Eyüp’ten Ejderli Bir

Tafl Suluk
Ferize fien
Prof. Dr. Hakk› Acun
Gazi Üniv. Fen. Edeb. Fak. Ö¤rt. Üyesi

Sizlere tan›tmaya çal›flaca¤›m›z tafl

suluk (1), Eyüp Belediyesi Kültür
Evi’nin bahçesinde bulunmaktad›r.
Belediye Baflkan Yard›mc›s› Osman
Sak taraf›ndan Eyüp, Münzevi K›flla
Caddesi ve Münzevi Caddesi’nin bir-
leflti¤i köflede Koca Yusuf Efendi Çefl-
mesi haznesinin üst penceresi üzerin-
de ters çevrilmifl kapak tafl› olarak
kullan›lmaktayken, oradan getirildi¤i
ifade edilmifltir.
Suluklar hakk›nda bugüne kadar
çok az kifli çal›flm›flt›r. (2) Bunun bafl›n-
Foto¤raf 1 Edirne Karamustafa Pafla Çeflmesi da rahmetli Prof. Dr. Y›lmaz Önge
gelmektedir. Önge, suluklar›: 1- fia-
d›rvan suluklar›, 2- Maksem suluklar›,
3-Çeflme suluklar›, 4- Müstakil suluk-
lar ve 5- Münferit suluklar olmak üze-
1 Bu suluk hakk›nda re befl grup alt›nda incelemifltir. (3)
bilgi veren ve var- fiad›rvan suluklar›na, Üsküdar
l›¤›n› bize bildi-
ren Prof. Dr. H.
Mihrimah Sultan Camii (1548) flad›r-
Örcün Bar›flta’ya van›ndaki sulu¤u, Maksem suluklar›na
ve sulu¤un foto¤- Süleymaniye Camii (1557) revakl› av-
raflar›n› çeken
Araflt›rma Görev- ludaki sulu¤u, Çeflme suluklar›na,
lisi Murat Çer- Edirne Merzifonlu Karamustafa Pafla
kez’e teflekkürü Çeflmesi (1667) sulu¤u (foto¤raf 1-2),
borç bilirim.
2 Önge 1981 1-15: Müstakil suluklara Edirne Selimiye
Ünver-Önge Camii içinde, müezzin mahfilinin al-
1981, 339-374;
t›ndaki sulu¤u ve Münferit suluklara
3 Önge 1983; 23-
33: Önge 1991, ise, fiehzade Camii’nin Direkleraras›
99-116. caddesine bakan hazire duvar›nda, bir
Önge 1981, 2-6
4 Ünver-Önge
hacet penceresinin iki taraf›ndaki su-
1981, 346 luklar› örnek olarak verir. Bu arada,
Ünver / Önge bir yay›n›nda (4), Aynal›
selsebil diye tan›mlad›¤›, de¤iflik sevi-
yelerde çanaklardan oluflan çeflmele-
Foto¤raf 2 re, suluklu çeflme denilmesi daha do¤-
EYÜP SULTAN
SEMPOZYUMU ru olaca¤› inanc›nday›m.

