hvkjbkj

HSSJ
SAĞLIK BİLİMLERİ ÖĞRENCİ DERGİSİ
Health Sciences Student Journal

Editör/Editor in Chief:
Ocak/January: 2021
Prof. Dr. Hilmi Ataseven
Sayı/Number: 1

Editör Yardımcıları/Associate Editors

Yayın Türü/Publication Type:
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed Gömeç
Süreli-Akademik/Periodical-Academic
Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Şevki Taşkıran
Yılda üç sayı yayınlanır/Published three Dr. Öğr. Üyesi Mustafa Asım Gedikli
issues a year

Sahibi/ Owner: Prof. Dr. Hilmi Ataseven Öğrenci Editör Yardımcıları/Student Assistant Editors
Ahmet Turan İnce
Yayın Sorumlusu/Director of Publication:
Melih Turan Gürlemez
Dr. Öğr. Üyesi Muhammed Gömeç
Muhammed Atıf İnce
Said Yasin Şimşek
Teknik Editör-Mizanpaj/Technical Editor-
Page Layout: Ahmet Turan İnce
İngilizce Editör/English Editor
Yazışma Adresi/Correspondence:
hssjcomtact@gmail.com Prof. Dr. İbrahim Gül
Dr. Öğr. Üyesi Sedat Bay

https://hssj.cumhuriyet.edu.tr/ Biyoistatistik Danışmanı/Consulting Bioistatician

Prof. Dr. Cemil Çolak
Dr. Öğr. Üyesi Ziynet Çınar
 Danışma Kurulu
Prof. Dr. Ahmet Alim
Prof. Dr. Ahmet Metin
Prof. Dr. Esat Korgalı
Prof. Dr. Fatih Albayrak
Prof. Dr. Gökhan Köylüoğlu
Prof. Dr. Hacı Mehmet Türk
Prof. Dr. Hatice Özer
Prof. Dr. Hatice Tel Aydın
Prof. Dr. Havva Tel
Prof. Dr. İlhami Yüksel
Prof. Dr. İsmail Dursun
Prof. Dr. Mehmet Cengiz Çolak
Prof. Dr. Mehmet Demir
Prof. Dr. Metin Orhan
Prof. Dr. Mustafa Kasım Karahocagil
Prof. Dr. Naciye Özlem Saygılı Yönem
Prof. Dr. Osman Güler
Prof. Dr. Ömer Tamer Doğan
Prof. Dr. Özkan Ünal
Prof. Dr. Tijen Temiz Kaya
Prof. Dr. Yener Koç
Prof. Dr. Zekiye Hasbek
Doç. Dr. Ahmet Altun
Doç. Dr. Ali Güneş
Doç. Dr. Halef Okan Doğan
Doç. Dr. Mustafa Karademir
Doç. Dr. Mustafa Özkaraca
Doç. Dr. Nurullah Çelik
Doç. Dr. Sinan Soylu
Doç. Dr. Zeynep Deniz Şahin İnan
Doç. Dr. Züleyha Doğanyiğit
Dr. Öğr. Üyesi Ahmet Aktaş
Dr. Öğr. Üyesi Belgin Varol Bayrak:
Dr. Öğr. Üyesi Merve Ergül
Dr. Öğr. Üyesi Süleyman Koç
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Mikrobiyoloji
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi Dermatloji
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Üroloji
Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları
İzmir Tepecik EAH. Çocuk Cerrhisi
Bezmialem Vakıf Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Patoloji
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimler Fakültesi.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimler Fakültesi
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları.
Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı Ve Hastalıkları.
İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Kalp ve Kamar Cerrahisi.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi
Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Mikrobiyoloji.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları.
Kastamonu Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları.
Ankara Onkoloji EAH Radyoloji.
İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Nükleer Tıp.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Farmakoloji.
Ahi Evran Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı Ve Hastalıkları.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Beyin Ve Sinir Cerrahisi.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Veteriner Fakültesi
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı Ve Hastalıkları.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji.
Bozok Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji.
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi İç Hastalıkları.
Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Genel Cerrahi.
 Başlarken
Bilim dünyasına uzun süredir ciddi katkılar sağlayan üniversitemiz, ilmi derinliği
olan insanlar yetiştirdiği gibi, birçok akademik yayının filizlenmesine de ortam
sağlamıştır. Geçmişten devralınan bu mirası daha ileriye taşımak konusunda
çalışmalarımız hız kesmeden devam etmektedir.

Akademisyenlerimizin ve öğrencilerimizin ciddi uğraşları sonucu yayın hayatına

başlayan Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisi’nin diğer akademik yayınlardan farklı olarak
öğrenci odaklı olmasının bilim dünyasına taze bakışlar ve heyecanlar kazandıracağı
düşüncesindeyim. Öğrencilerin akademisyenlerle beraber ortaya koyacağı çalışmalar
neticesinde, çok daha verimli sonuçlar elde edilebileceği gibi, öğrencilerimizin ilme
olan ilgilerine olumlu katkılar sağlayacaktır.

Derginin, farklı merkezlerden ve farklı branşlardan nitelikli danışman kadrosu ile

beraber, sağlık alanında yer alan tüm bilim dallarını kapsaması neticesinde, disiplinler
arası ve merkezler arası farklı çalışmalara zemin hazırlaması açısından faydalı olacağını
düşünmekteyim.
Bu güzel çalışmanın Üniversitemize, Ülkemize ve tüm insanlığa hayırlar
getirmesini temenni ediyorum. Başta editör kurulu olmak üzere tüm emeği geçenlere
teşekkür ediyorum.

Prof. Dr. Alim YILDIZ

Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
Rektörü
 Önsöz
Akademik hayata erken başlama ayrıcalığı yaşayan insanların, bilim dünyasına
katkılarının daha fazla olacağı bilinen bir gerçektir. Dünyada olan olayları anlama
merakı ve keşfetme arzusu ile bir araştırmayı kurgulamak, hayata geçirmek, elde edilen
sonuçları ve önerileri bilim dünyası ile paylaşmak bir araştırmanın izlediği yoldur.
Akademik dergiler araştırma sürecinin her aşamasında yer almaktadır.

Bu doğrultuda 2021 yılında yayın hayatına başlayan Sağlık Bilimleri Öğrenci

Dergisi (Health Sciences Student Journal), farklı disiplinlerde eğitim gören ve sağlık
bilimleri alanında çalışma ortamı bulan öğrencilere, yaptıkları çalışmaları akademik bir
platformla buluşturma imkânı sunmaktadır.

HSSJ bağımsız, tarafsız, kâr amacı gütmeyen, hakemli, açık erişimli ve dijital bir
dergidir. Tarafımıza gönderilen tüm yazılar yetkin hakemlerce değerlendirildikten sonra
yayınlanmaktadır. Dergimizde tüm yayın etiği ilkelerine uyulmaktadır.

Genç araştırmacılar tarafından kaleme alınan ve dergimizde yayınlana yazıların,

bilim dünyasına katkılar sağlamasını ümit ediyorum.

Prof. Dr. Hilmi ATASEVEN

Editör
YAZARLAR İÇİN BİLGİLENDİRME
1. BAŞVURU ŞARTLARI ÖZETİ
Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisi’ne gösterdiğiniz ilgiden
dolayı teşekkür ederiz. Lütfen başvuru yapmadan önce,
telif hakkı bölümü de dâhil olmak üzere tüm “Yazarlar
için Bilgilendirme Rehberini” dikkatlice okuyunuz.
Gönderiler, rehbere uygun olarak hazırlandıktan sonra, e-
posta olarak hssjcontact@gmail.com adresine
gönderilmelidir. Başvurular ile ilgili yardım için lütfen
iletişime geçiniz.
2. EDİTÖR DEĞERLENDİRMELERİ
Amaç ve Kapsam
Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisi (Health Sciences Student
Journal), farklı disiplinlerde eğitim gören ve sağlık
bilimleri alanında çalışma yapan öğrencilere, yaptıkları
çalışmaları akademik bir platformla buluşturma imkânı
sağlamaktır. Öğrencilerin ilerleyen akademik
kariyerlerine daha fazla katkı sağlaması amacıyla 2021
yılında yayın hayatına başlayan hakemli ve elektronik
olarak yayınlanan akademik bir dergidir. Bu kapsamda,
araştırma makaleleri, incelemeler, vaka raporları ve
editöre mektuplar yayınlanmaktadır.
Dergide yer alan çalışmalarda Lisans/Lisansüstü
öğrencilerden en az birinin ilk üç isim içerisinde yer
alması istenmektedir. Ayrıca çalışmada yer alan
öğrencilerin bu durumlarını belgelendirmeleri talep
edilmektedir. Makalelerde Lisans/Lisansüstü öğrencilerin
yanı sıra diğer araştırmacıların da katkı sağlaması ve
çalışmalara dâhil olması imkânı sunulmaktadır. Dergide
sağlık alanıyla ilgili olarak sosyal bilimler kapsamında
yapılan çalışmaları da yayın imkânı sunmaktadır.
Dergi bağımsız ve tarafsız hakemli yayıncılık ilkelerine
dayanmaktadır. Yalnızca başka bir yerde yayınlanmak
üzere inceleme altında olmayan, yayınlanmamış
makalelere yer verilmektedir. Derginin yayın dili Türkçe
ve İngilizcedir. Ancak alana katkı sağlayacağı düşünülen
farklı dillerde yazılmış eserler editör onayından geçtikten
sonra yayına kabul edilmektedir. Yayınlanacak materyalin
bilimsel içeriğinden yazarlar sorumludur. HSSJ,
makalenin dayandığı araştırma materyallerini isteme
hakkını saklı tutar. Sağlık Bilimleri ve Tıp Öğrencileri
Dergisi yılda 3 defa (Ocak, Mayıs ve Eylül) elektronik
olarak yayınlanmaktadır. Gerek görülmesi halinde özel
sayılara da yer verilmektedir.
Kabul Edilen Alanlar: Tıp, Diş Hekimliği, Eczacılık,
Sağlık Bilimleri, Hemşirelik, Sosyal Bilimler.
Editör Değerlendirmesi ve Kabul: Tüm bildiriler için
kabul kriterleri arasında; araştırmanın kalite, özgünlük ve
okurlarımız için önemi yer almaktadır. Sağlık Bilimleri
Öğrenci Dergisi (HSSJ) biyomedikal dergilere sunulan
makale taslakları için geçerli genel kurallara bağlıdır.
HSSJ’ye gönderilen bütün makale taslakları arasından
yayımlanabilir olanlar double-blind peer review
sürecinden geçirilmektedir. Sunulan her bir makale sunum
kurallarına uygunluk bakımından bir ön incelemeye tabi
tutulmaktadır. Bu işlemden geçen makaleler editoryal
değerlendirme için bölüm editörüne yönlendirilir. İlgili
bölüm editörü en az iki hakem görevlendirir. Hakem
seçimi uzmanlık alanlarına ve ilgilerine göre yapılır.
Makale yazarlarının kimlikleri hakemlerden gizli
tutulmaktadır. Hakemler, editörlere geribildirim yoluyla,
makalenin bilimsel değeri, izlenmiş olan yöntem ve
istatistiksel analizlere ilişkin önerilerde bulunurlar. İlgili
bölüm editörü hakem yorumlarını topluca yansıtan genel
bir değerlendirme yapar. Baş editör makaleyi tüm
değerlendirmeler ışığında bir karara varır. Bu karar kesin
hükümdür. Yorumlar, eleştiriler ve öneriler internet
üzerinden makale yazarlarına iletilir. Ancak hakem
kimlikleri ifşa edilmez. Yazarlara düzeltilmesi amacıyla
gönderilen makaleler, gerekli düzeltmeler yapılarak 2-4
hafta içinde yeniden sunulması beklenir.
Etik Konular: Yazarlar, insanlar üzerinde yapılan
çalışmalarda katılımcılardan Bilgilendirilmiş Onam
Formu alındığını yazılarında belirtmelidir. Çalışmanın
yapıldığı kurumun Etik Kurulu veya eşdeğeri bir kuruldan
alınan onay belgesini yazıyla birlikte göndermelidir. Olgu
sunumlarında “Aydınlatılmış onam formu”nun alındığının
belirtilmesi gerekmektedir. Yazılarda başkalarına ait
ölçek, anket, fotoğrafların kullanımı için sahiplerinden
izin alınması ve belirtilmesi, kullanılan fikir ve sanat
eserleri için telif hakları düzenlemelerine uyulduğunun
belirtilmesi gerekmektedir. Tüm çalışmalar Helsinki
Deklarasyonu’nun son değişiklikleri işlenmiş şekline
uygun yapılmış olmalıdır. Bireysel katılımcılardan gelen
görseller ve bilgiler yalnızca, yazarların bireyin önceden
ücretsiz bilgilendirilmiş onayını aldığı durumlarda
yayınlanacaktır. Hasta anonimliği korunmalıdır. Temel
olmayan tanımlayıcı unsurlar atlanmalıdır. Editörler,
hakemlerin deneysel raporlama standardı, deneysel
tasarım veya araştırmanın endişeye neden olabilecek diğer
yönleri hakkında açıklama yapmalarını isteyebilir.
Endişeler bildirilirse veya açıklamalara ihtiyaç duyulursa,
etik araştırma onayına dair kanıt talep edilmesi
gerekebilir.
Çıkar çatışması: Yazarlar ayrıca, çalışma ile ilgili
bilinmesi gereken herhangi bir mali ilişkiyi ve çıkar
çakışmasını yayının gönderildiği sırada başvuru
mektubunda açıklamakla yükümlüdürler. Ayrıca derginin
Çıkar Çakışması Politikası ile ilgili ayrıntılı bilgiyi de
içeren "Çıkar Çakışması Beyan Formu / Conflict of
Interest Form“na PDF dokümanı olarak doldurulup tüm
yazarlar tarafından imzalanarak yayın gönderimi sırasında
eklenmelidir. Tüm makale kategorileri için formun
doldurulması zorunludur. Form dâhil edilmemiş veya
doldurulmamışsa, makale hakem değerlendirmesi için
dikkate alınmayacaktır.
Finansman: Yazarlar, Onay ve Teşekkür bölümünde tüm
finansman kaynaklarını listelemelidir.
Yazarlık: Dergi, Uluslararası Tıp Dergisi Editörleri
Komitesi (UTDEK) tarafından oluşturulan yazar tanımına
uymaktadır. ICMJE, yazarın aşağıdaki 4 kritere bağlı
kalmasını önermektedir:
I. Çalışmanın fikrine veya tasarımına önemli katkılar
sağlama, çalışma için veri toplama, analiz etme veya
yorumlama;
II. Çalışmanın taslağını hazırlamak veya
önemli entelektüel bir içerik için eleştirel olarak gözden
geçirmek; III. Yayınlanacak versiyonun nihai
onayı, IV. Çalışmanın herhangi bir
bölümünün doğruluğu veya bütünlüğü ile ilgili soruların
uygun bir şekilde soruşturulması ve çözümlenmesini
sağlamada işin tüm yönlerinden sorumlu olacak anlaşma.
Yazar olarak nitelendirilmeyen ancak çalışmaya katkıda
bulunan araştırmacılar “Onay ve Teşekkür” başlığı altında
belirtilmelidir.
3. YAZI KATEGORİLERİ VE GEREKLİLİKLERİ
Orijinal Makaleler
Kelime sınırı: Özet dâhil 6.500 kelime
Özet: Her başlık için ayrı olarak yazılmalıdır.
Şekiller/Tablolar: Sayı limiti bulunmamaktadır.
Kaynaklar: Sayı limiti bulunmamaktadır.
Açıklama: Metni şu şekilde düzenleyiniz: (I) Başlık
sayfası, (II) Özet ve Anahtar kelimeler, (III) Metin, (IV)
Onay ve Teşekkür, (V) Çıkar çatışması, (VI) Kaynaklar,
(VII) Destekleyici Bilgiler, (VIII) Şekil açıklamaları, (IX)
Tablolar (Her bir tablo başlık ve dipnot ile belirtilmelidir.)
ve (X) Şekiller. Metin dipnotlarına izin verilmemektedir
ve bu türden herhangi bir materyal metne parantez
içerisinde dâhil edilmelidir.
Derleme Makale
Kelime sınırı: 10.000 kelime
Özet: Bütünleşik
Kaynaklar: 1000 kelime başına 20 kaynak olacak şekilde
olmalıdır.
Şekiller/Tablolar: Sayı limiti bulunmamaktadır. (En az 1
resim veya şekil)
Açıklama: Derlemeler, belirli konuların kapsamlı
analizleridir. Talep edilen ve edilmeyen derleme
makalelerinin her ikisi de kabulden önce hakem
değerlendirmesinden geçirilecektir.
Vaka Raporları
Kelime sınırı: 2500 kelime
Yazarlar: En fazla 10 (on) yazar.
Özet: Her başlık için ayrı olarak yazılmalıdır.
Kaynaklar: En fazla 10 kaynak.
Şekiller/Tablolar: Sayı limiti bulunmamaktadır. (Çok
panelli şekillere izin verilmektedir).
Açıklama: Vaka raporları, bir veya iki hastayı
ayrıntılarıyla açıklayan kısa açıklamalar, bir veya birkaç
hastada erken tedavi raporları ve yeni ilaç reaksiyonlarının
erken raporlarından oluşmaktadır. Metni şu şekilde
düzenleyiniz: (I) Başlık Sayfası, (II) Özet ve Anahtar
Kelimeler, (III) Metin, (IV) Onay ve Teşekkür, (V) Çıkar
Çatışması, (VI) Kaynaklar, (VII) Destekleyici Bilgiler,
(VIII) Şekil açıklamaları, (IX) Tablolar (Her bir tablo
başlık ve dipnot ile belirtilmelidir.) ve (X) Şekiller. Metin
dipnotlarına izin verilmemektedir ve bu türden herhangi
bir materyal metne parantez içerisinde dâhil edilmelidir.
Editöre Mektup
Kelime sınırı: 500 kelime
Yazarlar: En fazla 10 (on) yazar.
Özet: Özet yok.
Kaynaklar: En fazla 5 kaynak.
Şekiller/Tablolar: En fazla 1 adet. (Çok panelli şekillere
izin verilmektedir).
Açıklama: Dergi, aşağıda listelendiği şekilde iki tür
Editöre Mektup yayınlamaktadır. Bir veya daha az basılı
sayfadaki Editöre Mektuplar en kısa sürede
yayınlanacaktır.
I. Notlar ve Yorumlar: Klinik gözlemler, herhangi bir
konuyla ilgili olarak veya son sayılarda yayınlanan
makalelere yorum içeren yazılar Editöre Mektup olarak
gönderilebilir.
II. Vaka Mektupları: Kontrolsüz çalışmalara ve/veya
sınırlı deneyime dayanan sonuçlar kesin olamayan
ifadelerle belirtilmelidir. Bir veya iki hastayı ayrıntılı
olarak açıklayan kısa açıklamalar, bir veya birkaç hastada
terapötik denemelerin erken raporları ve yeni ilaç
reaksiyonlarının erken raporları sunulabilir.
4. BİLDİRİNİN HAZIRLANMASI
Yazı Stili
Bildiriler, http://www.ICMJE.org adresinde sunulduğu
gibi, Uluslararası Tıp Dergisi Editörleri Komitesinde
gözden geçirilmiş olan ‘Biyomedikal Dergilere Sunulan
Yazıların Tek Düzen Gereksinimleri: Biyomedikal Yayın
İçin Yazma ve Düzenleme’ Vancouver Anlaşmasının
biçimini takip etmelidir.
Birimler: Tüm ölçümler SI veya SI türevlerinde
verilmelidir. SI birimleri hakkında daha fazla bilgi için
lütfen http://www.bipm.fr adresindeki Bureau
International des Poids et Mesures (BIPM) web sitesine
gidiniz.
Kısaltmalar: Kısaltmalar; uzun, teknik terimlerin tekrarını
azaltarak okuyucunun işini kolaylaştırmak için az
miktarda kullanılmalıdır. Önce kelime tam olarak
kullanılmalı ardından parantez içindeki kısaltma
belirtilmelidir. Daha sonra sadece kısaltma
kullanılmalıdır.
Ticari isimler: İlaçlar jenerik isimleri ile belirtilmelidir.
Araştırmada tescilli ilaçlar kullanılmışsa bunların tescilli
adını, üreticinin adını ve yerini parantez içinde belirterek,
jenerik isimlerini kullanınız.
Makalenin Bölümleri
Yazıların uzunluğu, “Yazı Kategorileri ve Gereklilikleri”
bölümünde belirtilen özelliklere uymalıdır.
Yazılar aşağıdaki sırayla sunulmalıdır: (I) Başlık Sayfası,
(II) Özet ve Anahtar Kelimeler, (III) Metin, (IV) Onay ve
Teşekkür, (V) Çıkar Çatışması, (VI) Kaynaklar, (VII)
Destekleyici Bilgiler, (VIII) Şekil açıklamaları, (IX)
Tablolar (Her bir tablo başlık ve dipnot ile belirtilmelidir.)
ve (X) Şekiller. Şekiller ve destekleyici bilgiler ayrı
dosyalar halinde sunulmalıdır.
Başlık Sayfası
Başlık sayfası aşağıdakileri içermelidir:
 Anahtar kelimeleri içeren kısa ve bilgilendirici
bir başlık,
 Tüm yazarların tam isimleri,
 Kurumsal bağlantıları ve e- posta adresleri,
 İletişim adresleri,
 ORCID numaraları.
Özet ve Anahtar Kelimeler
Tüm makaleler, çalışmanın amacını, temel prosedürlerini,
ana bulgularını ve temel sonuçlarını 300 kelimeyle
açıklayan kısa bir özete sahip olmalıdır. Özet, kısaltmalar
veya referanslar içermemelidir. Özet şu şekilde
yapılandırılmalıdır: Giriş, Amaç, Gereç ve Yöntemler,
Bulgular ve Sonuç.
İndeksleme amacıyla 3-8 anahtar kelime, özetin altında
alfabetik olarak verilmelidir ve ABD Ulusal Tıp
Hekimliği Başlıkları Kütüphanesi (MeSH) tarayıcı
listesinde tavsiye edilenler arasından
http://www.nlm.nih.gov/mesh/meshhome.html
adresinden alınmalıdır.
Metin
Araştırma Makaleleri için: Yazarlar, makalelerinin
bölümlerini ayırmak için aşağıdaki alt başlıkları
kullanmalıdır: Giriş, Gereç ve Yöntem, Bulgular,
Tartışma ve Sonuç.
Vaka Raporları için: Yazarlar makalelerinin bölümlerini
ayırmak için aşağıdaki alt başlıkları kullanmalıdır: Giriş,
Vaka (Birden fazla vaka varsa, vakaların
numaralandırılması gerekir. Örn., Vaka 1, Vaka 2…),
Tartışma ve Sonuç.
Onay ve Teşekkür
Mali hibelerin ve diğer fonların kaynağı, yazarın sınaî
bağlantılarının ve bağlantılarının açık bir şekilde
bildirilmesi de dâhil olmak üzere onaylanmalıdır.
Meslektaşların veya kurumların katkısı da kabul
edilmelidir. Kişisel teşekkür ve eleştirmenlere teşekkür
uygun değildir.
Çıkar Çatışması Beyanı (Tüm Makale Türleri İçin
Geçerlidir)
Bu bölümde, bir yazarın objektifliğini etkileyebilir olarak
algılanabilecek herhangi bir çıkar, ilişki, finans vb. bir
durum, potansiyel bir çıkar çatışması kaynağı olarak kabul
edilmelidir. Bunlar, yazarların makalelerinde tarif ettiği
çalışmalarla doğrudan konu ile uygun veya ilişkili olduğu
durumlarda açıklanmalıdır. Potansiyel çıkar çatışması
kaynakları arasında, bunlarla sınırlı olmamak üzere;
patent veya sermaye mülkiyeti, bir şirket yönetim kurulu
üyeliği, bir şirket için bir danışma kurulu veya komite
üyeliği ve bir şirketten gelen konuşmacı ücretleri için
danışmanlıklar sayılabilir. Açıklanması gereken herhangi
bir ilginin olmadığı da belirtilmelidir.
Referanslar
Referanslar APA 7 numeric, superscript stilini takip
etmelidir.
Metin içerisinde, tablolarda veya şekillerde belirtilen tüm
alıntılar referans listesinde listelenmelidir.
Tablolarda veya şekil göstergelerinde gösteriliyorsa
tablodaki ilk tanımlamaya veya metindeki şekle göre
numaralandırılmalıdır.
Yayınlanmamış verilere ve kişisel iletişimlere yapılan
referans listede görünmemeli, yalnızca metinde
belirtilmelidir (örn., Golden R, 2000, yayınlanmamış
veriler).
Dergi Makalesi
Taştemur, S., & Aktaş, A. (2020). The Relatıonshıp
Between Chronıc Vıral Hepatıtıs And Erectıle
Dysfunctıon In Male Patıents More Than 65 Years Old.
Cumhuriyet Medical Journal, 458–465.
https://doi.org/10.7197/cmj.835306
Kitap
Sapolsky, R. M. (2017). Behave: The biology of humans
at our best and worst. Penguin Books.
Kitap Bölümü
Dillard, J. P. (2020). Currents in the study of persuasion.
In M. B. Oliver, A. A. Raney, & J. Bryant (Eds.), Media
effects: Advances in theory and research (4th ed., pp. 115–
129). Routledge.
 • Yazar Materyal Arşiv Politikası, Yayına kabul edilen
Websitesi gönderilen materyallerin iadesini talep eden yazarlar,
Schulman, M. (2019, September 9). Superfans: A love kabulünden sonra Editöre bilgi vermelidir. Yazar
story. The New Yorker. materyalinin iade edilmesi gerektiğine dair herhangi bir
https://www.newyorker.com/magazine/2019/09/16/super gösterge belirtilmezse, CMJ, basılı ve elektronik
fans-a-love-story materyalleri yayınlanmasından iki ay sonra elden çıkarılır.

