Professional Documents
Culture Documents
Bài Giảng Lý Thuyết Tín Hiệu
Bài Giảng Lý Thuyết Tín Hiệu
TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI TP. HỒ CHÍ MINH
Tác giả : Trần Kim Tâm
Khoa Điện-Điện tử viễn thông
Trang32
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Xin gửi lời cảm ơn với các thầy cô bộ môn Viễn Thông và các sinh viên khoa Điện đã góp phần
hoàn thiện tài liệu này !
Trang 33
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
MỤC LỤC
Trang 34
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
2.5.3. Thành phần chẵn và lẽ ................................................................................................. 65
2.6. Phân tích tương quan tín hiệu .............................................................................................. 66
2.6.1. Mục đích của việc phân tích tương quan tín hiệu ........................................................ 66
2.6.2. Hàm tương quan của tín hiệu năng lượng và tín hiệu công suất trung bình hữu hạn .. 67
2.7. Tích chập ............................................................................................................................. 69
2.7.1. Định nghĩa .................................................................................................................... 69
2.7.2. Giới hạn tích chập ........................................................................................................ 70
2.7.3. Sự hội tụ tích chập ....................................................................................................... 70
2.7.4. Các tính chất của tích chập .......................................................................................... 70
2.7.5. Cách tính tích chập ....................................................................................................... 71
3. PHÂN TÍCH TÍN HIỆU TRONG MIỀN TẦN SỐ ................................................................... 73
3.1. Phân tích phổ tín hiệu .......................................................................................................... 73
3.1.1. Ưu nhược điểm của phân tích phổ tín hiệu .................................................................. 73
3.1.2. Phổ của tín hiệu năng lượng......................................................................................... 73
3.1.3. Một số biến đổi Fourier cơ bản .................................................................................... 76
3.1.4. Phổ của tín hiệu công suất trung bình hữu hạn ............................................................ 76
3.1.5. Mật độ phổ năng lượng, mật độ phổ công suất ............................................................ 79
4. TRUYỀN TÍN HIỆU QUA MẠCH TUYẾN TÍNH ................................................................. 83
4.1. Truyền tín hiệu qua mạch tuyến tính ................................................................................... 83
4.1.1. Quan hệ trong miền thời gian: ..................................................................................... 83
4.1.2. Quan hệ trong miền tần số: .......................................................................................... 84
4.2. Bài tập ..................................................................................................................................... 86
5. TÍN HIỆU ĐIỀU CHẾ ............................................................................................................... 98
5.1. Mục đích của việc điều chế tín hiệu .................................................................................... 98
5.2. Một số khái niệm cơ bản ..................................................................................................... 98
5.2.1. Nhắc lại hệ thống thông tin .......................................................................................... 98
5.2.2. Điều chế, tín hiệu điều chế, sóng mang ....................................................................... 98
5.2.3. Giải điều chế ................................................................................................................ 98
5.2.4. Phân loại điều chế ........................................................................................................ 98
5.2.5. Tín hiệu giải tích – dao động tổng quát ....................................................................... 98
5.3. Các hệ thống điều chế liên tục........................................................................................... 102
5.3.1. Sóng mang điều hòa ................................................................................................... 102
5.3.2. Điều chế biên độ ........................................................................................................ 103
5.3.3. Điều chế góc............................................................................................................... 115
5.4. Rời rạc tín hiệu .................................................................................................................. 123
Trang 35
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
5.4.1. Lấy mẫu...................................................................................................................... 123
5.4.2. Định lý Nyquist .......................................................................................................... 124
5.5. Điều chế PAM (Pulse Amplitude Modulation) ................................................................. 124
5.5.1. PAM lý tưởng ............................................................................................................ 124
5.5.2. PAM thực tế ............................................................................................................... 126
5.6. Phân kênh theo tần số và phân kênh theo thời gian .......................................................... 130
5.6.1. Phân kênh theo tần số................................................................................................. 130
5.6.2. Phân kênh theo thời gian (TDM) ............................................................................... 130
5.7. Bài tập................................................................................................................................ 132
6. Các công cụ mô phỏng, phân tích tín hiệu ............................................................................... 135
6.1. Matlab ................................................................................................................................... 135
6.1.1. Giới thiệu Matlab, Simulink .......................................................................................... 135
6.1.2. Cơ bản về Matlab ........................................................................................................... 135
6.1.3. Các ví dụ cơ bản về Matlab............................................................................................ 135
6.2. Python và Jupyter notebook .................................................................................................. 141
6.2.1. Python và những ứng dụng trong xử lý tín hiệu ............................................................ 141
6.2.2 Phân tích tín hiệu sử dụng công cụ Jupyter notebook.................................................... 141
6.3. Kết hợp giữa Jupyter notebook và Matlab ............................................................................ 149
6.3.1. So sánh Jupyter notebook và Matlab ............................................................................. 149
6.3.2. Cách thức tích hợp Matlab core vào trong jupyter notebook......................................... 150
PHỤ LỤC A: TÍN HIỆU NGẪU NHIÊN ....................................................................................... 152
A.1. Những khái niệm xác suất cơ bản ........................................................................................ 152
A.1.1. Không gian xác suất ...................................................................................................... 152
A.1.2. Biến ngẫu nhiên............................................................................................................. 152
A.1.3. Hàm phân bố tích lũy (CDF – Cumulative Distribution Function) .............................. 153
A.1.4. Hàm mật độ xác suất ..................................................................................................... 154
A.1.5. Biến ngẫu nhiên rời rạc ................................................................................................. 154
A.1.6. Các thông số của biến ngẫu nhiên ................................................................................. 155
A.1.7. Hàm mật độ xác suất kết hợp có điều kiện ................................................................... 156
A.1.8. Moment kết hợp (Tín hiệu ngẫu nhiên 2 chiều) ............................................................ 157
A.1.9. Biến ngẫu nhiên n chiều ................................................................................................ 157
A.1.10. Hàm của biến ngẫu nhiên ............................................................................................ 158
A.1.11. Các tính chất của các moment ..................................................................................... 159
A.1.12. Biến ngẫu nhiên độc lập .............................................................................................. 160
A.1.13. Biến ngẫu nhiên trực giao và không tương quan ........................................................ 160
Trang 36
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
A.1.14. Ý nghĩa các thông số của biến ngẫu nhiên .................................................................. 161
A.1.15. Các biến ngẫu nhiên bằng nhau .................................................................................. 161
A.1.16. Khái niệm về sự hội tụ ............................................................................................... 161
A.2. Quá trình ngẫu nhiên ............................................................................................................ 162
A.2.1. Định nghĩa ..................................................................................................................... 162
A.2.2. Phân loại tín hiệu ngẫu nhiên ........................................................................................ 162
A.2.3. Biểu diễn tín hiệu ngẫu nhiên........................................................................................ 162
A.3. Tích phân và đạo hàm tín hiệu ngẫu nhiên .......................................................................... 164
A.3.1. Tích phân ....................................................................................................................... 164
A.3.2. Đạo hàm ........................................................................................................................ 164
A.4. Tín hiệu dừng ....................................................................................................................... 164
A.4.1. Tín hiệu dừng chặt và dừng bậc n ................................................................................. 164
A.4.2. Tín hiệu dừng rộng (dừng yếu) ..................................................................................... 165
A.5. Tín hiệu Egodic .................................................................................................................... 165
A.6. Tín hiệu ngẫu nhiên phức ..................................................................................................... 166
A.6.1. Trị trung bình của tín hiệu ngẫu nhiên phức ................................................................. 166
A.6.2. Hàm tự tương quan và tự hợp biến ............................................................................... 166
A.7. Tín hiệu chuẩn Gausse ......................................................................................................... 166
A.7.1. Biến ngẫu nhiên chuẩn .................................................................................................. 167
A.7.2. Tín hiệu ngẫu nhiên chuẩn ............................................................................................ 167
A.8. Ví dụ về các tín hiệu ngẫu nhiên .......................................................................................... 167
A.8.1. Tín hiệu liên tục theo thời gian liên tục (tín hiệu tương tự) .......................................... 167
A.8.2. Tín hiệu rời rạc theo thời gian liên tục .......................................................................... 172
A.9. Biểu diễn giải tích tín hiệu ngẫu nhiên................................................................................. 172
A.9.1. Biểu diễn rời rạc các tín hiệu ngẫu nhiên ...................................................................... 172
A.9.2. Biễu diễn liên tục tín hiệu ngẫu nhiên ........................................................................... 173
A.10. Phân tích phổ tín hiệu ngẫu nhiên ...................................................................................... 174
A.10.1. Biến đổi Fourier giới hạn ............................................................................................ 174
A.10.2. Các đặc tính tần số của tín hiệu ngẫu nhiên ................................................................ 175
A.10.3. Truyền tín hiệu ngẫu nhiên qua mạch tuyến tính ........................................................ 177
A.11. Nhiễu trong các hệ thống thông tin .................................................................................... 179
PHỤ LỤC B: Giải tích phức và ứng dụng trong phân tích tín hiệu ................................................. 180
B.1. Định lý Cauchy-Riemann ..................................................................................................... 180
B.2. Tích phân Cauchy ................................................................................................................. 180
B.2.1. Chuỗi Taylor.................................................................................................................. 180
Trang 37
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
B.2.2. Chuỗi Mc-Laurin ........................................................................................................... 181
B.3. Dư lượng và tích phân phức ................................................................................................. 181
B.3.1. Khái niệm dư lượng ....................................................................................................... 181
B.3.2. Định lý dư lượng khi tính tích phân phức ..................................................................... 182
B.3.3. Các trường hợp tính tích phân phức thông dụng ........................................................... 183
B.3.4. Tích phân Fourier và bổ để Jordan ................................................................................ 184
B.3.5. Áp dụng tích phân phức trong phân tích tín hiệu .......................................................... 185
Tài liệu tham khảo............................................................................................................................ 188
Trang 38
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Trang 39
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Hình 5.17. Điều chế PM/FM ........................................................................................................... 115
Hình 5.18. Sơ đồ khối thực hiện điều chế PM dải hẹp ................................................................... 117
Hình 5.19. Sơ đồ mạch thực hiện điều chế pha PM ........................................................................ 119
Hình 5.20. Sơ đồ mạch giải điề chế PM ......................................................................................... 119
Hình 5.21. Mô tả việc thực hiện rời rạc tín hiệu ............................................................................. 123
Hình 5.22. Sơ đồ mạch truyền tín hiệu rời ...................................................................................... 125
Hình 5.23. Quá trình rời rạc tự nhiên .............................................................................................. 127
Hình 5.24. Sơ đồ khối hệ thu phát PAM-AM ................................................................................. 128
Hình 5.25. Hệ thống FDM .............................................................................................................. 130
Hình 5.26. Tín hiệu PAM phân kênh TDM .................................................................................... 131
Hình A.1. Ánh xạ biến cố ngẫu nhiên thành một số thực và hàm xác suất .................................... 153
Hình A.2. Hàm phân bố tích lũy ..................................................................................................... 153
Hình A.3. Hàm mật độ xác suất ...................................................................................................... 154
Hình A.4. Đặc tuyến V-A của diode, các hàm mật độ xác xuất ..................................................... 159
Hình A.5. Các đặc trưng vào/ra ...................................................................................................... 178
Trang 40
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Kênh
truyền
Nhận tin Biến đổi tín hiệu Máy thu, giải điều
thành tin tức chế, khuếch đại
Trang 41
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Trên đây là hệ thống thông tin một chiều đơn giản. Hình 1.2 mô tả tổng quát một hệ thống
thông tin đa chiều (hội nghị).
1.2. Phân loại tín hiệu
Tín hiệu là một đại lượng vật lí do đó nó phải có khả năng thực hiện được, tức nó phải có
những ràng buộc nhất định mà ta phải quan tâm trước khi phân loại tín hiệu.
Các ràng buộc của tín hiệu
Một tín hiệu phải chịu các ràng buộc sau:
▪ Năng lượng phải hữu hạn
▪ Biên độ hữu hạn
▪ Biên độ là một hàm liên tục (vì quán tính của hệ thống nguồn ngăn cấm tất cả mọi gián
đoạn). Nếu điều kiện này không thỏa mãn sẽ dẫn đến hệ quả là các thông số vật lý liên
quan sẽ có năng lượng hoặc biên độ vô hạn.
▪ Phổ của tín hiệu phải hữu hạn và tiến đến 0 khi tần số tiến đến .
Trạm A Trạm B
Trạm C
Trang 42
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Tín hiệu ngẫu nhiên
Định nghĩa: Tín hiệu ngẫu nhiên là tín hiệu mà quá trình biến thiên của nó không thể biết
trước (có tính xác suất), muốn biểu diễn nó phải tiến hành quan sát và thống kê. Tín hiệu ngẫu
nhiên không thể được biểu diễn dưới dạng một hàm số xác định.
Ví dụ: Các tín hiệu được liên tục gởi về trung tâm cho biết nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa…
hay nói chung là những tín hiệu thông điệp.
Tín hiệu liên tục, rời rạc
1.2.5.1. Tín hiệu liên tục
Định nghĩa: Nếu biến độc lập của sự biêu diễn toán học của một tín hiệu là liên tục thì tín
hiệu đó gọi là tín hiệu liên tục.
Phân loại: Tín hiệu liên tục được phân ra làm 2 loại đó là tín hiệu tương tự (Hình 1.3a) và
tín hiệu lượng tử (Hình 1.3b).
x(t) x(t)
t t
0 0
x(nTs) x(nTs)
8
6
nTs 4 nTs
0 0
Hình 1.4. Tín hiệu lấy mẫu
Trang 43
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1.2.6.2 Tín hiệu công suất
Định nghĩa: Tín hiệu công suất là tín hiệu có công suất (Px) hữu hạn. Tức 0 < Px < .
Ví dụ: Các tín hiệu như hàm bước nhảy đơn vị, hàm mũ tăng, tín hiệu sin …
Nhận xét: Khi Px hữu hạn thì Ex = và khi Ex hữu hạn thì Px = 0
Một số tín hiệu khác
Ngoài các loại tín hiệu nêu trên còn có những loại tín hiệu khác như:
Tín hiệu tần số thấp (Hình 1.5a), tần số cao (Hình 1.5b)
Tín hiệu dải hẹp (Hình 1.5c), dải rộng (Hình 1.5d)
Tín hiệu có thời hạn, biên độ hữu hạn
Tín hiệu chẵn, lẻ
Tín hiệu nhân qủa (bằng 0 nếu t < 0) …
X(w)
a) w
-w1 0 w1
0
X(w)
b) w
- - 0 w1 w2
w2 w1
X(w)
c) w
-w2 - 0 w1
w1 w2
X(w)
d) w
- - 0 w2
w2 w1 w1
Trang 44
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1.3. Biểu diễn giải tích tín hiệu
Biểu diễn rời rạc tín hiệu
1.3.1.1 Dạng tổng quát
Nguyên tắc biểu diễn rời rạc tín hiệu x(t) được dựa trên phép khai triển tín hiệu dưới dạng
một tổ hợp tuyến tính các hàm đã biết k(t); k = 1, 2, …, n. Dạng tổng quát như sau:
n
x(t ) = k k (t )
k =1 (1.1)
1.3.1.2 Biểu diễn vecter tín hiệu
Từ dạng tổng quát trên ta thấy rằng dãy thứ tự các hệ số k tạo nên một bộ n số xác định một
điểm trong không gian n chiều (h.1.6) với tọa độ (1, 2, 3, …, n) đối với cơ sở k (t ).
Ứng với mỗi cơ sở ta sẽ có một biểu diễn vecter đặc biệt a = k của x(t). Như vậy sẽ có nhiều
cách phân tích một tín hiệu. Chọn cơ sở nào điều đó còn phụ thuộc vào tính đơn giản, hiệu qủa và
lợi ích của cách phân tích.
i. Khoảng cách giữa 2 tín hiệu
Khoảng cách d(x,y) giữa 2 tín hiệu x(t) và y(t) làm một số đo về sự khác nhau giữa chúng,
nó sẽ bằng 0 nếu 2 tín hiệu là giống nhau.
Như vậy việc xác định khoảng cách đóng vai trò quan trọng trong lý thuyết tín hiệu, nó được
dùng để so sánh tín hiệu, trong tách sóng, trong nhận dạng. Một bộ lọc tối ưu sẽ là một cơ cấu có xu
hướng giảm thiểu một khoảng cách d(x,y) giữa một tín hiệu vào x(t) chứa nhiều thành phần hay các
nhiễu không mong muốn và tín hiệu ra y(t) có các tính chất theo yêu cầu.
Khoảng cách Euclid cổ điển giữa 2o7 x = (x1, x2, …, xn) và y = (y1, y2, …, yn) được xác định
như sau:
1/ 2
n 2
d(x,y) = xi − yi (1.2)
i =1
Tương tự, khoảng cách Euclid giữa 2 tín hiệu x(t) và y(t) trên một khỏng thời gian T là:
x(t)
Trang 45
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1/ 2
d(x,y) = K x (t ) − y (t ) dt
2
; K=1 hoặc K=1/T (1.3)
T
Tất cả các tín hiệu (thực hay phức theo t) xác định trong khoảng [t1, t2], có tích phân của
bình phương tín hiệu hữu hạn, tạo nên một không gian tín hiệu L2(t1, t2). Chuẩn của không gian
được xác định bởi:
1/ 2
t 2
|| x || = x (t ) dt
2
(1.4)
t1
Khoảng cách giữa 2 tín hiệu x(t) và y(t) thuộc không gian L2(t1, t2) là khoảng cách Euclid:
1/ 2
t2
d(x, y) = ||x – y|| = x(t ) − y (t ) dt
2
(1.5)
t1
x y*
i =1
i i
x.y = (1.6)
Tương tự, có thể định nghĩa tích vô hướng của 2 tín hiệu (là các hàm thực hay phức đối với thời
gian) x(t) và y(t) thuộc không gian L2(t1, t2) theo:
t2
< x, y* > = x(t ) y * (t )dt
t1
(1.7)
1.3.1.3. Biểu diễn tín hiệu bằng chuỗi hàm trực giao
Xét tín hiệu x(t) trong không gian L2 có n chiều và mộ tập k (t ) của m < n hàm độc lập
tuyến tính trong L2, tạo nên một cơ sở của không gian con Em của L2.
~
Có thể định nghĩa trong Em một sự xấp xỉ gần đúng bậc m, x (t ) của tín hiệu x(t) bằng tổ
hợp tuyến tính :
m
x (t ) = k k (t )
~
k =1 (1.9)
Trang 46
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Bình phương của chuẩn || e || được gọi là sai số bình phương trung bình. Như vậy, ta phải
chọn k ứng với một cơ sở k (t )sao cho khoảng cách d(x, ~
x ) là tối thiểu.
Theo định lý về chiếu thì khoảng cách d(x, ~ x ) giữa hàm x(t) và xấp xỉ gần đúng (1.9) của
nó là cực tiểu nếu sai số xấp xỉ gần đúng e(t) = x(t) - ~
x (t ) trực giao với hàm k(t) tức:
Ta có:
~ ~ ~ ~ ~ ~
d2(x, x̂ ) = d2(x - x , x̂ - x ) = || x - x ||2 + || x̂ - x ||2 –2Re < x - x , x̂ * - x * >
t2
d2(x, y) = x(t ) − y(t )x * (t ) − y * (t )dt = <
t1
x, x* > + < y, y* > - < x, y* > - < x*, y >
< x,
*l > = < ~
x , *l
> (1.12)
x bởi triển khai (1.9) ta có tập m phương trình:
Khi thay ~
k =1
k , *l k = x, *l ; l = 1,2, …, m (1.13)
Giải hệ này ta sẽ nhận được tập các hệ số k tối ưu. Hệ này sẽ được đơn giản nhiều nếu
các hàm k (t ) tạo nên một cơ sở trực giao trên khoảng [t1, t2], tức:
k , *l = 0 ; k 1 (1.14)
Trang 47
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Như vậy ta sẽ có được khai triển chuỗi các hàm trực giao (1.9).
ii. Chuỗi Fourier
Mọi tín hiệu x(t) thuộc L2(t1, t1 + T) đều có thể biểu hiện bởi tổ hợp tuyến tính bởi các hàm mũ
phức:
n (t ) = exp( j 2nt / T ) (1.15)
Như vậy:
x(t) =
n = −
X n n (t ) = X
n = −
n exp( j 2nt / T ) (1.16)
với:
t 0 +T
1
T x(t )dt
a0 = t0 (1.19)
t 0 +T
2
T x(t ) cos nw tdt 0
an = t0 (1.20)
t 0 +T
2
T x(t ) sin nw tdt 0
bn = t0 (1.21)
Ví dụ 1.1: Triển khai thành chuỗi Fourier tín hiệu (h1.7) sau:
x(t)
0 t
-3T -T/2 T/2 3T
Giải:
Trang 48
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Chu kỳ: 3T, tần số góc w0 = 2/3T
T /2 T /2
2 2 A
3T f (t )dt =
3T
A dt =
3
a0 = 0 0
2T
T /2
4 4A 4A T 4 A3T
A cos nw tdt = 3Tnw = sin nw0 =
T /2
sin nw0 t sin n
2 3Tn 2
0 0
3T 3Tnw0 3T 2
an = 0 0
2A n 2 A n
sin = Sa
an = n 3 3 3
bn = 0 (hàm chẵn)
A 2 A n
Vậy x(t) = a0 + (an cos nw0t + bn sin nw0t ) = + Sa cos nw0t
n =1 3 n=1 3 3
iii. Chuỗi Shanon (hàm Sa)
Hàm Sa(w0t) được định nghĩa:
wo t
Sin ; t 0
Sa( wo t ) = wo t L2 (−, )
1; t = 0 (1.22)
Một tín hiệu x(t) có phổ ở tần số thấp, nhỏ hơn fm. Có thể biểu diễn bằng chuỗi Fourier của
các hàm Sa sau :
x(t) = x(nT )Sa2f
n = −
m (t − nT ) (1.23)
Nhận xét : Chuỗi này có đặc điểm là các hệ số của nó chính bằng giá trị của tín hiệu x(t) tại
các điểm nT.
