Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Statik Ders Notları Sınav Soru ve Çözümleri Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN

MÜHENDİSLİK MEKANİĞİ

STATİK
Behcet DAĞHAN

www.makina.selcuk.edu.tr
 Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN MÜHENDİSLİK MEKANİĞİ Behcet DAĞHAN

STATİK

İÇİNDEKİLER
1. GİRİŞ
- Skalerler ve Vektörler
- Newton Kanunları

2. KUVVET SİSTEMLERİ
- İki Boyutlu Kuvvet Sistemleri
- Üç Boyutlu Kuvvet Sistemleri

3. DENGE
- Düzlemde Denge
- Üç Boyutta Denge

4. YAPILAR
- Düzlem Kafes Sistemler
- Çerçeveler ve Makinalar

5. SÜRTÜNME

6. KÜTLE MERKEZLERİ ve GEOMETRİK MERKEZLER

www.makina.selcuk.edu.tr
 Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN Behcet DAĞHAN

4
STATİK

YAPILAR

www.makina.selcuk.edu.tr
 Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN Behcet DAĞHAN

4.1
STATİK

Düzlem Kafes Sistemler

www.makina.selcuk.edu.tr
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 1
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Kafes sistemler, "yalnızca iki kuvvet taşıyan elemanlar"ın birbirine bağlanması
Behcet DAĞHAN
ile ortaya çıkan yapılardır. Bu elemanların, serbestçe dönen ve moment iletmediği
farzedilen pimlerle birbirine bağlandığı düşünülür.

Eğer elemanların tamamı aynı düzlemde yer alıyorsa o zaman

düzlem kafes sistemlerden bahsedilir.

Elemanlar, elde edilen yapının rijit olabilmesi için,

üçgenler oluşturacak şekilde birleştirilirler.

Ağır yükleri taşımakta kullanılan yapıların

Rijit, çökmez. Rijit değil, çöker. kendi ağırlıklarının mümkün olduğu kadar hafif olması istenir.
Yük taşıyabilir. Yük taşıyamaz. Bu amaçla krenler, köprüler, çatılar vb. yapılar
İki üçgene bölünürse yük taşıyabilecek hale gelir. kafes sistem tekniği ile tasarlanır.

Elemanların bağlantı noktalarından geçen doğru, taşıdığı kuvvetlerin ortak tesir çizgisidir ve bu kuvvetler çekme veya basma yönünde olabilirler.
Bir eleman herhangi bir yerinden hayali olarak kesilirse o kesitte elemanın ucundaki kuvveti dengeleyecek şekilde bir kuvvet olduğu görülür.

Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr

Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 2
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Kafes sistemlerin taşıdığı yükler, eğer yayılı yük ise elemanları bağlayan pimlere uygulanan tekil yüklere indirgenirler. Behcet DAĞHAN
Tekil yükler elemanların uç noktalarının dışında arada bir yere uygulanmaz.
Kafes sistemlerin kendi ağırlıkları taşıdıkları yüke nazaran, çoğunlukla, ihmal edilir.
İhmal edilmediği zaman bir elemanın ağırlığı ikiye bölünerek uç noktalarındaki pimlere uygulanır.

Kafes sistemlerin tasarımı yapılırken elemanların taşıdığı kuvvetler bulunmalıdır. Bu kuvvetleri bulmak amacı ile takip edilen iki temel yaklaşım vardır:

- Düğüm yöntemi,
- Kesim yöntemi.

Düğüm Yöntemi
Kafes sistemin parçalarının birbirine birleştirildiği yerlere düğüm denir. Bu düğümlerde elemanların birbirine bir pim vasıtası ile bağlandığı farzedilir.
Düğüm yönteminde bu pimlerin dengesi incelenerek bilinmeyenler bulunur.
AB

F
y A
B C
AB
ΣFx = 0 AB
A D
ΣFy = 0 A
G E A
x
A pimi AG AG AG
A

Denge kategorisi bir noktada kesişen kuvvetler kategorisi olduğundan Bir düğümün dengesinden en fazla 2 bilinmeyen bulunabilir.

Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr

Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 3
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Kafes sistemin tamamının dengesinden de ilave denklemler elde edilebilir.
Behcet DAĞHAN
Bir üçgeni oluşturan çubuklardaki kuvvetlerin
Mesnet tepkileri bulunabilir. !
kendi aralarında dengede olduğu söylenemez.