Tablolar Basım Ücretleri: Herhangi bir basım ücreti talep

Tablolar, metinde yer alan bilgileri içermeli ve edilmemektedir.
tamamlamalı, ancak tekrarlamamalıdır. Görüntü olarak
yapıştırılmamalı, düzenlenebilir dosyalar olarak 6. İLETİŞİM
sunulmalıdır. Başlıklar kısa ama kapsamlı olmalıdır. Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisi (HSSJ)
Tablo, açıklama ve dipnotlar metne atıfta bulunulmaksızın
anlaşılabilir olmalıdır. Tüm kısaltmalar dipnotlarda Teknik Destek: Ahmet Turan İnce: Sivas Cumhuriyet
tanımlanmalıdır. Dipnot sembolleri: †, ‡, §, ¶, (bu sırada) Üniversitesi, Tıp Fakültesi Sivas/Türkiye
kullanılmalı ve *, **, *** P-değerleri için ayrılmalıdır. SD https://hssj.cumhuriyet.edu.tr/
veya SEM gibi istatistik değerleri başlıklarda E-posta: hssjcontact@gmail.com
belirtilmelidir.

Şekil Başlıkları
Başlıklar kısa ve kapsamlı olmalıdır. Şekiller ve
açıklamaları metne atıfta bulunmadan anlaşılabilir
olmalıdır. Kullanılan sembollerin tanımları da dâhil
edilerek tüm kısaltmalar ve ölçü birimleri
tanımlanmalı/açıklanmalıdır. Şekil açıklamaları ana
metne dâhil edilmelidir.

Şekillerin Hazırlanması
Yazarlardan mümkün olan en yüksek kalitede şekilleri
göndermelerini bekliyor olmakla birlikte hakem
incelemesi amacıyla, çeşitli format, boyut ve
çözünürlükteki şekilleri de kabul etmekten mutluluk
duyuyoruz.
Renkli Şekiller: Renkli olarak verilen şekiller çevrimiçi
renkli olarak ve eğer yeterli kalitede ise (300 dpi) ücretsiz
olarak basılabilir. Bununla birlikte, çizgi olarak hazırlanan
şekillerin (örneğin grafikler ve çizelgeler) siyah-beyaz
olarak sunulmasının ve siyah-beyaz bir yazıcı tarafından
yazdırıldığında okunaklı olmaları açısından tercih
edildiğini lütfen unutmayın.

5. BİLDİRİNİN SUNULMASI
Makaleler dokümanların tamamı ile birlikte
hssjcontact@gmail.com adresinden gönderilmelidir.
• Ön yazı mektubu(Cover letter) ve çıkar çatışması formu
yüklenmelidir.
• Her bir şekil ayrı ayrı bir dosya halinde verilmelidir.
Şekle ait dosya adı şekil numarası ile adlandırılmalıdır.
Çok panelli şekiller (a, b, c, d, vb. bölümleri içeren
şekiller), şeklin tüm bölümlerini içeren tek bir dosya
olarak sunulmalıdır. Basım için, .png, .jpg, .pdf veya .bmp
dosyaları olarak kaydedilen yüksek çözünürlüklü şekiller
(300 dpi) yüklenmelidir.
 HSSJ CONTENTS January 2021, Volume: 1, Number: 1

Health Sciences Student Journal hssj.cumhuriyet.edu.tr

İçindekiler

1-6. Hidralazinin SH-SY5Y hücre hattında PTZ ile indüklenen nörotoksisite üzerindeki
nöroprotektif etkisinin araştırılması
Investigation of the neuroprotective effect of hydralazine on PTZ-induced
neurotoxicity in the SH-SY5Y cell line

Said Yasin ŞİMŞEK, Ahmet Turan İNCE, Fatih YULAK.

7-14. Hemşirelik Öğrencilerinin Girişimcilik ve Bireysel Yenilikçilik Eğilimlerinin

Belirlenmesi
Determining Nursing Students' Entrepreneurship and Individual Innovation
Tendencies
Ebru ŞAHİN, Yıldız ÖĞÜT, Hatice TEL AYDIN.

15-23. Fitoterapi ve Kanser

Phythotherapy and Cancer

Gülnihal İPEK, Merve ERGÜL.

24-29. Prematüre Retinopatisi

Prematurity of Retinopaty
Muhammed Atıf İNCE, Gaffari TUNÇ.

30-33. Komplike karaciğer kist hidatik hastalığı: Olgu sunumu

Complicated liver cyst hydatid disease: A case report
Melih Turan GÜRLEMEZ, Muhammed GÖMEÇ.
 HSSJ RESEARCH
Health Sciences Student Journal
Hidralazinin SH-SY5Y hücre hattında PTZ ile indüklenen
nörotoksisite üzerindeki nöroprotektif etkisinin araştırılması
Investigation of the neuroprotective effect of hydralazine on
PTZ-induced neurotoxicity in the SH-SY5Y cell line
Said Yasin Şimşek1,
Ahmet Turan İnce2,
Fatih Yulak3,4
1
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi Dönem 2, Sivas, Türkiye
2
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi Dönem 3, Sivas, Türkiye
3
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Tıp
Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı,
Sivas, Türkiye
4
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi Araştırma Merkezi, Sivas,
Türkiye
Corresponding author:
Said Yasin Şimşek, Sivas
Cumhuriyet Üniversitesi, Tıp
Fakültesi Dönem 2, Sivas, Türkiye
E-mail:
saidyasinsimsek@gmail.com
Received/Accepted: January 2021
Conflict of interest: There is not a
conflict of interest.
How to Cite
Simsek, S. Y., Ince, A. T., Yulak, F.
(2021). Hidralazinin SH-SY5Y hücre
hattında PTZ ile indüklenen
nörotoksisite üzerindeki
nöroprotektif etkisinin araştırılması.
Health Sciences Student Journal,
1(1), 1-6.
https://hssj.cumhuriyet.edu.tr/hidrala
zinin-sh-sy5y-hucre-hattinda-ptz-ile-
induklenen-norotoksisite-uzerindeki-
noroprotektif-etkisinin-arastirilmasi/
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
January 2021, Volume: 1, Number: 1
hssj.cumhuriyet.edu.tr
ÖZET
Amaç: Akut nöbet, bir grup kortikal nöronun aşırı ve senkronize deşarjlarına bağlı
olarak ortaya çıkan ve klinikte gelip geçici olmakla birlikte hipokampusta nöron
kaybına neden olan önemli bir nörolojik rahatsızlıktır. Oksidatif stres, nöbet sonrası
meydana gelen hipokampal hasarlanmada etkin role sahiptir. Bu çalışmanın amacı,
SH-SY5Y hücre hattında pentilentetrazol (PTZ) ile oluşturulan akut nöbet modeline
hidralazin uygulayarak sinir koruyucu etkilerini araştırmaktır.
Yöntem: SH-SY5Y hücre kültüründe kontrol grubu, PTZ grubu, hidralazin grubu ve
hidralazin+PTZ grubu olmak üzere 4 grup planlanmıştır. Kontrol grubuna herhangi bir
uygulama yapılmazken hidralazin+PTZ grubuna çeşitli konsantrasyonlarda (6.25;
12.5; 25; 50 ve 100 µg/ml) hidralazin uygulanıp 24 saat sonra PTZ uygulanmıştır. XTT
hücre canlılığı testi ile ilacımızın toksisite üzerine etkisi belirlenmiştir. Hücre
süpernatantlarındaki doku TOS konsantrasyonları otomatik test yöntemi ile
ölçülmüştür. Analizin verimliliği için hidrojen peroksit kullanılmıştır.
Bulgular: XTT hücre canlılığı sonuçları değerlendirildiğinde, hidralazin, toksisite
oluşturulan SH-SY5Y hücrelerinde sinirsel (nöronal) canlılığı etkilememiştir. Ek
olarak, hidralazin TOS seviyeleri üzerinde de kayda değer bir etki yapmamıştır
(P>0.05).
Sonuçlar: Elde edilen veriler, çalıştığımız dozlardaki hidralazinin, PTZ ile indüklenen
SH-SY5Y hücre hattı nörotoksisitesinde sinir koruyucu etkiye sahip olmadığını
göstermiştir.
Anahtar Kelimeler: Hidralazin, nörotoksisite, PTZ, SH-SY5Y hücre hattı.
ABSTRACT
Objective: Acute seizure is an important neurological disorder that occurs due to
excessive and synchronized discharges of a group of cortical neurons and causes
neuronal loss in the hippocampus, although it is clinically temporary. Oxidative stress
has an effective role in hippocampal damage that occurs after seizures. The aim of this
study is to investigate the neuroprotective effects of hydralazine in an acute seizure
model created with pentylenetetrazole (PTZ) in the SH-SY5Y cell line.
Method: In the SH-SY5Y cell culture, 4 groups were planned as control group, PTZ
group, hydralazine group and hydralazine + PTZ group. While no application was
made to the control group, hydralazine was applied to the hydralazine + PTZ group at
various concentrations (6.25; 12.5; 25; 50 and 100 µg / ml) and PTZ was applied 24
hours later. The effect of our drug on toxicity was determined by XTT cell viability
test. Tissue TOS concentrations in cell supernatants were measured by the automated
test method. Hydrogen peroxide was used for the efficiency of the analysis.
Results: When evaluating XTT cell viability results, hydralazine did not affect
neuronal viability in toxicity induced SH-SY5Y cells. In addition, hydralazine did not
have a significant effect on TOS levels (P>0.05).
Conclusions: The data obtained showed that hydralazine at the doses we studied did
not have a neuroprotective effect on the SH-SY5Y cell line neurotoxicity induced by
PTZ.
Keywords: Hydralazine, neurotoxicity, PTZ, SH-SY5Y cell line.
HSSJ 2021; 1(1), 1-6 Şimşek ve ark.

GİRİŞ nöbete bir cevap olarak kabul edilir6,7.

Hidralazin hipertansiyon tedavisinde
Akut nöbet, ILAE (Tedavide kanıta dayalı
kullanılan kimyasal ajanlardan biridir. Oral
etkinlik sınıflaması tablosu) tarafından;
ve intravenöz formu bulunmaktadır.
metabolik, toksik, yapısal, enfeksiyöz ve de
İntravenöz formu acil durumlarda kan
inflamatuvar sebeplerle gerçekleşmiş akut
basıncını düşürmek için kullanılmaktadır.
santral sinir sistemi (SSS) hasarı ile
Hidralazinin oral formu ise sempatik
yakından ilişkili, geçici nöbet olarak
reflekse neden olması nedeniyle primer
tanımlanmıştır1.
olarak kullanılmamaktadır. Fakat dirençli
Nöbetlerin patofizyolojisinde oksidatif vakalarda diğer antihipertansiflerle
stresin rolünün değerlendirilmesi, uygun kombine olarak kullanılmaktadır8.
terapötik stratejileri tanımlamak için çok
Taşkıran ve ark. tarafından yapılan
önemlidir. Antioksidan ve nöroprotektif
çalışmada hidralazinin oksidatif stres
işlevi olan bileşenler, antiepileptik
hasarına karşı koruyucu olduğu in vitro
özelliklerle ilişkili olduğundan nöbetler
olarak gösterilmiştir9. Fakat PTZ ile
üzerine olumlu etkiler gösterir. Sık görülen
oluşturulan in vitro toksisite üzerine etkisi
akut nöbet olayı, epilepsili hastalarda hafıza
ve mekanizmaları henüz aydınlatıla-
ve öğrenme kapasitesini önemli ölçüde
mamıştır.
azaltır2. Pentilentetrazol (PTZ) ile
indüklenen nöbetlerin kemirgenlerde hafıza Bu çalışmanın amacı, hidralazinin, SH-
bozukluğuna neden olabileceği SY5Y hücre hattında PTZ ile indüklenen
gösterilmiştir . Hipokampüs ve korteks hem
3
nörotoksisite üzerindeki sinir koruyucu
hafıza hem de öğrenme üzerinde etkilidir. etkisini araştırmaktır.
Akut nöbetler, hücrelere kalsiyum akışını
artırarak nöron ölümüne yol açar.
Böylelikle beyin nörodejenere olur, YÖNTEM ve BULGULAR
özellikle hipokampüste ve bilgi depolayan In vitro Çalışmalar
değişken sinapsların işlevini değiştirir. Bu,
Hücre kültürü
nöbetin ardından gözlemlenen öğrenme
bozukluğunun bir ifadesi olabilir4,5. SH-SY5Y (CRL-2266) hücre hattı,
Amerikan Tipi Kültür Koleksiyonundan
Akut nöbetlerdeki temel mekanizmaları
temin edildi ve % 10’luk Fetal Sığır Serumu
açıklamak için deneysel akut nöbet toksisite
(FBS) (Sigma-Aldrich Co., St Louis, MO,
modelleri yapılmıştır. PTZ, GABA-A
USA), % 1’lik penisilin/streptomisin
reseptörünün seçici bir antagonisti olan
(Sigma Aldrich Co., St Louis, MO, USA) ve
deneysel nöbetler oluşturmak için
% 1’lik L-glutamin içeren DMEM'de
kullanılan kimyasal bir ajandır. PTZ,
(Thermo Fisher Scientific, Altrincham, UK)
nöronal membran üzerinde olumsuz etkilere
kültüre edildi. Uygun koşullar sağlanarak
neden olur, kalsiyum ve potasyum
inkübatörde (37 °C ve % 5 CO2 ile
kanallarını etkiler, hücre içi kalsiyum iyon
nemlendirilmiş atmosfer) bekletildi.
rezervlerini serbest bırakır ve
Hidralazin ve pentilentetrazol (PTZ),
nörotransmitter kaynaklı klorür
DMEM (Sigma-Aldrich Co., St Louis, MO,
iletkenliğini azaltır. Bu model klinik olarak
temporal lob nöbetine ve kompleks parsiyel

