Gokyuzu Gozlemciligi Rehberi 2 0 1 4 G o

Gökyüzü Gözlemciliği Rehberi
Bilim
Teknik
ve
llığı
ı Yı
lar
lay
k O
Gö
T UGTÜBİTAK
ULUSAL GÖZLEMEVİ 2014
gokyuzukitap2014SON.indd 1 28.12.2013 16:21
Hazırlayanlar
Alp Akoğlu
(TÜBİTAK Popüler Bilim Dergileri)
alp.akoglu@tubitak.gov.tr
Dr. Tuncay Özışık

(TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi)
tuncay.ozisik@tubitak.gov.tr
Grafik Tasarım - Uygulama

Ödül Evren Töngür
Yazılar
Alp Akoğlu
Kapak fotoğrafı
M. Raşid Tuğral
TÜBİTAK ULUSAL GÖZLEMEVİ

www.tug.tubitak.gov.tr
Tel: (242) 227 84 01
Faks: (242) 227 84 00
TÜBİTAK BİLİM VE TEKNİK DERGİSİ

www.biltek.tubitak.gov.tr
Tel: (312) 427 06 25
Faks: (312) 427 66 77

İçindekiler
2014 Gök Olayları Takvimi 2
2014’ün Önemli Gök Olayları 4
Aylık Gök Olayları 8
Gök Olayları Çizelgesi 32
Gökyüzü Gözlemciliği Rehberi 34
Gökyüzü Gözlemciliği 34
Takımyıldızlar 36
Gökyüzünde Uzaklıklar 37
Gökyüzü Haritaları 38
Gökcisimleri Nasıl Adlandırılıyor? 40
Gözleme Hazırlık 42
En Değerli Gözlem Aracı: Gözlerimiz 44
Güneş Batınca 46
Gökyüzündeki Yol Gösterici: Büyük Kare 48
Gökyüzünün Derinliklerinde 50
Aylı Geceler 52
Yapay Uydu Gözlemciliği 54
Dürbünle Gözlem 56
Teleskop Nasıl Çalışır 58
Gökyüzü Fotoğrafçılığı 60

2014 Gök Olayları Takvimi
Ocak Şubat
Pa Sa Ça Pe Cu Ct Pz Pa Sa Ça Pe Cu Ct Pz
1 2 3 4 5 1 2
6 7 8 9 10 11 12 3 4 5 6 7 8 9
13 14 15 16 17 18 19 10 11 12 13 14 15 16
20 21 22 23 24 25 26 17 18 19 20 21 22 23
27 28 29 30 31 24 25 26 27 28
Mart Nisan
1 2 1 2 3 4 5 6
3 4 5 6 7 8 9 7 8 9 10 11 12 13
10 11 12 13 14 15 16 14 15 16 17 18 19 20
17 18 19 20 21 22 23 21 22 23 24 25 26 27
24/31 25 26 27 28 29 30 28 29 30
Mayıs Haziran
1 2 3 4 1
5 6 7 8 9 10 11 2 3 4 5 6 7 8
12 13 14 15 16 17 18 9 10 11 12 13 14 15
19 20 21 22 23 24 25 16 17 18 19 20 21 22
26 27 28 29 30 31 23/30 24 25 26 27 28 29

Temmuz Ağustos
1 2 3 4 5 6 1 2 3
7 8 9 10 11 12 13 4 5 6 7 8 9 10
14 15 16 17 18 19 20 11 12 13 14 15 16 17
21 22 23 24 25 26 27 18 19 20 21 22 23 24
28 29 30 31 25 26 27 28 29 30 31
Eylül Ekim
1 2 3 4 5 6 7 1 2 3 4 5
8 9 10 11 12 13 14 6 7 8 9 10 11 12
15 16 17 18 19 20 21 13 14 15 16 17 18 19
22 23 24 25 26 27 28 20 21 22 23 24 25 26
29 30 27 28 29 30 31
Kasım Aralık
1 2 1 2 3 4 5 6 7
3 4 5 6 7 8 9 8 9 10 11 12 13 14
10 11 12 13 14 15 16 15 16 17 18 19 20 21
17 18 19 20 21 22 23 22 23 24 25 26 27 28
24 25 26 27 28 29 30 29 30 31

2014’ün Önemli Gök Olayları
Bu yıl iki Ay iki de Güneş tutulması gerçekleşecek. Ancak bu tutulmalar

ülkemizden izlenemeyecek. Ay tutulmalarının ikisi de tam tutulma olacak.
Güneş tutulmalarının ilki halkalı tutulma olacak. Ancak bu tutulma
Antarktika’da çok kısa bir hat üzerinde gerçekleşecek. Ekim’deki
Güneş tutulmasıysa parçalı tutulma olacak ve Kuzey Amerika’dan izlenebilecek.
15 Nisan 2014 Tam Ay Tutulması
Kuzey Amerika’daki gözlemciler bu tutulmanın tamamını izleyebilecek.

Güney Amerika, Avrupa ve Afrika’nın batısında tutulma Ay batarken, Avustralya
ve Asya’nın doğusundaysa Ay doğarken görülebilecek.
8 Ekim 2014 Tam Ay Tutulması
Kuzey Amerika’nın batısında, Pasifik Okyanusu’nun neredeyse tamamında,

Avustralya ve Asya’nın kuzeydoğusunda tutulmanın tamamı izlenebilecek. Tutulma
Afrika, Avrupa ve Ortadoğu’nun büyük bölümünde hiç görülemeyecek.
Kuzey Amerika’nın doğusunda ve Güney Amerika’da Ay batarken, Asya’nın büyük
bölümüyle Avustralya’nın orta ve batısında Ay doğarken izlenebilecek.
16 Ağustos 2008’deki Parçalı Ay Tutulması’nın Antalya’dan çekilmiş fotoğrafı

Mustafa Erol

Total Lunar Eclipse of 2014 Apr 15
Ecliptic Conjunction = 07:43:24.8 TD ( = 07:42:17.6 UT )
Greatest Eclipse = 07:46:47.0 TD ( = 07:45:39.8 UT )
Penumbral Magnitude = 2.3183 P. Radius = 1.2267° Gamma = -0.3017
Umbral Magnitude = 1.2907 U. Radius = 0.6952° Axis = 0.2863°
Saros Series = 122 Member = 56 of 75
15 Nisan 2014
Tam Ay Tutulması
Y1: Yarıgölge tutulma başlangıcı (04:54)

Dünya’nın
yarıgölgesi
P1: Parçalı tutulma başlangıcı (05:58)
T1: Tam tutulma başlangıcı (07:07)
TO: Tutulma ortası (07:46) Dünya’nın
T2: Tam tutulma sonu (08:24) gölgesi
P2: Parçalı tutulma sonu (09:33)
Y2: Yarıgölge tutulma sonu (10:38)
Total Lunar Eclipse of 2014

P1
OctY1 08
T1
TO
T2
P2
Y2
8 Ekim 2014
Tam Ay Tutulması
Y1: Yarıgölge tutulma başlangıcı (08:15) Y2

P1: Parçalı tutulma başlangıcı (09:14) P2
T1: Tam tutulma başlangıcı (10:25) T2
TO
TO: Tutulma ortası (10:54) T1
T2: Tam tutulma sonu (11:24) P1
P2: Parçalı tutulma sonu (12:34) Y1
Y2: Yarıgölge tutulma sonu (13:33)
Dünya’nın
gölgesi
Dünya’nın
yarıgölgesi
"Eclipses During 2014", F. Espenak, Observer's Handbook - 2014, Royal Astronomical Society of Canada
Not: Saatler evrensel saat olarak verilmiştir.

2014’ün Önemli Gök Olayları
29 Nisan 2014 Halkalı Güneş Tutulması
Bu tutulma yalnızca Antarktika’da, çok küçük bir bölgede halkalı tutulma olarak
gerçekleşecek. Halkalı tutulmanın gerçekleştiği bölgede ve yakınlarında
yerleşim bulunmuyor. Ayrıca buraya ulaşmak çok zor. Bu nedenle büyük olasılıkla
bu tutulmayı kimse izlemeyecek.
Tutulma, Avustralya’nın tamamındaysa parçalı tutulma olarak görülecek.

Kıtanın güneyinde Güneş’in örtülme oranı kuzayine göre daha fazla olacak.
23 Ekim 2014 Parçalı Güneş Tutulması
Bu yılın ikinci Güneş tutulması yalnızca parçalı tutulma olarak gerçekleşecek ve

Bu tutulma, Kuzey Amerika’dan parçalı olarak izlenebilecek.
Kıtanın kuzey doğusunda, Kanada’da tutulma oranı % 80’i bulacak.

Amerika Birleşik Devletleri’ndeyse tutulma oranı % 40 ila 65 arasında olacak.
Kıtanın güneyinde, Meksika’da Güneş’in küçük bir bölümü örtülecek.
Göktaşı Yağmurları
Tarih Sayı/saat
Quadrantid (Dörtlük) 3-4 Ocak 120
Lyrid (Lir) 22-23 Nisan 20
Eta Aquarid (Eta Kova) 4-5 Mayıs 60
Delta Aquarid (Delta Kova) 27-28 Temmuz 20
Perseid (Perse) 12-13 Ağustos 90
Orionid (Avcı) 20-21 Ekim 20
Leonid (Aslan) 17-18 Kasım 15
Geminid (İkizler) 13-14 Aralık 120

FIGURE 2
Annular Solar Eclipse of 2014 Apr 29
29 Nisan 2014
Halkalı Güneş Tutulması
Saat
(Evrensel saat)
07:0
0
Örtülme oranı
06:3
0.2
0U
06:0
0U
T
0
0U
0.4
05:3
T
T
0 UT
0
0.6
05:00
UT
0
0.8
Halkalı tutulma hattı
FIGURE 4
Partial Solar Eclipse of 2014 Oct 23

Ecliptic Conjunction = 21:57:46.8 TD ( = 21:56:39.5 UT )
Greatest Eclipse = 21:45:38.7 TD ( = 21:44:31.4 UT )
Eclipse Magnitude = 0.8114 Gamma = 1.0908

Saros Series = 153 Member = 9 of 70
23 Ekim 2014
Parçalı Güneş Tutulması
0.8
0
20:30 UT
0.60
"Eclipses During 2014", F. Espenak, Observer's Handbook - 2014, Royal Astronomical Society of Canada
UT
0.4
0
0
21:0
UT
0.2
30
0
UT
0U
21:
UT
00
22:0
30
23:
22:
Constants & Ephemeris Geocentric Libration

(Optical + Physical)
T = 67.4 s
k1 = 0.2724880 l = -4.52°
k2 = 0.2722810 b = -1.27°
b = 0.0" l = 0.0" 0 1000 2000 3000 4000 5000 c = 21.96°
Kilometers Brown Lun. No. = 1136
Eph. = VSOP87/ELP2000-85
F. Espenak, NASA’s GSFC
gokyuzukitap2014SON.indd 9 eclipse.gsfc.nasa.gov/eclipse.html 28.12.2013 16:21
Ocak 2014 Gezegenler
Merkür ay boyunca akşam gökyüzünde Mars ayın başlarında geceyarısı civarı

ve her geçen gün ufkun üzerinde yükseliyor. doğuyor ve sabaha kadar gökyüzünde görü-
Ancak gezegen ayın ilk yarısında Güneş’e lebiliyor. Gezegen ilerleyen günlerde gide-
çok yakın konumda olduğundan gözlene- rek daha erken doğacak. Mars’ı görmek için
meyecek. Ayın ikinci yarısında Merkür’ü geceyarısı civarı doğu ufku üzerine bakmak
batı ufku üzerinde günbatımının hemen gerekiyor.
ardından görmek mümkün. Gezegen ayın Jüpiter hava karardığında doğmuş olu-
son günleri Güneş’ten yaklaşık 1,5 saat son- yor ve ay boyunca neredeyse tüm gece göz-
ra batacak. lenebiliyor. Gezegeni akşam saatlerinde gör-
Venüs ayın ilk günleri akşam gökyüzün- mek için doğu-güneydoğu yönüne bakmak
de. Gezegeni görebilmek için ayın ilk iki-üç gerekiyor.
günü akşamları günbatımından hemen son- Satürn ayın başlarında gece yarısından
ra güneybatı ufku üzerine bakmak gereki- üç saat sonra, ayın sonlarındaysa bir saat
yor. 2 Ocak’ta Ay ve Venüs yakın görünüm- sonra doğuyor. Gezegen bu sırada doğu
de olacak ama ufka çok yakın olduklarından ufku üzerinde görülebilir.
görmek çok zor. Venüs ayın ilk haftasından
sonra sabah gökyüzüne geçecek ve gökyü-
zünde hızla yükselecek. Ayın ortalarından
sonra gezegeni gündoğumundan önce do-
ğu-güneydoğu ufku üzerinde çok kısa süre-
lerle görmek mümkün.
Aldebaran
Mars
Spika
Ay
Satürn
Ay
Kastor Betelgüz
Jüpiter
Polluks
Antares
14 Ocak akşamı günbatımından sonra doğu ufku 25 Ocak sabahı gündoğumundan önce güneydoğu ufku

Gök Olayları Yeniay
1 Ocak
İlkdördün
8 Ocak
Dolunay
16 Ocak
Sondördün
24 Ocak
Yeniay
30 Ocak
01 Ocak Ay Dünya’ya en yakın konumunda (356.923 km)

04 Ocak Dünya Güneş’e en yakın konumunda (147.099.587 km)
15 Ocak Jüpiter ile Ay sabaha karşı batıda birbirine yakın görünümde
16 Ocak Ay Dünya’ya en uzak konumunda (406.533 km)
23 Ocak Mars ile Ay geceyarısından itibaren birbirine yakın görünümde
25 Ocak Satürn ile Ay geceyarısından sonra birbirine yakın görünümde
28 Ocak Mars ile Spika geceyarısından itibaren birbirine yakın görünümde
30 Ocak Ay Dünya’ya en yakın konumunda (357.080 km)
31 Ocak Merkür en büyük doğu uzanımında (18°)
KUZEY 1 Ocak 22:00

15 Ocak 21:00
Ejderha 31 Ocak 20:00
Kuğu
Deneb
Büyük Ayı
Küçük Ayı
Kral
Kutupyıldızı
Kraliçe
Zürafa
Aslan Andromeda Kanatlı At

Vaşak
Kapella Üçgen
DOĞU
Regulus Arabacı BATI

Perseus
Yengeç İkizler
Jüpiter
Koç Balıklar
Aldebaran
Suyılanı Küçük
Procyon Boğa
Köpek
Avcı Balina
Tekboynuz
Büyük Irmak
Akyıldız
Köpek (Sirius)
Tavşan
Irmak
1 Ocak 22:00
15 Ocak 21:00
GÜNEY 31 Ocak 20:00

Şubat 2014 Gezegenler
Merkür ayın ilk günleri gözlem için yı- Mars artık geceyarısı doğmuş oluyor. Ge-
lın en iyi konumlarından birinde. Gezegen zegen ayın başlarında 23:30 civarı doğuyor
günbatımından sonra batı-güneybatı ufku ve sabaha kadar gökyüzünde görülebiliyor.
üzerinde görülebilir. Merkür, 1 Şubat’ta hi- Gezegen ilerleyen günlerde giderek daha er-
lal şeklindeki Ay’ın biraz altında yer alacak. ken doğacak. Mars’ı görmek için geceyarısı
Bu onu gökyüzünde bulmayı kolaylaştıra- civarı doğu ufku üzerine bakmak gerekiyor.
caktır. Merkür, ayın ilk haftasından sonra Jüpiter hava karardığında doğmuş olu-
ufkun üzerinde hızla alçalacak ve gözden yor ve ay boyunca neredeyse tüm gece göz-
kaybolacak. Ayın ortalarından sonraysa sa- lenebiliyor. Gezegeni akşam saatlerinde gör-
bah gökyüzünde olacak ancak ufuktan fazla mek için doğu-güneydoğu yönüne bakmak
yükselmeyecek. Ayın son günleri ufkun açık gerekiyor.
olduğu yerlerden görülebilir. Satürn ayın başlarında gece yarısından
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde yer bir saat sonra, ayın sonlarındaysa geceyarı-
alıyor ve gündoğumundan önce güneydoğu sından önce doğmuş oluyor. Satürn de doğ-
ufku üzerinde görülebiliyor. Gezegen ayın duktan sonra Mars ve Jüpiter gibi sabaha
ortalarına kadar ufkun üzerinde yükselme- kadar gökyüzünde.
yi sürdürecek. Venüs 15 Şubat’ta en büyük
uzanımdan yani Güneş’le en uzak görüne-
ceği konumdan geçecek ve ayın ikinci yarı-
sında yılın en iyi konumunda olacak.
Ay
Kastor Jüpiter
Betelgüz
Polluks
Ay
Merkür
Prokyon
1 Şubat akşamı günbatımından sonra batı ufku 10 Şubat akşamı güneydoğu ufku
10

Gök Olayları İlkdördün
6 Şubat
Dolunay
14 Şubat
Sondördün
22 Şubat
01 Şubat Merkür ile Ay günbatımında batıda birbirine yakın görünümde

11 Şubat Jüpiter ile Ay tüm gece birbirine yakın görünümde
12 Şubat Ay Dünya’ya en uzak konumunda (406.235 km)
15 Şubat Venüs sabaha karşı güneydoğuda en büyük batı uzanımında (40°)
19 Şubat Mars, Ay ve Spika geceyarısından itibaren birbirine yakın görünümde
22 Şubat Satürn ile Ay geceyarısından itibaren birbirine çok yakın görünümde
26 Şubat Venüs ile Ay sabaha karşı güneydoğuda birbirine çok yakın görünümde
27 Şubat Ay Dünya’ya en yakın konumunda (360.440 km)
KUZEY 1 Şubat 22:00

15 Şubat 21:00
28 Şubat 20:00
Ejderha
Kral
Küçük Ayı
Çoban
Kraliçe
Kutupyıldızı
Büyük Ayı
Andromeda
Zürafa
Vaşak Kapella Üçgen Balıklar

Perseus
DOĞU
Koç BATI
Aslan İkizler Arabacı
Yengeç Aldebaran
Başak Regulus Jüpiter
Boğa Balina
Küçük
Köpek
Procyon Avcı
Kupa
Tekboynuz Irmak
Suyılanı
Büyük
Köpek Akyıldız
(Sirius)
Tavşan
Irmak
Yelken
1 Şubat 22:00
15 Şubat 21:00
GÜNEY 28 Şubat 20:00

Mart 2014 Gezegenler
Merkür ayın ilk günleri bu ayın en iyi ko- Mars ayın başlarında 21:30 civarı doğu-
numunda. Gezegen Güneş doğmadan yak- yor ve sabaha kadar gökyüzünde görülebi-
laşık bir saat önce doğuyor. Bu sırada hava liyor. Gezegen ilerleyen günlerde giderek
aydınlanmaya başladığı için gözlem süresi daha erken doğacak ve ay sonunda hava
kısıtlı. Ayın ilk haftasından sonra giderek karardığında doğmuş olacak. Mars’ı görmek
ufkun üzerinde alçalacak ve ayın ortala- için doğuş saatlerinden sonra doğu-güney-
rından sonra Merkür’ü görmek zorlaşacak. doğu ufku üzerine bakmak gerekiyor.
Merkür’ü görebilmek için ayın ilk yarısında, Jüpiter ayın başlarında hava karardığın-
sabah hava aydınlanmaya başladığı sırada da güneydoğu ufku üzerinde yükselmiş olu-
doğu-güneydoğu ufku üzerine bakmak ge- yor ve ay boyunca gecenin büyük kısmında
rekiyor. gözlenebiliyor. Ayın sonlarındaysa hava ka-
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde yer rardığında meridyene yani güney yönünde
alıyor ve gündoğumundan önce güneydoğu gökyüzündeki en yüksek noktasına ulaşmış
ufku üzerinde görülebiliyor. Şubat ayında oluyor.
en büyük uzanımdan (Güneş’e en uzak gö- Satürn ayın başlarında gece yarısından
rünür konumundan) geçen gezegenin uf- önce doğu ufkunda beliriyor. Gezegen ayın
kun üzerindeki yükselimi ay boyunca biraz sonlarında yaklaşık iki saat daha önce, 21:30
azalır. Ancak bu çok belirgin bir değişim civarında doğuyor.
olmayacak.
Mars
Spika
Ay
Ay
Venüs
18 Mart akşamı güneydoğu ufku 27 Mart sabahı gündoğumundan önce güneydoğu ufku
12

Gök Olayları Yeniay
1 Mart
İlkdördün
8 Mart
Dolunay
16 Mart
Sondördün
24 Mart
Yeniay
30 Mart
10 Mart Jüpiter ve Ay gece boyunca birbirine yakın görünümde

