UNIVERZITET „DŽEMAL BIJEDIĆ“ U MOSTARU

MAŠINSKI FAKULTET

SEMINARSKI RAD

PREDMET: Konstrukcija alata za deformisanje

Tema rada: PROBIJANJE I PROSIJECANJE

Profesor: Himzo Đukić i Mirna Nožić Student: Lugavić Zehrudin

Mostar, Juni 2017 god.

Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

1. ANALIZA EKONOMIČNOSTI I ISKORIŠTENOSTI MATERIJALA

S obzirom da se ograničenje posmaka trake vrši koračnim nožem to zahtjeva poseban

dodatak na širinu trake te širinu mosta čije vrijednosti se usvajaju iz tabela.

Iz tabele 3.4 . smo odredili vrijednost širine ruba koja iznosi b=3,1 mm, i vrijednost debljine
mosta b1=3,6 mm za debljinu lima od s = 3 mm.
Uloga ovih dodataka jeste osiguranje potrebne krutosti trake pri pomijeranju kroz alat kao i
kompenzacija centralnih grešaka pomijeranja.

1.1. Jednoredni uzdužni raspored

- Širina trake :

Bul = L + 2b + c/2 = 42+2*3,1+6/2= 51,2 mm

Biz = L + 2b = 42+2*3,1 = 48,2 mm

- Korak :

X = L1 + b1 = 71 + 3,6 = 74,6 mm

- Stepen iskorištenja materijala :

N= L/x=2000/ 74,6=32 komada

ɳ= N*A / L*Bul

ɳ= 32*1552,12/ 2000*51,2

ɳ= 37%

1
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

1.2. Jednoredni poprečni raspored

- Širina trake :

Bul = L + 2b + c/2 = 71 + 2 * 3,1 + 3= 80,2 mm

Biz = L+2b = 71 +6,2 = 77,2 mm

- Korak :

X = L + b1 = 42 + 3,6 = 45,6 mm

- Stepen iskorištenja materijala

N= L/x= 2000/45,6= 43 komada

ɳ= N*A/L*Bul= 43*1552,12/ 2000*80,2

ɳ= 42%

2
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

1.3 Jednoredni kosi raspored

- Širina trake

Bul= L+2b+c/2= sin45° d+2b+c/2= sin45°* 82,5 +2*3,1* 6/2= 67 mm

Biz= sin d +2b = 64 mm

d=√a2+b2= 82,5 mm

- Korak

X= cos45°* 82,5 +b1 = 61,9 mm

- Stepen iskorištenja materijala

N=L/x= 2000/61,9 = 32 komada

ɳ= N*A/L*Bul= 32*1552,12/ 2000* 67

ɳ= 37%

3
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

1.4 Dvoredni poprečni raspored

- Širina trake

Bul= 2L+3b+ c/2= 142+3*3,1+3= 154,3 mm

Biz= 2L+3b= 151,3 mm

- Korak

X= L1+b1 = 45,6 mm

- Stepen iskorištenja materijala

N= L/x= 2000/ 45,6 = 43 komada

ɳ= 2N*A/ L*Bul

ɳ= 43 %

4
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

1.5. Dvoredni uzdužni raspored

- Širina trake

Bul= 2L+ 3b+c/2= 2*42+ 3*3,1+ 3= 96,3 mm

Biz= 2L+ 3b= 91,3 mm

- Korak

X= L1+ b1= 71+ 3,6= 74,6 mm

- Stepen iskorištenja materijala

N=L/X= 2000/74,6= 26 komada

ɳ= 2N*A/L*Bul

ɳ= 41,9 %

5
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

1.6. Dvoredni kosi raspored

- Širina trake

Bul= 2L+3b+ c/2 = 2sin45° d+3b+c/2= 129 mm

Biz= 126 mm

- Korak

X= cos45°* 82,5 +b1 = 61,9 mm

- Stepen iskorištenja materijala

N=L/X= 2000/ 61,9 = 32 komada

ɳ= 2N*A/ L*Bul

ɳ= 38,5 %

Zaključak: Najveće iskorištenje materijala ima jednoredni poprečni raspored, te se taj

raspored reznih elemenata može smatrati optimalnim za izradu datog predmeta.