©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir. 2

HSSJ 2021; 1(1), 1-6
USA) içinde çözüldü ve muameleden önce
stok çözeltileri hazırlandı.
Hücre canlılık değerlendirmesi
Hücre canlılığı, XTT testi (Roche
Diagnostic, MA, USA) kullanılarak
değerlendirildi. Başlangıçta SH-SY5Y
hücreleri, oyuk başına 100 μL DMEM
içinde 1 x 104 hücre yoğunluğunda 96
oyuklu plaklara ekildi ve işlemden önce
gece boyunca inkübe edildi. Ertesi gün,
hidralazinin nöroprotektif etkisini
değerlendirmek için dört faklı hücre grubu
hazırlandı. Kontrol grubuna herhangi bir
uygulama yapılmadı. PTZ grubundaki
hücreler 24 saat 30 mM PTZ ile uygulama
yapıldı. Hidralazin grubundaki hücreler, 24
saat boyunca çeşitli konsantrasyonlarda
(6.25; 12.5; 25; 50 ve 100 µg/ml) hidralazin
ile muamele edildi. Hidralazin + PTZ
grubundaki hücreler, 1 saat süreyle çeşitli
konsantrasyonlarda (6.25; 12.5; 25; 50 ve
100 µg/ml) hidralazin ile işleme tabi tutuldu
ve sonra 24 saat boyunca 30 mM PTZ
uygulandı. İnkübasyondan sonra 96’lı plaka
çıkarılıp oyuklar fosfat tamponlu salin
(PBS) ile yıkandı. Daha sonra tüm
kuyucuklara fenol kırmızısı içermeyen 100
μL DMEM ve 50 μL XTT solüsyonu ilave
edildi ve ardından plakalar 4 saat 37 °C'de
tutuldu. Numunelerin absorbansı, 450
nm'de bir ELISA mikro plaka okuyucu
(Thermo Fisher Scientific, Altrincham, UK)
kullanılarak tespit edildi. Tüm deneyler üç
kez gerçekleştirildi ve hücre canlılığı,
kontrol grubuna (tedavi uygulanmamış
hücreler) kıyasla canlı hücre yüzdeleri
olarak ölçüldü.
Hücre homojenatlarının hazırlanması
Hücreler, steril tüplerde toplanıp 900
rpm'de 5 dakika santrifüjlendi. Daha sonra
süpernatantlar çıkarılıp hücrelerin
bileşenleri, hücre konsantrasyonunun hücre
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
Şimşek et al.
süspansiyonunu (yaklaşık 1 milyon/mL)
seyreltmek için PBS (pH 7.4) kullanılarak
süspanse edildi. Hücreler, hücrelerin iç
bileşenlerinin dışarı atılması için
tekrarlanan dondurma-çözme döngüleri ile
hasarlandı ve 4 °C sıcaklıkta 10 dakika
boyunca 4000 rpm'de santrifüjlendi. Daha
sonra süpernatantlar, total oksidan seviye
(TOS) ticari kiti (Real Assay Kit
Diagnostics, Antep, Türkiye) kullanılarak
total oksidan (TOS) durumunun
biyokimyasal analizi için toplandı.
Örneklerdeki toplam protein seviyelerini
belirlemek için Bradford protein deney kiti
(Merck Millipore, Darmstadt, Almanya)
kullanıldı.
TOS ölçümü
Hücre süpernatantlarındaki doku TOS
konsantrasyonları, Erel'in otomatik test
yöntemi ile ölçüldü10. Bu yöntem ile
ortamda yeterli miktarda oksidan mevcut
olduğunda ferröz (Fe+2) demir iyonları
ferrik (Fe+3) demir iyonlarına
oksitlendiğinden, ksilenol orange
kullanımıyla ferrik (Fe ) demir iyonlarının
+3
doku seviyelerini ölçerek TOS analizinin
yapılmasını sağlar. Analizin verimliliği için
hidrojen peroksit kullanıldı3. Testin
sonuçları, miligram doku proteini başına
mikromolar hidrojen peroksit eşdeğerleri
(μmol H2O2 Eq/mg protein) olarak ifade
edildi.
İstatistiksel analiz
Sonuçlar, ortalama ± SD olarak ifade edildi.
Veri analizleri, tek yönlü varyans analizi
(ANOVA) kullanılarak değerlendirildi.
Deney grupları arasındaki farklılıkları
belirlemek için Newman Tukey testi
kullanıldı.
3
HSSJ 2021; 1(1), 1-6 Şimşek ve ark.

SONUÇLAR Ek olarak, 6.25 µg/ml dozunda hidralazin

PTZ ile nörotoksisite oluşturulmuş SH-
SY5Y hücrelerinde hidralazinin hücre
canlılığı üzerine etkileri
Hidralazinin PTZ ile indüklenen SH-SY5Y
hücre toksisitesi üzerindeki nöroprotektif
etkilerini değerlendirmek için bir XTT
hücre canlılığı testi yapıldı. Önceki
çalışmalarda SH-SY5Y hücresindeki
PTZ'nin IC50 değeri 30 mM olarak
bulunmuş ve çalışmamızda bu değer
kullanılmıştır7. Şekil 1'de sunulduğu gibi,
sabit PTZ (30 mM) konsantrasyonu,
kontrole kıyasla hücre canlılığını önemli
ölçüde azaltmıştır (aaaP<0.001). Hidralazin
6.25 - 100 µg/ml konsantrasyonlarda
nöroprotektif etki göstermemiştir (P>0.05).
uygulaması, SH-SY5Y hücrelerinde
uygulanan diğer hidralazin dozlarına
kıyasla en az nörotoksisiteyi göstermiştir
(Şekil 1). Farklı dozlarda hidralazin
uygulaması yapıldığında, PTZ ile
indüklenen SH-SY5Y hücrelerinin hücre
canlılığında önemli farklılık görülmemiştir.
100 µg/ml dozla hidralazin uygulamasında
en yüksek SH-SY5Y hücre canlılığı olması
beklenmiştir. Bununla birlikte, bu dozda,
SH-SY5Y hücreleri en az hücre canlılığını
göstermiştir. Ek olarak, PTZ uygulaması
olmaksızın hücrelerde farklı hidralazin
konsantrasyonları ile uygulama yapılan
kontrol grubu ve SH-SY5Y hücrelerinin
yaşayabilirliğinde önemli bir fark
görülmemiştir (P>0.05).

Şekil 1. SH-SY5Y hücrelerinde PTZ'nin neden olduğu nörotoksisiteden sonra hidralazinin hücre canlılığı
üzerindeki etkileri. Değerler ortalama ± SD olarak sunulmuştur (aaaP<0.001).

©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir. 4

HSSJ 2021; 1(1), 1-6
PTZ sebepli nörotoksisite oluşturulmuş SH-
SY5Y hücrelerinde hidralazaninin TOS
değerlendirilmesi
SH-SY5Y hücrelerinde TOS ticari kitler
kullanılarak ölçülmüştür. SH-SY5Y
hücrelerinde TOS, kontrole kıyasla sadece
PTZ ile uygulama yapılan hücrelerde
Şekil 2. Hidralazinin, SH-SY5Y hücrelerinde PTZ kaynaklı nörotoksisiteden sonra TOS üzerindeki etkileri.
Değerler ortalama ± SD olarak sunulmuştur (aaaP<0.001).
TARTIŞMA
Hidralazin 1950’den önce araştırmacılar
tarafından geliştirildi, FDA tarafından
antihipertansif tedavisi için onaylanmıştır11.
Hidralazinin etkisi arterlerde yer alan kas
grubunun relaksasyonu sonucu
vazodilatasyona neden olarak
gösterilmektedir .7
Hidralazinle ilgili
yapılan çalışmalara bakıldığında, bir
çalışmada hidralazinin serebral enfarktüse
karşı koruyucu olduğu gösterilmiştir12.
Bununla birlikte akrolein ile oluşturulan
miyelin hasarı modelinde, hidralazinin
motor fonksiyonu koruyucu ve tedavi edici
özelliğe sahip olduğu ortaya konmuştur13.
Ayrıca dopaminerjik nöronlarda in vitro
olarak oluşturulan deneysel Parkinson
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
Şimşek et al.
önemli ölçüde artmıştır (aaaP<0.001; Şekil
2). Tek başına hidralazin, SH-SY5Y
hücrelerinde TOS düzeyinde kayda değer
bir etki göstermemiştir (P>0.05). 100
µg/mL‘lik bir dozda hidralazin uygulaması,
PTZ ile indüklenen nörotoksisiteden sonra
SH-SY5Y hücrelerinde TOS üzerinde
önemli bir etki yapmamıştır (P>0.05).
modelinde hidralazinin koruyucu etkinliğe
sahip olduğu belirlenmiştir14.
Yapılan bu çalışmalara rağmen hidralazinin
PTZ sebepli ortaya çıkan nörotoksisiteye
etkisi henüz araştırılmamıştır. Bizim
çalışmamızda da bu konu ele alınmıştır.
Mevcut çalışma sonuçlarımız, hidralazin
uygulaması PTZ ile indüklenen SH-SY5Y
hücrelerinin hücre canlılığında önemli
farklılıklar olmadığını gösterdi.
Belirli bir dozda hidralazin uygulaması,
SH-SY5Y hücrelerindeki PTZ'nin neden
olduğu nörotoksisitede TOS düzeyinde
önemli bir etki yapmadı.
5
HSSJ 2021; 1(1), 1-6
KAYNAKLAR
1. Çalışma, E., Moderatörleri, G., Naz, S., Prof,
Y., & Gürses, C. (n.d.). Epilepsi Çalışma
Grubu Tanı ve Tedavi Rehberi 2015 TÜRK
NÖROLOJİ DERNEĞİ 2015.
2. Taskiran, A. S., Ergul, M., Gunes, H., Ozturk,
A., Sahin, B., & Ozdemir, E. (2020). The
Effects of Proton Pump Inhibitors
(Pantoprazole) on Pentylenetetrazole-Induced
Epileptic Seizures in Rats and Neurotoxicity in
the SH-SY5Y Human Neuroblastoma Cell
Line. Cellular and Molecular Neurobiology.
https://doi.org/10.1007/s10571-020-00956-6
3. Lamberty, Y., & Klitgaard, H. (2000).
Consequences of Pentylenetetrazole Kindling
on Spatial Memory and Emotional
Responding in the Rat. Epilepsy and Behavior,
1(4), 256–261.
https://doi.org/10.1006/ebeh.2000.0085
4. Bolterman, R. J., Manriquez, M. C., Ortiz
Ruiz, M. C., Juncos, L. A., & Romero, J. C.
(2005). Effects of captopril on the renin
angiotensin system, oxidative stress, and
endothelin in normal and hypertensive rats.
Hypertension, 46(4), 943–947.
https://doi.org/10.1161/01.HYP.0000174602.
59935.d5
5. Ramos, S. F., Mendonça, B. P., Leffa, D. D.,
Pacheco, R., Damiani, A. P., Hainzenreder, G.,
Petronilho, F., Dal-Pizzol, F., Guerrini, R.,
Calo’, G., Gavioli, E. C., Boeck, C. R., & De
Andrade, V. M. (2012). Effects of
neuropeptide S on seizures and oxidative
damage induced by pentylenetetrazole in
mice. Pharmacology Biochemistry and
Behavior, 103(2), 197–203.
https://doi.org/10.1016/j.pbb.2012.09.001
6. Potschka, H. (2012). Animal models of drug-
resistant epilepsy. Epileptic Disorders, 14(3),
226–234.
https://doi.org/10.1684/epd.2012.0532
7. kalantaripour, T. pari, Esmaeili-Mahani, S.,
Sheibani, V., Najafipour, H., & Asadi-
Shekaari M, M. (2017). Apelin-13 protects rat
primary cortical glia-neuron co-culture against
pentylenetetrazole-induced toxicity.
Biomedicine and Pharmacotherapy, 87, 661–
668.
https://doi.org/10.1016/j.biopha.2016.12.131
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
Şimşek ve ark.
8. McComb, M. N., Chao, J. Y., & Ng, T. M. H.
(2016). Direct Vasodilators and
Sympatholytic Agents. In Journal of
Cardiovascular Pharmacology and
Therapeutics (Vol. 21, Issue 1, pp. 3–19).
SAGE Publications Ltd.
https://doi.org/10.1177/1074248415587969
9. Taşkıran, A , Ergül, M . (2021). The
Protective Effect of Hydralazine against
Hydrogen Peroxide (H2O2)-Induced
Oxidative Damage in C6 Glial Cell Line .
Turkish Journal of Science and Health, 2(1) ,
8-15 . Retrieved from
https://dergipark.org.tr/tr/pub/tfsd/issue/6009
6/787868
10. Erel, O. (2004). A novel automated method to
measure total antioxidant response against
potent free radical reactions. Clinical
Biochemistry, 37(2), 112–119.
https://doi.org/10.1016/j.clinbiochem.2003.10
.014
11. Guo, X., Han, C., Ma, K., Xia, Y., Wan, F.,
Yin, S., Kou, L., Sun, Y., Wu, J., Hu, J.,
Huang, J., Xiong, N., & Wang, T. (2019).
Hydralazine Protects Nigrostriatal
Dopaminergic Neurons From MPP+ and
MPTP Induced Neurotoxicity: Roles of Nrf2-
ARE Signaling Pathway. Frontiers in
Neurology, 10(March), 1–13.
https://doi.org/10.3389/fneur.2019.00271
12. Fujii, K., Weno, B. L., Baumbach, G. L., &
Heistad, D. D. (1992). Effect of
antihypertensive treatment on focal cerebral
infarction. Hypertension, 19(6), 713–716.
https://doi.org/10.1161/01.HYP.19.6.713
13. Shi, R., Page, J. C., & Tully, M. (2015).
Molecular mechanisms of acrolein-mediated
myelin destruction in CNS trauma and disease.
Free Radical Research, 49(7), 888–895.
https://doi.org/10.3109/10715762.2015.10216
96
14. Mehrabani, M., Nematollahi, M. H., Esmaili,
M., Bahrampour, K., Abolhassani, M., Sharifi,
A. M., Pasban, H., Saravani, M., &
Mirzamohammadi, S. (2020). Protective effect
of Hydralazine on a cellular model of
Parkinson’s disease: a possible role of
hypoxia-inducible factor (HIF)-1α.
Biochemistry and Cell Biology, 1–34.
https://doi.org/10.1139/bcb-2019-0117
6
 HSSJ RESEARCH January 2021, Volume: 1, Number: 1

Health Sciences Student Journal hssj.cumhuriyet.edu.tr

Hemşirelik öğrencilerinin girişimcilik ve bireysel

yenilikçilik eğilimlerinin belirlenmesi
Determining nursing students' entrepreneurship
and individual innovation tendencies
Ebru ŞAHİN1,
Yıldız ÖĞÜT2,
Hatice TEL AYDIN3
1
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
Sağlık Bilimler Fakültesi
Dönem 3, Sivas, Türkiye
2
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi,
Sivas, Türkiye
3
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi,
Sağlık Bilimleri Fakültesi İç
Hastalıkları Hemşireliği
Anabilim Dalı, Sivas, Türkiye
Corresponding author:
Ebru ŞAHİN, Sivas Cumhuriyet
Üniversitesi, Sağlık Bilimleri
Fakültesi Dönem 3, Sivas,
Türkiye
E-mail:
ebru.662.ebru@gmail.com
Received/Accepted: January
2021
Conflict of interest: There is not
a conflict of interest.
How to Cite
Sahin, E., Ogut, Y., Tel Aydın, H.
(2021). Hemşirelik öğrencilerinin
girişimcilik ve bireysel
yenilikçilik eğilimlerinin
belirlenmesi. Health Sciences
Student Journal, 1(1), 7-14.
https://hssj.cumhuriyet.edu.tr/he
msirelik-ogrencilerinin-
girisimcilik-ve-bireysel-
yenilikcilik-egilimlerinin-
belirlenmesi/
Conlusions: It is seen that the individual innovation and entrepreneurship characteristics of nursing students participating in the
research are not at the rates requested, and that entrepreneurship activity is a factor that supports the entrepreneurial potential of
students. It will be useful to make curricular arrangements to contribute to increasing students’ familiarity with the concepts of
innovation and entrepreneurship and to supporting their innovative and entrepreneurial behavior.
Keywords: Entrepreneurship, individual innovation, nursing.
ÖZET
Amaç: Bu araştırma, hemşirelik öğrencilerinin girişimcilik ve bireysel yenilikçilik
eğilimlerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır.
Yöntem: Tanımlayıcı nitelikteki araştırmanın örneklemini çalışmaya katılmayı kabul
eden 393 hemşirelik öğrenci oluşturmuştur. Araştırma verileri Kişisel Bilgi Formu,
Girişimcilik Ölçeği ve Bireysel Yenilikçilik Ölçeği kullanılarak elde edilmiştir.
Bulgular: Araştırmaya katılan öğrencilerin %73.3’ü kız, %98.7’si bekârdır. Öğrencilerin
%46.8’i eğitim müfredatlarında yenilikçilik kavramına, %53.4’ü girişimcilik kavramına
yer verilmediğini, %85.0’i herhangi bir girişimcilik faaliyetinde bulunmadığını, %62.6’sı
kendine ait herhangi bir iş fikrinin olmadığını ifade etmiştir. Kız öğrencilerin bireysel
yenilikçilik ve girişimcilik puan ortalamalarının erkek öğrencilerden daha yüksek olduğu,
20 yaş üstü öğrencilerde bireysel yenilikçilik, 20 yaş üstü öğrencilerin bireysel
yenilikçilik ve girişimcilik puanlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bekâr
öğrencilerde, herhangi bir girişimcilik faaliyetinde bulunduğunu bildiren öğrencilerde ise
girişimcilik puanlarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin okudukları sınıfa
ve yaşadıkları yere göre yenilikçilik ve girişimcilik puan ortalamalarında farklılık
olmadığı belirlenmiştir. Öğrencilerin girişimcilik puanı ile bireysel yenilikçilik puanları
arasında pozitif yönde anlamlı bir korelasyon olduğu saptanmıştır.
Sonuçlar: Araştırmaya katılan hemşirelik öğrencilerinin bireysel yenilikçilik ve
girişimcilik özelliklerinin istendik oranlarda olmadığı, girişimcilik faaliyetinde
bulunmanın öğrencilerin girişimcilik potansiyellerini destekleyen bir unsur olduğu
görülmektedir. Öğrencilerin yenilik ve girişimcilik kavramları ile tanışıklıklarının
arttırılmasına, yenilikçi ve girişimci davranışlarının desteklenmesine katkı verecek
şekilde, müfredat düzenlemeleri yapılması yararlı olacaktır.
Anahtar kelimeler: Bireysel yenilikçilik, girişimcilik, hemşirelik.
ABSTRACT
Aim: This study has been made to identify entrepreneurial and individual innovative
tendencies of nursing students.
Methods: A sample the descriptive research was made up of 393 nursing students who
agreed to participate in the study. The study data has been acquired by using Personal
Information Form, Entrepreneurial Tendency Scale and Individual Innovative Tendency
Scale.
Results: %73.3 of the students that participated in the study are women, %98.7 are
singles. %46.8 of the students have stated that the concept of innovation and doesn't
include their curriculum, %53.4 the concept of entrepreneurship doesn't include their
curriculum, %85.0 have not engaged in any kind of entrepreneurial activities and %62.6
don't have any business idea of their own. It was determined that female students and
students over the age of 20 had higher entrepreneurship and innovation scores. The
students who were single and reported to be engaged in any entrepreneurial activity had
higher entrepreneurial scores. There was no difference in the average score for innovation
and entrepreneurship according to the class in which students studied and where they
lived. It has been indicated that there is a positive correlation between the
entrepreneurship and the personal innovativeness points of the students.

©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.