11 Mart Ay Dünya’ya en uzak konumunda (405.367 km)
14 Mart Merkür sabaha karşı güneydoğuda en büyük batı uzanımında (28°)
18 Mart Mars, Ay ve Spika gece boyunca birbirine çok yakın görünümde
20 Mart İlkbahar ılımı (gece ve gündüz süreleri eşit)
22 Mart Venüs sabaha karşı güneydoğuda en büyük batı uzanımında (47°)
27 Mart Venüs ve Ay sabaha karşı güneydoğuda birbirine çok yakın görünümde
27 Mart Ay Dünya’ya en yakın konumunda (365.706 km)
29 Mart Merkür ve Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
31 Mart Mars ile Spika gece boyunca birbirine yakın görünümde
KUZEY 1 Mart 22:00

15 Mart 21:00
31 Mart 20:00
Kral
Kraliçe
Ejderha
Andromeda
Küçük Ayı
Kuzeytacı Üçgen
Kutupyıldızı
Zürafa
Perseus Koç
Çoban Büyük Ayı
Kapella
Arkturus
Vaşak Balina
Arabacı
DOĞU
Berenices’in Boğa BATI

Saçı İkizler Aldebaran
Aslan
Başak Jüpiter
Yengeç Küçük
Regulus Köpek Avcı
Procyon Irmak
Spika
Tekboynuz
Karga Kupa
Suyılanı Büyük Akyıldız
Tavşan
Köpek (Sirius)
Yelken
1 Mart 22:00
15 Mart 21:00
GÜNEY 31 Mart 20:00

Nisan 2014 Gezegenler
Merkür, ayın büyük bölümünde sabah Mars ayın başlarında hava karardığında
gökyüzünde doğu-güneydoğu ufku üzerin- doğmuş oluyor ve sabaha kadar gökyüzün-
de. Gezegeni görebilmek için ayın ilk gün- de görülebiliyor. Mars’ı görmek için günba-
leri gündoğumundan yaklaşık yarım saat tımından sonra doğu-güneydoğu yönüne
önce ufkun hemen üzerine bakmak gere- bakmak gerekiyor.
kiyor. Ancak gezegeni görmek zor, çünkü Jüpiter ayın başlarında hava karardığın-
yükselimi (ufuktan yüksekliği) çok az. Ayın da meridyene yani güney yönünde gökyü-
ilk haftasından sonraysa gezegen Güneş’e zündeki en yüksek noktasına ulaşmış oluyor
çok yakın konumda olacak ve gözleneme- ve geceyarısından yaklaşık bir buçuk saat
yecek. Merkür, ayın son günleri akşam gök- sonra batıyor. Ayın sonlarında hava karardı-
yüzünde olacak, ancak görülebilecek kadar ğında güney batı ufku üzerinde yer alacak ve
yükselmesi için Mayıs’ın ilk günlerini bekle- geceyarısından önce batacak.
mek gerekecek. Satürn ayın başlarında saat 21:00 civarı
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde yer doğu ufkundan yükseliyor. Gezegen ayın
alıyor ve gündoğumundan önce doğu-gü- sonlarında havanın kararmasıyla doğuyor
neydoğu ufku üzerinde görülebiliyor. Venüs ve tüm gece gökyüzünde bulunuyor. Sa-
ay boyunca her gün biraz doğuya doğru türn’ü akşam saatlerinde görebilmek için
hareket edecek. Bunun dışında gezegenin doğu-güneydoğu ufku üzerine bakmak ge-
ufkun üzerindeki yükselimi hemen hemen rekiyor.
aynı kalacak.
Mars
Ay
Spika
Ay
Venüs
14 Nisan akşamı güneydoğu ufku 26 Nisan sabahı gündoğumundan önce doğu ufku
14

7 Nisan
Dolunay
15 Nisan
Sondördün
22 Nisan
Yeniay
29 Nisan
06 Nisan Jüpiter ile Ay gece boyunca birbirine yakın görünümde

08 Nisan Ay Dünya’ya en uzak konumunda (404.499 km)
14 Nisan Mars Dünya’ya en yakın konumunda (92,4 milyon km)
14 Nisan Mars ile Ay tüm gece birbirine çok yakın görünümde
16 Nisan Satürn ile Ay gece boyunca birbirine çok yakın görünümde
23 Nisan Ay Dünya’ya en yakın konumunda (369.763 km)
26 Nisan Venüs ile Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
KUZEY 1 Nisan 23:00

15 Nisan 22:00
30 Nisan 21:00
Kral Kraliçe
Lir
Vega
Perseus
Küçük Ayı
Zürafa
Ejderha Kutupyıldızı
Kapella
Arabacı
Boğa
Herkül
Kuzeytacı Büyük Ayı Aldebaran
Vaşak
İkizler
DOĞU
BATI
Çoban
Yengeç Jüpiter
Arkturus
Yılan Berenices’in
Saçı Küçük
Aslan Köpek Avcı
Regulus
Başak Procyon
Tekboynuz
Mars
Spika
Kupa Büyük Akyıldız
Terazi (Sirius)
Suyılanı Köpek
Karga
Yelken
Pompa
1 Nisan 23:00
15 Nisan 22:00
GÜNEY 30 Nisan 21:00

Mayıs 2014 Gezegenler
Merkür ay boyunca akşam gökyüzün- Mars ayın başlarında hava karardığında

de ve bu ay içinde yılın en iyi durumuna güneydoğu ufku üzerinde bulunuyor. Geze-
gelecek. Gezegen ayın ilk günleri Güneş’e genin aşağısında bulunan parlak beyaz yıl-
yakın görünür konumda bulunduğundan dız Spika. Mars, giderek daha erken doğacak
erkenden batıyor. Ancak ayın ilk hafta- ve ay sonunda hava karardığında meridyene
sından sonra günbatımının ardından batı yani güneyde en yüksek konumuna ulaşmış
ufku üzerinde kolayca görülebilecek kadar olacak.
yükselmiş olacak. Merkür, ilerleyen gün- Jüpiter ayın başlarında akşam saatlerin-
lerde ufkun üzerinde daha da yükselecek de güneybatı ufku üzerinde yer alıyor ve
ve ayın sonlarında Güneş’ten yaklaşık bir gece yarısı civarı batıyor. Jüpiter ilerleyen
buçuk saat sonra batacak. günlerde gökyüzünü giderek daha erken
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde yer terk edecek. Ay sonunda hava karardıktan
alıyor ve gündoğumundan yaklaşık bir bu- yaklaşık bir saat sonra batacak.
çuk saat önce doğu ufkundan yükseliyor. Ay Satürn yaklaşık üç saat arayla Mars’ı izli-
boyunca gezegenin ufuktan yüksekliği aynı yor. Gezegen hava karardığında doğu ufku
kalıyor, ancak gezegen her gün biraz sola üzerinde yer alıyor ve gecenin neredeyse ta-
doğru ilerliyor. mamında gökyüzünde bulunuyor.
Polluks Kastor
Jüpiter
Prokyon Ay
Venüs
Ay
4 Mayıs akşamı batı ufku 26 Mayıs sabahı gündoğumundan önce doğu ufku
16

7 Mayıs
Dolunay
14 Mayıs
Sondördün
21 Mayıs
Yeniay
28 Mayıs
04 Mayıs Jüpiter ile Ay günbatımında batıda birbirine yakın görünümde

06 Mayıs Ay Dünya’ya en uzak konumunda (404.319 km)
10 Mayıs Satürn Dünya’ya en yakın konumunda (1,3 Milyar km)
11 Mayıs Mars ile Ay tüm gece birbirine yakın görünümde
14 Mayıs Satürn ile Ay tüm gece birbirine yakın görünümde
18 Mayıs Ay Dünya’ya en yakın konumunda (367.103 km)
25 Mayıs Venüs ile Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
25 Mayıs Merkür günbatımında batıda en büyük doğu uzanımında (23°)
KUZEY 1 Mayıs 23:00

15 Mayıs 22:00
Kraliçe 31 Mayıs 21:00
Perseus
Kral
Deneb Zürafa
Kapella
Kutupyıldızı
Kuğu
Arabacı
Küçük Ayı
Lir Vega
Ejderha Vaşak
Büyük Ayı İkizler
Jüpiter
Küçük
DOĞU
Herkül Yengeç Köpek BATI
Kuzeytacı Çoban
Procyon
Arkturus Berenices’in
Yılan Aslan
Saçı
Yılancı Regulus
Başak Tekboynuz
Mars Kupa
Spika Karga Suyılanı
Akrep Satürn
Antares
Terazi
Pompa
Erboğa 1 Mayıs 23:00

15 Mayıs 22:00
GÜNEY 31 Mayıs 21:00

Haziran 2014 Gezegenler
Merkür ayın ilk günü Güneş’ten yaklaşık Mars ayın ilk günleri hava karardığında
bir buçuk saat sonra batıyor. Gezegen gün- güney yönünde parlıyor ve geceyarısı civarı
batımından sonra batı ufku üzerinde gö- batıyor. Ay sonundaysa güneybatı ufku üze-
rülebilir. Ancak ilerleyen günlerde ufuktan rinde yer alacak ve geceyarısından yaklaşık
yüksekliği hızla azalacak ve gezegen ayın ilk bir buçuk saat önce batacak Gezegenin sol
haftasından sonra gözden kaybolacak. Mer- altında bulunan parlak yıldız Spika.
kür ayın ortasından sonra sabah gökyüzüne Jüpiter günbatımının ardından batı ufku
geçecek, ancak görülebileceği kadar yüksel- üzerinde yer alıyor. Ayın başlarında geze-
mesi için gelecek ayı beklemek gerekiyor. geni günbatımından sonra yaklaşık iki saat
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde süresince görmek mümkün. Ancak ayın so-
yer alıyor ve gündoğumundan yaklaşık bir nunda gezegen Güneş’ten çok kısa bir süre
buçuk saat önce doğu ufkundan yükseliyor. sonra batacak ve bu yıl artık akşam gökyü-
Venüs 22 Haziran’da Ülker (Yedi Kızkardeş- zünde görülemeyecek.
ler) açık yıldız kümesiyle, ayın son günle- Satürn yaklaşık üç saat arayla Mars’ı izli-
rindeyse Boğa Takımyıldızı’nın en parlak yor. Gezegen hava karardığında güneydoğu
yıldızı olan Aldebaran’la yakın konumda ufku üzerinde yer alıyor ve gecenin büyük
olacak. 24 ve 25 Haziran’da da Ay gezegene çoğunda gökyüzünde bulunuyor.
eşlik edecek.
Mars
Spika
Polluks
Kastor Satürn
Ay
Jüpiter
Ay
1 Haziran akşamı günbatımından sonra güneybatı ufku 10 Haziran akşamı güney ufku
18

5 Haziran
Dolunay
13 Haziran
Sondördün
19 Haziran
Yeniay
27 Haziran
01 Haziran Jüpiter ile Ay günbatımında batıda birbirine yakın görünümde

03 Haziran Ay Dünya’ya en uzak konumunda (404.957 km)
08 Haziran Mars, Ay ve Spika geceyarısına kadar birbirine yakın görünümde
10 Haziran Satürn ile Ay gece boyunca birbirine çok yakın görünümde
15 Haziran Ay Dünya’ya en yakın konumunda (362.062 km)
15 Haziran Yaz gündönümü (en uzun gündüz, en kısa gece)
24 Haziran Venüs ile Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
30 Haziran Ay Dünya’ya en uzak konumunda (405.930 km)
KUZEY 1 Haziran 23:00

15 Haziran 22:00
30 Haziran 21:00
Kraliçe
Zürafa
Kral Kutupyıldızı
Vaşak
İkizler
Deneb Küçük Ayı
Kuğu
Yunus Büyük Ayı
Lir Vega Ejderha
Çoban
DOĞU
Aslan BATI
Berenices’in
Altair Regulus
Saçı
Herkül
Kuzeytacı Arkturus Suyılanı
Kartal
Yılan
Başak
Kalkan Yılancı
Kupa
Mars
Karga
Spika
Satürn
Yay Antares
Terazi
Akrep
1 Haziran 23:00
Erboğa 15 Haziran 22:00
GÜNEY 30 Haziran 21:00

Temmuz 2014 Gezegenler
Merkür ay boyunca sabah gökyüzünde. Mars ayın başlarında akşam hava karar-
Ayın başlarında gezegen Güneş doğmadan dığında güneybatıda bulunuyor ve geceyarı-
bir saat önce doğuyor. Bu sırada hava aydın- sı batıyor. Gezegen, ilerleyen günlerde daha
lanmaya başladığı için gözlem süresi kısıtlı. erken batacak ancak birkaç ay daha akşam
Merkür’ü gözlemlemek için en iyi zaman gökyüzünde görülebilecek. Mars, ay boyun-
ayın ortaları. Gezegen bu sırada Güneş’ten ca Başak Takımyıldızı’nın en parlak yıldızı
yaklaşık bir buçuk saat önce doğuyor. Geze- Spika’yla yakın konumda. Mars ve Spika
gen ayın sonlarında Güneş’e yaklaşacak ve ayın ortalarında çok yakın konumda olacak.
ayın ortalarından sonra görülmesi zorlaşa- Satürn ayın başlarında hava karardığın-
cak. Merkür’ü görebilmek için doğu-güney- da güney yönünde en yüksek konumunda
doğu ufku üzerine bakmak gerekiyor. Ayın oluyor ve geceyarısı civarı batıyor. İlerleyen
ortalarında Venüs Merkür’ün yaklaşık 8° günlerde gezegen daha erken batacak.
sağ üstünde yer alıyor. Bu onun gökyüzünde Jüpiter bu ayın sonlarına doğru sabah
bulunmasına yardımcı olacaktır. gökyüzüne geçecek. Ay boyunca Güneş’e
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde çok yakın görünümde olacağından bu ay
yer alıyor ve gündoğumundan yaklaşık bir gezegeni göremeyeceğiz.
buçuk saat önce doğu ufkundan yükseliyor.
Gezegen ilerleyen günlerde doğu-kuzeydo-
ğu yönüne doğru hareket edecek.
Satürn Mars
Spika
Ay
Ay
Venüs
5 Temmuz akşamı güneybatı ufku 24 Temmuz sabahı gündoğumundan önce doğu ufku
20

5 Temmuz
Dolunay
12 Temmuz
Sondördün
19 Temmuz
Yeniay
26 Temmuz
04 Temmuz Dünya Güneş’e en uzak konumunda (152.096.155 km)

05 Temmuz Mars, Spika ve Ay geceyarısına kadar birbirine çok yakın görünümde
08 Temmuz Satürn ile Ay geceyarısına kadar birbirine yakın görünümde
12 Temmuz Merkür sabaha karşı doğuda en büyük batı uzanımında (21°)
13 Temmuz Mars ile Spika geceyarısına kadar birbirine çok yakın görünümde
13 Temmuz Ay Dünya’ya en yakın konumunda (358.259 km)
24 Temmuz Venüs ile Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
28 Temmuz Ay Dünya’ya en uzak konumunda (406.564 km)
KUZEY 1 Temmuz 23:00

15 Temmuz 22:00
31 Temmuz 21:00
Zürafa
Kraliçe Vaşak
Andromeda
Kutupyıldızı
Kral Küçük Ayı
Büyük Ayı Aslan

Deneb
Ejderha
Kuğu Vega
DOĞU
Kanatlı At Lir Çoban Berenices’in

BATI
Yunus Saçı
Herkül Kuzeytacı Arkturus
Altair
Yılan Başak
Kartal
Yılancı Karga
Kalkan Mars Spika
Oğlak
Satürn
Terazi
Antares
Yay Akrep
Erboğa 1 Temmuz 23:00

15 Temmuz 22:00
GÜNEY 31 Temmuz 21:00

Ağustos 2014 Gezegenler
Merkür ayın ilk yarısı gözlenemeyecek. Mars günbatımından sonra güneyba-

Ayın sonlarına doğru Güneş’ten yaklaşık tı ufku üzerinde yer alıyor ve ay boyunca
45 dakika sonra batacak. Ancak hava henüz konumunu koruyor. Gezegeni akşamları
kararmadan battığından görülmesi yine zor. yaklaşık iki saat boyunca gözlemek müm-
Batı ufku tümüyle açık olan gözlemciler, te- kün. Mars ayın sonlarında Satürn’le yakın
miz bir havada günbatımından yarım saat konumda olacak.
sonra gezegeni görmeyi deneyebilir. Satürn ayın başlarında hava karardı-
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde yer ğında güneybatıda Mars’ın sol üstünde yer
alıyor ve ayın başlarında gündoğumundan alıyor. İlerleyen günlerde hava karardığında
yaklaşık bir buçuk saat önce doğu ufkundan batıya biraz daha yaklaşacak ve ayın 22’sinde
yükseliyor. Gezegen ayın başlarında İkizler Mars’ın üzerinde bulunacak.
Takımyıldızı’nda yer alıyor. Ayın ortasından Jüpiter geçtiğimiz ay sabah gökyüzüne
sonra Jüpiter’le birbirlerine yakın konumda geçmişti. Gezegen ayın başlarında ufka hâlâ
olacaklar. İki gezegen 18 Ağustos’ta birbirle- çok yakın. Gündoğumundan önce ufkun
rine çok yakın konuma gelecek. Venüs ayın üzerinde görülebilecek kadar yükselme-
ortasından başlayarak giderek alçalacak ve si için ayın ortalarını beklemek gerekiyor.
ay sonunda havanın kararmasıyla batacak. Ayın sonunda gezegen artık alacakaranlık-
tan sıyrılmış olacak.
Satürn
Ay
Ay Mars
Jüpiter
Venüs
23 Ağustos sabahı gündoğumundan önce doğu ufku 31 Ağustos akşamı günbatımından sonra güneybatı ufku
22

4 Ağustos
Dolunay
10 Ağustos
Sondördün
17 Ağustos
Yeniay
25 Ağustos
03 Ağustos Mars ile Ay günbatımından sonra birbirine çok yakın görünümde

04 Ağustos Satürn ile Ay günbatımından sonra birbirine çok yakın görünümde
10 Ağustos Ay Dünya’ya en yakın konumunda (356.901 km)
18 Ağustos Venüs ile Jüpiter sabaha karşı doğuda birbirine çok yakın görünümde
23 Ağustos Jüpiter, Venüs ve Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
24 Ağustos Ay Dünya’ya en uzak konumunda (406.524 km)
24 Ağustos Mars ile Satürn günbatımından sonra birbirine yakın görünümde
31 Ağustos Satürn ile Ay günbatımından sonra birbirine çok yakın görünümde
KUZEY 1 Ağustos 23:00

15 Ağustos 22:00
31 Ağustos 21:00
Zürafa
Perseus
Kraliçe
Kutupyıldızı
Üçgen Büyük Ayı
Andromeda Kral Küçük Ayı

Berenices’in
Balıklar Saçı
Ejderha
Deneb
DOĞU
Vega BATI
Arkturus
Kuğu Lir Kuzeytacı Başak
Kanatlı At Yunus Herkül
Yılan Mars
Altair
Kova
Kartal Yılancı
Kalkan Satürn
Terazi
Güneybalığı Oğlak
Antares
Yay
Akrep
1 Ağustos 23:00
15 Ağustos 22:00
GÜNEY 31 Ağustos 21:00

Eylül 2014 Gezegenler
Merkür Eylül ayı boyunca akşam gökyü- Mars günbatımından sonra güneybatı
zünde. Ancak Güneş’ten yaklaşık 45 dakika ufku üzerinde yer alıyor ve ay boyunca ko-
sonra, hava henüz kararmadan battığından numunu koruyor. Gezegeni akşamları yak-
görülmesi zor. Batı ufku tümüyle açık olan laşık iki saat boyunca gözlemek mümkün.
gözlemciler, temiz bir havada günbatımın- Mars, ayın başlarında Satürn’le yakın ko-
dan yarım saat sonra gezegeni görmeyi de- numda olacak. İki gezegenin parlaklığı bir-
neyebilir. birine çok yakın. Ayın sonlarındaysa Akrep
Venüs ay boyunca sabah gökyüzünde, Takımyıldızı’nın en parlak yıldızı Antares’le
ancak ayın ikinci yarısından sonra ufkun yakın konumda olacak.
üzerinde iyice alçalmış olduğundan görül- Jüpiter sabah gökyüzünde. Gezegen
mesi zor olacak. Venüs ayın başlarında As- gündoğumundan önce güneydoğu ufku
lan Takımyıldızı’nda, takımyıldızın en par- üzerinde görülebilir. Jüpiter ilerleyen gün-
lak yıldızı Regulus’a yakın konumda olacak. lerde giderek daha erken doğacak ve gece-
nin yaklaşık yarısında gözlenebilecek.
Satürn hava karardıktan sonra güney-
batıda. Gezegen ayın başlarında saat 23:00
civarında sonlarındaysa 21:00 civarında ba-
tıyor.
Ay
Ay
Satürn Mars
Antares
Mars Antares
Satürn
1 Eylül akşamı günbatımından sonra güneybatı ufku 29 Eylül akşamı günbatımından sonra güneybatı ufku
24