6
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

2. PRORAČUN REZNE PLOČE I NOŽEVA

U izvršne dijelove alata za probijanje i prosijecanje spadaju rezna ploča, probojci, prosjekači i
granični noževi.Svi ostali elementi alata mogu se svrstati u pomoćne elemente koji doprinose
dugotrajnost alata.

2.1. Zazor između rezne ploče i noževa

Između reznih ivica,rezne ploče i prosjekača odnosno probojaca mora postojati mjereno
okomito na reznu povšinu zazor kao što je prikazano na donjoj slici:

Slika 1. Zazor između rezne ploče i noža

Velična zazora ovisi o debljini i mehaničkim osobinama materijala koji se obrađuje,kao i o

vođenju alata, zahtijevanog kvaliteta odrezane površine. Obično se uzima da je zazor između
reznih alata 2÷5% debljine lima (s).

Pošto u tablicama 3.1 3.2 za Č.0148P4 nema τm , onda uzimamo iz tabele 4.14 vrijednost ϭm
za Č.0148P4 ϭm = 300, pa je τm = 0,8 * ϭm =0,8 * 300 = 240 N/mm2

Vrijednost zazora Z se pomoću izraz 3.15 Himzo Đ. bira na osnovu debljine lima s = 3 mm

τm
Z= c*s *
√ 10
= 0,15

c – popravni koeficijent čija je vrijednost ( 0,05 – 0,35 ) - najčešće se uzima 0,01

7
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

2.2. Dimenzionisanje otvora u reznoj ploči i poprečnih presjeka noževa

Za koračni nož usvajaju se se vrijednosti iz tabele 3 .

Na osnovu dobivenog koraka x = 45,6 mm:

- dužina noža Xn= 45,6 mm,

- širina noža bkn = 10 mm

- visina noža Hn= 70 mm

Tolerancija izrade usvaja se tabelarno na osnovu tolerancije izratka tabela 18. (B.Musafija).
Zahtjevan kvalitet izratka je IT 11, a po konstruktivnim predpostavkama za kvalitet izrade
rezne ploče treba usvojiti kvalitet IT 8, dok se za probojac,prosjekač i koračne noževe usvaja
kvalitet IT 7.

Rezna ploča/ probojac = H8/h7

Ako prečnik prosječenog radnog predmeta oznalčimo sa (D), toleranciju izrade radnog
predmeta (t), tada se dimenzije alata za prosijecanje određuju na taj način što se minimalna
mjera radnog predmeta uzima za nazivnu mjeru rezne ploče ( dm ),a prečnik prosjekača ( ds)
je manji od rezne ploče za veličinu zazora:

dM= D - t

ds=D - t - z

Izradna tolerancija rezne ploče ( tm ) uzima se u plusu,za kvalitet izrade rezne ploče,tako da
je maksimalna dimenzija rezne ploče:

