praca i zdrowie
Ryszard Bryła
Laboratorium
techniki dentystycznej
– wymagania
L aboratorium techniki
dentystycznej powinno
być zorganizowane
z uwzględnieniem
przepisów: budowlanych,
bezpieczeństwa i higieny
pracy, sanitarno-epide-
miologicznych, ochrony
przeciwpożarowej,
ochrony środowiska oraz
wymagań ergonomii.
Poniżej opracowane zostały zasady
dotyczące użytkowania wyposażenia
laboratorium oraz przechowywania
i racjonalnego gospodarowania ma-
teriałami stosowanymi w technice
dentystycznej. Niezmiernie ważne
są także dokumentacja wykonywa-
nych prac protetycznych i ortodon-
tycznych oraz zasady współpracy
członków zespołu stomatologicznego.
Laboratorium techniki dentystycznej
powinno spełniać wymagania zawar-
te m.in. w: Rozporządzeniu Ministra
Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r.,
Nr 75, poz. 690 ze zm.), Rozporządze-
niu Ministra Pracy i Polityki Socjal-
nej z 26 września 1997 r. w sprawie
ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy (t.j. Dz.U. z 2003 r.,
84
Nr 169, poz. 1650 ze zm.), Rozpo-
rządzeniu Ministra Zdrowia i Opie-
ki Społecznej z 30 czerwca 1984 r.
w sprawie bezpieczeństwa i higieny
pracy w poradniach i pracowniach
stomatologicznych (Dz.U. z 1984 r.,
Nr 37, poz. 197).
Wymagania ogólne
Pomieszczenia wchodzące w skład
laboratorium techniki dentystycznej
powinny posiadać wentylację gra-
witacyjno-kanałową, zapewniającą
co najmniej półtorakrotną wymianę
powietrza na godzinę. Pomieszcze-
nia, w których wydzielają się gazy,
pary lub pyły szkodliwe dla zdrowia,
poza wentylacją grawitacyjno-ka-
nałową, powinny mieć wentylację
mechaniczną, zapewniającą co naj-
mniej taką wymianę powietrza w po-
mieszczeniach, jaka jest potrzebna
do rozrzedzenia tych gazów, par lub
pyłów do wartości obowiązujących
najwyższych, dopuszczalnych ich
stężeń. Ogrzewanie i oświetlenie
pomieszczeń w laboratoriach denty-
stycznych powinno być zgodne z wy-
maganiami określonymi w Polskich
Normach. Należy pamiętać o tym,
że temperatura otoczenia, przy której
występuje tzw. komfort cieplny, jest
zawarta zwykle w granicach 20-23°C.
Najniższa dopuszczalna temperatu-
ra w pomieszczeniach to 18°C. Przy
oświetleniu sztucznym miejscowym
należy zapewnić dobrą widoczność
przedmiotu wykonywanego, z jedno-
N o w o c z e s n y T e c h n i k D e nt y s t y c z n y
Pomieszczenia w pracowni
Laboratorium techniki dentystycznej
może składać się z następujących
pomieszczeń przeznaczonych na:
pracownię dentystyczną podstawo-
wą, pracownie pomocnicze (gip-
sownię, odlewnię metali, pracownię
polimeryzacji i obróbki termicznej,
polerownię, magazyn modeli),
warsztat konserwacji i naprawy
sprzętu technicznego.
czesnym zabezpieczeniem pracowni-
ka przed olśnieniem. Laboratorium
techniki dentystycznej powinno po-
siadać centralne ogrzewanie. W razie
konieczności ogrzewania pomiesz-
czeń za pomocą pieców paleniska
tych pieców powinny być umiesz-
czone na zewnątrz pomieszczeń słu-
żących do pracy. Odstępstwa od tej
zasady mogą dotyczyć tylko pomiesz-
czeń socjalnych.
Oświetlenie ogólne w pracowni,
zbliżone barwą do światła dzienne-
go, powinno mieć natężenie min.