Biểu diễn liên tục tín hiệu
1.3.2.1. Dạng tổng quát
Đa số các biểu diễn liên tục được dùng trong thực tế có dạng biến đổi tích phân. Trong đó
tín hiệu x(t) được làm tương ứng với một hàm thực hoặc phức X(s). Ta có cặp biến đổi dạng tổng
quát như sau:
X ( s ) = x(t ) (t , s )dt; t
x(t ) = X ( s ) ( s, t )ds; s
(1.24)
Trang 49
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1.3.2.2. Biểu diễn Fourier
Với biến đổi Fourier thì:
(t , f ) = e− j 2 ft
( f , t ) = e j 2 ft
(t , ) = e− jt
jt
( , t ) = e hoặc
Ta có:
−1
(t , s ) =
(t − s )
( s, t ) = 1
(t − s )
Ta có:
−1
X ( s ) = x(t ) (t − s ) dt
x(t ) = X ( s ) 1 ds
(t − s )
(1.26)
1.3.2.4. Biến đổi Laplace
Với biến đổi Laplace thì :
− st
(t , s ) = e
st
( s, t ) = e
Ta có:
Trang 50
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
X ( s ) = x(t )e −st dt
x(t ) = x(t )e ds
st
(1.27)
A;−T / 2 t T / 2
a. x(t ) =
0; nôi khaùc
− t
b. x(t ) = e ; 0
2. Tìm x(t) nếu
e j /2 ;0 o
a. X ( ) = − j /2
e ; −o 0
1;0 o
b. X( ) =
0; nôi khaùc
3. Biến đổi thành chuỗi phức Fourier trong khoảng [-T, T ] của tín hiệu
x(t)
A
a. t
-T/2 0 T/2
x(t)
b. A
t
-T/2 0 T/2
4. Vẽ tín hiệu sau trên trục thời gian và tính năng lượng/công suất của tín hiệu này:
Trang 51
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
0, t<-4, t>2
(1/ 2)t 2 + 4t + 8 -4 t<-3
7
t + -3 t<-2
2
(− 1 t 2 ) − t + 3 -2 t<0
f (t ) = 2 2
3
−t 0 t<1
2
1 2
t − 2t + 2 1 t<2
2
Trang 52
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
x = x(t )dt ; - < t < (2.1)
−
t2
x(t )dt
x = t1
t 2 − t1 (2.2)
b. Trị trung bình tín hiệu có thời hạn vô hạn không tuần hoàn
1
x = lim
→ 2 − x(t )dt
(2.3)
c. Trị trung bình tín hiệu có thời hạn vô hạn tuần hoàn
to+T
1
T to
x = x(t )dt
(2.4)
2.2.3. Năng lượng tín hiệu
Năng lượng chứa trong tín hiệu x(t) được kí hiệu là E x và được định nghĩa như sau:
=
+
x
2 2
Ex = x (t )dt
− (2.5)
Trang 53
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
2.2.4. Công suất trung bình tín hiệu
a. Công suất tín hiệu xung
t2
x
2
(t )dt
Px t1 , t 2 = x 2 = t1
t 2 − t1 (2.6)
b. Công suất tín hiệu có thời hạn vô hạn không tuần hoàn
1
Px = x 2 = lim x
2
(t )dt
→ 2
− (2.7)
c. Công suất tín hiệu tuần hoàn chu kỳ T
to+T
1
Px = x = x (t )dt
2 2
T to
(2.8)
Nhận xét: Dựa vào các thông số năng lượng của tín hiệu mà người ta phân chia chúng thành 2 loại
quan trọng đó là:
• Tín hiệu có năng lượng hữu hạn (0 < Ex < )
• Tín hiệu có thời hạn hữu hạn hay có công suất trung bình hữu hạn (tín hiệu công suất) nếu 0
< Px <
2.3. Tín hiệu xác định thực
2.3.1. Tín hiệu năng lượng
2.3.1.1. Tín hiệu năng lượng có thời hạn hữu hạn
i. Xung vuông x(t)
a
Dạng tín hiệu (h2.1)
t
0 b →
Ký hiệu:
Hình 2.1. Dạng tín hiệu xung vuông
t −c
x(t) =a = a/2 ; t = c – b/2 hoặc t = c + b/2
b
a ; c – b/2 < t < c + b/2 (2.9)
Trang 54
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
ii. Xung tam giác
x(t)
Dạng tín hiệu (h2.2) a
Ký hiệu: t
t −c 2b →
x(t) =a (2.10) 0
b
Hình 2.2. Xung tam giác
Tích phân:
[X]=ab
2 2
Năng lượng: Ex = a b
3
iii. Xung cosin
Dạng tín hiệu (h2.3)
Biểu thức:
t
x(t ) = X cos(ot )
/ o (2.11)
Tích phân:
x(t)
2X X
x =
o
t
X2 -/2ω0 0 /2𝜔0
Năng lượng: Ex =
2o
Năng lượng: Ex =
X2
2
(
1 − e − 2T )
Trang 55
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
2.3.1.2. Tín hiệu năng lượng có thời hạn vô hạn
i. Hàm mũ suy giảm
Dạng tín hiệu (h2.5)
Biểu thức :
x(t) = Xe-t.u(t) ; > 0 (2.13)
x = X x(t)
Tích phân: X
Năng lượng: t
X2 0
Ex =
2
Hình 2.5. Tín hiệu hàm mũ giảm
x(t)
o X
x = X
Tích phân: + 2
2
o
t
X 2o2
Năng lượng: Ex = 0
4 ( 2 + o2 )
Hình 2.6. Dạng tín hiệu sin suy giảm theo hàm mũ
sin(ot )
;t 0
x(t ) = Sa (ot ) = ot X x(t)
1; t = 0
(2.15)
t
0
x =
Tích phân: o
Năng lượng: Ex =
o Hình 2.7. Dạng tín hiệu Sa
Trang 56
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
i4. Tín hiệu Sa2
Dạng tín hiệu (h2.8)
Biểu thức:
x(t)
sin 2 (ot )
;t 0 X
x(t ) = (ot ) 2
1; t = 0
(2.16)
t
x = 0
Tích phân: o
2
Năng lượng: Ex =
3o Hình 2.8. Dạng tín hiệu Sa2
i5. Tín hiệu Gausse
Dạng tín hiệu (h2.9)
Biểu thức:
1 x(t)
2
x(t ) = e −t (2.17)
t
Tích phân: x = 1
0
1
Năng lượng: Ex =
2
Hình 2.9. Dạng tín hiệu Gausse
2.3.2. Tín hiệu công suất
2.3.2.1. Tín hiệu không tuần hoàn có công suất trung bình hữu hạn
i. Bước nhảy đơn vị
x(t)
Dạng tín hiệu (h2.10)
1
Biểu thức:
t
0
Hình 2.10. Dạng tín hiệu bước nhảy đơn vị
1; t 0
x(t ) = 1(t ) = 1 / 2; t = 0
0; t 0
(2.18)
Trị trung bình: x = 1 / 2
1; t 0
x(t ) = Sgn(t ) = 0; t = 0
− 1; t 0
Hình 2.12. Dạng tín hiệu sgn(t)
(2.20)
Trị trung bình: x = 0
t
Biểu thức:
-2 - 0 2
t
x(t ) = Si(t ) = Sa( )d
0 (2.21)
Trị trung bình: x = 0 Hình 2.13. Dạng tín hiệu Si(t)
-X
Trang 58
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Biểu thức:
x(t ) = X sin(ot ); − t
(2.22)
Tri trung bình: x = 0
0 t
-X
Công suất: Px = X2
iii. Dãy xung vuông đơn cực (h2.16)
x(t)
X
0 t
Trang 59
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
2.3.3. Tín hiệu phân bố
2.3.2.1. Phân bố dirac
i. Biểu thức, biểu diễn, tích phân tín hiệu
Biểu thức
(t)
0; t 0
(t ) = 1
; t = 0 (2.23)
t
0
Biểu diễn đồ thị tín hiệu (h2.17)
(t )dt = 1
− (2.24)
ii. Các tính chất
✓ Nhân (t) với một hằng số a (t )dt = a (2.25)
−
t
(t )dt
, , = 1(t ); d1(t )
✓ Quan hệ với bước nhảy đơn vị = (t ) (2.26)
dt
−
✓ Tính chất phân bố dirac
Trang 60
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
x(t ). (t )dt = x(0)
− (2.29)
x(t ). (t − to )dt = x(to )
− (2.30)
t
✓ Thay đổi thang độ ( ) = t o . (t ) (2.31)
to
✓ Tính chất chẵn (t ) = (−t ) (2.32)
✓ Chập của phân bố dirac với hàm bất kì
x(t ) (t ) = x(t ') (t − t ')dt = x(t − t ') (t ')dt ' = x(t )
,
− −
(2.33)
x(t ) (t − t o ) = x(t − t o )
(2.34)
1 1 1
Biểu thức (t) = (t + ) + (t − )
2 2
(2.37)
2
(t)|
Cặp phân bố lẽ (h2.19)
t
1/2
-1/2 0
Trang 61
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
… …
t
-2T -T 0 T 2T
Ví dụ 2.1
Ta có thể viết biểu thức cho dãy xung vuông đơn cực hình 2.16 với = T/2 như sau:
Trang 62
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
t 1 t (t − nT )
x(t ) = X ( ) ||| ( ) =
T /2 T T
X
T /2
n = −
Các Rex(t ), Imx(t )là các thành phần thời gian thực nên nó cũng có những thông số như
tín hiệu xác định:
x(t )
2
Ex = dt
− (2.47)
t2
x(t )
2
dt
Px = t1
t 2 − t1 (2.48)
1 2
Px = lim
→ 2
x(t ) dt
− (2.49)
to + T
1 2
Px =
T x(t ) dt
to (2.50)
Nhận xét: Ở đây, các biểu thức về công suất, năng lượng cũng như đối với tín hiệu thực
nhưng chỉ khác ở chổ là bình phương modul tín hiệu chứ không phải bình phương tín hiệu.
Ví du 2.2:
jwo t
x(t ) = e = cos(wot) + jsin(wot)
T T
1 jwo t 2 1
Với mọi t, ta luôn có Px =
T e dt =
T
dt = 1
0 0
Trang 63
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Rex(t ) =
1
2
x(t ) + x (t ) (2.53)
Và phần ảo:
Imx(t ) =
1
2j
x(t ) − x (t )
(2.54)
Tích phân tín hiệu:
x = Re x + Im x
(2.56)
Năng lượng tín hiệu:
Ex = x = (Re x )2 + (Im x )2 = ERe x + E Im x
2
(2.57)
Công suất tín hiệu:
khi đó
Rex(t ) = cos( 2t + / 2)
Imx(t ) = sin( 2t + / 2)
Trang 64
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
~x = x(t ) − x
(2.59)
Tích phân tín hiệu:
~
x = x(t ) − x = x − x = 0
(2.61)
Năng lượng tín hiệu:
Ex = ( x + ~x ) 2 = x 2 + 2x~x + ~x 2 = x 2 + 2 x ~x + ~x 2 = E x + E ~x
(2.62)
Công suất tín hiệu:
Tương tự Px = Px + P~x (2.63)
T
1 1 1
x= x =
T cos( wt + ) +
2
cos( 2 wt + ) +
2
cos dt
0 ;
với T=2/w
1
x= cos
2
~ 1
x = x − x = cos(wt + ) + cos(2wt + )
2
2.5.3. Thành phần chẵn và lẽ
Một tín hiệu bất kì luôn được phân tích thành 2 phần chẵn và lẻ.
x(t ) = xch (t ) + xl (t )
(2.64)
Trang 65
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Các thành phần chẵn và lẻ sẽ thay đổi khi x(t) dịch chuyển trên thang thời gian.
a. Các tính chất
x (t ) = xch (−t ) xl (t ) = − xl (−t )
1) ch ;
2) Tích xch (t ) xl (t ) là một hàm lẻ
3)
xl = 0 và xl = 0
xch (t ) =
1
1 + cos(wt )cos(wt + ) + cos(−wt + ) = (1 + cos wt ) cos cos wt
2
xl (t ) =
1
1 + cos(wt )cos(wt + ) − cos(−wt + ) = −(1 + cos wt ) sin sin wt
2
2.6. Phân tích tương quan tín hiệu
2.6.1. Mục đích của việc phân tích tương quan tín hiệu
Tìm tương quan tốt sẽ sữa sai tín hiệu méo dễ dàng, thường gặp nhiều trong kỹ thuật.
Hệ số tương quan giữa 2 tín hiệu
Biểu thức hệ số tương quan:
(t )dt
x1 (t ) x2
(x1 , x2 )
12 = − =
(x1 , x1 )
x1 (t )
2
dt
− (2.69)
Hoặc:
(t ) dt
x2 (t ) x1
(x2 , x1 )
21 = − =
(x2 , x2 )
x2 (t )
2
dt
− (2.70)
Hệ số tương quan chuẩn hóa:
Trang 66
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
= 12 21 (2.71)
Nhận xét:
1) 0 1
2) Nếu 12 = 21 = 0 thì x1, x2 trực giao và năng lượng tổng của 2 tín hiệu bằng tổng năng lượng
của từng tín hiệu.
2.6.2. Hàm tương quan của tín hiệu năng lượng và tín hiệu công suất trung bình hữu hạn
a. Tín hiệu năng lượng
Hàm tương quan trong không gian L2 (0, T ) của tín hiệu năng lượng được xác định bởi tích
vô hướng của 2 tín hiệu khi một trong chúng dịch chuyển trên thang thời gian.
Hàm tương quan:
x (t ) x x (t + ) x
12 ( ) = 1 2 (t − )dt = 1 2 (t )dt
− − (2.71)
21 ( ) = x2 (t ) x1 (t − )dt = x2 (t + ) x1 (t )dt
− − (2.72)
Hàm tự tương quan:
xx ( ) = x(t ) x (t − )dt = x(t + ) x
(t )dt
− − (2.73)
Các tính chất:
1) xy ( ) = yx ( − )
2) xy ( )d = x(t ) y (t − )dtd = x(t ) y (t − )d dt = x(t )dt y (t )dt
− −− − − − −
3) ( ) = (− )
x(t )
2
4) (0) = dt (Năng lượng tín hiệu)
−
2 2
5) ( )d = x(t )dt x (t )dt = Re x(t ) dt + Im x(t ) dt
− − − − −
6) Với mọi ta luôn có: ( ) (0)
Trang 67
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
b. Tín hiệu tuần hoàn
Hàm tương quan:
T T
xy ( ) = x(t ) y (t − )dt = x(t + ) y (t )dt
1 1
T T
0 0 (2.73)
T T
yx ( ) = y (t ) x (t − )dt = y (t + ) x (t )dt
1 1
T T
0 0 (2.74)
Hàm tự tương quan:
T T
( ) = x(t ) x (t − )dt = x(t + ) x (t )dt
1 1
T T
0 0 (2.75)
Nhận xét: Hàm tương quan của tín hiệu tuần hoàn cùng một chu kì cũng là hàm tuần hoàn với chu
kì đó.
Các tính chất:
xy ( ) = yx (− )
1)
xy ( ) = x y
2)
3) ( ) = (− )
(0) = x 2 = Px
4)
2
5) = x ; x là tín hiệu thực
( ) (0)
6)
c. Tín hiệu công suất trung bình hữu hạn
Trong không gian của tín hiệu công suất trung bình hữu hạn không có khái niệm về tích vô
hướng tuy nhiên đối với một số tín hiệu của không gian này vẫn tồn tại các giới hạn theo nghĩa
thông thường. Với những tín hiệu như vậy, người ta cũng có thể định nghĩa các hàm tương quan
như sau:
Trang 68
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
T T
1 1
x(t + ) y (t )dt
xy ( ) = lim
T → 2T
x(t ) y (t − )dt = lim
T → 2T
−T −T (2.76)
T T
1 1
y (t + ) x (t )dt
yx ( ) = lim
T → 2T
y (t ) x (t − )dt = lim
T → 2T
−T −T (2.77)
T T
1 1
x(t + ) x (t )dt
( ) = lim
T → 2T
x(t ) x (t − )dt = lim
T → 2T
−T −T (2.78)
− 3t 1(t )
Ví dụ 2.6: Tìm hàm tự tương quan x ( ) của tín hiệu x(t ) = 2e
Giải:
x(t)
Dịch phải x(t) một đoạn > 0:
2
t
0
+ +
x ( 0) = 4e − 3t e − 3(t − ) dt = 4 e 3 e − 6t dt
= − e 3 e − 6t = e − 3
2 2 x(t)
3 3
2
Dịch trái x(t) một đoạn < 0:
+ + t
− 3t − 3(t − ) 3 − 6t
x ( 0) = 4e e dt = 4 e e dt 0
0 0
x(t)
= − e 3 e − 6t = e 3
2 2
0 3 2/
3
3
2 −3 t
→ x ( ) = e
3 0
Trang 69
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
x1 (t , ) x 2 (t − t , )dt , = x1 (t − t ) x2 (t )dt
y (t ) = , , , = x (t ) x (t ) = x (t ) x (t )
1 2 2 1
− − (2.79)
2.7.2. Giới hạn tích chập
Từ biểu thức định nghĩa ta thấy rằng cận tích phân sẽ thay đổi tùy thuộc vào miền xác định
của các tín hiệu.
Ta hãy xét một số trường hợp:
1) Nếu x1(t) có giá trị khác 0 trong khoảng (0, ), còn x2(t) trong khoảng (-, ) thì:
t
y(t ) = x1 (t ) x2 (t − t )dt =
, , ,
x (t − t ) x (t )dt
1
,
2
, ,
(2.80)
0 −
2) Nếu x1(t), x2(t) có giá trị khác 0 trong khoảng (0, ) thì:
t t
y (t ) = x1 (t ) x 2 (t − t )dt = x1 (t − t , ) x 2 (t , )dt ,
, , ,
0 0 (2.81)
3) Nếu x1(t) có giá trị khác 0 trong khoảng [a, b], còn x2(t) trong khảng (-, +) thì:
b
y (t ) = x1 (t , ) x 2 (t − t , )dt ,
a (2.82)
4) Nếu x1(t) có giá trị khác 0 trong khoảng [a, b] còn x2(t) trong khoảng (0, ) hoặc [c, d] thì giới
hạn tích phân sẽ khác nhau đối với giá trị dịch chuyển t của hàm x2(t) và tùy thuộc vào từng trường
hợp cụ thể.
2.7.3. Sự hội tụ tích chập
Một số điều kiện đủ cho một vài loại tín hiệu để tích chập xác định:
1) Nếu x1(t), x2(t) là các tín hiệu khả tích tuyệt đối trong khoảng (-, +) thì x1(t)*x2(t) tồn tại khắp
nơi, có nghĩa là tồn tại số điểm t đếm được và tại đó tích phân hội tụ.
2) Nếu x1(t), x2(t) L(-, +) và ít nhất một trong chúng hữu hạn thì tích chập y(t)= x1(t)*x2(t) tồn
tại với mọi t và là hàm liên tục trong (-, +).
