Rate of reaction Easy Chem by P’Junior

อัตราการเกิดปฏิกิริยา (Rate of reaction)

การเกิดปฏิกิริยาเคมี
1. ทฤษฏีการชน (Collision theory)
โมเลกุลจะต้องชนกันในทิศทางที่ถูกต้อง ปฏิกิริยาถึงจะเกิด

ไม่เกิดปฏิกิริยา เกิดปฏิกิริยา

2. ทฤษฏีสถานะทรานซิชัน (Transition state theory)

ในระหว่างการเกิดปฏิกิริยาสารตั้งต้นจะเข้าทาปฏิกิริยากัน
จะเกิดสารมัธยันต์ (intermediate) ขึ้นก่อน จากนั้นจึงเกิดเป็นผลิตภัณฑ์

Intermediate
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
ตัวอย่าง การชนกันของโมเลกุล NO และ O3 จากปฏิกิริยา
NO (g) + O3 (g) NO2 (g) + O2 (g)

ตัวอย่าง Intermediate ที่เกิดขึ้นจากปฏิกิริยา

(CH3)3Br (aq) + H2O (l) (CH3)3OH (aq) + HBr (aq)
 Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
การดาเนินไปของปฏิกิริยาเคมี
A+B C+D
Energy
พลังงานกระตุ้น (Ea)
พลังงานกระตุ้น (Ea)
ปฏิกิริยาไปย้อนกลับ
ปฏิกิริยาไปข้างหน้า
C+D ∆E
(พลังงานสุทธิของปฏิกิริยา)
A+B
Reaction progress

Endothermic reaction Exothermic reaction

(ปฏิกิริยาดูดความร้อน) (ปฏิกิริยาคายความร้อน)
Energy Energy

ผลิตภัณฑ์

∆E สารตั้งต้น ∆E

สารตั้งต้น ผลิตภัณฑ์
Reaction progress Reaction progress
E สารตั้งต้น < E ผลิตภัณฑ์ E สารตั้งต้น > E ผลิตภัณฑ์
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
ชนิดของปฏิกิริยาเคมี
1. ปฏิกิริยาเนื้อเดียว (เอกพันธ์, Homogeneous reaction)
CH4 (g) + 2O2 (g) CO2 (g) + 2H2O (g)
2. ปฏิกิริยาเนื้อผสม (วิวิธพันธ์, Heterogeneous reaction)
Ca(s) + 2HCl(aq) CaCl2(aq) + H2(g)
การวัดอัตราการเกิดปฏิกิริยา
1. ปริมาตรแก็สที่เกิดขึ้น
2H2O (l) 2H2 (g) + O2 (g)
2. ความดันที่เปลี่ยนแปลง
3H2 (g) + N2 (g) 2NH3 (g)
3. การเปลี่ยนแปลงสี
Cl2 (aq) + 2I- (aq) 2Cl- (aq) + I2 (aq)
4. การเกิดตะกอน
AgNO3 (aq) + NaCl (aq) AgCl (s) + NaNO3 (aq)
5. การเปลี่ยนแปลง pH
CH3COOH (aq) + H2O (l) CH3COO-(aq) + H+ (aq)
NH3 (aq) + H2O (l) NH4+ (aq) + OH- (aq)
6. การเปลี่ยนแปลงอุณหภูมิ
HO2 +(aq) + Cl-(aq)
NaCl (s) ดูดความร้
อน
Na
 Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
อัตราการเกิดปฏิกิริยา
Mg(s) + 2HCl(aq) MgCl2(aq) + H2(g)

ปริมาณของ H2 (M) เวลา (s)

1 20
2 42
3 65
4 86
5 109
6 134
7 164
8 204

อัตราการเกิดปฏิกิริยาเฉลี่ย = (ปริมาณ H2 สุดท้าย) – (ปริมาณ H2 เริ่มต้น)

เวลาสุดท้าย – เวลาเริ่มต้น

= (8-1) / (204-20) = 0.038 M s-1

อัตราการเกิดปฏิกิริยา = (ปริมาณ H2 ที่เวลา 134) – (ปริมาณ H2 ที่เวลา 65)
ช่วงเวลาวินาทีที่ 65-134 134 – 65

= (6-3) / (134-65) = 0.043 M s-1

Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
A + 2B 3C + 4D
ความเข้มข้นของสาร
D
C

A
B
เวลา
การลดลงของ A = การลดลงของ B = การเพิ่มขึ้นของ C = การเพิ่มขึ้นของ D
เวลา 2 x เวลา 3 x เวลา 4 x เวลา