F F F
B C B C
CD
CE = 0
A D A D A D
G E G E
A D ED

Özel düğümler

y
y y
F3 = 0 F3 = 0 F2 = 0

x x x
F1 F2 F1 F2 F1 P

ΣFx = 0 → F1 = F 2 ΣFx = 0 → F1 = F 2 ΣFx = 0 → F1 = P

ΣFy = 0 → F3 = 0 ΣFy = 0 → F3 = 0 ΣFy = 0 → F2 = 0

Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr

Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 4
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN Behcet DAĞHAN

y F1 F2 F1 F2
∟
F3 60o 60o
o
60 60o

F3 P
F1 F2
F2 60o F2 60o
F1 F1
ΣFy = 0 → F1 = F 2
60o 60o F1 = F 2 = F 3 60o 60o F1 = F 2 = P
F3 P

y F1 = 0
F4
∟

EF = 0
y'
∟
∟

F1 F2
∟ F2 = 0
x' L
F3 y

ΣFx' = 0 → F1 = F 2 ΣFy = 0 → F1 = 0 İki sabit mesnet arasındaki çubuk kuvvet taşımaz.

ΣFy = 0 → F3 = F 4 ΣFy' = 0 → F2 = 0 EF = 0

Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr

Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 5
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN Behcet DAĞHAN

Kafes sistemler tasarlanırken bazen yukarıdaki gibi iki tane kablo çapraz olarak takılabilir.

Bu durumda kablolardan sadece birisi yük taşır.

Eğer hangisinin yük taşıdığı kestirilemiyorsa o zaman herhangi birisi yük taşıyan eleman olarak alınır. Diğerinin yük taşımadığı kabul edilir.

Yapılan hesaplamanın sonucunda yük taşıdığı düşünülen kabloda çekme kuvveti bulunursa demekki yapılan kabul doğrudur.

Basma kuvveti bulunursa, bir kablo basma kuvveti taşıyamayacağı için yapılan kabulün tersi doğrudur.

A AB AB A B AB AB B Bir düğümde çekme olan çubuk kuvveti diğer düğümde de çekmedir.

AB kuvveti A düğümünde çekme ise B düğümünde de çekmedir.

A AB AB A B AB AB B Bir düğümde basma olan çubuk kuvveti diğer düğümde de basmadır.

AB kuvveti A düğümünde basma ise B düğümünde de basmadır.

Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr

Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 6
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/1
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistemin her bir çubuğunun taşıdığı kuvveti
bulunuz. Bütün üçgenler eşkenardır.

Çözüm
Verilenler:
y
L1 = 4 kN
L2 = 8 kN Ax 2 2
L3 = 2 kN 30o x

∟
Ay C
2 2
2 2 Tekerlekli mesnette ortaya
çıkan tepki kuvveti
daima dayanma yüzeyine diktir.

∟
C düğümü: CD C

İstenenler: y 60o 30o

y' BC
AB = ? o C
Çubukların boyunu 2 birim alalım. 30 C = BC cos30o
AE = ? BC o
o 30 x

∟
60 CD = BC cos60o
BC = ?
ΣMA = 0 C = 13 kN

→
BD = ? CD
BE = ? − 4 (1) − 8 (2) − 2 (3) + C sin30o (4) = 0 ΣFy = 0 → C sin30o − CD sin60o = 0 → CD = 7.51 kN
CD = ? C = 13 kN o
ΣFy' = 0 → C − BC cos30 = 0 → BC = 15.01 kN
DE = ?
Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 7
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/1
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistemin her bir çubuğunun taşıdığı kuvveti
bulunuz. Bütün üçgenler eşkenardır.

Çözüm (devamı)
Verilenler:
D düğümü: Bir çubuğun bir düğümünde çekme olan çubuk kuvveti,
L1 = 4 kN diğer düğümünde de çekmedir. CD kuvveti C düğümünde
y
L2 = 8 kN çekme olarak bulunduğu için
BD CD = 7.51 kN D düğümünde de çekmedir.
L3 = 2 kN
60o 60o
DE
D x E düğümü:

y
2 kN AE BE
B düğümü:
ΣFy = 0 60 o
60 DE = 6.35 kN
o
y
CD sin60o − BD sin60o − 2 = 0 E x 8 kN

İstenenler: BD = 5.2 kN AB B BC = 15.01 kN

4 kN
ΣFx = 0 60o
60 o x
AB = ? ΣFx = 0
AE = ? ED + BE cos60o − AE cos60o = 0
CD cos60o + BD cos60o − DE = 0 BE = 4.04 kN BD = 5.2 kN
BC = ? ΣFy = 0
DE = 6.35 kN ΣFx = 0
BD = ? BE sin60o + AE sin60o − 4 = 0
BE = ? AB + BE cos60o − BD cos60o − BC = 0
AE = 8.66 kN BE = − 4.04 kN
CD = ? ↑ AB = 15.59 kN
DE = ? Yön belirtir.
Behcet DAĞHAN Seçilen yönde değil, ters yöndedir.
www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 8
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/2
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistemin BD ve BE çubuklarının taşıdığı kuvvetleri bulunuz.
Bütün iç açılar ya 60o veya 120o dir.

