quy Iudt ty om nhign, chi ph6i cac higu qua 06 ich a ‘Trai qua qua trinh hoat dng thye tién {au dai, trong nhting digu kign hoin canh khde nhau, véi nbiéu Joai déi trang khéc nhau; cing véi su phat trign cba tri thie khoa hge, c4¢ phuong phap tu duy khoa hoc cing din duge hinh thaoh, phat trién gidp nhén thie ly tinh ca loai ngudi ngay cang su slic. Nhan thite IY tinh phat trién Lim cho ¥ thire ngay cdng tre’ nén nang dong, séng tao hon. ¥ tiite khéng chi la sy phin dnih tai tgo ma con chai yéu 18 swe phan anh sdng tao 7 ©, Méo vi Ph, Angghen (1994), Todn idp, (3, Sid. tr. 43. ® C. Mac vi Ph, Angghen (1994), Tocin tpt 20, Sa tt. 646 €, Mac va Ph. Angghen (1994), Tod tp, f 20, Sd tt. 476, 81 hign thye khach quan. Thong qua thyc tién nhting séng tao trong tu duy duge con ngudi hign thyc hod, cho ra deri nhiéu vat phim chua 6 trong ty nhién, Dé la “gidi tw nhién that hai” in dam dau n cia ban tay va khéi 6c con ngudsi. La phuong thir tin tai co ban cita con ngudi, lao déng mang tinh x hdi da 1am nay sinh nhu cau giao tiép, trao di kinh nghiém gitta cée thinh vién trong x4 hoi. Tir nhu clu dé, b may phat 4m, trung tim ngén nett trong bd be con ngudi duge hinh thank va hoan thign din. Ph. Angehen viét: “Dem so sinh con ngudi véi cde loai vat, ngudi ta sé théy r6 ring ng6n ngtt bét ngudn tir lao ng va cing phat trién véi lao dOng, dé 1a céch gidi thich duy nhat dung ve ngudn géc cha ngon ngu””, Ng6n ngft la hé théng tin hiéu vat chdt mang nOi dung y thite. N6 xudt hign tro thanh “vo vat chét” ctia tr duy; 1a hign thyc trye tigp cite ¥ thie; 1a phuong thite dé ¥ thre 1dn tai voi «wr each 1a san phdm xa hoi - Lich si V6i lao dong, ngon ngit ¢6 vai trd to lén di veri su tan tai thite. Ngén ngtt (tiéng néi va cho viér) vira 1A phuong tién giao tiép, ding thei vita [A cng cu ciia tu duy, Nhd ngén ngtt con nguiti 6 thé khai quét, trirw tuong hod, suy nghT de lap, téch khdi sw vat cam tinh, Cling nho 06 ngén ngtt ma con nguéi cé thé giao tiép trao déi tu tug, um gitt, ké thita nhting tri thire, kinh nghigm phong phi oda xa hi da tich uy durge qua eae thé hé, thbi lich sit, ¥ thite 1a mt hign tugng 6 tinh x4 h9i, do dé khong e6 phuong tidn tao déi xa hoi vé mat ngon ngé thi ¥ thite khéng thé hinh thanh va phat in duge. Lao dong va ngon ngit 1a hai site kich thich chi yéu Lam chuyén bién din 9 6c ea Lodi ven ngudi thinh b6 de con ngudi va tim ly déng vat thanh thife con ngudi. ¥ thite 1a sy phin anh hign thye khch quan béi b6 6e eta con ngudi, Nhung khéng phai cit ¢6 thé giéi khdch quan va bé dc ngudi la 66 ¥ thite, mA phai dt ching trong méi quan hg véi thue tién xa hoi.Y thite La sin phim wa h6i, mot hign tugng xa héi dic trung eda Loai ngudi. Xem xét ngudn g6e ty nhién va nguén gée xa hoi cia ¥ thite cho thay, ¥ thie xudt hign 1a két qua cia qué trinh tién hod lau dai eta gidi tw nhién, cia ich str trai dat, déng thoi 1a két qua truc tigp ciia thyc tin xa hd) con ngudi. Trong dé, nguén ade ty nhién 1a diéu kign ean, con nguén gde xa hoi 1a didu kign da dé ¥ thite hinh thinh, tn tai va phat trién. Néu chi nhdn manh mgt ty ohién ma quén di mat xd hdi, hoe nguge lai chi nhdn manh mat sit eda ©. Mao vi Ph, Angghn (1994), Ton tp, 1 20, Sit 645 82 xa hOi ma quén di mat tw nhién eta ngudn gée y thie déu din dén nhiing quan nigm sai ld, phién dign cita chi nghia duy tam hoje duy vat siéu hinh, khong thé hiéu duge thye chit cia hign tugng y thie, tinh thin cia loai ngubi ndi chung, cfing nhu cla mOi ngudi néi riéng. Hogt dng thye tié phong phi cia loai ngudi 1a mai trdng 4é ¥ thite hinh thanh, phat trién va khang dinh site imgnh sang tao cia nd, Nehién cttu ngudn géc cia ¥ thiée cfing 1a mot eich tiép cdn dé hidu ro ban chat ca y thie, khéing dinh ban chat xa hGi cia ¥ thite. 2.2. Ban chat etia § thie Chi nghia duy tim, do khOng hiéu duge ngudn géc ra d&i ciia ¥ thite nén da cé nhiing quan nigm sai lm vé ban chit cua y thee, Chu nghia duy tam da curing digu vai trd cia ¥ thie mOt edch that qué, trivw tong ti mite thodt ly doi séng hign thy, bién né thanh mét thyc thé tin tai ddc lap, thuc tai duy nhat va nguén géc sinh ra thé gidi vat chit. Neuye Iai, chi nghia duy vat siu hinh da thm thudng hod vai tro ota thite, Ho coi ¥ thite cfing chi 18 mOt dang vat chAt; hoe coi ¥ thie chi li syr phan anh gidn don, thy dng thé gidi vat chét, tach roi thye tién xa Oi rit phong phi, sinh dng, Nhtmg quan nigm sai am dé da khdng cho phép con ngudi higu duge ban chAt cia ¥ thie, eiing nhw bign chimng ola qué trinh phan ‘nh ¥ thie, Chi ngbia duy vat bign ching, trén co sé: nbfn thite ding din nguén gée ¥ thie va nim ving thuyét phn nk da luan giai mot céich Khoa hoe ban chat cia yf thite, Vat chdt va ¥ thite 14 hai hign wong chung nhét cia thé giGi hign thuc, mg dd khde nhau vé ban chat, nhung gitta ching luén c6 lién hé bign ching. Do vay, mudn hiéu ding bin chat ca ¥ thie cin xem xét no trong méi quan hé qua lai v6i vat chét, ma cha yéu Ii dii séng hign thy co tinh thyc tién etia con ngudi. Bén chat ¥ thite la hink anh ehti quan cita thé gidi khéch quan, la qué ra doi et irinh phén anh tich eve, séing tao hign nrc kcieh quan ctia de ngueai™. Nhur vay, khi xem xét y thtre vé mat ban thé Iudn, thi y thie chi 14 “hinh inh” vé hign the khdch quan trong 6c nguti, Day 1d dic tinh dau tign dé nhgn bidt ¥ thie. Déi véi con ngudi, ca ¥ thire va vat chat déu 1a hign thye, nghia La du tin tai the, Nhung cdn phin biét gita ching 6 sw khée nhau, déi Kip nhau yé ban chat: vat chat la hign thye khich quan; odn y thite 1a hign thye cha igi khéich quan, ¥ thite khong phai 1a sy vat, quan. Y thie 1a cdi phan anh tl % Xem; Val. Lénin (1980), Todm tp, 1.18, Sd. tt, 138, 83 ma chi la “hin énh” cia sit vat 6 trong, 6c nguéi. ¥ thite tn tai phi cdm tinh, d6i lap voi ede déi twong vat chét ma n6 phn énh luén tn tai cam tinh, ThE gidi Khach quan la nguyén ban, 1A tinh thi nhét. Con ¥ thie chi la ban sao, li “hinh anh” vé thé gi6i 46, 1a tinh thr hai. Day 1a cin eit quan trong nhét dé Khang dinh thé gidi quan duy vat bién chimg, phé phan chi nghia duy tim va duy vat siéu hinh trong quan niém vé bin chat cia ¥ thite. Y thie 1a hinh anh chi quan cia thé gi6i khéch quan.Vé ndi dung ma ‘thie phan énh 1a khéch quan, edn hinh thie phan énh fa cha quan, ¥ thite la cai vat chat & bén ngoai “di chuyén” vao trong dau 6c eta con ngudsi va duoc ¢ bién di 6 wong dd. Két qua phan dnh chia y thite tuy thude vao nhidu yéu td: d6i ‘tugng phin anh, diu kign lich sit - xA h6i, phdm chat, ning Iwe, kinh nghiém séng cita chit thé phan 4nh, Cling mot déi tuong phan énh nhung v6i eéc chi thé phan énh khée nhau, o6 dje diém tam ly, tri thie, kinh nghiém, thé chat khac ohau, trong nhting hoan cénh lich sir khdc nhau... thi két qua phin énh Adi twong trong ¥ thie efing rit khéc nhau. Ph.Angghen d& timg chi r0 tinh chit bign ching phite tap ciia qua trinh phan dnh: “Trén thye té, bat ky phan anh nao cia hg théng thé gidi vao trong tir tung cling déu bj han ché ve mat khéch quan béi nhiing diéu kign lich stt, va vé mat chi quan bi dac diém ve thé chAt ‘va tinh thin cia tac gid”, Trong ¥ thie cla chi thé, sw phi hop gitta tri thie va khach thé chi la tuong d6i, biéu tugng vé thé gidi khach quan c6 thé ding din hoge sai lim, va cho da phin nh chinh xée dén dau thi d6 cing chi ki sw phan anh gan ding, ¢6 xu hudng tién din dén khéch thé, ¥ thie 66 die tinh tich eve, sding tao gin bé chit ché veri thuc tin xa héi, Day 1a mot dc tinh cain ban dé phan bide trink dQ phan anh ¥ thite ngudi v trinh 49 phan anh tam ly dong vét. Y thie khéng phai la két qua ciia sy phan anh ngdu nhién, don 1é, thy dong thé gi6i khach quan. Trai lai, a6 14 két qua ca qué trinh phan anh o6 dinh hudng, c6 mye dich 18 rét, La hign tuong xa /hgi, ¥ thite hinh thanh, phat trién gin lién veri hoat dong thyc tin xa hoi, The gigi khéng thod min con ngudi vA con ngudi da quyét dinh bién déi thé gidi bing hoat déng thye tign da dang, phong phi cita minh. Théng qua thuc én, con ngudi lim bién déi thé gidi va qua d6 chi dong khém pha khéng ngimmg ca bé rng va chiéu sau cita cac d4i tugng phin nh, Y thie phan anh ngay cing sau sdc, ting bude xim nhap cae ting bin chat, quy Iugt, digu kign dem lai higu gua hogt dong thye tién. Trén co sé d6, 7” C. Mic va Ph, Angghen (1994), Tod tap, . 20, St. $7 84 bang nhiing thao tée cia tur duy triru tuong dem lai nhting tri thie méi 8 chi dgo hoat dng thuc tién cha dong cai tgo thé gid trong hign thue, sing tao ra “thién nhién th hai” in djm d4u én cita con nguisi. Nhu vay, sing tao le dic irung ban chét nhdt cita 9 take, ¥ thite phan énh hign thye khach quan vao b} 6c nguii, song day 1a sy phan anh die Dit, gin lidn véi thye tién sinh dong edi tao thé gidi khdich quan theo nhu cau cita con ngudi, ‘Sy phan fh ¥ thiée 1d qué trinh théng nht ciia ba mit: Mét 1a, trao d6i thong tin gitta chi thé va d6i tryng phin anh, Day la qua trinh mang tink hai chigu, c6 dink huGng va chon Ipe cée thong tin clin thiét, Hai 12, m6 hinh hod déi twang trong tur duy duéi dang hinh anh tinh thin. ‘Ihe cht day 18 qu trinh “sing tgo lai” higo thye ola ¥ thite theo ghia: ma hod eée d6i twang vat ehit thanh cée § tung tinh thin phi vat chAt, Ba £0, chuyén hod mo hinh tir tw duy ra hign thye khéch quan, tire qué trinh hién thye hod tu twig, théng qua hoat dong thye tin bin cfi quan nigm thinh edi thye tai, bién ede ¥ trong phi vat hit trong tir duy thinh cfe dang vat chit ngoai hign thye. Dé thic day qua trinh chuyn hod nay, con ngudti can sing tgo ding 66 nGi dung, phuong phip, phuong tién, cong ey phit hyp a8 tae dong vao hign thy khdch quan nim thye hign mye dich cia minh, Phan énh va séng tao la hai m§t thude bin cht eta 7 thite. ‘Tir két qua nghién ciru ngudn gée va ban chit cia ¥ thie cho thiiy: # thie i vé hién thee khéch quan Ta hiinh thite phan énh cao nhdi riéng ed cua bc ngu tron co sé there tin xd hdi - lich ste Y thire khéng phai 1a edi khong thé nhan thite duoc nhur cht nghia duy tam quan nigm, nhung n6 céing khéng phai oéi thm thong nhu ngudi duy vat thn throng gan cho né. Thye chat, ¥ thite chi 14 thude tinh phan dnh cia mot dang vat chat dic bigt la b6 6¢ ngudi; néi cach khée, chi c6 con ngudi méi ¢6 ¥ thite. Loai ngudi xudt hign la két qua cia lich sit van dong, phat trién Iau dai thé gidi vat chét. Cau trée hodn thign eda bG de ngudi 14 nén tang vat chat 48 ¥ thite hogt dong; cling véi hogt ding thye tién va dbi séng x4 hoi phong phi tgo dng lye manh mé thie day ¥ thie hinh thank vA khOng ngiing phit trién. Khéng co b6 de cita con ngudi, khong cé hoat dong thyc tién xa hoi thi khong thé c6 ¥ thie, Sang tyo 18 thude tinh de trung ban ehét nbit eta ¥ thre. Stic sdng tgo ciia ¥ thife trong tinh than va site sing tao ela con ngudi trong thye tin khac nhau vé ban cht nhung chi Ja nhiing bigu hign khde nhau cla nang le sang tgo, khiing djnh site manh etia con ngwéi trong nhdn thife va cai tao thé gidi 85 2.3. Két edu cita § thive BE nan thite duge séu sic vé y thite, cdn xem xét nim ving t6 chite két cfu cata n6; tip ofin tt eée oe dd khde nhaw sé dem lai nhiting tr thite nhigu mat vé cdu tric, hode ep d6 cita ¥ thie, Cle lip edu mie ctta ¥ thie Khi xem xét y thite véi cdc yéu t6 hop thanh cdc qué trinh tam ly tich eye dem lai sy hiéu biét cia con ngudi vé thé gidi khéch quan, ta c6: tri thite, tinh cm, niém tin, ¥ chi; trong 6 arf thio Ia nhin 48 eo bain, edt Ioi nhét, Muén cli tao duge sy vat, trade hét con ngudi phai c6 sw hiéu biét sau she ve su vat 46, Do 4, ni dug va phuong thite tin tar ec ban ela y thie phai 14 tri the Y thie ma Khéng bao him tri thie, khong dua vio tri thie thi ¥ tite a fa mde su tritu tuyng tréng rng, khéng gitp ich gi cho con ngwrdi trong hogt ding thuye ti8n. Theo C.Mde, “phuong thtte ma theo d6 ¥ thie tin tai va theo d6 mot cai wi ton tai doi voi ¥ thire 1a tri thire..., cho nén mOt edi gi dé nay sinh ra déi véi ¥ thite, chimg nao ¥ thie biét cai d6*”. Tri thite o6 nhidu Tinh vue khée nhaw nhur: tri thite vé tw nhién, xa hdi, con ngudi; va c6 nhiéu edp d6 khde nhau ah iri thite edim tinh va tri thie IY tinh; tri thite kinh nghiém va tri thite ly tan; ti thife tién khoa hoc va tri thie khoa hoe v.v.. Tieh owe tim hiéu, tich Tuy ti thire vé thé gidi xung quanh 1a yéu clu thugng xuyén cla con ngwdi trén butte during cai tao thé gidi, Tuy nhién, khong thé ddng nhét ¥ thite véi sy hidu biét, tri thite vé sy vat. Cing vi qué tinh nhan thite sit vat, trong ¥ thite cn nay sinh thai dé cia con ngudi déi véi déi trong phan énh, Tinh eam la mot hinh thai de bigt ela sy phan dnh t6n tai, n6 phan anh quan he gitta ngudi v6i newdi va quan hé gita ngudi véi thé gidi khdch quan, Tinh céim tham gia va tré thank mot trong hing dong Ive quan trong ciia hogt dng con ngudi. Sw hoa quyén pitta tri thie v6i tinh cém va trai nghiém thy tin da tao men tinh bén yeing ctia nidm ‘in thoi thite con ngudi hoat dong vuen Ken trong moi hoan ednh Nhin thite khong phai ld mét qué tinh dé dang, phiing lang ma 1A mot qua trinh phan énh véi nhitng kh6 khan, gian khd thudng gap phai wen mai bude during di t6i chan ly. Mudn vugt qua kho khan 8 dat toi mye dich, efi thé nbn thite phai 06 3 chi, quyét tm cao. ¥ chi chinh 1d nhimg ¢é gang, né Iwo, kha ning huy dng mgi tiém ning trong méi con ngudi vao hoat dong dé 7, Mfc va Ph. Angghen (1994), Toda tp, 20, Std. t.236. 