2.7.4. Các tính chất của tích chập
a. Giao hoán
x1 (t ) x2 (t ) = x 2 (t ) x1 (t )
b. Bắc cầu
Trang 70
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
x1 (t ) x 2 (t ) x3 (t ) = x1 (t ) x2 (t ) x3 (t )
c. Phân bố
x1 (t ) + x2 (t ) x3 (t ) = x1 (t ) x3 (t ) + x2 (t ) x3 (t )
d. Nhân với hằng số
Nhận xét: Hàm tương quan x1(t) và x2(t) L2(-, +) chính bằng tích chập của 2 tín hiệu
x1(t) với x2*(t)
f. Chập miền thời gian
x(t ) y (t ) X ( w)Y ( w)
g. Chập miền tần số
1
x(t ) y (t ) X ( w) Y ( w)
2
2.7.5. Cách tính tích chập
Để tính tích chập hai tín hiệu h(t) và x(t) ta tiến hành các bước như sau:
1) Lấy đối xứng h(t’) qua Oy để có h(-t’)
2) Dịch h(-t’) qua phải một đoạn t (t > 0), lấy tích phân của tích h[-(t’- t)]x(t’)
3) Dịch h(-t’) qua trái một đoạn t (t < 0 ), lấy tích phân của tích h[-(t’-t)]x(t’)
−t 1(t ) t t
Ví dụ 2.7: Tính tích chập 2 tín hiệu h(t ) = e và x(t ) = A , T = 1/
T 2T
Giải:
1) Dịch trái h(-t’) một đoạn t < -T ta có:
y (t ) = h(t ) x(t ) = 0
Trang 71
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
2) Dịch phải h(-t’) một đoạn t > T ta có: x(t)
T T
A , − (t − t , ) , A −t , t , dt ,
y (t ) = T
te dt = e
T t e h(-t’) 1
−T −T A
t
- 0 T
A −t 1 , t , T 1 t , T 2 AT − t / T T -A
= e te −T − e −T = e e
T 2
A 2 −t 1
= Tt + 2 e −
T e 2 ; {t{< T
A Tt + 2 e − t − 1 ; t T
T 2e 2
Vậy: y (t ) =
2 AT e −t /T ; t T
e
0; t −T
Trang 72
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
3) Nếu x(t) là tín hiệu phức thì các tính chất được cho trên bảng sau:
Tín hiệu Phổ
Chẵn Chẵn
Lẻ Lẻ
Thực chẵn Thực chẵn
Thực lẻ Ảo lẻ
Ảo chẵn Ảo chẵn
Ảo lẻ Thực lẻ
Hermit Thực
Không Hermit Ảo Hermit
Thực
Trang 73
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
4) Nếu tín hiệu x(t) có phổ X(w) tức: x(t) X(w) thì
x(−t ) X (− w)
x (t ) X (− w)
x (−t ) X ( w)
x(t ) X ( w), y (t ) Y ( w)
Thì
ax(t ) + by(t ) aX ( w) + bY ( w)
6) Tính chất đối xứng
x(t )e jwO t X ( w − wo )
x(t )e − jwO t X ( w + wo )
Như vậy:
x(t ) cos(wo t )
1
X (w − wo ) + X (w + wo )
2
x(t ) sin( wo t )
1
X (w − wo ) − X (w + wo )
2j
n n d n X ( w)
(− j ) t x(t ) ; n = 1,2,... với điều kiện tnx(t) có biến đổi Fourier
dw n
Trang 74
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
d n x(t )
( jw) n X ( w); n = 1,2,... với điều kiện là tín hiệu và các đạo hàm cấp 1,2,…,n-1
dt n
của nó là khả tích tuyệt đối, liên tục tiến tới 0 khi t → . Đạo hàm cấp n của tín hiệu tồn tại khắp
mọi nơi và khả tích tuyệt đối.
12) Tích phân miền thời gian
t t
1
x( )d
jw
X ( w) x( )d
− với điều kiện − phải có biến đổi Fourier và
t
lim
t →
x( )d = 0
−
13) Tích chập trong miền thời gian
x(t ) y (t ) X ( w)Y ( w)
14) Tích chập trong miền tần số
1
x(t ) y (t ) X ( w) Y ( w)
2
14) Định lý về hàm tương quan và tích tín hiệu
xy ( ) = x(t ) y (t − )dt X ( w)Y ( w)
−
1
x(t ) y (t ) X ( )Y
( − w)d
2
−
Trang 75
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
3.1.3. Một số biến đổi Fourier cơ bản
e −t 1(t )
1
; 0
1) + jw
− t 2
e
2) 2 + w2
t wT
TSa
3) T 2
w
( )
Sa wo t
wo 2 wo
4)
t wT
TSa 2
5) T 2
w
Sa 2 (wo t )
wo 2wo
6)
− t 2 / 2 2 2 2 e − 2 w 2 / 2
7) e
wo
e −t sin( wo t )1(t ) ; 0
8)
( + jw)2 + wo2
3.1.4. Phổ của tín hiệu công suất trung bình hữu hạn
3.1.4.1. Phổ của tín hiệu không tuần hoàn
Biến đổi Fourier không cho phép xác định phổ của tất cả các loại tín hiệu, đặc biệt là tín
hiệu công suất trung bình hữu hạn không thoả mãn điều kiện khả tích tuyệt đối.
Sau đây là một số biến đổi Fourier đặc biệt:
1) (t ) 1
2) 1 2 ( w)
3) Sgnt 2 / jw
4) 1(t ) ( w) + 1 / jw
cos(wo t )1(t ) (w − wo ) + (w + wo ) + jw
5)
2 wo2 − w 2
Trang 76
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
sin( wo t )1(t ) (w − wo ) − (w + wo ) + wo
6)
2j 2
wo − w 2
X n = X −n
arg X n = − arg X − n
2)
x(−t ) X − n
x (t ) X − n
x (−t ) X n
5)
x(t − t o ) X n e − jnwO t O
x(t )e jmwO t X n − m
6)
d k x(t )
dt k
( jnwo ) k X n
7)
t
X
x(t ) − x(t ) dt n ; n 0
jnwo
8) t O
Trang 77
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
9) x( ) y (t − ) X nYn ; tính chất chập thời gian
10) x(t ) y (t )
X iYn − i ; tính chất chập rời rạc trong miền tần số
i = −
11) Hàm tương quan: x(t ) y (t − ) X nYn
x(t ) y (t ) X i Yi− n
i = −
12)
13) Hàm tự tương quan x ( ) = x(t ) x (t − ) X n 2
14) Tích vô hướng x(t ) y (t ) = X nYn
n = −
Do Xn chẵn nên: Px = X o2 + 2 X n
2
n =1
iii) Phổ của các tín hiệu tuần hoàn đặc biệt
1) cos( wot ) ( w − wo ) + ( w + wo )
2)sin( wot ) (w − wo ) − (w + wo )
j
Ví dụ 2.8: Cho tín hiệu x(t) như hình vẽ, tìm X(w)
x(t)
0 t
-T -T/4 T/4 T
Giải:
Trang 78
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
(t − nT ) t 1 t
x(t ) = A
T /2
= A |||
T /2 T T
Ta có: n = −
Tìm Xn:
T /4
nw T
Ae − jnwO t dt = e − jnwO t T−T/ 4/ 4 =
1 A 2A
Xn =
T T (− jnwo ) Tnwo
Sin o
4
−T / 4
A / 2; n = 0
A n
= Sa = 0; n = 2k
2 2
(−1) k A / n ; n = 2k + 1
X ( w) = 2 X n (w − nwo ); wo = 2 / T
Vậy n = −
( w) = X ( w) 2
( ) X ( w) 2 = ( w)
Như vậy:
− jw d
( w) = ( )e
− và
1 jw dw
( ) =
2 (w)e
− (3.4)
ii) Mật độ phổ năng lượng tương hỗ giữa 2 tín hiệu
xy ( w) = f xy ( )
và
yx ( w) = f yx ( ) (3.5)
Trang 79
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
xy ( w) = * yx( w)
(3.6)
x(t ) y (t )dt =
1
xy (0) = 2 xy (w)dw
− − (3.7)
iii) Nhận xét về phương pháp tính năng lượng
Như vậy để tính được năng lượng ta có 3 cách như sau:
E x = (0)
1)
x(t )
2
Ex = dt
2) −
1 1
Ex =
2 (w)dw = (w)dw
3) − 0
t
xT (t ) = x(t )
T
Khi đó xT (t ) là tín hiệu năng lượng hữu hạn, mật độ phổ năng lượng của nó là:
T ( w) = X T ( w) 2
T ( w)
( w) = lim
T → T (3.8)
T /2
2 1
E xT = xT (t ) dt =
2 T (w)dw
−T / 2 −
T /2
1 2 1 1 1
Px = lim
T → T
xT (t ) dt = lim
2 T → T T ( w)dw =
2 (w)dw
−T / 2 − −
Trang 80
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Từ đó ta thấy rằng công suất của tín hiệu được xác định theo 3 cách:
1) Trực tiếp từ tích phân bình phương tín hiệu khi xét giới hạn T →
2) Từ hàm tự tương quan ( ) tại = 0
3) Từ mật độ phổ công suất (w) , công suất của tín hiệu chính bằng diện tích dưới đồ thị mật độ
phổ công suất chia cho 2
ii) Phổ của hàm tự tương quan và hàm mật độ phổ công suất
( ) ( w) (3.9)
T /2
xT (t ) xT (t − )dt
1
( ) = lim
T → T
−T / 2
T ( w)
( w) = lim
T → T
Như vậy phổ của hàm tự tương quan của tín hiệu công suất là hàm mật độ phổ công suất
iii) Mật độ phổ công suất của tín hiệu tuần hoàn
Mật độ phổ công suất của tín hiệu tuần hoàn được xác định xuất phát từ định lý về hàm tự tương
2
quan của tín hiệu x ( ) = x(t ) x (t − ) X n . Ta có:
n (w − nwo )
2
( w) = 2 X n ( w − nwo ) = 2
n = − n = − (3.10)
2
Trong đó: n = X n , n = 0, 1, 2, … là hệ số khai triển chuỗi phức Fourier của hàm tự
tương quan ( ) của tín hiệu tuần hoàn.
i5) Mật độ phổ công suất tương hỗ giữa 2 tín hiệu công suất
xy ( w) = f xy ( ) và yx (w) = f yx ( ) (3.12)
Trang 81
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
xy ( w) = yx ( w)
(3.13)
T /2
x(t ) y (t )dt =
1
xy (0) = lim
T →
2 xy (w)dw
−T / 2 − (3.14)
Trang 82
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
K ( w) = f k (t ) = K ( w) e j ( w)
(4.1)
Hình 4.1. Truyền tín hiệu qua hệ thống tuyến tính bất biến
k (t − t , ) x(t , )dt , = k (t ) x(t − t )dt
y (t ) = k (t ) x(t ) = , , ,
− − (4.2)
(t − )dt = k ( ) ( )
yx ( ) = y(t ) x xx
− (4.3)
Chứng minh 2.99:
Từ 2.98 ta có:
yx ( ) = x(t − t )k (t )dt x (t − )dt = x(t − t , )x (t − )k (t , )dt , dt
, , ,
− − − −
,
= x(t − t )x (t − )dt k (t )dt = xx (t − t , ) − (t − ) k (t , )dt ,
, ,
− − −
xx ( − t )k (t )dt
= , , , = k ( ) ( )
xx
−
(t − )dt = k ( ) ( )
yy ( ) = y(t ) y xy
− (4.4)
Trang 83
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
xy (− ) = k ( ) xx ( )
(4.5)
yy ( ) = k ( ) k (− ) xx ( )
(4.8)
4.1.2. Quan hệ trong miền tần số:
Y ( w) = K ( w) X ( w)
Y ( w) = K ( w) X ( w)
arg Y ( w) = ( w) + arg X ( w)
yx ( w) = K ( w) xx ( w)
xy ( w) = K ( w) xx ( w)
yy ( w) = K ( w) xy ( w) = K ( w) yx ( w)
yy ( w) = K ( w) K ( w) xx ( w) = K ( w) 2 xx ( w)
1) Tìm hàm tự tương quan và mật độ phổ công suất x2(t) = Sa2(t)
Trang 84
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Để tìm hàm mật độ phổ công suất ta có thể tính theo 2 cách:
Cách 1: Phổ của hàm tự tương quan chính là hàm mật độ phổ công suất
Cách 2: Tìm phổ tín hiệu X1(w) sau đó suy ra các giá trị X1n rồi áp dụng:
Xn
2
x1 ( w) = 2 ( w − nwo )
n = −
1
Theo như cách 1: do x1 ( ) = cos(10 ) nên phổ của nó
2
x1 ( w) = (w − 10) + (w + 10)
2
Hoặc theo như cách 2 ta có: X 1 ( w) = ( w − 10 ) + ( w + 10 ) , như vậy chỉ tồn tại 2 giá trị
của X1n đó là X-1 = 1/2 và X+1 = 1/2 vì X 1 ( w) = 2 X 1n (w − nwo ) . Thay vào công thức của
n = −
1
1
cách 2 ta có được: x1 ( w) = 2 ( w − 10) + ( w + 10) = (w − 10) + (w + 10)
4 4 2
2) Ta đã có X1(w), bây giờ ta sẽ tìm X2(w)
t
2 wT x(t ) X ( w)
Ta có: TSa , áp dụng cặp công thức
T 2 X (t ) 2x(− w)
tT w
TSa 2 2 , thay T = 2 ta có:
2 T
w
x2 (t ) = Sa 2 (t ) X 2 ( w) =
2
Gọi x(t) = x1(t)x2(t) X(w)
1
2 X 1 ( w) X 2 ( w); (1)
X ( w) =
X 1i X 2( n − i ) ; (2)
i = −
Thì
w − 10 w + 10
X ( w) = +
2 2
Trang 85
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
w − 10 w + 10
Y ( w) = X ( w) K ( w) = 10 +
2 2
−t 2 2t −t
b. x(t ) = e e. x(t ) = e 1(−t ) + e 1(t )
1
x(t ) =
1+ t2 t
c. f. x(t ) = cos(t )
3
− t 1(t )
2) Dòng điện i (t ) = Ie chảy qua điện trở R. Hãy tìm:
t
x(t ) = A1 − 1(t ) − 1(t − T )
T −t sin( wt )1(t )
a. c. x(t ) = e
(
b. x(t ) = 1 − e )
−t 1(t )
e. x(t ) = A cos(wt + / 4 )
c. x(t ) = (t − 1 / 2)
a. Hãy tìm thành phần 1 chiều, thành phần xoay chiều và chứng minh rằng chúng trực giao.
b. Hãy tìm thành phần chẵn, lẽ và chứng minh rằng chúng trực giao.
Trang 86
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
6. Tín hiệu điện áp răng cưa được cho trên hình dưới đây được đưa qua điện trở R. Hãy tính công
suất trung bình của tín hiệu và công suất trunh bình của các thành phần 1 chiều và xoay chiều trên
R.
Cho I = 10mA, R = 1K i(t)
I
t
-12 -8 -4 0 4 8 12
7) Hãy xác định hàm tự tương quan của các tín hiệu trên các hình sau:
a. x(t) b. x(t)
B
A
A
t t
-T 0 T 0 T 2T 3T 4T
c. x(t) d.
A A
t
t 0 T 2T 3T 4T
0 T
8) Hãy xác định và vẽ hàm tự tương quan của tín hiệu tuần hoàn sau và cho biết hàm tự tương quan
của tín hiệu này trong trường hợp tín hiệu bị dịch chuyển 1 đoạn t0 > 0.
x(t)
t
-T 0 T/4 T
9) Tìm hàm tự tương quan của các tín hiệu sau:
10) Hãy tìm hàm tự tương quan của tín hiệu điều hòa x(t ) = A sin( wt + )
Trang 87
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
11) Hãy xác định và vẽ hàm tương quang của các tín hiệu sau:
a. b.
x(t) x(t)
1 A
t t
0 0
x(t) x(t)
1 1
t t
0 -1 0 1
-1
12) Hãy tìm hàm tương quan giữa điện áp u(t) và dòng điện i(t) sau:
u (t ) = U t
u (t ) = U 2T
a. i(t ) = I m sin( wo t + i )
d.
i (t ) = I t
T
u (t ) = U m cos(wo t + u ) u (t ) = USa( wo t )
b. i(t ) = I m cos(wo t + i ) e. i(t ) = 2 I (t ) + I (t − T ) + I (t + T )
u (t ) = U m cos(wo t + u )
t −T
i(t ) = I m cos(2wo t + i ) u (t ) = U
c. f. 2T
i (t ) = I (t )
t t t
0 T 2T -2T -T 0 T 2T -2T -T 0 T 2T
-A
Trang 88
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
14) Hãy xác định phổ của tín hiệu x(t) trên hình sau theo các cách:
x(t)
a. Trực tiếp từ định nghĩa
A
b. Từ phổ xung vuông và tam giác
c. Áp dụng định lý vi phân trong miền tần số
t
-T 0 T
15) Ap dụng định lý điều chế để tìm quá trình thời gian của các tín hiệu có phổ cho trên hình sau:
a. x(t) b. x(t)
2Aw
A A
t t
- 0 - 0
2w0 4w0
16) Ứng dụng định lý dịch chuyển trong miền thời gian để tìn phổ các tín hiệu trên hình sau:
a.
x(t)
A
t
-10 -8 -6 0 6 8 10
b. x(t)
A
t
-10 -8 -6 0 6 8 10
c.
x(t)
A
t
-10 -8 -6 0 6 8 10
Trang 89
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
17) Dòng điện i (t ) = Ie − t 1(t ) chảy qua điện trở R. Hãy áp dụng định lý Parseval để tính:
a. Hãy xác định phổ, hàm tự tương quan, mật độ phổ năng lượng của x(t). Tính năng lượng toàn
bộ của tín hiệu trong dải (- , ).
b. Tìm hàm tự tương quan và mật độ phổ công suất củatín hiệu x1 (t ) = a + x(t ) , a là hằng số.
19) Hãy chứng minh rằng nếu X(w) làphổ tín hiệu phức x(t) = Rex(t) + jImx(t) thì:
X ( w) + X (− w) X ( w) − X (− w)
1 1
f Re x(t ) = và
f Im x(t ) =
2 2
20) Hãy tìm tín hiệu x(t), nếu phổ biên độ và phổ pha của nó được cho trên hình sau:
X(w) (w)
1
/2
w -w0 w
-w0 0 w0 0 w0
-/2
Dựa vào tín hiệu x(t) tìm được, hãy dịch chuyển tín hiệu đi những khoảng 0, 3/w0, 6/w0, …
3k/w0 để tạo nên tín hiệu:
z (t ) = x t − 3k
wo
k = −
21) Hãy xác định và vẽ hàm tự tương quan của tín hiệu trên hình sau và tìm năng lượng của tín hiệu
từ hàm tự tương quan đó.
x(t)
A
0 t
-T -T/4 T/4 T
Trang 90
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
t
22) Cho tín hiệu x(t) tuần hoàn với chu kỳ T; xét tín hiệu xnT (t ) = x(t ) ; trong đó n = 2m+1;
nT
T
m = 0, 1, … là phần tín hiệu bị cắt ra từ tín hiệu x(t), sao cho x nT (t ) = 0 với t n , và tín hiệu
2
x nT (t ) bao gồm n = 2m+1 phần giữa của tín hiệu tuần hoàn x(t).
X nT ( w) = f xnT (t ) = X T ( w)
sin( nwT / 2)
sin( wT / 2)
Trong đó XT(w) là phổ của tín hiệu với n = 1, (là phổ của một chu kỳ tín hiệu tuần hoàn)
b. Áp dụng kết quả này cho dãy xung vuông góc đơn cực sau với n = 3; n = 5 và suy ra kết quả khi
n → .
x(t)
1
0 t
-T -/2 /2 T
23) Khai triển thành chuỗi Fourier trong khoảng (-T, T) các tín hiệu sau:
a. b.
x(t) x(t)
A A
-A -A
c. x(t) d. x(t)
A A
t t
-T 0 T -T 0 T
-A
Trang 91
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
e. f.
x(t) x(t)
A A
T t t
-T 0 -T 0 T
24) Khai triển thành chuỗi lượng giác Fourier các tín hiệu tuần hoàn trên hình sau:
a.
x(t)
A
-T T t
0
b.
x(t)
A
T T T T
-T − − T t
2 4 4 2
0 T
−
2
25) Hãy khai triển thành chuỗi lượng giác và chuỗi phức Fourier các tín hiệu tuần hoàn trên hình
sau:
a.
x(t)
A
t
b.
-T 0 T
x(t) = |Asin(2t/T)|
A
t
-T 0 T
Trang 92
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
26) Cho x(t) là tín hiệu tuần hoàn với chu kỳ T, và xT là phần giữa của nó, có độ dài T, tức:
t
xT (t ) = x(t ) . Hãy đưa ra biểu thức về quan hệ giữa phổ X(w) và XT(w) của tín hiệu x(t) và
T
xT(t):
w 2
X ( w) = X T ( w) ||| ; wo =
wo T
khi sử dụng:
a. Quan hệ giữa các hệ số khai triển chuỗi phức Fourier của tín hiệu x(t) và phổ của nó
1 t
b. Tích chập của tín hiệu x(t) với phân bố lược |||
T T
27) Tín hiệu x(t) tuần hoàn với chu kỳ T, còn y(t) tuần hoàn với chu kỳ 2T. Hãy biểu diễn hàm
tương quan xy ( ) tại = 0 bằng các hệ số khai triển thành chuỗi phức Fourier của 2 tín hiệu trên.
Kết quả trên có thể tính được bằng cách tính khác không?
28) Cho tín hiệu x(t) có phổ X(w) như hình vẽ. Dựa trên tín hiệu x(t) hãy tạo nên tín hiệu y(t) và tìm
phổ của nó.
x(t) y(t)
… …
t t
0 0
29) Hãy khai triển thành chuỗi lượng giác Fourier tín hiệu trên hình sau:
x(t)
A
t
-T 0 T T
30) Tín hiệu x(t) có phổ thoả mãn điểu kiện X(w) = 0 với mọi |w| > wm, được truyền qua mạch có
hàm truyền:
w − jwt 0 x(t)
K ( w) = K (1 + a cos wt ) e (xem hình vẽ sau)
2wm K(1 + a)
Trang 93
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
31) Ở đầu vào của mạch trên hình sau có tín hiệu u1 (t ) = te − t ; = R / L . Hãy tìm phổ tín hiệu
u1(t), tín hiệu u2(t) và phổ của nó.
u1(t) u2(t)
32) Cho mạch như hình sau, trong đó e(t) = w0Sa(w0t)cos(t) và nguồn phụ thuộc u(t) = i1(t)*k(t)
w
với k (t ) = f −1K ( w) và K ( w) = hãy xác định và vẽ:
2wo
1 t − 2
33) Tín hiệu x(t ) = Sa được đưa qua mạch lọc có đặc tuyến tần số K(w) như hình vẽ. Hãy
4 4
tìm y(t) ở đầu ra mạch lọc và năng lượng Ey của nó.