198
 Bizim ejderli suluk bugüne kadar
hiçbir yay›nda yer almam›fl ve hiçbir
gruba da girmemektedir. Fonksiyonu
hakk›nda kesin bir bilgiye sahip de¤i-
liz.
Ejderli tafl suluk, kareye yak›n dik-
dörtgen planl›d›r. Bir köflesi k›r›kt›r.
Bu dikdörtgenin içine, oyulmufl 87
cm. çap›nda, 5 cm. aral›kl›, içiçe geç-
mifl dört k›vr›m aç›lm›flt›r. (Foto¤raf:
3) En d›fl k›vr›mda, karfl›l›kl› yar›m hi-
lal gövdeli iki ejder motifi yer almak-
tad›r. Ejderlerden bir tanesi çok güzel
belli olmas›na ra¤men, di¤er uçtaki Foto¤raf 3 Eyüp Tafl Suluk
sanki tamamlanmam›flt›r. Birinci ej-
der, a¤z›n› açm›fl, burnu hafifçe yuka-
r› do¤ru k›vr›lm›fl, sivri diflli ve yuvar-
lak gözlüdür. (Foto¤raf: 4) A¤z›n›n
içinde suyun girmesi veya ç›kmas›
için aç›lm›fl bir delik bulunmaktad›r.
Bafl taraftan kuyru¤a do¤ru incelen
gövdede, enine ve boyuna at›lan çiz-
gilerle pullar oluflturulmufltur. ‹kinci
ejderin, gövdesi ve bafl› belirlenmifl,
a¤z›n›n içine bir delik aç›lm›flt›r. (Fo-
to¤raf: 5-6) Tafl›n k›r›k k›sm› gövde-
nin tam ortas›na isabet etmektedir.
Sulu¤un ortas›nda, ejderlerin kuyruk-
lar› gibi sonuçlanan, uçlar› birbirleri- Foto¤raf 4
ne do¤ru k›vr›lan birer yaprak veya
rumi motifleri yer al›r. Buras› suyun
dönüfl yerini oluflturmaktad›r. Her iki
ejderin de a¤z›n›n içine aç›lan delik,
yan taraftan birisi suyun kayna¤›na,
di¤eri döküldü¤ü yere ba¤lanm›flt›r.
(Foto¤raf: 6) Su ak›t›ld›¤› zaman içiçe
geçen helezonlar gibi görülen çok gü-
zel su oyunuyla karfl›lafl›r›z. Buna pek
benzemeyen fakat k›vr›ml› su yolu
fleklindeki su oyununun Divri¤i Ulu
Cami Darüflflifas› (1229), Konya Ka-
ratay (1251) ve ‹nceminareli Medre-
seler’in (1258-1279) havuzunda da Foto¤raf 5
görürüz.
to¤raf: 7) de¤iflik seviyelerdeki kâse-
Suluk denildi¤i zaman, bir insan›n
lerden oluflan suluk akla gelmektedir.
e¤ilerek su içebilece¤i seviyede, kâse-
Bizim size tan›tt›¤›m›z ejderli tafl›n
si bulunan, foto¤raf: 1-2’de örne¤ini
bir suluk olabilece¤i akla gelmemek-
verdi¤imiz Edirne Kara Mustafa Pafla
tedir. Bugün, yaln›z haziresi ve ana
sulu¤u veya Manisa Saruhan Bey Par- EYÜP SULTAN
caddeye bakan çeflmesi kalan Sivas
k› (XIX. Yy.) köflesinde yer alan (fo- SEMPOZYUMU
Numan Efendi Kütüphanisin (1758) (5)
199
 tüphanesi’ndeki suluk, caddenin yük-
selmesiyle adeta cadde ile ayn› sevi-
yeye gelmifl, yükseltisi kaybolmufltur.
Önceleri bir insan›n e¤ilerek içebile-
ce¤i seviyede, bir demir parmakl›kla
d›flar› aç›lmaktayd›. Bu suluk bizim ej-
derli tafl›m›z gibi içiçe geçen volütler-
den oluflmaktad›r. Yaln›z burada ke-
narlar›nda ejderleri yoktur. Ejderli su-
lukta ise, buradaki gibi deli¤in bir ucu
kâseye aç›lmamaktad›r. Manisa Mü-
zesi’nde de böyle bir tafl suluk daha
Foto¤raf 6
vard›r. (foto¤raf: 9) Bunun da kâse
k›sm› yoktur. Ama suyun akt›¤› yerde
bir ba¤lant› profilen rastlan›r. Muhte-
melen bu ve ejderli suluk da bir kâse-
ye ba¤lanmaktayd›. Ejderli suluk e¤er
bir çeflmeye ba¤l› de¤ilse, herhangi
bir yerdeki (muhtemelen hamamda)
f›skiyeli havuzun üst teknesi olmal›-
d›r.
Ejderli sulu¤un tarihlendirilmesine
gelince, en büyük sorun burada orta-
ya ç›kmaktad›r. Sulu¤u tarihlendire-
bilecek bir eleman› veya verisi yok-
tur. Getirildi¤i yere göre, yani Koca
Foto¤raf 7
Yusuf Efendi (ölümü H. 1104 / M.
5 Acun 1988, 191
6 Haskan 2/1993, 1692)(6) Çeflmesi’ne göre tarihlendir-
121 : Haskan mek, çeflmeyle bir ilgisi olmad›¤› için,
1996, 397’de
H.1201 / M.1787 yanl›fl olaca¤› düflüncesindeyiz. Sivas
tarihli bir vakf›- Numan Efendi Kütüphanesi’ndeki ör-
n›n oldu¤unu ö¤-
reniyoruz. Bu du- ne¤e göre tarihlendirilirse, XVIII. yy.
rumda Haskan ortalar›na; ortas›ndaki rumilere ve ifl-
2/1993, 121’deki
bilgilerle; Haskan lenifline göre tarihlendirilirse,
1996, 397’deki XVII. yy. ortalar›na tarihleleyebi-
bilgiler çeliflmek-
te veya ayr›nt›l› liriz.
verilmemifl. Hem Sulu¤un ejderlerle süslenmesi ise,
Koca Yusuf Efen-
di’nin 1962’de öl- eski bir gelene¤in yans›mas› olarak
dü¤ü söyleniyor, ortaya ç›kmaktad›r. Bilindi¤i gibi,
hem de 1787’de
vakf›ndan bahse- Uzak Do¤u’nun tipik hayvan› olan ej-
diliyor. Vakf› der,(7) Anadolu Selçuklu dini ve sivil
acaba daha sonra-
ki evlad› taraf›n- yap›lar›nda s›kça yer al›r. Osmanl›
dan m› yap›lm›fl, döneminde de ayn› s›kl›kla karfl›m›za
aç›kça belli de¤il.
7 Bu konuda daha ç›kar. Yaln›z, önceleri takvim hayva-
fazla bilgi için n›, bulut sembolü olarak kullan›lan ej-
bkz. Öney 1969,
171-193 : ‹nal derler, Osmanl› ve sonraki dönemler-
1971, 153-184 : de onu de¤ifltirerek tan›nmayacak ha-
Acun 1993, 1-20. Foto¤raf 8
sulu¤u (foto¤raf: 8), bizim ejderli su- le getirecek kadar onunla oynanm›fl-
EYÜP SULTAN lu¤un da böyle bir suluk oldu¤unu dü- t›r. Çin sanat›nda, bizim suluktaki gi-
SEMPOZYUMU flündürtmektedir. Numan Efendi Kü- bi ardarda gelen ejderler iyi ve kötü-