500 lx. Pracownia podstawowa i pra-
cownie pomocnicze powinny posia-
dać stoły pokryte wykładziną twardą,
nienasiąkliwą, łatwo zmywalną oraz
odporną na działanie temperatury
i środków chemicznych.
W polerowni powinien znajdować
się mechaniczny odciąg miejscowy
przy stanowisku obróbki mechanicz-
nej. Do polerowania stopów denty-
stycznych służy urządzenie do po-
lerowania elektrolitycznego. Jego
6/2013
działanie polega na rozpuszczeniu
drobnych wyniosłości powierzch-
ni odlewu, po zanurzeniu go w od-
powiednim elektrolicie i  anodo-
wym podłączeniu do źródła prądu.
Elektropolerowanie, ze  względu
na obecność bardzo agresywnych
elektrolitów, należy prowadzić pod
wyciągiem lub w dobrze wentylo-
wanym pomieszczeniu, używając
odzieży ochronnej. Niewielka ilość
elektrolitu może bowiem unosić się
podczas polerowania w postaci mgły.
W czasie napełniania i opróżniania
naczynia elektrolitycznego należy
chronić oczy, używając okularów
ochronnych. Należy unikać kontak-
tu elektrolitu z ciałem, a w przypad-
ku jego zaistnienia przemyć miejsce
zetknięcia dużą ilością czystej wody.
Powierzchnia zewnętrzna naczynia
z elektrolitem może rozgrzewać się
podczas pracy do ok. 80°C i należy
zachować ostrożność przy jej doty-
kaniu. Zawieszka anodowa, zarówno
podczas polerowania, jak i bezpo-
średnio po jego zakończeniu może
pozostać gorąca i nie należy jej doty-
kać gołą ręką.
Pracownia polimeryzacji i obróbki
termicznej powinna być wyposażo-
na w digestorium nad stanowiskiem
gotowania i wytapiania materiałów
termoplastycznych. Obecnie w no-
woczesnych pracowniach stosowane
są sterowane elektronicznie urządze-
nia do automatycznego przeprowa-
dzania procesu polimeryzacji ciepl-
nej akrylu. Odlewnia metali powinna
posiadać digestorium nad stanowi-
skiem wytapiania wosku z pierścieni
odlewniczych, metalową obudowę
lub osłonę wirówki mechanicznej
do odlewu elementów metalowych
oraz ściankę ochronną oddzielającą
stanowiska, na których wykonywane
są prace odlewnicze.
Pracownia obróbki gipsu powin-
na być wyposażona m.in. w stoły
z szufladami na różne rodzaje gip-
sów dentystycznych, urządzenia
praca i zdrowie
elektryczne do obcinania modeli
Stanowisko pracy
gipsowych z podłączeniami dopły-
wu i odpływu wody, prasy, pojemniki Stanowiska pracy w pracowni
na odpady gipsowe. Ponadto w pra- dentystycznej podstawowej powinny
posiadać:
cowni gipsowej powinny znajdować – indywidualne źródło oświetlenia
się: mieszadło próżniowe (stosowane pola pracy o natężeniu światła min.
w celu uzyskania dokładnego i niepo- 1000 luksów, oddalone od płyty
stołu laboratoryjnego o 0,6-0,7 m,
rowatego modelu z gipsu lub masy
– krzesło z oparciem pod lędźwie
ogniotrwałej) i wibrator, gwarantują- i przedramiona,
cy dokładne wypełnienie formy. Gip- – podkładkę amortyzacyjną pod
sownia powinna posiadać drewniany tłocznię i kowadełko,
– mechaniczny wyciąg miejscowy
podest na podłodze przy stanowisku
do odprowadzania pyłów.
pracy.