กฏอัตราอันดับการเกิดปฏิกิริยา
A + 2B 3C + 4D
Rate = k [A]m [B]n
k = ค่าคงที่อัตราการเกิดปฏิกิริยา
[A] , [B] = ความเข้มข้นของ A และความเข้มข้นของ B ในหน่วย mol/dm3
m = อันดับของปฏิกิริยาที่ขึ้นกับความเข้มข้น A
n = อันดับของปฏิกิริยาที่ขึ้นกับความเข้มข้น B
m + n = อันดับรวมของปฏิกิริยา
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
การหาอันดันของปฏิกิริยา
O2 + 2NO 2NO2
การทดลองที่ ความเข้มข้น (mol/dm3) อัตราการ
O2 NO เกิดปฏิกิริยา (rate)
1 1.10 x 10-2 1.30 x 10-2 3.21 x 10-3
2 1.10 x 10-2 2.60 x 10-2 12.8 x 10-3
3 1.10 x 10-2 3.90 x 10-2 28.8 x 10-3
4 2.20 x 10-2 1.30 x 10-2 6.40 x 10-3
5 3.30 x 10-2 1.30 x 10-2 9.60 x 10-3
Rate = k [O2]m [NO]n
หาอันดับ m หาอันดับ n
Rate 5 = k [O2]5m [NO]5n Rate 2 = k [O2]2m [NO]2n
Rate 4 k [O2]4m [NO]4n Rate 1 k [O2]1m [NO]1n

9.60 x 10-3 = [3.30 x 10-2] m 12.8 x 10-3 = [2.60 x 10-2] n

6.40 x 10-3 [2.20 10-3-3]]
[2.20 xx 10 3.21 x 10-3 [1.30 x 10-2]

1.5 = 1.5m 4 = 2n
m=1 n=2
Rate = k [O2]1 [NO]2 อันดับรวมปฏิกิริยา = 3
หาค่า k ; Rate = k [O2]1 [NO]2
9.60 x 10-3 = k [3.30 x 10-2]1 [1.30 x 10-2]2
k = 1.72 x 103
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
ปฏิกิริยาหลายขั้นตอน

Energy Ea3
Ea2

B
C+D
A Ea1
E
Reaction progress

Ea1
A B B C D คือ สารที่เกิดระหว่างปฏิกิริยา
Ea2
B C+D เรียกว่า สารมัธยันต์ (Intermediate)
Ea3
C+D E
A E (ปฏิกิริยาสุทธิ)
ปฏิกิริยาจะเกิดช้าหรือเร็วขึ้นกับขั้นกาหนดอัตรา (rate determining step)
ซึ่งเป็น ขั้นตอนทีเ่ กิดช้าที่สุด A Ea1 B
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
ปัจจัยที่มีผลต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาเคมี
1. ธรรมชาติของสารตั้งต้น
สมบัติทางกายภาพ ความเป็นโลหะ อะโลหะ
2. พื้นพี่ผิวของสารตั้งต้น
การเพิ่มพื้นที่ผิวจะช่วยเพิ่มโอกาสการชนกันของโมเลกุลสารตั้งต้น
การเพิ่มพื้นที่ผิวทาได้โดยการลดขนาดอนุภาค เช่น การแผ่ออก การตัด การบด

3. ความเข้มข้นของสารตั้งต้นและผลิตภัณฑ์
การเพิ่มความเข้มข้นจะเพิ่มโอกาสการชนกันของโมเลกุลสารตั้งต้น

ความเข้นข้นต่า ความเข้มข้นสูง
4. ความดัน
การเพิ่มความดันจะช่วยเพิ่มความเข้มข้นและโอกาสการชนกันของสาร
 Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
5. อุณหภูมิ
การเพิ่มอุณหภูมิ จะช่วยเพิ่มจานวนของสารตั้งต้นที่มีพลังงานมากพอในการ
เกิดปฏิกิริยา
T1
T2 > T1
T2
จานวนโมเลกุลทีม่ ีพลังงาน
จานวนโมเลกุล มากกว่าพลังงานกระตุน้
ที่อุณหภูมิ T2 มีมากกว่า T1

Ea พลังงาน
6. ตัวเร่งและตัวหน่วงปฏิกิริยา
ตัวเร่งจะช่วยลดค่าพลังงานกระตุ้น โดยพลังงานสุทธิของปฏิกิริยาเท่าเดิม
ตัวเร่งจะไม่หายไปเมื่อปฏิกิริยาสิ้นสุด หรือกลายเป็นส่วนหนึ่งของผลิตภัณฑ์
Energy Energy

∆E1 ∆E2
Ea1 Ea2
Reaction progress Reaction progress
ไม่มีตัวเร่งปฏิกิริยา มีตัวเร่งปฏิกิริยา
Ea1 > Ea2 / ∆E1 = ∆E2
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
แบบฝึกหัดเรื่อง อัตราการเกิดปฏิกิริยา
ปฏิกิริยา H E G
Energy F

I
A B
G C
H D
Reaction progress
1 จงเลือกตัวอักษร A B C D E F G H I จากภาพมาเติมลงหน้าข้อที่ถูกต้อง
1. _______ สารตั้งต้น
2. _______ สารผลิตภัณฑ์
3. _______ พลังงานกระตุ้นของปฏิกิริยาย้อนกลับ
4. _______ Intermediate
5. _______ พลังงานกระตุ้นของปฏิกิริยาไปข้างหน้า
6. _______ พลังงานสุทธิของปฏิกิริยา