dmax=dM + tm

Dimenzije Tolerancije Tolerancije Tolerancije

radnog radnog prosjekača rezne ploče
predmeta dijela Prosijecanje

Dimenzije Dimenzije
prosjekača otvora u reznoj
ploči

ln=liz-Tiz-z lrp=liz-Tiz

(mm) IT11 IT7 IT8 bn=biz-Tiz-z brp=biz-Tiz

Rn=Riz-Tiz-z Rrp=Riz-Tiz

Riz1= 15 0,110 0,018 0,027 Riz1= 14,74 Rrp1= 14,89

biz1=12 0,110 0,018 0,027 biz1=11,74 brp1=11,89

8
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

Riz2=20 0,130 0,021 0,033 Riz2= 19,72 Rrp2=19,87

Riz3= 6 0,075 0,012 0,018 Riz3=5,775 Rrp3= 5,925

Biz2= 14 0,110 0,018 0,027 Biz2=13,74 brp2= 13,89

Riz4= 7 0,075 0,012 0,018 Riz4= 6,775 Riz4= 6,925

Tabela 1. Tolerancije i dimenzije izrade dijelova prosijecanjem

Ako se dimenzije probijenog otvora označe sa (d), tolerancija probijenog otvora sa (t), tada
se dimenzije alata za probijanje određuju na taj način što se maksimalna mjera otvora uzima
za nazivnu mjeru probojca ( ds), a dimenzija rezne ploče je veća od probojca za veličinu
zazora:

ds= d+ t

dM= d + t + z

Izrada tolerancija probojca (ts) uzima se u minusu, za kvalitet izrade probojca, tako da je
minimalna dimenzija probojca:

ds min= ds - ts

Dimenzije Tolerancije Tolerancije Tolerancije Probijanje

radnog dijela radnog dijela probojca rezne ploče

Dimenzije Dimenzije
probojca otvora u reznoj
(mm) IT11 IT7 IT8 ploči

Rn=Riz+ Rrp=Riz +Tpr +

Tpr z

Diz1= 12 0,110 0,018 0,027 Diz1=12,01 Drp1=12,168

8

Diz2= 2 0,060 0,009 0,014 Diz2=2,060 Drp2=2,21

Tabela 2. Tolerancije i dimenzije izrade dijelova probijanjem

Dimenzije Tolerancije Tolerancije Tolerancije Prosijecanje koračnim

radnog dijela radnog dijela koračnog noža rezne ploče nožem

9
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

Dimenzije Dimenzije
koračnog otvora u
(mm) IT11 IT7 IT8
prosjekača reznoj ploči
Xk= 45,6 0,160 0,025 0,039 Xkn= 45,76 Xkrp=
45,779
bk= 10 0.090 0,015 0,022 bkn= 9,76 bkrp= 10,015
Tabela 3. Tolerancije i dimenzije koračnog noža
3. PRORAČUN GABARITNIH MJERA REZNE PLOČE

3.1 Debljina rezne pločeH=( 10 + 5 * s + 0,77 √ a+b ¿∗c

H = 32,44 mm

C- koeficijent koji zavisi od čvrstoće lima i usvajamo da je c = 1 tab. 3.6

H = 32,44 mm i usvajamo prvu veću standardnu vrijednost debljine rezne ploče H st = 36mm.

- Proračun širine rubnog pojasa:

e = (10 - 12) + 0,8*H = 10 + 0,8* 36 = 38,8 mm

- Dužina rezne ploče :

Prema usvojenom redoslijedu operacija, dužina operativnih dijelova rezne ploče dobija se
kao proizvod broja operacija (2) i koraka po operaciji (korak trake):

Arp = 2x+2*e = 136,8 + 2 * 38,8 = 214,4 mm

Usvojili smo vijak M10 i kočić 10

e1 = 15 mm
e2 = 20 mm
e3 = 6 mm
e4 = 36 mm
e5 = 8 mm
e6 = 72 mm
e7 = 12 mm

-Širina rezne ploče :

Brp = e4+e6+b= 36+72+71= 179 mm

10
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

- ugao proširenja donjeg djela otvora u reznoj ploči

Slika 2. Ugao proširenja

3.2. Provjera prosjekača na pritisak

l∙ s ∙ τm
ϭp = = 117,3 N/mm2 < ϭpdoz (1000 - 1600) N/mm2
A
l = 271,7 mm
A = 1668 mm2