86 t c6 thé vugt qua moi tro ngai dat mye dich dé ra, Nh§n 16 vj tri, vai trd ella cae nhdn 16 edu thanh y thie va méi quan hé gitra cdc yéu t6 do, ddi hoi mdi cht thé phai ludn tich cuc hoe tp, ren luyén, bi dung nding cao tri thite, tinh cém, niém tin, ¥ chi trong nhan thie va cai to thé gidi. Che eddp ad ctia § thutc. Khi xem xét ¥ thite theo chidu sdu cita thé gidi ndi tam con ngudi, cin han thite duge cfc yéu tb: ty dtc, tiém thite, vé thitc... Tat cd nhimg yéu té d6 cing v6i nhting yéu t6 khée hgp thanh ¥ thire, quy dinh tinh phong pha, nhiéu ve etia doi song tinh than cia con ngudi Tuy thite a ¥ thie huéng vé nhén thire ban than minh trong m6i quan he -véi y thite ve thé gigi bén ngoai, Day 1A mOt thanh t6 rat quan trong eta ¥ thite, duh déu tinh d phat trién ctia ¥ thie, Trong qué trinh phan énh thé gidi Khéch quan, con ngudi cing ty phan bigt, tach minh, d6i Ip minh v6i thé gidi 46 48 dinh gid minh thdng qua ede méi quan hé. Nho vey, eon nguoi ty y thite vé ban than minh nhu mét thye thé hogt dOng cé cam gic, dang tu duy; ty dénh gid nang Iye va trinh d§ hién biét ota ban thin vé thé gidi, cting nhu cde quan diém, tur tuéng, tinh cm, nguyén vong, hanh vi, dgo die va Ii ich etia minh, Qua d6, xéc dinh ding vj tri, manh yéu ota mink, ¥ thie vé mink nh mot c& nhén - chit thé c6 y thite diy di ve hanh déng cia minh; ludn Jam cho bin thin, chi dong diéu chinh hanb vi eda minh trong tée dng qua lai vei thé gi khiich quan. ‘Twr¥ thite khong chi la ty ¥ thute cha ¢4 nhan, ma con Ia ty ¥ thife cia cde nhom xa hdi khée nhau (nhu: mét tp th, mét giai cp, mét dn tOe, tham chi ca xi hi) vé dia vj lia ho trong hé théng quan hé sin xuit, vé loi fch va ly fuding ciia minh, Chi nghia duy tm, phan dong coi ty ¥ thie Ka mGt thyre thé doc lap, tw nd, sin cé trong c& nhén, [a sy yr hu6ng ve ban than minh, khéing dinh cai t6i, tach roi Khoi nhtng quan hé x4 hOi, tro thdnh cdi (61 thudn tus, triu tuong tréng rng, Thue chét cla nhting quan diém 46 la nhim phi dinhban chat x4 hGi cita y thite, bign ho cho chit nghia cd nhan vi ky, ewe doan cia eée thé Ive phan dng hién nay. Tiém thite la nhting hoat dOng tém ly dign ra bén ngoai sy kiém sost ciia ¥ Unie. Vé thye chit, tidm thite La nhting tri thie ma ehd thé da ¢6 duge tir tude nhung dé gan nhw thanh ban ning, thanh ky ning nim trong ting su ¥ thie cia chii thé, 1a ¥ thitc duéi dang tiém tang. Do do, tiém thite c6 thé ur dong gy ra cfc hoat dong tam 1y va nbn thire ma chi thé khéng cin kiém soét ching mot cdeh true tiép. Tiém thie cé vai trd quan trong trong doi sing va tw duy 87 Khoa hoc. Tiém thite gin b6 rét cht ché véi logi hinh wr duy chinh xée, doe 1p Iai nhidu in. Khi tidm thite hoat dong s& gop phan gidm beit sur qua tdi eta dau 60, khi céng viée lp Iai nhigu Lan, ma yn dim bao dd chinh xac cao va chat ché cin thiét ciia tu duy khoa hoe. V6 duc 18 nhting hign wong tam ly khong phai do ly tri digu khiéo, nim ngoai pham vi cia ly tri ma ¥ thite khdng kiém soat duge trong mot Itc no 46. Ching diéu khién ohting hanh vi thuge vé ban nang, théi quen... trong con ngudi théng qua phin xa khong digu kign, Con nguvi la mot thye thé xa hdi c6 ¥ thtte, nhung khong phai moi hanh vi eta con nguvi déu do ly tri chi dao, ‘Trong dvi sGng via con ugudi, cO nhtng hanh vi do ban nang chi phdi hoc do nhding dong tée duoc lap di lap Iai nhigu lan tee: thanh thoi quen dén mite ching tyr dong xay ra ngay ca khi khong c6 su diéu khién eta ly tri. V6 thite 1a nhiing trang thai tm ly 6 ting séu diéu chinh sw suy nghi, hanh vi, thdi dO ting xir eda con nguéi ma chua c6 su can thigp eda IY tri. ‘Vo thie biéu hign ra thanh nhiéw hign tung khée nhau nur ban nang ham musdn, gide mo, bj thi mign, Id loi, néi nhiu,... Méi hién tugng vé thite ob ving hoat dng rigng, ¢6 vai tro, chite nang riéng, song tat cd déu 6 mot hire ning chung la gi tof nbng de ehé tong boot déng thin kind vot ngudng nhat 1a nhiing ham muén bin nang khGng duye phép bdc 10 ra-va thye hign trong quy tie ela ddi séng eng ding. N6 gép phan quan trong trong vige lip lai thé cin bang trong, hogt ong tinh thin eta con nguti ma Khing din ‘6 trang thai te ché qua mite nhur dm tte, day va mie cém, “libido... Nghién eu nhiing hign trong v6 thée gitp cho con ngudi luén tim chi deri séng noi tam, 06 phuong phap kiém ché cing quy luat nhting trang thai tre ché cia tinh than. ‘V6 thite 12 hoat dong tang siu eda tam ly - ¥ thie, c6 vai td to ln trong dei sing va hogt dng ciia con ngudi. Trong nhting hoan cinh nao 46, né gitip cho con ngudi gidm bot sy cing thing khGng cn thiét cda ¥ thie do thin kinh lam vige qué ti. Nhd v6 thite ma nhing chuan mye con ngudi dat ra duge thye hign mot cach tw nhién khong o6 sy khign cudng. VO thie e6 ¥ nghia quan trong trong gido dyo thé hé tré, trong hogt dng khoa hye va nghé thugt. Tuy nhién, khéng nén cvong digu hod, tuyét dbi hod va than bi hod v6 thire, Vo thife 1a v6 thite trong con ngutdi x& Oi c6 ¥ thie, nén vO thie khong thé la hign twgng c6 Igp, téch rdi vai y thie va thé gidi bén ngoai, cing khéng thé La cdi quyét dinh ¥ thite cting nhw hank vi cia con ngudi. Trong hoat dong cia con ngudi, ¥ thie van gitt vai tro chit dao, quyét dinh hanh vi cia cé ohn, Nho c6 ¥ thite diéu khién, cde bign wong vo thite dirge digu chinh, hung tai cdc gid 88 tri chan, thign, my. V6 thire chi la mot mit khau trong eude sbng c6 ¥ thite cla con ngubi Vén dé “ti tue nhén tao” Nelly nay, khoa hoe va eéng nghé hign dai d2 e6 ning bude phat trién manh mé, sin xudt ra nhiéu logi may méc khong nhing co khé nding thay thé Jao dng ect bap, ma cdn c6 thé thay thé cho mét phn lao dng trf de ita con ngudi. Ching han may tinh dign tt, “ngudi may thong minh’, “tri tug nhan tao”. Song, diéu dé khong ¢6 nghia la may mée efing ¢6 ¥ thite nhu con ngudi. Y thire va my tinh dign tir 1 hai qué trinh khée nhau vé bain chit. “Nguoi may thong minh” thyc ra chi la mot qué trinh vat ly. Hg théng thao tac etia nd da duge con ngudi lap trinh phong theo mot s6 thao tae elia tu duy con ngudi. May moéc chi 1d nhtng két cu ky thugt do con ngudi séng tao ra, Con con ngudi Li mot thye thé xa hdi nang dong duge hinh thanh trong tién tinh tign hod Iu dai cia gidi ty nhién va thye tién xa hoi. May khong thé sing tg0 Jai hign thy didi dang tinh thin trong ban thin n6. Nang lye 46 chi ¢6 con ngudi e6 ¥ thite méi thye hign duge va qua d6 Igp trinh cho méy mée thye hign, Sy phan anh séng tao, tai tao Iai hign thye chi o6 & ¥ thire eba con ngurdi veri tinh cdich la mot thye thé xa hgi, hogt ding cai tao thé gidi khéch quan. Y thire mang bin chit x4 hi. Do vay, dit may méc co hign di dén dau ching ntta fing khéng thé hoan thién duge nhu bd de con ngudi. Y thie 1a hinh thie phan énh cao nhét chi c6 & 6e ngudi ve hign thyre Khach quan trén co sé thye tién x@ hi - lich str, Sy hoan thign trong clu trite: vat chat ciia bo 6c ngudi vi hoat dong thyc tién x2 hi phong phi di tgo ra hung tién dé vat ehdt day di cho djc tinh phan anh - ¥ thre nguoi phat widn, ngiy cing xim nh@p vao tang sau eiia thé giéi hign thyc, gin nh§n thite v6i cai tao thé gidi. Thye tin x hOi 1a déng luc tryc tigp to Lin thie. day y thie hinh thinh va phat trién dap Ging nhu chu cia xa h6i ngty cdng phong phi, da dang, Y thire nbn d6i thé gidi trong tinh thin, nhé dé con ngudi sing tgo ra “gidi te nhién thi hai” in dim déu an cia con nguisi. Mot trong nhting sang tao dé la con ngudi ngay cang sing tgo ra cae thé hé “ngudi may théng minh” cao ep hon gitip cho con nguéti khie phye durge nhiéu mgt han ché etia minh, Con ngubi 14 mot thye thé ty nhién - xii hi 06 ¥ thiée, chil thé sing tao ra moi gia trj vat chét va tinh thin quyét dinh sw tn tai va phat tién cha x8 hd Khing dinh vai trd to 16n eda ¥ thite trong dii sng hign thye ctia con ngudi ve thye chdt 1a khéing dinh vai trd cua con ngudi - chi thé mang ¥ thie 46, Can 06 thai d6 ding d6i vai con ngudi, quan tam, cham lo phat trién con ngudi toan “ L sir dign ca chit va tinh than. Be bigt quan tam bdi durdng thé hé tré os kid thic, nim vang khoa hoc - cng nghé hién dai, e6 tinh cam edch mang trong ‘sing, ¥ chi vwon lén xéy dung dat nude gia manh. Can ndm ving nguyén ly co ban cia chi nghia Mac - Lénin: “Y thire khGng bao gid c6 thé la cdi gi khdc hon 1a tin tai duge ¥ thite, va tn tai cua con nguiti ld qué trinh di séng hign the ciia con ngudi™” dé van dyng yao thye tin eéch mang Viét Nam hign nay. Mudn ¥ thée x& Oi cht nghia thuc sw gift vai tr chi dao trong d&i séng tinh thin nhén dan, phat huy duge tinh tich ‘cute xa h6i ciia mdi nguiri trong sy nghigp xy dung va bao vé T4 quéc x4 hai chi uglita bign nay, edn quan tigt tét duong 146i d4i mdi eta Dang, lay déi mei kkinh 16 lam trung tam. Xay dung nén kinh ( thj ‘trudng dinh huong xa héi chi ghia, tao ra nén ting vat chat ving chic dé xéy dung ddi sng van hod tinh thin phong phi cho nhan dan, 6 giée ng xa hoi chi nghia, €6 van hos, khoa ge ky thug, tri thite phat trign, Xéy dung nan té con ngudi thye sw la ngudn luc phit trién dit nue ben ving, Chim lo bdi durong phat trién ngudn nhén lye 6 chat Iugng cao, phim chét nhén cach phat trién todn dign; xay dung d0i net can b9 c6 dit dite, tdi dé hoan thank xudt sie nhiém vu, Dé lam duge digu dé, clin gin né v6i qué trinh xy dung moi mat tao moi trrng thudn Igi cho xay dung con ngudi, phat huy cao nhdt tinh tich eve xa hoi, rén luyén ban [Tab, nang cao trinh d6 khoa hoe, trinh 46 chuyén mon cho mi con nui, 3. M6i quan hé gira vat chat va y thine ‘MAi quan hé vat chat va y thite 1a “Vin 48 eo bin cia moi triét hoc, Dbigt 1a ca tiét hoe hign dai’, Tuy theo lp truéng thé gi¢i quan khéc nhau, khi gidi quyét méi quan he gitta vat chit va y thite ma hinh thanh hai dudng 161 0 bin trong triét hoc la chil nghia duy vat va chi nghia duy tm. Khing dinh nguyén tie tinh ding trong triét hoc, VL Lénin a8 viét: “Triét hoc hign dai cling c6 tinh dang ohur triét hye hai nghin nam vé true, Nhting dling phi dang du tranh voi nhau, vé thye chit, - mac dir thyre chat dé bi che gidu bang nhiing nhan higu méi cha thi dogn lang bim hoac tinh phi ding ngn xuiin - La chi nghia duy vat va chit nghia duy tm”*!, 3.1. Quan diém cita chit nghta duy tim va cli nghta duy vot siéu hinh Trong lich sit triét hoc, khi ly wii m6i quan hé vét chat - ¥ thite, cée nha triét hoe da pham nhiéu sai lim chit quan, phién dign do khong higu durye bin ® C. Mic va Ph. Angghen (1994), Todm tap, ¢, 3, Sl. tt.37. "°C. Méc va Ph. Angghen (1995), Ton udp, r. 21, Sd. tr. 403. "'V.T. Lénin (1980), Toa tp, & 18. Sd tr. 445. 