K(w)
2
w
-1 0 1
−
34) Tín hiệu x(t) có hàm tự tương quan x ( ) = e được đưa qua mạch lọc lý tưởng có đặc tuyến
w
tần số K ( w) = . Hãy tìm năng lượng của tín hiệu ở đầu vào và đầu ra mạch lọc.
2
Trang 94
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
35) Ở đầu vào của mạch lọc, có đặc tuyến tần số K ( w) = A( w)e j ( w) biểu diễn như hình vẽ. Được
đưa đến tín hiệu x(t). Hãy xác định và vẽ phổ biên độ, phổ pha của tín hiệu ở đầu ra mạch lọc y(t).
Tính Px, Py của tín hiệu x(t), y(t) tương ứng trong các trường hợp sau:
A(w) (w)
1
/2
w w
-2 0 2 0
-/2
t t
36) Cho tín hiệu x(t ) = A
T 2T
a. Hãy xác định năng lượng, hàm tự tương quan và phổ X(w) của x(t)
b. Tín hiệu x(t) được đưa qua mạch tuyến tính có đáp ứng đơn vị h(t ) = e −t 1(t ) . Hãy xác định
đáp ứng y(t) của mạch khi cho T = 1/, hãy tìm mật độ phổ của y(t)
c. Hãy tìm phổ và hàm tự tương quan củatín hiệu x1(t) được tạo từ x(t) bằng cách lặp tuần hoàn
tín hiệu x(t) với chu kỳ To; To 4T:
1 t
x1 (t ) = x(t ) ||| = x(t − kTo ); To 4T
To To
k = −
37) Tín hiệu xung vuông góc biên độ A tuần hoàn với chu kỳ T, độ rộng = T/2 được truyền qua
mạch lọc có đặc tuyến tần số như hình vẽ. K(w)
a. Hãy tìm phổ tín hiệu x(t)
b. Xác định và vẽ phổ tín hiệu y(t) ở đầu ra của mạch lọc 2
c. Tìm mật độ phổ công suất trung bình của tín hiệu y(t) w
-8/T 0 8/T
Trang 95
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
38) Tín hiệu x(t) = z(t)*Sa(4w0t) trong đó z(t) là tín hiệu có dạng:
2t 1 t 2
z (t ) = ||| , T = được đưa qua mạch lọc có đặc tuyến tần số K(w) như hình vẽ.
T T T wo
Hãy tìm: K(w)
a. Mật độ phổ công suất và công suất của tín hiệu x(t)
1
b. Mật độ phổ công suất và công suất của tín hiệu đầu ra
mạch lọc y(t) w
-4w0 -3w0 0 3w0 4w0
c. Tìm y(t) và hàm tự tương quan của nó
39) Ở đầu vào của mạch lọc có đặc tuyến biên độ A(w) và đặc tuyến pha (w) như hình vẽ, được
đưa đến tín hiệu x(t) = |sinw0t|.
A(w) (w)
1
/2
w w
-5w0 0 5w0 0
-/2
a. Hãy tìm phổ Y(w) và quá trình thời gian y(t) của tín hiệu ở đầu ra mạch lọc
y
b. Hãy tính tỷ số k = hd của tín hiệu ra và vào (tỷ số giá trị hiệu dụng)
x hd
40)
a. Tìm và vẽ hàm tự tương quan của tín hiệu? Tính năng lượng của tín hiệu?
4
41) Cho tín hiệu x(t) có biến đổi Fourier là X ( ) =
+ 6 + 25
2
a. Tìm x(t) và giải thích x(t)là hàm năng lượng hay công suất, nhân quả hay phi nhân quả?
b. Tìm hàm tự tương quan của x(t)?
Trang 96
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
c. Tìm mật độ phổ của x(t) ? Áp dụng định lý Parseval để tính năng lượng hoặc công suất
tương ứng ?
1
42) Cho hệ thống tuyến tính bất biến LTI với tín hiệu ngõ vào x(t) có phổ là X ( ) =
+4
2
1
Hệ thống LTI có hàm truyền h(t) có phổ là H ( ) =
+9
2
Tìm giá trị ngõ ra y(t) và tính năng lượng ngõ ra?
Trang 97
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Kênh truyền
Nhận tin Biến đổi tín hiệu thành Máy thu (khuếch đại,
Tín hiệu điều chế
tin tức giải điều chế)
Hình 5.1. Sơ đồ khối hệ thống điều chế, giải điều chế đơn giản
Trang 98
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1
xˆ (t ) = t x(t )
x(t ) = − 1 xˆ (t )
t
Với (5.2)
Im
x(t) z(t)
Re
0
Dao động tổng quát là một cách biểu diễn khác của tín hiệu. Giả thiết x(t) là tín hiệu thực và
z(t) là tín hiệu giải tích của nó, ta có thể biểu diễn x(t) dưới dạng:
x(t ) = Rez (t ) = Re X (t )e j (t ) = Re X (t )e j ( wo t + (t )
= X (t ) coswo t + (t ) = a (t ) cos wo t − b(t ) sin wo t
(5.3)
Với X(t) = z(t) = x 2 (t ) + xˆ 2 (t ) là đường bao biên độ (biên độ tức thời) của tín hiệu x(t) và
cũng là biên độ của tín hiệu giải tích z(t).
Tương tự biến đổi Hilbert xˆ (t ) của x(t) có thể viết:
Trang 99
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
xˆ (t ) = Imz (t ) = Im X (t )e j (t ) = Im X (t )e j ( wo t + (t ) (5.4)
Với:
a (t ) = X (t ) cos (t ) vaø b(t ) = X (t ) sin (t ) (5.5)
Biểu diễn x(t) dưới dạng (4.3) là biểu diễn bằng dao động tổng quát với tần số wo xác định.
Xét mối quan hệ về phổ tín hiệu và phổ của tín hiệu giải tích của nó:
Ta có:
1
xˆ (t ) = t x(t )
x(t ) = − 1 xˆ (t )
t (5.6)
Mặc khác:
2 1
Sgnt − jSgnw
jw t
Trong miền tần số, hệ 5.5 sẽ là:
Xˆ ( w) = − j sgn w. X ( w)
X ( w) = j sgn w. Xˆ ( w)
(5.7)
Như vậy tín hiệu xˆ (t ) có thể coi là đáp ứng đối với tín hiệu x(t) của mạch lọc lý tưởng
(không thể thực hiện), có đáp ứng xung là hàm:
1 /2
w w
0 0
-/2
Trang 100
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Bộ lọc này không làm thay đổi phổ biên độ của các thành phần trong tín hiệu x(t), còn góc
pha của mỗi thành phần bị dịch chuyển -/2 với w > 0 và /2 với w < 0.
Ta có:
X(w) Z(w)
X(0) 2X(0
w ) w
0 0
Hình 5.5. Phổ của x(t) và phổ của tín hiệu giải tích của nó
Bây giờ ta đi tìm mối quan hệ giữa mật độ phổ năng lượng và mật độ phổ công suất của tín hiệu x(t)
và của tín hiệu giải tích của nó.
Hàm tự tương quan của tín hiệu giải tích:
Mặc khác:
1 1
xˆx ( ) = xˆ (t ) x * (t − )dt = t
x(t ) x * (t − )dt = x(t − t , ) x * (t − )dt , dt
− − t
,
− −
1
1 ,
= x(t − t ) x (t − )dt
, *
dt = xx (t − t , ) − (t − )
,
dt
− −
t ,
− t ,
, ) 1 dt , = 1 ( ) = ˆ ( )
= xx ( − t t ,
xx xx
− (5.10)
Tương tự ta dễ dàng có:
Trang 101
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1
= xxˆ ( − t , )dt , = k ( ) xxˆ ( ) = −k ( ) ˆ xx ( ) = xx ( ) (5.12)
− t
,
z ( w) = 2 x ( w) + jˆx ( w) = 2 x ( w) + j (− j sgn( w)) x ( w) = 4 x ( w)1( w) (5.14)
Tương tự, mật độ phổ công suất sẽ là:
z ( w) = 4 x ( w)1( w) (4.15)
Và quan hệ ngược :
x ( w) = z ( w) + z (− w)
1
4
( w) = 1 ( w) + (− w)
x
4
z z
(5.16)
5.3. Các hệ thống điều chế liên tục
5.3.1. Sóng mang điều hòa
Sóng mang điều hòa là dao động sin cao tần có dạng:
y (t ) = Y cos(t + ) (5.17)
Tín hiệu điều chế là sóng mang có các thông số bị thay đổi được viết dưới dạng tổng quát là:
y (t ) = Y (t ) cos (t ); (t ) = t + (5.18)
Trong số đó Y(t) là biên độ tức thời hay đường bao, còn (t ) là góc pha tức thời hay góc của
tín hiệu điều chế.
Tần số tức thời:
Trang 102
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
d (t )
(t ) =
dt (5.19)
1 d (t )
f (t ) = (t ) = (5.20)
2 2 dt
Quan hệ giữa pha tức thời và tần số tức thời:
Ø Giả thiết tín hiệu x(t) có mật độ phổ công suất như hình 5.6
x(t) y ( w)
x
y
o
t w
0 0
-wm -wm wm wm
Hình 5.6. Tín hiệu băng gốc và phổ
Trang 103
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Ta đi tìm mật độ phổ công suất y (w) của tín hiệu AM_SC.
Phổ của tín hiệu AM_SC cũng là phổ Fourier giới hạn, như vậy để tìm phổ của y AM _ SC (t )
ta sẽ xét nó trong khoảng thời gian hữu hạn T, tức:
yT (t ) = xT (t ) cos t
t
trong đó xT (t ) = x(t ) , khi đó xT (t ) là tín hiệu có năng lượng hữu hạn nên phổ của nó là
T
X T (w) , và yT (t ) cũng là tín hiệu năng lượng và phổ của nó là YT (w) .
Do đó:
f yT (t ) = X T ( w − ) + X T ( w + )
1
2
1 2
T ( w) = X T ( w − ) + X T ( w + )
4 (5.23)
và mật độ phổ công suất của tín hiệu y AM _ SC (t ) là:
T ( w) 1 1 2
T ( w) = lim = lim X T ( w − ) + X T ( w + )
T → T 4 T → T
=
1
lim
1 X ( w − ) 2 + X ( w + ) 2 +
4 T → T T T
+ X T ( w + ) X T* ( w − ) + X T ( w − ) X T* ( w + ) (5.24)
Vì wmax (thực tế là như vậy) nên các phổ X T ( w − ) vaø X T ( w + ) sẽ không suất
hiện bên nhau trên thang tần số, và do đó:
X T ( w + ) X T* ( w − ) = X T ( w − ) X T* ( w + ) = 0
Suy ra:
1
X T ( w − ) + X T ( w + )
1 2 2
y ( w) = lim
4 T → T
Do
1 2
x ( w) = lim X T ( w)
T → T
nên:
Trang 104
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
y ( w) =
1
x (w − ) + x (w + )
4 (5.25)
Như vậy, mật độ phổ của tín hiệu AM_SC sẽ được mô tả như hình 5.7 sau:
-
w
- + wmin - + wmax 0 + wmin + wmax
Điều chế:
Trong thực tế, có rất nhiều mạch có thể thực hiện được phép nhân tín hiệu. Sơ đồ mạch
nhân đơn giản nhất được chỉ ra trên hình 5.8 được gọi là mạch điều chế cân bằng, dùng các phần tử
2
không tuyến tính là các diode có đặc tuyến bậc 2: i = a1u + a 2 u .
x(t)
cost
Trang 105
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1 1
y g (t ) = y AM _ SC (t ) cos t = x(t ) cos 2 t = x(t ) + x(t ) cos 2t
2 2 (5.28)
Vì y g (t ) là tín hiệu công suất nên ta phải đưa về dạng tín hiệu có năng lượng hữu hạn:
t 1
f y g (t ) = X T ( w) + X T ( w − 2) + X T ( w + 2)
1
T 2 4
suy ra:
1 1 2 1 2 1 2
yg ( w) = lim X T ( w) + X T ( w − 2) + X T ( w + 2)
T → T 4 16 16
= x ( w) + x ( w − 2) + x ( w − 2)
1 1
(5.29)
4 16
Và từ đây ta có thể biểu diễn mật đổ phổ của tín hiệu giải điều chế AM-SC (h5.9).
-
w
0 + wmax
2 + wmin
-2 + 2
wmin 2
wmax
- wmax
- wmin
wmin
wmin -
2 -
2 -
wmax
-2 -
-2 -
-2 +
2 +
wmax
wmax
wmax
wmin
Hình 5.9. Mật độ phổ của tín hiệu AM-SC giải điều chế
Như vậy để nhận lại x(t) ban đầu chỉ cần lọc bỏ hết các thành phần quanh tần số 2 bằng
cách sử dụng mạch lọc thông thấp RC (h5.10).
Hình 5.10.
Mạch tách sóng
x(t) đồng bộ AM-
SC
cost
Trang 106
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Ví dụ 5.1:
Tín hiệu tin tức x(t) = Saw0t, y AM _ SC (t ) = x(t ) cos t (tách sóng đồng bộ)
1) x(t)
t
0
2) X(w) ?
t
x(t) = Saw0t 0
t wT
TSa
Ta có: T 2
/w0 dao
t
2wo Sawwo động
2wo
w
2wo Sawo t 2
2wo
Suy ra:
w
Sawo t
wo 2wo
Vậy mật độ phổ năng lượng của tín hiệu x(t) là:
2
2 w
x ( w) = X ( w) =
wo 2 wo
Y AM _ SC ( w) ?
vì
y AM _ SC (t ) = x(t ) cos t
Nên
Trang 107
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
w− w +
Y AM _ SC ( w) = +
2wo 2wo 2wo
Vậy mật độ phổ năng lương của tín hiệu y AM _ SC (t ) là:
2
2 w− w +
YAM _ SC ( w) = Y AM _ SC ( w) = +
2 wo 2 wo 2 wo
P ?
3) x
Mặc dù đề bài yêu cầu tính Px nhưng đây là tín hiệu năng lượng.
wo 2
1 1 2
Ex =
2 wo
dw =
2
2 wo 2 =
wo wo
− wo
1
E yAM _ SC = Ex = (nếu tính bằng công thức vẫn cho ra cùng kết quả)
2 2wo
Nhận xét: Với điều chế AM-SC, việc giải điều chế đòi hỏi độ chính xác (dao động nội phải
có tần số ổn định, pha phải đồng bộ với pha của sóng mang ở đài phát) dẫn đến tốn kém.
5.3.2.3. Điều biên AM
Khắc phục nhược điểm của AM-SC
Tín hiệu AM có dạng:
A 2
y ( w) = (w − ) + (w + ) + 1 x (w − ) + x (w + )
2 4 (5.31)
Trang 108
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Tín hiệu AM và phổ của nó được biểu diễn trên hình 5.11
x(t) yAM(t)
A
t t
0 0
-A
-
A2/2
w
- + wmin - + wmax 0 + wmin + wmax
Điểm khác với AM-SC là 2 dirac có biên độ A 2 ở vị trí .
2
Băng thông: B AM = B AM _ SC = 2wmax (5.32)
A2 1
Công suất: PY = + Px (4.33)
2 2
A2
Trong đó là công suất sóng mang Acost (năng lượng vô ích truyền đi)
2
Hệ số hiệu suất năng lượng:
Trang 109
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Đường bao AM là Y(t) = x(t) + A. Hệ số A được chọn sao cho đường bao của tín hiệu là
không âm, tức:
x(t)
cost Acos
t
x(t
)
u
Acos
t Hình 5.12. Mạch điều chế AM
uc(t)
t
0
Nhận xét:
1) Hệ thống AM có nhược điểm cơ bản so với hệ thống AM-SC đó là hiệu suất năng lượng
của nó không cao (công suất sóng mang không tải tin lớn, vô ích), băng thông lớn gấp đôi
cần thiết, dễ ảnh hưởng bởi nhiễu.
Trang 110
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
2) Ưu điểm của AM so với AM-SC là ở phần thu, mạch giải điều chế đơn giản.
Ví dụ 5.2:
Cho x(t) = acoswt; w <<
Suy ra:
1 a 2
Px / 2 2 2 m 2 A2 / 2 m2
K= = = =
Px / 2 + PA cos t A 2 1 a 2 A + m A / 2 2 + m
2 2 2 2
+
2 2 2
Khi m = 1, K = 1/3; như vậy 2/3 công suất của tín hiệu AM chứa trong sóng mang.
Ví dụ 4.3: Người ta thường đánh giá các máy phát băng tần quảng bá bằng công suất sóng
mang trung bình của chúng. Giả sử một máy phát AM 5000W được nối tới một tải 50. Suy ra biên
1 A2
độ sóng mang là A = 707 (vì ta có = 5000 ). Nếu điều chế 100% (m = 1) thì công suất tòan
2 50
bộ tín hiệu AM cho tín hiệu tin tức x(t) dạng sin là:
P 1 A 2 1 A 2 A 2 1
Py = x + = + = 7500W
2 2 50 2 2 2 50
Tuy phương pháp này xuất phát từ ý tưởng rất đơn giản nhưng việc thực hiện lại rất phức
tạp. Có nhiều phương pháp để thực hiện việc tạo tín hiệu SSB-SC ví dụ như phương pháp dịch pha,
bù pha, weaver …
Ta sẽ xét đến phương pháp dịch pha. Để đơn giản, ta giả sử tín hiệu tin tức là điều hòa có
dạng: x(t) = acos(wt). Tín hiệu AM-SC điều chế điều hòa sẽ có 2 vạch phổ, ở đây muốn bỏ đi vạch
dưới -w và + w. Vạch trên tương ứng với qúa trình cos( + w)t có thể viết lại dưới dạng:
Trang 111
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
-
w
- + wmin - + wmax 0 + wmin + wmax
Để tạo tín hiệu (5.35) ta có thể thực hiện các phép nhân sóng mang và tín hiệu điều chế
trong các mạch điều biên cân bằng như trên hình 5.15.
Tín hiệu SSB-SC ngõ ra sẽ có dạng như sau:
y SSB − SC (t ) = x(t ) cos t xˆ (t ) sin t
(5.37)
trong đó: xˆ (t ) là biến đổi Hilbert của x(t) và biểu thức (5.37) là khái quát hóa của (5.36) cho
trường hợp x(t) là tín hiệu bất kì và dấu + tương ứng với dải dưới và dấu – tương ứng với dải trên.
Công thức (5.37) có thể viết dưới dạng khác:
xˆ (t )
y SSB − SC (t ) = x 2 (t ) + xˆ 2 (t ) cos t arctg
x(t ) (5.38)
Từ đây ta có thể thấy rằng đường bao của tín hiệu SSB-SC sẽ là:
Y (t ) = x 2 (t ) + xˆ 2 (t )
(5.39)
còn góc pha tức thời:
xˆ (t )
(t ) = t arctg
x(t ) (5.40)
Như vậy tín hiệu SSB-SC là tín hiệu bị điều chế cả biên độ và góc pha. Để giải điều chế tín
hiệu SSB-SC, người ta thực hiện tương tự như đối với tín hiệu AM-SC trong mạch tách sóng đồng
bộ (h4.10) và ở đầu ra sẽ nhận được:
y SSB − SC (t ) cos t = x(t ) cos t xˆ (t ) sin t cos t = x(t ) cos 2 t xˆ (t ) sin t cos t
Trang 112
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
=
1
x(t ) + x(t ) cos 2t xˆ (t ) sin 2t (5.41)
2
x(t) cost
-/2
-/2 sint
Hình 5.15. Tạo tín hiệu SSB-SC bằng phương pháp dịch pha
1
Có thể dùng mạch lọc thông thấp ở đầu ra mạch tách sóng đồng bộ để lấy ra thành phần x(t ) .
2
5.3.2.5. Hệ thống SSB
Tương tự như trong các hệ AM-SC và AM. Tín hiệu SSB được tạo nên từ việc thêm vào tín
hiệu SSB-SC sóng mang đủ lớn. Hệ thống này được gọi là điều chế một dải bên SSB, tín hiệu điều
biên một dải bên có dạng:
y SSB (t ) = x(t ) cos t xˆ (t ) sin t + A cos t
(5.42)
hay:
xˆ (t )
(t ) = t arctg
A + x(t ) (5.45)
Như vậy, tín hiệu SSB cũng là tín hiệu bị điều chế cả biên độ và góc pha. Việc tạo tín hiệu
SSB cũng như đối với AM, tức là tín hiệu SSB-SC có cộng thêm vào sóng mang. Còn việc giải điều
chế được thực hiện trong mạch tách sóng hình bao như trong AM.