HSSJ 2021; 1(1), 7-14
GİRİŞ
Günümüzde hızla artan bilimsel ilerlemeler,
teknolojik yenilikler tüm sektörleri
etkilemiş, en fazla etkilenen alanlardan biri
sağlık sektörü olmuştur. Hastalık
türlerindeki değişim ve artış, toplum
beklentilerindeki değişim, teknolojik
gelişimler, maliyet etkin hizmet
yaklaşımlarının kabul görmesi gibi birçok
faktöre bağlı olarak sağlık sisteminde
ortaya çıkan yeni durumlar ve ihtiyaçlar
değişim ve yenilikleri zorunlu kılmaktadır.
Sağlık teknolojisindeki ilerlemeler ve
hastaların artan bakım ihtiyaçları
hemşirelerin bakım yaklaşımlarını
geliştirmelerini, yeni bakım uygulamalarını
ve bakım sistemlerini sundukları hemşirelik
bakımına dâhil etmeye hazır olmalarını
gerektirmektedir1. Günümüzde hemşire-
lerden yalnızca daha kaliteli hemşirelik
bakımı sunmaları değil aynı zamanda
yenilikçi yaklaşımlar ortaya koymaları da
beklenmektedir1,2.
Yenilik anlamında gelen, inovasyon, bir
alanın, ürünün veya hizmetin yeni süreçler,
yeni teknikler uygulamak yoluyla
yenilendiği, güncellendiği veya yeni bir
değer yaratmak için başarılı fikirlerin
oluşturulduğu bir süreçtir3. Girişimcilik ise
bir fırsatı değerlendirmek, bir iş fikrini
tanımlamak, gerekli kaynakları bulmak,
daha sonra bir girişimi faaliyete geçirmek
ve sonuçlarını almak için gerekli olan
faaliyetler bütünü olarak tanımlanabilir4.
Girişimciliğin en önemli yanı sürekli olarak
yenilikleri ortaya çıkartmak olarak
belirtilmekte olup5, girişimcilik sürecinin
sonunda karlılık, büyüme veya süreklilik
sağlanması durumunda girişimciliğin bir
inovasyonla (yenilikle) sonuçlandığı kabul
edilmektedir6. Girişimcilik, ülkelerin
ekonomik büyümesi ve gelişimi, istihdam
ve iş fırsatı sağlama, üretkenliği arttırma ve
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
Şahin ve ark.
yüksek düzeyde yaratıcılığa, yeniliğe
katkıda bulunmak açısından önemlidir7.
Sağlık alanında sürekli olarak yaşanan
değişime ayak uydurmak, bu dönüştürücü
ortamda meslek olarak etkili olabilmek için
hemşirelerin geçmiş ve mevcut koşulları
tam olarak değerlendirmeleri ve hemşirelik
uygulamaları için farklı bir dünya
hazırlayabilmeleri gerekmektedir. Bunu
yapmak için başta hemşirelik liderleri
olmak üzere hemşireler yeniliği
benimsemeli ve hemşirelik uygulamaları
için değişen taleplere cevap vermek adına
yeni stratejiler geliştirmelidir8.
Dünya çapında, hemşireler tarafından
geliştirilen ve uygulanan birçok başarılı
yenilik örneği bulunmaktadır9. Uluslararası
Hemşireler Birliği (ICN), dünya çapında 12
milyon hemşire olduğunu, çalışan
hemşirelerin %1'inin girişimci hemşire
olduğunun tahmin edildiğini bildirmiştir2.
Hemşire girişimciler, ürün ve hizmetlerin,
teknolojinin, yazılımın ve güvenlik
sistemlerinin geliştirilmesini destekleyerek
sağlık hizmet sunum sisteminde boşlukları
doldurmaya önemli katkılar sağlamaktadır.
Bununla birlikte inovasyon ve
girişimciliğin, hemşirelerin daha önemli bir
etkiye sahip olmaları, daha fazla kariyer ve
daha fazla yaşam doyumu elde etmeleri için
fırsatlar sağlayacak yaklaşımlar olduğu da
vurgulanmaktadır10.
Geleceğin hemşirelerinin üstlendikleri yeni
rolleri yerine getirebilmeleri için yenilikçi
ve girişimci bakış açısına sahip olmaları
önemlidir. Hemşirelik eğitiminin içeriği
öğrencilerinin bireysel yenilikçilik ve
girişimcilik özelliklerinin tanımlanmasını
ve geliştirilmesini sağlayacak yeterliliklere
sahip olmalıdır. Hemşirelik öğrencilerinin
girişimcilik ve yenilikçilik özelliklerinin
geliştirilmesi amaçlandığında gerçekleş-
tirilmesi gereken ilk adım mevcut durumun
8
HSSJ 2021; 1(1), 7-14
tanımlanmasıdır. Bu noktadan hareketle
hemşirelik bölümünde öğrenim görmekte
olan öğrencilerin girişimcilik ve bireysel
yenilikçilik eğiliminin belirlenmesi, bu
konuda atılması gereken adımların
belirlenmesine katkı sunacaktır.
Araştırma, Sivas Cumhuriyet Üniversite-
sinde Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik
Bölümünde öğrenim görmekte olan
hemşirelik öğrencilerinin girişimcilik ve
yenilikçilik eğilimlerinin belirlenmesi
amacıyla yapılmıştır.
YÖNTEM
Araştırmanın Tipi ve Yeri: Araştırma,
tanımlayıcı-kesitsel nitelikte gerçekleştiril-
di. Araştırmanın evrenini; 2019-2020
eğitim-öğretim yılında Sivas Cumhuriyet
Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümde kayıtlı olan toplam
816 öğrenci oluşturdu. Araştırmada
örneklem seçimi yapılmadı. Gönüllülük
esasına dayalı olarak çalışmaya katılmayı
kabul eden toplam 393 öğrenci araştırma
örneklemini oluşturdu (1. sınıf 109, 2. sınıf
115, 3. sınıf 89, 4. sınıf 80). Araştırmaya
katılan öğrenciler evrenin %48’ini temsil
etmektedir.
Veri Toplama Araçları: Araştırma
verilerinin toplamasında Kişisel Bilgi
Formu, Bireysel Yenilikçilik Ölçeği ve
Girişimcilik Ölçeği kullanıldı.
Kişisel Bilgi Formu: Araştırmacılar
tarafından hazırlanan form, katılımcıların
sosyo-demografik özelliklerini, yenilikçilik
ve girişimcilikle ilgili görüşlerini (eğitim
düzeyi, yaş, cinsiyet, medeni durum,
yaşadığı yer, müfredatta yenilikçilik ve
girişimcilik konularına yer verilme durumu,
hemşirelik eğitiminde yenilikçilik ve
girişimcilik dersinin gereklilik durumu,
herhangi bir girişimci faaliyette bulunma
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
Şahin et al.
durumu gibi) belirlemeye yönelik 13
sorudan oluşmaktadır.
Bireysel Yenilikçilik Ölçeği: Bireylerin
genel anlamda yenilikçiliğini değerlendire-
bilmek amacıyla Hurt, Joseph ve Cook
tarafından 1977 yılında geliştirilmiştir11.
Türkçe geçerlilik ve güvenirlik çalışması
2010 yılında Kılıçer ve Odabaşı tarafından
yapılmış olan ölçek toplam 20 maddeden
oluşmaktadır. Bu ölçek hemşirelik öğrenci-
lerinin ve hemşirelerin bireysel yenilikçilik
düzeyini değerlendirmek için çeşitli
çalışmalarda kullanılmıştır12,15. Ölçekte 12
tane olumlu (1, 2, 3, 5, 8, 9, 11, 12, 14, 16,
18. ve 19. maddeler), 8 tane olumsuz (4, 6,
7, 10, 13, 15, 17. ve 20. maddeler) olmak
üzere toplam 20 madde bulunmaktadır.
Beşli likert özellikteki ölçekte maddeler
Kesinlikle katılıyorum (5), Katılıyorum (4),
Kararsızım (3), Katılmıyorum (2) ve
Kesinlikle katılmıyorum (1) şeklinde
değerlendirilmektedir11.
Ölçekten alınan puanlara göre bireyler
yenilikçilik düzeyine göre kategorize
edilebilmektedir. Ölçek puanının
hesaplanmasına göre; 46'nın altındaki
puanlar gelenekçi, 46-56 arasındaki puanlar
kuşkucu, 57-68 arasındaki puanlar
sorgulayıcı, 69-80 arasındaki puanlar öncü
olanlar, 80 puanın üzerindeki puan alanlar
yenilikçiler olarak sınıflandırılmaktadır11.
Girişimcilik Ölçeği: İşcan ve Kaygın (2011)
tarafından geliştirilen ve geçerlik
güvenilirliği yapılan ölçekte toplam 30
madde bulunmaktadır. Ölçekte kendine
güven, yenilik, başarma ihtiyacı, kontrol
odağı, risk almak, belirsizliğe karşı tolerans
olmak üzere altı alt boyut bulunmaktadır.
Ölçekte her madde için verilen puan esas
alınmaktadır15. Beşli likert tipinde
hazırlanan ölçekte maddeler; kesinlikle
katılıyorum, katılıyorum, kararsızım,
9
HSSJ 2021; 1(1), 7-14 Şahin ve ark.

katılmıyorum ve kesinlikle katılmıyorum açıklama yapılmış, araştırmaya katılmayı

şeklindedir. kabul eden öğrencilerinin sözlü onamları
alınmıştır.
Cevap puanları toplanarak, maddelerin
aritmetik ortalamaları (x̄), mod, medyan BULGULAR
frekans ve yüzdeleri hesaplanmakta, bu Hemşirelik bölümünde öğrenim görmekte
hesaplamaya göre hemşirelik öğrencilerinin olan 393 öğrencinin katıldığı bu çalışmada;
ne ölçüde girişimci lider vasıflarına sahip katılımcıların %73.3’ünün kız öğrenciler
oldukları tanımlanmaktadır. Bu değerlen- olduğu, %57.0’sinin il merkezinde
dirmeye göre; 1.0 – 2.33 düşük, 2.34 – 3.66 yaşadığı, %98.7’sinin bekâr olduğu
orta, 3.67 – 5.00 yüksek girişimcilik eğilimi belirlenmiştir (Tablo 1).
olarak tanımlanmaktadır16.
Özellik Sayı %
Veri Toplama: Araştırma verileri 1-31 Sınıf 1 109 27.7
Aralık 2019 tarihleri arasında toplanmıştır. 2 115 29.3
3 89 22.6
Veri toplama araçları sınıf ortamında 4 80 20.4
öğrencilere verilmiş, öğrenciler tarafından Cinsiyet Kadın 288 73.3
formlar doldurulduktan sonra araştırmacılar Erkek 105 26.7
Köy 57 14.5
tarafından toplanmıştır. Formların Yaşanılan Kasaba 13 3.3
doldurulması yaklaşık 15 dakika sürmüştür. Yer İlçe 99 25.2
İl 224 57.0
Analiz: Verilerin analizi SPSS 22.0 Medeni Bekâr 388 98.7
kullanılarak yapılmıştır (IBM Corporation, Durum Evli 5 1.3
Armonk, NY, USA). Bireysel Yenilikçilik Toplam 393 100

Ölçeği ve Girişimcilik Ölçeği puanlarının Tablo 1. Araştırmaya katılan öğrencilerin bazı

belirlenmesinde ortalama ve standart
sapmayı içeren tanımlayıcı istatistikler
kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık
düzeyi P<0.05 olarak belirlenmiştir.
Bağımsız değişkenlerin yenilikçilik ve
girişimcilik puanlarına etkisini
değerlendirmek için t-testi ve ANOVA
analizi kullanılmıştır. Bu araştırmada,
Bireysel Yenilikçilik Ölçeği Cronbach alfa
değeri 0.89, ve Girişimcilik Ölçeği
Cronbach alfa değeri ise 0.94 bulunmuştur.
Buna göre her iki ölçek de bu araştırma
örneklemi için yüksek derecede güvenilir
olarak değerlendirilmiştir.
Araştırmanın Etik Yönü: Araştırma
öncesi çalışmanın yapılacağı Sivas
Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Fakültesi Hemşirelik Bölüm
Başkanlığından yazılı araştırma izni
alınmıştır. Öğrencilere araştırma hakkında
demografik özellikleri.
Araştırmaya katılan öğrencilerin %53.4’ü
müfredatta girişimcilik kavramına yer
verilmediğini, %74.8’i müfredatta
yenilikçilik ve girişimcilik kavramlarına yer
verilmesinin gerekli olduğunu ifade
etmiştir. Öğrencilerin %16.8’i mezun
olduktan sonra iş kurma olasılığının hiç
olmadığını düşünürken, %20.9’u bu
ihtimalin yüzde altmış ve üzerinde
olduğunu, %82.2’si çalışmak için kamu
sektörünü tercih edeceğini, %85.0’i daha
önce hiçbir girişimcilik faaliyetinde
bulunmadığını, %62.6’sı kendine ait
herhangi bir iş fikrinin olmadığını
bildirmiştir (Tablo 2).
Yirmi yaş ve üzerindeki öğrencilerin ve kız
öğrencilerin bireysel yenilikçilik ve
girişimcilik ölçeği puan ortalamalarının
daha yüksek olduğu, ancak gruplar

©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir. 10

HSSJ 2021; 1(1), 7-14 Şahin et al.

arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlı girişimcilik puan ortalamalarında anlamlı

olmadığı belirlendi. Bekâr ve evli bir farklılık olmadığı belirlenmiştir
öğrenciler arasında bireysel yenilikçilik (P>0.05). Bir iş fikrinin olduğunu belirten
puanları açısından anlamlı farklılık öğrencilerin yenilikçilik ölçeği puan
bulunmadığı (P>0.05) ancak bekâr ortalamalarının yüksek olduğu ancak bu
öğrencilerin girişimcilik ölçeği puan farkın anlamlı olmadığı, girişimcilik puan
ortalamalarının evli öğrencilerin puan ortalamalarının ise anlamlı şekilde yüksek
ortalamalarından daha yüksek olduğu, olduğu belirlendi.
gruplar arasındaki farkın istatistiksel olarak Öğrencilerin girişimcilik puanı ile bireysel
önemli olduğu belirlendi (P<0.05). yenilikçilik puanları arasında pozitif yönde
Müfredatta yenilikçilik ve girişimcilik dersi anlamlı bir korelasyon olduğu (r=0.563,
olmalı görüşünde olan, girişimcilik
P<0.05), öğrencilerin girişimcilik puanları
faaliyetinde bulunduğunu bildiren arttıkça bireysel yenilikçilik puanlarının da
öğrencilerin girişimcilik ölçeği puan arttığı saptandı.
ortalamaları diğer gruplardan anlamlı
şekilde yüksek bulundu. TARTIŞMA
Yenilikçilik ve girişimcilik özellikleri
Görüşler Sayı %
Müfredatta Evet 209 53.2 hemşirelik öğrencilerinin kazanması
yenilikçilik kavramı Hayır 184 46.8 gereken temel yeterlilikler arasında kabul
bulunma durumu edilmektedir. Araştırmaya katılan
Müfredatta Evet 183 46.6
girişimcilik öğrencilerin büyük bir kısmı hemşirelik
Hayır 210 53.4
kavramı bulunma müfredatında yenilikçilik ve girişimcilik
durumu
kavramlarına yer verilmesi gerektiği
Müfredatta Evet 294 74.8
yenilikçilik ve Hayır 99 25.2
yönünde görüş belirtmiştir. Bu sonuç,
girişimcilik hemşirelik öğrencilerinin yenilikçilik ve
kavramları yer
almalı mı
girişimcilik özelliklerine sahip olmanın
İş kurma olasılığı %0 66 16.8 önemini fark etmiş olmaları açısından
bulunma durumu % 30 96 24.4 önemli bir bulgu olarak değerlendirilmiştir.
%50 149 37.9
%60+ 82 20.9 Öğrencilerin %85’inin daha önce hiçbir
Çalışmak için tercih Özel 70 17.8 girişimcilik faaliyetinde bulunmadığı,
edilen sektör sektör
Kamu 323 82.2 %62.6’sının kendine ait herhangi bir iş
sektörü fikrinin olmadığı sonucu dikkate
Girişimcilik Evet 58 15 alındığında; müfredatta öğrencilerin
faaliyetinde Hayır 334 85
bulunma durumu yenilikçilik ve girişimcilik açısından bilgi
Kendine ait iş Evet 147 37.4 ve beceri olarak desteklenmesini
fikrine sahip olma Hayır 126 32.1
durumu
sağlayacak düzenlemeler yapılması
Yok, 120 30.5
ancak gerekliliği öne çıkmaktadır.
olmasını
isterdim. Hemşirelerin bireysel yenilikçilik
Tablo 2. Öğrencilerin girişimcilik ve yenilikçiliğe düzeylerini etkileyen faktörlerin incelendiği
ilişkin görüşleri. bir çalışmada; hemşirelerin ancak
%6.1’inin yenilikçi olduğu , bir başka
17
Öğrencilerin okudukları sınıfa ve
çalışmada hemşirelerin yenilikçilik
yaşadıkları yere göre yenilikçilik ve
açısından “sorgulayıcı” düzeyde

©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal. 11

HSSJ 2021; 1(1), 7-14
oldukları18, çalışmamızda da öğrencilerin
yenilikçilik puan ortalamalarının
68.21+12.17 olduğu, çalışmaya katılan
öğrencilerin sorgulayıcı düzeyde oldukları
belirlendi.
Karayağız Muslu’nun (2017) hemşirelerle
yaptıkları çalışmada hemşirelerin
yenilikçilik düzeylerinin yaş, eğitim
durumu ile ilişkili olduğu bulunmuştur16.
Çalışmamızda ise hemşirelik öğrencilerinin
yenilikçilik ve girişimcilik eğiliminin
cinsiyete ve yaşa göre anlamlı farklılık
göstermediği, ancak kız öğrencilerin her iki
ölçek puanlarının daha yüksek olduğu
belirlendi. Bu sonuç kız öğrencilerin
yenilikçilik ve girişimcilik konusuna
eğilimlerinin erkek öğrencilerden biraz
daha fazla olduğunu düşündürmektedir.
Çakır Dolu ve arkadaşlarının çalışmasında
(2016) hemşirelik öğrencilerinin yüksek
girişimcilik düzeyine sahip oldukları
belirlenmiştir18. Hemşirelik öğrencilerinin
girişimci ve atılgan potansiyellere sahip
olması önemlidir. Yenilikçi ve girişimci
hemşirelik öğrencileri bilimsel ve
teknolojik gelişmeleri takip ederek mesleki
ve bireysel geleceklerini yapılandıra-
bilirler14. İrmiş ve Özdemir (2011)
girişimcilik ile ilgili daha önce ders alan
bireylerin araştırma-geliştirme etkinlik-
lerine ve yeniliklere daha çok kaynak
ayırdıkları bildirmiştir19. Yenilikçilik,
hemşirelikte bakım kalitesini korumak ve
geliştirmek açısından önem taşımaktadır.
Yenilikçi yaklaşımların sağlık bakım
alanlarında yaygınlaşması yalnızca
hemşirelik mesleğine olumlu yansımalarla
sınırlı kalmayacak kişi ve toplum sağlığının
geliştirilmesinde katkı sağlayacaktır. Bodur
(2018) hemşirelik öğrencilerinin girişim-
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
Şahin ve ark.
cilik eğilimleri arttıkça yenilikçi
davranışlarının artacağını belirtmektedir14.
Çalışmamıza katılan öğrencilerin
yenilikçilik ile girişimcilik puanları
arasında istatistiksel olarak anlamlı, pozitif
bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Girişimcilik
süreci beraberinde inovatif süreçleri
getirmekte ve bu yolla büyümeyi teşvik
etmektedir21. Bu çalışmada yenilikçilik ve
girişimcilik arasında tespit edilen pozitif
korelasyon bu tespitlerle uyumlu bir
sonuçtur.
SONUÇ
Hemşirelik bölümünde öğrenim görmekte
olan öğrencilerin yenilikçilik ve girişimcilik
eğilimlerinin incelendiği bu araştırmada;
öğrencilerin yenilikçilik puan ortalama-
larının 68.21+12.17 olduğu, öğrencilerin
sorgulayıcı düzeyde oldukları, girişimcilik
puan ortalamalarının 105.47+ 20.23 olduğu
belirlenmiştir.
Bekar öğrencilerin, müfredatta yenilikçilik
ve girişimcilik dersi olmalı görüşünde olan,
girişimcilik faaliyetinde bulunduğunu
bildiren öğrencilerin girişimcilik eğilimi
puan ortalamalarının daha yüksek olduğu,
yenilikçilik puanları ile girişimcilik
puanları arasında pozitif yönde anlamlı bir
korelasyon olduğu sonucu bulundu. Elde
edilen bu sonuçlar dikkate alındığında;
hemşirelik eğitim müfredatına girişimcilik
ve yenilikçilik derslerinin eklenmesi,
öğrencilerin yenilikçilik ve girişimcilik
konusunda kendilerini geliştirmelerine
katkı veren geliştirici uygulama ve
araştırma faaliyetlerine katılımlarının
desteklenmesi, hemşirelik öğrencilerine
yenilikçilik ve girişimcilik özelliklerini
destekleyen yaklaşımların uygulanması
önerilmiştir.
12
HSSJ 2021; 1(1), 7-14 Şahin et al.