ปฏิกิริยาข้างต้นเป็นแบบ ดูด หรือ คาย ความร้อน

Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
2. จงวาดกราฟการดาเนินไปของปฏิกิริยา A B และตอบคาถาม
จากข้อมูลที่กาหนดให้ต่อไปนี้
1. พลังงานเริม่ ต้นของสาร A = 60 kJ พลังงานกระตุ้นของปฏิกิริยาย้อนกลับ = 100 kJ
หลังปฏิกิริยาสิ้นสุด พบว่าปฏิกิริยาคายพลังงาน 40 kJ
พลังงานกระตุ้นของปฏิกิริยาไปข้างหน้า____________ kJ
พลังงาน (kJ)
120

100

80

60

40

20

0
การดาเนินไปของปฏิกิริยา

2. พลังงานเริม่ ต้นของสาร A = 40 kJ พลังงานกระตุ้นของปฏิกิริยาไปข้างหน้า = 60 kJ

หลังปฏิกิริยาสิ้นสุด พบว่าปฏิกิริยาดูดพลังงาน 20 kJ
พลังงานกระตุ้นของปฏิกิริยาย้อนกลับ____________ kJ
พลังงาน (kJ)
120

100

80

60

40

20

0
การดาเนินไปของปฏิกิริยา
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
3. จงหาอัตราการเกิดปฏิกิริยาเฉลี่ยและอัตราการเกิดปฏิกิริยาที่ช่วงเวลา 45-90 วินาที
ปริมาณของ H2 (M) เวลา (s)
1 20
2 45
3 70
4 90
5 115
6 140
อัตราการเกิดปฏิกิริยาเฉลี่ย _____________ M s-1

อัตราการเกิดปฏิกิริยาที่ช่วงเวลา 45-90 วินาที ______________ M s-1

4. จากปฏิกิริยาการตกตะกอน ระหว่าง AgNO3 + CaCl2
พบว่า อัตราการเกิดขึ้นของ AgCl = 16 mol dm-3 จงหาอัตราการลดลงของ AgNO3 อัตรา
การลดลงของ CaCl2 และ อัตราการเกิดขึ้นของ Ca(NO3)2 ในหน่วย mol dm-3
ปฏิกิริยา
อัตราการลดลงของ AgNO3 _______________ mol dm-3
อัตราลดลงของ CaCl2 _______________ mol dm-3
อัตราการเกิดขึ้นของ Ca(NO3)2 _______________ mol dm-3
Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
5. จงเขียนกฏอัตราของการเกิดปฏิกิริยา และหาอันดับรวมของปฏิกริ ิยา
และค่าคงที่การเกิดปฏิกิริยา
X (g) + Y (g) Z (g)
การทดลองที่ ความเข้มข้น (mol/dm3) อัตราการเกิดปฏิกิริยา
X Y (rate)
1 0.1 0.1 0.05
2 0.2 0.1 0.10
3 0.3 0.1 0.15
4 0.3 0.2 0.60
กฏอัตราของการเกิดปฏิกริ ิยา

อันดับรวมของปฏิกริ ิยา คือ _______ ค่าคงที่การเกิดปฏิกิริยา คือ ________

Rate of reaction Easy Chem by P’Junior
6. จงอธิบายปัจจัยต่างๆมีผลต่ออัตราการเกิดปฏิกิริยาได้อย่างไร
6.1 ธรรมชาติของสาร

6.2 ความเข้มข้นของสาร

6.3 พื้นที่ผิวของสาร

6.4 ความดัน

6.5 อุณหภูมิ

6.6 ตัวเร่งและตัวหน่วงปฏิกิริยา

7. ทาเครื่องหมาย หน้าข้อความที่ทาให้อตั ราเกิดปฏิกิริยาเพิ่มขึน้

____ บดสารตั้งต้นให้ละเอียด
____ ลดอุณหภูมิ
____ เติมตัวหน่วง
____ นาสารผลิตภัณฑ์ออกจากระบบ ____ เติมสารผลิตภัณฑ์
____ เพิ่มอุณหภูมิ
____ ใช้สารที่มีขนาดใหญ่
____ แช่เนื้อในตู้เย็น
____ ลดขนาดอนุภาคสารตั้งต้น
____ เก็บ Na ในน้ามัน
____ เคลือบเหล็กด้วยสารกันสนิม
____ เพิ่มความเข้มข้นสารตั้งต้น
____ คนสาร
____ ลดขนาดอนุภาคสารผลิตภัณฑ์
____ เติมตัวเร่ง
____ เพิ่มความดัน เมื่อสารตั้งต้นเป็นของแข็ง
____ นาสารตั้งต้นออกจากระบบ
____ เพิ่มปริมาตรภาชนะ เมื่อสารตั้งต้นเป็นแก๊ส
____ นาสารตั้งต้นไปแผ่ออกให้เป็นแผ่น
____ เติมแก๊สเฉือ่ ย ในระบบที่สารตั้งต้นเป็นแก๊ส