3.1. Provjera probojca na izvijanje

Probojac prečnika 2 mm

π 2∙ E ∙ Imi n
Lmax =
√ lp ∙ s ∙ τ m
= 9,6 mm

Imin = D4 * π/64 = 24 * 3,14/ 64 = 0,785 mm4

Lp= dπ = 2*3,14 = 6,28 mm

Probojac prečnika 12 mm

Lmax = 636,4 mm
Imin= 20736 mm4
Lp = 37,68 mm

3.4. Međuploča

11
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

Kod velikog broja alata, probojci i prosjekači se ne oslanjaju direktno na gornju ploču kućišta,
već se između postavlja međuploča određene debljine.Ploča se se obavezno kali i služi za
ravnomijerno prenošenje pritiska sa glava probojca i prosjekača na gornju ploču
kućišta.Kriterij za ugradnju međuploče je dozvoljeni pritisak između probojca i gornje
ploče.Ako je pritisak na probojcu manji od dozvoljenog, tada nije potrebno ugrađivati
međuploču. Od ovog pravila se odstupa,ako alat ima veliki broj probojaca i prosjekača, te
ako su velike serije izrade radnog predmeta.
Pritisak se računa po izrazu:

F l∙ s ∙ τm
P= A = A
= 1440 > Pd(250) N/mm2

Međuploča se najčešće izrađuje od čelika za cementaciju Č.1220. Poslije cementacije

međuploča se kali i obavezno brusi sa obje strane. Gabaritne mjere međuploče odgovaraju
nosaču probojca i prosjekača, a u njoj se buše otvori za vijke i cilindrične kočiće koji vežu
gornji dio alata u jednu cjelinu.

3.5. Proračun sile i izbor prese

U proračunima koji se koriste u tehničkoj praksi od presudnog značaja za odredjivanje sile

prosijecanja je maksimalna vrijednost napona na smicanje m.
- Ukupna sila probijanja i prosijecanja
F1 =l * s *τm = 367,26 * 3 * 240 = 264427,2 N
L= 367,26 mm
FM = 1,3 * 264427,2 = 343,7 kN

Na osnovu sile usvaja se presa EP 400 sa radnim karakteristikama

- Maksimalni pritisak..........................................................….400 kN
- Broj hodova u minuti.......................................................….100
- Veličina hoda žiga............................................................….10 - 80 mm
- Dužina radnog stola........................................................…..560 mm
- Širina radnog stola.......................................................….....450 mm
- Prečnik otvora u žigu za čep...........................................……40
- Prečnik otvora u radnom stolu............................................200
- Maksimalno rastojanje žiga i stola.................................…...280 mm

4. KONSTRUKTIVNE KARAKTERISTIKE OSTALIH DIJELOVA

12
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

- Debljina rezne ploče Hrp = 36 mm

- Debljina vodeće ploče Hvp = (0,8 1)* Hrp = 0,9 * 36 = 28,8 mm
- Debljina međuploče Hmp = (0,8 1)* Hrp = 0,9 * 36 = 28,8 mm
- Debljina nosača noževa Hnn = (0,6 0,8)* Hrp = 0,7 * 36 = 21,6 mm

4.1. Izbor vodećih stubova i čahure

Vodeći stubovi trebaju da obezbjede bezbjedno kretanje gornjeg dijela alata u odnosu na
donji.Oni se izrađuju od Č.4320 i potom se kale na (780 40) HV 10.
Gornji dio vođice se brusi u tolerantnom polju h6 kako bi se dobio klizni spoj između vođice i
čahura u tolerantnom polju (H7/h6).Donji dio se brusi u tolerantnom polju r6 tako da sa
donjim kučištem obezbjedi čvrst spoj u tolerantnom polju (H7/r6).Izgled vođica tipa DIN
9833 prikazan je na donjoj slici 3.