90 chat thye sit cia vat chét vay thite. Khi nghién ci céc tur tuéng triét hoe trong lich sit, trong “Ludn carong vé L. Phoiobdc”, C. Mac dai chi r han ché cia ¢& ghia duy vét try quan va ehii nghfa duy tam: “Su vat, hign thye ei 06 thé cdm gide duge, chi duge nbn thie duéi hinh thite khach thé, hay hinh thire trye quan, chi: khng duge nhfn thie 1a hoat dong céim gide cla con ngutl, 1a thye tign - khéng duge nhén thite vé mat chi quan... Vi vay, mit ning dng duge chi nghta duy tim phét tridn mét cach teiru tuong, vi cht nghia duy tm di mhign la khdng hiéu hogt dong hign thy, cdm gide durge™”. Déi v6i chil nghta duy idm, ¥ thie, tinh thin vén c6 ciia con ngudi da bi triru tong hod, tach khoi con nguoi hign thye thanh mor lye Iwong thitn bi, Len. thién. Ho coi y thite Ja tn tai duy obit, tuy@t di, 18 tinh thir nhat tir d6 sinh ra tdt ca; con thé gidi vat chat chi 1a ban sao, biéu hign khée cia ¥ thite tinh thin, la tinh thir hai, do ¥ théte tinh thin sinh ra. Trén thye té, chii nghia duy tim 1a co sé lf lu’n cia tn gido, chi nghia ngu dan, Moi con duéng ma chit nha duy tam mé ra déu din con ngudi dén véi than hoe, vai Sdudng sing thé”. ‘Trong thye tin, nguéi duy tm phi nhgn tinh khéch quan, cong digu vai trd nhén t6 chi quan, duy ¥ chi, hanh dong bit chap diéu kign, quy lugt khach quan. Chhé nghia duy vat siéu hinh, tuyét d6i hod yéu t6 vat chét, chi nhan manh, mot chidu vai trd cla vét chat sinh ra ¥ thite, quyét dinh y thire, phi nhdn tinh, dc lap tong déi cia ¥ thite, khéng thay duge tinh ning dong, sing tgo, vai to to lon ctia ¥ thie trong hoat dong thu tién cai tao hign thye khéch quan. Do vay, ho dai pham nhidu sai lim cé tinh nguyén tie boi théi d6 “khach quan cht nghia”, thy dong, ¥ Iai, trOng chi khong dem lai higu qué trong hoat dng thye ticn, 3.2. Quan diém cia chit nghia duy vit bign chieng Nim viing phép bign chimg duy vat va ludn theo sft, kip thai Khai quét hing thanh tu méi nbét cia khoa hge ty nhién, cée nha kin dién eita chi nghia Mae - Lénin da khie phue due nhttng sai Kim, han ehé eta cée quan nigm duy tm, siéu hinh va néu Ién nhting quan diém Khoa hoe, khai quét ding din vé mat triét hoc hai inh vue Ién mht ota thé gigi la vat chat, ¥ thie va. mdi quan hé gitta chang. Theo quan diém tiét hoe Mac - Lenin, vat chdt va y thike 66 moi quan hé bién ching, trong dé vat chat quyét dinh ¥ thite, con ¥ dnte tée dong teh cue = ¢, Mée-va Ph. Amaghen (1995), Tod ap, & 3 Str 19, : 3 trot lai vat chdi * Vit chit quyét dinh $ thive, Vai tro quyét dinh ciia vét chét déi vai y thie duoe thé hign tren may khia canh sau: Thit nha, vat chat quyét dinh ngudn géc eiia ¥ thite. ‘Vat chat “sinh” ra ¥ thite, vi y thire xudt hién gin lién véi su xudt hién coa con nguoi céch day tr3 dén 7 tigu nam, ma con ngudi la két qua ciia mot qua tinh phat trién, tién hoa lau dai, phe tap cla giéi ty nhién, oita thé gidi vat chit. Con ngudi do gidi tw nhién, vat chat sinh ra, cho nén Ie tft nhién, ¥ thie - mét thuge tinh cia bQ phn con nguty - cling do gigi tw nhién, vat chat sinh ra. ‘Cac thanh twu etia hoa hoe ty nhién hign dai da chitng minh duge ring, aiéi tw nhién c6 trade con ngudi; vat chat la cdi c6 tude, con ¥ thite la cai e6 sau; vat cchdt 1 tinh ther nbdt, con y thite la tinh thit hai, Vat chét tn tai khach quan, doc lp voi ¥ thite va 1a ngudn géc sinh ray thite, BO de ngudi la mot dang vat chat 6 t6 chife cao mbét, 18 ea quan phan dnh 4é hinh thank ¥ thie, ¥ thie tén tai phy thudc vao hoat dng thin kinh ctia b6 ngo trong qué trinh phan dnb hién thuc khach quan, Sy van dong cia thé gidi vt chat 1a yéu t6 quyét dinh sw ra doi clia cai vat chat c6 tur duy 14 bO 6c ngudi, Thit hai, vét chat quyét dinh n§i dung cita y thie, Y thie dudi bit ky hinh thre nao, suy cho eting, déu Li phan anh hign thye khéch quan. ¥ thite ma trong ni dung etta n6 ching qua la két qua cia sy phan anh hign thye khach quan vao trong dau dc con ngudi. Hay néi edch khac, 6 thé gidi hign thye van dng, phat trién theo nhing quy Indt khich quan cha 1n6, duge phan nh vio ¥ thie méi e6 n6i dung ela ¥ thite, ‘ThE gidi khdch quan, ma trude hét va chi yéu 1d hoat dong thue tién e6 tinh x hGi - lich sir cia Joai ngudi 1a yéu t6 quyét dinh noi dung ma y thite phan anh, Cac Mae va Ph. Angghen chi 10: “¥ thie [das BewuBisein] khong bao git ¢6 thé Ia cdi gi kkhée hon 1a su tin tai durge ¥ thie [das BewuBisein]"™, Y thie chi 1a hinh anh eta thé giéi khéch quan. Sy phat tién ctia hoat dong thye tién cd vé bé rong va chigu sdu la dOng lye manh mé nhAt quyét dinh tinh phong phit va d9 sau sc ela ni dung cia tw duy, ¥ thite con ngwai qua cdc thé 19, qua cde thai dai tir mong mudi t6i van minh, hign dai, ‘Thnk ba, vat chét quyét dinh ban ehét cita y thite. Phan anh va sing tao 1 hai thuge tinh khdng téch roi trong ban chat cita y *'C. Mac va Ph. Angghen (1995), Tod tap, t. 3. Sd. tr 37 92 thie, Nhung sir phan énh eta con ngudi khong pha [a “soi gong”, “chup anh” hoje 1a “phan anh téim ly" nhu con vgt ma [A phan énh tich cuc, ty gide, sang, tao thong qua thy tin. Khéc voi cha nghia duy vat ofl, xem xét thé gidi vit chit nhur la nhiing si vat, ign trong cam tfnh, chi nghia duy vét bign chime xem xet thé gidi vat chit la thé gidi cia con ngudi hogt dong thyc tién, Chinh thuc tién 1 hoat dong vat chat cé tinh cai bién thé gidi cla con ngudi - La eo si dé hinh thanh, phat trién y thie, tong 46 ¥ thire ciia con ngudi vira phin énh, vita sing tao, phan anh dé sng tao va séng tgo trong phan anh, ‘Dnt ae, vit chit quyét dinh sy van dong, phat tein eita ¥ thire. Moi su tOn tai, phit trién eda ¥ thite déu gin hen voi qué winh bién di cia vat chét; vat chét thay d6i thi sém hay mun, ¥ hire cfing phai thay ai theo, Con ngudi - mOt sinh vat 66 tinh xa hoi ngy edng phat trién cf thé chit va tinh thn, thi df nbién ¥ thie - mOt hinh thie phn anh eda 6e nguoi cong phét trién ca _vé nOi dung va hinh hire phin énh cia n6. Boi sing x2 hoi ngay ‘ang van minh va khoa hge ngay edng phat trién da ch(mg minh didu dé, Loai nguéi nguyén thuy séng bay dan da vao sin vat cua thién nhién thi tur duy ciia ho cing dom so, gin di nhur cude séng ciia ho. Cling v6i mdi bude phat trign ota sin xudt, ur duy, ¥ thie etia con ngudi cng ngay cang mo rng, dvi séng tinh thin cia con ngudi ngay cang phong phi, Con ngudi khong chi ¥ thre duge hign tai, ma con ¥ thie duge cd nhOng vin a8 trong qué khit va dw kién duge ca trong tuong lai, trén cor s8 khai quat ngay edng sau sic ban chat, quy lua van dng, phat trign cia ty nhién, xd hoi va ur duy eta ho. Sy van dong, bién ddi khong ngimg eta thé gidi vat chat, etta thyre tién 1a dinh su van dng, bién di cia ty duy, ¥ thie eta con ngudi. Khi sin xudt xd hi xudt hién ché d6 tw hiu, ¥ thie chinh tri, phap auyen cing din thay thé cho y thie quan cu, cong dng thoi nguyén thuy. Trong nén san xudt tuban, tinh chat xi hi hod ciia sin xuit phat trién 1a co sé dé y thite x4 hOi chi nghia ra dvi, ma dinh cao cia n6 1a su hinh thanh va phét trién khéng ngimg Iy luan Ichoa hoe etta chil nghia Mac - Lénin. ‘Trong ddi sng xa hGi, vai tro quyét dinh cia vat chat déi ‘thite duge: bidu hign & vai trd cia kinh té d6i vdi chinh tri, di sing vat chat bi voi doi s6ng tinh than, tn tai x8 hOi d6i voi y thie xa hoi, Trong x4 hi, sy phat trién cia kinh té xét dén cing quy dinh su phat trién ctia van hoa; doi sng vat chit ‘thay d6i thi sm mudn doi s6ng tinh thin cfing thay di theo. ‘Vat chft va ¥ thite la hai hign tong di lap nhau ve ban chit, nhung v8 mt nhgn thite Iudn, can quan tigt sdu sfc tu tong bign chimg cua V.L Lénin, 93 ring “sy d6i lap gitta vgt chat va ¥ thire chi c6 y nghia tuyét di trong nhiing pham vi hét ste han ché: trong trudng hgp nay chi gidi han trong vin dé nhan thite lugn co ban la thira nhén edi gi o6 trude va eal gi la cdi c6 sau? Ngodi giéi han d6, thi khong con nghi ngé gi nia rang sy d6i lap d6 18 tuong di. 6 day, tinh (wong d6i cha sy d6i lap gitta vét chét va ¥ thie thé ‘ign qua méi quan hé gitta thy thé vat chat dye biét - 6 6c nguéti va thude tinh cia chinh né. * V thie cé tinh dc ldp neong adi va tic d6ng iré lai vat chat, Digu nay duge thé hign trén nhing khia eanh sau: ini nit, tinh age 1gp tuong déi cua y thite thé hign & hd, ¥ thite a sur phan anh thé gidi vat chit vao trong diu de con ngudi, do vat chit sinh ra, hung khi da ra di thi ¥ thie 06 “463 s6ng” riéng, c6 quy luft van dOng, phat trign riéng, khong I¢ thuge mot céch may méc vio vat chit, ¥ thite mét khi ta oi thi c6 tinh ade Ip tong déi, tae déng tre Iai thé gidi vat chit, Y thite 6 thé thay d6i nbanh, chém, di song hinh so véi hign thye, hung nhin chung nd thug thay déi Thit hai, Su tac dong ota ¥ thie d4i véi vgt chét phai thong qua hoat don; 1g thye tin cia con ngudi. Nhé hoat dong thyc tin, ¥ thie ¢6 thé Iam bién déi ahimg diéu kign, hoan canh vat chét, thm chi c6n tao ra “thién nhién thir bai" phuc vu cho cude séng eda con nguéi. Con ty ban than ¥ thie thi khong thé bién 46% duge hign thye, Con ngudi dua trén nhimg tri thie vé thé gidi khach quan, hiéu biét nhiing guy lugt khéch quan, tr d6 dé ta myc tiéu, phwong hung, bién phép va y chi quyét tam dé thyc hign thing Igi muc tigu da x40 inh. Dae bigt 1a ¥ thite tién bd, cdch mang mét khi thé nhfn din ~ lye Iugng vat chit x8 hi, thi c6 vai ir rét to én. “VO hi ela sir phé phén 6 nhién khOng thé thay thé duge sit phé phan ctia vi khf, luc Irgng vat chat chi c6 thé bj danh dé bing lye lugng vat chat; nhung ly Iugn cfing st ‘r6 thdnh Iye Itong vat ehat, mét khi né tham ohgp vao quén ching”, Thit ba, vai tr’ ctia ¥ thite thé hign & chd n6 chi dao hoat déng, hinh dong, lia con ngudi; né c6 thé quyét dinh 14m cho hoat déng etia con ngudi ding hay sai, thanh e6ng hay thit bai. Khi phin énh ding hign thye, ¥ thite c6 thé dy bdo, tién dodn mot eéch chink xée cho hign thuc, e6 thé hinh thinh nén nhing Iy lun dinh huéng ding din va nhting ly lngn nay duge dwa vao quin ching sé nhép vao quan ching “VL Lénin (1980), Toa teip, t. 18, Side. tr. 173. °C. Mav vA Ph, Anaghen (1995), Zod tt. Nxb. Chi tr Qude gia, Ha Noi. 580 94 6p phan dng vign, c8 vi, khai thie moi tiém ning sang tgo, tir dé strc manh vat chat duge nhan len gap bOi, Nguge Iai, ¥ thite c6 thé téc dng tidu eye khi no phhdin dn sai le Tht tw, xa gi cang phat trién thi vai tr cia ¥ thire ngay cing to lé, mht 1a trong thi dai ngdy nay, thei dgi théng tin, kinh té tri thio, thai dai etia cude cdch mang khoa hoc va céng nghé hign dai, khi ma ti thie khoa hoc di tee xuyén tae hign thyte. thanh Ive lnong sin xudt trye tiép. Trong bai cin toan cau héa, vai tr cla tri thite khoa hoe, cla tur tung chinh trj, tur tuémg nhan van fa hét ste quan trong. Tinh ning dong, sing teo ota y thie mac di rét to Ién, nhung nd khong thé vugt qué tinh quy dinh eda nhiing tién a2 vat chat da xac dink, phai dua vao cde digu kign khaich quan va ning lye chit quan eda cde chi thé hogt dng. New quén digu dé ching ta sé Iai rvi vao ving bin ta chi nghia chi quan, duy tim, duy ¥ chf, phigu liu va tit nhién khong trénh kh6i that bai trong hogt dong thye tién. ¥ nghia phuwong phdp tugn ‘Tir méi quan he gitta vat chat va ¥ thite trong triét hoe Mac - Lénin, rit ra nguyén tie phuong phép luan la tén trong tinh khéch quan két hop phét huy tinh neing déng chti quan. Trong nhin thite vA hoat dong thuc tién, moi chi truong, during 16i, ké hoach, myc tiéu, chiing ta déu phai xudt phat tir thye é Kchach quan, tir nhong diéu kign, tin d2 vat chat hign c6. Phai tén trong va hanh dng theo qui Luft khiich quan, néu khéng lam nhu vay, ching ta s& phai inh chju nhting hu qua tai hei khon Ivong. Nhan thite sy vat hign tong pha chan thye, ding din, trich (6 hdng ho%e bdi den déi tung, khong duge gin cho d6i wong céi ma né kh6ng e6. Van kign Dai hi XII chi trong phai nhin thing vao sy tht, phin énh diing sw that, danh gid ding sy that, néi x6 sy that Nhan thite, edi tgo sy vat hign tung, nhin chung, phai xuét tir ehinh ban than sit vat hign turong dé vdi nhing thude tinh, méi lién hé bén trong vin €6 tia n6, Cdn phai tténh chi nghfa chi quan, béah chi quan duy ¥ chi; chit nghia duy vat tim thuéng, chi nghia thye dyng, chi nghia khéch quan, Phai phét huy tinh nang dong sing tgo