Podstawowe Instalacje gazowe w laboratoriach
zasady bezpieczeństwa dentystycznych powinny również
Kierownik laboratorium techniki odpowiadać obowiązującym przepi-
dentystycznej powinien opracować, som bezpieczeństwa i higieny pracy
na podstawie przepisów szczegółowe w tej dziedzinie. Należy pamiętać tu-
instrukcje dla każdego stanowiska taj o tym, by:
pracy. Teksty instrukcji stanowisko- – palniki gazowe (gazu czerpanego
wych powinny być podane do wiado- z sieci lub butli) i palniki spiry-
mości pracowników oraz wywieszo- tusowe były umieszczone w bez-
ne w miejscu widocznym. Oprócz in- piecznej odległości, nie mniejszej
strukcji stanowiskowych BHP należy niż 0,75 m, od miejsca przechowy-
zapewnić dostępność na stanowisku wania materiałów łatwo palnych
pracy instrukcji obsługiwanych ma- i leków,
szyn i urządzeń. Jest to szczególnie – w razie używania w pomieszczeniu
ważne w przypadku laboratorium cieczy łatwo palnych palniki, o któ-
techniki dentystycznej, gdzie na sta- rych mowa wyżej, należy wygasić,
nowiskach pracy obsługiwane są ma- – instalacja gazowa powinna pod-
szyny i urządzenia stwarzające wiele legać systematycznym kontrolom
zagrożeń. Laboratorium dentystycz- dokonywanym przez upoważnio-
ne powinno być także zaopatrzone ne instytucje (zgodnie z prawem
w  dobrze wyposażoną apteczkę budowlanym co  najmniej raz
pierwszej pomocy. w roku). 
Ważne!
Podstawowe zasady bezpieczeństwa w laboratorium dentystycznym mówią
o tym, że:
– w odlewni metali w czasie wykonywania odlewu może znajdować się tylko pra-
cownik wykonujący odlew;
– podczas wykonywania odlewu w wirówce mechanicznej pracownik powinien
być wyposażony w odpowiednią odzież ochronną i sprzęt ochrony osobistej,
chroniące przed oparzeniami i odpryskami płynnego metalu;
– na stanowisku pracy wolno przechowywać odczynniki i inne chemikalia jedynie
w ilości niezbędnej do bieżących potrzeb, a płyny łatwo palne – w ilości nieprze-
kraczającej jednodniowego zapotrzebowania;
– jeżeli na stanowisku pracy używana jest rtęć i jej związki, należy wtedy prze-
strzegać wymagań odrębnych przepisów, określających warunki pracy z rtęcią
i jej związkami;
– do przygotowywania wypełnień amalgamatowych należy stosować automatycz-
ne mieszalniki.
85
 praca i zdrowie
W laboratorium dentystycznym
poważne zagrożenie stanowi prąd
elektryczny i związana z tym moż-
liwość porażenia elektrycznego.
Może to mieć miejsce w przypad-
ku: uszkodzonego osprzętu (gniazd
wtykowych i wtyczek), przetartych
przewodów, przebicia elektrycznego
do obudowy urządzeń. By tego unik-
nąć, należy na bieżąco kontrolować
stan techniczny przewodów i osprzę-
tu oraz okresowo zlecać upoważnio-
nemu elektrykowi kontrolę stanu in-
stalacji elektrycznej (kontrolę taką
należy przeprowadzać minimum
co 5 lat). Nie należy zapominać także
o zapewnieniu odpowiedniej opor-
ności (rezystencji) ciała w stosunku
do ewentualnego prądu porażenio-
wego, m.in. poprzez niedotykanie
mokrymi rękami metalowych obu-
dów załączonych urządzeń, stosowa-
nie obuwia z izolacyjną podeszwą.
W przypadku zagrożenia oparze-
niami, które istnieje w laboratorium
dentystycznym, pracownicy powin-
ni pamiętać o zachowaniu szczegól-
nej ostrożności i unikać pośpiechu.