Bireysel Yenilikçilik Ölçeği Girişimcilik Ölçeği

x̄ Sd x̄ Sd
Yaş 20 < 68.09 11.58 104.50 19.09
20 > 68.39 13.02 106.86 21.75
t= -0.240 t= -1.135
P= 0.810 P= 0.257
Cinsiyet Kadın 68.65 10.59 105.49 17.95
Erkek 67.00 15.72 105.40 25.56
t= 1.184 t= 0.038
P = 0.237 P= 0.970
Medeni durum Bekar 68.21 12.14 105.71 20.17
Evli 68.00 16.38 86.80 17.65
t= 0.039 t=2.086
P= 0.969 P= **0.038
Yenilikçilik ve Evet 68.74 11.81 107.06 18.94
Girişimcilik dersi Hayır 66.63 13.14 100.73 23.12
olmalı
t=1.492 t=2.714
P= 0.136 P= **0.007
Girişimci faaliyette Evet 68.72 12.88 110.98 21.13
bulunan Hayır 68.14 12.08 104.54 19.97
t= 0.334 t= 2.247
P= 0.738 P= **0.025

x̄ Sd x̄ Sd
Birinci sınıf 67.89 12.77 105.81 20.19
Sınıf İkinci sınıf 68.30 10.81 104.74 18.22
Üçüncü sınıf 68.47 12.62 106.46 20.28
Dördüncü sınıf 68.22 12.89 104.95 23.12
F= 0.039 F= 0.147
P= 0.990 P= 0.931
Köy 66.40 13.05 104.05 21.03
Yaşadığı Kasaba 72.84 15.53 113.30 16.97
yer İlçe 68.81 11.38 103.42 20.62
İl 68.13 12.07 106.28 19.99
F= 1.132 F= 1.204
P= 0.336 P= 0.308
İş kurma Hiç olasılık 66.06 11.74 100.34 18.07
olasılığı yok
Yüzde otuz 67.51 13.19 104.10 22.02
Yüzde elli 69.07 10.99 107.00 18.78
Yüzde altmış 69.21 13.25 108.42 21.65
fazlası
F= 1.240 F= 2.449
P= 0.295 P= 0.063
Evet 68.86 12.58 110.39 18.77
Hayır 68.57 11.49 103.13 19.75
İş fikri olması Yok ancak 67.03 12.38 101.90 21.39
olmasını
isterdim
F= 0.829 F= 7.286
P= 0.437 P= **0.001

Tablo 3. Öğrencilerin bazı tanımlayıcı özelliklerine göre bireysel yenilikçilik ve girişimcilik ölçeği puan
ortalamaları.

©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal. 13

HSSJ 2021; 1(1), 7-14 Şahin ve ark.

KAYNAKLAR
1. Kalisch B J, Begeny S. (2010) Preparation of 14. Bodur G. (2018) Hemşirelik öğrencilerinin
nursing students for change and innovation, bireysel yenilikçilik (İnovasyon) düzeyleri ile
West J Nurs Res. 32(2):157-67. doi: girişimcilik eğilimleri arasındaki ilişki.
10.1177/0193945909335052. HSP,5(2):139-148.
2. International Council of Nurses. Guidelines on 15. İşcan ÖF, Kaygın E. (2011). Üniversite
the nurse entre/intrapreneur providing öğrencilerinin girişimcilik eğilimlerini
nursing service. Geneva, Switzerland; 2004. belirlemeye yönelik bir araştırma. Atatürk
https://ipnig.ca/education/Guidelines- Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
NurseEntre-ICN.pdf Dergisi.15 (2): 443-462.
3. Kumar Gautam R. (2012). Success 16. Karayağız Muslu G. (2017). Bir devlet
determination by innovation: A theorichal hastanesinde çalışan hemşirelerin bireysel
approach in marketing. Quality Innovation yenilikçilik düzeyleri ile içsel motivasyon
Prosperity,16(1):18-24. durumlarının incelenmesi. İzmir Kâtip Çelebi
4. Doğan S. (2015). Girişimcilik. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Üniversitesi Açık ve Uzaktan Eğitim Fakültesi Dergisi,2(1) (Supp 1): 1-3.
İktisat Lisans Programı Ders Kitabı. 17. Zengin H, Tiryaki Ö, Çınar N. (2019).
http://auzefkitap.istanbul.edu.tr/kitap/kok/giri Hemşirelikte yenilikçilik ve ilişkili faktörler.
simcilikau219.pdf. Sağlık ve Hemşirelik Yönetimi
5. Tekin, M., Etlioğlu, M., Tekin, E., (2018). Dergisi.3(6):207-217.
Kamu kurumlarında inovasyon ve girişimcilik. 18. Çakır Dolu İ, Dönmez Temucin E, Arslan
International Journal of Academic Value Özkan H. (2016). Hemşirelik öğrencilerinin
Studies, 4(18): 111- 130. girişimcilik düzeyleri ile bazı ilişkili
6. Zaho F. (2005). Exploring the synergy faktörlerin değerlendirilmesi. JED / GKD,
between entrepreneurship and innovation. 11:2 :293-315.
International Journal of Entrepreneurial 19. İrmiş A, Özdemir L. (2011). Girişimcilik ve
Behaviour and Research, 11(1): 25-41. yenilik ilişkisi. Yönetim Bilimleri Dergisi,
7. Vakili F, Tahmasebi N, Tahmasebi S, 9(1):138-161.
Tahmasebi D. (2016). Role of education in 20. Işık N, Işık HB, Kılınç EC. (2015).
entrepreneurship development. J. Ecophysiol. Girişimcilik ve inovasyon ilişkisi: Teorik bir
Occup. Hlth. 16(3-4): 78–87. değerlendirme. JEBPIR, 1 (2):57-90.
8. Porter-O'Grady T. (2004). Innovation and 21. Sarıoğlu Kemer A, Altuntaş S. (2017)
creativity in a new age for health care. J N Y Adaptation of the individual innovativeness
State Nurses Assoc. 34(2):4-8. scale in nursing profesion: Turkish validity-
9. Hughes F. (2006) Nurses at the forefront of reliability study. HEAD.14(1): 52-61.
innovation. Int Nurs Rev. 53(2):94-101. doi:
10.1111/j.1466-7657.2006.00463.x.
10. Vannucci MJ, Weinstein SM. (2017). The
nurse entrepreneur: empowerment needs,
challenges, and self-care practices. Nursing:
Research and Reviews.7: 57–66.
https://doi.org/10.2147/NRR.S98407
11. Kılıçer K, Odabaşı HF. (2010). Bireysel
yenilikçilik ölçeği (BYÖ): Türkçeye
uyarlama, geçerlik ve güvenirlik çalışması.
Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi
Dergisi 38: 150-164.
12. Özen N, Bal Özkaptan B, Akyar İ, Terzioğlu
F. (2020). Hemşirelik öğrencilerinde bilgi
okuryazarlığı ile bireysel yenilikçilik
düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Koç
Üniversitesi Hemşirelikte Eğitim ve Araştırma
Dergisi, 17(2):120-7.
13. Başoğlu M, Edeer A. (2017). X ve Y
kuşağındaki hemşirelerin ve hemşirelik
öğrencilerinin bireysel yenilikçilik
farkındalıklarının karşılaştırılması.
Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri
Dergisi. 6(4): 77-84

©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir. 14

 HSSJ REVIEW January 2021, Volume: 1, Number: 1

Health Sciences Student Journal hssj.cumhuriyet.edu.tr

Fitoterapi ve Kanser
Phythotherapy and Cancer
ÖZET
Günümüzde en sık karşılaşılan hastalıklar arasında olan kanser
hastalığı için yeni tedavi yolları araştırılmaktadır. Bu yollardan biri,
bilinen tamamlayıcı ve alternatif bir tedavi yöntemi olan fitoterapidir.
Dünyada ve ülkemizde birçok bitki türü vardır. İçerdikleri kimyasal
bileşenleri sayesinde birçok etkiye sahiptirler. Bu derleme kapsamında,
Gülnihal İpek1
geleneksel halk tıbbında sıklıkla kullanılmış ve günümüze kadar
Merve Ergül2
araştırılmış olan terapötik bitkilerden 6 tanesi incelenmiş, kanser
hücreleri üzerinde oluşturdukları muhtemel antikanserojen etkilerinin
1 Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, mekanizması, kanserin yan etkilerini azaltmaya yarayan etkileri ve
Eczacılık Fakültesi, Dönem 2, Sivas,
Türkiye bunlara ilişkin klinik çalışmaların geldiği noktalar araştırılmıştır.
2 Sivas Cumhuriyet Üniversitesi,
Eczacılık Fakültesi, Farmakoloji Günümüzde fitoterapi uygulamaları üzerine yapılan çalışmalarda;
Anabilim Dalı, Sivas, Türkiye kanserin oluşma riskini azaltmak, kanser tedavisini doğrudan
etkilemeden kanserin ve kemoterapinin yan etkilerini azaltmak ve
hastanın yaşam kalitesini arttırmak amaçlanmaktadır. Yeterli olmayan
klinik çalışmalar nedeniyle, doğrudan kanser hücresi üzerinde etkili bir
tedavi henüz söz konusu değildir.
Corresponding author: Gülnihal İPEK,
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi, Eczacılık
Anahtar Kelimeler: Alternatif Tıp, fitoterapi, kanser, kemoterapi,
Fakültesi, Sivas, Türkiye
terapötik.
E-mail: gulnihallipek@gmail.com ABSTRACT
Received/Accepted: January 2021 New treatment methods for cancer, which is among the most common
diseases today, are being investigated. One of these ways is
Conflict of interest: There is not a phytotherapy, which is a known complementary and alternative
conflict of interest.
therapeutic modality. There are many plant species in the world and
our country. Through the chemical components they contain, they have
many effects. Within this review’s scope, the chemical components of
six medicinal herbs that have frequently been used and researched in
How to Cite traditional folk medicine are examined. Moreover, their mechanism of
Ipek, G., Ergul, M. (2021). Fitoterapi ve action, possible anticancer effects on cancer cells, repercussions that
Kanser. Health Sciences Student Journal, reduce the side effects of cancer, and the point at which clinical studies
1(1), 15-23.
https://hssj.cumhuriyet.edu.tr/fitoterapi- related to these issues have reached until today are analyzed.
ve-kanser/
Nowadays, studies on phytotherapy applications aim to reduce the risk
of cancer formation, reduce the side effects of cancer and
chemotherapy without directly affecting cancer treatment, and increase
the quality of life. As a result of insufficient clinical studies, there is no
treatment directly on the cancer cell yet.

Keywords: Alternative medicine, cancer, chemotherapy, phytotherapy,

therapeutic.

©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.

HSSJ 2021; 1(1), 15-23 İpek ve ark.

GİRİŞ bileşenler nedeniyle olası yan etkiler

gözlenmektedir. Fitoterapötiklerin kanser
Fitoterapi yunanca kökenli “phyton” (Bitki)
tedavisinde etkililiklerinin kanıt değeri düşük
ve “therapeia” (Tedavi) kelimelerinin
olduğu ve dozları standardize olmadığı için
birleşiminden oluşmaktadır. Günümüzde
olası yan etkileri ve ilaç etkileşimleri
bitkilerle tedavi anlamında kullanılmaktadır.
açısından dikkatli olunmalıdır. Uzman
İnsanlar bitkileri deneme ve yanılma
kişilerin önerileri doğrultusunda
yöntemiyle kullanarak bitkilerin çeşitli
kullanılmaları gerekmektedir. Fitoterapötik-
özelliklerini keşfetmişlerdir. Öncelikle gıda
lerin kanser tedavisinde etkililiklerinin kanıt
olarak kullanılan bitkiler zamanla zehir olarak
değeri düşük olduğu ve dozları standardize
kullanılmış daha sonra tedavi edici özellikleri
olmadığı için olası yan etkileri ve ilaç
keşfedilmiş ve hastalıkların tedavisinde
etkileşimleri açısından dikkatli olunmalıdır.
kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde
Uzman kişilerin önerileri doğrultusunda
fitoterapi hâlâ önemini korumaktadır. Ancak
kullanılmaları gerekmektedir.
bugün uygulanan fitoterapi uygulamalarında
bazı konulara dikkat etmek gerekir.
Günümüzde bitkilerin tümü değil faydalı
kısımları tedavi amacıyla kullanılmaktadır.
Ayrıca dikkat edilmelidir ki toplumda bitkiler
doğaldır, zararsızdır gibi yanlış bir kanı
bulunmaktadır. Oysa bitkilerin farmakolojik
etkisini sağlayan da, aynı ilaçlardaki gibi,
içerdikleri kimyasal bileşiklerdir1.
Kanser, DNA hasarlarının birikmesi sonucu
bir organ veya dokudaki hücrelerin kontrolsüz
olarak bölünerek çoğalmasıyla oluşan hastalık
grubuna verilen genel addır. Kanser oluştuğu Şekil 1. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler.
dokuya göre ya da köken aldığı hücreye göre Kanserde Fitoterapi Uygulamaları ve
adlandırılmaktadır. Kanserin 100’den fazla Araştırmalar
türü olduğu bilinmektedir. Kanserde erken
Kurkumin (Zerdeçal)
tanı ve tedavi büyük önem taşımaktadır.
Tedavi edilmez ise ciddi rahatsızlıklara sebep Curcuma longo L. zerdeçal olarak bilinen ve
olabilmekte, hatta ölümle sonuçlana- Çin Tıbbında yıllardır kullanılan tıbbi bir
bilmektedir . Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ);
2
bitkidir. Aynı zamanda Güney Asya ve Orta
önümüzdeki yıllarda kanser vakalarının dünya Doğu yemeklerinde de sıklıkla kullanıldığı
genelinde yüzde 60 oranında artabileceği bilinmektedir. En önemli bileşiği kurkumindir.
uyarısında bulunurken özellikle gelişmekte Kurkumin, polifenolik bir bileşiktir.
olan ülkelerin yüksek risk altında olduğunu da Antiinflamatuar, kemopreventif, anti-oksidan,
belirtti. Dünyada en çok görülen kanser anti-anjiyojenik ve sitotoksik etkilere sahip
türlerinin akciğer, göğüs, kolon ve mide olduğunu gösteren çalışmalar bulunmaktadır4.
kanseri olduğu bildirildi3. İlaçların kimyasal Yapılan çalışmalardan biri de Dr. Marilene
bileşenlerinin oluşturduğu yan etkiler Wang’ın baş ve boyun kanserli 21 hastayla,
sebebiyle fitoterapiye olan ilgi artmıştır fakat toplam 1.000 miligramlık iki kurkumin tableti
bilinçli kullanımı olmadığında fitoterapiyle çiğnemeden önce ve sonra tükürüklerinden
yapılan tedavilerde de bitkilerin içerdiği örnekler alarak yaptığı klinik çalışmadır.