2 Eylül
Dolunay
9 Eylül
Sondördün
16 Eylül
Yeniay
24 Eylül
01 Eylül Mars, Satürn ve Ay günbatımından sonra birbirine yakın görünümde

08 Eylül Ay Dünya’ya en yakın konumunda (358.395 km)
20 Eylül Jüpiter ile Ay sabaha karşı doğuda yakın görünümde
20 Eylül Ay Dünya’ya en uzak konumunda (405.847 km)
22 Eylül Merkür günbatımında güneybatıda en büyük doğu uzanımında (26°)
23 Eylül Sonbahar ılımı (gece ve gündüz süreleri eşit)
26 Eylül Merkür, Ay ve Spika günbatımında güneybatıda birbirine yakın görünümde
28 Eylül Satürn ile Ay günbatımında güneybatıda birbirine yakın görünümde
29 Eylül Mars, Ay ve Antares günbatımında güneybatıda yakın görünümde
KUZEY 1 Eylül 23:00

15 Eylül 22:00
Vaşak 30 Eylül 21:00
Kapella Büyük Ayı

Arabacı
Zürafa
Kutupyıldızı
Perseus
Kraliçe Çoban
Küçük Ayı
Üçgen Ejderha Arkturus

Kral
Koç Andromeda
Kuzeytacı
Deneb
DOĞU
BATI
Vega
Lir Yılan
Balıklar Herkül
Kuğu
Yunus
Kanatlı At
Balina
Altair Yılancı
Kartal
Kova
Kalkan
Oğlak
Fomalhaut Yay
Güneybalığı
1 Eylül 23:00
15 Eylül 22:00
GÜNEY 30 Eylül 21:00

Ekim 2014 Gezegenler
Merkür ayın ilk yarısında Güneş’e yakın Mars günbatımından sonra güneybatı
konumda olduğundan gözlenemiyor. Ayın ufku üzerinde bulunuyor ve ay boyunca ko-
ortasında sabah gökyüzüne geçecek olan numunu koruyor. Gezegeni akşamları yak-
gezegen ufkun üzerinde hızla yükselecek laşık iki saat boyunca gözlemek mümkün.
ve ayın 20’sinden sonra gündoğumundan Mars, ayın başlarında Akrep Takımyıldı-
önce doğu ufkunun üzerinde görülebile- zı’nın en parlak yıldızı Antares’le yakın ko-
cek. Ayın son günleri ufkun üzerinde iyice numda. Ayın sonuna geldiğimizde gezegen
yükselmiş olacak ve sabah gün ağarırken Yay Takımyıldızı sınırlarına girmiş olacak.
görülebilecek. Jüpiter ayın başlarında geceyarısından
Venüs bu ay akşam gökyüzüne geçecek iki saat sonra doğuyor. Gezegeni görmek
ancak görülebilecek kadar yükselmeyecek. için bu sırada doğu ufku üzerine bakmak
Venüs’ü görebilmek için Aralık ayının son- gerekiyor. Gezegen gündoğumundan önce
larını beklemek gerekiyor. gökyüzünde en yüksek konumuna ulaşıyor.
Ayın sonlarında gezegen geceyarısı civarı
doğacak.
Satürn ayın başlarında günbatımından
yaklaşık yarım saat sonra güneybatı ufku
üzerinde görülebilir. Gezegen ayın sonla-
rında iyice alçalmış olacak ve günbatımının
hemen ardından gökyüzünü terk edecek.
Jüpiter
Ay
Regulus
Ay
Mars
18 Ekim sabahı hava aydınlanmadan önce güneydoğu ufku 28 Ekim akşamı günbatımından sonra güneybatı ufku
26

1 Ekim
Dolunay
9 Ekim
Sondördün
15 Ekim
Yeniay
23 Ekim
İlkdördün
31 Ekim
05 Ekim Ay Dünya’ya en yakın konumunda (363.118 km)

18 Ekim Jüpiter ile Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
18 Ekim Ay Dünya’ya en uzak konumunda (404.897 km)
28 Ekim Mars ile Ay günbatımında güneybatıda birbirine yakın görünümde
KUZEY 1 Ekim 23:00

15 Ekim 22:00
31 Ekim 20:00
Vaşak Büyük Ayı
Çoban
Arabacı
Küçük Ayı
Zürafa
Kutupyıldızı
Kapella
Ejderha Herkül
Perseus Kraliçe
Kral
Aldebaran Vega
Deneb
Üçgen Andromeda Lir
Boğa
DOĞU
BATI
Koç Kuğu
Yunus Yılancı
Kanatlı At Altair
Balıklar
Kartal
Kalkan
Kova
Balina
Oğlak
Yay
Fomalhaut
Güneybalığı
1 Ekim 23:00
15 Ekim 22:00
GÜNEY 31 Ekim 21:00

Kasım 2014 Gezegenler
Merkür ay boyunca sabah gökyüzünde, Mars günbatımından sonra güneybatı

doğu ufku üzerinde yer alıyor. Gezegen ayın ufku üzerinde yer alıyor ve ay boyunca ko-
ilk günü en büyük uzanımında, yani Güneş’e numunu büyük ölçüde koruyor. Gezegeni
en uzak görünür konumunda. Merkür bu akşamları batmadan önce, yaklaşık iki bu-
sırada yılın en iyi konumlarından birinde çuk saat boyunca gözlemek mümkün.
ve Güneş’ten yaklaşık bir buçuk saat önce Jüpiter ayın ilk günleri geceyarısı civarı
doğuyor. Gezegen günler ilerledikçe ufkun doğuyor. Gezegeni görmek için bu sırada
üzerinde alçalacak. Ayın ortalarından son- doğu ufku üzerine bakmak gerekiyor. Ge-
raysa onu görmek zorlaşacak. zegen gündoğumundan önce gökyüzünde
Venüs geçen ay akşam gökyüzüne geç- en yüksek konumuna ulaşıyor. Jüpiter ayın
miş olsa da, bu ay boyunca Güneş’e çok ya- sonlarında saat 22:00 civarında doğacak.
kın konumda olacak ve ufkun üzerinde gö- Gezegenin biraz aşağısında görülen parlak
rülebilecek kadar yükselmeyecek. Venüs’ün yıldız Aslan Takımyıldızı’nın en parlak yıl-
gözlenebilecek kadar yükselmesi için yılın dız olan Regulus.
son günlerini beklemek gerekiyor. Satürn ayın ilk günleri Güneş’ten yakla-
şık yarım saat sonra batıyor. Bu sırada henüz
hava tam olarak kararmamış olduğundan
gezegeni görmek çok zor. Satürn ilerleyen
günlerde Güneş’e çok yakın görünümde
olacak ve önümüzdeki ayın başlarına kadar
görülemeyecek.
Ay Betelgüz Mars
Kastor Ay
Polluks
10 Kasım akşamı güneydoğu ufku 25 Kasım akşamı günbatımından sonra güneybatı ufku
28

Gök Olayları Dolunay
6 Kasım
Sondördün
14 Kasım
Yeniay
22 Kasım
İlkdördün
29 Kasım
01 Kasım Merkür sabaha karşı doğuda en büyük batı uzanımında (19°)

03 Kasım Ay Dünya’ya en yakın konumunda (367.882 km)
14 Kasım Jüpiter ile Ay geceyarısından sonra birbirine yakın görünümde
15 Kasım Ay Dünya’ya en uzak konumunda (404.337 km)
26 Kasım Mars ile Ay günbatımında güneybatıda birbirine yakın görünümde
28 Kasım Ay Dünya’ya en yakın konumunda (369.824 km)
KUZEY 1 Kasım 22:00

15 Kasım 21:00
30 Kasım 20:00
Büyük Ayı
Ejderha
Herkül
Vaşak Küçük Ayı
İkizler
Kutupyıldızı
Vega
Zürafa Lir
Arabacı
Kral
Kraliçe Deneb
Kapella
Kuğu
Perseus
DOĞU
Andromeda BATI
Üçgen Yunus
Aldebaran Altair
Boğa Koç Kanatlı At Kartal

Avcı
Irmak Balıklar
Kova
Tavşan
Oğlak
Balina
Irmak Fomalhaut
Güneybalığı
1 Kasım 22:00
15 Kasım 21:00
GÜNEY 30 Kasım 20:00

Aralık 2014 Gezegenler
Merkür ayın ikinci haftasından itibaren Mars günbatımından sonra güneyba-

akşam gökyüzünde. Gezegeni görebilmek tı ufku üzerinde yer alıyor ve ay boyunca
için Ocak ayının ilk günlerini beklemek ge- konumunu koruyor. Gezegeni akşamları
rekiyor. Ocak ayının ilk haftasından sonra yaklaşık iki buçuk saat boyunca gözlemek
Merkür ve Venüs çok yakın konuma gele- mümkün.
cek. Bu yakınlaşmanın öncesinde, Aralık Jüpiter ayın başlarında 22:00 civarında
ayının son günleri Merkür Venüs’ün biraz doğuyor. Gezegeni görmek için bu sırada
altında yer alacak. Bir dürbün yardımıyla, doğu ufku üzerine bakmak gerekiyor. Ge-
Venüs’ten de yardım alınarak yılın son günü zegen gündoğumundan hemen önce gök-
Merkür zor da olsa görülebilir. yüzünde en yüksek konumuna ulaşıyor.
Venüs ay boyunca akşam gökyüzünde. Jüpiter ayın sonlarında saat 20:00 civarında
Ancak ufka çok yakın konumda ve ay bo- doğacak. Aslan Takımyıldızı’nın en parlak
yunca alacakaranlık bitmeden batıyor. Ge- yıldızı olan Regulus ve Jüpiter ay boyunca
zegen çok parlak olduğundan ayın son gün- birbirlerine yakın konumda olacak.
leri günbatımından kısa bir süre sonra, hava Satürn ayın başlarında görülemeyecek,
kararmadan önce güneybatı ufku üzerinde çünkü ufka çok yakın olacak. Görülebilecek
görülebilir. kadar yükselmesi için ayın ortalarını bekle-
mek gerekiyor. Satürn ayın sonunda sabah
gün ağarmadan doğmuş olacak.
Ay
Mars
Ay
Satürn
19 Aralık sabahı gündoğumundan önce güneydoğu ufku 25 Aralık akşamı güneybatı ufku
30

Gök Olayları Dolunay
6 Aralık
Sondördün
14 Aralık
Yeniay
22 Aralık
İlkdördün
28 Aralık
12 Aralık Jüpiter ile Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde

13 Aralık Ay Dünya’ya en uzak konumunda (404.584 km)
19 Aralık Satürn ile Ay sabaha karşı doğuda birbirine yakın görünümde
22 Aralık Kış gündönümü (en kısa gündüz, en uzun gece)
24 Aralık Ay Dünya’ya en yakın konumunda (364.796 km)
25 Aralık Mars ile Ay günbatımından sonra güneybatıda birbirine yakın görünümde
KUZEY 1 Aralık 22:00

15 Aralık 21:00
31 Aralık 20:00
Büyük Ayı Ejderha
Vega
Lir
Küçük Ayı
Kutupyıldızı
Kral Deneb Kuğu

Vaşak Zürafa
Jüpiter Kraliçe
Yunus
Yengeç İkizler Arabacı
Kapella
Andromeda
Perseus
DOĞU
BATI
Küçük
Köpek Kanatlı At
Üçgen
Procyon Boğa
Jüp
Aldebaran
Koç
Tekboynuz Balıklar Kova

Avcı
Akyıldız
(Sirius)
Irmak
Büyük Balina
Köpek Tavşan
Irmak
1 Aralık 22:00
15 Aralık 21:00
GÜNEY 31 Aralık 20:00

Bu çizelge 2014 yılı için çeşitli gökcisimlerinin Yaz saati uygulamasının geçerli olduğu zamanlarda
doğma, meridyenden (gökyüzünde en yüksek çizelgedeki saatlere bir saat eklemek gerekiyor.
noktasından) geçme ve batma zamanlarını, Çizelgenin kullanılmasına bir örnek olarak
alacakaranlığın sonuyla başlangıcını ve Ay’ın 18 Şubat’ı 19 Şubat’a bağlayan gecenin olaylarının
evrelerini veriyor. Dikey eksen günleri, bir bölümüne bakalım. Bunun için ilk olarak
yatay eksen gece boyunca zamanı gösteriyor. çizelgenin sol tarafında bulunan eğriden 16 Şubat’a
karşılık gelen noktayı bulmalıyız, bu noktanın
biraz altı 18 Şubat’a karşılık geliyor. Buradan
Ocak
edindiğimiz ilk bilgi Güneş’in o akşam yaklaşık
Şubat 18:30’da batacağı. Bunun ardından, ortalık
13
20
6
27
henüz tam kararmadan 17:40 civarında M45

10
3
07
17 Mart (Yedi Kızkardeşler) meridyenden geçecek, yani

24
gökyüzündeki en yüksek noktasına ulaşmış olacak.
3
10
17
24
06
Nisan
31
Mayıs
7
Temmuz
14
21
28
Haziran
05
21
12
5
Merkür doğuyor
14
19
26
30
uy 23
16
7
2
9
SABAH
or
04
ğ
do r
kü
er
M
03
de
Venüs doğuyor
n
or or
ye
02
uy ıy
rid
ğ t
ba
e
do or
m
31
s
ar tıy
n r
M ba
tü
M
or
Sa
n
01
or tıy ür t
tıy ba Sa
ba ite
r
de
e
31
geceyarısı
nd
n p
ye M or Jü
e
id
idy
er tıy or or
ba or uy uy
er
m
s 5 ğ ğ
sm
re 4 ıy do do
a M bat
nt n
ar
A 42 tü
M
M
e ep
N
23
nd
ye
id
er
m
s
ru
tu
22
k
Ar
r
yo
de
ğu
n
do
ye
id
21
er
ar
or
M
m
er or
uy
de ks
r
M atıy
ğ
kü
lu
do
n l
ye Po
AKŞAM
or
b
n
rid
tıy
r
tü
e
20
ba nde m or nde
Sa
ün ye 42 tıy e
M
pt rid ba ridy
Ne me ü s e
45 an rm
Ur
29
22
6
15
te
13
19
M
20
pi
1
25
ü
18
J
11
4
27
Haziran Temmuz
20
tıy ür
Mayıs
13
6
t.
18
ba erk
or
b
30
23
M
üs
Nisan
16
n
9
Ve
.
2
. rd
rd
23
Mart
m
16
m 31
a.
9
17
M
Ur
2
26
Şubat
19
12
5
Ocak

yor
Mars doğu
Bunun 5-6 dakika ardından da Neptün’ün battığını Saat 21:40 dolaylarında İkizler Takımyıldızı’nın
görüyoruz. Saat 19:00 sularında Güneş ufkun parlak bir yıldızı olan Polluks meridyenden geçecek,
18 derece altında olacak ve alacakaranlık bunu 22:00 civarında Mars’ın doğması izleyecek.
sona erecek. 20:40 civarında Jüpiter meridyenden
geçecek, yaklaşık 5 dakika sonra da Uranüs batacak.
Saat 21:00 hizasında gördüğümüz simge Ay’ın
doğuşunu işaret ediyor. Bu simgeden ayrıca Ay’ın
küçülmekte olduğunu, ama henüz son
Aralık
Hazırlayan: Atakan Gürkan

dördüne de varmamış olduğunu anlıyoruz.
Kasım
29
22
15
8
24
07
1
17
Ekim
10
27
3
20
13
Eylül or
Ağustos
06
29 uy
6
22
ğ
15
do or
tıy rn
8
Temmuz r
25
1
ba yor atü r
kü r
18
er yo
11
ıt S yo 45
M ğu
a t ı
28
M b
05
4
ba
21
do
42
14
31 .
30
M
rd de
7
M
m en
e s y
r d
ta eri
An m
04
de r
or
n ite
rd
ye
ıy
p
t
rid Jü
kü
ba
e
er
s
m
nü
M
M31: Andromeda Gökadası

ks
03
ra
llu
U
Po
M45: Yedi Kızkardeşler

de n
M42: Avcı Bulutsusu

or ye
Venü tıy er
id
ba
02
m
n 42
tü M
or ep
tıy N
ba
rn
01
tü
de
Sa or
n
uy
ye
oğ
geceyarısı
de
rid
de rd n
de
e
e ye
pit
m
or ye
n n r rid
ye yo
üs
uy rid Jü e
ğ rid ğu m
n
do e
Son dördün
ra
m e do 45
U
İlk dördün
45 eb m 42 M
M en ün t M
D ep
23
N
22
Yeni ay
Dolunay
de n
ye
id
er
or m
uy 31
21
ğ M
do
üs n
ra
(Ay’ın batış zamanları)
U
20
Büyüyen Ay
Mars batıyor
yor
29
6
r batı
13
19
20
Merkü
27
3
10
17
Temmuz
24
(Ay’ın doğuş zamanları)

31
18
7
Ağustos
14
Küçülen Ay
21
or
28
.
Eylül batıy at
5
s
Venü rb
17
12
ü
rk
19
e
26
Ekim M
2
9
16
28
23
21
30
14
7
Kasım
Aralık

Gökyüzü Gözlemciliği
G ökbilim, sınırı olmayan bir laboratuvar-

da yapılır ve bu laboratuvarda çalışmak
için uzman olmak gerekmez. Bu laboratuvara
Bu kitapçıkta yer verdiğimiz yazıların çoğu
daha önce Bilim ve Teknik dergisinde yayım-
landı. Amatör gökbilimciliğe ilgi duyanlara
girenler, yani geceleri ara sıra da olsa başını yardımcı olabilmek için hazırlanan bu yazılar
kaldırıp gökyüzüne bakan herkes amatör daha çok çıplak gözle yapılan gözlemlere yö-
gökbilimci sayılır. Başka hiçbir bilim dalı bu nelik. Bu yazıları okuduktan sonra çıplak göz-
denli halka açık değildir. Amatör gökbilimci le bir teleskopla yapabileceğinizden çok daha
istediği konuda, canı istediği zaman çalış- fazlasını yapabileceğinizi göreceksiniz.
makta özgürdür. Kitapçığın son sayfalarında teleskoplara
Gökbilim denince genellikle akla teleskop ilgi duyan gözlemcilere yönelik bilgiler de
gelir. Çok pahalı teleskoplar kullanan amatör yer alıyor. Özellikle teleskop almayı düşünen
gökbilimciler var. Elbette teleskoplar insanı okuyucularımıza bu yazıları okumalarını tav-
gökyüzünün derinliklerine götürüyor, ama siye ediyoruz.
amatör gökbilimci olmak için teleskop bir Gökyüzü gözlemciliği yapmak için teles-
zorunluluk değil. Ayrıca tüm dünyada ve ül- kop sahibi olmak gerekmediğini bir kez daha
kemizde kendi teleskoplarını yapan amatör hatırlattıktan sonra şunu da ekleyelim: Bir
gökbilimciler var. Bu başlı başına güzel bir et- teleskop almadan önce gökyüzünü tanımak
kinlik olduğu gibi çok daha düşük maliyetle yani yıldızları, takımyıldızları, gezegenlerin
amatör bir gökbilimcinin ihtiyaçlarını karşı- hareketlerini, gökyüzünü ve gökyüzüyle ilgi-
layacak teleskoplar yapılabiliyor. li birtakım temel bilgileri öğrenmek gerekir.
Alp Akoğlu
34