eda ¥ thite, phét huy vai tr nbn t6 con ngudi, chéng tur tudng, thai do thy dong, ¥ Iai, ngdi cho, bao thi, tri tr, thiéu tinh sing tao; phai coi trong vai tr cla ¥ thie, coi trong céng téc wr tung va giao dye tr tuéng, coi trong gido dye ly Ivan ehii nghia Mac - Lénin va tu tuéng Hé Chi Minh, Déng thai, phii gido dye va nang cao trinh 4} ti thire khoa hoc, cing c6, bdi dudng nhiét tinh, ¥ chi céch mang cho cén bj, dang vién va nhan dan ndi chung, nit 1a trong diéu kign nén_van minh tri tug, 95 kkinh té tri thite, toan clu hod hin nay; coi trong vige gitt gin, ren luyén phim chit dao dite cho cén bG, ding vién, bao dam sy théng nhdt gitta nhiét tinh céch mang va tri thire Khoa hge. Dé thye hién nguyén tic ton trong tinh khach quan két hgp phat huy tinh ning dong chit quan, ching ta edn phai nhgn thite va gidi quyét ding din cae quan hé Igi ich, phai biét két hyp hai hda Igi {ch ed nhén, loi ich tap thé, loi ich xii hi; phai e6 dong co trong sing, thai 46 that syr Khéch quan, khoa hoc, khong vy Igi trong nhgn thire va hanh dong cia minh. IL PHEP BIN CHUNG DUY VAT Pip bién chtmg duy vat la “linh hon song”, la “cai quyét dinh” cia chu nghia Mao, béi khi nghién eftu céc quy lugt phit tién phd bién cia hign thye Khach quan va etia nhan thite khoa hoe, phép bign chimg duy vat thue hign hire nang phuong phép lun chung nhdt cita hogt dng nhan thite va thye tién. Chite nang nay thé hign & chd, con ngurdi dua vio cée nguyén ly, duge ew thé h6a bing cdc cap pham tri va quy luat cc bin cla phép bién chimg duy vét, dé dé ra cdc nguyén Lie tong ing, dinh huéng hoat dng ly lun va thyc tin cia minh, 1. Hai logi hinh bign chiing va phép bign chimg duy vat 1.1. Hai logi hinh bign ehitng Bin ching thurong duoc hiéu theo hai nghia, Thit nhdr, 1a pham ted ding dé chi nhting mi ign hg qua lai fn nhau, su -van dong va phat tridn etia ban than céc sy vit, hign tung, qué trinh tn tai ddc Lap bén ngoai ¥ thite con ngudi; tht hai, n6 dong thii cing 1a pham tri ding dé chi nhimg méi lién he va su vén dng, bién di eta chinh qué trinh phan anh hign thye khéch quan vao dau 6¢ con ngutti. O nghia thir hai nay bign ching tr thanh quan diém, phuong phép “... xem xét nhing sy vét va nhitng phan Anh ciia ching trong tw tung trong méi lién hé qua Jai Hin nhau eda ehting, trong sur rang bude, ste phat sinh va su tiu vong eda ching”, tire la thanh phép bién ching. NO cho phép tur duy khéng chi nhin thdy sy vat e& biét ma cOn thay e@ méi lién hg qua Iai gitta ching, vita thy bO phan vira thay toan thé, khong, chi thdy edy ma edn thay rimg*”, ‘Theo hai nghia néu trén, vé thye chit bign ching da duge chia thanh bign chting Khdch quan va bign chimg chit quan (phép bign chimg). Bién ching ® CMe vi Ph.Angehen (1994), Todn dp, ¢ 20, Std. w. 38. © Xem: C.Mée va Ph.Angghen (1994), Todi tip, &. 20, Sd. 1.37 96 J khdch quan la khai nigm ding 4é chi bign chimg cia ban thén thé gidi tin tai Khich quan, dc lap v6i ¥ thite con ngudi. Bién ching eft quan chinh 1a sit phan anh bign chimg khéch quan vao dau éc ctia con nguéi, 1A bién chimg cia chinh qué trinh nin thie, 12 bién chimg cia tw duy phin anh hign thye khdeh quan vao b6 6c con ngudi, MOt tuy phan thanh ba nhung lai hop hyp thank mot béi c6 sy thing nhit gitta phép bign chimg, ly Iugn nhjn thite va lagic (bién chimg) wén co so théng nhét tw duy va tén tai; do vay bign ching chi quan mét mat phan énh thé gidi khéch quan, mt khdc phan énh nhting guy luat eda tw duy bién chétng, Gitta ign Atay Kidch quan va bigu ching cho quan vd mdi yuan be théng nhat vei nhau, tao nén co sé phuong phép lugn cua hoet dong cai tao te nhién, cai tao xa hgi. Sy khac nhau gitta ching duge Ph.Angghen chi ra, “1 chimng goi la Wrdch quan thi chi phoi trong toan b6 gidi tw nhién, con bign ching, goi 12 chi quan, tite 18 tur duy bign ching, thi chi 1a phin nh sw chi phéi,..., cla su van d6ng théng qua nhtng mit déi lap,..., thong qua sy déu tranh thuting xuyén.., va sy chuyén héa cudi cing cia ching tir mat d6i lap nay thanh mat déi Iép kia,...”"* Trong méi quan hé nay, bign chimg khéch quan quy dinh bign chimg ché quan, tire bin than sy vat, hign tugng trong thé gidi n tai bién chimg nhu thé ndo thi tw duy, nhén thite cia con ngutyi vé ching cing phai phan énh ding nhu thé dy, Tinh dc fp trong ai cba bign chiing chit quan véi bign ching khich quan duge thé hign trén thure té: Su vat, hign tirong duge phin énh va nh§n thie eta con nguéi vé ching khong hoan toan tring khit nhau, bdi qué trinh wx duy, nhén thite cn phai tuan theo nhting quy Ingt mang tinh myc dich va sing tao ctia con ngudi. Do vay, Ph.Angghen déi héi tu duy khoa hoe vira phai phan dinh 6 rang, vira phai théy sy théng nbat pitta bién ching khéch quan va bign chiing chit quan. “Phép bign ching da duge coi 14 khoa hoc vé nhting quy buat phé bién nhdt cia moi van dong. Diéu dé ¢6 nghia 1a nhing quy luat dy phai cb higu Ive d6i véi van dng trong gidi ty nhién va trong lich sir loai nguéi cing nhu déi v6i van dong cua ty duy*”. 1.2. Khdi nigm phép bign chieng duy vit C.Méc, Ph.Angghen va V.1. Lénin khdng dua ra mét dink nghfa théng, nhat nao vé phép bién ching duy vat, ma trong céc tée phim cla cde Ong cb * C.Mac vi Ph.Angehen (1994), Tod idp, & 20, Sd tr. 694 ® C.Mac va Ph.Angghen (1994), Tod tdp, & 20, Sd. tr. 768, 7 nhiéu djnh nghta khéc nhau vé phép bién chimg duy vat. Trong tée phim Chéng Duyrinh, khi ban vé cdc quy Iugt, Ph.Angghen dinh nghia “phép bign chimg chang qua chi 1a mén khoa hoc vé nhiing quy lugt phd bién eta sw van dGng va su phat trién ciia ty nhién, cda x2 hdi lodi ngudi va cia ty duy™, Khi chi rangi dung chit yéu cia phép bign ching, Ph.Angghen dinh nghia “Phép bign ching la khoa hoc vé su lién hé phd bién” c6 “nhting quy ludt chit yéu: syr chuyén héa Ivgng thanh chat, - sy x4m nap ln nhau cia cée mau thudn déi cue vA swt chuyén héa tit mau thuiin niy sang méu thudn khéc khi mau thudn 46 1én t6i cue dQ, - sy phat trién bing mau thudn hode phi dinh cia phi dinh, - phat trién thco hinh xoéy tran c”*!, “phép bign chimg da durge coi 1 khoa hye vé nhing quy ludt phd bién nhat ca mo? van dong, Diéu dé c6 nghia 1a nhting quy luat dy phai c6 higu lye d6i voi van dOng trong gidi tw nhién va trong lich sir loai ngudi cing nhu véi van dong cia tw duy””, Khi gidi thigu vé C.Méo, V.1. Lénin dinh nghia “... phép hign ching, tire 1 hge thuyét vé sy phdt trién, dwéi hinh thite hoan bi nhdt, sau ste nhét va khdng phién dign, hoc thuyét vé tinh tuong 44i ciia nhan thite cla con nguii, ohén there nay phan anh vgt chét lun phat trién khong nging™”; khi ban vé cae yéu té cia phép bign chime, dng dia ra dinh nghia, “c6 thé dinh nghfa vin tit phép bién chting [a hoe thuyét vé su théng nhat cua cée mat ddi Gp. Nhu thé nim duge hat nhan cla phép bién chimg, nhung diéu dé ddi héi phai cé nhtng sur gidi thich va mét sy phat trién thém™*; trong vin cénh khac lién quan dén quan diém eda Héghen vé phép bién ching, V.1. Lénin viét: “Theo nghia den, phép bign chimg la sy nghién cfu mau thudn trong ngay ban chdt ctia ede Abi twong’®®, “phép bién ching chink 1a ly lugn nhgn thie (cia Héghen va) cia chit nghiia Me: 46 1d mot “mgt” (khOng phai mot “nge” ma Id shite chdty"®*, ‘Tir day lai c6 thé chi ra mét s6 dic diém va vai trd cita phép bign chimg. duy vat. Vé dae diém, phép bién chtmg duy vat hinh thanh tir sw théng nhét hit cor gitta thé gidi quan duy vat va phuong php ludn bin ching; gitta ly ugn nhén thite va logic bién chimg, Méi nguyén ly etia phép bign chimg duy * C.Méc-va Ph.Angghen (1994), Tod (ip, 20, Sid. tr 201. °c Mae vi Pb.Angghen (1994), Tod fap, 1,20, Sd. tt 455. ™ C_Méc va Ph.Angghen (1994), Todi 1p, 20, Sd, tt. 768. ® ViL. Lénin (1980), Cée Mic, Tod tp, 23, Nxb, Tién b9, Matxcova, 53. “VL Lenin (1981), Biit i} tridt hoc, Todn tdp, t. 29, Nxb. Tin bo, Matxcova. tr. 240. °° VAL Lenin (1981), Bit ky widr hoe, Tod tip, t. 29, Sd, tr 268. *°V.1, Lenin (1981), Buie ky wit hc, Tosim udp, t. 29, Sel. tr. 382 98 vai déu duge xay dyng trén lap truong duy vat, méi luan diém cha phép bign hig duy vét eting du duge rit ra ti sy van inh eta gigi ty nhién va lich str x41 hoi lodi ngudi; mbi nguyén IY, quy luat, pham tra eta phép bign ching déu dugc ludn gidi trén co so khoa hoe va duge ching minh bing toan b6 sy phat trign cia khoa hoe ty nhién tude dé, Ve vai tro, phép bign chimg duy vat da ké thira va phat trién phép bign ching tty tye phat dén ty gide, tao ra chiie nang phuong phép luén chung nat, gitip dinh huéng vige dé ra c4c nguyén tic twong ting trong hoat déng nhan thic va thye tin va 1a mt hinh thie tw duy higu qua quan tong nhat bi voi hoa hge, bai chi cd né méi ¢6 thé dem Iai phurong phap giai thich nhung qué trinh phat trién dign ra trong thé gidi, gidi thich nhtng méi quan hé chung, nhing bude qua dO ti Iinh vye nghién ci nay sang linh vue khac. i turgng nghién cétu ciia phép bién ching duy vat 1a tang thai t6n tai tinh quy ludt ph6 bién nhét cda sy vat, hign tugng trong thé gidi. Van dé nay thé hién trong cée cfu hoi: Su vat, hign twyng quanh ta va c4 ban thén ta thn tai trong trang théi lién h@ qua lai, quy dinb, chuyén héa lain nhau va lun van dng, phat trign hay trong trang théi téch roi, o6 1p nhau va démg im, khéng van dong, phat trién?,.. Bé ted Ibi cu hai trén, phép bign chimg duy vat da dura ra ndi dung gdm hai nguyén If, séu cap pham tri va ba quy luét eo ban. Hai 6 nguyén ly khéi quét chung tinh bién ching ca thé gidi; e4e e&p pham tra phin nh méi lién hé, sy téc dng bign chimg phd bién nhat gitta cde mat cita sw vat, hign tugng cé tinh quy lugt trong timg cp, dn cée quy Iuat co ban nghién cir mdi lién hé va khuynh hudng phat trién cba thé gidi cae sy vat, hign trong, a chi ra ngudn g6e, céch thite va khuynh huréng ofa sy_van déng, phat trién cla thé gidi dy. Cée quan diém, nguyén te duge tao ra tir ndi dung may néu ra két Iwan, cae quy Iudt ndy phai c6 higu lye déi véi cd ba inh vye: gid tw nhién, lich sit loai ngudi va tu duy con ngudi’”. Cée quan diém dinh huréng va nguyén the chi dgo dy tao cho phép bign chimg duy vat khi ning thye hign chite nang phuong phap lufn chung nhAt cho hoot déng nh@n thire va hoat dong thure in cia con ngudi Phuong phap bign chimg phan énh “tinh bign chimg khach quan” cia suv van dOng, phat tién cia thé gisi. Ly ludn triét hoc theo nguyén the eda phuong phap dé doe goi la “phép bign ching”. Phép bign ching duy vat véi he théng cdc nguyén ly, quy ludt, pham tra cla né duge khéi quat sau sic tir hign thie, * Nem: C Mic va Ph.Angghen (1994), Tod idp, 20, Sdd te. 766-768, 99 tr thuc tign nén né 64 Kha ning phan nh chinh xée nhét sir vat, hign turgng, cae liga hg va tw duy. Cing véi thoi gian va nhu edu gidi quyét céc vin dé bien thye, phép bign ching c6 thé duoc phat trién cd vé chiéu rng lin chidu su, Song 6 bit ky cdip 46 nao ciia nhén thiic, nguyen IY vé méi tien hé phd bién va vé su phat trién vin 1a nhimg nguyén ly cé trinh @ khéi quat va pham vi ting dung phd quét nbét. Lam séng t6 va phong phi thém nhting quy ludt thé hign hai nguyen ly nay chinh la di tuong cia phép bign ching duy vét. 2. Noi dung eita phép bign chitng duy vt 2.1, Hai nguyén lf cita phép bign ehitng duy vat Nguyen ly 1a thuat ngu da nghta kha bit dinh c6 ngudn géc tir mot tir Hy Lap cé apy (La Tinh principium) véi nghia den 1a “dau tién nhat? — dinh dé, Khing dinh dé trén co s6 dé cfc dinh Iugt va ly thuyét khoa hge, ede vin ban phép lugt duge xy dig, céc chun myc, quy te hogt dong trong xa hoi duoc Ia chon tuan theo. Nhw vy, nguyén ly la nhting khéi diém (diém xudt phat tién) hay nhding Iugn diém co bin ohAt c6 tinh chat tng quét eta mat hoc thuyét chi phéi su van hank eda tit ed cde di twemg thude Tinh vue quan tim nghién ctu cia n6. Theo nghia dé, nguyén ly triét hoe 14 nhOng Iuan diém — dinh dé khdi quét nhét duge hinh thinh nhér sy quan sét, tdi nghiém cla nhiéu thé hG ngudi trong moi finh vye tw nhien, xa hi va te duy; r8i dén lugt minh ching lai kim co sd, tién dé cho nhiing suy Iy tiép theo rit ra nhong nguyén tie, quy luat, quy tée, phuromg phép... phuc vu cho céc hoat déng nhfin thie va thye tin ciia con nguti. 