____
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir. 16
HSSJ 2021; 1(1), 15-23
Çalışma sonucunda araştırmacılar; insan
tükürük örnekleri üzerinde kullanan bir pilot
çalışmada kullanılan baharat zerdeçalının ana
bileşeni olan kurkuminin, baş ve boyun
kanserinin büyümesini sağlayan bir hücre
sinyal yolağını bastırdığını vurgulamışlardır.
Çalışmaların umut verici olduğunu fakat daha
kapsamlı ileri araştırmaların yapılması
gerektiğini de belirtmişlerdir5.
Şekil 2. Zerdeçal.
Başka bir klinik çalışmada 7 meme kanseri
hastasına topikal kurkumin merhemi
uygulanmış ve hastaların % 71’inde lezyon
büyüklüğünde, ağrı, kaşıntı ve sızıntılarda
azalma meydana geldiği kaydedilmiştir6.
Kurkumin, aşırı sigara içenler veya kanser
öncesi lezyonları olanlar gibi onkolojik
hastalık riski yüksek olan kişiler için bir gıda
takviyesi olarak da önerilebilmektedir.
Kurkumin ile ilgili çalışmalar genellikle
iyimser yöndedir fakat kurkuminin dozunun
belirlemede net bir karara varılamamıştır7.
Meme kanseri, kemik kanseri, prostat kanseri
ve ağız kanseri gibi birçok kanser türünde
daha umut verici çalışmalar mevcuttur fakat
kesin klinik sonuçlar bulunmamaktadır.
Ayrıca kemoterapinin etkisini azaltabileceği
için kullanımına dikkat edilmelidir. Hekim
kontrolünde, kullanımında kısıtlamaya
gidilebilmektedir.
Yeşil çay
Yeşil çay, Camellia sinensis bitkisinin
yapraklarından elde edilir. Siyah çaydan
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
İpek et al.
ayıran özelliği oksidasyona uğratılmamış,
fermente edilmemiş olmasıdır. Taze çay
yaprakları fenolik bileşikler içermektedir.
Bunlar flavonoidlerden; kateşinler,
flavonoller, proantosiyanidinler ve fenolik
asitlerdir.
Yeşil çayın en önemli bileşiği okside olmamış
kateşindir, antioksidan ve antikanser özelliği
nedeniyle kateşinler üzerine yapılan
çalışmaların sayısı gittikçe artmaktadır .
8
Şekil 3. Yeşil Çay.
Yapılan araştırmalardan birinde Çin'deki yeşil
çay içme alışkanlıkları ile mide kanseri riski
arasındaki ilişki araştırılmıştır ve sonuç olarak
yeşil çayı düzenli içme, daha fazla miktarda
tüketimi, daha düşük sıcaklık ve daha uzun
aralık dâhil olmak üzere yeşil çay içme
alışkanlıkları, bireylerde mide kanseri gelişme
riskini düşürmekte olduğu güçlü bir şekilde
ilişkilendirilmiştir9.
Yeşil çayın başlıca kateşini olan
epigallokateşin gallat (EGCG) molekülerinin
üzerinde birçok çalışma yapılmış ve hem
farklı kanser türlerinde hem de çeşitli in vitro
ve in vivo modellerde antitümöral etki
gösterdiği belirlenmiştir10.
En sık karşılaşılan kanser türlerinden biri de
prostat kanseridir (PCa). Yeşil çayın PCa riski
üzerine önleyici etkisi birçok klinik çalışmayla
araştırılmıştır. Bazı çalışmalarda yeşil çay
kullanımının PCa üzerine koruyucu etkileri
olduğu gözlenirken bazı çalışmalarda da tam
tersine arttırıcı etkileri olabileceği öne
sürülmüştür11. 2011 yılında Zheng ve arka-
____
17
HSSJ 2021; 1(1), 15-23
daşlarının sistematik bir inceleme ve meta-
analizi sonucu, yeşil çay tüketiminin Asya
popülasyonu için PCa riskinde önemli bir
düşüşe sahip olduğu öne sürmüştür. 2014
yılında yapılan bir çalışmadaysa yeşil çay
alımı ile PCa arasında bir ilişki
bulunamamıştır. 2017 yılında yapılan bir
çalışmada ise yeşil çaydaki kateşin miktarının
fermente olmuş bir çaya oranla 3 kat fazla
olduğu düşünülerek çalışma yapılmıştır. Doz-
yanıt meta-analizi, yeşil çay alımının PCa riski
ile ilişkisini sistematik ve kantitatif olarak
değerlendirmiş ve yeni veriler ile daha yüksek
yeşil çay tüketiminin, PCa riskini doğrusal
olarak azalttığı ve günde 7 bardaktan fazla
kullanımında, yeşil çay kateşinlerinin PCa'yı
önlemede ve PCa riskini azaltmada etkili
olduğunu sonucuna ulaşılmıştır. Fakat
sonuçların kesinliğine ulaşmak için daha fazla
çalışmaya ihtiyaç olduğu bildirilmiştir12.
Yeşil çay içerisindeki polifenollerin diğer
besinlerle etkileşimleri, hızla metabolize
olmaları ve kişisel hayat tarzı farklılıkları
sebebiyle klinik çalışmalar yeterli
olmamaktadır.
Yeşil çayın bilinçsizce fazla miktarda
kullanımında baş dönmesi, mide bulantısı,
hazımsızlık ve ellerde titreme gibi yan etkiler
gözlenebilmektedir.
Zencefil
Zencefil, Zingiber officinale olarak bilinen
zencefilgiller ailesinden, ince-uzun yapraklı,
sarı-kırmızı renkte çiçek açan bir bitkidir.
Yüzyıllardır baharat olarak kullanılmakla
birlikte tarih kitaplarında uzun yıllardır tıbbi
olarak kullanımından da bahsedilmektedir.
Zencefil rizomları %4.7-7.5 oranında
oleorezin taşımaktadır Gingeroller, paradoller,
shogaoller ve zingerone gibi uçucu ve uçucu
Olmayan birçok biyoaktif fenolik bileşik
içerdiği bilinmektedir. %13.3 oranında uçucu
yağ içermektedir. Bu uçucu yağın %30-70'ini
seskiterpenler oluşturmaktadır. Diğer
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
İpek ve ark.
bileşikleri; karbonhidratlar, nişasta, proteinler,
lipitler, lesitin, vitaminler, mineraller ve
aminoasitlerdir. Zencefilin birçok tıbbi etkisi
bulunmaktadır. Enfeksiyon hastalıklarının
tedavisinde antimikrobiyal potansiyele
sahiptir. Aynı zamanda yaşlanma sürecini
kontrol etmek gibi anti-inflamatuar ve
antioksidatif özellikleri olduğu bilinmektedir.
Fitoterapi ve bitkisel ürünlerle ilgili olan
Alman Federal Enstitüsüsü, zencefil kökünü
hazımsızlık ve araba tutmalarında oluşan
bulantı hissinden korunmak için tavsiye
etmektedir13.
Şekil 4. Zencefil.
Kanser tedavisinde kemoterapiye bağlı bulantı
kusmada antiemetik etkisi klinik çalışmalarla
araştırılmıştır. Yapılan klinik çalışmalardan
birinde 140 hastaya zencefil kökü tozu
verilmiştir. Akut ve gecikmiş bulantı ve
kusmanın insidansı, ciddiyeti ve yan etkileri
MASCC (Çok Uluslu Kanserde Destekleyici
Bakım Derneği) tarafından değerlendirilmiştir.
Sonuç olarak bulantı ve kusma görülme
sıklığını ve şiddetini azaltmada zencefil ve
kontrol grupları arasında anlamlı bir fark
gözlenmemiştir14.
Yapılan başka bir çalışmada Zencefil, akut
kemoterapiye bağlı bulantı ve kusmada
(CINV) etkinliği açısından incelenmiştir.
Kemoterapi alan ve en az bir kemoterapi
döngüsü sırasında CINV yaşayan 162 kanser
hastasında randomize, çift kör, plasebo
kontrollü bir çalışma gerçekleştirilmiştir.
Katılımcılar, günde 1 g zencefil, 2 g zencefil
veya 3 gün boyunca uygun plasebo alacak
____
18
HSSJ 2021; 1(1), 15-23
şekilde randomize edilmiştir Sonuç olarak
yine zencefil özütünün kemoterapiye bağlı
kusma üzerinde hiçbir klinik fayda
sağlamadığı görülmüştür. Ayrıca zencefil
özünün, aprepitant ile birlikte alınmamasına
dikkat edilmelidir. Birlikte alınması
sonucunda zencefil özü, mide bulantısının
şiddeti üzerinde olumsuz bir etkiye sahip
olabilmektedir15.
Mistletoe ekstraktı (Iscador)
Mistletoe hem sitostatik hem
immünostimülatör aktiviteye sahip olduğu
bildirilen Avrupa ökse otu bitkisi Viscum
album’un sıvı bir türevidir. Lektinler aktif
bileşenleridir. Farmakolojik açıdan diğer aktif
bileşenler ise viskotoksinler ve düşük molekül
ağırlıklı proteinler, oligosakkarit ve
polisakkaritler, flavonoidler ve triterpen
asitlerdir. Bu bileşenler total ekstrede
sinerjistik mekanizma ile sitotoksik ve
apoptozu indükleyen etkiye sahiptir. Ökse
otunun, apopitoz ve hücre adezyon
yolaklarından sorumlu olan genlerin aşırı
regülasyonunda etkili olduğu sonucuna
varılmıştır ayrıca onkolojik tedavisinin neden
olduğu yan etkilerin azalmasında da
kullanılmaktadır. 100 yıla yakın süredir
Avrupa ülkelerinde tamamlayıcı kanser
tedavisinde reçete edilmektedir ancak etki
mekanizmaları henüz tam olarak
anlaşılmamıştır .4
Mistletoe ekstraktının antitümöral etkisi
araştırılmıştır. Mistletoe ekstraktı ile tedavi
edilen kanser hastalarında sağ kalım ile ilişkili
parametreler üzerine kontrollü klinik
çalışmalar toplanmış ve sonuç verileri
çıkarılmıştır. Klinik çalışmaların havuzlanmış
analizinde, kanser hastalarının mistletoe
ekstraktı ile adjuvan tedavisinin daha iyi bir
sağ kalım ile ilişkili olduğu sonucuna
varılmıştır16.
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
İpek et al.
Şekil 5. Viscum albümün.
Yapılan son çalışmalardan birinde kemoterapi
sırasında kullanılan ökseotu özünün hastaya
klinik yan etkisi olup olamadığı araştırılmış ve
sonuç olarak ökseotu özlerinin kullanımının
güvenli olduğuna ulaşılmıştır. Subkutan
enjeksiyonlar ateşi indüklememiş ve 5 yıl
içinde nüks ve metastaz sıklığını
etkilememiştir. Ökseotu ekstraktlarının bu
çalışmada kullanılan antikanser maddelerle
hiçbir olumsuz etkileşime sahip olmadığı
gözlenmiştir. Ayrıca meme kanseri
hastalarında kemoterapinin bazı yan
etkilerinin bu tamamlayıcı tedavi altında
azaldığı tespit edilmiştir17.
Hasta beyanları, ürünün kullanımı ile daha iyi
bir yaşam kalitesi olduğunu ifade etmektedir.
Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA)
tarafından onaylanmamış olmasına rağmen
Mistletoe ekstraktı Almanya ve İsviçre’deki
kliniklerde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Hatta Almanya’da onkolojide en sık kullanılan
tamamlayıcı tedavi stratejilerinden birisidir11.
Dikkat edilmelidir ki insanlar üzerinde klinik
çalışmalar henüz yeterli değildir. Mistletoe
ekstraktı kullanmakta olan hastalar, ateş,
titreme, baş ağrısı ve cilt tahrişi gibi yan
etkilerin görülebileceği konusunda da bilinçli
olmalılardır.
Punica granatum (Nar)
Nar uzun yıllardır tanınan ve Punicaceae ailesi
içerisinde yer alan bir meyvedir. Nar
bileşenleri çok fazladır ve narın çeşitli
kısımlarında bulunurlar. Nar suyundaki
bileşenler; antosiyanin, glukoz, askorbik asid,
____
19
HSSJ 2021; 1(1), 15-23
ellagik asid, gallik asid, kateşin, aminoasidler,
demir ve minerallerlerdir. Nar kabuğundaki
bileşenler; fenolik punikalaginler, gallik asid,
kateşinler, flavonoller ve antosiyanidinlerdir.
Nar yaprağındaki bileşenler; taninler ve flavon
glikozitlerdir.
Narçiçeğindeki bileşenler; gallik asid ve
ursolik asidlerdir. Nar yağındaki bileşenler;
%95 punisik asid, ellegik asid ve sterollerdir.
Nar ağacı kökünde ve kabuğundaki bileşenler
ise ellagitaninler ile piperidin alkoloidlerdir.
İçerdiği birçok biyoaktif bileşen sayesinde
birçok tıbbi alanda kullanılmaktadır. “Doğanın
güç meyvesi” olarak da bilinmektedir. Nar
özlerinin kültürde prostat, meme, akciğer ve
kolon kanseri hücrelerinin büyümesini seçici
olarak engellediği gözlenmiştir18.
Şekil 6. Punica granatum.
Klinik öncesi hayvan çalışmalarında, nar
ekstresi tüketiminin akciğer, deri, kolon ve
prostat tümörlerinin büyümesini engellediği
gözlenmiştir. Prostat kanseri olan hastalarda
nar suyunun faz II klinik çalışmasında,
prostata özgü antijenin ikiye katlanma
süresinde önemli bir uzama yaptığı
bildirmiştir.
Prostat kanseri (PCa) üzerine yapılan bir diğer
çalışmada da nar meyvesi ekstraktının (PFE)
prostat kanserli insan hücrelerine karşı
antiproliferatif ve proapoptotik özellikleri hem
hücre kültürü sisteminde hem de bir
ksenograft fare modelinde gösterilmiştir. 48
saat süreyle PFE (10-100 µg/tml) ile tedavi
edilen insan PCa PC-3 hücreleri, hücre
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
İpek ve ark.
büyümesinde doza bağlı bir inhibisyon ve
apoptoz indüksiyonu ile sonuçlanmıştır19.
Yapılmış çalışmalardan birinde de nar
meyvesinin polifenolik bileşenleri insan meme
kanseri hücrelerine karşı terapötik bir ortamda
adjuvan olarak değerlendirilmesidir. İnsan
meme kanseri hücre hatları MCF-7 ve MB-
MDA-231 hücreleri, fermente nar suyu ve taze
nar suyu ile muamele edilmiştir. Deney MCF7
hücrelerinin proliferasyonunun %90
inhibisyonu ile sonuçlandığı gözlemlen-
miştir19.
Başka bir çalışmada, içme suyuna nar ekstresi
katılan fareler, yalnızca karsinojen alan fare
grubuyla karşılaştırıldığında akciğer
tümörlerinin daha iyi seyrettiği gözlenmiştir.
Bu çalışmada, narın değişik kanserlerde rol
oynayan MAPK, PI3K/AKT ve NFκB sinyal
yolağını belirgin bir şekilde baskıladığı da
gösterilmiştir. Bu çalışmalardan, narın, ileride,
akciğer kanserinin tedavisinde
kullanılabileceği sonucuna varılmaktadır.
Farelerde, nar meyve ektresinin akciğer ve
deri kanseri modellerinde tümör oluşumunu
baskıladığı saptanmıştır20.
Nar bileşenlerinin güneş ışınlarındaki morötesi
ışınların etkilerine karşı koruyucu olduğunu
gösteren çalışmalar vardır. Deri kanseri
oluşturulmuş farelerde nar ekstresinin topikal
uygulamasının deri tümörü ve cilt kanseri
insidansını ciddi bir anlamda azalttığı
saptanmıştır; bu etkiden inflamasyon ve tümör
proliferasyon belirteci ornitin dekarboksilazın
baskılanmasının sorumlu olduğu düşünül-
mektedir21. Narın çok fazla bileşeni bulunması
nedeniyle pek çok da tıbbi özelliği olduğu
düşünülmektedir. Bu tıbbi özelliklerinin
insanlar üzerinde etkisinin doğru bir şekilde
tespit edilmesi ve anlaşılması için son yıllarda
yapılan preklinik ve klinik çalışmaların sayısı
artmıştır.
____
20
HSSJ 2021; 1(1), 15-23
Sarımsak (Allium sativum)
Sarımsak yüzyıllardır bilinen yemeklerde
sıklıkla kullanılan Amaryllidaceae ailesine
dâhil olan Allium cinsinden, soğanlı bir bitki
türüdür. Aynı zamanda sarımsak binlerce
yıldır çeşitli hastalıkların tedavisinde de
kullanılmaktadır. Sarımsak yaklaşık 33 sülfür
bileşiği, çeşitli enzimler, serbest amino asitler,
vitaminler, mineraller, fruktoz içeren
karbonhidratlar, flavonoidler ve fenolik
bileşikler içermektedir. Sarımsağın içerdiği
yüksek konsantrasyondaki kükürtlü
bileşiklerin ve tiyosülfinatların sarımsaktaki
etkin maddeler olduğu öne sürülmektedir.
Şekil 7. Sarımsak.
Araştırmalar çoğunda biyoaktif sülfür
bileşiklerinin kanseri önleyici etkileri üzerine
çalışılmıştır. Sarımsak yağı, alliin olarak
bilinen ve alliinaz enzimi ile parçalanması
sonucu allisine dönüştürülen bir amino asit
içerir. Allisin, bazı kükürt içeren bileşiklerin
prekürsörüdür ve sarımsağın lezzet, koku ve
farmakolojik özelliklerinden sorumludur.
Sarımsağın antimikrobiyal, antifungal,
antioksidan, antiviral ve antitrombotik
özelliklere sahip olduğu ileri sürülmektedir22.
Sarımsakta bulunan dialiltrisülfit,
dialilldisülfür ve S-alil-sistein’inden dolayı
antikarsinojenik özelliklere sahip olduğu öne
sürülmektedir. Bu sülfür bileşiklerin özellikle
mesane kanserinde hücre döngüsünün
durmasını tetiklediği ve kanser hücrelerinde
apoptoz gerçekleştirdiği in vitro çalışmalarda
rapor edilmiştir.
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
İpek et al.
Sarımsak ekstraktının sisplatin ile
karşılaştırıldığı hayvan çalışmasında, etki
mekanizmalarını karşılaştırmak için doku
mikroarray analizi ve gen ağı analizi
yapılmıştır. Çalışmada sarımsak ekstraktının
hiçbir yan etki gözlenmeden, sisplatinine
benzer in vivo antikanser aktivitesine sahip
olduğu ve her ikisinin de protein-DNA
kompleksi düzeneğini hedefleyerek etki
gösterdiği bildirilmiştir23.
Şangay'da popülasyon temelli bir vaka kontrol
çalışmasında Allium sebzelerinin en yüksek 3
alım kategorisindeki bireylerin, en düşük alım
alanlara kıyasla % 53 azalmış OR prostat
kanserine sahip olduğunu bulmuşlardır 24.
Değerlendirme yöntemlerini geliştirmek için
daha fazla araştırma gerekmektedir. Kullanım
miktarı için de henüz net bir karara
varılamamıştır. Sarımsak ekstraktı şimdiye
kadar akciğer, meme, cilt, kolon, yemek
borusu ve mide kanseri dâhil olmak üzere
birçok kanser türünde denenmiştir. Ancak
klinik çalışmalara yansıyacak tümör
büyümesini engellediği ve sağ kalımı
artırdığına dair net bir sonuç bulunamamıştır.
Dikkat edilmelidir ki aşırı miktarda sarımsak
tüketmek ve aç iken taze sarımsak dişi, yağı
veya ekstraktı almak sindirim sistemi
rahatsızlığına, mide ağrısı, gaz, kusmaya yol
açabilir. Bazı araştırmalarda sarımsağın
pıhtılaşmayı engelleyici özellikleri nedeniyle
kanama riskini artırabileceği sonucuna
ulaşılmıştır. Warfarin (Coumadin) veya
aspirin gibi kan sulandırıcı ilaçlar alan kişiler
sarımsak takviyelerini bir uzmana sormadan
kullanmamalıdırlar. Sarımsak tozuna uzun
süre maruz kalma astım ataklarına sebep
olabilmektedir. Sarımsak birtakım ilaçlarla
etkileşime girerek bu ilaçların etkinliğini
azaltabilmektedir25.
____
21
 HSSJ 2021; 1(1), 15-23
SONUÇ
Fitoterapötiklerin kanserde kullanımı ile ilgili
büyük randomize kontrollü çalışmalar ile
desteklenmiş yeterli kanıtlar mevcut değildir.
Mevcut çalışmaların çoğunluğu retrospektif
niteliktedir ve küçük örneklem büyüklüklerine
sahiptir. Bitkisel ise zararsızdır veya bitkisel
ise etkisizdir düşüncesi oldukça yanlıştır.
Bitkilerin de kimyasal bileşenler içerdiği
unutulmamalıdır. Bitkisel tedavilerde doğru
bitkinin, doğru endikasyonda ve doğru dozda
kullanılması da oldukça önemlidir. Bitkisel
veya doğal kaynaklı ürünlerin doğru
kullanımına ilişkin yegâne yol göstericilerin
eczacılar ve fitoterapi alanında eğitim almış
hekimlerimiz olduğu unutulmamalıdır.
“Bir maddenin tedavi edici ve öldürücü
etkileri arasında en önemli fark dozudur.”
Paracelsus (1493-1541)
Teşekkür
Prof. Dr. Hilmi ATASEVEN ve Arş. Gör. Dr.
Ahmet Ozan KALECİ hocalarıma teknik ve
editöryel katkılarından dolayı teşekkür ederim.
KAYNAKÇA
1. Farrar, A.J., & Farrar, F.C. (2020). Clinical
Aromatherapy. Nurs Clin North Am, 55(4), 489-504.
doi: 10.1016/j.cnur.2020.06.015.
2. Steck, S.E., & Murphy, E.A. (2020). Dietary patterns
and cancer risk. Nat Rev Cancer, 20(2), 125-138. doi:
10.1038/s41568-019-0227-4.
3. Elder, D.E., Bastian, B.C., Cree, I.A., Massi, D., &
Scolyer, R.A. (2020). The 2018 World Health
Organization Classification of Cutaneous, Mucosal, and
Uveal Melanoma: Detailed Analysis of 9 Distinct
Subtypes Defined by Their Evolutionary Pathway. Arch
Pathol Lab Med, 144(4), 500-522. doi:
10.5858/arpa.2019-0561-RA.
4. Khwaja, T.A., Dias, C.B., & Pentecost, S. (1986).
Recent studies on the anticancer activities of mistletoe
(Viscum album) and its alkaloids. Oncology, 43(1), 42-
50. doi: 10.1159/000226419.
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
İpek ve ark.
5. Wilken, R., Veena, M.S., Wang, M.B., & Srivatsan,
E.S. Curcumin: A review of anti-cancer properties and
therapeutic activity in head and neck squamous cell
carcinoma. Mol Cancer, 10, 12. doi: 10.1186/1476-
4598-10-12.
6. Toptaş, B., Ateş Alagöz, Z. (2016). Kurkumin ve
analoglarının antikanserojen etkileri. J Fac Pharm
Ankara, 40(2), 58-82. https://doi.org/10.1501/eczfak_
0000000584
7. Liang, Z., Wu, R., Xie, W., Xie, C., Wu, J., Geng, S.,
Li, X., Zhu, M., Zhu, W., Zhu, J., Huang, C., Ma, X.,
Xu, W., Zhong, C., & Han, H. (2017). Effects of
Curcumin on Tobacco Smoke-induced Hepatic MAPK
Pathway Activation and Epithelial-Mesenchymal
Transition In Vivo. Phytother Res, 31(8), 1230-1239.
doi: 10.1002/ptr.5844.
8. Chen, D., Chen, G., Sun, Y., Zeng, X., & Ye, H.
(2020). Physiological genetics, chemical composition,
health benefits and toxicology of tea (Camellia sinensis
L.) flower: A review. Food Res Int, 137, 109584. doi:
10.1016/j.foodres.2020.109584.
9. Wang, Y., Duan, H., & Yang, H. (2015). A case-control
study of stomach cancer in relation to Camellia sinensis
in China. Surg Oncol, 24(2), 67-70. doi:
10.1016/j.suronc.2015.02.002.
10. Gan, R.Y., Li, H.B., Sui, Z.Q., & Corke, H. (2018).
Absorption, metabolism, anti-cancer effect and
molecular targets of epigallocatechin gallate (EGCG):
An updated review. Crit Rev Food Sci Nutr, 58(6), 924-
941. doi: 10.1080/10408398.2016.1231168.
11. Zeng, X., Xi, Y., & Jiang, W. (2019). Protective roles
of flavonoids and flavonoid-rich plant extracts against
urolithiasis: A review. Crit Rev Food Sci Nutr, 59(13),
2125-2135. doi: 10.1080/10408398.2018.1439880.
12. Guo, Y., Zhi, F., Chen, P., Zhao, K., Xiang, H., Mao,
Q., Wang, X., & Zhang, X. (2017). Green tea and the
risk of prostate cancer: A systematic review and meta-
analysis. Medicine, 96(13). https://doi.org/
10.1097/MD.0000000000006426
13. Mao, Q.Q., Xu, X.Y., Cao, S.Y., Gan, R.Y., Corke, H.,
Beta, T., Li, & H.B. (2019). Bioactive Compounds and
Bioactivities of Ginger (Zingiber officinale Roscoe).
Foods, 8(6), 185. doi: 10.3390/foods8060185.
14. Li, X., Qin, Y., Liu, W., Zhou, X. Y., Li, Y. N., &
Wang, L. Y. (2018). Efficacy of Ginger in Ameliorating
Acute and Delayed Chemotherapy-Induced Nausea and
Vomiting Among Patients With Lung Cancer Receiving
Cisplatin-Based Regimens: A Randomized Controlled
Trial. Integrative Cancer Therapies, 17(3), 747-754.
https://doi.org/10.1177/1534735417753541
15. Zick, S. M., Ruffin, M. T., Lee, J., Normolle, D. P.,
Siden, R., Alrawi, S., & Brenner, D. E. (2009). Phase II
trial of encapsulated ginger as a treatment for
____
22
 HSSJ 2021; 1(1), 15-23
chemotherapy-induced nausea and vomiting. Supportive
Care in Cancer, 17(5), 563-572.
https://doi.org/10.1007/ s00520-008-0528-8
16. Ostermann, T., Raak, C., & Büssing, A. (2009).
Survival of cancer patients treated with mistletoe
extract (Iscador): A systematic literature review. BMC
Cancer, 9. https://doi.org/10.1186/1471-2407-9-451
17. Pelzer, F., Tröger, W., & Nat, D. R. (2018).
Complementary Treatment with Mistletoe Extracts
during Chemotherapy: Safety, Neutropenia, Fever, and
Quality of Life Assessed in a Randomized Study.
Journal of Alternative and Complementary Medicine,
24(9–10), 954-961.
https://doi.org/10.1089/acm.2018.0159
18. Ahmadiankia, N. (2019). Molecular targets of
pomegranate (Punica granatum) in preventing cancer
metastasis. Iranian Journal of Basic Medical Sciences,
22(9), 977-988.
https://doi.org/10.22038/IJBMS.2019.34653.8217
19. Lansky, E.P., Harrison, G., Froom, P., Jiang, & W.G.
(2005). Pomegranate (Punica granatum) pure
chemicals show possible synergistic inhibition of
human PC-3 prostate cancer cell invasion across
Matrigel. Invest New Drugs, 23(2), 121-2. doi:
10.1007/s10637-005-5856-7.
20. Bassiri-Jahromi, S. (2018). Punica granatum
(Pomegranate) activity in health promotion and cancer
prevention. Oncol Rev, 12(1), 345. doi:
10.4081/oncol.2018.345.
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
İpek et al.
21. Afaq, F., Malik, A., Syed, D., Maes, D., Matsui, M. S.,
& Mukhtar, H. (2004). Pomegranate fruit extract
modulates UVB-mediated phosphorylation of mitogen
activated protein kinases and activation of nuclear
factor kappa B in normal human epidermal
keratinocytes. Photochemistry and Photobiology, 81(1).
https://doi.org/10.1562/2004-08-06-ra-264
22. Shang, A., Cao, S.Y., Xu, X.Y., Gan, R.Y., Tang, G.Y.,
Corke, H., Mavumengwana, V., & Li, H.B. (2019).
Bioactive Compounds and Biological Functions of
Garlic (Allium sativum L.). Foods, 8(7), 246. doi:
10.3390/foods8070246.
23. Kim, W.T., Seo, S.P., Byun, Y.J., Kang, H.W., Kim,
Y.J., Lee, S.C., Jeong, P., Song, H.J., Choe, S.Y., Kim,
D.J., Kim, S.K., Ha, Y.S., Moon, S.K., Lee, G.T., Kim,
I.Y., Yun, S.J., & Kim, W.J. (2018). The Anticancer
Effects of Garlic Extracts on Bladder Cancer Compared
to Cisplatin: A Common Mechanism of Action via
Centromere Protein M. Am J Chin Med, 46(3):689-705.
doi: 10.1142/S0192415X18500362.
24. Nicastro, H.L., Ross, S.A., & Milner, J.A. (2015).
Garlic and onions: Their cancer prevention properties.
Cancer Prevention Research, 8(3), 181-189. American
Association for Cancer Research Inc.
https://doi.org/10.1158/1940-6207.CAPR-14-0172
25. Gezmen-Karadağ, M., Türközü, D., & Topağaç
Kapucu D. (2013). Bitkiler ve ilaç etkileşimleri.
Göztepe Tıp Dergisi, 28(4), 164-170.
https://doi:10.5222/J.GOZTEPETRH.2013.164
____
23
 HSSJ REVIEW January 2021, Volume: 1, Number: 1