200
yü, karanl›kla ayd›nl›¤› (gece ile gün-
düzü) sembolize etti¤i bilinir. Fakat
Türk sanat›nda bu tür örneklerle hiç
karfl›laflmamaktay›z. S›kça görüleni,
gövdeleri birleflen, a¤›z a¤›za gelen
veya a¤›zlar› aras›ndaki bir yuvarla¤›
›s›rmaya çal›flan›d›r. G. ‹nal’›n M. W.
Visser’den nakletti¤ine göre, (8) "... iki
ejder aras›nda top gibi yuvarlak bir
nesnenin bulundu¤u tasvirler, Do¤u
Asya ve Çin sanat›nda bilinen ve bel-
li bir anlam ifade eden motiflerdi. Bu-
lutlar› sembolize eden ejderler, orta-
s›ndaki yuvarlak topu veya inciyi yut-
tuklar› zaman, bereket getirici ya¤- Foto¤raf 9 Sivas Numan Efendi Kütüphanesi sulu¤u

mur yeryüzüne düfler." der. Ayr›ca bu

motifler ayn› anlamda Türklerin gel-
dikleri bölgelerde ve Anadolu’da da
ortaya ç›kar. Bizim örne¤imizin de
ayn› anlamda, yani bereket sembolü
olarak kullan›lmas› muhtemeldir.
Önerimiz, yüzy›llar›n gelene¤ini
bizlere tafl›yan bu tafl sulu¤un; suluk
veya f›skiye teknesi olarak, fonksiyo-
nuna uygun hale getirilerek kullan›l-
mas›d›r.*

B‹BL‹YOGRAFYA

Acun 1998 ; H. Acun, "Sivas ve Çevresi Tari-

hi Eserlerinin Listesi ve Turistik
De¤erleri", Vak›flar Dergisi, XX
(1988), s.183-220.
; H. Acun, "Ejder Motifli Kap›
Foto¤raf 10 Manisa Müzesi Tafl Sulu¤u
Acun 1993
Tokmaklar› ve De¤iflik Örnekler", Önge 1981 ; Y. Önge, "Türk Su Mimarisin-
Sanat Tarihinde ‹konografik de Suluk Ad›n› Verdi¤imiz Çefl-
Araflt›rmalar, Güner ‹nal’a Arma- meler", Selçuk Üniversitesi
8 ‹nal 1971, 163.
¤an, Ankara 1993, s.1-20. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1,
* Yay›nlayan›n
Haskan 2/1993 ; M. N. Haskan, Eyüp Tarihi II, (1981), s.1-15. Notu: Sn.
‹stanbul 1993. Önge 1983 ; Y. Önge, "Vak›f Müessesesin- Acun’un yazd›kla-
r› ve söyledikleri-
Haskan 1996 ; M. N. Haskan, Eyüp Sultan Ta- de Su ve Önemi", 1. Vak›f Haf- ni dikkate alarak,
rihi, ‹st. 1996. tas›, 5-11 Aral›k 1983, s.23-33. Belediyemiz Kül-
‹nal 1971 ; G. ‹nal, "Susuz Han’daki Ejder Önge 1991 ; Y. Önge, "F›skiyeli Türk Çefl- tür evi bahçesin-
de gerekli çal›fl-
Kabartmalar›n›n Asya Kültür meleri", Vak›flar Dergisi XXII malar› bafllatm›fl-
Çevresi ‹çindeki Yeri", Sanat Ta- (1991), s.99-116. t›r.
rihi Y›ll›¤›, IV, (1971), s.153-184. Ünver-Önge 1981 ; A.S. Ünver – Y. Önge, "Selse-
Öney 1971 ; G. Öney, "Anadolu Selçuklu Sa- billerimiz", Vak›flar Dergisi XII
nat›nda Ejder Figürleri", Belleten (1981), s.339-374. EYÜP SULTAN
XXXIII / 130 (1969), s.171-193. SEMPOZYUMU

201