Trang 113
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
5.3.2.6. Hệ thống VSB
Trong hệ VSB, tín hiệu DSB bị cắt đi một phần dải bên trước khi được truyền đi bằng
những mạch lọc đặc biệt. Mạch lọc này có nhiệm vụ cắt bỏ gần hết dải bên dưới, chỉ để lại phần nhỏ
nằm gần tần số . VSB sẽ là sự kết hợp giữa SSB (có đáp ứng tần số thấp không tốt tức tín hiệu có
wmin >> 0, băng thông bằng wmax) và DSB (đáp ứng tần số thấp tốt tức tín hiệu có wmin 0, nhưng
băng thông bằng 2wmax). Sơ đồ phát và phổ tín hiệu VSB được mô tả trong hình 4.16. Ở đây, để nói
lên được rằng wmin 0 (có thể có thành phần 1 chiều) nên phổ của tín hiệu x(t) tồn tại ở w = 0.
Điều chế trên tín hiệu VSB có thể được khôi phục bằng một máy thu sử dụng tách sóng tích
hoặc, nếu có mặc một sóng mang lớn thì sử dụng tách sóng đường bao.
w
-wmax 0 wmax
w
--wmax - -+wmax 0 -wmax +wmax
w
--wmax - 0 +wmax
w
--wmax - 0 +wmax
Trang 114
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Tóm lại:
1) Hệ AM-SC có ưu điểm là hiệu suất năng lượng cao, nhưng nhược điềm là bề rộng phổ
lớn (bằng 2 lần tần số cực đại của tín hiệu), dễ bịnh ảnh hưởng bởi nhiễu. Việc tạo tín hiệu AM-SC
và giải điều chế nó đều rất phức tạp.
2) Hệ AM chỉ cải thiện hệ AM-SC ở chổ giải điều chế, nhưng thêm vào đó là nhược điểm
hiệu suất năng lượng rất thấp
3) Hệ SSB-SC có hiệu suất năng lượng cao, bề rộng phổ nhỏ, ít bị ảnh hưởng bởi nhiễu,
nhưng việc điều chế và giải điều chế phức tạp.
4) Hệ SSB có bề rộng phổ nhỏ, dễ giải điều chế nhưng lại có hiệu suất năng lượng thấp.
5.3.3. Điều chế góc
Tín hiệu điều chế góc có dạng tổng quát là:
y (t ) = Y cos (t ) (5.46)
Nếu
Tần số tức thời của nó thay đổi theo qui luật sau:
d (t ) dx(t )
PM (t ) = =+Kp
dt dt (5.48)
d (t )
FM (t ) = = + K f x(t )
dt (5.49)
Nhận xét: Trong hệ thống PM ta có thể thực hiện được điều chế FM (h4.17a) và ngược lại
trong hệ thống FM ta cũng có thể thực hiện được việc điều chế PM (h4.17b).
Điều Điều
x(t) chế x(t) chế
dx(t)
PM dt FM
a) b)
Hình 5.17. Điều chế PM/FM
5.3.3.1. Điều chế pha PM
Tín hiệu PM có dạng:
Trang 115
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
y PM (t ) = Y cos t + K p x(t ) (5.50)
Pha tức thời:
PM (t ) = t + K p x(t )
(5.51)
Tần số góc tức thời:
dx(t )
PM (t ) = + K p
dt (5.52)
Độ lệch pha:
PM = K p x(t ) max
(5.53)
Độ lệch tần:
dx(t )
PM = K p
dt max
(5.54)
dx(t )
Trong hệ thống điều pha thực tế, luôn thoả mãn điều kiện: K p từ (5.52) ta hiểu rằng tần
dt
số tức thời thay đổi không nhiều lắm so với tần số sóng mang.
i) Xét trường hợp tín hiệu PM dải hẹp
Một tín hiệu PM dải hẹp tức:
PM = K p x(t ) 1
(5.55)
khi đó:
y PM (t ) = Y cos t + K p x(t ) = Y cos t cos K p x(t ) − Y sin t sin K p x(t )
vì:
cos K p x(t ) 1; sin K p x(t ) K p x(t )
Như vậy PM dải hẹp chính là tín hiệu điều biên AM với thành phần thứ nhất là sóng mang và thứ 2
là dải bên.
Phổ của PM trong trường hợp này là:
Trang 116
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
PM ( w) =
2
Y 2 ( w − ) + ( w + ) +
1
4
( )
YK p 2 x ( w − ) + x ( w + )
(5.57)
Băng thông của tín hiệu PM dải hẹp bằng với của AM
Sơ đồ khối thực hiện điều chế PM giải hẹp được chỉ ra trên hình 4.18, còn gọi là phương pháp điều
chế Amstrong.
ii) Điều chế PM dải rộng
Việc phân tích điều chế PM dải rộng trong trường hợp tổng quát rất phức tạp. Để đơn giản ta sẽ xét
tín hiệu PM bị điều chế bởi tín hiệu điều hòa x(t) = Xsinwt.
Như vậy:
( )
y PM (t ) = Y cos t + K p X sin wt = Y cos(t + PM sin wt )
(5.58)
Pha tức thời:
PM (t ) = t + K p x(t ) = t + K p X sin wt = t + PM sin wt
(5.59)
Tần số góc tức thời:
d (t )
PM (t ) = = + wK p X cos wt = + PM cos wt
dt (5.60)
Độ lệch pha:
PM = K p X
(5.61)
Độ lệch tần số:
PM = K p Xw = PM w
(5.62)
Ta có thể viết lại tín hiệu PM điều chế điều hòa như sau:
Hàm: e j sin wt tuần hoàn với chu kì T = 2/w, có thể khai triển thành chuỗi Fourier:
-
Dịch pha Ysint Điều chế -YKpx(t)sint
/2 cân bằng
Ycost yPM(t)
x(t)
Trang 117
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
j sin wt
e = J n ( )e jnwt
n = − (5.64)
Trong đó, hệ số khai triển J n là hàm Bessell loại 1 cấp n
2m + n
t
m 2
J n (t ) = (−1)
n = −
m!(m + n)!
(5.65)
suy ra:
z PM (t ) = Ye jt J n ( )e jnwt = Y J n ( )e j ( + nw)t
n = − n = −
Khi đó:
y MP (t ) = Rez PM (t ) = Y J n ( ) cos( + nw)t
n = − (5.66)
Theo tính chất của hàm Bessell:
Như vậy:
y PM (t ) = Y J o ( ) cos t + J1 ( )cos( + w)t − cos( − w)t +
Như vậy, phổ của PM điều chế điều hòa là vô hạn, nó gồm các vạch đối xứng quanh tần số .
Mặc dù thế, phần lớn công suất của tín hiệu lại tập trung ở sóng mang và các sóng dải bên gần sóng
mang. Ta có thể xem:
B PM 2 w như trong trường hợp PM dải hẹp
Trong tường hợp PM dải rộng, bề rộng phổ được tính gần đúng bằng công thức Carson:
B PM 2( PM + 1) wmax
(4.69)
Một số công thức khác:
B PM 2( PM + 2) wmax ; PM 0,5
(4.70)
B PM 2 PM wmax ; PM 10
(4.71)
Điều chế PM:
Trang 118
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Việc thực hiện điều chế PM phức tạp hơn, có nhiều phương pháp thực hiện. Ta có thể thực hiện
bằng 2 cách đó là: thứ nhất, ta sẽ sử dụng Varicap để làm sao giá trị điện dung trên tụ thay đổi theo
biên độ tín hiệu vào hoặc thứ 2 là ta sử dụng BJT họat động như một điện trở thay đổi theo tín hiệu
điều chế, nếu tín hiệu tăng, dòng Ib tăng sẽ làm cho dòng Ic tăng và khi đó điện trở ra của BJT giảm
làm tăng độ xoay pha, hay nói cách khác là pha của tín hiệu ngõ ra sẽ thay đổi theo biên độ tín hiệu
ngõ vào. Sơ đồ mạch thực hiện điều chế PM được chỉ ra trên hình 4.19.
VCC VCC
R1
R Sóng R
mang
C1 C2 C
Sóng PM
mang R2
Tín hiệu điều chế PM
Tín hiệu điều chế VC
Nhận xét:
1) Về cấu trúc phổ, tín hiệu PM điều chế điều hòa bao gồm:
- Thành phần tần số sóng mang
- Vô hạn các dao động điều hòa có tần số nw
2) Về biên độ, biên độ của thành phần sóng mang được xác định bởi hàm Bessell cấp 0 tại
điểm và biên độ các hàm có tần số nw được xác định bởi giá trị của hàm Bessell cấp n
tại điểm .
3) Nhược điểm của PM: Băng tần lớn, các tin tức khác nhau thì băng tần khác nhau
4) Ưu điềm đó là khả năng chống nhiễu cao
Ví dụ 5.3:
Cho tín hiệu PM:
y PM (t ) = Y cos t + K p x(t ) , với x(t ) = X sin 2wm t . Dùng xấp xỉ bậc 2 đối với hàm cos, sin. Xác
định và vẽ phổ tín hiệu PM.
Giải:
Ta có:
y PM (t ) = Y cos t cos K p x(t ) − sin t sin K p x(t ) (*)
Với xấp xỉ bậc 2:
1 2 2 1 2 2 2
cos K p x(t ) 1 − K p x (t ) = 1 − K p X sin 2 wm t
2 2
sin K p x(t ) K p x(t ) = K p X sin 2 wm t
1
y PM (t ) = Y cos t 1 − K 2p X 2 sin 2 2wm t − sin t K p X sin 2wm t
2
1 1
y PM (t ) = Y cos t − YK 2p X 2 cos t + YK 2p X 2 cos t cos 4wm t − YK p X sin t sin 2wm t
4 4
y PM (t ) = Y − YK 2p X 2 cos t + YK 2p X 2 cos( + 4wm )t + cos( − 4wm )t +
1 1
4 8
Trang 120
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Như vậy, phổ của tín hiệu PM sẽ là:
YPM ( w) = Y − YK 2p X 2 ( w − ) + ( w + ) + YK 2p X 2 ( w − − 4wm ) +
1
4 8
+
2
YK p X ( w − − 2wm ) + ( w + + 2wm ) − ( w − + 2wm ) − ( w + − 2wm )
Từ đây ta dễ dàng vẽ phổ của nó.
5.3.3.2. Điều tần FM
Tín hiệu FM có dạng:
y FM (t ) = Y cos t + K f x(t )dt (5.72)
Để đơn giản ta giả thiết o = 0
Dạng phức của tín hiệu FM (tín hiệu FM điều chế điều hòa):
z FM (t ) = Ye
jK f x (t ) dt jt
e = Ye
j t + K f x (t ) dt
(5.73)
Pha tức thời của tín hiệu FM:
FM (t ) = t + K f x(t )dt
(5.74)
Tần số góc tức thời:
FM (t ) = + K f x(t )
(5.75)
Độ lệch pha:
FM (t ) = K f x(t ) max
(5.77)
Phân tích tín hiệu FM cũng giống như phân tích tín hiệu PM bằng cách thay v(t ) = x(t )dt
Trang 121
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Nếu ta đặt
X ( w)
Vì x(t ) X ( w) nên V ( w) = có cùng tần số giới hạn với tín hiệu x(t). Tức:
jw
B FM = 2wmax
(5.78)
ii) Phổ của tín hiệu FM dải rộng điều chế điều hòa
Phổ của tín hiệu FM dải rộng điều chế điều hòa là phổ vạch, có bề rộng không xác định. Tuy nhiên,
phần lớn công suất tập trung trong bề rộng phổ được xác định gần đúng:
B FM 2( FM + 2) w ; w là tần số góc tín hiệu tin tức (5.79)
Nhận xét:
1) Với PM: Bề rộng phổ hiệu dụng của PM phụ thuộc tần số tín hiệu tin tức vì với PM độ lệch pha
không đổi theo tần số tín hiệu nhưng độ lệch tần số lại phụ thuộc. Và như vậy, băng thông tỉ lệ theo
nó. Điều này làm cho việc tách sóng ở đầu thu khó thực hiện.
2) Với FM: Bề rộng phổ hiệu dụng không đổi khi tần số của tín hiệu tin tức thay đổi vì với FM độ
lệch tần số không đổi theo tần số tín hiệu nhưng pha tỷ lệ nghịch với tần số tín hiệu. Điều này dẫn
đến việc tách sóng ở đầu thu FM không cần phải nhất quán, máy thu sẽ đơn giản và rẻ.
Ví dụ 4.4:
Xét tín hiệu x(t) = Xcoswt
X
v(t ) = sin wt
Suy ra w
X
y FM (t ) = Y cost + K f sin wt
w
Pha tức thời:
X
FM (t ) = t + K f sin wt = t + FM sin wt
w
Tần số tức thời:
d FM (t )
FM (t ) = = + K f cos wt = + FM cos wt
dt
Độ lệch pha:
X
FM = K f
w
Độ lệch tần
Trang 122
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
FM = K f X
Băng thông:
B FM 2( FM + 2 w) 2 FM
Khi FM được điều chế bởi x(t) bất kỳ, có tần số giới hạn là wmax . Người ta sẽ sử dụng các
công thức gần đúng sau:
FM
BFM 2 + 1 wmax
wmax
hoặc:
FM
BFM 2 + 2 wmax 2( FM + 2wmax ) 2 FM ; nếu FM đủ lớn.
wmax
x(t)
fs = 1/T
x(t) x(t)
x(t) xr(t)
t t
0 T 2T 3T 4T 0 T 2T 3T 4T
Trang 123
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Ta thầy rằng, giá trị của tín hiệu x(t) tại thời điển to nào đó là x(to) sẽ được biểu diễn bằng
xung dirac tại điểm đó x(to)(t – to). Giá trị tín hiệu tại các điểm nT khác nhau là tập
x(nT ) : n = 0,1,2,... sẽ được biểu diễn bằng dãy xung dirac tại các điểm nT, có độ cao là x(nT).
Ta gọi x r (t ) là tín hiệu rời rạc của x(t):
xr (t ) = x(nT ) (t − nT )
n = − (5.80)
hay có thể biểu diễn dưới dạng phân bố lược như sau:
1 t
xr (t ) = x(t ) |||
T T (5.81)
Như vậy, khi đã biết một tập các mẫu tín hiệu x(nT ) : n = 0,1,2,... có thể tái tạo lại tín
hiệu x(t) hay không?. Câu trả lời là nội dung của định lý Kotielnikov – Shanon, hay còn gọi là định
lý rời rạc tín hiệu .
5.4.2. Định lý Nyquist
Xét tín hiệu x(t) có phổ là X(w) thỏa mãn điều kiện X(w) = 0 với w wm sẽ hoàn toàn
tương đương với tập các mẫu tín hiệu cách nhau một khoảng T / wm tức:
Định lý Nyquist phát biểu như sau: Từ các mẫu tin tức x(nT) có thể lập lại tín hiệu x(t)
không méo nếu tần số rời rạc tín hiệu f o 2 f max . ( f max là tần số cực đại của tín hiệu tin tức).
Trang 124
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1 t
y PAM (t ) = x(t ) |||
T T (5.84)
Sơ đồ thực hiện việc truyền tín hiệu rời rạc được mô tả trên hình 5.22
x(t) x(t)
1 t w
||| ||| ; T =
T T 2wm wm
,
2
Nếu T =
wm
Thì
1 t w
||| |||
T T wm
1
x(t ) y (t ) X ( w) Y ( w)
2
suy ra:
1 t 1 w 1
x(t ) |||
T T
2
X ( w) ||| = X (w − 2nwm )
2wm T n = −
vì:
1 t
x(t ) ||| = x(t − nT )
T T n = −
Trang 125
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Vậy:
1
YPAM ( w) = X (w − 2nwm )
T n = −
(5.85)
Tín hiệu rời rạc được truyền đi và được giải điều chế nhờ mạch lọc thông thấp lí tưởng
w
K ( w) = T . Ơ đầu ra của mạch lọc sẽ nhận tín hiệu x(t) có phổ:
m
2 w
w 1 w
X ( w) = YPAM ( w) = X ( w − 2nwm )T
2wm T n = − 2wm (5.86)
Hệ thống rời rạc lý tưởng vừa xét trên đây là không thể thực hiện trong thực tế vì không thể
tạo ra xung dirac với độ rộng bằng 0, và không thể có mạch lọc thông thấp với các đặc tuyến tần số
lý tưởng.
5.5.2. PAM thực tế
Trong thực tế, sóng mang là dãy xung vuông y(t) với độ rộng . Giả thiết chu kì T = .
wm
Khi đó tín hiệu PAM sẽ được biểu diễn như sau:
t − nT
y PAM (t ) = x(t ) y (t ) = x(t )Y
n = −
YPAM ( w) =
1
X (w) Y (w)
2
Trong đó:
t 1 t t 1 t w w
Y ( w) = f y (t ) = f Y ||| = Yf f ||| = YSa |||
T T T T 2 2wm
Vì:
t wT
TSa
T 2
1 t w
||| ||| ; T =
T T 2wm wm
Ta tiếp tục:
w 1 w
= 2Ywm Sa(nwm ) ( w − 2nwm )
Y ( w) = 2Ywm Sa |||
2 2wm 2wm n = −
Trang 126
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Thay vào biểu thức tính phổ của tín hiệu PAM thực tế ta có:
YPAM ( w) =
1
X ( w) Y ( w) = 1 2Ywm X ( w) Sa(nwm ) ( w − 2nwm )
2 2 n = −
Y Y
= Sa ( nwm ) X ( w) ( w − 2 nwm ) = Sa(nwm ) X (w − 2nwm )
T n = − T n = −
Vậy:
Y
YPAM ( w) = Sa(nwm ) X (w − 2nwm )
T n = −
(5.87)
Đây chính là qúa trình rời rạc tự nhiên, và được biểu diễn trên hình 5.23
x(t) X(w)
t w
0 -wm0 wm
y(t) Y(w)
→
t w
0 -2wm0 2wm
→ T
t w
0 -wm0 wm
→ 2wm
Nhận xét
Trang 127
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Tín hiệu tin tức x(t) hoàn toàn có thể được khôi phục khi cho tín hiệu PAM đi qua mạch lọc
thông thấp lý tưởng có đặc tuyến tần số:
T w
K ( w) =
Y 2wm
(5.88)
Tín hiệu tin tức cũng có thể lập lại khi dùng mạch lọc thông dải lý tưởng có bề rộng dải thông
là 2 wm và tần số trung tâm là 2nwm , rồi sau đó dịch phổ được lọc về phạm vi tần số thấp.
Hơn nữa, khi ta thay phép rời rạc lý tưởng bằng phép rời rạc tự nhiên phổ của tín hiệu tin tức
không bị méo dạng và có thể lập lại tín hiệu x(t) bằng mạch lọc thực tế.
Trong phổ của tín hiệu PAM, thành phần tần số thấp và một chiều chiếm đa số, đó là các thành
phần không có lợi cho việc truyền đi xa. Để khắc phục người ta thực hiện điều chế tín hiệu PAM
một lần nữa thông qua hệ thống điều chế AM (hình 5.24) hoặc FM. Với cách điều chế này phổ tín
hiệu đó sẽ được dịch lên miền tần số cao.
y(t) cos
t
x(t) Điều chế AM
Ví dụ 4.5:
t 1 t T 2
Cho y PAM (t ) = x(t )Y ||| ; với x(t ) = Saw1t , = = = , wo = 2w1
T T 4 4wo 2wo
Giải:
Ta có:
t 1 t w w
Y ||| YSa ||| = Y ( w)
T T 2 wo
x(t ) = Saw1t
Trang 128
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
t 2ww1
2w1Sa = 2w1Saww1
2w1 2
Suy ra:
w
2w1Saw1t 2
2w1
w 2 w
Saw1t =
w1 2w1 wo wo
1 1 w w 2 w
YPAM ( w) = X ( w) Y ( w) = YSa |||
2 2 2 wo wo wo
nw w − nwo
YPAM ( w) = Y Sa o
2 w
n = − o
AD : 1 ||| t t = t − nT
T T T n = − T
Vậy:
nw w − nwo
YPAM ( w) = Y Sa o
w
n = − 2 o
Vẽ
YPAM (w)
Ta có:
nwo nw T nw 2 n
Sin = Sin o = Sin o = Sin = 0; n = 4k ; k = 1,2,3,...
2 2 4 8 wo 4
Y
w
0 wo 2w 3w 4w
o o o
Trang 129
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
5.6. Phân kênh theo tần số và phân kênh theo thời gian
Vấn đề quan trọng xuất hiện khi thiết kế và tổ chức hệ thống thông tin là khả năng truyền
đồng thời nhiều tín hiệu qua 1 kênh truyền để sao cho ở phía thu người ta có thể tách riêng lẽ từng
tín hiệu.
Có 2 cách dồn kênh tín hiệu đó là: ghép kênh phân chia theo tần số (FDM – Frequency
Division Multiplexing) và ghép kênh phân chia theo thời gian (TDM – Time Division Multiplexing)
5.6.1. Phân kênh theo tần số
Phân kênh theo tần số dựa trên việc dịch chuyển phổ của từng tín hiệu lên các vị trí khác
nhau trên thang tần số để các phổ không trùng lên nhau bằng cách mỗi tín hiệu được gắn với 1 sóng
mang có tần số khác nhau. Các tần số sóng mang phải chọn sao cho các dải bên của các tín hiệu
không trùng lên nhau.
Sơ đồ khối hệ thống FDM được chỉ ra trên hình 5.25.
Lọc Giải
x1(t) x1(t)
LPF ĐC1 thông
dải ĐC1
1 1
x2(t)
LPF ĐC2 Điều Lọc Giải
. . chế x2(t)
thông
2 chung .
