BOÄ MOÂN HOAÙ DÖÔÏC

PGS.TS. LEÂ MINH TRÍ

 ÑAÏI CÖÔNG VEÀ ÑAU

Trieäu chöùng ñaàu tieân ñi khaùm beänh

Do nhieàu nguyeân nhaân

Cöôøng ñoä ñaùp öùng khaùc nhau

Do hoaøn caûnh

Do tö töôûng

Tình traïng taâm lyù

Ngöôõng chòu ñau khaùc nhau

Ñöôøng truyeàn caûm giaùc laø caùc neuron

(noäi taïng, da, cô xöông khôùp)

Daãn truyeàn veà söøng sau cuûa tuyû soáng

Caáu taïo = 2 loaïi sôïi :

Sôïi daøy vaø nhanh Aα : 70-100 m/s

Sôïi maûnh vaø chaäm A vaø C : 0,5-2 m/s

Baét cheùo leân ñoài thi – Voû naõo

 Caûm giaùc ñau

Nguyeân nhaân gaây ñau

Vaät lyù : ñuïng, giaäp, cheøn eùp, xoaén vaën…

Hoaù hoïc : coân truøng ñoát, H2O2

Nhieät ñoä : noùng, laïnh

Bradykinin, prostaglandin, leucotrien, chaát P…

 Gaây ñau, vieâm, soát

Cô cheá kieåm soaùt ñau

-Taàng ngoaïi bieân : öùc cheá tieàn synapse (enkephalin)

- Taàng tuyû soáng : öùc cheá ñau nheï

- Taàng treân tuyû soáng : enkephalin

- Taàng trung öông : caùc opioids noäi sinh

 Nhu moâ naõo  dynorphin

 Döôùi ñoài, tuyeán naõo thuøy  endorphin

 Heä thoáng choáng ñau cô theå  Met, Leu enkephalin

ÑIEÀU TRÒ ÑAU

Morphin vaø daãn chaát

(Giaûm ñau gaây nguû)
3

Aspirin hay paracetamol

2
+ codein, d-propoxyphen

Caùc NSAIDs, paracetamol

1
Aspirin, floctafenin
PHAÂN LOAÏI CAÙC THUOÁC GIAÛM ÑAU

 Giaûm ñau thuaàn tuyù : floctafenin

 Haï nhieät – Giaûm ñau : paracetamol

 Caùc NSAIDs : Khaùng vieâm, haï nhieät, giaûm ñau

 Caùc thuoác giaûm ñau gaây nghieän

 CAÙC THUOÁC GIAÛM ÑAU GAÂY NGHIEÄN

 Giaûm ñau maïnh

 Gaây saûng khoaùi, an thaàn, gaây nguû

 ÖÙc cheá trung taâm hoâ haáp

 ÖÙc cheá trung taâm ho

 Gaây co ñoàng töû, taêng tröông löïc cô

 Taùo boùn, gaây noân, buoàn noân

 Gaây nghieän
MORPHIN
Chieát töø nhöïa caây Papaver somniferum

Opium (nhöïa thuoác phieän : ít duøng)

Coù 2 nhaân alcaloid cô baûn trong caây thuoác phieän

CH3O
RO
N
CH3O
CH2
O
N CH3

OCH3
R'O
OCH3

Phenanthren (morphin)
Benzylquinolein (Papaverin)
 CH3
CAÙC DAÃN CHAÁT TOÅNG HÔÏP TÖØ MORPHIN
N

R'

R"
RO O
Teân chaát R R’ R” Coâng duïng

Morphin H H Giaûm ñau

H OH

Codein CH3 H Nhö treân Giaûm ñau, öùc cheá phaûn xaï
ho

Ethylmorphin C2H5 H Nhö treân Nhaõn khoa

Dionin

Diacetyl morphin CH3CO H Giaûm ñau

Heroin (Ñaõ bò caám)
OCOCH3
H
Hydromorphon H H H2 Giaûm ñau
(Dihydromorphinon)
H2
Dilaudid
O
Hydrocodone CH3 H Nhö treân Giaûm ñau, öùc cheá
(Dihydrocodeinon) phaûn xaï ho
Dicodid

Oxymorphon H OH Nhö treân Giaûm ñau

Oxycodon CH3 OH Nhö treân Giaûm ñau, öùc cheá

(Dihydrohydroxycodeinon) phaûn xaï ho

Dihydrocodein CH3 H H2 ÖÙc cheá phaûn xaï ho

Paracodin H2
OH
H
Dihydromorphin H H Nhö treân Giaûm ñau

Methyldihydromorphinon H H Giaûm ñau

H2
H2

CH3 O
 OH phenol HO 3
1
N baäc 3
11
Caàu noái ether O 9
N CH3
15
16
6
OH alcool HO
Noái ñoâi