Bu nedenle gökyüzü gözlemciliğine yeni baş- Telekop sahibi olmayı başlangıçta öner-
layanlara teleskop almaylarını önermiyoruz. mesek de bir dürbün ister deneyimsiz, ister
Ayrıca belki de hiçbir zaman bir teleskoba deneyimli olsun tüm amatör gökbilimcilerin
gereksinim duymayacaksınız. kullanabileceği bir gözlem aracı. Basit bir ara-
Çıplak gözle yapabileceklerimizin nere- zi dürbünüyle, kuyrukluyıldızları, gökadaları
deyse sınırı yok. Takımyıldızları, gezegenle- ve yıldız kümelerini çok daha ayrıntılı, yıl-
rin hareketlerini, Ay’ın ve hatta gözünüz çok dızları çok daha parlak görürüz. Çıplak gözle
keskinse Venüs’ün evrelerini, örtülmeleri (za- birbirinden ayıramadığımız ikili yıldızları
man zaman Ay gezegenleri ve yıldızları, daha ayırt ederiz.
seyrek olarak da bir gezegen bir yıldızı örter),
Ay ve Güneş tutulmalarını, göktaşı yağmur-
larını, kuyrukluyıldızları, ikili yıldızları, de-
ğişen yıldızları, bulutsuları, yıldız kümelerini
hatta milyonlarca ışık yılı uzaklıktaki birkaç
gökadayı gözleyebiliriz. Üstelik gezegenlerin
ve Ay’ın hareketleri, takımyıldızlar, göktaşı
yağmurları gibi gök olaylarını gözlemenin en
iyi yolu onlara herhangi bir araç olmaksızın
bakmaktır. Çünkü bu olaylar gökyüzünde ge-
niş alanlarda gerçekleşir.
Alamy

Takımyıldızlar
Gökyüzünü tanımaya parlak yıldızlardan ve belirgin takımyıldızlardan başlayabilirsiniz.
Eskiden yaşamış insanlar, gökyüzündeki yıldızların oluşturduğu desenleri

çeşitli varlıklara benzetmiş, o sayede bunları hatırlamanın ve gökyüzünde bulmanın
daha kolay olduğunu keşfetmişler. Günümüzde de takımyıldız şekillerinden
bu amaçla yararlanıyoruz.
G ünümüzde kullanılan takımyıldız adları

çoğunlukla Yunan mitolojisinden geli-
yor. Bugünkü gökyüzü atlasları 88 takımyıl-
için kuzeye doğru bakmanız yeterli. Büyük
Ayı’yı bulduktan sonra, ilk işiniz Kutupyıl-
dızı’nı bulmak olabilir.
dız içeriyor. Her takımyıldızın çevresindeki Gökyüzünde belirgin bir takımyıldızı
belli bir alanda bulunan gökcisimleri, o ta- (örneğin Büyük Ayı’yı) bulduktan sonra di-
kımyıldızın içinde kabul ediliyor. ğer takımyıldızları da ondan yararlanarak
Takımyıldızların hepsini aynı anda gökyü- bulabilirsiniz. Bu, bir kent haritasından ya-
zünde göremeyiz. Çünkü herhangi bir anda rarlanarak yeni yerler keşfetmek için tanıdık
gökyüzünün ancak yarısı ufkun üzerindedir. bir yerden yola çıkmaya benzer. Tıpkı Ku-
Gökyüzünün hangi bölümünü gördüğümüz, tupyıldızı’nı bulmak için kepçenin kenarın-
zamana ve Dünya üzerinde bulunduğumuz daki yıldızlar doğrultusunda hayali bir çizgi
yere bağlıdır. Gece saat ilerledikçe batıdaki çizmemiz gibi, diğer yıldızları bulmak için de
takımyıldızlar batar, doğudan başkaları do- birtakım çizgiler, yol göstericiler hayal edebi-
ğar. Yine mevsime bağlı olarak bazı takımyıl- lirsiniz.
dızlar ufkun altında kalır. Bir takımyıldızı tanımlamaya çalışırken
Pek çoğumuzun düşündüğünün tersine, öncelikle en parlak yıldızını bulmaya çalışın,
bir takımyıldız gerçek bir yıldız kümesi değil- ondan sonra adım adım ilerleyin. Haritada
dir. Takımyıldızlar birbiriyle ilişkisi olmayan, bu yıldıza çizgiyle birleştirilmiş en yakın yıl-
birbirine çok uzak yıldızlardan oluşur. Ta- dızı bulun, sonra o yıldızı gökyüzünde bul-
kımyıldızlar, görünür parlaklıkları birbirine maya çalışın. Bu şekilde ilerleyerek takımyıl-
yakın olan yıldızlardan oluşur. Bu yıldızlar dızın tamamını gökyüzünde bulmaya çalışın.
yalnızca bizim bakış doğrultumuza göre bir-
birlerine yakın görünür.
Bir takımyıldızın ötekilere göre konu-
munu bilirseniz, onu gökyüzünde bulmanız
çok daha kolay olur. Gökyüzünü tanımaya,
öncelikle en kolay bulunabilecek takımyıl-
dızlardan başlayın. Büyük Ayı başlangıç için
iyi bir hedef. Çünkü bir kepçeye benzeyen
biçimiyle ve benzer parlaklıktaki yıldızla-
rıyla dikkat çeker. Yıl boyunca gökyüzünde
Stellarium
yer alan Büyük Ayı’yı gökyüzünde bulmak
36

25°
1°
Gökyüzünde Uzaklıklar 10°
E ğer bir arkadaşınıza bir gökcisminin

yerini tarif etmeyi denediyseniz bunun
zaman zaman ne kadar zor olduğunu fark
etmişsinizdir. Bunun nedeni kubbe şeklinde “Gökyüzünde basit açı ölçümü” demek
gördüğümüz gökyüzünde mesafelerin alışkın belki biraz abartılı olacak ama bazen hayat
olduğumuz uzunluk ölçüleriyle ifade edilme- kurtarıcı da olabilir. Örneğin kamp yapı-
mesidir. Gökyüzündeki uzaklıklar “açısal” yorsunuz ve uzun bir yürüyüşe çıktınız.
olarak ifade edilir. Gökyüzünde açı ölçme Hava kararmadan geri dönmeniz gereki-
düşüncesi gözünüzü korkutmasın, bunun yor. Ne zaman geri döneceğinize Güneş’in
için çok kolay yöntemler var. ne zaman batacağını hesaplayarak karar
Peki gökyüzünde açıları nasıl ölçece- verebilirsiniz. Eğer kamp yerine iki saatlik
ğiz? Çok kolay. Elimizle! Her ne kadar pek bir yürüyüş mesafesindeyseniz ve Güneş’in
duyarlı bir ölçüm yöntemi olmasa da, bu batmasına iki saat kaldıysa geri dönüş za-
yöntem çok kullanışlıdır. Ayrıca eliniz her manı geldi demektir. Burada bilmeniz ge-
zaman yanınızda taşıdığınız bir “astronomi reken, yumruğunuzun ya da karışınızın
aletidir”. Kolunuzu dirseğinizi kırmadan açısal olarak genişliği ve Güneş’in (ve tüm
kaldırdığınızda, yumruğunuz 10, karışınız gökyüzünün) saatte 15 derece kadar dön-
25, parmağınızsa yaklaşık 1 derece görü- düğü. Güneş ufuktan üç yumruk genişliği
nür. Elbette bu değerler kişiden kişiye deği- kadar yüksekteyse, batmasına yaklaşık iki
şir, ama bu yöntem özellikle gökyüzündeki saat kalmıştır.
bir cismin konumunu bir arkadaşınıza tarif Gökyüzünde daha küçük mesafeler “Ay’ın
ederken çok işe yarar. görünür çapı” ile ifade edilebilir. Ay gökyü-
Eğer karışınızın ya da yumruğunuzun kaç zünde yaklaşık yarım derece çapında bir alan
derece genişlikte göründüğünü daha hassas kaplar. Amatör gökbilimciler gökyüzündeki
olarak belirlemek istiyorsanız Büyük Ayı Ta- “küçük” uzaklıkları tarif ederken sıklıkla bu
kımyıldızı’ndan yararlanabilirsiniz. Büyük Ayı birimi kullanır.
gökyüzünde mükemmel bir ölçek oluşturur.
Aşağıdaki çizimde Büyük Ayı’nın yıldızları-
nın birbirlerine açısal uzaklıkları veriliyor.
25° Gökyüzündeki uzaklıkları alışkın

olduğumuz uzunluk ölçüleriyle
15° ifade etmek zordur. Bunun yerine
açıları ölçmemize yardımcı olan
yöntemler kullanırız.
6,5° 4,5°
10°
5,5° 5°
4,5°
8°

Gökyüzü Haritaları
Amatör bir gökbilimcinin gereksinim duyduğu en önemli gereç yıldız haritasıdır.
Bilmediğimiz bir yere giderken nasıl karayolları haritasına gereksinim duyuyorsak,

gökyüzünde bir gökcismini bulmak için de yıldız atlasına gereksinim duyarız.
B ir gökyüzü haritasını kullanmak, bir kara

yolları haritasını kullanmaktan biraz da
ha karmaşıktır ve bilgi gerektirir. Bir gökyüzü
Başucu, başınızı kaldırdığınızda tam tepede
gördüğünüz yerdir.
Ayrıntılı gökyüzü haritalarında durum
haritasını kullanabilmek için, her şeyden önce farklıdır. Bu haritalar pek çok sayfadan olu
yıldızların parlaklık sistemi, gökyüzündeki şur. “Yıldız atlası” adı verilen bu haritalar, gü
uzaklıkların ölçümü, gökyüzü koordinatları, ne ve saate göre ayarlanmamıştır. Yani belirli
gökcisimlerinin nasıl adlandırıldığı gibi ko bir gündeki ve saatteki gökyüzünün görünü
nularda birtakım temel bilgilere sahip olmak münü değil, tüm gökyüzünü parça parça, böl
gerekiyor. gelere ayırarak gösterirler. Bir teleskopla bir
Gökyüzü haritaları çeşitlidir. Eğer çıplak gökcismini bulmak istediğimizde, genellikle
gözle gözlem yapıyorsanız, genellikle kitap bu tür bir yıldız atlasına gereksinim duyarız.
çığın aylık gök olaylarıyla ilgili bölümünde Yıldız atlaslarında yönler değil, gökyüzü ko
verdiğimiz türden yıldız haritaları işinizi gö ordinatları verilir. Bu koordinatlar, yeryüzü
rür. Böyle bir haritayı kullanabilmek için, yu haritalarındaki enlem ve boylama benzer. At
karıda saydığımız konularda fazla bilgi sahibi laslarda sağ açıklık ve dik açıklık koordinat
olmanız da gerekmez. Bilmeniz gereken, bu çizgileri çizilmiştir.
haritayı nasıl tutacağınızdır. Bunun için, ön Yıldız atlasları, genellikle içerdikleri yıl
celikle yönleri bilmek gerekiyor. Bunu da en dızların parlaklıklarına göre sınıflandırılır:
kolay Kutupyıldızı sayesinde yaparız. Kutup Beşinci kadir yıldız atlası, sekizinci kadir yıl
yıldızı’nı bulmanın en kola yoluysa Büyük dız atlası gibi. Basit haritalar, genellikle par
Ayı Takımyıldızı’ndan yararlanmaktır. Ku laklıkları dördüncü-beşinci kadire kadar olan
tupyıldızı pek parlak bir yıldız değildir, ancak yıldızları içerirken, daha sönük gökcisimleri
bulunduğu bölgedeki yıldızlar ondan daha ni gözlemek isteyenlerin kullanımına yönelik
sönük olduğundan seçilmesi kolaydır. Kuze yıldız haritaları da vardır. Burada akılda tutul
yi bulduktan sonra haritadaki işaretli yönleri, ması gereken, kadir değeri büyüdükçe yıldızın
gerçek yönlerle çakıştırmak gerekiyor. Bunu görünür parlaklığının azalması. Örneğin 0
yapabilmek için, haritayı havaya kaldırarak kadir, 9 kadire göre çok daha parlak görünür.
bakmak gerektiğini fark edeceksiniz. Harita Yıldız haritalarında, gökcisimlerinin ken
daki yönlerle gerçek yönler, ancak bu şekilde dilerine özgü simgeleri vardır. Yukarıda da
birbiriyle çakışır. Çünkü bu harita yer haritası değindiğimiz gibi, yıldızlar parlaklıklarıyla
değil, gökyüzü haritasıdır. Haritanın kenarları orantılı büyüklükte noktalarla gösterilir. Di
ufk u, tam ortası ise başucu noktasını gösterir. ğer gökcisimlerinin simgeleri ise haritadan
38

haritaya biraz değişiklik göstermekle birlikte Bir de “planis fer” denen, gökyüzünün
genellikle standarttır ve haritanın bir köşesin yılın istediğimiz gününde ve saatinde gös
de verilir. terecek biçimde ayarlanabilen gökyüzü hari-
Konumları değişken olduğundan Güneş taları vardır. Bu haritalar basittir, ancak çok
Sistemi’nin üyeleri (Güneş, gezegenler ve uy kullanışlıdır.
duları, Ay, kuyrukluyıldızlar ve asteroitler) yıl
dız atlaslarında işaretlenmez. Bu gökcisimleri,
Planisfer olarak da adlandırılan bu tip yıldız haritaları gökyüzü
ancak belirli bir tarihve saatteki gökyüzünü gözlemcilerinin vazgeçilmez yardımcılarıdır. Bu tip haritalar, hem
gösteren haritalarda yer alabilir. basit hem de çok kullanışlıdır, çünkü çok basit bir ayarlamayla
gökyüzünün yılın yalnızca bir anındaki değil, istediğiniz herhangi bir
anındaki görüntüsünü verir.
ı l ı ı l ı ı l ı
ı l 18 ı
ı l9
Sağ Açıklık
ARALIK
ı ı 30 30
l ı
17 1
l
ı 15 20 25 30
10
ı
  10OC
30 30
5
ı 5 ı
 
l
 A2K0
l
ı 16 ı
15 25

20
IM
ı ı
01 :30 :30
20
CI
1S

l
00
AKREP Y TA P l
02 00 GÜNE SKO
M7
 25
K10 A 0302
ı 30 M6 E
TEL 30 ı
5 01 23 :30
CET
:30
18
ı VEL -30° YAY 19 ı
23
 30
17
B
M8
M4 l
l
22
1 Tutulum

1
5
2
An emb Ç M20 M22
ı
ı
ri e
:3
tare
5

20
0
16 s
:30
T
ı
ı
ve
5
N
ALKA K
l
l
2
OP

KU
21 2
30
30
30
ŞU 
SK
RT YILAN
10
03 4
ı
ı
Ördeği
RO
0
CI Gök Ekvator 0° Yaban L
İK
TE u M11 TA 21
ı
ı
M
15
RA AR

 25

BA
K
K
15
Zİ
:30
LA
l
l
22
0
14
OĞ
:3
 M
Gök Atlası
20
ı
ı
ir
Alta
T 20
  10 E1K5 İ
ı
ı
21
OK
5
B S
20
U
0
YI AŞI
04
22
UN
l ı
l
o Yüzük
25
KU
30
LA
30
14
NI ZE HERKÜL 30° Albire M57 bıl

Y
40° Kuzey
YT m
N Da M27
ı ı
Vega
NA
AC
ERB
:30
ALIĞ
I He
:30
M1 rkül
5
TUR
M1
ĞU
ı l3
3 LİR
OĞ
KU
YB
t au
KUZEY
A
1
malh
ı l
23
NE
5
A

5
KB
KOV
KD
ru
GÜ
Ark
20
AT
ato
Fo
19
06
Spika
ı
BAŞ
ÇO
05
EJD
23
turu
Ekv
E
TLI
ERH b
KEL
BA
ne
13
10
Tutulum Çemberi
A 60°
Gök
s
AK
De
NA
ı
ı
MART
N
TEN
KA
AL
 
30
30
l
l
KR
:30
KER
:30
BERENİCES
M5
15
SAÇI
KARGA
25
1
AV KÖPEKL
ı
ı
KÜÇÜK AYI
HEYKELTIRAŞ
ı
ı
20
EYLÜL
19
18
 
-30°
ĞU
60°
30°
BA
20
E
07
06
0°
12
Andromeda
0
KRALİÇ
’İN
l
l
DO
TI
ED
30°
-30°
12
Gökadası
0°
SUYILANI
60 °
ERİ
ıııılıııılıııılıııılıııılıııılıııılıııılıııılıııılıııılıııılıııılııııl
ızı
M31
pyıld
ANDROM
BÜY
Kutu
M81
Tut
ı
ı
25
80°
M
ulu
15
ÜK A
82
  İS15AN
KUPA
:30
mÇ
e
ı
ı
üm
:30
IKLA
em
tK
YI
70°
ZÜRAFA
30
30
30
be
Çif
ASL
l
l
10
ri
AS
BAL
AN
LA
ı
17
60 °
ı
60°
18
N
Gök
 0087
NC
ANKA

GE
11
IK
ALT
Ekv
ı l
ı
ÜÇ
5
İNA
VAŞ I S
Ç
ato
ABAC EU
11
AR50°
KO
Re
AK
IL
lla
RS
ru
BAL
Kape
a
ı l
gu
IK
PE
Mir
YE
lus
r)
N
:30
N
Ka şle
1
GE
:30
de
ı ı
sto 40°
30
Po ar
0
r
PO
llu 45 ız
k
M ks M di K
Arı 44
MP
l ı
ko e
r (Y
16
v an 30° M37
e
İKİZ 30°
30
30
A
SU
ı Ülk
Ğ10 U 0908
17
LER
25
M35
l
10

YI
0 S
lık
LA
çık
KÜÇ
NI
ı
ı
2O
20°
ğA
ÜK ran A
OĞ
20
Aldeba
Sa
KÖP
AK
B
ı
EK
ı
OC
5 T
10
Pro Betelgeuse 10°

kyo K
1S
l
KU MA
l
25
n
M
Sa
9 PA IR
3
ğA
ORİON
ı
S 0°
çık
0°
GB
TEKB
GD
lık
YE OYN
ı
LK UZ
30
K
30
Rigel
EN -10°n M42 MA
A
BÜ
l
u
Bulutsus
KÖPYÜK IR
Sirius (Ak Orio
yıldız)
5
5
EK
ı
8 4
9 PUP M41 -20° MA 10

ı
ı
3
30 A TAVŞAN
ı
l
7
-30°
5
YIS 15
ı
ı 30 25 Z 6
-30°
30 ı
l M 20
KALE l
ı
ı MMU
8
20
15
GÜVERCİN
-40° ÇELİK 25
4 ı
ı
l
30
TE ı
10
HAZİRAN 5
ı
l
ı 30
5
30 ı
10
l ı l
25 20 15
ı l7 5
ı ı
ı ı
30
l
6 30
l ı ı l
ı ı l ı ı

Gökcisimleri Nasıl Adlandırılıyor?
Gökcisimlerine verilen ilginç adların kökenini hepimiz merak ederiz.