. . dải ĐC2
2 .
…
…
. .
xn(t)
LPF ĐCn Lọc .
Giải xn(t)
>>n thông
n dải ĐCn
n
…
w
0 w1 w2 w3 wn
Trang 130
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Việc phân kênh theo thời gian yêu cầu tần số lấy mẫu phải cao gấp n lần (n là số kênh) so
với tần số lấy mẫu lớn nhất của kênh nào đó thỏa điều kiện Nyquist.
Chúng ta có thể hình dung việc phân kênh theo thời gian qua hình 4.26 sau:
x1(t) 1 2 2
x2(t) 2 3 3 t
3
1 1 1 2 3 2 1 2
x3(t)
3 1
3
Trang 131
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
5.7. Bài tập
1) Máy phát làm việc trong hệ điều chế AM, có tần số của sóng mang f o = 104 kHz . Bề rộng phổ
của tín hiệu tin tức là 300Hz 3,4kHz. Hỏi máy thu tín hiệu trên cần bề rộng dải thông là bao nhiêu
và làm việc ở dải tần nào?
w
2) Ơ đầu vào của mạch lọc thông thấp có đặc tuyến tần số K ( w) = , được đưa đến tín hiệu
wo
1
y AM (t ) = (1 + m cos w1t ) cos wo t + ; cho biết hệ số độ sâu điều chế m = 0,5 và w1 = wo . Hãy
4 2
tìm tín hiệu ở đầu ra mạch lọc z(t), phổ Z(w) và công suất của tín hiệu.
3) Tín hiệu AM có dạng y AM (t ) = A + x(t )cos 2 10 5 t , trong đó tín hiệu tin tức x(t) là tín hiệu
tuần hoàn được biểu diễn như sau:
x(t
)
3
t
0
-1
→ 100s
Tìm biên độ nhỏ nhất của sóng mang Amin , để tín hiệu y AM (t ) được tách sóng không bị méo
trong mạch tách sóng hình bao. Hãy vẽ tín hiệu AM tương ứng với biên độ tìm được và tín hiệu AM
– SC, y AM _ SC (t ) = x(t ) cos 2 105 t .
4) Tín hiệu AM được tạo trong mạch điều chế có sơ đồ khối như sau:
x(t)
z(t) w(t)
Mạch phi tuyến K(w)
y(t)
Ơ đầu vào của hệ thống được đưa tới tín hiệu tin tức x(t ) = 15 cos 10 3 t và y (t ) = 5 cos 10 6 t . Hãy
tính hệ số độ sâu điều chế của tín hiệu y AM (t ) ở đầu ra của mạch điều chế. Cho biết đặc tuyến của
mạch phi tuyến là w = 10 + 2 z + 0,02 z 2 ; còn đặc tuyến của mạch lọc là:
Trang 132
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
w − 10 6 w + 10 6
K ( w) = +
3.10 3 3.10 3
5) Cho tín hiệu điều biên u AM (t ) = U (1 + m cos wt ) cos t . Hãy đưa ra công thức tính hệ số độ sâu
điều chế m, với m £ 1, theo các thông số của tín hiệu:
a) Giá trị cục đại U max và giá trị cực tiểu U min của hình bao u AM (t ) .
Pm
b) Hệ số sóng hài h = , trong đó PAM là công suất trung bình của tín hiệu và Pm là công
PAM
suất trung bình sau khi lọc bỏ sóng mang.
6) Ap dụng kết quả bài 5, xác định hệ số độ sâu điều chế của tín hiệu AM sau:
u AM (t ) = U (1 + 0,3 cos wt + 0,4 cos 2wt ) cos t
7) Ở đầu vào của một mạch lọc có đặc tuyến tần số K(w), được đưa đến tín hiệu điều biên có dạng:
xv (t ) = A1 + x(t )cos t
w − 10 w + 10
K ( w) = +
4 4
8) Sóng mang sin 2 wo t bị điều chế bởi tín hiệu Sawo t trong hệ AM, ở đầu ra của mạch điều chế
nhận được y AM (t ) = (1 + Sawo t ) sin 2wo t . Tín hiệu đầu ra y AM (t ) được đưa đến mạch phi tuyến
có đặc tuyến z = y , sau đó cho qua mạch lọc thông giải, hệ mô tả như sau:
Sin(2wot)
Trang 133
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
w − 4wo w + 4wo
K ( w) = +
2wo 2wo
Hãy tìm tín hiệu w(t) và công suất trung bình của nó.
x(t) y PAM (t )
1 t
y (t ) = |||
2 2
YPAM (w)
1
- w
0
-w0 − w0
4 8
a) y PAM (t ) ?
( w) ?, E x ?
b) x(t) ? x
Trang 134
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Trang 135
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Yêu cầu : Vẽ sóng rời rạc dạng cosin với chu kỳ lấy mẫu cho trước
t = -10 : 0.4 : 10; % Lấy mẫu mỗi khoảng 0.4s
c = cos(t); % giá trị lấy mẫu cos(nT)
stem (t, c, '.')
axis([-10 10 -2 2 ]);
grid on;
Trang 136
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Yêu cầu : Vẽ dạng tín hiệu tổng (swave) là tổng các tín hiệu cosin khác pha
t = 0:.001:5; % lấy mẫu với tần số 1000 Hz
n = length(t);
a = [10 2 5 8];
f = [3 1 6 12];
p = [0 pi/4 -pi pi/2];
swave = zeros(size(t));
for i=1:length(a)
swave = swave + a(i)*sin(2*pi*f(i)*t+p(i));
end
plot(t,swave)
xlabel('Time (s)'), ylabel('amplitude')
Trang 137
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Yêu cầu : Vẽ nhiều dạng tín hiệu khác nhau trên cùng biểu đồ
t = 1:.01:11;
subplot(221), plot(t,sin(exp(t-5)))
subplot(222), plot(t,log(t)./t.^2)
subplot(223), plot(t,sin(t).*exp((-(t-3).^2)))
subplot(224), plot(t,abs(mod(t,2)-.66)...
.*sin(2*pi*10*t))
Trang 138
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
syms x t
x=heaviside(t-2)-exp(-2*t)*Heaviside(t)
%define the signal
X = fourier(x)
pretty(X) % simplify
Yêu cầu : Tính toán hàm chập của tín hiệu xung vuông
t = -2:0.01:2; % step size = 0.01
a = rectpuls(t); %
axis([-2 2 -1 2]); % display interval = 4s
c = conv(a,a)*0.01;
t = -4:0.01:4;
Trang 139
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
plot(t,c);
axis([-2 2 -1 2]); % display interval = 4s
Yêu cầu : Tính toán hàm chập của hai tín hiệu xung vuông
t = -2:0.01:2; % step size = 0.01
a = rectpuls(t); %
axis([-2 2 -1 2]); % display interval = 4s
c = conv(a,a)*0.01;
t = -4:0.01:4;
plot(t,c);
axis([-2 2 -1 2]); % display interval = 4s
Trang 140
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
6.2. Python và Jupyter notebook
6.2.1. Python và những ứng dụng trong xử lý tín hiệu
Tương tự như Matlab, Python bao gồm những thư viện rất mạnh hỗ trợ cho các tính toán kỹ
thuật, khoa học tự nhiên như Numpy, Sympy, Scipy, v.v... Điểm khác biệt rõ ràng nhất là Python là
một ngôn ngữ lập trình thuần túy, các gói thư viện là mã nguồn mở, còn Matlab là một ngôn ngữ
gắn liền với phần mềm bản quyền đi kèm (tuy có một phiên bản miễn phí tương tự là Octave).
Do Python được cộng đồng hỗ trợ rất mạnh cũng như tính phổ dụng của nó trong các ứng
dụng về AI, ML – Machine Learning. iOT và cũng là một trong những ngôn ngữ được ưa chuộng
nhất trong phát triển phần mềm, do đó nắm được cách sử dụng Python sẽ giúp ích rất nhiều trong
học tập và nghiên cứu chuyên sâu cũng như ứng dụng.
Là một ngôn ngữ lập trình, có nhiều công cụ trực quan – GUI để biên dịch Python, trong phần
này sẽ giới thiệu qua công cụ Jupyter Notebook, là một công cụ đơn giản, miễn phí và được hỗ trợ
mạnh trong cộng đồng nghiên cứu khoa học.
6.2.2 Phân tích tín hiệu sử dụng công cụ Jupyter notebook
*GV hướng dẫn SV cách cài đặt và chạy Jupyter Notebook trên máy PC và Google Colab*
a. Ví dụ phân tích thành phần thực ảo trên miền thời gian
i. Khai báo dạng tín hiệu phức
In[1] %matplotlib inline
import sympy as sym
sym.init_printing()
t, sigma, omega = sym.symbols('t sigma omega', real=True)
s = sigma + 1j*omega
x = sym.exp(s*t)
et (1.0i + )
Out[1]
B2. Phân tích thành phần thực/ảo của tín hiệu phức
In[2] import matplotlib.pyplot as plt
y = x.subs({omega: 10, sigma : -.1})
Trang 141
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Out[2]
fig = plt.figure()
plt.figure(figsize=(20,20))
ax = plt.axes(projection='3d')
plt.title("A Cosine Curve")
ax.set_zlabel(r'Im{$e^{st}$}')
ax.set_ylabel(r'Re{$e^{st}$}')
ax.set_xlabel(r'Time(t)')
Trang 142
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
ax.plot3D(xline, yline, zs=-1, zdir='z')
Out[2]
Z=np.exp(-X+1j*Y)
Z_module = s_module(Z)
Z_angle = s_arg(Z)
Trang 143
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
fig = plt.figure()
plt.figure(figsize=(8,8))
ax = plt.axes(projection='3d')
ax.contour3D(X, Y, Z_module, 50,cmap='viridis')
ax.set_xlabel('x')
ax.set_xlim(-1, 5)
ax.set_ylabel('y')
ax.set_zlabel('z')
fig1 = plt.figure()
plt.figure(figsize=(8,8))
ax = plt.axes(projection='3d')
ax.view_init(15, 160)
ax.contour3D(X, Y, Z_angle, 50,cmap='viridis')
ax.set_xlabel('x')
ax.set_ylabel('y')
ax.set_zlabel('z')
fig1.show()
Out[3]
Trang 144
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Out[1] 1
B2.Định nghĩa biến đổi Fourier, hàm xung vuông và tính phổ của hàm xung vuông
In[2] %matplotlib inline
import sympy as sym
sym.init_printing()
def fourier_transform(x):
return sym.transforms._fourier_transform(x, t, w, 1, -1, 'Fourier')
Trang 145
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
class rect(sym.Function):
@classmethod
def eval(cls, arg):
return sym.Heaviside(arg + sym.S.Half) - sym.Heaviside(arg - sym.S.Half)
x = rect(a*t)
X = fourier_transform(x)
X = X.rewrite(sym.sin).simplify()
X
Out[2] 2 𝜔
sin
𝜔 2𝑎
Out[2]
Trang 146
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
*Câu hỏi cho SV : thay đổi các giá trị của a và nhận xét kết quả*
ii. Phân tích và vẽ phổ của tín hiệu xung tam giác
In[1] x = sym.Piecewise((1 - abs(t), abs(t) < 1), (0, True))
X = sym.sinc(w/2)**2
Out[1]
Trang 147
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
iii. Phổ của tín hiệu sin bị giới hạn bởi xung vuông
*Sử dụng tính chất phổ của tích hai tín hiệu*
B1. Định nghĩa tích chập
In[1] def convolve(x, y, var):
tau = sym.symbols('tau')
return sym.integrate(x.subs(var, tau) * y.subs(var, var - tau), (tau, -sym.oo,
sym.oo))
B2. Tính phổ của xung sin giới hạn dùng tính chất phổ của tích hai tín hiệu
In[2] w0, a = sym.symbols('omega0 a')
y = rect(a*t) * sym.cos(w0*t)
W = 1/abs(a) * sym.sinc(w/(2*a))
X = sym.pi*(sym.DiracDelta(w + w0) + sym.DiracDelta(w - w0))
Y = 1/(2*sym.pi) * convolve(W, X, w)
Y
Out[2]
Trang 148
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Out[3]
Trang 149
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
6.3.2. Cách thức tích hợp Matlab core vào trong jupyter notebook
Bước 1:
Cài bộ Anaconda mới nhất hỗ trợ python3
https://www.anaconda.com/
Đảm bảo jupyter notebook chạy được sau khi cài gói Anaconda
Bước 2:
Cài bộ Matlab (nên dùng phiên bản 2018 trở lên, có thể dùng bản basic cho sinh viên –free)
Làm theo hướng dẫn như link bên dưới
https://www.mathworks.com/help/matlab/matlab_external/install-the-matlab-engine-for-
python.html
Đảm bảo matlab chạy được sau khi cài
Bước 3:
Cài đặt gói matlab_kernel như link bên dưới để liên kết jupyter notebook và matlab
https://github.com/calysto/matlab_kernel
(cách cài đặt sinh viên từ tìm hiểu!!!)
Bước 4:
Mở Jupyter notebook, chọn tạo mới, sẽ thấy matlab core như hình bên dưới
Chọn tạo mới matlab core. Kernel cho matlab sẽ tự động khởi tạo
Trang 150
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Trang 151
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
0 P( ) 1; B
P( ) = 1 (A.1)
A.1.2. Biến ngẫu nhiên
Biến ngẫu nhiên là những đại lượng mà giá trị của nó phụ thuộc vào các biến cố sơ cấp (các
sự kiện hoặc các phần tử của hệ thống xác suất). Ở đây ta chỉ xét biến ngẫu nhiên thực.
Gọi là biến ngẫu nhiên thực thì : → R ( là ánh xạ của tập vào tập số thực R)
thỏa mãn các điều kiện:
P(x)
A 0,4
B 0,3
Biến ngẫu nhiên (.)
C Ánh xạ các sự kiện
0,2
Sang các giá trị trên
D trục số thực 0,1
x
-3 -2 -1 0 1 2 3
Trang 152
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Hình A.1. Ánh xạ biến cố ngẫu nhiên thành một số thực và hàm xác suất
Từ hình trên ta thấy rằng, xác suất của sự kiện (biến cố ngẫu nhiên) B là P(B) = P(1,5) = 0,2.
A.1.3. Hàm phân bố tích lũy (CDF – Cumulative Distribution Function)
Hàm phân bố tích lũy của biến ngẫu nhiên (e) được cho bởi:
F ( x) = Pe : (e) x
(A.3)
F (x) làxác suất để biến ngẫu nhiên (e) ánh xạ một biến cố ngẫu nhiên thành một số thực
e thuộc tập các biến cố sơ cấp sao cho e < x R.
Với các biến ngẫu nhiên rời rạc thì:
L
F ( x) = P( xi ) ( x − xi )
i =1
trong đó: L là số nguyên lớn nhất sao cho x L x và L M (số điểm trong phân bố rời rạc)
Như vậy hàm phân bố tích lũy trong ví dụ hình 3.1 sẽ được mô tả ở hình A.2 sau:
0,8
0,6
0,4
0,2
x
-3 -2 -1 0 1 2 3
Trang 153
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
A.1.4. Hàm mật độ xác suất
Hàm mật độ xác suất có nguồn gốc từ chỗ xác suất của biến cố x1 (e) x 2 . Gọi f (x)
là hàm mật độ xác suất thì:
x2
P( x1 (e) x 2 ) = P( (e) x 2 ) − P( (e) x1 ) = F ( x 2 ) − F ( x1 ) = f ( x)dx
x1
(A.8)
Hình 3.3 mô tả hàm mật độ xác suất cho ví dụ trên hình 3.2.
0,4
0,3
0,2
0,1
x
-3 -2 -1 0 1 2 3
( ) = xi , i = 1,2,3,..., M : taäp caùc theå hieän cuûa bieán ngaãu nhieân
P ( xi ) : i = 1,2,3,..., M : taäp xaùc suaát töông öùng vôùi caùc theå hieän ñoù
P ( x ) = Pei : (ei ) = xi
Trong đó: i
Trang 154
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
A.1.6. Các thông số của biến ngẫu nhiên
a. Moment gốc cấp r của biến ngẫu nhiên
r = x
r dF ( x); r = 1,2,3,...
( ) (A.11)
r = x
r f ( x)dx
− (A.12)
Với các biến ngẫu nhiên rời rạc thì:
M
r = xir P ( xi )
i =1 (A.13)
b. Moment trung _ cấp r
( − )
r
= (x − )
r
dF ( x) = (x − )
r f ( x)dx
( ) − (A.14)
Nếu các biến ngẫu nhiên là rời rạc thì:
r M
( − ) = ( xi − ) r P ( xi )
i =1 (A.15)
c. Ý nghĩa moment của biến ngẫu nhiên
Moment gốc cấp 1: là giá trị trung bình hay kì vọng toán học ( giá trị mong đợi, lấy xung
quanh gốc tọa độ) của biến ngẫu nhiên . Kí hiệu: E( ) hoặc m .
Moment gốc cấp 2: 2 là giá trị trung bình bình phương của biến ngẫu nhiên. Thường được
2
kí hiệu là E( )
2
Moment trung tâm cấp 2: ( − ) được gọi là variane (phương sai, lấy xung quanh giá trị
2 2
trung bình) của biến ngẫu nhiên . Kí hiệu: hay D ( ) và 2 được gọi là độ lệch chuẩn của
2
biến ngẫu nhiên và kí hiệu là: .
Ơ đây, trong các bài toán kỹ thuật điện, trị trung bình, phương sai, các mômen khác có ý
nghĩa gì? Nếu x biểu diễn một dạng sóng điện áp hoặc dòng điện thì giá trị trung bình sẽ cho giá trị
Trang 155
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
DC của dạng sóng. Mômen thứ 2 (r = 2) lấy xung quanh gốc tọa độ là 2 sẽ là công suất chuẩn
hoá. 2 cho công suất chuẩn hoá trong dạng sóng AC tương ứng. Do đó, 2
là giá trị hiệu dụng
của dạng sóng và là giá trị hiệu dụng của thành phần sóng AC tương ứng.
A.1.7. Hàm mật độ xác suất kết hợp có điều kiện
Cho 2 không gian xác suất (1 , B1 , P1 ) và ( 2 , B2 , P2 ) ta có thể tạo ra không gian xác suất
kết hợp ( , B, P ) sao cho = 1 2 , B = B1 B2 , và P là độ đo xác suất trong tập B.
Gọi , là 2 biến ngẫu nhiên xác định trên các tập biến số sơ cấp 1 vaø 2 thì quan hệ xác
suất giữa các biến ngẫu nhiên , được mô tả bởi hàm mật độ xác suất kết hợp của các biến đó, nó
được kí hiệu là: f ( x, y ) ,từ đó:
f ( x ) = f ( x, y)dy
− (A.16)
f ( y ) = f ( x, y)dx
− (A.17)
Hàm mật độ xác suất có điều kiện:
f ( x, y )
f / ( y / x) =
f ( x )
(A.18)
f ( x, y )
f / ( x / y ) =
f ( y)
(A.19)
Nếu các biến ngẫu nhiên , rời rạc, có các thể hiện hữu hạn, sẽ có tập hợp xác suất kết
hợp: P ( xi , y k ) : i = 1,2,..., M ; k = 1,2,..., N và tương ứng sẽ có:
N
P ( xi ) = P ( xi , yk )
k =1 (A.20)
M
P ( y k ) = P ( xi , y k )
i =1 (A.21)
Trang 156
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
P ( xi , y k )
P / ( y k / xi ) =
P ( xi )
(A.22)
P ( xi , y k )
P / ( xi / y k ) =
P ( y k )
(A.23)
A.1.8. Moment kết hợp (Tín hiệu ngẫu nhiên 2 chiều)
Hai biến ngẫu nhiên vaø có moment gốc kết hợp:
= x
r s r s
y f ( x, y )dxdy; r , s = 1,2,...
− − (A.24)
Moment trung tâm kết hợp của 2 biến ngẫu nhiên:
( − ) ( − ) = (x − ) ( y − ) s f ( x, y )dxdy; r , s = 1,2,...
r s r
− − (A.25)
Ở đây cấp moment là r + s
Ý nghĩa:
1) Moment gốc kết hợp cấp 2: ( ) được gọi là kì vọng tích của các biến ngẫu nhiên
vaø hay là hệ số tương quan không chuẩn hóa hoặc là tương quan của 2 biến ngẫu
nhiên vaø .