2.1.1. Nguyén If vé moi lién hé phd bién Khéi niém Tién h@. Trong khi cing tén tai, cdc déi twgng Iudn trong the V6i nhau, qua d6 thé hign céc thude tinh va bdc 16 ban ehdt bén trong, Khing din minh a hong d6i twong thye tin, Sy thay dai cée tuong tée tét yéu lam d6i tong, cdc thude tinh eta né thay déi, va trong mot sO truong hop co thé con lam né bién mat, chuyén héa thanh d6i tugng khde. Su tén tai cia di tuong, sy hign hitu ede thuge tinh eda né phu thude vao ede turmg tie: git v6i cdc déi tugng khic, ching 1 ring, dSi tugng ¢6 lién hé voi cac di tuong, hdc, Nhung thé nao Ii méi lién he? “Mi lién hg” 1A mot pham tr triét hoe ding dé chi edie mdi rang bude wong hé, quy dink va anh hucng lin nhau gitta céie yéu t6, 66 phan trong mot adi sueong hot gifta ede déi wrong vi nhau, Lién hé la quan he gitta hai d6i twong nbu sy thay d6i ctia mot trong sd chaing nhde dinh lam déi teong kia thay éi, Ching han, van dong cia vét thé c6 lién hé hifu cor véi khéi Luong cia n6, 100 ‘ bei sy thay déi van tée van dong tit yéu lim khéi luong cia né thay adi: cic sinh vat du c6 lién hé voi moi tudng bén ngoai: Nhtng thay déi ciia moi trudmg tat yéu lam co thé cé sy thay d4i tuong tmg; cong ey lao dong lién he voi d6i tugng lao dong: Nhiing thay ddi cia céng cu luén gay ra nhiing thay déi xe dinh trong déi tugng lao dong ma cée cng cu dé tic dong Lén, dén lugt minh sy bién adi cia déi tuong lao déng tat gay ra nhitng bién déi & cdc cong oy lao ding... Neguye Iai, cd lap (tach rdi) 1a trang thai cla cdc déi twong, khi su thay déi ctla déi tugng nay khéng anh hudng gi dén cic déi tugng khée, khéng lam ching thay di, Ching han, sy bién ddi cde nguyén tie dao due khong hé 1am: quy dao chuyén dng ctia trai dat thay d6i, hay nhitng thay ddi xdy ra khi céic hgt co ban tuong te v6i nhau, cing khd lam cde nguyen tie dao dic thay di, Céc vi du néu trén v8 lién hg va 66 lap hodn toin khong ¢6 nghia la, mot s6 ddi wong ludn Lién hg, con nhtng déi tong khde lai chi ¢6 lap. Trong cae trudng hop lién hé xét 6 trén vin 06 sy cé lap, cing nhu 6 che tring hop cd lap van co méi lién h¢ qua lai, Trong thé gidi moi déi twong déu trong trang thé vita 06 lap vita lién hg voi nhau. Chiing lién h§ voi nhau & mot s6 Khia canh, va khdng lign h¢ véi nhau & nhtng khfa canh khéc, trong ching ¢6 ¢& nhimg bién déi khién cfc d6i tung khéc thay déi, lin nhting bién déi khong lam cde déi tugng khic thay déi, Nhu vay, lién h¢ va c6 lap théng nhit vi nhau ma vi dy dién hinh 1a quan hé gitta co thé séng va mi trudng, Co thé sng gan bé voi méi trang nhung dang thoi cing tach biét véi nd, ¢6 tinh dc lap tuong déi. Mét s6 thay déi ca méi trudng nbét dinh 1am eo thé séng thay di, nhting thay déi khée Igi khong lam né thay déi. Chi nhting bién d8i moi trang gin voi hoat déng séng ciia co thé méi anh hudng dén n6; cdn thay di ado khdng gin gi v6i hoat dong dé thi khong gay ra sur bién déi ndo trong n6, Nhur viiy, lién hé va cé lap Iudn t6n tai cing nhau, 1a hig mat tt yéu etia moi quan hé cu thé gitta cae doi tugng. Trude day, cée nha duy tam rit céc méi lién hé gitta efe sy vat ra tr 9 thie, tinh than (Héghen cho rang, ¥ nigm tuyét déi la nén ting cia cde méi ign hé, edn Béccoly trén Kip trudmg duy tim chit quan lai cho ring, céim gide ld nén ting ciia méi lién hé gitia cae déi tugng). Tir chd cho ring, moi tn tai trong thé gidi déu 1a nhting mat khau cia mot thy thé vat chat duy nhat, la nhitng trang thdi va hinh thée t8n tai khiie nhaw cba n6, phép bign ching duy vat thita nhgn, co méi lién hé phd bién gitta cac déi trong. Nhung khi da néi dén mdi lién he phé bién thi cling phai phin biét khai nigm méi nay voi don gidn moi lién he. 101 Khi n6i méi lién hé ching ta chu yéu méi chi ché ¥ dén su rang bube, tée dong Jn nhau gitta cdc déi tgng vat chat - hitu hinh, trong khi cn thé gidi tinh thin 6 d6 cdc déi tugng khéng li nhimg sy vét hitu hinh ma Igi v6 hinh nhwr ede hink thie cia ur duy (khéi nigm, phén dodn, suy ly) hay cde pham tra khoa hoe — hhinh thite cita nhgn thite efing lign hé chit ché véi nhau va lién b that — nguyén mau hign thye kh4ch quan, ma cdc hinh thite niy chi la sy phan go Iai ching. Khi quan niém vé sw lign hé duge mé rdng sang cho cd véi cde vat anh, gitta cic d6i tugng tinh than va gitta ching vén thude cht thé véi cde déi tuyng Khach quan thi sé c6 quan nigm vé mdi lien hé phd bién, Co rit nhidu loai lién hg, trong d6 6 logi lién h§ chung mhdt, la Adi tugng, nghién city cia phép bign chitng, logi lién hé nay duge goi la lién hé phé bién, Thé gidi khong phai 1a thé hén Joan cée déi tuong, ma ld hé théng céc lin hé d4i tugng. Nur vay, chinh tinh théng nhét vat chét eta thé gidi 18 eo s6 cho moi lién hé. Nha su théng nhét d6 céc d6i tugng khong thé tin tai c6 lap, ma luén téc déng qua lai, chuyén hda [lin nhau. Con quan diém siéu hinh vé sy tin tai ctia cdc sy vat, hign tugng trong thé gidi thong pho dinh méi lien hé tat yéu gitta cde déi trong, duge phd bién rng rai trong khoa hoe tyr nhién rai lan truyén sang triét hoe. O Tay Au thé ky XVII - XVIII, trinh 46 cia khoa hoe tw nhién edn nhiéu han ché, chi yéu méi chi dimg lai 6 vige suu tp ti ligu, nghién ctu thé gidi trong sy tich Oi tig. 6 phn riéng 1é. Digu nay da kim nay sinh quan digm siéu hinh coi cae sw vat, hign trong tén tai téch roi nhau, edi nay bén canh edi kia, hét edi nay dén cdi kia, gitta chting khdng c6 méi lién hé ring bude quy hau, hode néu c6 thi 46 chi la méi lién hé ¢6 tinh ngiu nhién, bén ngoai. Gisi vO co khong co méi lién h¢ v6i gidi htu co, xA hdi loai ngudi chi la t6ng s6 cic cf thé riéng 1é, nha thie cém tinh va nhan thite ly tinh téch ri nhau... Quan diém ohu vay dan thé giéi quan tiét hoe dén sai Lam 1a dung 1én ranh gidi gia tao gitta cac sy vit, hign tugng, dit déi lap cde nghién ctu khoa hoc chuyén nginh v6i nhau, Vi vay, quan diém siéu hinh khong c6 khé ning phat hign ra nhtng quy luat, ban chat va tinh phé bién cita sw van dng, phat trién ela cic sit véit, hién tugng trong thé gid, ‘Trai lai, quan diém bién chimg duy vat cho ring, cdc su vat, hin tuong céa thé gidi tn tai trong méi lién hé qua Iai v6i nhau, quy dinh Ian nhau, tham nhgp, chuyén héa lin nhau, chit khing hé téch bigt nhau. BS la ndi dung cia nguyén ly vé méi Lién hé phd bién. Co sé ctla sur tn tai da dang cde méi lin he d6 1a tinh thing nhét vat chat cita thé gidi; theo 46, cfc sy vat, hign trong inh va chuyén héa lin 102 phong pha trong thé gi¢i chi 14 nhimg dang tn tai khde nhau cia mot t vat cht duy nbat, Tink chat cita méi lién hé phd bién. Phép bién ching duy vat khang dinh tinh khdch quan cia céc méi lién hé, tae dong trong thé gidi. C6 méi lién hé, tac déng gifta cdc sw vat, hign tugng vat chét véi nhau. C6 mdi lién hé gitta su vat, hién tong vat chat véi cde hién tuong tinh thin. C6 cde mdi lién hé gita nhting hign tugng tink thin yéi nhau (méi lién hé va tie dong gitta céc hinh thite ciia nhgn thite)... Ce méi lign hé, tac dng dé - suy dén cing, déu 1a swe quy dinh, tic dong qua lai, chuyén héa vi phy thude Hin nhau gitta cae sy vat, hign tugng, Tink phd bién ois cae mdi lidu be thé hid & chd, BAL KY noi dau, trong tw nhién, trong xi h6i va trong tw duy du o6 v6 van ede méi lién hg da dang, ching git nhimg vai tr, vj tri khac nhau trong sy vin dOng, chuyén héa cia ef su vat, hign tuong. Méi lién hé qua lei, quy dinh, chuyén hoa lan nhaw khdng nhiing din ra é moi sy v4t, hién turgng ty nhién, x& hdi, tur duy, ma edn. didn ra gita ce mat, ede yéu t6, ede qué trinh ci méi sy Vat, hién tuong. Mi lin hé phé bign e6 tinh da dang, phong phi. Cé méi lién be ve mat khong gian va cling c6 méi lién hé vé mat thoi gian gitta cac sw vat, hién trong. C6 méi lién hé chung tée dong [én ton bO hay trong nhting Tinh vue rong Lon itn thé gidi. Co méi ign hé rigng chi tée déng trong titng Hinh vue, timg sy vat va hién wong eu thé. Cé méi lién hé trye tiép gitta nhiéu sw vat, hign tuong, nhung cfing cé nhiing mdi lién hé gidn tiép. C6 méi lién hé tt nhién, eting cd moi lién hé ngdu nhién. Co méi lién hg ban chat ciing c6 méi lién hé khéng ban chat chi déng vai trd phy thude. Cé méi lign hé chi yéu va co méi liém he thir yéu... ching gift nhing vai trd khéc nhau quy dinh sw van dGng, phat trién cba sur vat, hién wrong. Dé phan logi cc mai Lin hé nhw trén, phai ty thude vao tinh chdt va vai trd ciia timg mdi lién hé. Tuy vay, vige phan logi nay eiing chi mang tinh twong déi, béi vi cée méi Tién hé ciia cdc déi tugng 1a rét phite tap, khong thé tach ching khoi tit ca ede méi lién hé khéc. Moi lién hé cdn can duge nghién ctu cy thé trong sw bién déi va phat trién cu thé cia ching. Nhu vay, nguyén ly yé mdi lién hé phd bién khéi quét toan edinh thé gidi trong nhiing méi lién hé ching chit gitta céc sy vat, hign tuong ea n6. ‘Tink vo han ctia thé gidi, cing nhu tinh v6 long cdc su vat, hign tuong dé chi co thé gidi thich duge trong mi lién hé phd bién, duge quy dinh bing cdc méi lién hé 6 hinh thtte, vai trd khéc nhau. ‘MGi su vat, hign tugng t6n tai trong nhiéu méi lién hé, tée dong qua 103 ‘v6i nhau; do vay, khi nghién ctu déi trong cu thé can tuan thi nguyén tic toan din, Tir nOi dung céa nguyén ly vé méi lién hé phd bién, phép bign chimg khai quat thanh nguyén tde 1oan dién voi nhitng yéu cu doi v6i chi thé hoat dgng nhgn thie va thye tién nhu sau. Thar nhdt, khi nghién cru, xem x¢t déi wong ey thé, cn dit n6 trong chinh thé théng nhat cia tat ca c4c mat, cae b6 phn, cic yéu 16, cée thude tinh, cde méi lién hé cita chinh thé dé; “can phai nhin bao quat va nghién citu tét ca cde mat, tit c& cic méi lién hé va “quan hé gidn tiép” cha sy vat d6”, tite trong chinh thé thing nhat cia “tong hoa nhiing quan he mudn vé cia su vat Ay véi nhiing sw vat khac””’, Tinh hai, chit thé phai rit ra duge cic mit, cée mdi lién hg tat yéu otia ai tung 46 vA nh§in thite ching trong su théng nhdt hou co nOi tai, béi chi cé nhu vay, nhén thire moi c6 thé phan dnh dirge day da su tn tai khach quan véi nhieu thude tinh, nhigu mdi Tign hg, quan h@ va tée dng qua lai cia déi tong. Thi ba, cn xem xét di tugng nay trong méi lién hg vi déi tugng khac va voi méi trang xung quanh, ké ca cdc mat cia cdc méi lién hé trung gian, gian tiép; trong kh6ng gian, thoi gian nhét dink, tire clin nghién ciru ca nhimg méi lién hé cia déi tugng trong qua khu, hién tgi va phan doan ca tuong lai cua no. T/it ax, quan diém toan dign d5i lap voi quan diém phién dign, mét chiéu, chi thay mat nay ma khdng, thay mat khée; hode oh ¥ dén nhiéu mat nhung lai xem xét din trai, khong thy mat ban chit cia déi tugng nén dé roi vao thuat nguy bign (danh tréo cde méi lién hé co ban thinh khéng co ban hose nguge Igi) va chit nghia chiét trung (Lip ghép v6 nguyén tic cdc méi lién hé trai nguye nhau yao mot méi lién he phd biéa), 2.1.2. Nguyén bi vé su phat trién Phat ién 1a qué trinh van dong tir thip dén cao, tir kém hoan thién dén hoan thign hon, tir chat of dén chat méi 6 trinh 9 cao hon, Nhu vay, phat trién 14 van dong nhung khong phai moi vén dong déu La phat trién, ma chi vén dong ndo theo Khuynh iuéng di lén thi thi moi la phdt tridn. Van dng din ra trong kh6ng gian va thdi gian, néu thoat ly ching thi khong thé c6 phat trién. Do vay, & phuong Tay tude Canto chira e6 quan nigm vé phat tién, vi trude d6 ngudi ta méi chi suy tur vé khdng gian ma chua djt vin dé suy tu sau vé thi gian, Con & phuong Déng vei vin héa coi trong truyén théng, ma Nho gidio 1a dién hinh, thi quan niém phat trién khéng han hudng vé trong lai ma thudng huéng vé qué khit. Mot xa hGi Iy tung khong phai la xa hOi sé co ma la da €6. Nhu VL Lenin (1981), Bil ky cids hoe, Tod tp, t 29, Sad, w. 239. 