Gökcisimlerinin bazısı adlarını mitolojik kahramanlardan, bazısı da hayvan,
eşya ya da çevremizdeki çeşitli varlıklardan alır. Adların bir kısmı eski
Yunanca, Arapça, bazıları da Türkçedir. Hatta bir kısmı ne olduğu pek anlaşılmayan
harflerden ve rakamlardan oluşur.
G ünümüzde bu adlandırmaların resmi-

yet kazanması için Uluslararası Ast-
ronomi Birliği’nin (IAU) onayını alması
aynı harf yanına bir sayı eklenerek kullanıl-
mış. π1 Orionis, π2 Orionis gibi.
1712 yılında İngiliz gökbilimci John Fal-
gerekiyor. Ancak geçmişte yapılmış adlan- msteed, takımyıldızlardaki yıldızları batıdan
dırmalar genellikle aynen kullanılıyor. doğuya doğru numaralandırdı. Bu yöntem,
Takımyıldızlarla başlayalım. Takımyıl- harita üzerinde bir yıldızı bulurken büyük
dızlara verilen adlar genellikle Eski Yunan- kolaylık sağladı. Falmsteed kataloğundan
lar’ın verdiği adlardır. Bu takımyıldızların bir örnek verecek olursak, 33 Orion, 32 Ori-
adları birtakım canlı varlıklardan, günlük on’un hemen doğusunda, 34 Orion’un he-
hayatta kullanılan araç ve gereçten ya da mi- men batısında yer alır. Falmsteed bu şekilde
tolojiden gelir. Eski Yunanlar güney yarıkü- 2682 yıldızı numaralandırmış.
reye gitmediklerinden güney gökküredeki Günümüzdeki modern yıldız haritala-
takımyıldızlara buraya giden ilk denizciler- rında yıldızın adı yoksa Bayer harfi, o da
ce ad verilmiş. Denizcilerden ne beklenir? yoksa Falmsteed numarası verilir.
Elbette Pupa, Yelken, Karina, Pusula, Altılık Günümüze kadar hazırlanmış çeşitli ka-
gibi adlar. taloglar olmasına karşın, sönük yıldızlar için
Yıldızların parlak olanlarına verilen ad- bugün yaygın olarak kullanılan yıldız kata-
larsa genellikle Arapça’dan gelmedir. Gü- loğu Annie J. Cannon’un 1911-1915 tarihle-
nümüze değin hazırlanan çeşitli yıldız ka- ri arasında hazırladığı Henry Draper (HD)
taloglarında farklı adlandırmalara gidilmiş. yıldız kataloğudur. Yıldızların batıdan do-
1600’lerin başlarında Johann Bayer adlı ğuya doğru sıralandığı bu katalog 225.000
gökbilimci, hazırladığı Uranometria adlı yıl- yıldız içeriyor ve her birinin tayf türü veri-
dız atlasında, yıldızları tanımlamak için Yu- liyor.
nan alfabesindeki harfleri yıldızın bulundu- Yıldız kümeleri, bulutsular ve gökadalar
ğu takımyıldızın başına getirmiş. Örneğin gibi derin gökyüzü cisimleri için hazırlan-
Kuğu (Cygnus) Takımyıldızı’nın en parlak mış birçok katalog olmasına karşın, özellik-
yıldızını Alfa (α) Kuğu, ikinci parlak yıldızı- le amatör gökbilimciler tarafından en çok
nı Beta (β) Kuğu olarak adlandırmış. Yunan kullanılanları Messier Kataloğu ve NGC’dir
alfabesindeki 24 harfin bazı takımyıldızlar- [New General Catalogue].
daki tüm parlak yıldızları adlandırmakta 1700’lü yıllarda yaşamış Fransız gökbi-
yetersiz kaldığı durumlarda, birbirine yakın limci Charles Messier, bu cisimleri kuyruk-
konumda yer alan yıldızları adlandırırken, luyıldızlarla karıştırmamak için bir katalog
40

hazırlamış. Messier Ka- 139
132
109
Aldebaran 106
97
2
71
114 π
taloğu olarak bilinen bu
σ
ρ 104
83
ζ 79
katalog, 110 gökcismin- 1 NGC 2129
120
ο119 115
111
NGC 1817 NGC 1807
11 1
90
93
47
µ 15
den oluşuyor. Bu kata- χ χ

64
2
1 ο
122 116 ν
2
88
66
46
40
NGC 2175 130
logda, çoğunluğu kuzey
6NGC 1662
126
71 π 1
yarıkürede yer alan bu-

π 2
18
16
133 π
lutsu, yıldız kümesi ve
69 14
3
72
ν Meissa 134
π 4
NGC 2169
gökada gibi çeşitli parlak
ξ
φ 1
φ 2
73
gökcisimleri yer alıyor. µ
74 Bellatriks
π
π
32
5
45
Messier bunları keşif

52 6
75 ρ 23
Betelgöz ξ 21 51
ψ 38 33
ω ν
sırasına göre numara- µ
25
landırmış ve numara-
13 27 22
Cr 111 ORİON
NGC 2237
Mintaka
56
ω
51
31 66
62
nın önüne bir “M” harfi

8 47
Alnilam η 68
NGC 2244 Cursa M 78
Alnitak 60
koymuş. Örneğin Orion

NGC 2252 σ ψ NGC 1981
τ λ
Bulutsusu Messier Ka- 18
ι Rigel
M 42
NGC 1980 29
υ
taloğu’nda M42 olarak 49
64
53
adlandırılır. M42’nin
ι 55
NGC 2232
ν κ
γ 10 Saif 60
yanı sıra en ünlü Messier

λ
NGC 2286 2 8
7
cisimleri arasında, Ül-

β µ 3
ker Açık Yıldız Kümesi η

ζ
Arneb
(M45), Herkül Kümesi
(M13), Andromeda Gö- Tipik bir yıldız haritasında parlak yıldızlar adlarıyla verilir. Daha sönük olanlar Bayer harfleriyle, Bayer
kadası (M31) var. harfine sahip olmayanlarsa Falmsteed numaralarıyla verilir. Haritada yine Messier Kataloğu’ndaki
M42 ve M78 ve NGC Kataloğu’ndaki NGC 1981 gibi cisimler işaretlenmiş durumda.
Messier, 15 kuyruklu-
yıldız keşfine imza attı.
Ancak bunların çoğu bugün anımsanmıyor. Catalogues] adını aldı. IC ile 13.226 gökcis-
Messier Kataloğu yaklaşık iki yüzyıl önce mi kataloglandı. NGC kataloğu, günümüz-
hazırlanmış olmasına karşın, içerdiği gökci- de de yeni düzenlemeleriyle kullanılıyor.
simleri amatör (bazen de profesyonel) gök- Yine amatör gökbilimcilerin ilgi alanrına
bilimcilerin en çok gözlediği gökcisimleri. girebilen değişen yıldızlar, küçük gezegenler
Danimarkalı gökbilimci John Dreyer (asteroitler), gezegenler ve uyduları, öte-
tarafından hazırlanan NGC [New General gezegenler, Ay ve diğer gökcisimlerindeki
Catalogue], sadece yıldız kümeleri, bulutsu- yüzey şekillerinin her birinin kendine özgü
lar ve gökadalar için hazırlanmış kataloglar adlandırma yöntemleri var. Bunlar bu sayı-
arasında, Messier kataloğundan çok daha da anlattığımız takımyıldız, yıldız ve derin
kapsamlıdır. Adında “new” yani “yeni” söz- gökyüzü cisimlerinin adlandırma yöntemle-
cüğü bulunmasına karşın, bu katalog 120 yıl rine göre çok daha karmaşık.
önce hazırlanmış. Başlangıçta 7840 gökcis-
mi içeren katalog, daha sonra yine Dreyer
tarafından yeniden düzenlenerek IC [Index

Gözleme Hazırlık
Eğer gözleminizi kendiniz planlıyorsanız, bu konuda biraz da deneyiminiz varsa,

bir gözlem programı yapın. Çünkü gözleme çıktığınızda,
karanlıkta bu hazırlığı yapmak çok zor olur.
Hazırlıklı çıkarsanız gözleme ayırabileceğiniz zamanı

daha verimli kullanabilirsiniz.
G özlenecek cisimleri belirlerken gözlem

yerinizin durumunu (ışık kirliliği, hava
durumu, çevredeki engeller) göz önünde
lemler sırasında asla güçlü, beyaz ışık veren
fener kullanmayın, çünkü gözün yeniden
karanlığa alışması 15 dakikayı bulur. Bu da
bulundurun. Örneğin kent merkezindeki büyük zaman kaybıdır. Kırmızı ışık gözünü-
evinizin balkonundan ya da bir parktan göz- zü daha az alır.
lem yapmayı planlıyorsanız, derin gökyüzü Gözleme hazırlanırken, yanınıza mutlaka
cisimlerinden çoğunu göremezsiniz. Listeniz yedek giysi alın. Yaz aylarında bile olsa, özel-
daha çok ışık kirliliği altında da gözlenebile- likle uzun süre hareketsiz kalınca üşümek ka-
cek cisimlerden yani Ay, gezegenler, çift yıl- çınılmazdır. İster teleskopla ya da dürbünle,
dızlar, bazı yıldız kümeleri ve birkaç parlak isterse çıplak gözle uzun süre yukarı bakmak
bulutsuyu içerebilir. Eğer Toroslar’da yaylada çok yorucudur. Taşınabilir sandalyelerin göz-
ve Aysız bir gecede gözlem yapacaksanız, sö- lemler sırasında ve dinlenirken çok yararı
nük ve derin gökyüzü cisimlerini de listenize olacaktır. Elbette bir termos dolusu çay ya da
katabilirsiniz. Amatör gözlemciler çıplak gö- kahve gözlemlerin ayrılmaz parçasıdır.
zün görme sınırını zorlamayı çok sever, ama Alacakaranlık gözlemlere başlamak için
eğer çıplak gözle gözlem yapacaksanız seçe- güzel bir zaman. Havanın giderek kararma-
ceğiniz cisimlerin parlaklığının gözünüzün sıyla gözler de karanlığa alışır. Ayrıca birer
algılayabileceği sınırın altında olmamasına birer beliren yıldızları izlemek çok zevklidir.
dikkat etmeniz gerekir. Öncelikle parlak yıldızları bulun. Derin gök-
Gözleme çıkmadan önce listenize aldığı- yüzü cisimlerini görmek için havanın iyice
nız cisimleri gökyüzü haritanızda işaretleyin. kararmasını beklemek gerekecek.
Günümüzde birçok amatör gökbilimci bil- Gözlem programı yaparken gökyüzünün
gisayar ortamındaki gökyüzü haritalarından durumunun göz önünde bulundurulması
yararlansa da, bunlar basılı bir gökyüzü hari- gerektiğinden söz etmiştik. Aslında biraz
tasının yerini tutmaz. çaba harcayarak gözlem koşullarınızı iyileş-
Gözlem yapacağınız yere hava kararma- tirebilirsiniz. Eğer bir kent merkezinde yaşı-
dan önce gitmek size hazırlanmak için za- yorsanız ve gözlem yapmak için kent dışına
man kazandırır. Eğer kullanacaksanız teles- çıkma olanağınız yoksa, ışık kirliliğinden
kobunuzu, dürbününüzü, haritalarınızı ve olabildiğince az etkilenmenin bazı yollarını
diğer gözlem araçlarınızı hava kararmadan deneyebilirsiniz. Öncelikle, gözlem yaparken
gözleme hazır hale getirin. Yanınızda sönük herhangi bir kaynaktan gelen ışığın gözleri-
kırmızı ışık veren bir fener bulundurun. Göz- nize doğrudan gelmemesi önemli, çünkü bu
42

durumda gözleriniz karanlığa uyum sağlaya-
maz ve çok daha az sayıda yıldız görebilirsi-
niz. Gözlem saati de önemli olabilir. Yanlış
aydınlatma yaparak ışık kirliliğine neden
olan bazı tesisler, ışıklarını gece belli saat-
te kapar. (Son zamanlarda, özellikle büyük
alışveriş merkezleri gösteri amacıyla, pro-
jektörlerini gökyüzüne çevirerek aşırı kirlilik
yaratıyor.) Bu nedenle, gecenin geç saatlerini
Alp Akoğlu
beklemek yararlı olabilir.
Temiz bir gökyüzünde gözlem yapmak
için gözlem gecesi seçimi de önemli. Hava Böyle bir havada teleskopla gözlem yaparsa-
kirliliği gökcisimlerinden gelen ışığı engelle- nız, yıldızların dans eder gibi göründüğünü
diği gibi, kent ışıklarının etkisiyle atmosferin fark edersiniz. Çalkantının yüksek olduğu
parlamasına da neden olur. Rüzgârlı günler- gecelerde en iyisi başucuna (gözlemcinin
de kentin üzerindeki kirli hava uzaklaşaca- tam tepesi) yakın bölgedeki gökcisimlerini
ğından, gökyüzü rüzgârsız günlere göre daha gözlemek. Çalkantının etkisi bu doğrultuda
temiz olur. en azdır.
Kirlilik dışında, doğal atmosfer koşulları Teleskoplu gözlemler için en iyi zaman,
da gözlemleri etkiler. Akşam gözleme gitme- tüm yıldızların pırıl pırıl parladığı yaz gece-
ye hazırlanmadan önce, gözlem koşullarının leri değil, havanın durgun olduğu soğuk kış
az çok nasıl olacağını tahmin edebilirsiniz. geceleri ve hafif puslu yaz geceleridir. An-
Havadaki buz kristallerinin ışığı kırmasıyla, cak bunun tersi, yani yıldızların pırıl pırıl
Ay’ın ve Güneş’in çevresinde hâle oluşur. Bu göründüğü yaz geceleri çıplak gözle yapılan
kristaller, gözlemi olumsuz etkilemelerinin gözlemler için daha uygundur, çünkü havada
yanı sıra genellikle 12 ila 18 saat sonra gelebi- çalkantı fazladır ama gökyüzü daha temizdir
lecek bir yağışın habercisidir. ve daha sönük gökcisimleri gözlenebilir.
Akşam, günbatımında Güneş’in kırmızı Elinize yıldız haritası alıp gözleme çıktığı-
görünmesi havanın tozlu olduğunun işareti- nızda, başlangıçta kendinizi kaybolmuş gibi
dir. Kuzey yarıkürede hava hareketi genellikle hissedebilirsiniz. Ama zamanla gökyüzünün
batıdan doğuya doğru olduğundan, batıdaki artık size çok daha tanıdık geldiğini ve yıl-
tozlu hava kısa sürede bulunduğunuz bölge- dızların oluşturduğu şekilleri çok daha kolay
ye gelebilir. Toz, hem gökcisimlerinden kay- tanıdığınızı göreceksiniz. Her gün yürüdüğü-
naklanan ışığı soğurur hem de yerdeki ışıklar nüz yollar size nasıl tanıdık geliyorsa bir süre
tozlu havanın parlamasına neden olur. sonra gökyüzü de öyle gelmeye başlayacak.
Gökyüzünde göz kırpar gibi parıldayan Ay’ın ve gezegenlerin gökyüzünde birbirle-
yıldızları görünce, genelde havanın gözlem riyle yaptığı dansın, zaman zaman bizi ziyaret
için uygun olduğunu düşünürüz. Bu durum eden kuyrukluyıldızların, Ay ve Güneş tutul-
aslında tersini anlatır: Sıcaklık farklılıklarının malarının da gökyüzünün büyüleyici güzelli-
yüksek oluşu nedeniyle hava çalkantılıdır. ğine renk kattığını göreceksiniz.

En Değerli Gözlem Aracı: Gözlerimiz
Gökyüzü gözlemciliği söz konusu olduğunda teleskop, dürbün, fotoğraf makinesi gibi
gözlem ve görüntüleme araçları akla gelir. Teleskop ne kadar büyükse o kadar iyidir.
Fotoğraf makinesinin çözünürlüğü ve ışık duyarlılığı ne kadar yüksekse o kadar iyidir. Ne var
ki hâlihazırda sahip olduğumuz paha biçilmez gözlem aletlerimizi pek iyi tanımıyor,
onları gökyüzü gözlemciliğinde nasıl daha verimli kullanacağımızı pek bilmiyoruz.
Hangi aletten mi bahsediyoruz? Elbette gözlerimizden.
G özümüzün nasıl çalıştığını anlamak,

hem gözlem performansımızı artırmak
hem de gördüklerimizi yorumlayabilmek
dır. Parlak ışıkta bozulan kimyasallar gözün
ışığa duyarlılığını azaltır. İris ışığa hızla tepki
vererek açılır ya da kapanır, ne var ki ışığa du-
için önemlidir. Birçok gökyüzü meraklısı yarlılığı belirleyen kimyasalların tepki süresi
gözlem araçlarına çok fazla para harcıyor. Ne çok daha uzundur. Öyle ki, gözün karanlıkta
var ki gözlerini iyi kullanmayı bilmedikleri ışık duyarlılığını tam olarak kazanması bir
için bu araçlar beklentilerini karşılamıyor. saati geçer. Gözümüzün ışığa duyarlı katma-
Gözlerimiz ışığı duyarlı bir yüzeye odak- nı ağtabaka ya da retina olarak adlandırılır.
layan, burada kaydedilen sinyalleri beyne Ağtabakada ışığa duyarlı iki çeşit hücre bulu-
gönderen bir kamera gibidir. Gün boyunca nur. Koni hücreler ağtabakanın merkezinde
beynimiz gözlerden gelen o kadar çok veri yoğunlaşmıştır ve renklere duyarlıdır. Çubuk
işler ki bunu sıradan bir kameranın ve kayıt hücrelerse merkezde az, kenarlarda daha yo-
cihazının yapması mümkün değil. ğundur ve renkleri algılayamaz.
Yerimiz kısıtlı olduğudan gözün nasıl ça- Koni hücreler ışığa görece daha az du-
lıştığına ancak gökyüzü gözlemciliğiyle ilgisi yarlı olsalar da renkli ve çok ayrıntılı görüş
ölçüsünde değineceğiz. sağlarlar. Bu nedenle incelemek istediğimiz
Çok sönük cisimleri görmeye çalıştığımız bir şeye doğrudan bakarız. Çubuk hücrelerse
için gözün ışığa duyarlılığı biz amatör gökbi- ayrıntılı görüş sağlamaz. Renkleri algılamasa
limcileri fazlasıyla ilgilendirir. Rengi insandan da düşük ışığa ve harekete duyarlıdır. Böylece
insana değişen iris, ışığın içeri girmesini sağ- beynimize aşırı bir veri akışına yol açmadan,
layan gözbebeğini tıpkı fotoğraf makinesinin özellikle kenardan yaklaşan tehlikelere karşı
diyaframı gibi büyütüp küçültmeye yarayan tetikte olmamızı sağlarlar. Renklere duyarlı
kas lifleri içerir. Eğer ortam çok aydınlıksa olmadıkları için karanlıkta renkleri algıla-
gözbebeğinin çapı 0,5 mm’ye kadar küçülebi- makta zorlanırız. Sönük gökcisimlerini de bu
lir, çok karanlıktaysa 7 mm’yi bulabilir. İrisin nedenle renksiz görürüz.
en açık olduğu durumlarda içeri giren ışık Bu temel bilgilere sahip olduktan sonra
miktarı, en kapalı olduğu durumda içeri gi- gökyüzü gözlemciliğinde gözlerimizden ola-
ren ışık miktarının 200 katıdır. İrisin kontrol bildiğince yüksek verim almak için bazı ipuç-
edebileceği parlaklık farkı 200 kat olmasına ları yararlı olacaktır.
karşın, göz başka bir mekanizmayı da kulla- Öncelikle gözün ışığa duyarlılığını en yük-
narak bu farkı 10.000 kata çıkarır. Bu, ışığa sek düzeyde tutmak için gözlem öncesinde ve
duyarlı hücrelerdeki kimyasal olaylara bağlı- sırasında parlak ışıktan uzak durmak gerekir.
44

Gözün karanlığa alışması için gözlem yakalayabilirsiniz. Eğer cismi görmekte yine
yerine erkenden giderek buna olanak ya- zorlanıyorsanız bakış doğrultunuzu sürekli
ratılması iyi olur. Bu işi iyice ileri götüre- olarak hızlıca değiştirin. Baktığınız gökcismi
rek günün ikinci yarısını koyu camlı güneş çok sönükse, beyninizi orada görülecek bir
gözlükleriyle geçiren amatörler var. Gözlem cisim olduğuna ikna etmek daha zor olacak-
sırasında haritaya bakmak gibi işler için ışık tır. Bu şekilde cisim birden bire görünür hale
gerekirse, kırmızı rekli ışık veren ve baktığı- gelebilir.
mız yeri zar zor görebileceğimiz kadar ay- Gökyüzüne ne kadar bakarsanız o kadar
dınlatan bir ışık kaynağı kullanmak gerekir. çok şey görürsünüz. Çünkü gökyüzü göz-
Eğer parlak ışığa karşı önceden önlem alma lemciliğinde beyin-göz koordinasyonunun
şansınız yoksa, gözlem öncesi en azından ka- gelişmesi için deneyim gerekir. Bunun için
ranlıkta 15-20 dakika bekleyin. Bu, göze gece sık sık gözleme çıkın ve olabildiğince farklı
görme yeteneğini büyük ölçüde kazandırır. türde gökcismine bakın.
Işığa daha duyarlı olan çubuk hücrele- Elbette göz sağlığınıza (genel olarak sağ-
rin ağtabakanın merkezinde az, çevresinde lığınıza da) dikkat etmeniz önemli. Olanağı-
daha fazla bulunduğundan söz etmiştik. nız varsa gözleme çıkmadan önce karanlık
Eğer aradığınız cismi olması gereken yerde bir ortamda biraz uyuyun. Bu, gözlerinizle
göremiyorsanız bakış doğrultunuzu biraz birlikte tüm vücudunuzu dinlendirerek
kenara kaydırın. Işığa ve harekete daha du- daha verimli bir gözlem yapmanıza yardım-
yarlı olan çubuk hücreler sayesinde bu cismi cı olacaktır.
Iv Brunier/ESO