2) Moment trung tâm kết hợp cấp 2: ( − )( − ) được gọi là hàm hợp biến của các biến
ngẫu nhiên , và được kí hiệu là cov( , ).
cov( , ) ( − )( − )
= = 1
( − ) 2 ( − ) 2
(3.26)
A.1.9. Biến ngẫu nhiên n chiều
Tương tự ta có biến ngẫu nhiên n chiều với:
Trang 157
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
A.1.10. Hàm của biến ngẫu nhiên
a. Hàm tuyến tính của biến ngẫu nhiên
Thể hiện của biến ngẫu nhiên là x
Một cách tổng quát hàm mật độ xác suất của là:
f ( x )
1
f ( y ) =
dy / dx
Nếu thể hiện của biến ngẫu nhiên là y = ax + b (trong trường hợp tuyến tính đang xét)
Thì hàm tuyến tính của biến ngẫu nhiên là hàm ngẫu nhiên: = a + b
Nếu hàm mật độ xác suất của là f (x) thì hàm mật độ xác suất của là:
1 y −b
f ( y ) = f
a a (A.27)
Ví dụ 3.1:
Giả thiết đặc tuyến V-A của một diode được mô tả bởi đặc tuyến lý tưởng như trong hình 3.4, trong
đó y là dòng điện chạy qua diode và x là điện áp trên 2 đầu diode và:
Bx ; x 0
y=
0 ; x 0
Nếu f (x) có phân bố Gauss có giá trị trung bình bằng không, khi đó:
f ( x )
1
f ( y ) =
dy / dx
Ở đây, ta cần lưu ý là hàm mật độ xác suất f ( y ) có giá trị tại y = 0 (vì diện tích bên dưới f (x)
khác 0 với x 0) và:
0
1
f ( y = 0) = P( y = 0). ( y ) = P( x 0). ( y ) = f ( x)dx. ( y) = 2 ( y)
−
khi đó ta có:
Trang 158
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1
B f ( y / B) ; y 0
1
f ( y ) = ( y ) ;y=0
2
0 ;y 0
1 − y 2 /(2 B 2 2 )
B 2 e ;y 0
1
f ( y ) = ( y ) ;y=0
2
0 ;y 0
Như vậy, hàm mật độ xác suất của f (x) và f ( y ) được mô tả trong hình 3.4.
y = f(x) y
Độ dốc B
x x
0 0 0
Hình A.4. Đặc tuyến V-A của diode, các hàm mật độ xác xuất
f ( z ) = f ( z − y, y)dy
− (A.28)
A.1.11. Các tính chất của các moment
Nếu vaø là 2 biến ngẫu nhiên thì:
a = a
+ = +
Có thể thấy rằng phép lấy trung bình ngẫu nhiên có tính tuyến tính. Suy ra:
Trang 159
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
2 = 2 − 2
cov( , ) = −
f ( x, y ) = f ( x) f ( y )
(A.29)
Suy ra trường hợp 2 biến ngẫu nhiên rời rạc:
P ( xi , y k ) = P ( xi ) P ( y k ); i = 1, M ; k = 1, N
(A.30)
Nếu 2 biến ngẫu nhiên , độc lập thì biến = + sẽ có hàm mật độ xác suất được xác
định bởi tích chập của các hàm mật độc xác suất của vaø
f ( z ) = f ( z − y) f ( y)dy
− (A.31)
2 = 2 + 2
(A.32)
Nhận xét: Nếu vaø là 2 biến ngẫu nhiên độc lập thì cov( , ) = 0 suy ra = 0 (không có
điều ngược lại).
A.1.13. Biến ngẫu nhiên trực giao và không tương quan
1) Hai tín hiệu ngẫu nhiên trực giao khi tích vô hướng của nó: = = 0 (A.34)
2) Hai biến ngẫu nhiên không tương quan khi: cov( , ) = 0 (A.35)
Nhận xét:
Nếu các biến ngẫu nhiên , không tương quan thì chỉ cần ít nhất 1 trong chúng có giá trị
kì vọng = 0 ( = 0 hoaëc = 0 ), hai biến sẽ trực giao. Variance tổng của 2 biến ngẫu nhiên
không tương quan bằng tổng các variance:
2+ = 2 + 2
(A.36)
Nếu 2 biến ngẫu nhiên độc lập thì nó là 2 biến ngẫu nhiên không tương quan
Trang 160
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
A.1.14. Ý nghĩa các thông số của biến ngẫu nhiên
~
Một biến ngẫu nhiên có thể được viết dưới dạng: = + (A.37)
: là kì vọng của
~
= − là biến ngẫu nhiên định tâm
~
Tương tự đối với tín hiện xác định: tương ứng với thành phần DC, tương ứng với thành phần
AC. Như vậy, khi biến ngẫu nhiên mô tả tín hiệu điện áp hay dòng điện thì trị trung bình bình
phương 2 của nó là giá trị kì vọng của công suất tín hiệu trên điện trở đơn vị.
Trong trường hợp các biến ngẫu nhiên bằng nhau gần khắp nơi, có thể có một số biến sơ cấp
mà các thể hiện tương ứng của các biến ngẫu nhiên không bằng nhau.
Biến ngẫu nhiên bằng 0 với xác suất 1 khi và chỉ khi trị trung bình bình phương của nó
2 = 0 có nghĩa là hầu như với tất cả các biến cố sơ cấp, các thể hiện của nó đều bằng 0.
Biến ngẫu nhiên không đổi với xác suất 1 khi và chỉ khi phương sai của nó bằng 0. Có
2
nghĩa là gần như với tất cả các biến cố sơ cấp, các thể hiện của nó đều bằng nhau và bằng
Trang 161
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
b. Hội tụ với xác suất 1 (gần khắp nơi)
Dãy các biến ngẫu nhiên n được gọi là hội tụ đến biến ngẫu nhiên với xác suất 1 nếu:
P e : lim n (e) = (e) = 1
n → (A.39)
c. Hội tụ theo trung bình bình phương
Dãy các biến ngẫu nhiên n được gọi là hội tụ theo trung bình bình phương đến biến ngẫu
nhiên nếu:
lim ( − n ) 2 = 0
n → (A.40)
A.2. Quá trình ngẫu nhiên
A.2.1. Định nghĩa
Quá trình ngẫu nhiên được định nghĩa là một hàm 2 biến e và t , với mỗi biến cố sơ
cấp e tại thời điểm t ta sẽ có một số thực (e, t ) .
Biến t thường là thời gian. Tập được gọi là tập xác định của quá trình ngẫu nhiên.
A.2.2. Phân loại tín hiệu ngẫu nhiên
Dựa vào tập xác định và biên độ tín hiệu mà ta có 4 loại tín hiệu:
Tín hiệu liên tục theo thời gian liên tục
Tín hiệu rời rạc theo thời gian liên tục
Tín hiệu liên tục theo thời gian rời rạc
Tín hiệu rời rạc theo thời gian rời rạc
A.2.3. Biểu diễn tín hiệu ngẫu nhiên
a. Biểu diễn tín hiệu bằng hàm mật độ xác suất kết hợp n chiều
Gọi vectơ biến ngẫu nhiên là:
= (1 , 2 ,..., n )
t = (t1 , t 2 ,..., t n )
f ( x, t ) = f ... (x1 , x2 ,..., xn ; t1 , t 2 ,..., t n ) sẽ mô tả tín hiệu tại n thời điểm t1 , t 2 ,..., t n
1 2 n
b. Biểu diễn tín hiệu bằng giá trị trung bình – hàm tự tương quan
Việc biểu diễn tín hiệu ngẫu nhiên bằng hàm mật độ xác suất n chiều với n đủ lớn là cách biểu diễn
chính xác nhưng rất phức tạp.
Trang 162
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Ta giả thiết tín hiệu (t ) xác định trên tập , và giá trị của nó i = (ti ) cũng là biến xác
định trên tập , có giá trị trung bình bình phương hữu hạn. Giả thiết này đúng trong đa số các tín
hiệu ngẫu nhiên thực tế.
Giá trị trung bình (kì vọng) của tín hiệu ngẫu nhiên (t ) là hàm không ngẫu nhiên theo thời
gian (t ) . Giá trị của nó tại thời điểm t i bằng giá trị kì vọng i của biến ngẫu nhiên i ở mỗi thời
điểm ti :
(t ) = xf ( x, t )dx
− (A.41)
Với tín hiệu rời rạc thì:
N
(t ) = xi P ( xi , t )
i =1 (A.42)
trong đó: P ( xi , t ) là xác suất để biến ngẫu nhiên nhận thể hiện xi tại điểm ti
Trung bình bình phương tín hiệu ngẫu nhiên (t ) là hàm không ngẫu nhiên của thời gian:
x − (t )
2
2 (t ) = f ( x, t )dx
− (A.43)
Quan hệ:
2
2 (t ) = 2 (t ) + (t )
(A.44)
Hàm tương quan của tín hiệu ngẫu nhiên (t ) là hàm không ngẫu nhiên của thời gian:
R(t1 , t 2 ) = (t1 ) (t 2 ) = x1 x2 f1 2 ( x1 , x2 ; t1 , t 2 )dx1dx2
− − (A.45)
Hàm tự hợp biến của tín hiệu ngẫu nhiên (t ) là hàm không ngẫu nhiên của 2 biến t1 ,t 2 :
C (t1 , t 2 ) = (t1 ) − (t1 ) (t 2 ) − (t 2 ) =
= x1 − (t1 )x2 − (t 2 ) f1 2 (x1 , x2 ; t1 , t 2 )dx1dx2
− −
Trang 163
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
= R(t1 , t 2 ) − (t1 ) (t 2 ) (3.46)
R (t1 , t 2 ) = (t1 ) (t 2 ) = xyf ( x, y; t1 , t 2 )dxdy
− − (A.47)
A.3. Tích phân và đạo hàm tín hiệu ngẫu nhiên
A.3.1. Tích phân
Giả thiết (t ) là tín hiệu ngẫu nhiên xác định trên tập = t , , t , , và với mỗi thể hiện x(t)
t ,,
y= x(t )dt
t, (A.48)
Như vậy với mỗi thể hiện ta có tích phân của nó là một số y, tập tích phân các thể hiện của
(t ) sẽ cho ta một tập số, tập số này sẽ là thể hiện của một biến ngẫu nhiên khác là . Như vậy tích
phân thông thường của tín hiệu ngẫu nhiên là:
t ,,
= (t )dt
t, (A.49)
A.3.2. Đạo hàm
Xét tín hiệu ngẫu nhiên (t ) xác định trên tập , giả thiết rằng với mỗi thể hiện x(t) của
(t ) , tồn tại trong tập đạo hàm thông thường:
x(t + ) − x(t )
x , (t ) = lim
→0 (A.50)
Các hàm x (t ) sẽ tạo nên tập các thể hiện của tín hiệu ngẫu nhiên khác (t ) được viết
, ,
dưới dạng:
d (t ) (t + ) − (t )
, (t ) = = lim
dt →0 (A.51)
A.4. Tín hiệu dừng
A.4.1. Tín hiệu dừng chặt và dừng bậc n
a. Tín hiệu dừng chặt
Một tín hiệu ngẫu nhiên (t ) xác định trên tập (−, ) được gọi là dừng chặt (dừng hoàn
toàn) nếu với một số tự nhiên bất kì và một số thực bất kì, hàm mật độ xác suất kết hợp n chiều
Trang 164
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
của tín hiệu (t ) và của tín hiệu bị dịch chuyển (t + ) là bằng nhau với mọi dãy điểm
t1 , t 2 ,..., t n ; ti ; i = 1, n tức:
(A.52)
Trong đó:
i = ti +1 − ti ; i = 1, n − 1
Nhận xét:
1) Tín hiệu dừng bậc n thì cũng là tín hiệu dừng bậc k n
2) Hàm mật độ xác suất kết hợp n chiều của tín hiệu dừng bậc n không phụ thuộc vào việc
chọn các điểm t1 , t 2 ,..., t n mà chỉ phụ thuộc vào khoảng cách giữa các điểm đó.
3) Trong trường hợp n = 1, hàm mật độ xác suất f ( x, t ) là như nhau với mọi t , tức các
moment không thay đổi theo thời gian.
4) Với n = 2: f 1 2 ( x1 , x2 ; t1 , t 2 ) = f 1 2 ( x1 , x2 ; ) là hàm một biến, mà đã là hàm một biến
thì cũng như dừng bậc 1 nên trị trung bình, trung bình bình phương, phương sai của tín
hiệu dừng bậc 2 đều không đổi.
A.4.2. Tín hiệu dừng rộng (dừng yếu)
Những tín hiệu có ý nghĩa thực tế là tín hiệu dừng yếu. Tín hiệu ngẫu nhiên (t ) được gọi
là dừng yếy nếu:
1) (t ) = = const
Trang 165
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
tự tương quan, tự hợp biến, … có thể suy ra từ một thể hiện của tín hiệu được quan sát trong từng
thời gian đủ dài.
Trong thực tế, tất cả các tín hiệu được nghiên cưú và đo luờng đều là tín hiệu Egodic, tức
trong thực tế, ta chỉ đo lường đối với một thể hiện của tín hiệu vật lý.
A.6. Tín hiệu ngẫu nhiên phức
Xét 2 tín hiệu ngẫu nhiên thực (t ), (t ) có tập xác định = = , tín hiện ngẫu nhiên
phức xác định trên tập là tín hiệu:
(t ) = (t ) + j (t ) (A.54)
sao cho, nếu x(t) là thể hiện của (t ) , y(t) là thể hiện của (t ) thì thể hiện của (t ) là:
(t ) = (t ) + j (t ) (A.56)
A.6.2. Hàm tự tương quan và tự hợp biến
Hàm tự tương quan và tự hợp biến của tín hiệu ngẫu nhiên phức là những hàm 2 biến không
ngẫu nhiên:
C (t1 , t 2 ) = (t1 ) − (t1 ) * (t 2 ) − * (t 2 )
(A.58)
Khi
t1 = t 2 = t
Ta có:
2
R(t , t ) = (t )
(A.59)
2
C (t , t ) = (t ) − (t )
(A.60)
chính là trị trung bình và phương sai của tín hiệu phức (t )
Trang 166
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
A.7.1. Biến ngẫu nhiên chuẩn
Biến ngẫu nhiên được gọi là biến ngẫu nhiên chuẩn nếu hàm mật độ xác suất của nó có
dạng:
1 (x − )2
f ( x) = exp− ; x (- , ) (A.61)
2
2 2 2
Hàm mật độ xác suất kết hợp của 2 biến ngẫu nhiên:
(x − )2
1 1 ( x − )( y − ) ( y − ) 2
f ( x, y ) = exp − 2 +
2 2 2 (1 − 2 ) 2(1 − )
2 2 2
(A.63)
A.7.2. Tín hiệu ngẫu nhiên chuẩn
Xét tín hiệu ngẫu nhiên liên tục (t ) xác định trên tập . Tín hiệu này được gọi là chuẩn nếu
các giá trị của nó (t1 ), (t 2 ),..., (t n ) là những biến ngẫu nhiên chuẩn kết hợp với mọi n và tại mọi
điểm t1 , t 2 ,..., t n .
Hàm mật độ xác suất 1 chiều của tính hiệu ngẫu nhiên f ( x, t ) là hàm ngẫu nhiên Gausse có
dạng:
f ( x, t ) =
1
exp−
x − (t ) 2
2 2 (t )
2
2
(t )
(A.64)
A.8. Ví dụ về các tín hiệu ngẫu nhiên
A.8.1. Tín hiệu liên tục theo thời gian liên tục (tín hiệu tương tự)
a. Tín hiệu có giá trị không đổi
Tín hiệu ngẫu nhiên (t ) được gọi là tín hiệu có giá trị không đổi nếu các thể hiện của nó là
hàm không đổi theo thời gian.
Trang 167
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Nó là tín hiệu dừng (t ) = = const nhưng không phải egodic vì khi lấy trung bình theo
thời gian các thông số của tín hiệu cho ta kết quả khác nhau đối với các thể hiện khác nhau của nó
Ttrong đó: , , là những biến ngẫu nhiên được mô tả bằng những hàm mật độ xác suất nào đó.
Một thể hiện của (t ) là tín hiệu điều hòa xác định có dạng: x(t) = Xcos(wt + ).
Trong đó: X, w, là các thể hiện của các biến ngẫu nhiên , , .
b1. Tín hiệu điều hòa có pha ngẫu nhiên phân bố đều
Giả sử pha ngẫu nhiên phân bố đều trong (-, ), X, w0 không đổi:
(t ) = x cos( wo t + )
Pha là biến ngẫu nhiên có hàm mật độ xác suất như sau:
1
f ( ) =
2 2
Xét xem tín hiệu này có phải là dừng rộng hay không?
Rõ ràng nếu là biến ngẫu nhiên có phân bố đều trong (-, ) thì cos( ), sin( ) là những biến
ngẫu nhiên có kì vọng cos( ) = sin( ) = 0, từ đó suy ra (t ) = = 0
Ta có:
(t ) (t − ) = X cos( wo t + ) X coswo (t − ) +
X2 X2
= cos wo + cos(2wo t − wo + 2)
2 2
X2 X2 X2
= cos wo + cos(2wo t − wo )cos 2 − sin( 2wo t − 2wo )sin 2
2 2 2
X2
= cos wo = R ( ) không phụ thuộc vào t nên tín hiệu (t ) là dừng rộng.
2
Tín hiệu (t ) là tín hiệu egodic theo trị trung bình vì x = = 0
Trang 168
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
(t ) = cos( wo t + ) = cos( w t + )
o
(t ) (t − ) = cos( wo t + ) cos wo (t − ) +
2
=
2
cos wo + cos(2wot − + 2 )phuï thuoäc vaøo t
b3. Tín hiệu điều hòa có biên độ và pha ngẫu nhiên
(t ) = cos( wo t + ) = cos cos wo t − sin sin wo t
1 1 1
(t ) (t − ) = 2 cos wo − 2 cos cos(2wo t − wo ) − 2 sin sin( 2wo t − wo )
2 2 2
Giả thiết , là các biến độc lập. Cho nên chúng sẽ không tương quan. Suy ra,
vaø cos , vaø sin , 2 vaø cos2 , 2 vaø sin2 cũng không tương quan.
Giá trị trung bình và hàm tự tương quan của tín hiệu:
1
2
1
(t ) (t − ) = 2 cos wo − 2 cos 2 cos(2wo t − wo ) − sin 2 sin( 2wo t − wo )
2
Như vậy nó là tín hiệu dừng khi phân bố trong (-p, p)
Là tín hiệu Egodic theo trị trung bình và không Egodic theo hàm tự tương quan
Người ta đã chứng minh được hàm mật độ xác suất của tín hiệu này là:
x
; t (− , )
1
f ( x, t ) =
X −x
2 2 2 X
1
2 = 2
2
1 2
R ( ) = cos wo
2
b4. Tín hiệu điều hòa chuẩn có biên độ và pha ngẫu nhiên (Tham khảo sách)
c. Tín hiệu điều chế điều hòa ngẫu nhiên
Tín hiệu điều chế điều hoà là trường hợp mở rộng của tín hiệu điều hoà có biên độ có biên
độ và pha ngẫu nhiên. Biên độ của nó thay đổi theo tín hiệu tin tức ngẫu nhiên (tín hiệu điều chế)
(t ) . Tín hiệu điều chế đều hòa có dạng:
(t ) = (t ) cos( wo t + ) (A.66)
Trang 169
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Với các giả thiết:
1 t
cos( wo t + ) có pha ngẫu nhiên phân bố đều trong (-p, p) tức f ( ) =
2 2
(t ) là tín hiệu dừng không phụ thuộc vào sóng mang cos( wo t + )
Từ công thức:
1
và hàm tự tương quan của cos( wo t + ) là: R ( ) = cos(wo ) suy ra:
2
1
R ( ) = R ( ) cos(wo )
2
d. Dao động tổng quát
Dao động tổng quát ngâu nhiên là dao động có dạng:
(t ) = (t ) coswo t + (t )
(t ) = (t ) cos(w t ) + (t ) sin( w t )
o o (A.67)
Tín hiệu (t ) = (t ) cos( wo t ) + (t ) sin( wo t ) là tín hiệu dừng khi và chỉ khi (t ), (t ) thoả:
2) = =0
R ( ) = R ( )
3)
R ( ) = − R ( )
4)
Nếu (t ), (t ) thỏa 1 ¸ 4 và chúng là các tín hiệu trực giao hoặc không tương quan với trị
trung bình = 0. Có nghĩa là với mọi t ta có: R ( ) = R (− ) = 0 thì:
R ( ) = R ( ) cos wo
Nếu (t ), (t ) thỏa 1 ¸ 4 và hơn nữa chúng độc lập và chuẩn thì tín hiệu (t ) là tín hiệu
chuẩn, dừng chặc và Egodic. Hàm tự tương quan của nó vẫn là: R ( ) = R ( ) cos wo
Trang 170
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
X X 2
f ( X , t ) =
exp − 1( X ) ; phân phối Reyleigh
R (0) 2 R (0)
1
f ( , t ) =
2 2 ; phân bố đều
Như vậy (t ) là tín hiệu dừng khi và chỉ khi các biến ngẫu nhiên:
Ø
n , n không tương quan
Ø có các kỳ vọng = 0
các variance = = n ; n = 1, N
2 2 2
Ø
n n
Ø tất nhiên các giá trị trung bình của tín hiệu = 0
Suy ra hàm tự tương quan:;
N
R ( ) = n2 cos wn
n =1 (A.69)
Nếu với mọi n = 1, N ta có: wn = nwo thì tín hiệu (t ) là tín hiệu tuần hoàn theo trung bình
bình phương với chu kỳ T = 2p/w0 và N có thể là ¥.
e. Tín hiệu hàm mũ phức ngẫu nhiên
Dạng tín hiệu:
(t ) = e jwt (A.70)
Trong đó là một biến ngẫu nhiên thực hoặc phức, còn w là thực. Giá trị trung bình và
hàm tự tương quan của tín hiệu này là:
(t ) = e jwt = ~
e jwt (A.71)
(t ) * (t − ) = e jwt *e − jw(t − ) = ~
2 jwt
e
(A.72)
Tín hiệu sẽ là dừng khi = 0 và hàm tương quan của nó là hàm phức.