Iz tabele br.3.21 H. Dukic, M. Nožic odabira se vođica slijedećih podataka :

d1 = 40 mm ; l1 = 220 mm ; l2 = 8 mm ; l3 = 20 mm; l4 = 50 mm ; l6 = 56 mm

Slika 3. Izgled standardne stubne vođice

Vođenje stubne vođice bez čahura za vođenje se koristi u situacijama kada je gornje kućište
izradjeno od livenog željeza.Nedostatak ovakvog vođenja jeste da se vođice brzo troše pa je i

13
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

veća potreba za njihvom zamjenom.Upotreba čahura za vođenje je bolje i trajnije rješenje pri
čemu se čahura upresuje u gornji dio alata.Konstruktivna izvedba čahura za vodjenje tipa DIN
9834 prikazana je na donjoj slici a dimenzije se odredjuju u zavisnosti od dimenzija vodjice.
Tabela 3.20 Himzo Đukić.
d1 = 40 mm ; b = 5 mm ; d2 = 50 mm ; d3 = 62,2 mm ; l1 = 61,4 mm ; l2 = 13 mm ;
l3 = 8 mm ; l4 = 6 mm ; r1 = 6 mm

Slika 4. Izgled čahure

4.2. Nosač noževa

Materijal izrade nosača noževa je Č 4146. Što se tiče dimenzija otvora u nosaču noževa za
noževe njih diktiraju dimenzije poprečnog presjeka noževa koje smo već ranije proračunli i
činjenica da ćemo noževe sa nosačem vezati presovanim sklopom. Za to utvrđujemo izradu
otvora u nosaču noževa u tolerantnom polju P i kvalitetu IT8. Na osnovu dimenzija
poprečnog presjeka noževa i utvrđenog tolerantnog polja.

4.3. Gornje kućište

14
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

Materijal za izradu gornje ploče je Sl 22.Gornja ploča je standardna i bira se tabelarno s

tim što je na gornjoj ploči potrebno izbušiti otvore. Da bi se definitivno mogla definisati
gornja ploča izvršit će se izbor cilindričnog rukavca koji se bira na osnovu otvora u žigu
prese. Presa EP 400 ima otvor 40 mm pa se usvaja cilindrični rukavac nazivnog prečnika
d1 = 40 mm.
Usvojene dimenzije gornjeg i donjeg kućišta alata su:
a1= 250 mm; b1= 200 mm; a2= 370 mm; b2= 270 mm; b3= 315mm; c1= 63mm;
c2= 50 mm; c3= 120 mm; d2= 50 mm; emin= 250 mm; fmax= 243 mm; l=240 mm

Slika 5.Gornje i donje kućište alata

4.4. Određivanje centra pritiska alata

15
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

Centar pritiska se može odrediti računskim i grafičkim putem, uzimanjem u obzir svih sila,
koje se pojavljuju pri jednom radnom hodu alata, i djeluju u težištu svake pojedine konture
koje se istovremeno izrađuju. Pri tome se najprije određuju položaji težišta svake konture i
dužina konture, a zatim se primjenom pravila momenta sile određuje položaj centra pritiska
alata u odnosu na dvije međusobno upravne ose.
Da bi se odredilo težište, odnosno, položaj ose rukavca, koristi se slijedeća slika:

Vrijednost kordinata težišta iznose:

XT = = 91,4 mm
YT = = 89,5 mm

4.5. Donje kućište

S obzirom da je kućište već usvojeno (standardno) a samim tim je i donja ploča standardna
preostalo je još samo da se izbuše otvori za standardne vođice kao i za reznu ploču.Pošto se
vodeći stubovi rade u tolerantnom polju h6 a ugrađuju se u donju ploču presovanjem to za
otvore u osnovnoj ploči za vodeće stubove se usvaja tolerantno polje što odgovara
presovanom spoju H8/r6.
Umjesto više složenih otvora u osnovnoj ploči za prolaz izradaka i otpadaka predviđeno je
jedan pojednostavljeni otvor.

5. 3D MODEL ALATA

16
Alati i pribori za deformisanje Seminarski rad

17