Güneş Batınca...
Gökyüzü gözlemleri genellikle geceleri yapılır. Ama ilgimizi çeken sadece gece yapılan
gözlemler değilse, gökyüzü gözlemciliğini gün boyunca yapabiliriz.
Doğal olarak, hava kapalı değilse... Gündüz yapabileceğimiz en iyi gözlem, Güneş gözlemidir.
Güneş başlı başına bir gözlem konusudur. Bir de Güneş battıktan sonra,
hava kararıncaya değin geçen süreç vardır. Alacakaranlık olarak bilinen bu süreçte de
çeşitli gözlemler yapılabilir.
G ökyüzü neden mavidir? Gökyüzü ma-

vidir, çünkü bu dalgaboyundaki ışık
atmosfer tarafından, kırmızıya oranla daha
Güneş batmadan biraz önce, bazen ilginç
bir gösteri sunar bize. Çok kısa süren bu
gösteri sırasında Güneş’in son ışıkları yeşil
çok saçılır. Yani mavi ışık kırmızıya oran- görünür. Yeşil ışık denen bu olay, renklerin
la atmosfere daha fazla saçılarak ona mavi atmosferde değişik miktarlarda kırılması
rengini verir. Peki, Güneş’i batarken niye sonucu oluşur. Yeşil, kırmızıya oranla daha
daha kırmızı görürüz? Bu, ışınların bu sı- fazla kırılır. Bu durumda, Güneş’in kırmızı
rada atmosferde daha çok yol kat etmesinin görüntüsü “battığında” yeşil görüntüsü hala
bir sonucudur. O sırada mavi ışık daha kalın görülebilir. Bu olayın çok ender gerçekleştiği
bir atmosferi geçmekte olduğundan daha söylenir. Ancak bunun bir nedeni yeterince
çok saçılır. Mavi azaldığından Güneş daha gözlem yapılamaması olabilir. Açık bir ufuk-
kırmızı görünür. Aynı zamanda kırmızı da ta, temiz bir havada gözlemler tekrarlanırsa,
soğurulduğu için Güneş daha sönük görü- bu olaya tanık olma olasılığı artar.
nür. Batmak üzere olan Güneş’in gözümüzü Güneş’in batmasıyla havanın kararması
rahatsız etmemesinin nedeni budur. Bura- arasında geçen sürece “alacakaranlık” denir.
da anımsatalım ki, Güneş’e doğrudan bak- Alacakaranlık süresince Güneş ufkun altın-
mak, gözlerde kalıcı hasara neden olabilir. dadır. Ancak, atmosferin üst katmanların-
Bu nedenle Güneş yüksekteyken kesinlikle dan saçılan güneş ışınları havayı aydınlat-
ona çıplak gözle bakılmamalıdır. Yine, ba- mayı sürdürür. Alacakaranlık, Güneş ufkun
tarken bile olsa Güneş’e uzun süre bakma- altında belli bir konuma inene kadar sürer.
mak gerekir. Alacakaranlığın Güneş battıktan ne kadar
Güneş’i batarken seyretmek çoğumu- sonra bittiği ya da doğmadan ne kadar önce
zun hoşuna gider. Bunda onun gözümüzü başlayacağı üç farklı şekilde tanımlanır. Bu
fazla rahatsız etmeyişinin yanında, gök- sivil alacakaranlığa göre 6 derece, denizciliğe
yüzünde yüksekken olduğunun aksine, göre 12 derece, gökbilime göreyse 18 derece-
çok daha büyük görünmesinin payı vardır. dir. Güneş, ufkun 18 derece altına indiğinde
Bunun nedeniyse atmosferin mercek etki- hava tümüyle kararmış demektir.
sidir. Gökyüzünde alçalan Güneş’in ışınları Alacakaranlık en kısa ekvatorda sürer.
atmosfere eğik girdiği için kırılır. Güneş al- Çünkü Güneş burada ufka dik olarak batar.
çaldıkça bu etki artar. Bu da, Güneş’in ufka Dolayısıyla da ufkun 18 derece altına ulaş-
yakın kısmının daha basık görünmesini ması öteki enlemlere oranla daha kısa sürer.
açıklar. Kuzeye ya da güneye ilerledikçe bu süre ar-
46

Alp Akoğlu
Ankara Elmadağ’da çekilen bu fotoğrafta günbatımının ardından güneş ışınlarının atmosferin üst katmanlarındaki
buz kristallerinin içinden geçerken yansıması ve kırılmasıyla oluşan güneş sütunu görülüyor.
tar. 50 derece enleme ulaşıldığında, yaklaşık En parlak gezegen Venüs, gündüz en kolay
5 hafta süren bir dönemde, Güneş hiçbir seçilir. Jüpiter ve Mars da parlak oldukları
zaman 18 derecenin altına inmez. Yani hava dönemlerde gündüz çıplak gözle görülebilir.
tam olarak kararmaz. Bizim bulunduğumuz Bu gezegenleri görebilmek için, konumlarını
enlemde, alacakaranlık süresi mevsime göre az ya da çok bilmek kolaylık sağlar. Onları
bir buçuk ve iki saat arasında değişir. rastgele gökyüzünde arayıp bulmak çok zor
Her iki yarıkürede de yılın belli dönem- olabilir. Bir dürbün ya da teleskop, bu ge-
lerinde Güneş hiç batmaz. Bu 66,5 derece zegenleri gündüz görmeyi kolaylaştırır. Bir
enlemi ve yukarısıdır. Bu enlemler, kutup dürbün ya da teleskopla gündüz Satürn’ü bile
bölgelerinin başlangıcı kabul edilen kutup görmek olası.
daireleridir. Gündüzleri gezegen gözlemi yapmak
Atmosferde Dünya’nın gölgesini görme- için havanın temiz olduğu günleri seçmek
ye ne dersiniz? Güneş battıktan yarım saat gerekir. Nem oranının fazla oluşu, güneş
sonra ya da doğmadan yarım saat önce, Gü- ışınlarının daha fazla saçılmasına neden
neş’in bulunduğu ufkun tersine bakın. Gü- olacağından görüşü engeller. Ay, gündüzleri
neş battıktan 20-30 dakika sonra, gökyüzüne Güneş’ten sonra en kolay gözlenebilen gök-
oranla daha koyu tonlu bir bant belirecektir. cismi olmasına karşın çok nemli havalarda
Bu, Dünya’nın gölgesidir. Hava kararmayı onun bile görülmesi zorlaşır. Sabah saatleri
sürdürdükçe, bu bant genişleyerek gökyüzü- gündüz gözlemleri için daha uygundur. He-
nün tümünü kaplar. Dünya’nın gölgesini gö- nüz Güneş atmosferi fazla ısıtmadığından
rebilmek için havanın temiz olduğu bir yerde atmosferdeki çalkantılar daha az olur.
gözlem yapmalısınız. Çok genç Ay’ı bulmak da ayrı bir uğraş
Gece boyunca sürecek bir gözleme baş- olabilir. Ay, henüz 24 saatten genç bir hilal-
lamadan önce, genellikle gözlem yerine ken çok incedir. Bu sırada, hava henüz karar-
hava kararmadan gidilir. Bu sayede, gökyü- madan battığı için, görülmesi daha zordur.
zünde beliren yıldızları izlemek mümkün Çok ince hilali görebilmek için, öncelikle ha-
olur. Önce parlak olanlar belirir, sonra öte- vanın temiz olduğu bir yer seçin. Güneş ba-
kiler de birer birer ortaya çıkar. Beliren yeni tar batmaz, onun battığı yerin biraz üzerine
yıldızları tanımaya çalışmak hayli eğlenceli bakın. Eğer Ay çok alçaksa, onu çıplak gözle
ve eğiticidir. bulamayabilirsiniz. Bir dürbünle bakarsanız,
Güneş yukarıdayken yapılabilecek göz- bulma olasılığınız artacaktır.
lemlerden biri de gezegen gözlemleridir.

Gökyüzündeki Yol Gösterici: Büyük Kare
Ünlü bir söz vardır:

“Bütün yollar Roma’ya çıkar.”
Bunu gökyüzüne uyarlarsak, sonbahar geceleri için biz de şunu söyleyebiliriz:

“Bütün yollar Kanatlı At’ın Büyük Kare’sinden çıkar.”
B üyük Kare, Büyük Ayı Takımyıldızı gibi,

gökyüzüne başımızı kaldırdığımızda
hemen tanıyıverebileceğimiz şekillerden
Bu biçimde çizeceğimiz neredeyse her doğ-
ru, bizi önemli bir yıldıza götürür.
Önce doğu kenarından kuzeye uzanan
biridir. Birbirine yakın parlaklıklarda dört bir doğru çizerek başlayalım. Çizdiğimiz bu
yıldızın oluşturduğu bu kareye “büyük” doğru neredeyse 0 saat sağ açıklıkla çakışır.
denmesinin nedeniyse gökyüzünde genişçe Buradan, Beta (β) Kraliçe’nin hemen ya-
(bir kenarı yaklaşık 15°) alan kaplamasıdır. nından geçerek Kutup Yıldızı’na gidilebilir.
Büyük Kare, başlı başına bir takımyıldız de- Karenin aynı kenarını bu kez ters yöne, yani
ğildir, Kanatlı At Takımyıldızı’nın gövdesini güneye doğru uzattığımızda Balina Takım-
oluşturur. yıldızı’nın pek de parlak olmayan “parlak”
Büyük Kare, pek de parlak olmayan yıldızlarından birine, β Balina’ya ulaşabili-
yıldızlardan oluştuğu halde gökyüzünde riz.
kolayca bulunabilir. Bunun en önemli ne- Şimdi gelelim batı kenara. Bu kenarı
deni, çevresindeki ve içindeki yıldızların gösterdiği doğrultuda izleyerek iyice güne-
onu oluşturan yıldızlardan çok daha sönük ye inersek, Güney Balığı’nda yer alan par-
olmasıdır. Ekim ayında gece yarısına doğru, lak yıldız Fomalhaut’a ulaşırız. Yaklaşık bir
Büyük Kare başucuna oldukça yakın, biraz kadir parlaklığa sahip olan bu yıldız Ekim
güneyde yer alır. Gökyüzüne baktığınızda ayında en yüksek konumuna ulaşıyor.
onu kolaylıkla tanıyabilirsiniz. Karenin güney kenarını batıya doğru
Karenin kuzeydoğu köşesini oluşturan uzattığımızda Kartal Takımyıldızı’nda yer
yıldız, Alferatz ya da bir başka adıyla Sirrah, alan Altair’e ulaşırız. Altair, Çalgı (Lir) Ta-
2,1 kadir parlaklıktadır. Kuzeybatı köşeyi kımyıldızı’ndaki Vega ve Kuğu’daki Deneb’le
oluşturan yıldız Scheat, kararsız değişken birlikte yaz üçgeninin köşelerini oluşturan
bir yıldızdır ve ortalama 2,4 kadirle parlar. yıldızlardan biridir. Aynı kenarı ters yöne,
Güneybatı köşedeki yıldız Markab, 2,5, gü- doğuya uzattığımızda, Balina’nın parlak yıl-
neydoğu köşedeki yıldız Algenib 2,8 kadir dızlarından Menkar’a (α Balina) ulaşırız.
parlaklıktadır. Şimdi de köşegenlere bakalım. Güney-
Yukarıda “Bütün yollar Kanatlı At’ın batı köşesinden kuzeydoğu köşesine doğru
büyük karesinden çıkar” demiştik. Bunun çizeceğimiz köşegeni uzatırsak, Arabacı’da
nedeni, bu karenin yıldızlarını kullanarak yer alan ve gökyüzünün en parlak yıldız-
çizeceğimiz çeşitli doğruların bizi gökyü- larından biri olan Kapella’ya ulaşırız. Öteki
zündeki parlak bazı yıldızlara götürmesidir. köşegeni güneydoğu köşesinden kuzeybatı
48

köşesine doğru çizeceğimiz köşegeni uzattı- küre) biçiminde olan gökyüzü kâğıda akta-
ğımızda Kuğu’nun en parlak yıldızı Deneb’e rılırken biçimi bir miktar bozulur. Gökyü-
ve biraz daha ilerlediğimizde Çalgı’nın en züne bir cetvel ya da iki elinizle gerdiğiniz
parlak yıldızı Vega’ya ulaşırız. Bu türden yol bir ip tutarsanız, bu yol göstericilerin ger-
gösterici çizgileri gökyüzünün genel görü- çekte ne kadar doğru gösterdiğini görebilir-
nümünü veren haritalarda çizerseniz, sizi siniz.
biraz yanıltabilirler. Çünkü, kubbe (yarım
KUZEY
BÜYÜK AYI
KÜÇÜK AYI
ARABACI
Kapella Kutupyýldýzý
KRALÝÇE
Vega
PERSE β
Aldebaran
Deneb
LÝR
BOÐA Ülker
DOÐU
KUÐU BATI
Alferatz Scheat
BÜYÜK
KARE Altair
Menkar Markab
Algenib
KARTAL
BALÝNA
Fomalhaut
GÜNEY

Gökyüzünün Derinliklerinde
“Derin gökyüzü” aslında Güneş Sistemi dışındaki tüm gökcisimlerini tanımlamada kullanılır.
Literatüre baktığımızda bu terim Güneş, gezegenler ve uyduları dışındaki tüm gökcisimlerini

kapsar. Buna karşın amatör gökbilimcilikte derin gökyüzü tanımlanırken biraz daha
seçici davranılır. Derin gökyüzü deyince bulutsular, yıldız kümeleri ve gökadalar anlaşılır.
Yıldız Kümeleri: Yıldız kümeleri birbir- Hatta bu kümelerin bazılarını gözlemenin

lerine yakın, kütleçekimleriyle bağlı yıldız- en iyi yolu, onlara dürbünle bakmaktır. Ör-
lardan oluşur. Genellikle aynı bulutsudan neğin açık kümelerin en ünlüsü olan Ülker,
oluştukları için aynı kümede yer alan yıldız- 400 ışık yılı uzaklıktadır ve toplam parlaklığı
ların özellikleri benzerdir. Yıldız kümeleri 1,4 kadirdir. Kümedeki yıldızlar, dürbünün
kendi içinde ikiye ayrılır: Açık yıldız küme- görüş alanını hemen hemen doldurur. Yani
leri ve küresel yıldız kümeleri. teleskop, kümenin ancak bir bölümünü gös-
Açık yıldız kümeleri gökadamız Saman- terir. Bu da dürbünle elde edilen görüntü
yolu içinde yer aldıklarından, galaktik kü- kadar güzel bir görüntü oluşturmaz.
meler olarak da adlandırılır. Çoğunlukla Küresel yıldız kümeleriyse Samanyolu’nu
genç yıldızlardan oluşan bu kümeler 50 ila küresel bir biçimde çevreler. Bu nedenle, göz-
10.000 yıldız içerirler. lenebilen küresel kümelerin çoğu düzlemin
Açık yıldız kümeleri, amatör gözlemciler- dışında kalanlardır. Küresel kümelerin en
ce en çok gözlenen gökcisimleridir. Çünkü belirgin özelliği, adlarından da anlaşılacağı
bir dürbünle yüzlercesini görmek olasıdır. gibi, hayli düzgün, küresel bir yapıda olma-
Omega Erboğa küresel yıldız kümesi Lagün Bulutsusu gökyüzündeki en parlak bulutsulardan biridir
A. Grado/INAF-Capodimonte Observatory
Ahmet Kale
50

TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi
Alamy
Perseus Takımyıldızı’nda birbirine çok yakın konumda bulunan iki M 101 Fırıldak Gökadası
açık yıldız kümesi: İkili Küme
larıdır. Kuramsal olarak, katı olmayan dönen Yıldızların ölümü sonucunda oluşan bu-
cisimlerde kutupsal bir basılma meydana ge- lutsular gezegenimsi bulutsular ve süperno-
lir. Küresel kümelerin biçimlerinin bu denli va kalıntıları olmak üzere iki gruba ayrılır.
düzgün oluşu kendi çevrelerinde çok yavaş Gezegenimsi bulutsular küçük kütleli yıl-
dönmelerine bağlanıyor. Küresel kümeler on dızların ölümleri sırasında dış katmanlarını
binlerce yıldızdan oluşur. Samanyolunda 170 yavaşça uzaya savurmuş gökcisimleridir. Te-
civarında küresel küme bulunuyor. leskopla bakıldıklarında gezegene benzedik-
Bir dürbünle bile pek çok küresel küme- leri için onlara gezegenimsi bulutsu denir.
yi gözleyebiliriz. Bu gökcisimlerinin en çok Süpernova patlamaları çok büyük pat-
bulunduğu bölge, gökadamızın merkezinin lamalardır. Bu nedenle, süpernova olarak
bulunduğu Yay Takımyıldızı’nın çevresidir. patlayan yıldızdan artakalan madde geniş
bir alana dağılır.
Bulutsular: Bulutsular, evrenin oluşu-
mundan artakalan ya da yıldızların çeşitli Gökadalar: Gökadalar, evrendeki en
biçimlerde patlayarak ölmesi sonucu oluşan büyük gökcisimleridir. Bazıları yüz milyar-
gökcisimleridir. Bulutsuların bir bölümü larca yıldız içerir. Gökadalar yıldızlar, yıldız
gökyüzünde çok geniş alanlara yayılırken, kümeleri ve bulutsular içeren dev sistem-
bir bölümü de yüksek büyütmelerle gözle- lerdir. Gökadaların binlercesi, ortalama bir
nebilecek kadar az alan kaplar. Gaz ve toz- teleskopla gözlenebilir. Bir dürbünle gözle-
dan oluşan bulutsular yıldızların hammad- nebilecek gökadaların sayısı da az değildir.
desidir. Yıldızlar, sıkışan bulutsuların içinde Bize yaklaşık 2,2 milyon ışık yılı uzaklıktaki
oluşur. Yakınımızdaki bir çok bulutsuda yıl- M31 Andromeda Gökadası çıplak gözün
dız oluşumuna tanık oluyoruz. Bunlara ve- görebildiği en uzak gökcismidir. Gökadalar
rilebilecek en iyi örnek Avcı Takımyıldızı’n- çeşitli türlerinden (sarmal, çubuklu sarmal
daki Orion Bulutsusu’dur. Orion Bulutsusu veya eliptik) ve görüş açımızdan dolayı fark-
çıplak gözle rahatlıkla seçilebilen bir bulut- lı biçimlerde görünür.
sudur. Bulutsunun parlamasına, içerisindeki
yeni oluşmuş yıldızlar neden olmaktadır.
Karanlık bulutsular ise gözle görünecek
şekilde ışımaz. Önlerinde bulundukları yıl-
dızların da ışığını soğurduklarından bize
karanlık görünürler.

Aylı Geceler
Romantik olanlar dışında, çoğu amatör gökbilimci Ay’dan pek hoşlanmaz.