Health Sciences Student Journal hssj.cumhuriyet.edu.tr

Prematüre Retinopatisi
Prematurity of Retinopathy

Muhammed Atıf İNCE1
Gaffari TUNÇ2
1
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi Dönem 3, Sivas, Türkiye
2
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi, Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Anabilim Dalı,
Yenidoğan Bilim Dalı, Sivas, Türkiye
Corresponding author:
Muhammed Atıf İNCE, Sivas
Cumhuriyet Üniversitesi, Tıp Fakültesi
Dönem 3, Sivas, Türkiye
ÖZET
Prematüre Retinopatisi (PR), çocukluk çağında bilateral körlüğün önde gelen
nedenlerinden biridir. PR'nin klinik spektrumu spontan gerilemeden bilateral
retina dekolmanına ve total körlüğe kadar değişmektedir. En önemli risk
faktörleri prematüre ve düşük doğum ağırlıklı bebeklerdir. Oksijen
toksisitesi ve göreceli hipoksi, PR gelişimine katkıda bulunabilir. Doğum
ağırlığı <1500 g veya gestasyonel yaş ≤32 hafta ve doğum ağırlığı> 1500 g
veya gestasyonel yaşı> 32 hafta üzerinde olup klinik seyri stabil olmayan
bebeklere prematüre retinopatisi taranmalıdır. PR tedavi seçenekleri lazer
fotokoagülasyonu, anti-vasküler endotelyal büyüme faktörü içeren ilaçların
kullanılması ve cerrahi operasyondur.
Anahtar Kelimeler: Düşük doğum ağırlıklı bebekler, prematür bebek,
retinopati, tedavi.
ABSTRACT

E-mail: Retinopathy of Prematurity (ROP) is one of the leading causes of bilateral

atif.ince@hotmail.com
Received/Accepted: January 2021
Conflict of interest: There is not a
conflict of interest.
blindness in childhood. The clinical spectrum of ROP varies from
spontaneous regression to bilateral retinal detachment and total blindness.
The most important risk factors are prematurity and low birth weight babies.
Oxygen toxicity and relative hypoxia can contribute to the development of
ROP. Birth weight (BW)<1500 g or gestational age ≤32 weeks and babies
with an unstable clinical course and those that BW> 1500 g or GA> 32 weeks
should be screened. Treatment options for premature retinopathy are laser
photocoagulation, the use of drugs containing anti-vascular endothelial
growth factor and surgical operation.

Keywords: Low birth weight babies, premature infant, retinopathy,

treatment.
How to Cite:
Ince, M. A., Tunc, G. (2021). Prematüre
Retinopatisi. Health Sciences Student
Journal, 1(1), 24-29.
https://hssj.cumhuriyet.edu.tr/prematur
e-retinopatisi/

©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.

HSSJ 2021; 1(1), 24-29
GİRİŞ
PR preterm bebeklerin retina damarlarının
anormal gelişiminden ortaya çıkan ve
nedeni tam olarak bilinmeyen patolojik bir
durumdur. 1940’lı yıllarda yapılan
çalışmalar doğrultusunda literatüre eklenen
bu hastalık düşük doğum ağırlıklı ve
gestasyonel yaşı küçük olan bebeklerde
başlıca görme kaybı sebeplerinden biridir1.
Prematüre bebeklerin hayatta kalma
şanslarının artması nedeniyle görme
kusurları ve körlük sıklığı bu bebeklerde
artmıştır. Bebeğin ilerleyen süreçteki yaşam
kalitesinin artması ve görme kusurunun
giderilmesi için PR’nin erken tanısı,
tedavinin zamanlaması ve uygulanacak
tedavi seçeneği oldukça önemlidir2.
Epidemiyoloji
PR, Amerika Birleşik Devletleri’nde
yaşayan bebeklerde görmenin tamamen
kaybolmasına sebebiyet veren ve uygun
yöntemler ile tedavi edilebilen ikinci
hastalıktır3. Aynı zamanda Dünya Sağlık
Örgütü’nün (WHO) önlenebilir körlüğü
ortadan kaldırmak için hazırladığı girişim
programında gelişmiş ve gelişmekte olan
ülkeler için hastalığın tedavisine yüksek
derecede öncelik vermiştir. PR sıklığı
ülkelerin gelir seviyesinin, yenidoğan
yoğun bakım hizmeti olanaklarının artması
gibi parametreler doğrultusunda farklılık
göstermektedir. Gelişmiş ülkeler için PR
genellikle gestasyonel yaşı 28 haftanın
altında olan bebeklerde rastlanırken, daha
az gelişmiş ülkelerde ise PR gestasyonel
yaşı 34 haftaya varan bebeklerde hastalığın
ağır bir şekilde geliştiği bildirilmiştir4.
Risk Faktörleri
Gestasyonel Yaşı ve Doğum Ağırlığı:
Türk Neonatoloji Derneği’nin 2014
senesinde yaptığı birden fazla merkezli
çalışmada düşük doğum ağırlıklı (≤1500 gr)
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
İnce et al.
bebeklerde PR sıklığı %42, ileri evre PR
sıklığı %8.2 olarak ortaya konmuştur. Bu
araştırmada gestasyonel yaşı 32 haftanın
altındaki bebeklerde PR sıklığı %35.6, ileri
evre PR görülme sıklığı ise %6.5 olarak
saptanmıştır5. Yapılan çalışmalar
sonucunda gestasyonel yaş ve doğum
ağırlığı küçüldükçe retinopati gelişme
riskinin arttığı ortaya konmuştur6.
Oksijen Etkisi: Oksijen tedavisi yoğunluğu
risk faktörleri arasında en çok patogeneze
sebebiyet veren etkenlerden biridir.
Yenidoğan yoğun bakımlarında uygulanan
oksijen tedavisinin gestasyonel yaşı ve
doğum ağırlığından bağımsız olarak
retinopati görülme sıklığına önemli
derecede etkisi olduğu düşünülmektedir7.
Preterm bebeklerde meydana gelen
hiperoksi retinal damarlarda daralma
meydana getirerek bu damarların önemli
ölçüde zarar görmesine neden olmaktadır8.
Transfüzyon: Retinopati gelişmesine
neden olan bir diğer etken ise
transfüzyondur. Transfüzyon ile bebeğe
verilen kanda erişkin hemoglobini
bulunmasından dolayı retinal damarlara
normalinden daha yüksek oksijen gelir. Bu
gelen yüksek oksijen retinal damarlara zarar
vererek preterm bebekte PR gelişme riskini
artırır9,10.
Patogenez
Retina vazkülarizasyonu gebeliğin 15-18.
haftalarında optik diskten başlayarak
retinanın çevresine yayılır. Retinanın nazal
bölgesi 36, temporal bölgesi ise yaklaşık
olarak gebeliğin 40. haftasında gelişmesi
tamamlanır11. Vaktinde doğan bebeklerin
retinasının vazkülarizasyonu sağlıklı
geliştiği için erken doğan bebeklerin
gestasyonel yaşı ne kadar düşükse retinanın
damar gelişimi o kadar düşüktür12,13.
25
HSSJ 2021; 1(1), 24-29
Evre
Evre 1
Evre 2
Evre 3
Evre 4
Evre 5
Tablo 1. Prematüre Retinopatisi Evreleri.
Retinopati patogenezi kesin olarak
bilinmemekle beraber yapılan çalışmalar
doğrultusunda hiperoksi gibi faktörlerden
kaynaklanan ilk hasar neticesinde kan
damarları zarar görür14.
Bunun sonucunda yeni damar oluşumunda
bozulmalar meydana gelir. Bozulmalar
sonucu bazı damarlar normal oluşumuna
devam edebilirken bazıları ise anormal bir
biçimde vitröz sıvı içerisine doğru
gelişmeye başlar. Bu anormal bir şekilde
gelişen damarlar retinal ödeme sebebiyet
verebilir. Bu durum ağır vakalarda retina
dekolmanı olmaya kadar ilerleyebilir.
Retinal anjiyogenezde etkili olduğu bilinen
Vasküler Endotelyal Growth Faktör
(VEGF), neovaskülarizas-yonda etkilidir.
Yapılan çalışmalarda VEGF düzeyinin
hipoksi durumunda yükseldiği gözlemlen-
miştir15. VEGF ile birlikte PR’ye etkisi
olduğu düşünülen diğer büyüme faktörü ise
İnsülin Benzeri Büyüme Faktörü-I’dir
(IGF-I). Yapılan çalışmalarda IGF-I
değerinin preterm bebeklerde düşük olması
PR ile ilişkilendirilmiştir16.
Sınıflandırma
International Classification of Retinopathy
of Prematurity (ICROP)’ye göre PR
sınıflandırılması aşağıdaki şekil ve tabloda
gösterilmiştir17,18.
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
İnce ve ark.
Meydana Gelen Değişim
Demarkasyon hattının gelişimi
Demarkasyon hattında sırt gelişimi
Sırt bölgesinde fibrovasküler doku gelişimi, yeni
damar oluşumu
Kısmi retina dekolmanı gelişimi
Tam retina dekolmanı gelişimi
Evreleme: PR vasküler proliferasyon
derecesi baz alınarak 5 evreye ayrılmaktadır
(Tablo 1).
Zon: Hastalığın bulunduğu yeri göstermek
için retina optik sinir merkezde yer alacak
şekilde 3 alana bölünmektedir (Şekil 1).
Şekil 1. Yerleşim yerlerine göre PR alanları
Zone I: Optik diskin ortasında yer aldığı alan
Zone II: Nazal ora serrataya yakın olan simite benzer alan
Zone III: Temporal alana yakın olan hilal şeklindeki alan
Tanı ve Tarama
Amerikan Pediatri Akademisi (AAP) ve
Amerikan Oftalmoloji Akademisinin
(AAPOS) önerilerine göre düşük doğum
ağırlıklı (≤1500 gram) veya gestasyonel
yaşı 30 hafta ve altı olarak dünyaya gelen
tüm bebekler ile gestasyonel yaşı 30
haftadan büyük doğum ağırlığı ise 2000
gramın altında olup kardiyopulmoner
desteğe ihtiyaç duyan tüm bebeklerin PR
26
HSSJ 2021; 1(1), 24-29
taramasının yapılmasını tavsiye
etmektedir 19,20
. Doğum ağırlığı <1500 g
veya gestasyonel yaş ≤32 hafta ve doğum
ağırlığı> 1500 g veya gestasyonel yaşı> 32
hafta üzerinde olup klinik seyri stabil
olmayan bebeklere prematüre retinopatisi
taranmalıdır5.
Muayene
Oftalmolog tarafından retinanın muayenesi
indirekt oftalmoskop ile yapılır. Retinanın
çevresinin de muayene edilebilmesi için
pupilin iyi bir şekilde açılması
gerekmektedir. Bu periferik muayene
sayesinde PR’nin evrelerine ayrılmasını
oldukça kolaylaştırır. Retinadaki
damarlanma zon I‘de yoğunlaşmış ise
haftada en az bir kere muayene edilmelidir.
Damarlanma zon II’ de ise 2 haftada en az
bir kez hekim kontrolüne gelmelidir. Eğer
zon III’de ise 3 haftada bir kez kontrole
gelinmesi uygundur. Eğer izlenilen zonda
saptanan bulgular kötüleşiyorsa muayene
daha sık bir takvimde yapılmalıdır21.
Tedavi
PR tedavisinde hastanın
değerlendirilerek en uygun
uygulanır.
Durdurucu Tedavi: Uygulanan en klasik
tedavi lazer fotokoagülasyon yöntemidir.
Retinanın PR meydana gelen yerlerine değil
bu damarların önündeki damar olmayan
periferik bölgesine ablasyon yapılarak
tedavi edilir. Ablasyon yapılmasındaki
amaç damar olamayan bölgeden salınan ve
hipoksi durumunda yükselen VEGF’nin
azaltılmasını sağlamaktır. Bazı vakalarda
lazer fotokoagülasyon uygulandığı halde
retina ayrılması meydana gelerek PR’nin
daha ciddileşerek Evre 4’e kadar ilerlediği
görülmüştür. Bunun yanında lazer
fotokoagülasyon uygulanan bebeklerde
bradikardi, ağrı, glokom gibi yan etkilerde
görülebilmektedir22,23.
Anti-VEGF Ajanlar: Anti-VEGF ajanlar
(Bevacizumab, Ranibizumab, Aflibercept),
intravitreal enjeksiyon biçiminde
uygulanan başlıca PR ve diyabetik
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
İnce et al.
retinopati de kullanılan bir tedavi yöntemi
olmakla beraber makula bölgesinde oluşan
patogenezler ve retinal damar hastalıkları
için de kullanılmaktadır24,25.
Cerrahi Girişim: Cerrahi girişim tedavisi
lazer fotokoagülasyonun ve anti-VEGF
ajanlarının fayda vermediği takdirde
uygulanır. Özellikle retina dekolmanı
gelişen bebeklerde cerrahi işlem uygulanır.
İşlem retinanın traksiyonuna sebebiyet
veren dokunun çıkarılması ile
gerçekleştirilir. Cerrahi girişim tedavisi
başarı ile gerçekleşse bile bazı hastalarda
görme keskinliğinin azalması ve körlük
meydana gelebilir26.
Kısaltmalar
 AAP: Amerikan Pediatri Akademisi
 PR: Premature Retinopatisi
 AAPOS: Amerikan Oftalmoloji
Akademisinin
 Anti-VEGF: Anti-vasküler endotelyal
büyüme faktörü
 WHO: Dünya Sağlık Örgütü
 ICROP: Uluslararası Premature
Retinopatisi Sınıflaması
durumu
yöntem KAYNAKÇA
1. Terry, T. L. (1942). Extreme prematurity and
fibroblastic overgrowth of persistent vascular
sheath behind each crystalline lens. I.
Preliminary report. American Journal of
Ophthalmology, 25(2), 203–204. https://
doi.org/10.1016/S0002-394(42)92088-9
2. Tasman, W., Patz, A., McNamara, J. A.,
Kaiser, R. S., Trese, M. T., & Smith, B. T.
(2006). Retinopathy of prematurity: The life of
a lifetime disease. American Journal of
Ophthalmology, 141(1), 167–174. https://
doi.org/10.1016/j.ajo.2005.07.034
3. Steinkuller, P. G., Du, L., Gilbert, C., Foster,
A., Collins, M. L., & Coats, D. K. (1999).
Childhood blindness. Journal of AAPOS : The
Official Publication of the American
Association for Pediatric Ophthalmology and
Strabismus / American Association for
Pediatric Ophthalmology and Strabismus,
3(1), 26–32. https://doi.org/10.1016/S1091-
8531(99)70091-1
4. Childhood blindness in the context of VISION
2020--the right to sight - PubMed. (n.d.).
Retrieved December 23, 2020, from
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/11285667/
27
HSSJ 2021; 1(1), 24-29
5. Koç, E., Bas, A. Y., Özdek, Ş., Ovalı, F.,
Başmak, H., TOD ROP Komisyonu, TND
ROP Çalışma Grubu, (2016). Türkiye
Prematüre Retinopatisi Rehberi.
6. Bas, A. Y., Demirel, N., Koc, E., Ulubas Isik,
Di., Hirfanoglu, I. M., & Tunc, T. (2018).
Incidence, risk factors and severity of
retinopathy of prematurity in Turkey (TR-
ROP study): A prospective, multicentre study
in 69 neonatal intensive care units. British
Journal of Ophthalmology, 102(12), 1711–
1716. https://doi.org/10.1136/bjophthalmol-
2017-311789
7. Askie, L. M., Henderson-Smart, D. J., Irwig,
L., & Simpson, J. M. (2003). Oxygen-
Saturation Targets and Outcomes in Extremely
Preterm Infants. New England Journal of
Medicine, 349(10), 959–967.
https://doi.org/10.1056/nejmoa023080
8. Kinsey, V. E., Arnold, H. J., & Kalina, R. E.
(1977). PaO2 levels and retrolental
fibroplasia: A report of the cooperative study.
Pediatrics, 60(5), 655–668.
https://europepmc.org/article/med/578921
9. Wallace, D. K., Kylstra, J. A., Phillips, S. J., &
Hall, J. G. (2000). Poor postnatal weight gain:
A risk factor for severe retinopathy of
prematurity. Journal of AAPOS, 4(6), 343–
347.https://doi.org/10.1067/mpa.2000.110342
10. Englert, J. A., Saunders, R. A., Purohit, D.,
Hulsey, T. C., & Ebeling, M. (2001). The
effect of anemia on retinopathy of prematurity
in extremely low birth weight infants. Journal
of Perinatology, 21(1), 21–26.
https://doi.org/10.1038/sj.jp.7200511
11. Uslu, S., & Bülbül, A. (2011). Neonatoloji
bakış açısı ile prematüre retinopatisi. Şişli
Etfal Hastanesi Tıp Bülteni, 45(4), 142–152.
https://app.trdizin.gov.tr/makale/TVRJNE9E
WXlNZz09/neonatoloji-bakis-acisi-ile-
premature-retinopatisi
12. ARSAN, S. (2004). Prematüre Retinopatisi.
Türkiye Klinikleri Pediatri Özel Dergisi, 2(4),
382–386. https://www.turkiyeklinikleri.com/
article/tr-premature-retinopatisi-35472.html
13. Phelps, D. L. (2001). Retinopathy of
Prematurity: History, Classification, and
Pathophysiology. NeoReviews, 2(7), 153e –
166. https://doi.org/10.1542/neo.2-7-e153
14. McColm, Mol Vis 2004; 10:512-520. (n.d.).
Retrieved December 23, 2020, from
http://www.molvis.org/molvis/v10/a63/
15. Smith, L. E. H. (2004). Pathogenesis of
retinopathy of prematurity. Growth Hormone
and IGF Research, 14(SUPPL. A).
https://doi.org/10.1016/j.ghir.2004.03.030
16. Hellström, A., Engström, E., Hård, A. L.,
Albertsson-Wikland, K., Carlsson, B.,
Niklasson, A., Löfqvist, C., Svensson, E.,
Holm, S., Ewald, U., Holmström, G., & Smith,
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
İnce ve ark.
L. E. H. (2003). Postnatal Serum Insulin-Like
Growth Factor I Deficiency is Associated with
Retinopathy of Prematurity and Other
Complications of Premature Birth. Pediatrics,
112(5), 1016–1020. https://doi.org/10.1542/
peds.112.5.1016
17. Quinn, G. E. (2005). The international
classification of retinopathy of prematurity
revisited: An international committee for the
classification of retinopathy of prematurity. In
Archives of Ophthalmology (Vol. 123, Issue 7,
pp. 991–999). American Medical Association.
https://doi.org/10.1001/archopht.123.7.991
18. Good, W. V., Hardy, R. J., Dobson, V.,
Palmer, E. A., Phelps, D. L., Quintos, M.,
Tung, B., Madan, A., Ball, M. B., Hartsell, P.
N., Inguillo, D., Gaynon, M., Alcorn, D.,
Ornitz, D., Gancasz, J., Durand, D., Slagle, T.,
Smith, G., Shapiro, M., … Barr, C. (2006).
The early treatment for retinopathy of
prematurity study: Structural findings at age 2
years. British Journal of Ophthalmology,
90(11), 1378–1382. https://doi.org/10.1136/
bjo.2006.098582
19. Multicenter Trial of Cryotherapy for
Retinopathy of Prematurity: Three-Month
Outcome. (1990). Archives of Ophthalmology,
108(2), 195–204. https://doi.org/10.1001/
archopht.1990.01070040047029
20. Screening Examination of Premature Infants
for Retinopathy of Prematurity - 2013 -
American Academy of Ophthalmology. (n.d.).
Retrieved December 24, 2020, from
https://www.aao.org/clinical-statement/
screening-examination-of-premature-infants-
retinop
21. Reynolds, J. D., Hardy, R. J., Kennedy, K. A.,
Spencer, R., van Heuven, W. A. J., & Fielder,
A. R. (1998). Lack of Efficacy of Light
Reduction in Preventing Retinopathy of
Prematurity. New England Journal of
Medicine, 338(22), 1572–1576. https://
doi.org/10.1056/nejm199805283382202
22. Paysse, E. A., Miller, A., Brady McCreery, K.
M., & Coats, D. K. (2002). Acquired cataracts
after diode laser photocoagulation for
threshold retinopathy of prematurity.
Ophthalmology, 109(9), 1662–1665. https://
doi.org/10.1016/S0161-6420(02)01169-7
23. Coats, D. K., Miller, A. M., Brady McCreery,
K. M., Holz, E. R., & Paysse, E. A. (2004).
Involution of threshold retinopathy of
prematurity after diode laser
photocoagulation. Ophthalmology, 111(10),
894–1898.
https://doi.org/10.1016/j.ophtha.2004.02.005
24. Micieli, J. A., Surkont, M., & Smith, A. F.
(2009). A Systematic Analysis of the Off-
Label Use of Bevacizumab for Severe
Retinopathy of Prematurity. American Journal
28
HSSJ 2021; 1(1), 24-29 İnce et al.