Çözüm
Verilenler:
G düğümü: E düğümü:
L
BE DE
FG EG DE 60o
o
120 o 60
BE 60o
120o G 60o
E
60o
EG
EG = L
L

EG L BE = EG = L
––––––– o
= –––––––
sin120 sin120o
BE = L

EG = L
B düğümü: Bu kafes sistemin tamamı üçgenlerden
AB meydana gelmemiştir.
60o
Fakat rijit bir yapı ortaya çıkmıştır,
FG AB BE 60o yük taşıyabilmektedir.
60o
B 60o
İstenenler: L 60o 60o BD
o
60o
BD = ? 60 BD
EG BE = L
BD = BE = L
BE = ?
BD = L
Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 9
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/3
Şekildeki gibi mesnetlenmiş olan kafes sistemin her bir çubuğunun kütlesi 40 kg olduğuna göre her bir
çubuğa gelen ortalama kuvveti hesaplayınız.

Çözüm
Verilenler: W = mg

m = 40 kg WT WT = 40 (7) (9.81) = 2747 N

L=8m Kafes sistemin tamamının ağırlığı
g = 9.81 m/s 2 Çubukların ağırlıklarını, ihmal etmediğimiz zaman,
uç noktalarındaki pimlere etki eden iki kuvvete böleriz.
Bir çubuğun ağırlığına W diyelim.
A düğümü:
W = 392 N
A C
AE ve AB çubuklarının y
Kafes sistem yükleme açısından ve ΣFy = 0
ağırlıklarının yarısını
aynı zamanda geometrik olarak simetrik olduğu için: AE
A düğümüne etki → W A − W − AE sin60o = 0
ettiririz.
AE = CD AB = BC BE = BD
A 60o AE = 1133 N
İstenenler: A = C = WT / 2 = 1373 N AB x
ΣFx = 0
AB = ? E düğümü:
A = 1373 N AB − AE cos60o = 0
AE = ?
y
BC = ? ΣFy = 0 → AE cos30o − 1.5 W − BE cos30o = 0 AB = 566 N
1.5W
BD = ? BE = 454 N
BE = ? DE
E
CD = ? x ΣFx = 0 → AE sin30o + BE sin30o − DE = 0

DE = ? AE = 1133 N BE DE = 794 N
30o 30o
Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 10
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/4
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistem, dış taraftaki çubuklardan ve içerideki iki çapraz
kablodan oluşmuştur. AC ve BD kabloları basma taşıyamayan elemanlardır. L yükü (a) B düğümüne,
(b) C düğümüne uygulandığı zaman elemanlarda ortaya çıkan kuvvetleri bulunuz.

Çözüm
Verilenler:
İki tane kablo çapraz olarak takıldığı zaman kablolardan sadece birisi yük taşır. Eğer
L hangisinin yük taşıdığı kestirilemiyorsa o zaman herhangi birisi yük taşıyan eleman
olarak alınır. Diğerinin yük taşımadığı kabul edilir. AC nin çekme taşıdığını ve
BD nin yük taşımadığını kabul edelim. BD = 0
(a) L yükü B den uygulanıyor:

B düğümü: C düğümü: D düğümü:

y y y
AC AD
L BC = L

B C D
AB CD
x x CD x
D
İstenenler:
BC
AC
AB = ? BC = L
3
5 ΣFy = 0 → AD = 0
AC = ? ΣFx = 0 → AB = 0 4
AD = ? CD
BC = ? ΣFy = 0 → BC = L
CD = 4L / 3
BD = ? AC kuvveti pozitif çıktı.
BD = 0
Demekki yapılan seçim doğrudur.
CD = ? AC = 5L / 3 →
AC kablosu yük taşır. BD kablosu taşımaz.
Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 11
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/4
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistem, dış taraftaki çubuklardan ve içerideki iki çapraz
kablodan oluşmuştur. AC ve BD kabloları basma taşıyamayan elemanlardır. L yükü (a) B düğümüne,
(b) C düğümüne uygulandığı zaman elemanlarda ortaya çıkan kuvvetleri bulunuz.