Çünkü Ay gökyüzünü aydınlatır ve bu durum gökyüzünde görülebilecek gökcismi sayısını
önemli ölçüde azaltır. Oysa Ay başlı başına bir gözlem konusu olabilir. Ay, Dünyamızın
tek doğal uydusu olmasının yanı sıra bize en yakın gökcismidir.
Öyle ki, bize en yakın gezegen olan Venüs’ten bile yaklaşık 100 kez daha yakındır.
İ ster bir dürbün kullanalım isterse güçlü bir

teleskop, Ay dışında hiçbir gökcisminin yü-
zey şekillerini ayrıntılı bir biçimde göreme-
yüzü değişik miktarlarda aydınlanır ve öteki
haller ortaya çıkar. Yeniayla dolunay arasın-
da, Ay’ın görünür yüzeyinin tam yarısının
yiz. En güçlü amatör teleskopları kullansak aydınlandığı hale ilkdördün, dolunayla ye-
da gezegenleri bile çıplak gözle Ay’ı gördü- niay arasında Ay’ın görünür yüzeyinin diğer
ğümüz kadar ayrıntılı göremeyiz. Ay’ın yılın yarısının aydınlandığı hale sondördün denir.
ortalama yarısında gökyüzünde olduğunu Ay’ın Dünya çevresindeki bir dönüşünü
düşünürsek, bu zamanı gözlem yapmadan tamamlama süresi 27,3 gündür. Ancak bi-
geçirmek yerine Ay gözlemlerine ayırabiliriz. zim gözlediğimiz süre daha uzundur. Çünkü,
Üstelik Ay bize her gün farklı bir manzara aynı zamanda, Dünya da Güneş’in çevresin-
sunduğundan bu gözlemler hiçbir zaman sı- de dönmektedir. Güneş’in görünür konumu
kıcı olmaz. değiştiğinden, Ay ancak 29,5 gün sonra yeni-
Dikkat ettiyseniz Ay bize hep aynı yüzünü den aynı halde olur.
gösterir. Yani Ay’ın kendi ekseni çevresindeki Ay yüzeyinin açık ve koyu tonlu bölgeler-
dönme süresiyle, Dünya’nın çevresinde do- den oluştuğunu herkes bilir. Pek ilgisi olmasa
lanma süreleri eşittir. da koyu tonlu bölgelelere “deniz” adı verili-
Ay’ın Dünya’nın çevresindeki dolanışı yor. Açık tonlu görünen bölgelerse kraterler
nedeniyle, dönemsel olarak değişik bölgeleri ve dağlar. Denizler kraterlere ve dağlara göre
aydınlanır. Belli anlarda Güneş ışınlarının ge- daha az engebeli yüzeylerdir ve bize bakan yü-
liş yönüne bağlı olarak Ay’ı farklı hallerde gö- zün yaklaşık üçte ikisini oluştururlar. Eskiden
rürüz. Yeniay halindeyken Ay’ın bize bakan bu bölgelerin gerçekten deniz (en azından eski
yüzü Güneş’ten hiç ışık almaz. Ama Dün- deniz yatakları) olduğu düşünülüyordu. Bu-
ya’dan yansıyan güneş ışığı sayesinde, biraz gün biliyoruz ki Ay yüzeyindeki deniz olarak
olsun karanlık yüzeyi seçebiliriz. Bu sırada, adlandırılan bölgeler milyarlarca yıl önce akan
Güneş’le bizim aramızdadır ve ara sıra tam lavların oluşturduğu görece düz bölgeler.
olarak aramıza girdiğinde Güneş tutulması Denizlere verilen adlar oldukça ilginçtir.
olur. Dolunay, Dünya Ay’la Güneş’in arasına Bunlardan bazıları: Mare Tranquilitatis (Ses-
girdiği zaman gerçekleşir. Dolunayda, Ay’ın sizlik Denizi), Mare Crisium (Bunalımlar
bize bakan yüzü tümüyle aydınlanır. Dün- Denizi), Lacus Somniorum (Hayalperestler
ya’nın gölgesinin Ay’ın üzerine düşmesiyle Gölü).
gerçekleşen Ay tutulması da bu evrede olabi- Kraterler Ay’ın en belirgin yüzey şekilleri
lir. Bu iki evrenin arasında, Ay’ın bize bakan olarak kabul edilebilir. En az 300 bin krate-
52

rin çapı bir kilometreden Soğuk
Deniz
Aristoteles Ay Güneş ışığının ortala-
büyüktür. Kraterler gök- Plato
Langrenus Düşler ma yüzde yedisini yansı-
Gölü
taşlarının çarpması Yağmurlar
tır. Bu, yeni dökülmüş
sonucu oluşmuştur. Denizi Durgunluk
Denizi Bunalımlar
bir asfaltın Güneş
Birçoğunun merke- Denizi
altındaki parlaklı-
Copernicus Buhar Sessizlik
zinde çarpışmanın Fırtınalar
Gel-git Denizi
Körfezi Denizi ğından daha faz-
Okyanusu
etkisiyle meydana Orta Bolluk
Denizi
la değildir. Buna
Körfez
gelmiş tepeler bu- Kepler
karşın, gökyüzünü
lunur. Kraterleri Nektar
Denizi öylesine aydınlatır
çevreleyen duvar- Bulutlar
ki Ay’lı geceler, Ay’ı
ların içi çarpışmada Nem
Denizi
Denizi
gözlemek istemeyen
Stevinus
fışkırarak daha son- gökbilimciler için çok
ra çöken toprak ve taş Tycho
verimsiz olur. Güneş
parçalarıyla yeniden bir ışınlarının Ay’ın değişik
miktar dolduğundan genellik- bölgeleri üzerinde yarattığı et-
le düzdür. Çok şiddetli çarpışmaların kiyi izlemek son derece ilginçtir. Kra-
sonucu oluşan bazı kraterlerin çevresinde, terler en iyi geceyle gündüzü ayıran sınıra
fışkıran toprak ve taş parçaları, ışınlar oluş- geldiklerinde gözlenirler. Güneş ışınları, bu
turacak biçimde yüzeye düşmüştür. sırada kratere eğik olarak düşer ve krate-
Çevresinde ışınlar bulunan kraterlerin rin bir kısmı gölgelenerek hoş bir görüntü
en genç kraterler olduklarını söyleyebiliriz. oluşturur. Geceyle gündüzü ayıran bu sınır
Çünkü zamanla öteki kraterler oluştukça bu sürekli değiştiği için, her gün değişik bir
izler silinir. Ay’dan getirilen kaya örnekleri- manzarayla karşılaşırız. Dolunaydaysa ışın-
nin üzerinde çok sayıda mikroskobik krater lar yüzeye dik gelir ve bu nedenle gölgeler
olduğu gözlenmiştir. Bunlar atmosferi olma- yok olur. Bu da çoğu yüzey şeklini seçmeyi
yan uyduya çarpan çok küçük göktaşlarının güçleştirir. Ayrıca dolunay o kadar parlaktır
ürünüdür. Ay toprağı bu mikroskobik krater- ki teleskopla, hatta bir dürbünle bakıldığında
ler nedeniyle koyu renkte görünür. Özellikle gözü rahatsız eder.
eski yüzeyler koyu tonluyken görece yeni Ay gözlemlerine önce onun evrelerini in-
oluşmuş kraterler daha açık renkli görünür. celeyerek başlayabilirsiniz. Ay, her gün biraz
Kraterlere verilen adlarsa genellikle geç- daha geç doğar. Bu ortalama 50 dakikalık
mişte yaşamış ünlü kişilere, özellikle de eski gecikme, onun bize bakan yüzünün farklı
bilim insanlarına aittir. Tycho, Kepler, Co- miktarlarda ışık almasını sağlar. Eğer dikkat
pernicus kraterlere verilmiş adlara belirgin ettiyseniz, Ay’ın belli dönemlerde gündüzleri
örneklerdir. de gökyüzünde olduğunu görmüşsünüzdür.
Kraterleri yaş sırasına dizmek, kısmen Yani Ay’ı gündüzleri de gözlemek mümkün.
de olsa olanaklıdır. Eğer bir krater başka bir Gözlemlerinizi denizleri ve kraterleri ayırt
kraterin duvarını bölüyorsa, bu kraterin daha ederek sürdürebilirsiniz. Koyu görünen böl-
genç olduğu söylenebilir. Bu bir dürbünle bile geler denizler, daha parlak olan bölgelerse
yapılabilecek bir gözlemdir. kraterler ve diğer yeni oluşumlardır.

Yapay Uydu Gözlemciliği
Her ne kadar doğal birer gökcismi olmasalar da, gece gökyüzünün birer parçası
olduklarından yapay uydular da genellikle amatör gökbilimcilerin ilgi alanına girer.
Yapay uyduları herhangi bir gözlem aracı olmadan gözleyebilirsiniz.
İşte bunun için bazı ipuçları.
A kşam Güneş battıktan yaklaşık yarım

saat sonra gökyüzüne baktığınızda,
gökyüzünün doğu yarısının daha karanlık
deni, Güneş ufkun altında alçaldıkça uydu-
ların gölgede kalmasıdır. Uydular doğudan
başlayarak görünmez olur. Sabahlarıysa bu-
olduğunu görebilirsiniz. Bu karanlık böl- nun tersi olur. Hava aydınlanmaya başlama-
ge dakikalar geçtikçe genişler ve bir süre dan önce yapay uydular önce doğu yönünde,
sonra tüm gökyüzünü kaplar. Bu gördüğü- sonra da hemen hemen tüm gökyüzünde
müz, Dünya’nın atmosfere düşen gölgesidir. görünür hale gelir.
Güneş bulunduğumuz yerde batmış olsa Gökyüzündeki en parlak uydular Iridi-
bile, ışınları atmosferin üst kısımlarını ay- um uydularıdır. İletişim amacıyla kullanılan
dınlatmayı sürdürür. Bu nedenle hava hâlâ bu uydu sistemi etkin 66 uydunun yanı sıra
aydınlıktır. Ama Dünya’nın gölgesi iyice yedek birkaç uydudan oluşur. Bu uydular
yükseldiğinde hava kararır. İşte bu sırada yerden 750-800 km yüksektekteki yörünge-
gökyüzünde yıldızlar belirir. Yine bu sırada lerinde Dünya çevresinde yaklaşık 100 daki-
yıldızların arasında hareket eden noktacıklar kada bir dolanır.
görürüz. Bunlar çoğu yeryüzüne görece ya- Bir Iridium uydusu parlamasının tipik
kın yörüngelerde dolanan yapay uydulardır. özelliği, kısa sürmesidir. Uydu normalde
Henüz ufkun altında yeterince alçalmadığı çıplak gözle görünmezken, görünür hale gel-
için Güneş’in ışınları birkaç yüz kilometre dikten yaklaşık 30-40 saniye sonra en yüksek
üzerimizde dolanan bu uydulardan yansır. parlaklığına ulaşır ve ardından giderek sö-
Onları bu sayede görebiliriz. nükleşir ve gözden kaybolur. Bunlar toplam
Başlangıçta, uçakları yapay uydularla iki dakikadan kısa süre içerisinde gerçekleşir.
karıştırabilirsiniz. Uçakların yanıp sönen Iridium uydularının ne zaman, nerede görü-
ışıkları onları uydulardan ayırmamızı kolay- neceğini önceden bilerek gözleme çıkmak en
laştırır. Uyduların yansıttıkları ışık genellikle iyisi. Gökyüzünde böyle bir parlama görecek
sabittir. Ama bazı uyduların parlaklığında olursanız, bunun UFO değil, Iridium uydusu
periyodik değişimler olabilir. Bu değişimler olduğunu rahatlıkla söyleyebilirsiniz.
uydunun kendi çevresindeki dönüşüne bağlı Yapay uydular arasında en çok ilgi çekeni
olduğundan genellikle bir saat gibi düzgün kuşkusuz Uluslararası Uzay İstasyonu. Yak-
aralıklarla gerçekleşir. Uçaklardaki gibi ya- laşık 350 km yüksekte saatte 27.700 km hızla
nıp sönen belirgin ışıklar görülmez. yörüngesinde dolanan istasyon Dünya’nın
Yapay uyduları çoğunlukla Güneş battık- çevresini günde yaklaşık 15 kez dolanır. Bu
tan bir süre sonrasına kadar görmemizin ne- hızı sayesinde gökyüzünde yüksekten uçan
54

bir yolcu uçağı kadar hızlı görünür. Bazı za-
manlar gökyüzünü neredeyse bir uçtan diğe-
rine kat ederek 45 dakika kadar gökyüzünde
görülebilir.
Uzay İstasyonu’nun parlaklığı Venüs’ün-
kine yakın. Bu, gökyüzündeki en parlak yıl-
dızdan 16, yaz ve sonbahar gökyüzündeki en
parlak yıldızlardan 25 kat parlak olduğu an-
Alp Akoğlu
lamına geliyor. Bu haliyle Uzay İstasyonu’nu
kent merkezinden bile kolayca gözlemek
mümkün. Yaklaşık olarak yönünü ve geçiş 2007 yılında Bursa Uludağ’da düzenlediğimiz
10. Ulusal Gökyüzü Gözlem Şenliği sırasında çekilen bu fotoğrafta
zamanlarını bilmek yeterli. Uluslararası Uzay İstasyonu geçişi görünüyor.
İstasyonun bazı geçişleri ufka yakın, bazı
geçişleri daha yüksekten olur. Ufka yakın ge- latılır (bazen daha sık) ve birkaç günlüğüne
çişleri ufkun açık ve havanın temiz olmadığı İstasyon’a kenetli kalır. Kenetlenme öncesi
yerlerden görmek biraz zor olabilir. Bu ge- ve sonrası yaklaşma ve uzaklaşma sırasında
çişlerde istasyonun parlaklığı da biraz düşük İstasyon üzerinizden geçerse, buna tanık ola-
olur ve geçiş genelde daha kısa sürer. bilirsiniz. Böyle bir durumda, gökyüzünde
Yüksek geçişlerde istasyon daha parlak birbirini izleyen (hatta birbirine yaklaşan ya
görünür ve geçişin süresi beş dakikayı bula- da uzaklaşan) iki parlak ışık görünür.
bilir. Geçiş başladığında ufkun üzerinde gö- Yapay uyduların, özellikle de çıplak gözle
rünen İstasyon’un parlaklığı sönüktür, ama görünecek kadar parlak olanların geçiş za-
yükseldikçe parlaklığı artar. Geçişin sonu da manları ve nereden, nasıl görünecekleriyle
ilginçtir. İstasyon gökyüzünde hızla sönük- ilgili bilgilere çeşitli internet sitelerinden
leşir, kızıl bir renk alır ve ardından gözden ulaşabilirsiniz. Bizim önereceğimiz site He-
kaybolur. Bunun nedeni Dünya’nın gölgesi- avens Above (www.heavens-above.com). Bu
ne girmeye başlamasıdır. siteden özellikle Uluslararası Uzay İstasyonu
İstasyon’un sönükleşmeye başlamasıyla (ISS) ve Iridium uydularıyla ilgili gözlem
gözden kaybolması arasında geçen zaman, bilgilerine ulaşmak mümkün. Bunun yanı
Güneş’in İstasyon’daki astronotlara göre ne sıra daha düşük parlaklıktaki uyduların ge-
kadar sürede battığı konusunda bize fikir ve- çişleriyle ilgili hesaplamalar da yapılabiliyor.
rir. Güneş atmosferin arkasında alçalırken, Bunun için öncelikle siteye kayıt olmak ge-
atmosferden süzülüp gelen ışınlar istasyonun rekiyor.
kırmızı bir renk almasına yol açar. Ardından Uyduların geçiş zamanlarını hesaplatmak
Güneş Dünya’nın arkasına girer. İstasyon yö- için öncelikle gözlemleri yaptığınız yerin
rüngede çok hızlı hareket ettiğinden, orada konum bilgisinin tanımlanması gerekiyor.
Güneş’in batışı yalnızca birkaç saniye sürer. Sitenin veri tabanında Dünya’nın neresinde
Uzay İstasyonu gözlemleri bazen çok olursanız olun hemen hemen tüm yerleşim
daha ilginç hale gelir. İstasyon’a astronot ve yerlerinin, köylere kadar, koordinatları bulu-
erzak taşıyan uzay aracı, birkaç ayda bir fır- nuyor. Size listeden seçip kaydetmek kalıyor.

Dürbünle Gözlem
Dürbün gökyüzü gözlemciliğine yeni başlayanlar için ideal bir gereçtir. Ne var ki
birçoğumuzun evinde bulunan dürbünü alıp gökyüzüne çevirmek pek de aklımıza gelmez.
Oysa ister gökyüzü gözlemciliğine yeni gönül vermiş olun, isterse bu işin uzmanı olun
dürbün yanınızdan ayırmamanız gereken araçlardan biridir.
B ir dürbünle neler yapabileceğimize bir-

kaç örnekle değinelim: Ortalama bir
dürbünle, karanlık bir gökyüzünde yaklaşık
“Gökyüzü gözlemciliği için kullanılacak
dürbünlerin hangi özelliklere sahip olması
iyidir?”
150.000 yıldız seçebiliriz. Çıplak gözle en iyi Bu sorunun yanıtından önce dürbün-
koşullarda ancak 3000 kadar yıldız görebil- lerin yapıları konusunda biraz bilgi sahibi
diğimizi varsayarsak, bu sayı hiç de az değil. olmakta yarar var. Dürbünlerin optik özel-
Çıplak gözle silik bir ışık bandı olarak gör- likleriyle mercekli teleskopların optik özel-
düğümüz Samanyolu, dürbünle, sayısız yıl- likleri çok benzerdir. Bir farkı, dürbünlerin
dız, yıldız kümesi ve bulutsudan oluşan bir iki teleskobun birleştirilmesiyle oluşturul-
kuşağa dönüşür. Dürbünle normalde beyaz malarıdır. Bu teleskoplardan her biri iki
noktacıklar olarak gördüğümüz yıldızların temel parçadan oluşur. Bunlardan biri ışığı
renklerini ayırt edebiliriz. Jüpiter’in dört toplamaya yarayan objektiftir. İkincisiyse,
büyük uydusunu görebilir, hareketlerini iz- göz merceği ya da oküler olarak adlandırılan
leyebiliriz. Çıplak gözle görülmeleri hemen mercek takımıdır. Göz merceği, objektiften
hemen olanaksız olan mavi gezegenler Ura- gelen ışınları paralel hale getirerek bakılan
nüs ve Neptün’ü, mavi birer nokta olarak da cismi görmemizi olanaklı kılar.
olsa görebiliriz. Çoğu dürbünde objektif ve göz merceği
Bazı gökcisimlerini gözlemlemenin en iyi arasında bir prizma sistemi bulunur. Işık
yolu onlara bir dürbünle bakmaktır. Andro- prizmanın içinde birkaç kez yansır ve bu
meda Gökadası, Ülker ve Hyades gibi yıldız dürbünün kısa olmasını sağlar.
kümeleri ile yakın kuyrukluyıldızlar dürbü- Dürbünün özelliği görüntüyü büyütme-
nün görüş alanını doldurduklarından, en sinin yanında çıplak gözden daha çok ışık
iyi dürbünle gözlenirler; onlara teleskopla almasıdır. Burada objektifin alanı dolayısıy-
baktığımızda, ancak küçük bir bölümlerini la da çapı önem kazanır. Toplanan ışık mik-
görebiliriz. Dürbünle Ay’daki en az 100 kra- tarı, çapın karesiyle orantılıdır. Dürbünlerin
ter ve dağ yapısını seçebiliriz. Bir dürbünle üzerinde, 10x50, 6x25 gibi ifadeler yer alır.
yapabileceğimiz gözlemler, yukarıda saydık- İşte bu sayılar, büyütme gücünü ve objektif
larımızla da sınırlı değil. çapını ifade eder. 10x50’lik bir dürbün 10
Peki, her dürbünü gökyüzü gözlemlerin- kez büyütür ve objektif çapı 50 mm’dir.
de kullanabilir miyiz? Bu soruya vereceği- Gökyüzü gözlemciliğinde en çok kul-
miz yanıt evet olsa da, soruyu şu şekilde sor- lanılan dürbünler, 7x50 ve 10x50’lik dür-
duğumuzda söylenecek birtakım şeyler var: bünlerdir. 40 mm’den küçük mercek çaplı
56

Alamy
dürbünler yeryüzü gözlemlerinde yeterli ol- Dürbünden baktığınızda görüntü düzgün

makla beraber, gökyüzü gözlemlerinde sö- bir daire şeklinde olmalıdır. Filmlerde iç içe
nük cisimleri göstermede yetersiz kalabilir. geçmiş şekilde gösterilen “dürbün efekti”
Küçük objektif çaplı dürbünler gezegen ve normalde olmaması gereken bir şeydir. Eğer
Ay gözlemlerinde kullanılabilir. Gökyüzü dürbün bu şekilde gösteriyorsa ya gözmer-
gözlemlerinde kullanacağınız bir dürbünün ceklerinin açıklığını yanlış ayarlamışsınızdır
büyütme gücü tercihen 7x - 12x arasında ya da dürbünde ciddi bir paralellik sorunu
olmalıdır. Daha yüksek büyütmelerde elin vardır.
titremesi görüşü bozar. Yüksek büyütme gü- Mercekler: Dürbünle hem gece hem de
cüne sahip bir dürbün alacaksanız, üçayağa gündüz bakın. Merkezdeki görüntünün net
yerleştirilebilir olmasına dikkat etmelisiniz. ve keskin olmasına dikkat edin. Merkezden
Dürbün alırken, onun istenilen nitelikte kenara, yarı yola kadar görüntü çok net ol-
olup olmadığını anlamak için, kendiniz bir- malı, renkler ayrışmamalıdır. Gece yapaca-
takım denemeler yapabilirsiniz. Bunları bel- ğınız gözlemde, yıldız gibi noktasal bir ışık
li başlıklar altında toplayacak olursak: kaynağına bakın. Görüntü dağılmamalı ve
Ağırlık: Dürbünün olabildiğince hafif ol- renklere ayrışmamalıdır. Kenarlarda görün-
masına özen gösterin. Ağır dürbünleri uzun tünün bir miktar bozulması normal, ancak
süre kullanmak ve taşımak boyun ağrılarına bu dikkat çekici derecede olmamalı.
neden olabilir. Görüş açısı: Dürbünle baktığımızda gör-
Paralellik: Aydınlık bir yere doğrulttuğu- düğümüz görüntünün açısal çapı bir başka
nuz dürbünü gözlerinizden birkaç santimet- önemli özellik. Bu değer 7x50’lik dürbün-
re uzaklaştırın ve göz merceklerine bakın. lerde ortalama 7°, 10x50’lik dürbünlerde 5°-
Göreceğiniz ışık diski, yuvarlak ve düzgün 6°’dir. Bazı düşük kaliteli dürbünlerin görüş
olmalıdır. Yanlış yerleştirilmiş bir prizma açısı daha düşüktür. Bunlarla baktığınızda
bozuk ve düzgün aydınlanmamış bir gö- bir tünelin içinden bakıyor hissine kapı-
rüntü verir. Ayrıca, prizmalardan biri ya da lırsınız. Görüntünün kenarlarında önemli
ikisi yerinden oynadıysa dürbünü oluşturan bozulmalar olmadığı sürece olabildiğince
teleskopların paralelliği bozulacak, bu da ra- geniş görüş açışına sahip dürbünleri tercih
hatsızlık verecektir. Bunu denemek için dür- edin.
bünü gündüz aydınlıkta uzak bir hedefe çevi-
rin. Eğer “şaşılık” hissediyorsanız dürbünün
prizmalarının yerleşiminde sorun vardır.