Upoważnione osoby powinny także
Ergonomia
Biorąc pod uwagę względy ergono-
miczne, należy pamiętać o tym, że:
– stanowisko robocze musi zapew-
niać wygodny i bezpieczny dostęp
do obsługiwanych urządzeń,
– gdy jest taka możliwość, pracę
w pozycji stojącej należy zamie-
niać na pracę w pozycji siedzącej,
– długotrwałe zajmowanie nawet
najwygodniejszej pozycji może być
jednak uciążliwe, dlatego zalecana
jest okresowa zmiana zajmowanej
pozycji na inną,
– przedmioty używane najczęściej
powinny znajdować się jak najbli-
żej pracownika,
– stanowisko robocze powinno być
dostosowane do wymiarów antro-
pometrycznych pracownika,
– należy znać i stosować ćwiczenia
relaksacyjno-rozluźniające (m.in.
zmniejszające obciążenia nad-
garstka i pleców).
86
sprawdzać okresowo stan techniczny
urządzeń i usuwać zaistniałe uster-
ki. W razie gdy dojdzie do oparzenia,
należy pamiętać o procedurach, któ-
re obowiązują w takim przypadku
– dokładnym wychłodzeniu miejsca
oparzonego bieżącą wodą i założeniu
jałowego opatrunku.
Pracownicy laboratorium
Pracownicy laboratorium dentystycz-
nego powinni mieć zapewnioną moż-
liwość korzystania z wydzielonego
pokoju do spożywania posiłków, szat-
ni wyposażonej w szafki dwudzielne
oraz węzła higieniczno-sanitarnego.
Powinni oni pamiętać o  t ym,
że spożywanie posiłków oraz pale-
nie tytoniu są możliwe wyłącznie
w pomieszczeniach wydzielonych
do tych celów.
Pracownicy laboratorium są zobo-
wiązani do stosowania płynów odka-
żających przeznaczonych do: protez
stomatologicznych, wycisków, płyt
zgryzowych, łyżek z mas termopla-
stycznych oraz innych narzędzi i in-
strumentów wprowadzanych do jamy
ustnej, nienadających się do steryliza-
cji. Muszą oni zachować szczególną
ostrożność przy stosowaniu środków
i materiałów mogących powodować
przewlekłe zatrucia, uczulenia lub
oparzenia. Stosowane w pracy che-
mikalia mogą bowiem powodować za-
trucia, oparzenia chemiczne i alergie
skórne. W przypadku kontaktu z wy-
mienionymi wyżej czynnikami nale-
ży przestrzegać procedur przyjętych
w takich przypadkach. Trzeba pamię-
tać przy tym o podstawowej zasadzie,
która mówi, by nie umieszczać sub-
stancji szkodliwych w opakowaniach
przeznaczonych tradycyjnie dla środ-
ków spożywczych. Najlepiej przecho-
wywać takie substancje w opakowa-
niach oryginalnych. Trzeba pamiętać
także o tym, że dla każdej substancji
niebezpiecznej powinna być dostępna
w laboratorium karta charakterystyki
substancji niebezpiecznej.
N o w o c z e s n y T e c h n i k D e nt y s t y c z n y
Bardzo ważnym zagadnieniem
w laboratorium dentystycznym jest
sprawne działanie urządzeń wen-
tylacyjnych, z powodu szczególnie
dużego zagrożenia pyłami. Podstawo-
we zagrożenie w tym zakresie niosą
ze sobą pyły gipsu. Narażenie na pyły
gipsu występuje w trakcie procesu
mieszania go z wodą oraz szlifowania
i okrawania tego materiału. Również
obrabianie tworzywa akrylowego
powoduje intensywne pylenie. Źró-
dłem zapylenia jest także proces szli-
fowania metali. Silniki elektryczne
urządzeń stosowanych w laborato-
rium oraz ich elementy robocze (np.
obracające się tarcze szlifierskie)
są z kolei źródłem hałasu i wibracji.