Trang 171
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Dạng tín hiệu:
N
(t ) = n e jwn t
n =1 (A.73)
Nếu các biến ngẫu nhiên phức n không tương quan và kì vọng của chúng = 0, tức n = 0
với mọi n thì tín hiệu (t ) là dừng có trị trung bình = 0 và hàm tự tương quan được xác định bởi
biểu thức:
N
R ( ) = n2 e jwn trong đó n2 = 2 ; n = 1, N
n =1
A.8.2. Tín hiệu rời rạc theo thời gian liên tục
a. Tín hiệu không đồng bộ
Tín hiệu không đồng bộ rời rạc là những dãy hay một tập hợp các điểm ngẫu nhiên
i ; i = 0,1,... được đặt ngẫu nhiên trên thang thời gian
Các điểm trên thang thời gian t i là các thể hiện của các biến ngẫu nhiên i
Các tín hiệu ngẫu nhiên được mô tả bởi dãy Poison được gọi là tín hiệu rời rạc không đồng
bộ
e −t (t ) k
P = k ; t = k = 0,1,...
k! (A.74)
Với là mật độ phân bố đều các điểm trên thang thời gian
Trang 172
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Số T nhỏ nhất thoả (*) được gọi là chu kì của tín hiệu tuần hoàn (t )
Tín hiệu ngẫu nhiên dừng (t ) tuần hoàn theo trung bình bình phương với chu kỳ T có thể
được biểu diễn bằng chuỗi phức Fourier:
2
(t ) = n e jnwo t ; wo =
T
n = −
T
1
n = (t )e − jnwo t dt; n = 0,1,...
T
0 (A.75)
Các hệ số n gọi là các biến ngẫu nhiên trực giao, không tương quan và thoả mãn các điều
kiện sau:
; n = 0
n =
0; n 0
R ; n = m
m * n = n
0; n m
Trong đó Rn là hệ số khai triển Fourier của hàm tự tương quan R ( ) của tín hiệu (t ) .
Trang 173
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
− jwt
X ( w) = x(t )e dt
− (A.79)
Đồng thời tồn tại biến đổi ngược:
1
X ( w)e
jwt
x(t ) = dw
2
− (A.80)
Ta cũng có biến đổi Fourier ngẫu nhiên:
− jwt
( w) = (t )e dt
− (A.81)
Và biến đổi ngược:
1
(t ) = ( w)e
jwt
dw
2
− (A.82)
b. Biến đổi ngẫu nhiên Hilbert (tín hiệu giải tích)
Cặp biến đổi ngẫu nhiên Hilbert của tín hiệu ngẫu nhiên được định nghĩa bởi các tích phân
ngẫu nhiên sau:
1 1 ( )
ˆ(t ) = (t ) = d
t t −
−
ˆ
1 1 ( )
(t ) = ˆ(t ) − = − d
t t −
− (A.83)
Tín hiệu giải tích ngẫu nhiên của tín hiệu (t ) là:
(t ) = (t ) + jˆ(t ) (A.84)
Được dùng để mô tả tín hiệu ngẫu nhiên điều chế
A.10. Phân tích phổ tín hiệu ngẫu nhiên
A.10.1. Biến đổi Fourier giới hạn
Ta đã có cặp biến đổi Fourier ngẫu nhiên (3.80 , 3.81) với (t ) là tín hiệu có năng lượng
hữu hạn, nghĩa là các thể hiện x(t) xủa nó thỏa mãn điều kiện sau với xác suất 1:
x(t )
2
0 dt
− (A.85)
Trang 174
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
A.10.2. Các đặc tính tần số của tín hiệu ngẫu nhiên
a. Mật độ phổ công suất
Mật độ phổ công suất của tín hiệu ngẫu nhiên dừng (t ) là biến đổi Fourier (xác định) của
hàm tự tương quan R ( ) của nó
S ( w) = R( )e − jw d
−
S ( w)e jw dw
1
R ( ) =
2
− (A.86)
Các tính chất của S(w);
1) S(w) là hàm thực vì R( ) = R (− )
*
Theo f ( x)
Theo R(0)
Theo S(w)
b. Mật độ phổ công suất tương hỗ
Xét các tín hiệu (t ), (t ) là các tín hiệu dừng kết hợp. Mật độ phổ công suất tương hổ
được định nghĩa như sau:
− jw
S ( w) = R ( )e d
−
− jw
S ( w) = R ( )e d
−
1 jw
R ( ) = S (w)e dw
2
−
1 jw
R ( ) = S (w)e dw
2
− (A.88)
Trang 175
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1
R ( 0) =
2 S ( w)dw : công suất kỳ vọng của 2 cực có điện áp (t ) và qua nó có dòng (t )
−
1
f ( ) = là phân bố đều của biến ngẫu nhiên
2 2
X2
R ( ) = cos wo
2
X 2
S ( w) = (w − wo ) + (w + wo )
Suy ra: 2
Ví dụ 3.2: Cho tín hiệu tuần hoàn theo trung bình bình phương. Hàm tự tương quan của tín
hiệu tuần hoàn theo trung bình bình phương là hàm tuần hoàn và được khai triển thành chuỗi
Fourier:
R ( ) = Rn e jnwo ; wo = 2 / T
n = −
S ( w) = 2 Rn (w − nwo )
Suy ra: n = −
Ví dụ 3.3: Cho tín hiệu điều chế điều hòa ngẫu nhiên có dạng:
(t ) = (t ) cos( wo t + ) trong đó, tín hiệu tin tức (t ) độc lập với sóng mang cos( wo t + ) ,
còn pha ngẫu nhiên phân bố đều trong (- , ) có:
1
R ( ) = R ( ) cos wo
2
S ( w) =
1
4
S ( w − wo ) + S ( w + wo )
Suy ra:
Ví dụ 3.4: Cho tín hiệu dao động tổng quát:
(t ) = (t ) cos wo t + (t ) sin wo t thỏa các điều kiện trong phần 3.8.1 thì:
S ( w) =
1
2 2
S (w − wo ) + S (w + wo ) − j 1 S (w − wo ) − S (w + wo )
Ví dụ 3.5: Dãy poisson của các xung dirac:
Trang 176
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Dãy poisson của các xung dirac là tín hiệu dừng có giá trị trung bình là và hàm tự tương
quan:
R ( ) = 2 + ( ) suy ra S ( w) = 22 ( w) +
Ví dụ 3.6: Tín hiệu nhị phân biên độ hoàn toàn ngẫu nhiên:
Tín hiệu nhị phân biên độ hoàn toàn ngẫu nhiên là tín hiệu dừng có:
= 0 và R ( ) = ( / T )
wT
S ( w) = TSa 2
Suy ra: 2
A.10.3. Truyền tín hiệu ngẫu nhiên qua mạch tuyến tính
Cho hệ thống tuyến tính như bên dưới
x(t) h (t)
k(t)
K(w)
e(w) h (w)
Ta có:
(t ) = k (t ) (t ) = (t ) k (t ) = k (t − t ) (t )dt = (t − t , )k (t , )dt ,
, , ,
− − (A.89)
Tương tự trong miền tần số:
( w) = K ( w) ( w) (A.90)
( w) = K ( w) ( w)
(A.91)
arg ( w) = ( w) + arg ( w) (A.92)
Ta có:
(t ) = k (t − t ) (t )dt = (t − t , )k (t , )dt ,
, , ,
− −
Theo giả thiết tín hiệu vào là dừng nên việc dịch chuyển không làm thay đổi trị trung bình
của nó và ta có:
(t ) = (t )k (t )dt = k (t )dt , = K (0)
, , ,
− −
Xét quan hệ giữa các hàm tương quan và mật độ phổ công suất (h3.2)
Trang 177
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
− −
Mà:
(t − t , ) * (t − ) = R t − t , − (t − ) = R ( − t , )
Suy ra:
R ( ) = R ( − t
,
)k (t , )dt , = K ( ) R ( )
−
Tìm mối liên hệ giữa hàm tự tương quan đầu vào và đầu ra
Ta có :
(t + ) ( ) = (t + ) (t − t , )k * (t , )dt , = (t + ) * (t − t , )k * (t , )dt , = R ( )
* *
− −
Mà
(t + ) * (t − t , ) = R t + − (t − t , ) = R (t + t , )
Suy ra :
R ( ) = R ( + t
,
)k * (t , )dt , = K * (− ) R ( )
−
Mặc khác:
R ( ) = K ( ) R ( )
suy ra:
R ( ) = K ( ) K * (− ) R ( )
Trang 178
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
S ( w) = K * ( w) S ( w)
2)
2
S ( w) = K ( w) K * ( w) S ( w) = K ( w) S ( w)
3)
S ( w) = K ( w) S ( w) = K * ( w) S ( w)
4)
Tóm lại:
Nếu tín hiệu ngẫu nhiên dừng (t ) được đặt ở đầu vào của một hệ thống tuyến tính, có đặc
tính xung k(t) và hàm truyền K(w) thì tín hiệu đầu ra (t ) cũng là tín hiệu dừng và cả 2 là
dừng kết hợp.
= K (0)
R ( ) = K ( ) K * (− ) R ( )
2
S ( w) = K ( w) S ( w)
Trang 179
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
PHỤ LỤC B: Giải tích phức và ứng dụng trong phân tích tín hiệu
𝑓(𝑧) được gọi là giải tích nếu nó thỏa mãn điều kiện Cauchy – Riemann
𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝜕𝑢 𝜕𝑣
= , =−
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑦 𝜕𝑥
𝜕𝑢 𝜕𝑣 𝜕𝑢 𝜕𝑣
+ 𝑗 = 𝑗 −
𝜕𝑥 𝜕𝑦 𝜕𝑥 𝜕𝑦
B.2. Tích phân Cauchy
Nếu f(z) là hàm giải tích (Analytic function) trong miền phức D. Thì với mọi điểm 𝑧0 thuộc D
1 𝑓(𝑧)
𝑓(𝑧0 ) = ∮ 𝑑𝑧
2𝜋𝑗 𝐶0 (𝑧 − 𝑧0 )
C là một vòng kín bất kỳ bao quanh điểm 𝑧0 theo ngược chiều kim đồng hồ
Hình B.1. Tích phân Cauchy quanh một cực điểm trên mặt phẳng phức
B.2.1. Chuỗi Taylor
Nếu f(z) là hàm giải tích (Analytic function) trong miền phức D. Thì với mọi điểm 𝑧0 thuộc D, ta có
thể triển khai f(z) thành chuỗi Taylor như sau
+∞
𝑓 𝑛 (𝑧0 )
𝑓(𝑧) = ∑ (𝑧 − 𝑧0 )𝑛
𝑛!
𝑛=0
Trang 180
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
𝑛! 𝑓(𝑧)
𝑓 𝑛 (𝑧0 ) = ∮ 𝑑𝑧
2𝜋𝑗 𝐶 (𝑧 − 𝑧0 )𝑛+1
Trong đó 𝑓 𝑛 (𝑧0 ) là đạo hàm cấp n của hàm giải tích f tại điểm z0
C là một vòng kín bất kỳ bao quanh điểm 𝑧0 theo ngược chiều kim đồng hồ
Hình B.2. Triển khai chuỗi Mc-Laurin tại các điểm lân cận một cực đơn
+∞
𝑓(𝑧) = ∑ 𝑎𝑛 (𝑧 − 𝑧0 )𝑛
𝑛=−∞
1 𝑓(𝑧)
𝑎𝑛 = ∮ 𝑑𝑧
2𝜋𝑗 𝐶 (𝑧 − 𝑧0 )𝑛+1
C là một vòng kín bất kỳ bao quanh điểm 𝑧0 theo ngược chiều kim đồng hồ
Lưu ý là chuỗi Laurin bao gồm cả thành phần âm của (𝑧 − 𝑧0 ). Và 𝑎𝑛 trong trường hợp này không
phải là đạo hàm cấp n của hàm f, do f không giải tích trong miền D chứa 𝑧0
𝑓(𝑧) = ∑ 𝑎𝑛 (𝑧 − 𝑧0 )𝑛
𝑛=−∞
Trang 181
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1
𝑎−1 = ∮ 𝑓(𝑧) 𝑑𝑧
2𝜋𝑗 𝐶
Hoặc
C là một vòng kín bất kỳ bao quanh điểm 𝑧0 theo ngược chiều kim đồng hồ
Trang 182
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
1 1
∮ 𝑓(𝑧) 𝑑𝑧 = 2𝜋𝑗 ∗ 𝑅𝑒𝑠𝑧=0 { 𝑓( )}
𝐶 𝑧2 𝑧
Hình B.4a. Tích phân vòng, ít cực đơn Hình B.4b. Tích phân vòng, nhiều cực đơn
B.3.3. Các trường hợp tính tích phân phức thông dụng
a. Hàm lượng giác
2𝜋
𝐼 = ∫ 𝑓(𝑐𝑜𝑠𝜃, 𝑠𝑖𝑛𝜃) 𝑑𝜃
0
𝑑𝑧
Đặt biến phức 𝑧 = 𝑒 𝑗𝜃 , = 𝑗𝑒 𝑗𝜃 = 𝑗𝑧
𝑑𝜃
𝑑𝑧
Dễ dàng suy ra 𝐼 = ∮𝐶 𝑓(𝑧) 𝑗𝑧
Nếu f(t) là một hàm phân thức thỏa mãn điều kiện sau
lim 𝑧𝑓(𝑧) = 0
𝑧→+∞
Trang 183
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Thì:
Trong đó tích phân vòng U.H.P là tích phân nửa vòng trên mặt phẳng phức theo chiều ngược chiều
kim đồng hồ. N là số cực điểm nằm trong nửa mặt phẳng trên
Tích phân vòng L.H.P là tích phân nửa vòng dưới mặt phẳng phức theo chiều kim đồng hồ. M là số
cực điểm nằm trong nửa mặt phẳng dưới
B.3.4. Tích phân Fourier và bổ để Jordan
a. Trường hợp trên trục thực không có điểm cực
Cho tích phân
+∞
𝐼=∫ 𝑒 𝑗𝑘𝑡 𝑓(𝑡) 𝑑𝑡 , 𝑘 > 0
−∞
Nếu f(t) là một hàm thực và không có điểm cực nào trên trục thực và thỏa mãn điều kiện sau
lim 𝑓(𝑧) = 0
𝑧→+∞
Từ đó ta được
+∞ 𝑁
𝑗𝑘𝑡 𝑗𝑘𝑧
𝐼=∫ 𝑒 𝑓(𝑡) 𝑑𝑡 = ∮ 𝑒 𝑓(𝑧)𝑑𝑧 = 2𝜋𝑗 ∑ 𝑅𝑒𝑠𝑧=𝑧𝑖 {𝑒 𝑗𝑘𝑧 𝑓(𝑧)}
−∞ 𝑈.𝐻.𝑃 𝑖=1
𝑈.𝐻.𝑃
Nếu k<0
+∞ 𝑀
𝑗𝑘𝑡 𝑗𝑘𝑧
𝐼=∫ 𝑒 𝑓(𝑡) 𝑑𝑡 = ∮ 𝑒 𝑓(𝑧)𝑑𝑧 = − 2𝜋𝑗 ∑ 𝑅𝑒𝑠𝑧=𝑧𝑖 {𝑒 𝑗𝑘𝑧 𝑓(𝑧)}
−∞ 𝐿.𝐻.𝑃 𝑖=1
𝐿.𝐻.𝑃
Trong tích phân vòng U.H.P là tích phân nửa vòng trên mặt phẳng phức theo chiều ngược chiều kim
đồng hồ. N là số cực điểm nằm trong nửa mặt phẳng trên
Tích phân vòng L.H.P là tích phân nửa vòng dưới mặt phẳng phức theo chiều kim đồng hồ. M là số
cực điểm nằm trong nửa mặt phẳng dưới
Trang 184
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
b. Trường hợp trên trục thực có điểm cực
Cho hàm f(t) có duy nhất một điểm cực to trên trục thực, tính
+∞
𝐼=∫ 𝑒 𝑗𝑘𝑡 𝑓(𝑡) 𝑑𝑡 , 𝑘 > 0
−∞
Nếu k<0,
c. Nếu f(t) có các điểm cực khác trong mặt phẳng trên (hoặc dưới)
Nếu k>0
𝑁
𝑗𝑘𝑧
𝐼 = 𝜋𝑗 ∗ 𝑅𝑒𝑠𝑧=𝑡𝑜 {𝑒 𝑓(𝑧)} + 2𝜋𝑗 ∑ 𝑅𝑒𝑠𝑧=𝑧𝑖 {𝑒 𝑗𝑘𝑧 𝑓(𝑧)}
𝑖=1
𝑈.𝐻.𝑃
Nếu k<0
𝑁
𝑗𝑘𝑧
𝐼 = −𝜋𝑗 ∗ 𝑅𝑒𝑠𝑧=𝑡𝑜 {𝑒 𝑓(𝑧)} + 2𝜋𝑗 ∑ 𝑅𝑒𝑠𝑧=𝑧𝑖 {𝑒 𝑗𝑘𝑧 𝑓(𝑧)}
𝑖=1
𝐿.𝐻.𝑃
Trong tích phân vòng U.H.P là tích phân nửa vòng trên mặt phẳng phức theo chiều ngược chiều kim
đồng hồ. N là số cực điểm nằm trong nửa mặt phẳng trên
Tích phân vòng L.H.P là tích phân nửa vòng dưới mặt phẳng phức theo chiều kim đồng hồ. M là số
cực điểm nằm trong nửa mặt phẳng dưới
B.3.5. Áp dụng tích phân phức trong phân tích tín hiệu
Ví dụ 1: Cho tín hiệu x(t ) = e − t u (t )
Biết F e− t u (t ) = 1
+ j
, 0 . Tìm biến đổi ngược Fourier?
+ +
−1
1 1 1 1 − j.1
− + j e d = 2 − j. + e
jt jt
I =F = d
+ j 2 −
−𝑗
Ta có: lim | |=0
𝜔→+∞ 𝜔−𝑗𝛼
- 𝑡≥0→
e j.t .z
2 j (− j ) Res
1 − t
I= =e
2 UHP
z − j
- 𝑡≤0→
Trang 185
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
+
1 − je− j|t| 1 e j.t . z
I=
2 − − j d =
2
( −2 j ) ( − j ) Res
LHP z − j
=0
1 − t
I = F −1 = e .u (t )
+ j
Ví dụ 2: Tìm biến đổi Fourier của x(t ) = sa (0t )
Biết
+ + + j (0 − ) t + − j (0 + ) t
sin(0 t ) e jt (e j0t − e− j0t ) e jt e e
F sa(0t ) = − 0t dt = − dt = − j 20t dt − − j 20t dt =
j 20t
I1 + I 2
- Nếu ω ≤ -ω0
( − ) 0
0 k1 = (0 − ); k2 = −(0 + )
(0 + ) 0
+ +
e j (0 − )t e jk1z e− j (0 + )t e jk2 z
I1 = dt = j Res = ; I2 = dt = j Res =
−
j 20t z = 0
j 20 z 20 −
j 20t z = 0
j 20 z 20
→ F sa(0t ) = I1 − I 2 = 0
- Nếu ω ≥ + ω0
(0 − ) 0
k1 = (0 − ); k2 = −(0 + )
(0 + ) 0
+ +
e j (0 − )t e jk1z e− j (0 + )t
I1 = dt = − j Res =− ;I = dt =
−
j 20t z =0
j 20 z 20 2 − j 20t
e jk2 z
− j Res =−
z =0
j 20 z 20
→ F sa(0t ) = I1 − I 2 = 0
- Nếu -ω0 ≤ ω ≤ + ω0
(0 − ) 0
k1 = (0 − ); k2 = −(0 + )
(0 + ) 0
+ +
e j (0 − )t e jk1z j e− j (0 + )t
I1 = − j 20t dt = j R es
z =0
=
j 20 z j 20
j ; I 2 = − j 20t dt =
e jk2 z j
− j Res =−
z =0
j 20 z j 20
2 j
→ F sa(0t ) = I1 − I 2 = =
j 20 0
Trang 186
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Vậy: F sa(0t ) =
0 20
1
Ví dụ 3: Xác định I = F 2 2 ?
+ t
+
1 e− jt
F 2
= 2 2 dt
+ t − + t
2
- Nếu ω ≤ 0
+ +
e j||t e j||t e j|| z
I = 2 2 dt = dt = 2 j Resz = zi
−
+t −
(t + j )(t − j ) zi UHP ( z + j )( z − j )
e j|| z
= 2 j lim ( z − j ) = e (*)
z → j ( z + j )( z − j )
- Nếu ω ≥ 0
+ +
e− j||t e− j||t e− j|| z
I = 2 2 dt = dt = −2 j Resz = zi
−
+t −
(t + j )(t − j ) zi LHP ( z + j )( z − j )
e− j|| z
= −2 j lim ( z + j ) = e− (**)
z →− j ( z + j )( z − j )
1
(*)(**) F 2 2 = e− ||
+ t
Trang 187
Bài giảng Lý Thuyết Tín Hiệu Trường ĐH GTVT tp Hồ Chí Minh
Trang 188