Teleskop Nasıl Çalışır?
Teleskoplar karmaşık aletler gibi görünebilir. Bazı modern teleskoplar, karmaşık

elektronik düzenekleri nedeniyle gerçekten de öyle görünür. Tasarımları farklı olsa
da teleskopların çalışma şekli birbirine çok benzer. Teleskopların tasarımlarındaki en
büyük fark, bazı tiplerde mercek yerine ayna kullanılmasıdır. Her ikisi de aslında aynı
işlevi görürür. Bu yazımızda teleskopların temel özellikleriyle ilgili bilgiler veriyoruz.
Büyütme: Bir teleskobun büyütme gücü objektif çapını söylerler. Çünkü gözlenen
(katsayısı) kolayca hesaplanabilir. Birinci cisimden yeterince ışık toplandıktan sonra
merceğin yani objektifin odak uzunluğunun teleskop o cismi istenen ölçüde büyütebilir.
gözmerceğinin odak uzunluğuna bölünme-
si, teleskobun büyütme gücünü verir. Örne- Odak Oranı: Bir teleskobun özellikleri
ğin, objektifin odak uzunluğu 1000 mm (1 belirtilirken objektif çapının yanında odak
metre) olan bir teleskoba odak uzunluğu 10 oranı (focal ratio) denen bir özellik de veri-
mm olan bir gözmerceği takarsanız, bu te- lir. Bu aslında fotoğrafçılıkla ilgilenenlerin
leskop 100 kat büyütür. iyi bildiği bir kavram. Çünkü fotoğraf ma-
Eğer bir teleskop kullanıcısı için tek et- kinelerinde de objektifin açıklığı bu değer-
ken teleskobun büyütme gücü olsaydı, bü- le ifade edilir. Odak oranı, objektifin odak
yük çaplı teleskoplara gereksinim olmazdı. uzunluğunun objektifin çapına bölünme-
Çünkü kuramsal olarak, küçük bir teleskop- siyle bulunur. Bu oran “f-oranı” olarak da
la bile çok yüksek büyütmeler elde edilebilir. bilinir. Örnek verecek olursak, 200 mm ça-
Ancak, teleskopla bakılan nesnenin parlak- pında olan ve 2000 mm odak uzunluğuna
lığını hesaba katmak zorundayız. Bir cismin sahip bir teleskobun f oranı 10’dur ve bu f/10
bir teleskopla ne kadar büyütülebileceğinin olarak gösterilir.
kesin bir formülü yok. Bununla birlikte,
çoğu gözlemcinin üzerinde anlaştığı basit
bir hesaplama yöntemi var: Buna göre bir
teleskop en fazla objektif çapının milimetre-
si başına bir kat büyütme yapabilir. Örneğin,
objektif çapı 100 mm olan bir teleskop en
fazla 100 kat büyütebilir.
Bir teleskop, temel işlevini yaparken yani
büyütürken, gözlenen gökcismini gözün
algılayabileceği kadar parlak göstermelidir.
Bunu sağlamanın yolu, göze ulaşan ışık mik-
tarını artırmaktır. Bunu yapmanın yoluysa
objektifin çapını büyütmektir. Teleskop üre-
ticileri ve bilinçli satıcılar ürünlerinin özel-
liklerini belirtirken büyütme gücünü değil
58

Teleskobun odak uzunluğu
Teleskobun büyütme gücü =
Gözmerceğinin odak uzunluğu
Açıklık (objektifin çapı)
Gözmerceğinin
odak uzunluğu

Teleskobun odak oranı =
Açıklık (objektifin çapı)
Düşük f oranına sahip teleskoplar daha Yüksek f-oranına sahip teleskoplar, daha
parlak görüntü oluştururlar. Buna karşılık yüksek büyütmelere elverişlidir. Düşük
fazla büyütmeye uygun olmazlar. Bu ne- f-oranına sahip bir teleskop, gerektiğinde
denle bu teleskoplar, bulutsular ve açık yıl- yüksek f oranına sahip bir teleskoba dönüş-
dız kümeleri gibi gökyüzünde görece geniş türülebilir. Bunun için “Barlow” adı verilen
alan kaplayan derin gökyüzü cisimlerini mercekler kullanılır. Gözmerceğine ben-
gözlemek için daha uygundur. Bu gökci- zeyen bu mercekler, teleskopla gözmerceği
simleri gökyüzünde geniş bir alan kapla- arasına takılır.
dıklarından yüksek büyütmelerde genellik- Daha çok derin gökyüzü cisimlerini göz-
le teleskobun görüş alanının dışına taşarlar. lemek isteyen bir gözlemci, düşük f oranına
Daha çok gezegenleri ve başka gökcisim- sahip bir teleskop satın alabilir ve gezegen-
lerini yüksek büyütmeli olarak gözlemekten leri gözlemek istediğinde bir Barlow mer-
hoşlanan bir amatör gökbilimci, yüksek f-o- cekten yararlanabilir.
ranına sahip bir teleskop seçer.
Aşağıda farklı teleskop tiplerinin yapılarını gösteren kesitleri görüyorsunuz.
Mercekli teleskop kesiti Newton tipi teleskop kesiti Schmidt-Cassegrain tipi teleskop kesiti

Gökyüzü Fotoğrafçılığı
Djital (sayısal) fotoğraf makineleri yaşamımızın ayrılmaz bir parçası haline geldi.
Peki, basit bir dijital fotoğraf makinesiyle bile çok güzel gökyüzü fotoğrafları çekebileceğinizi
biliyor musunuz? Eğer gökyüzü fotoğrafçılığına ilgi duyuyorsanız, başlangıçta gereksiniminiz
olan şey artık hemen hepimizin sahip olduğu basit bir makineden fazlası değil.
G eleneksel filmli makinelerle dijital ma-

kinelerin çalışma şekilleri birbirine çok
benzer. Aralarındaki en önemli fark, görün-
okumanın yanı sıra özellikle başlangıçta çok
sayıda çekim yaparak, deneme yanılma yo-
luyla kazanılır.
tünün birinde filmle, ötekinde de ışığı sayısal
değerlere dönüştüren bir algılayıcıyla kayde- Işık ve Renk: Güneş, Ay ve birkaç gezegen
dilmesi. Dijital makineler, henüz filmli maki- dışında, gökyüzünde fotoğraflayabileceğimiz
nelerin çözünürlüğüne ulaşmamış olsa da, en cisimler çok sönüktür. Bu nedenle, olabildi-
basitleriyle bile elde edilen görüntüler artık ğince çok miktarda ışık kaydetmek önem
fazlasıyla tatmin edici. taşır. Fotoğraf makineleri algılayıcı yüzeye
Dijital makinelerin filmli makinelere göre düşen ışık miktarını, mercekle ışığa duyarlı
birtakım üstünlükleri var. Bunlar, özellikle algılayıcının arasında bulunan örtücü (perde)
gökyüzü fotoğrafı çekerken işimizi kolaylaş- ve diyafram adı verilen iki düzenekle ayarlar.
tırır. Sonuçların anında elde edilmesi, çok Perde poz süresini ayarlarken diyafram da
sayıda fotoğrafın neredeyse sıfır maliyetle ışığın geçtiği deliğin büyüklüğünü değiştirir.
çekilebilmesi ve fotoğrafların doğrudan bilgi- Birçok makine “M” (manual) durumuna
sayara aktarılmaya ve işlenmeye hazır olması getirilerek bu ayarları fotoğrafçının yapma-
bunların en önemlileri. sına olanak tanır. Gökyüzü fotoğrafçılığında
Günlük yaşamımızda genellikle anı fotoğ- amaç genellikle algılayıcı yüzeye olabildiğin-
rafı çekmek için kullandığımız makineler poz ce çok ışık düşürmek olduğundan, diyafram
(ışıklama) süresi, diyafram ayarı, beyaz den- hemen her zaman en açık değerde tutulur.
gesi ve odak ayarı gibi, fotoğrafı doğrudan Gereksinim duyulan pozlama miktarı da
etkileyen bazı ayarları otomatik olarak yapar. perdenin açık kalacağı sürenin ayarlanmasıy-
Hatta makinenin içerdiği yazılım, görüntüyü la belirlenir.
belli ölçüde işleyerek bize olabildiğince güzel Hemen her fotoğraf makinesi, algılayıcı
bir fotoğraf oluşturur. yüzeyin duyarlılığının değiştirilebilmesine
Ne var ki dijital makinelerin otomatik de olanak tanır. Algılayıcının duyarlılığı ISO
olarak yaptığı bu ayarların çoğu, gökyüzü değeriyle gösterilir. Basit makinelerde ISO
fotoğrafı çekerken işimize yaramaz. Bu ayar- değeri 100 ile 400 arasında değişirken, DSLR
ları kendimiz yaparsak, genellikle daha iyi (Dijital Tek Lens Refleks) makinelerde duyar-
sonuçlar elde ederiz. İşte bu nedenle gökyü- lılık 3200 ISO’ya kadar çıkar. ISO değerleriyle
zü fotoğrafçılığında deneyim büyük önem makinenin duyarlılığı arasında doğrudan bir
taşır. Bu da bu konuda yazılmış kaynakları orantı bulunur. Örneğin, 3200 ISO ile 1 sani-
60

Tunç Tezel (www.twanight.org)
ye ışıklanan bir fotoğrafa benzer bir fotoğraf Gökyüzü fotoğrafı çekerken beyaz den-
elde etmek için 100 ISO ile 32 saniyelik bir poz gesini (white balance) de sizin seçmeniz ge-
süresi gerekir. ISO değerleriyle ilgili bilinmesi rekebilir. Dijital makinelerde beyaz dengesi
gereken en önemli ayrıntı, değer arttıkça gö- ayarı otomatik olarak yapılır. Böylece, değişen
rüntünün niteliğinin bozulmasıdır. Birkaç de- ışık ve renk koşullarında makinenin gerçeğe
nemede, istediğiniz nitelikte görüntüyü hangi yakın görüntü elde etmesi sağlanır. Birçok
ISO değerinde elde edeceğinizi bulabilirsiniz. makine bunu fotoğrafçının ayarlamasına ola-
İşin içine matematik girince durum biraz nak tanır. Otomatik beyaz dengesi, gündüz
karmaşık görünebilir; ancak bir fotoğrafçının fotoğraflarında genellikle başarılı sonuçlar
bu basit hesapları bilmesi gerekir. Ne var ki verir. Ne var ki gece ve gökyüzü fotoğrafla-
gökyüzü fotoğrafçıları, vereceğimiz ipucu sa- rında sonuçlar her zaman tatmin edici olmaz.
yesinde işlerini kolaylaştırabirler: Elimizdeki En iyisi, gece fotoğrafı çekerken “günışığı”
üç değişkenin (poz, diyafram ve ISO değer- (daylight) ayarında çekim yapmak. Eğer ışık
leri) ikisini sabitleyerek yeterince tatmin edici kirliliğinin fazla olduğu bir yerde çekim ya-
sonuçlar almak olanaklı. Diyaframı en açık pıyorsanız, beyaz ayarını “tungsten” olarak da
değere (en düşük sayı), ISO değerini de maki- seçebilirsiniz, böylece lambaların gökyüzüne
nenin olanak tanıdığı en yüksek değere sabit- yansıyan sarımsı rengi belli ölçüde günışığına
leyin. Eğer fotoğraflar rahatsız edici derecede yaklaştırılmış olur. Gökyüzü fotoğrafı çeker-
noktacıklı çıkıyorsa, ISO değerini biraz dü- ken, makinenin flaşını kapalı konuma getir-
şürebilirsiniz. Böylece, yalnızca poz süresini meyi unutmayın.
değiştirerek çok değişik gökyüzü fotoğrafları
çekebilirsiniz.

Tunç Tezel (www.twanight.org)
Odak Ayarı: Gökyüzü fotoğrafçılığı rın elle (eğer makineniz DSLR değilse, bazı
konusunda deneyimi olan birçok amatör düğmelere basılarak) yapılmasına olanak
gökbilimci bile makinenin odak ayarını ya- tanır.
parken sıkıntı yaşar. Eski model, otomatik Odaklama genellikle deneme-yanılma
odak ayarı (autofocus) olmayan makineler- yoluyla yapılır. Öncelikle fotoğrafı çekme-
de, odak ayarı merceğin çevrilerek hareket den önce gökyüzündeki parlak bir gezegenin
ettirilmesiyle sağlanırdı. Bu objektiflerde, ya da yıldızın görüntüsünü ekranda (DSLR
ayar sonsuz yönüne tamamen çevrildiğinde kullanıyorsanız bakaçta) en küçük ve net
fotoğraf makinesi sonsuza odaklanırdı. Ne görünecek şekilde, odak ayarı yapmalısınız.
var ki elle ayarlamaya olanak tanısalar bile, Ardından çekeceğiniz fotoğrafları ekranda
günümüzün objektifleri sonsuzdan öte bir büyüterek incelemeli ve en iyi ayara ulaşana
noktaya kadar döndürülebiliyor. Bu, maki- kadar çekim yapmalısınız. Özellikle gökyü-
nenin otomatik odaklama yapabilmesi için zü fotoğrafçılığı için tasarlanmış bazı DSLR
bir zorunluluk. Ancak, bu durum gökyüzü makinelerde, belirli bir alanın büyütülmüş
fotoğrafçılarının işini zorlaştırıyor. görüntüsü eşzamanlı olarak ekrana yansı-
Otomatik odak ayarı, Ay ya da alacaka- tılır. Bunlarda odak ayarı yapmak çok daha
ranlıkta ufuk fotoğrafları çekimleri hariç kolay olur.
gökyüzü fotoğrafları çekerken hemen hiç işe Eğer fotoğraf makinenizde “sonsuz” se-
yaramaz. Makine ayarlama yapamadığı için çeneği varsa, bunu kullanmayı da deneyebi-
fotoğraf çekmeye izin vermez. Ya da fotoğraf lirsiniz. Ancak, sıradan fotoğraf makineleri
net olmaz. Birçok fotoğraf makinesi, bu aya- gökyüzü fotoğrafçılığı için tasarlanmadığın-
62

Efe Tuncel
dan, bu özellik her makinede iyi sonuç ver- Gökyüzü fotoğrafçılığı, üzerine uzun
meyebilir. Eğer bir DSLR makine kullanı- uzun yazılabilecek bir konu. Burada sözünü
yorsanız, objektif size elle ayarlama olanağı ettiğimiz gibi en basit şekliyle yapılabilir. Bir
tanıyacağı için belirlediğiniz en iyi değeri teleskoba bağlanacak bir fotoğraf makinesiy-
objektifin üzerine işaretleyebilirsiniz. Eğer le gökyüzünün derinliklerine de dalabilir-
yalnızca gökyüzü fotoğrafları çekmeye ayı- siniz. Şimdilik, bu bilgiler ışığında gökyüzü
rabileceğiniz bir objektifiniz varsa, odak aya- fotoğrafları çekmeye başlayabilirsiniz. Öne-
rını yaptıktan sonra odak ayarı halkasını bir rimiz, gökyüzü fotoğrafçılığına ışık kirlili-
bantla sabitleyebilirsiniz. Böylece her gece ğinden biraz olsun uzaklaşıp, gökyüzündeki
yeniden ayar yapmak zorunda kalmazsınız. takımyıldızların, akşam alacakaranlığında
Odak ayarını olabildiğince iyi yaptıktan ufkun üzerindeki gezegenlerin fotoğraflarını
sonra bile çektiğiniz fotoğraflar bulanık olu- çekerek başlamanız. Her konu için örneğin,
yorsa, diyaframın açıklığını 1-2 durak kısa- 1 saniyeden 30 saniyeye kadar (fotoğraf ma-
bilirsiniz. Bu durumda aynı oranda uzun poz kinesi izin verdiği ölçüde) değişen poz sü-
süresini aynı oranda artırmanız gerekecektir. releri vererek fotoğraf çekin ve ortaya çıkan
Ancak çektiğiniz fotoğraflar daha net ola- sonuçları inceleyin.
caktır.
Gökyüzü fotoğrafı çekilirken genellik-
le uzun poz süreleri verildiğinden, fotoğraf
makinesinin bir şekilde sabitlenmesi gerekir.
Bunun için genellikle bir üçayak kullanılır.

Sedat Bilgebay


Gokyuzu Gozlemciligi Rehberi 2 0 1 4 G o

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gokyuzu Gozlemciligi Rehberi 2 0 1 4 G o

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gökyüzü Gözlemciliği Rehberi

Dr. Tuncay Özışık

Grafik Tasarım - Uygulama

TÜBİTAK ULUSAL GÖZLEMEVİ

TÜBİTAK BİLİM VE TEKNİK DERGİSİ

gokyuzukitap2014SON.indd 2 28.12.2013 16:21

2014 Gök Olayları Takvimi 2

2014’ün Önemli Gök Olayları 4

Aylık Gök Olayları 8

Gök Olayları Çizelgesi 32

Gökyüzü Gözlemciliği Rehberi 34

Gökcisimleri Nasıl Adlandırılıyor? 40

En Değerli Gözlem Aracı: Gözlerimiz 44

Gökyüzündeki Yol Gösterici: Büyük Kare 48

Yapay Uydu Gözlemciliği 54

Teleskop Nasıl Çalışır 58

gokyuzukitap2014SON.indd 3 28.12.2013 16:21

gokyuzukitap2014SON.indd 4 28.12.2013 16:21

gokyuzukitap2014SON.indd 5 28.12.2013 16:21

Bu yıl iki Ay iki de Güneş tutulması gerçekleşecek. Ancak bu tutulmalar

15 Nisan 2014 Tam Ay Tutulması

Kuzey Amerika’daki gözlemciler bu tutulmanın tamamını izleyebilecek.

8 Ekim 2014 Tam Ay Tutulması

Kuzey Amerika’nın batısında, Pasifik Okyanusu’nun neredeyse tamamında,

16 Ağustos 2008’deki Parçalı Ay Tutulması’nın Antalya’dan çekilmiş fotoğrafı

gokyuzukitap2014SON.indd 6 28.12.2013 16:21

Y1: Yarıgölge tutulma başlangıcı (04:54)

Total Lunar Eclipse of 2014

Y1: Yarıgölge tutulma başlangıcı (08:15) Y2

gokyuzukitap2014SON.indd 7 28.12.2013 16:21

29 Nisan 2014 Halkalı Güneş Tutulması

Tutulma, Avustralya’nın tamamındaysa parçalı tutulma olarak görülecek.

23 Ekim 2014 Parçalı Güneş Tutulması

Bu yılın ikinci Güneş tutulması yalnızca parçalı tutulma olarak gerçekleşecek ve

Kıtanın kuzey doğusunda, Kanada’da tutulma oranı % 80’i bulacak.

Quadrantid (Dörtlük) 3-4 Ocak 120

Lyrid (Lir) 22-23 Nisan 20

Eta Aquarid (Eta Kova) 4-5 Mayıs 60

Delta Aquarid (Delta Kova) 27-28 Temmuz 20

Perseid (Perse) 12-13 Ağustos 90

Orionid (Avcı) 20-21 Ekim 20

Leonid (Aslan) 17-18 Kasım 15

Geminid (İkizler) 13-14 Aralık 120

gokyuzukitap2014SON.indd 8 28.12.2013 16:21

Annular Solar Eclipse of 2014 Apr 29

Partial Solar Eclipse of 2014 Oct 23

Eclipse Magnitude = 0.8114 Gamma = 1.0908

Constants & Ephemeris Geocentric Libration

Merkür ay boyunca akşam gökyüzünde Mars ayın başlarında geceyarısı civarı

gokyuzukitap2014SON.indd 8 28.12.2013 16:21

01 Ocak Ay Dünya’ya en yakın konumunda (356.923 km)

KUZEY 1 Ocak 22:00

Aslan Andromeda Kanatlı At

Regulus Arabacı BATI

gokyuzukitap2014SON.indd 9 28.12.2013 16:21

gokyuzukitap2014SON.indd 10 28.12.2013 16:21

01 Şubat Merkür ile Ay günbatımında batıda birbirine yakın görünümde

KUZEY 1 Şubat 22:00

Vaşak Kapella Üçgen Balıklar

gokyuzukitap2014SON.indd 11 28.12.2013 16:21

gokyuzukitap2014SON.indd 12 28.12.2013 16:21

10 Mart Jüpiter ve Ay gece boyunca birbirine yakın görünümde

KUZEY 1 Mart 22:00