104 vay, néu ngudsi phuong Tay xem vét chat van dong trong théi gian tuyén tinh, thi ngudi phuong Dong lai xem vat chat van dOng trong thoi gian tuan hoan. Xt tir each tigp cn phuong ‘Tay thi phuomg Déng khdng e6 khdi nigm “phat trién”, ma chi c6 khai nigm “tang tung”, Can phén bigt hai kh4i nim gn voi khéi nigm phat trién la téén héa va tién b6. Tién héa La mot dang ciia phat trién, dién ra theo cach tir thy, va thydng 1a sy bién di hinh thite eda tén tai xa hoi tir don gidn dén phic tap. Thuyét tién hoa t@p trung gidi thich kha ning s6ng s6t va théch img cta co thé xi hOi trong cude d4u tranh sinh tn. Trong khi d6, khdi niém tién bO dé cap dén sw phat tridn 06 gid ti tich eye, Tién bO La mGt qua trinh bién G61 huong 161 cai thien thye trang xd hGi tir chd chua hoan thign dén hodn thign hon so véi thei diém ban dau. Trong tién b6, khdi nigm phat trién dit duge long héa thinh tiéu chi cy thé dé dénh gi mire d6 truéng thin cija eée dan the, ede Hinh vue eiia doi song con ngudi... Tir quan nigm, phat trién la sy van dong theo chiéu huéng di én, efe nha kinh dign eta Chi nghia Mée - Lenin da vach r®, the chdt cia phat trién 1a sw phat sinh d6i turgng méi phit hgp voi quy Iuét tiém héa va sy digt vong cba dbi tuong cdi da tri nén 18) thoi, D6i twgng mdi chi 14 cai phd hop voi khuynh huéng tién 66 vita lich st, 6 tidn dd rong Kin; déi trong efi 18 ea da mét_vai tro tat yéu lich sti, ngay cing di vio xu huéng digt vong. Khng gi cd thé chién thing diroe déi tugng méi, bai vi: M@r Id, xét tir mdi quan h@ gitta d6i tong indi va hoin cénh thi, né sé di la moi vi két edu ya chite nang cia né thich ting véi digu kign moi da bién déi; d6i twong ed Iai chi gdm cée Logi yéu té va chite nang khéng con phi hop véi hodn canh da bién Adi, xu thé digt vong ciia n6 18 khong thé of vin duge. Hai fa, xét moi quan hé gitta dbi tugng eft va 61 tugng moi thi d6i twong mdi 1a cdi da manh nha nay mam tir trong long di tuong cf, né 1 cdi phi dinh nhting tigu cyte muc nét trong d6i wong et ding thai Iai bao hnu duge nhiing cai hgp IY, thich hop véi diéu kign mdi va bé sung néi dung méi vén chua e6 & déi tugng ef. Hai phuemg dign do la nguyén nhan 6 stre manh to én lam cho di twgng méi vé bin chat o6 thé vurot qua di tong cd. Trong Tinh yue lich sit xi hoi, di twong moi la két qua cia hoat dng sdng tao theo hudng tién tién eiia x4 héi; v8 co ban n6 phi hop véi loi ich va nhu cau cita déng dao nhén dan, ¢6 kha ning bao ve duge ho, do vay nd tat yéu chién thing d6i tong off. Dae bigt 1A trong thoi ie dién ra nhiing bién dng xa hoi 16n, sy chién thing cha déi tung méi trade d6i tuong ott bieu hign rat 16. Nam viing quy ludt nay 1a didu ¢6 ¥ nghia eft quan trong déi véi sy sing tgo va 105 phat trign cia nuréc ta trong sy nghiép d6i moi hign nay, ‘Van dong tuyét déi va dig yén tong déi 1a nhting thuge tinh ¢6 htru eta cae d6i trong vat chdt. Von 1A su théng nhat cia bién adi va ben ving, d6i tuong kh6ng tn tai vinh hing. Nhéng bién ddi dign ra trong nd & pham vi mat 9 bén ving xc dinh ¢6 xu hung pha ver sy bén ving dé va bién n6 thanh déi tugng khéc, ri, dén Iuot minh, do nhtng bién déi dign ra @ mite 46 tich lay cao hon, n6 Iai bién thanh di trong thir ba, va et thé mai khién cho vat chat, trong Khi van dong, bién déi thuong xuyén, lai chuyén héa khOng nging tir trang thai bén nay sang trang thai bén khée. Nhung xu hung cia nhiing bién di d6 18 gi, cai gi nay sinh thay thé cae dds turgng aa bi hily ho MOt sé nha triét hoc cho 1a, van dng din ra theo ving tron, né lu6n lap Jgi van ohtng chu ky nhu ef; 56 khée khang dinh ring, trong tién inh nhong bién doi thuémg xuyén Iai dién ra sy van dong tir cao xuéng thép, tite 1a thoai bd; s6 thé ba, ngugc Iai, gidi thich toan b6 nhting thay dai dign ra trong thé 2 Sut van dng tir thép dén cao, Thuc té thi c6 ca van dong tir thép dén cao va ti cao xudng thép, va van dong theo vang trdn. Tuy nhién, cde xu hung dé 1 khong nh nhau. V4n ding tir thdp 161 cao, di én, I xu hudng hang du trong s6 chting; chinh n6 1a thude tinh cin ban cd hin ndi tai ctia vat chat, Ph.Anaghen cho ring, phat trién “... 14 mi Lien h@ nhan qua ctia sy vin dng tién Ién tir thép dén cao thong qua tét ca nhiing su van déng chit chi va nhing bu thyt Hi tam thei...™”, Quan diém siéu hinh, néi chung, phi nhén sy phat trién, tuyét déi héa mit dn dinh cia sy vat, hign tong. Phat trién 6 day chi la sy ting Ién hode gid di vé mit Iuong, chi la sy tuin hoan, Lip di, lép lai ma khong c6 sy thay dai ve chit, khong c6 sy ra dé ctia sw vat, hign turyng méi va ngudn géc cia sy “phat trién” d6 nim ngoai ching, Phan bigt sy khac nhau co ban gitfa quan diém siéu hinh va quan diém bign ching vé sy phat trién V1. Lénin viét; “Hai quan niém co ban (...) vé sw phat trién (sy tién héa): syr phat trién coi nhw 1a gidm di va ‘fang Jn, nhw 1a 1p lai, va su phat trién coi nhu la sy théing nt ciia cae mat 6i lap (sw phan d6i cia ci thSng nhdt thdnh ohong mat 461 Jap bai trir in nhau va méj quan hé lin nhau gitta céc mat déi lap Ay)... Quan niém ther nhat la chét cimg, nghéo nin, kh6 khan. Quan nigm thir hai la sinh dong... cho ta chia kha cua su “ty van déng” cia tit thay moi e4i dang tn tgi; chi 66 né méi cho ta chia khéa cia nhiing “bude nhay vor”, ciia sy “gidn doan cita tinh tigm tién”, ° C.Miic va Ph, Angghen (1995), Toda idp, (21, Nxb. Chinh tr] Qube gia, Ha NOM. tr. 429. 106 # ee iia su “chuyén héa thanh mat d6i lap”, cia sw tiéu digt edi cil va sw nay sinh ra cai moi?" Nhu vay, quan diém bign chitng déi lap voi quan diém siéu hinh vé sy. phat trién 6 chd, n6 coi sy phat trién 1a su -van dong di lén, la qué trinh tién [én théng qua bude nhay; sy vat, hign tugng ci mat di, su vat, hién tuong méi ra doi thay thé; né chi ra nguén gée bén trong cia sy van dGng, phat trién la déu tanh gitta cae mat déi lap bén trong sw vat, hién wong. Cac sv vat, hién trong cia thé gidi tn tai trong sy yan dong, phat irién va chuyén hoa khong nging, Co s6 ca sw van ding dé la sy tée dong Lin nhau gitta cde su vat, hign trong, va mau thud gid cae gt d6i ip Wong indi sy val, higa tugng, Vi thé, VI. Lénin cho ring, hoc thuyét v8 su phat trién cla phép bign chimg duy vat 1a “hoan bj nhdt, sdu sac nhat va khéng phién din”. Do vay, quan diém nay duge xdy dung thanh khoa hoc nham phat hign ra céc quy Iuat, bin chat va tinh phd bién cla vin ding, phat trién cia sy vat, hign tugng trong thé gidi. ‘Toy theo céc linh vue khée nhau ma sy vin dGng dé c6 thé la van dong tir thap lén cao, vin ding tir don gidn dén phite tap va van déng ti kém hoan thign dén hodn thién hon. Dac diém chung cia sw phat trién 1a tinh tién 1én theo during xody Se, 6 ké thir, © sy dudng nhu lp lai sw vat, hién wong ci nhung trén co sé cao hon. Qué trinh dé dién ra vira din dan, vita e6 nhting buée nhdy vot... lim cho sw phat trién mang tinh quanh co, phic tgp, 06 thd c6 nhéing bude thyt lai tuong d6i trong sy tién én. Trong phép bign chime duy Vat, phat trién chi la mt trung hyp die bigt eda van déng, né chi khdi quat xu huéng chung cita van déng la vén dong di 1én eda sy vat, hign tuong méi wong qué trinh thay thé sw vét, hign tugng efi. Tay thuge vao hinh thie tdn tai eda cae t6 chtte vat chat cy thé, ma “phat trién” thé hién khéc nhau. Cling nhu mdi lién hé phd bién, phat trién c6 tinh kideh quan thé hién & ché, nguén géc cita né nam trong chinh ban than sy vét, hién tirgng, chét khong, phai do tée dng tir bén ngoai va die bist khong phy thude vio ¥ thich, ¥ mudn chi quan ciia con ngudi. Phat trién 06 tinh phd bién: sw phat tién c6 mat & khap moi noi trong cac inh vue ty nhién, xa hi va tu duy. Phat trién c6 tinh ké thira, su vat, hign trong méi ra dOi khong thé 1a sw phi dinh tuyét d6i, phd dink sgch tron, dogn tuyét mot cach siéu hinh déi véi sy vét, hign tung ci. Sy val, hign tuong méi ra doi tir sy vat, hign twong cf, chit khong phai ra doi tir hw v6, vi vay trong sy vat, hign tuyng méi edn gitt Iai, e6 chon loc va edi tao ofc yéu “© V1, Lenin (1981), But by triét hoe, Tod ti, . 29, Sd te. 379, 107 = 16 cdn téc dung, cdn thich hop v6i ching, trong khi van gat bé mat tigu cue, 16: thoi, Ige hau cia sy vat, hign tugng eft dang gay can tre sy vat méi tigp tue phat trign. Phat tién 06 tinh da dang, phong phi; tuy su phat trién dién ra trong moi link vye ty nhién, x@ hOi va tur duy, nhung mdi sy vi, hign tugng lai e6 qua trinh phat trién khdng gidng nhau, Tinh da dang va phong phi cia sy phat trién con phy thude vao khOng gian va thdi gian, vao cae yéu 16, digu kign tic dong 1én sy phat tridn 46. Nehién ctu nguyén ly vé sw phat trién giip nhan thite duge ring, muén nim duge bin chit, nim duge khuynh huéng phét trién eda sy vat, hién trong thi phi ty gide tudn tha nguyén tae phat trién, tranh tu twéng bao thu, tri tré. Nguyen tée nay yeu cdu. Thi mhdi, khi nghién efru, edn dat déi tong vio su van dGng, phat hign xu huéng bién déi cia né dé khéng chi nhén thite né 6 trang thai hign tai, ma edn dy b4o duge khuynh hudng phat trién eda n6 trong tuong lai. Thi hai, cin nhin thite duge ring, phat trién la qué trinh trai qua ahidu giai dogn, mbi giai doan 6 dae diém, tinh ehdt, hinh thite khéc nhau nén cin tim hinh thie, phuong phap tac dong phi hgp dé hoge thie day, hoge kim ham sy phat trién 46, Tht? ba, phai sm phat hign va ting hO déi tong moi hgp: quy luat, tao diéu kign cho né phat trién; chéng Iai quan diém bdo thd, tri tré, dinh kién. Thi ae, trong qua trinh thay thé déi twong cit bang déi trong méi phai biét ké thira cde yéu 16 tich oye ti déi trong cf va phat trién séng tao ching trong diéu kign moi. Tom lai, mudn nim duge ban chat, khuynh huéng phat trién cia d6i urong nghién ettu cin “phai xét sw vat trong sy phat trién, 10) trong “sy tyr vn dng” (...), trong sy bién adi cha ne 2.2. Ce cp pham trit co ban cia phép bign ching duy vat ‘Trong qué tinh nhgn thie con ngudi tham nhgp ngdy cing s4u hom vao cde déi trgng dé nim bat va thé hign thong qua céc khai nigm nhiing thude tinh va méi lién hé chung cing ¢6 & tat ca chting, Dé la van dong, khong gian, thoi gian, nhan qua, tinh quy Indt, tit yéu, ngdu nhién, giéng ohau, khac nhau, mau thudn... Ching Ja nhttng dic trung cia cde 46i tuong vat chat, 1a nhimg hinh thite tn tai phé bién cua vat cht, con cée khdi nigm phan dnb chung, 1a nhing, pham tra triét hoc. ‘Nhu vay, pham tra triét hoe la hinh tnie hogi déng trf de pho bién cia con ngudi, la nhitng mé hink te teéng phin dnh nhiing tue tinh va mdi lien 108 (1970), tal bin vd Céng dod... Tn tp, 42, Nab. Td bf, Mitxcova f hé vin cb & tt cé cdc di trong hién tye. Ching gidp con ngudi suy ngim hing chit ligu cu thé da thu nga duge trong qué trink nbn thre va edi bién hién thye, chi ra nhOng dic trung co ban nhat cia khdch thé. Ching han, khito sat d6i tugng bing ede pham tri cdi chung, ci riéng, con ngudi Lim 13 sy dong nhat va khde biét cla nd v6i cae khach thé khie; suy ngém n6 théng qua cde pham tri “nhén qua” va “tat yéu", ngudi ta nim bit duge chudi quy dink nhan qué, nhitng thude tinh va lin hg tét nbién, ngu nhién; phan tich aéi tugng 46 thong qua cac pham tri chat, lugng, nguéi ta 6 duge cae die trung tong img, iia né va ¢6 thé cé méi lién hé Lin nhau gitta ching, Tat cd cdc d6i trong déu trong sw phy thude va lién he pho bién Kin nhau. Do véy, nhing khéi nigm cia con ngudi phan énh ching, efing lién he, phu thude Fin nhau, linh dng, va khi cé diéu kign phi hop déu chuyén héa vio nnhau, thanh mgt di lép eta minh. Chi ¢6 nf thé ching méi phan énh duge tinh van dong cite d6i tong. VL Lenin viét: “... nig khai nigm iia con nguti khéng bat dng, ma ludn ludn van dong, chuyén héa tir cdi no sang e&i kia: khong nhu vay chiing khéng phan anh di séng sinh dng”. Cée pham tr du phin énh ede hinh thite t8n tai phd bién, cde mgt va cle méi lién hé phé bién ca hign thye khach quan. Muén vach mé duge sy phong phi cde tfoh guy Iugt bign chimg, thi phéi khio sét méi Lién hg htt co va sur phu thude Kin nhau cia hé théng pham tri phan dnh ching. Lan dau tién van a pham tri duge tinh bay bao quit trong triét hoe Héghen, Ong ciing Idy cic nguyén tic bign chimg lim cor sé cho hé théng ede pham writ ciia mink, trinh bay cae pham trd trong sw van dong, phat trién, chuyén héa lan nhau, va xét chiing nur 1a nhting nde thang, phat trién cia ¥ nigm tuyét di, Khong phai ngdu nhién ma di ld nha duy tém, Héghen van tai tinh dodn ra tinh hinh thye cila cde déi trong. Trong hé théng pham tri diy mau thudin, Héghen da téi ign duge m6t loat eée tinh quy ludt va méi Lién hé phé bién sau sé. Khde véi Héghen da nit méi lién hé eée pham tri tir sy van déng cia tu duy, ¥ niém, efe nha kinh dién triét hoe Mae - Lénin xét ee pham tra nhu Ki cde hinh thre phan anh phd bién vé hign thye va nhu nhOng née thang phat trién cia nhdn thite xa hdi va thyc tién, MGi pham tri gin véi mét thoi ky phat trién nhan thie nhét djnh. Trong khi ghi nhan nhiing thude tinh va méi lign he phé bién do nhgn thite vach ra 6 mOt thoi ky phat tién cha nd, cée pham tri phén énh nhting dae tha cla thdi ky dé va 1a nhiing diém tya dé con ngudi 1. LLénin (1981), Bait oi triét hoe, Tot tap, 1. 