Należy dbać o stan techniczny tych
urządzeń, a w razie takiej konieczno-
ści stosować ochronniki słuchu (np.
stopery). Podstawową zasadą bezpie-
czeństwa jest likwidacja zagrożeń
u źródła ich powstawania. Jeżeli nie
jest to w pełni możliwe, pracownicy
powinni stosować odpowiednio do-
brane środki ochrony indywidualnej.
Ochrona przeciwpożarowa
W laboratorium techniki dentystycz-
nej powinna znajdować się, w ozna-
czonym miejscu, gaśnica (najlepiej
proszkowa lub śniegowa). Przepi-
sy mówią, że na każde 100 m² po-
wierzchni pomieszczeń powinno
przypadać minimum 2 kg (3 dm³)
środka gaśniczego, a do najbliższej
gaśnicy nie powinno być dalej niż
30 m. Gaśnica powinna podlegać
fachowemu przeglądowi, zgodnie
z instrukcją producenta, nie rzadziej
jednak niż raz do roku.
Trzeba dodać, że ze wszystkich po-
mieszczeń laboratorium pracodawca
powinien zapewnić możliwość ewa-
kuacji (opuszczenia strefy zagrożonej)
w bezpieczne miejsce, na zewnątrz
budynku lub do sąsiedniej strefy po-
żarowej. Przez strefę pożarową rozu-
mie się przestrzeń wydzieloną w ten
sposób, aby w określonym czasie
6/2013
pożar nie przeniósł się na zewnątrz
(lub do wewnątrz) wydzielonej prze-
strzeni. Ewakuacja może odbywać
się bezpośrednio z pomieszczenia
lub drogami komunikacji ogólnej,
tzw. „drogami ewakuacy jnymi”.
Podstawę prawną rozpatrywanego
zagadnienia stanowią, wspomniane
już, Rozporządzenie Ministra Infra-
struktury z dnia 12 kwietnia 2002 r.
w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie oraz Rozporządze-
nie Ministra Spraw Wewnętrznych
i Administracji z 7 czerwca 2010 r.
w sprawie ochrony przeciwpożarowej
budynków, innych obiektów budowla-
nych i terenów (Dz.U. z 2010 r., Nr 109,
poz. 719 ze zm). Istnieje także obowią-
zek oznakowania dróg, wyjść i kierun-
ków ewakuacji, zgodnie z Polską Nor-
mą. Podstawowy system oświetlenia
i oznakowania dróg ewakuacyjnych
to system składający się z wysoko
umieszczonego oświetlenia ewaku-
acyjnego (powyżej 2 m od podłogi)
oraz wysoko umieszczonych znaków
ewakuacyjnych (1,5-2 m od podłogi).
Zgodnie ze wspomnianym Roz-
porządzeniem Ministra Spraw We-
wnętrznych i Administracji z 7 czerw-
ca 2010 r. właściciele, zarządcy lub
użytkownicy obiektów bądź ich
części, stanowiących odrębne stre-
fy pożarowe, przeznaczonych m.in.
do wykonywania funkcji użytecz-
ności publicznej, powinni zapewnić
i wdrożyć instrukcję bezpieczeństwa
pożarowego, zawierającą podstawo-
we warunki ochrony przeciwpoża-
rowej, wynikające z przeznaczenia
i sposobu użytkowania obiektu. Obo-
wiązek taki ciąży na nich wtedy, jeże-
li kubatura brutto budynku lub jego
części stanowiącej odrębną strefę po-
żarową wynosi co najmniej 1000 m3.
Podstawowe obowiązki
pracodawcy
W dziale X Ustawy z 26 czerwca 1974 r.
Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r., Nr 21,
poz. 94 ze zm.) omówione są w sposób
przekrojowy podstawowe obowiązki
pracodawcy w zakresie BHP, które
dotyczą wszystkich zakładów pracy,
a więc także laboratorium techniki
dentystycznej. Zgodnie z tymi zapisa-
mi pracodawca ponosi odpowiedzial-
ność za stan bezpieczeństwa i higieny
pracy w zakładzie pracy. Na zakres
odpowiedzialności pracodawcy nie
wpływają obowiązki poszczególnych
pracowników w dziedzinie BHP oraz
powierzenie wykonywania zadań
służby bezpieczeństwa i higieny pracy
specjalistom spoza zakładu.
Koszty działań podejmowanych
przez pracodawcę w zakresie bez-
pieczeństwa i higieny pracy w żaden
sposób nie mogą obciążać pracowni-
ków. Pracodawca oraz osoba kierują-
ca pracownikami muszą znać, w za-
kresie niezbędnym do wykonywania
ciążących na nich obowiązków, prze-
pisy o ochronie pracy, w tym przepisy
oraz zasady bezpieczeństwa i higieny
pracy.
Pracodawca, a także działająca
w jego imieniu osoba, kierując pra-
cownikami, powinni: dbać o bez-
pieczny i higieniczny stan pomiesz-
czeń pracy oraz wyposażenia tech-
nicznego; egzekwować przestrzega-
nie przez pracowników przepisów
i zasad BHP; zapewniać wykonanie
zaleceń lekarza sprawującego opiekę
zdrowotną nad pracownikami. Każ-
dy pracownik musi być zaopatrzony
w środki ochrony indywidualnej oraz
odzież i obuwie robocze, które pozo-
stają własnością pracodawcy. Posta-
nowienia dotyczące zasad wyposa-
żenia pracowników w środki ochro-
ny indywidualnej, także w odzież
i obuwie robocze, ich rodzaje oraz
przewidywane okresy użytkowania
powinny być określone w regulami-
nie pracy, a gdy nie ma w zakładzie
obowiązku tworzenia takiego regu-
laminu – w innym akcie wewnątrz-
zakładowym. Pracodawca powinien
prowadzić tabelę przydziału środ-
praca i zdrowie
Pracodawca jest zobowiązany
m.in.:
– organizować pracę w sposób
zapewniający bezpieczne i higie-
niczne warunki pracy,
– zapewniać przestrzeganie w za-
kładzie pracy przepisów oraz
zasad BHP, wydawać polecenia
usunięcia uchybień w tym zakre-
sie oraz kontrolować wykonanie
tych poleceń,
– zapewnić rozwój spójnej polityki
zapobiegającej wypadkom przy
pracy i chorobom zawodowym,
– zapewniać wykonanie nakazów,
wystąpień, decyzji i zarządzeń wy-
dawanych przez organy nadzoru
nad warunkami pracy (Państwo-
wej Inspekcji Pracy i Państwowej
Inspekcji Sanitarnej).
ków ochrony indywidualnej, odzieży
i obuwia roboczego. W niektórych
przypadkach możliwe jest używanie
przez pracownika własnej odzieży
i obuwia roboczego za ekwiwalen-
tem pieniężnym (nie dotyczy to prac,
przy których występują szczególne
zagrożenia, także higieniczne).
Pracodawca jest zobowiązany prze-
kazywać pracownikom informacje o:
– zagrożeniach dla zdrowia i życia
występujących w całym zakładzie,
na poszczególnych stanowiskach
i przy wykonywanych pracach,
w tym o zasadach postępowania
w przypadku awarii i innych sytu-
acji zagrażających zdrowiu i życiu
pracowników;
– działaniach ochronnych i zapobie-
gawczych podjętych w celu wyeli-
minowania lub ograniczenia zagro-
żeń;
– pracownikach wyznaczonych
do udzielania pierwszej pomocy
i wykonywania działań w zakresie
zwalczania pożarów i ewakuacji
pracowników (imię i nazwisko, miej-
sce wykonywania pracy, numer tele-
fonu służbowego lub innego środka
komunikacji elektronicznej). q
Piśmiennictwo dostępne w redakcji.
87