of Ophthalmology, 148(4). https://

doi.org/10.1016/j.ajo.2009.05.031
25. Castellanos, M. A. M., Schwartz, S., García-
Aguirre, G., & Quiroz-Mercado, H. (2013).
Short-term outcome after intravitreal
ranibizumab injections for the treatment of
retinopathy of prematurity. British Journal of
Ophthalmology, 97(7), 816–819. https://
doi.org/10.1136/bjophthalmol-2012-302276
26. Koç, E., Yağmur Baş, A., Özdek, Ş., Ovalı, F.,
& Başmak, H. (2018). Turkish neonatal and
Turkish ophthalmology societies consensus
guideline on the retinopathy of prematurity.
Turk Pediatri Arsivi, 53, S151–S160. https://
doi.org/10.5152/TurkPediatriArs.2018.0181

©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal. 29

 HSSJ CASE REPORT January 2021, Volume: 1, Number: 1

Health Sciences Student Journal hssj.cumhuriyet.edu.tr

Komplike karaciğer kist hidatik hastalığı: Olgu sunumu

Complicated liver cyst hydatid disease: A case report
ÖZET
Giriş: Hidatik kist hastalığı Echinococcus Granulosus’un neden olduğu, karaciğer
Melih Turan GÜRLEMEZ1
ve akciğer başta olmak üzere tüm organları tutabilen paraziter bir hastalıktır.
Muhammed GÖMEÇ2 Özellikle gelişmekte olan ve geri kalmış ülkelerde daha sık görülmektedir. En sık
görülen karaciğer kist hidatiğinin komplike vakalara dönüşmesi halinde mortalite
oranı artmaktadır.
1
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp
Fakültesi Dönem 4, Sivas, Türkiye Olgu: Olgumuz; 45 yaşında kadın hastadır. Ara ara olan karın sağ üst kadran
2
Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Tıp ağrıları nedeni ile takip edilen hastanın sarılık, bulantı ve kusma şikayetlerinin
Fakültesi Genel Cerrahi Anabilim olması nedeni ile kliniğe başvurdu. Hastanın yapılan radyolojik incelemelerinde
Dalı, Sivas, Türkiye komplike karaciğer kist hidatiğinin olduğu tespit edildi. Hasta acil şartlar altında
ameliyata alındı, kolesistektomi ve karaciğer sol lobektomi yapıldı. Postoperatif
Corresponding author: takiplerinde komplikasyon gelişmedi. Albendezol tedavisi ile takip edildi. Uzun
Melih Turan GÜRLEMEZ, Sivas dönem takiplerde herhangi bir patolojik bulguya rastlanmadı.
Cumhuriyet Üniversitesi, Tıp
Fakültesi Dönem 4, Sivas, Türkiye
Anahtar Kelimeler: Echinococcus granulosus, karaciğer kist hidatiği, karaciğer
E-mail: rezeksiyonu; komplike kist hidatik.
mgurlemez77@gmail.com

Received/Accepted: January 2021 ABSTRACT

Conflict of interest: There is not a Introdoction: Hydatid cyst disease is a parasitic disease caused by Echinococcus
conflict of interest. Granulosus that can affect all organs, especially the liver and lungs. It is more
common in developing and underdeveloped countries. If the most common liver
hydatid cyst turns into complicated cases, the mortality rate increases.

Case presentation: Our case; 45 years old female patient. The patient, who was
followed up due to intermittent abdominal pain in the right upper quadrant,
How to Cite
Gurlemez, M. T., Gomec, M. (2021). presented to the clinic with complaints of jaundice, nausea and vomiting.
Hidralazinin SH-SY5Y hücre Complicated hepatic hydatid cyst was detected in the radiological examinations of
hattında PTZ ile indüklenen the patient. The patient was operated under emergency conditions,
nörotoksisite üzerindeki cholecystectomy and left liver lobectomy were performed. There were no
nöroprotektif etkisinin araştırılması. complications in the postoperative follow-up. He was followed up with
Health Sciences Student Journal, albendezole treatment. No pathological finding was found in the long-term follow-
1(1), 30-33. up.
https://hssj.cumhuriyet.edu.tr/kompl
ike-karaciger-kist-hidatik-hastaligi-
olgu-sunumu/
Keywords: Echinococcus granulosus, hydatid cyst of the liver; resection of the
liver, hydatid cyst of the complex.

©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.

HSSJ 2021; 1(1), 30-33 Gürlemez et al.

GİRİŞ batın sağ üst kadran ve epigastrik bölgede

ağrı ve hassasiyet mevcuttu. Derin
Kist hidatik, echinococcus granulosus'un
palpasyonda sağ üst kadranda ele gelen
larva sestotlarının neden olduğu zoonoz ve
sertlik tespit edildi. Hastanın özgeçmişinde
paraziter bir hastalıktır1. Hidatik kist
ve soy geçmişinde bilinen bir özellik yoktu.
dünyanın belirli bölgelerinde daha yaygın
Acil şartlarda yapılan biyokimyasal
görülmektedir. Özellikle ülkemiz gibi
tetkiklerde ALT, AST, WBC, PLT değerleri
endemik bölgelerde karaciğerdeki kistlerin
normal, GGT ve Direkt Bilirübin
en sık nedenidir ve önemli bir halk sağlığı
değerlerinde minimal artış tespit edildi.
problemidir. İnsanda sıklıkla karaciğer ve
Kontrastlı Tomografik incelemede
akciğeri enfekte etmektedirler. Kist hidatik
karaciğerde 70×50 mm boyutunda, sol lobu
en çok karaciğerde (% 70), daha az sıklıkla
tama yakın dolduran kist hidatik tespit
akciğerde (% 20) görülmektedir. Bu iki
edildi (Şekil 1). Yapılan değerlendirmede
organ dışında vücudun tüm organlarını
tespit edilen kist hidatiğin gharbi
tutabilmektedirler2. Karaciğer kist
sınıflamasına göre tip 2-3 olduğu ve safra
hidatiğine bağlı komplikasyonlar
yollarına fistülize olabileceği düşünüldü.
günümüzde de görülmeye devam
Hasta acil şartlarda ameliyata alındı.
etmektedir. Karaciğer kist hidatiklerinde
Eksplorasyonda karaciğer sol lobu tama
intrabilier fistül sık görülen bir
yakın dolduran kistin çevre dokulara
komplikasyondur. Erken teşhis ve uygun
yapışık olduğu görüldü. Kistin yapısı ve
cerrahi müdahale ile mortalitenin önüne
bulunduğu bölge gereği radikal karaciğer
geçmek mümkündür3. Bunun yanında
kist hidatik cerrahi yöntemlerinden biri olan
sekonder enfeksiyon, rüptür, bası gibi
sol lobektomi yapılmasına karar verildi.
komplikasyonlara neden olabilmektedir.
Yapışıklıklar ayrıldı ve kistin yumuşamış
Tanıda anamnez ve fizik muayene ışığında
olduğu görüldü. Bunun safra yoluna fistül
İndirekt hemaglütinasyon (IHA) testi,
göstergesi olabileceği düşünüldü. Yapılan
İndirekt floresan antikor (IFA) testi, Enzim-
ponksiyonda kistin içerisinde safra olduğu
Linked İmmunosorbent Assay (ELISA)
tespit edildi. Sol lobektomi yapıldı ve işlem
testi, Western blot (WB) testi gibi serolojik
esnasında safra yollarının kist sıvısı ve kız
testler, komplike olabileceğinin
veziküllerle dolu olduğu görüldü.
düşündürecek biyokimyasal testler ve
Kolesistektomi yapıldı, sistik kanaldan ve
ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi ve
sol ana safra kanalından tüm safra yolları
manyetik rezonans gibi görüntüleme
yıkandı. Safra yollarında gözle görülür
yöntemleri kullanılmaktadır. Tedavide
kistik artıkların olmadığı görüldü. Cerrahi
medikal (antinematodal ilaçlardan
işlem sonrası albendazol tedavisi ile takip
benzimidazol türevi olan albendazol),
edildi. Altı aylık takiplerinde nüks ve
perkütan drenaj, laparaskopik ve açık
komplikasyon izlenmedi.
cerrahi girişimler şeklinde alternatifler
mevcuttu. TARTIŞMA
OLGU Echinococcus granulosusun etken olduğu
kist hidatik en sık karaciğerde
Kırk beş yaşında Türkiye’de yaşayan kadın
bulunmaktadır. Genellikle asemptomatiktir
hasta, akut başlangıçlı karın ağrısı, bulantı
ve farklı nedenlerle yapılan tetkikler
ve kusma şikâyetleri ile hastaneye
neticesinde tespit edilmektedir. Oldukça
başvurdu. Hastanın yapılan muayenesinde

©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal. 31

HSSJ 2021; 1(1), 30-33
büyük çaplara ulaşabilmektedir. Kistin
boyutundaki artış komplikasyona yatkınlığı
arttırmaktadır. Semptomlar tutulan organa,
yerleşim yerine, komşu organlara olan
etkisine ve rüptür sonucu oluşan
komplikasyonlara bağlıdır4. Hidatik
karaciğer kistlerinin en yaygın
komplikasyonu, safra yoluna spontan
rüptürdür5. Hidatik kistin karaciğer
hilusuna yakın konumu, kavitenin
sistobiliyer iletişimi biliyer komplikas-
yonlar için bir risk faktörüdür6. Hidatik
kistin safra yollarına rüptürü durumunda
tedavideki gecikme hayatı tehdit edebilecek
komplikasyonlara neden olabilir. Birlikte
görülebilen ve tıkanma sarılığına sebep
olabilecek benign ve malign lezyonların
Şekil 1. Bilgisayarlı tomografi görüntüleri: Kist hidatik karaciğer sol lob lokalizasyonunda.
©️ Telif hakları Sağlık Bilimleri Öğrenci Dergisine aittir.
Gürlemez ve ark.
önceden belirlenmesi de önemlidir7.
Yüksek yaş (> 40 yaş), kistlerin boyutu (>
10 cm), kist sayısı (> 3) ve yüzeyel yerleşim
gibi faktörler karaciğer kist hidatiğinin
komplike olma ihtimalini artıran risk
faktörleri olarak tanımlanmıştır. Bu
faktörler morbidite ve mortalite oranlarını
önemli ölçüde artırmaktadır8,9. Yapılan bir
çalışmada hastalığın daha çok karaciğer sağ
lob’da yerleştiği, izole karaciğer sol lob kist
hidatiğin düşük oranda (%14.7) görüldüğü
bildirilmiştir10. Vakamız da izole karaciğer
sol lob yerleşimli ve sol lobu tama yakın
dolduran tek odaklı 70×50 mm boyutunda
kist hidatik safra yollarına fistülize
haldeyken tespit edildi ve radikal karaciğer
kist hidatik cerrahi yöntemlerinden biri olan
32
HSSJ 2021; 1(1), 30-33
sol lobektomi yapıldı. Karaciğer sol lob
hacminin sağ loba oranla daha küçük oluşu,
vakamızda olduğu gibi sol lobda görülen
kist hidatiklerin daha küçük boyutlarda
komplike hale gelebileceğini akla getirmek-
tedir. Bu nedenle kistin boyutu ve sayısı
gibi faktörlerin yanı sıra, kistin bulunduğu
yerinde komplikasyon açısından önemli
olabileceği akıldan çıkartılmamalıdır.
SONUÇ
Karaciğer hidatik kistinde safra yollarına
fistül azımsanmayacak sıklıkta görülen bir
komplikasyondur. Genellikle büyük ve
multisentrik kistlerde görünen bu
komplikasyon bulunduğu karaciğer bölgesi
ile bağlantılı olarak daha küçük boyutlarda
da görülebilmektedir. Vakamızda sağ
karaciğer lobuna göre daha küçük boyutta
olan sol karaciğer lobunda görülen tek
odaklı kist hidatik, daha küçük boyutlarda
komplike hale gelerek safra yollarına
açılmıştır. Bu nedenle daha küçük
boyutlardaki hidatik kistlerinde bulunduğu
bölgeyle bağlantılı olarak komplike
olabileceği akıldan çıkartılmamalıdır.
KAYNAKLAR
1. Albayrak, D., Sezer, Y., A. İ.-B.M., & 2008,
undefined.(n.d.). Karaciğer kist hidatik
olgularımız. Balkanmedicaljournal.Org.
Retrieved January 4, 2021, from
http://www.balkanmedicaljournal.org/uploads
/pdf/pdf_BMJ_ 1242. pdf
2. Tansel Çörtelekoðlu, A., Beþirli, K., Yüceyar,
L., Bozkurt, K., Kaynak, K., Tüzün, H., Gürel
Sayýn Ýstanbul Üniversitesi Cerrahpaþa Týp
Fakültesi, A., Damar Cerrahisi Ana Bilim
Dalý, K., Üniversitesi Cerrahpaþa Týp
Fakültesi, Ý., Cerrahisi Ana Bilim Dalý, G., &
©️ Copyright belongs to Health Sciences Student Journal.
Gürlemez et al.
ve Reanimasyon Ana Bilim Dalý, A. (n.d.).
Atipik Yerleþimli Kist Hidatik Hydatıd Cyst
Wıth Unusual Localızatıon.
3. Kornaros, S. E., & Aboul-Nour, T. A. (1996).
Frank intrabiliary rupture of hydatid hepatic
cyst: Diagnosis and treatment. Journal of the
American College of Surgeons, 183(5), 466–
470.
https://europepmc.org/article/med/8912615
4. Mınkarı, & T. (1988). Alveolar kist. Cagdas
Cerrahi Dergisi (J Curr Surg), 2, 209–240.
https://ci.nii.ac.jp/naid/10006821019
5. Bedirli, A., Sakrak, O., Sozuer, E. M., Kerek,
M., & Ince, O. (2002). Surgical management
of spontaneous intrabiliary rupture of hydatid
liver cysts. Surgery Today, 32(7), 594–597.
https://doi.org/10.1007/s005950200107
6. Kayaalp, C., Bostanci, B., Yol, S., & Akoglu,
M. (2003). Distribution of hydatid cysts into
the liver with reference to cystobiliary
communications and cavity-related
complications. American Journal of Surgery,
185(2), 175–179. https://
doi.org/10.1016/S0002-610(02)01202-3
7. Wu, X., Xin, W., & Zhao, S. Y. (1997). 37
patients with hepatic hydatid cyst rupturing
into choledochus. Zhonghua Wai Ke Za Zhi
[Chinese Journal of Surgery], 35(5), 279–280.
https://europepmc.org/article/med/10374561
8. Gomez i Gavara, C., López-Andújar, R., Belda
Ibáñez, T., Ramia Ángel, J. M., Moya Herraiz,
Á., Orbis Castellanos, F., Pareja Ibars, E., &
San Juan Rodríguez, F. (2015). Review of the
treatment of liver hydatid cysts. World Journal
of Gastroenterology, 21(1), 124–131. https://
doi.org/10.3748/wjg.v21.i1.124
9. Akcan, A., Akyildiz, H., Artis, T., Ozturk, A.,
Deneme, M. A., Ok, E., & Sozuer, E. (2007).
Peritoneal perforation of liver hydatid cysts:
Clinical presentation, predisposing factors,
and surgical outcome. World Journal of
Surgery, 31(6), 1284–1291. https://
doi.org/10.1007/s00268-007-9024-4
10. Yorganci, K., & Sayek, I. (2002). Surgical
treatment of hydatid cysts of the liver in the era
of percutaneous treatment. American Journal
of Surgery, 184(1), 63–69. https://
doi.org/10.1016/S0002-9610(02)00877-2
33