29, Sdid, te. 267. 109 vuon cao tigp tye nhdn thie, 1A nhtng nat diém dénh dau buse chuyén cia nhfn thite tir thoi ky phat trién nay sang thisi kj khac. V.L. Lenin viét: “Trude con ngudi, ¢6 mang ld! nhing hién wong ty nhién. Con ngudi bén ning, ngudi man rg, khOng ty téch khéi giéi ty ohign, Ngudi 6 y thite tyr tach khdi gidi ty ohign, nhimg pham trd la nhting giai don alla sy tach khdi d6, tite la cla sy nhjin thirc thé gidi, ching la nhtng diém nét cia mang 16i, gilip ta hao thite va ném ving duge mang Ici”! V.L Lénin rit sy lién hé git cée pham tri ra tiv ede tinh quy Iuat cba ton tai va nhGin thite, dng cho ring, tong quan gitta ching, trong khi phan énh mdi (uony quan cla cde mat va ede méi Lien hg phd bién trong ing, cing thé hién ca sy van déng tit yéu ota nhin thie tir thap lén cao. Sw xudt hign cita bat ky phgm trh méi ndo eting déu duge quy dinh béi chinh tién trinh phat trién eta nhén thitc. Nhgn thie thim nhgp ngay cing sau vao thé gidi edie d6i tung, vach ra nhting mgt va nhong mdi lién hg phd bién méi ma ede pham tro eG da Khong thé bao quat duge va do véy d0i hOi ning pham trai méi d& phan anh phi hyp hon. Khi da xudt hién, moi pham tri mi déu tét yéu lién he vii cde pham tri ci, 6 vj tri thich hop trong hé théng chung cdc pham tri duge xde djnh boi qué irinh nbn thire dang phat trién. (Cae méi lig he phé bién gina cae sw vat, hién tugng duge phép bin chimg duy vat khai quét thanh e4e pham tri co ban. Tinh ep d6i ea cde phem tra thé hign sy phan anh bign chémg tinh théng nhat va ddu tranh gitla cde mat 446i lap cua thé gidi khéch quan, Cée pham tri hinh thanh va phat trién trong, hoat dong nhan thite, hoat dong cai tgo tw nhién, edi tao xd hOi clia con ngudi, ‘Trong phép bign ching duy vt, eée cap pham tru e6 vai trd phwong phép Iufn Khde nhau, Céc ofp edi riéng, edi chung; tt nhign va ngdu nhién; bin chat va hign trgng 1a eo sé phwong phép Ian ea cde phuong phép phan tich va ting hop; dign dich va quy nap; khéi quét hda, triru trong héa dé nhgn thire dirqc toan b6 ede méi lién hé theo hg théng. Cac e¥p nguyen nhan va két qua: kha ning va hign thye 14 co sé: phuong php Iudn chi ra cée méi lién hé va sir phat trién eita cde sy vat, hign tong nhw nhting qué trinh ty nhién, Cap néi dung va hinh thite Ia ce sé phuong phap ludn nim bat cdc hinh thie tn tai hoge biéu hign cua ddi tugng trong syr phu thude vao n6i dung, phan anh tinh da dang cla ede phuong phap nhén thie va hoat dong thy tién. ‘Tor diém xudt phat 1a thé gidi khdch quan tn tai doc lap véi y thie cla "V. LLénin (1981), Bit by triét hoo, Tod tip, 1.29, Sd. te. 102. 110 ‘con ngudi, lun van dong, lién hé, chuyén héa lain nhau va phat trién, phép bién chimg duy vat khing dinh, cdc pham tra cing phai van dng va phat trién dé phan anh ding va day di vé nhiing sy vét, hién tugng, Dang thai, 4é sy nhgn thite vé chang ngay cing tr nén sdu sic hon, thi phép bién chimg duy vat phai ngay cing duge bé sung thém nhiing pham tra méi, Nhu vay, cde pham tra cha phép bign chimg duy vat khdng phai la mét hé thdng nhét thanh bat bién, ma phat trién cing voi sw phat tién cba khoa hoc. M6i lién hé gitta cae pham tr cila khoa hoc chuyén nginh véi cée pham tri cla phép bign ching duy vat 14 mdi quan hé gitta cdi don nhat véi cdi chung. Khi nghién citu cdc pham tri cin 3 chdny tung cée uidi Lids be voi uhau va voi cde guy lug eda phep bigu ching duy vét, boi néu chi nghién citu ring ré eée pham ti hose cae quy lust cia phép bign chimg duy vat thi ching ta cfing chua thé nim duge day di cae méi lién hé ban chat cua thé gidi, “Quy Ludt nim ldy cdi gi la yén tinh - va chinh vi vay ma quy Iugt, moi quy lugt du chgt hep, khong day da, gn ding”, Duéi day 14 ndi dung eae cap phem tri co ban. 2.2.1. Ci riéng va cdi chung Cai riéng 1a pham tri triét hoc ding dé chi mt su vat, mét hign tung nhit dink, Céi don mhdi 1a pham trd wiét hoc ding dé chi cde mat, cée die diém chi vén c & m6t sy vat, hign tugng (mt cdi riéng) ndo dé mA khéng Lp lai & su vat, hign tong nao khée. Cai chung 1a pham trd tiét hoc ding dé chi nhtmg mit, nhing thude tinh khong ohting 6 & mOt sy vit, mOt hign twgng ndo 46, ma cdn lip lai trong nhidu sw vét, higa trong (nhigu e6i rigng) khée nifa, Trong lich sit triét hoc da cé hai xu huéng - duy thuc va duy danh - déi lap nhau giai quyét van dé quan hé gitta edi riéng va cai chung. Cac nha duy thue khing dinh, cdi chung t6n tai déc Ip, khéng phy thuge vao cai riéng. O day lai c6 hai lun giai; theo lun gidi thé ohdt, khé phd bién, thi cai chung mang tinh ty tuéng, tinh than, tn tai duéi dang cac khai nigm chung; cdn theo cach ly gidi Khéc, thi né mang tinh vét chét, tn tai duéi dang mot khdi khong Gi, bao trim tat ca, ty trong véi minh hode duéi dang nhém cae déi tuong... Cén cai riéng, hoge hoan toan khéng c6 (do xudt phat tir Platén vén coi cac sw vat cdm tinh ld khdng thue, chi ld béng cia nhiing y niém), hoc né tin tai phu thudc vo cai chung, Ia efi thir yéu, tam thai, do cai chung sinh ra. Cae nha duy danh cho ring, céi chung khéng tan tai thye trong hign thyc khdch quan. Chi ¢6 sur vat don 1é, cai riéng mai tn tai thye. C4i chung chi tin PLY, LLénin (1981), Bit hy tit hoe, Toc tp, &. 29, Sd 1.160. M1 tai trong tw duy con ngudi, Cai chung chi 1a tén goi eiia ede déi tweng don Ie. Tuy cing coi c4i riéng 1a duy nhat cé thuc, song ede nhd duy danh giai quyét khde nhau vén dé hinh thite tn tai cita nd. Mat sé (nh: Occam) cho ring, cai rigng thn tai nhu déi tong vat ehdt cdim tinh; s6 khdc (Béceli) lai coi cdm giée la hinh thitc tin tai ctia cai riéng. Chi nghia duy vat bién chtmg da kh phye nhing khiém khuyét cia cf hai xu hung dé trong viée ly gidi méi quan hg céi chung - efi rigng. Ca edi chung ln cdi don nhat déu khéng tin tai ddc lap, ur than, vi ching ka thuge tinh nén phai gin voi déi trong xée dinh. Chi efi riéng (déi tong, qua trinh, hign tuong riéng) mdi tn tai dée lap. Cdn céi chung va cai dou whdt déu elit t6n tai trong c4i riéng, nhw [A cde mat cia cdi riéng. Cai chung khéng thn tai dc lap, ma LA mot mat cba Ai riéng va lien he khong téch rdi v6i cdi don nhét, hét nhu edi don nat lién hg chet ehé vi ebi chung, “Bat eft efi chung nio ciing chi bao quit mt céch dai khai tat cd moi vt rigng 18. Bat eit edi rigng nao cling khong gia nhap diy di vao edi chung...”""*, Céi riéng khOng vinh citu, né xudt hign, t8n tai mot thoi gian xe inh ri bién thanh edi riéng khac, rOi Iai than edi rigng khée nia... ett thé mai ‘v6 cing. V.I. Lenin viét: “Bit cit céi riéng nio cfing théng qua hing nghin sy chuyén héa ma lién h¢ v6i nhtng cai riéng thude logi khae (sy vat, hign tong, qué trinh). Né “chi t6n tai trong moi lién h¢ dua dén efi chung”"® va 06 kha nang chuyén héa 6 nhing diéu kign phd hop thanh cai riéng bat ky khde. Moi cai riéng déu 1a sy théng nhat cde mat ddi lap, nd ding thoi vita la ci don nhat vita la cdi chung. Théng qua nhéing thuge tinh, nhiing dae diém Khong lap lai cua min, né thé hign [a cai don nhét; nhung théng qua nhiing thude tinh lip lai 6 ede déi tugng khéc - Iai thé hign 1a edi chung, Trong khi la nhimg mat ciia cdi riéng, cdi don nhit va ‘hung khéng don gian tén tai trong ci riéng, ma gin bé htru eo voi nhau va trong nhing diéu kign xde dink chuyén héa vao nhau. Mi lién hé gitta cai don nhat véi cai chung thé hign trade hét ¢ méi lign ‘hé ln nhau trong mOt thé théng nhét gdm cdc mat, cdc yéu 15 don 1é vin 06 trong mét sw vit, hign trong nay va cde mit, cdc yéu 16 duge Kip lai & nd va trong cdc su vat, hign twong khée. Méi lién hé gitta céi chung v6i cai riéng bidu hign la mi lién hé Vin nhau gitta cc thude tinh (hay cde bO phan) cing ¢6 & "*Y, L.Lénin (1981), Bit hy tridt hoe, Tod tap, t. 29, Sd. te. 381, Sy. Lenin (1981), BA hy eid hoe, Toantdp,t 29, Sd te. 381. 2 nhidu d4i turong v6i ting adi tong dé duoc xét nhwr cdi toan bd. Nhu vay, efi riéng la céi toan b9, cdi chung chi 12 bO phan bai ben canh ci chung thi bat cit déi tuong (edi rigng) nao eding con 6 cai don nhat, te LA bén eanh nhting mat durge lap lei on e6 nhtmg mat khong Lp Iai, nhting mgt e4 bigt; vi véy, bat ctr sit vat, hign tuong rigng é nao cing 1a su théng nhit gitta ofc mat d6i lap 46. Trong cing mot lie, sy vat, hign trong dé vira 1A edi don nhit, vita 1a cdi chung; thong qua ede dic diém cé biét, cde mit khong lip Ipi cita minh, sue vét, hién trong (céi riéng) dé biéu hign 1a cai don nhét, nhung thong qua cde mat 1p lai trong ede sy vat, hign twrong khdc, né biéu hign 1a cai chung, ¥ nghia pincong phép ludn Thit nhét, néu bat ott cai chung nao efing chi thn tai trong cai riéng, nhur mot thude tinh chung cla mOt sé céi riéng, nim trong méi lién hé chit ehé vei edi don nhét va méi lién h¢ d6 dem Iai cho cai chung mét hinh thite riéng biét, thi cae phuong phap thy tin dya trén vige vin dung mot quy Iuat chung nao 46 déu khong thé nhue nhau d6i v6i moi sw vat, hign tugng (edi riéng) co lién he ‘v6i cdi chung dé, Vi ban thin efi chung trong moi sw vat, hign tuong khong phai Ki mét va khong gidng nhau hoan toan, ma chi 1a biéu hign cia cai chung, h6a, thi cde phuong php xuat phat tir eéi chung d6, trong mbi tudng hgp cy thé, can phai thay doi hinh thitc, phai ef bigt hoa cho phi hyp: ‘yeti die diém cia timg trudng hop. 7xé hai, néu bat ky mgt phuong php nio fing bao ham ed edi chung Tn céi don nhét, thi khi sir dung mét kinh nghigm no dé trong digu kign kde, khong nén sit dung hinh thic hign 6 etia nd, ma chi nén rat ra nhting mat chung di vii irudng hop 46, chi rit ra nhiing edi thich hyp v6i didu kign nbit dinh 6. Ther ba, trong qua trinh phat trién cua su vat, trong nhiing digu kign nhdt dinh “cai don nhét” e6 thé bién thanh “cai chung” va nguge Iai “edi chung” ¢6 thé bign thanh “cai don nhat", nén trong hoat dng thye tin 6 thé va edn phai tgo diéu kién thuan loi dé “cdi don ohat” 6 Igi cho con ngudi tré thanh “céi chung” va “cdi chung” bat loi tré thanh “edi don nhét”, Tuy nbién, van con mét khé khan trong tu duy ma nhiéu naudi biét, nhung thing lang tranh fim higu, gidi dap théu dio, Cai rigng va Ai chung khéng nim trén cing mt mat bing co sé, khong cling mOt don vj do, Cai riéng 14 d6i tugng, edn edi chung va céi don nhat chi la ede thude tinh ba nhiéu (hoc mét) cdi riéng d6, cho nén phép bién chime dich thuc phai day ching len thanh cap pham tri tiép theo duéi day. Cai dic thiv va cdi phd bién. Tuy ohién, cai chung trong tuong quan v6i céi don nhat due hiéu nhw trén chi 12 e4i chung hinh thic, cai phd bién trim 113 twong ~ c6 rat it ¥ nghia d6i véi nhén thie; tong khi tr duy nhdn thire yeu cau hai dat dén trinh d6 higu edi chung bign chimg, cai phd bién cy thé, Ding ohu Lénin di hoi “Khéng phai chi 14 cdi phé bién triru tugng, ma 1a cai phd bién bao ham ci sy phong phi ca cdi de thi, efi ci thé, cdi e& bist” (tét cd su phong phit clia cdi die thi va cdi c@ bigt!y"""”. Dé lam 8 cai don nbdt, edn phai So sinh d6i tugng durge xét véi tit cd cae d6i tuong khdc. Nhung thye té khong, thé lam duge didu d6. Vi thé ngudi ta thuéng so sinh mOt déi tong chi véi mot sé xée dinh ede d6i tgng. Do dé cdi chung d6i lap khéng hin ngay véi cdi don nhat, ma véi cdi vira it chung hon, vita it don nht hon, tite 1a véi edi dae thi. Vige su séinh thuge tinh eda mot