Çözüm (devamı)
Verilenler:
İki tane kablo çapraz olarak takıldığı zaman kablolardan sadece birisi yük taşır. Eğer
L hangisinin yük taşıdığı kestirilemiyorsa o zaman herhangi birisi yük taşıyan eleman
olarak alınır. Diğerinin yük taşımadığı kabul edilir. AC nin çekme taşıdığını ve
BD nin yük taşımadığını kabul edelim. BD = 0
(b) L yükü C den uygulanıyor:

B düğümü: C düğümü: D düğümü:

y
AC y
AD
y
B C D
AB CD
x x CD x
D
İstenenler:
BC L
AC
AB = ? L
3
5 ΣFy = 0 → AD = 0
AC = ? ΣFx = 0 → AB = 0 4
AD = ? CD
BC = ? ΣFy = 0 → BC = 0
CD = 4L / 3
BD = ? AC kuvveti pozitif çıktı.
BD = 0
Demekki yapılan seçim doğrudur.
CD = ? AC = 5L / 3 →
AC kablosu yük taşır. BD kablosu taşımaz.
Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 12
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Kesim Yöntemi Behcet DAĞHAN
Elemanların taşıdığı kuvvetleri bulmak amacı ile aşağıdaki gibi kesim yapılarak sadece kafes sistemin bir kısmının dengesi incelenebilir.

Dengesi incelenen kısmın denge kategorisi genel kategori ise üç tane bağımsız denklem vardır.

F F
GE Yandaki denklemler yerine alternatif
G E G
ΣFx = 0 denge denklemleri de kullanılabilir.
Bilinmeyenlerden iki tanesinin tesir
BE ΣFy = 0
A çizgisinin kesiştiği bir noktaya göre
A D y ΣMA = 0 moment alınarak bir denklemden bir
B C B BC bilinmeyen direk olarak bulunabilir.
x A

Kesim yöntemi ile en fazla 3 bilinmeyen bulunabilir.

Dolayısı ile, mecbur kalmadıkça, bir kesimde 3 ten fazla eleman kesmemeye dikkat edilir.
Eğer bilinmeyen sayısı 3 ten fazla ise birden fazla kesim yapılabilir.
F

Belirsiz durum ortaya çıkmaması için Kesim çizgisi düğümlerden geçmemelidir. !

A D
Kafes sistemlerin çözümünde
A D sadece düğüm yöntemini veya sadece kesim yöntemini kullanmak yerine
iki yöntem birlikte de kullanılabilir.
Mesnet tepkileri kafes sistemin tamamının dengesinden de bulunabilir.
Behcet DAĞHAN
www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 13
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/5
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistemin BC, BE ve BF elemanlarındaki
kuvvetleri bulunuz. Üçgenler eşkenardır.

Çözüm
Verilenler:

L BC

BE 1
sin60o
60o
60o 60o AB

EF 1 60o 60o
60o

BF
y
60o 60o
x
EF
ΣME = 0 ΣMD = 0

BC (sin60o) − L (1) = 0 BC (sin60o) − BE sin60o (1) = 0 ΣFy = 0

BC = L/sin60o BC = BE = L/sin60o BF sin60o − L = 0

İstenenler:

BC = ? BF = L/sin60o
BE = ?
BF = ?
Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr
Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 14
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/6
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistemin GM elemanındaki kuvveti bulunuz.

Çözüm
Verilenler:

12 m
9m
6m
8x3m
1 GH
3
GM
5
3 α
S
ΣMS = 0
MN K

K = 4L GM sinα (12) + L (12) + L (9) + (L/2) (6) − K (6) = 0

↑
Kafes sistemin GM = 0
tamamının dengesinden bulunur.
İstenenler:

GM = ? GM çubuğundaki kuvveti, düğüm yöntemi ile bulmamız istenseydi altı tane pimin dengesini incelememiz gerekecekti.
Burada bir tek denge denklemi ile sonuca gidilmiştir.

Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr

Behcet DAĞHAN
Statik Yapılar 4.1. Düzlem Kafes Sistemler 15
Behcet DAĞHAN

Behcet DAĞHAN
Örnek Problem 4/7
Şekildeki gibi mesnetlenmiş ve yüklenmiş olan kafes sistemin IJ elemanındaki kuvveti bulunuz.

Çözüm
Verilenler:

Boyutlar metre cinsindendir.

7

IJ

ΣMD = 0

A = 150 kN IJ (7) + 75 (10) + 25 (16) − A (20) = 0

↑
Kafes sistemin IJ = 264.29 kN
İstenenler: tamamının dengesinden bulunur.

IJ = ?
IJ çubuğundaki kuvveti, düğüm yöntemi ile bulmamız istenseydi beş tane pimin dengesini incelememiz gerekecekti.
Burada bir tek denge denklemi ile sonuca gidilmiştir.

Behcet DAĞHAN www.makina.selcuk.edu.tr

Behcet DAĞHAN