d6i tagng voi thuge tinh cla tt cd dbi tong cho sy hinh dung vé cai don nhat, nhung néu so sinh thude tinh eta mot 13d d6i tugng voi thude tinh eda tit ¢4, sé cho hinh dung vé cai dic thi. Nhu vay cdi dae thi chi ra sy khéc bigt cing o6 & mot s6 edi riéng véi cai chung von cd G tht ca cdi riéng, Dya vao nhiing thugc tinh va méi lién hé vén ¢6 6 tit ¢a cic déi tong, hoje & tat ca cée giai doan, trang thai van déng khée nhau cia cling mot déi ‘wong, thi khong thé phan bigt ching véi nhau, Nhitog thir dé khdng thé 1a cai dc thd, ma phai 1A edi chung lam co’ s& cho su tin tai bén ving cia moi déi tugng, hog gin két cic giai doan, trang thi yan dng khac nhau cita déi tugng vé mot cdi nguén. Kidu cdi chung nay due goi li edi phd bién thi sw giéng hau, su déng nhét séu trong co sé, bin chat va céc tinh quy luat cia lop déi tuong hoge cita mOt déi tugng & cdc giai doan phat trién khae nhau cia n6, vi thé edi phd bién méi la pham tra cing cp 49 voi “ban chét”, “quy luge” (Lénin) va 6 thé ding ching thay thé in nhau, Ca Héghen va C.Méc déu ding cdi phé bién nhw pham tri lién quan dén sy sinh thanh va phat trién qua iai doan khée nhau cia cing mot doi tuong. O ting giai doan phat trién cia déi tugng cai phd bién (ban ehét, quy lugt) déu biéu hién nhw cdi die tho. Trong nhgn thite ede hign ttrong xa hGi vige chi ra cai phd bién wong déi dd hon so véi vige nhan dign c4i die thi chi biéu hién 6 timg giai doan phat trién xd dinh cia d6 Nhu vay, c6 thé néi moi cai pho bién déu 1a céi chung theo nghia hinh thite, tire 14 ching déu bao gdm nhing edi nhu nhau & moi déi tugng, giai doan vgn déng cia ching, Nhung khéng phai moi cdi chung déu 1a cai phé bién, béi efi chung chi nhting thude tinh cing c6 ¢ tat cd déi tugng, nhung cée thuge Vv. LLénin (1981), Bat hoi triét hoe, Todm tap, &. 29, Sad. tr. 109. 14 tinh dé méi chi 1a bE ngoai, hinh thite, chua phai 1a nhiing yéu t6 cdu thanh ban chat, noi dung va quy lnat cia ede déi trong, ma cai phé bién phai la efi chung trong ban chit, quy luat cia déi trong. Néu nhin vao bién chimg ciia cai phd bién va cai dic thi tir sy van dong thap 1én cao cia vat chit, thi sé thay ring, & day ching gin bo da khong don gidn v6i cde mat khée nhau cita di tuong, ma voi ede hin thie vgn dong Khéc nhau cia vét chdt dang dién ra trong nd va tong quan vi nhau nhu Id cdc bac thdp va cao. Méi bite vn dQng cao cia vat chat bao chita trong minh bac thép hon va do viy 06 nhidu cai chung véi n6, Nhung tinh chung d6 18 Khac so v6i tinh chung trong phym vi mO¢ hinh thire van déng ctia vat chit, trong khuon khd cia cing mot giai doan phat trién. Tinh chung dé bj Khiie xq thong qua de thi ca cdc bac van dng cao va chi eé thé durge higu nhur la mat khdu gin két cai thdp véi cdi cao, nhu 1d thoi dogn dat durge cai bign trong ndi dung cia cAi ‘cao nhdt, Nhu vay, 6 giai dogn phat trién thap, cai phé bién chi bao quét nhting yéu t6 ndi dung ma cach nay hay khéc duge bio ton vA c6 mit trong noi dung, cia déi tung & bie phat trién cao hon dudi dang ditge cai bién. Con & bée phat trign cao, thi ci phd bign 46 chi bao quét cdi lim cho d6i tuyng giéng vi hing déi trgng 6 nhtng bg phat trién thé hon, Khéc hon mO¢ chit 1 méi lién hé cai chung va cdi dae thi trong nhting 446i trong 6 cing mot giai doan phat trié ‘eda chting, 14 co s6 dé ching cing chuyén sang giai doan phat tin méi. Do vay & truong hgp nay ding thuat ngi “cai phd bién” thich hgp va ding hon “cai chung”. Cdn lién quan dén efi dic thi thuge vé cing mét giai dogn phat trién, thi & day n6 khdng dung cham gi dén ban chét, ma chi 12 hinh thie biéu hign, phuong thire tn tai riéng eta n6. day edi chung ding la ban chat 2.2.2, Nguyen nan va két qué Nhfn thie vé sy tac déng, tuong tic gitta cde mat, ce yéu 16 hode gitta cde sy vit, hign tong v6i nhau nhu Ii nguyén nbn cudi cing din dén sy audit hign cha cae mat, cdc yéu 18, cde sur vat, hign tugng méi vé chét, chinh 1a khau quyét dinh din dén vige phat hign ra tinh han qua nhu 1a yéu 16 quan trong cia méi lin he phé bién, Neuyén nhén Ya pham tri chi sy tuong tée lan nhau gitta ce mat trong mot sur vat, hign tugng hode gitta cée sw vat, hign tugng véi nhau gay nén nhiing bién déi nhat din. Kér qué 1a pham tro chi nhting bién doi xuat hi¢n do su tuong tic gitta cac yéu té mang tinh nguyén nhdn gay nén, Nhan the v8 nguyén nhdn, két qud nhu uén vita gidp khie phye duge 115 é coi nguyén nhén cia mdi sw vat, hién wong, trong nhitng diéu kin nhdt dinh, nim bén ngoai su vat, hign tuong d6; vita khiie phye duge thiéu sot coi nguyén nhan cudi cing cia sy van dng, chuyén hoa ciia toan b6 thé gidi vat chdt nam ngoai no, trong lyrc wong phi vat cht nao do. ‘M6i lign h@ nhén qua ¢6 tinh khdch quan, phd bién va tt yu, Phe phan quan nigm sai lam cia triét hoc duy tam vé tinh ehét eta méi lién hé nhan qua, Ph.Angghen nhan manh “Hoat ding ciia con nguti Ia dn dé shat vang ca tinh hin qua”, Trén thye t8, con nguoi khéng chi quan sat thay hign tong ndy tutong kia, ma cn e6 thé ty minh gay ra hién twong, qua trinh nhit h Gung thye nghi¢m Khoa hoc, gidng nhu hign tong, qué trinh dy xay ra ‘trong ty nhién, Tir quan nigm cho ring, moi sy vat, hign twgng trong tyr nhién, xa hOi va tw duy déu duge gay nén bai nhitng aguyén nhén nhat dink, trong dé €6 cé ning nguyén nhan chua duage nbn thie, phép bign ching duy vat rit ra nguyén tie quyét dinh Iugn hét site quan trong ciia nhdn thie khoa hoc, Tir quan niém két qua do nguyén nhan sinh ra edn phu thude vao nhitng diéu kién, hoan can abit doh, phép bién chimg duy vat cho ring, mét nguyen nbn nhit dinh trong hodn canh nhét dinh chi cé thé gay ra mOt két qua nhat dinh; béi vay, néu céc nguyén nhfn cing it khée nhau bao nhiéu, thi céc két qua do ching gay ra efing ft khéc nhau bdy ni Quan nigm duy vat bign chimg vé méi quan hé niin qui khong eimg hie, tah tai. Trong qué tink van déng, phat trign, nguyén nhan 6 thé chuyén, ‘nda thanh két qui. Cai ma 4 thoi diém hoe trong méi quan hé nay 14 nguyén nhan thi 6 thdi diém, trong méi quan hg khéc Igi 1a két qua, cdn két qué thank nguyén nha", nhung da 6 trong eée quan hé khée, thanh nguyén nhan loai Khéc: nguyén nhin sinh ra két qui, nhung két qué efing tic déng lai nguyén nhan — ching cfing nim trong sur tong tie bign chimg. Trong khi li hign tuong tich cue, nguyén nhin tie déng [én hign tugng khde thy déng va géy ra trong ng nhiing bién déi — tite 1a két qua, niumg két qua cing thé hign su phan tic dGng va tir hign tugng thy dong chuyén thanh tich cue, Két qua khéng thé 1a nguyén nhén cia chinh nguyén nhén gay ra nd, Song, Nhung néu bit ctr sit vat, hign tuyng nao cling ¢6 nguyén nhan eta no thi cing khéng cé nghia 18 moi sur ‘Vat, hign tuong chi do mét nguyén nin sinh ra, Trén thyre t6 mot két qua 06 thé do nhiéu nguyén nhén sinh ra, do vay sy phn loai nguyén nhan thant su. ' G.Mio va Ph Angghen (1994), Ton idp, ¢ 20, See. tr. 719. * Xem: C.Mée va Ph.Angghen (19614), Ton dp, ¢ 20, Sit. w. 38. 116 B _ nguyén nbn thir yéu, nguyén nhiin bén trong, nguyén nhan bén ngoai... d6i v6i mot két qua via mang ¥ nghia ly Iudn, vita mang ¥ nghia thye tién sau sac, ¥ nghia phong phdp lun hie nhdt, néu bat ky sur vat, hign twgng nao cing c6 nguyén nhan cia né va do nguyén nhan quyét dinh, thi dé nhdn thie duge su vat, hign tugng ay nhdt thiét phai tim ra nguyén nhfn xuat hign eita nd; mudn Joai bé mot sw vat, hin tugng no d6 khdng cén thiét, thi phai loai bé nguyén nhén sinh ra n6. The? hai, xét vO mat thoi gian, nguyén nhan e6 trade két qua nén khi tim nguyén nhan cia mot sy vat, hign tugng cdn tim o cae sw vat, su kign, méi lién he da xity ta true khi su vat, hign trong xudt hign. Trong thai gian hoje trong méi quan hé nio dé, vi nguyén nhén va két qua 6 thé d6i ch cho nhau, chuyén hoa in nhow nén dé nhan thie duge the dung cita mot sy vat, hign tung va dé xée dinh phuong huéng ding cho hoat ding thye tién, edn nghien citu sw vat, hign twgng dé trong méi quan hg mA n6 gitt vai trd 1a két qua, cfing nhwr trong méi quan hé ma né gitt vai trd la nguyén nhén, sin sinh ra nhoing két qua nat dinh, Tit ba, mot su vat, hign tong c6 thé do nhieu nguyén nhan sinh ra va quyét dinh, nén khi nghién ecru sy vat, bign fwong d6 khong voi két Iugn ve nguyén nhén nao da sinh ra n6; khi muén gay ra mot sy val, hign tugng €6 fh trong thye tién can phai Iya chon phuong phép thich hgp nhét voi digu kign, hoan canh cy thé chit khéng nén rp khudn theo phuong phdp cd. Trong s6 cle nguyén nhan sinh ra mot sy vat, hién tong o6 nguyén nhdn chi yéu va nguyén nhan ther yéu, nguyén nhan bén trong va nguyén nhén bén ngoai, nén trong nhan thie va hanh déng cdn dya vao nguyén nhén chi yéu va nguyén nhan ben trong. 2.2.3, Tat nhién vai ngdu nhién Cae méi lién hé gitta cde sy vat, hién tugng hay gitta cée bd phén trong ching xudt hién khéng giéng nhau. Cé méi lién hé do ban chét cia sw vat, hig tugng quy dinh, fir 46 sinh ra pham tra tét nbién, Co méi lién hé do sy gp nhau cia nhiing diéu kién, hoan ednh bén ngoai quyét dink, vi véy ching cé thé xudit hién ma cing cé thé khéng xuét hign, tir 46 sinh ra pham tra ngdu nhién, Do dé, khi phan énh bign thye khéeh quan, con ngudi nhiin thie durge tinh chong mot nghfa, khong ngang gid tri cla cic mdi lign hé khde nhau von 6 & sy vat, hién tgng nén phén loi ching thinh nhém cée in hé nhét dink phai xay ra nhu thé (tat nhién) va nhém e4¢ méi ign hé e6 thé xy ra, c6 thé Khéng xy ra, xy ra thé nay hay xay ra thé khac (ngdu nhién). 7 S Tét nhién la pham tri chi méi lin hg ban chit, do nguyén nhan co ban bén trong sur vat, hién trong quy dinh va trong diéu kign nhdt dink phai xay ra dig nhw thé chét khéng thé khdc. Nedw nhién 1a pham tra chi mdi lign hé KhOng bin chét, do nguyén nhiin, hoan cdnh bén ngoai quy dinh nén cé thé xudt hign, e6 thé khong xudt hién; e6 thé xudt hign thé nay hose o6 thé xudt hign thé khée, ‘Tét nhign va ngdu nhién déu tin tai khéch quan trong sy thdng nhét how co thé hign & ché, tét nhign bao gig cling vach dudmg di cho minh théng qua vd 86 nedu nhién, con ngdu nhién la hinh thie biéu hién cita tit nhién, bd sung cho tat nhién. Tat ubiéu va ngu ohién du e6 vai tro nhdt ayn trong qué trinh phat trién cia sy vat, hign tuong; nhung tat nhién déng vai ted chi phéi sy phat trién, con ngau nhién cé thé Him cho su phat trién dy dién ra nhanh hay chim. Tuy mdi su vat, hign tuong déu c6 tit nhién va ngfu nhién, nhung wong qué tinh vin dong va phat tién, thong qua mdi lién hé nay thi 46 la ngliu nhign, con thdng qua nhiing mdi lién hé khée thi dé la tt nhién va trong nhing didu kién nhat dinh, ching chuyén héa lan nhau. Ph.Angghen viét, “C: quyét cho 1a tit yéu Igi hoan toan do ohiing ngdu nhién thuin tuy edu thank, va cai chrge coi 1a ngu nhién, lai La hinh thite, dusi d6 dn nap esi tat yéu™", do vay ranh gidi gitta tét nhién va ngdu nhién chi c6 tinh trong déi, tit 46 edn trinh quan nigm eting nhac vé tit nhién, ngiu nhién khi nghién citu su vat, hién ma ngutii ta qua tuong. Tat nhién c6 méi lign hé véi c4i chung, nhung ei chung khéng phai lic ndo eting 1a tit nhién, boi cai chung cé thé thé hign vira trong hinh thitc ota tit nhién vira trong hinh thie etta ngdu nhién. ¥ nghia phuong phép lun ‘Thit mhdt, tit nhidn nat dinh phai xiy ra ding ohur thé nén trong hoat Ong thy tién can dya vao tét nhién chit khong thé dia vo ngdiu nhién va nh vay, nbiigm vu cua khoa hoc la tim cho durge méi ign hé tét nhién eta hign thye Khdch quan, Tint hai, tit nhién khOng t6n tai dui dang thufin tuy nén trong hoat dong nhén thite chi cé thé chi ra duge t4t nhién bing céich nghién etm hing nedu nhién ma tét nhién phai di qua, Ti? da, ngdu nbign c6 anh husng én nhip dé phat trién, tham chi edn 6 thé lam cho tién trinh phat trién cha sy vit, hign tuong dot ngdt bién déi; do vay, khOng nén b6 qua nedu nhién ma phai 6 nhong phuong én dur phong trudng hop ede sy c6 ngau nhién xudt hign bat nge. The wr, ranh gidi gitta tt nhién y6i nedu nhién chi la tuong “®C.Mie va Ph Anggien (2000), Todim tap ¢ 21, Sad. te. 431 118

You might also like