Giaûm ñau yeáu hôn

Ít gaây nghieän hôn

Ít taùc duïng phuï treân taâm thaàn

CAÙC BIEÁN ÑOÅI COÙ LIEÂN QUAN CAÁU TRUÙC MORPHIN

 R3 R1
R4 N
H3C N
R2
COOC2H5
(R 5)
Meperidin HO 3
1

11
Taùc duïng raát maïnh (fentanyl….) O 9
N CH3
15
Gaây nghieän maïnh
16
6
HO

Khoâng caàn noái ñoâi vaø caàu ether nöõa

Coù nhieàu chaát giaûm ho, trò tieâu chaûy

 H3C

R1 R3 N CH3
C
R2 R4 CH3

H3C O

CAÙC CHAÁT CAÁU TRUÙC TÖÔNG TÖÏ METHADON

Khoâng caàn nhoùm theá ngoaïi vi

Khoâng caàn caàu noái ether

Gaây nghieän nheï hôn

LIEÂN QUAN CAÁU TRUÙC VAØ TAÙC ÑOÄNG

HO o N baäc 3, nhoùm theá nhoû

o C trung taâm khoâng noái H

O
N CH3
o Nhoùm phenyl noái C*
HO
o 2 C noái C* vaø N baäc 3

Xöông soáng giaûm ñau cuûa morphin

CAÙC NGOAÏI LEÄ
O

C CH2CH3
Diampromid
N
CH3
CH2 CHN
CH2CH2
CH3

N
CH2 OC2H5
O2N N
CH2CH2N(C2H5)2 Etonitazen
 5 10 15
H-Glu-Leu-Thr-Gly-Gln-Arg-Leu-Arg-Gln-Gly-Asp-Pro-Asn-Ala
30
Leu-Ser-His-Glu-Leu-Ala-Asn-Pro-Gly-Glu-Gly-Asp-Asn-Ala-Gly
45
Leu-Ala-Asp-Leu-Val-Ala-Ala-Glu-Lys-Lys-Asp-Glu-Gly-Pro-Tyr
60
Arg-Lys-Asp-Lys-Pro-Pro-Ser-Gly-Trp-Asg-Phe-His-Glu-Met-Arg
61
Tyr
Methionin
Enkephalin
Gly-Gly
65
Met-Phe
70
Thr-Ser-Glu-Lys-Ser

Val-Leu-Pro-Thr-Gla ß - Endorphin
80
Thr-Leu-Phe-Lys-Asn
85
Asn-Lys-Ile-Ile-Ala
91
Caùc endorphin
Ala-Tyr-Lys-Lys-Gly-Glu-OH
HO MORPHIN HYDROCLORID

O Chieát xuaát töø nhöïa

N CH3 .HCl.3H2O
Taùch = amoniac (OH phenol)
HO

Tinh theå kim, boät traéng, ñaéng

Thaêng hoa trong khoâng khí

Deã maát nöôùc keát tinh ôû 100OC

Noùng chaûy 200OC keøm phaân huûy

Tuûa vôùi TT alkaloid

o Dragendorff : tuûa ñoû cam

o Frohde (amonimolypdat/H2SO4) : tím  xanh

o Marquis : ñoû tía  tím

Kieàm vaø carbonat kieàm : taïo muoái vaø tuûa base

Taïo ester vaø ether (do OH alcool vaø OH phenol)

Khöû Oxy (do OH phenol)

 Khöû FeCl3 : taïo pseudomorphin

 Khöû KIO3/H+  Iod

 Khöû kaliferrycyanid/H+  xanh Prusse

HO HO OH

K3[Fe(CN)6]/HCl
O O O + H4[Fe(CN)6]
N CH3 N CH3 H3C N

HO HO OH

3H4[Fe(CN)6] + 4FeCl3  Fe4[Fe(CN)6] + 12KCl

Khöû nöôùc taïo apomorphin

HO HO HO

O O O
_ H2O To
N CH3 N CH3 N CH3
+
H
HO

HO HO

HO HO
N CH3 N CH3
Taïo saûn phaåm azo hoaù (do OH phenol)

HO N N SO3H

O
H N CH3
HO H
H

Taïo tuûa traéng vôùi AgNO3

Ñònh löôïng

 PP moâi tröôøng khan

 PP baïc keá (Morh hay Charpentier Vohlard)

 PP trung hoaø

 PP ño quang phoå UV 285nm

 So maøu  2-nitrosomorphin ño 450nm

Coâng duïng

Giaûm ñau maïnh trong chaán thöông, phaãu thuaät

Ñau do phoûng naëng, soûi maät

Taùc duïng phuï

Taùo boùn, öùc cheá hoâ haáp-tuaàn hoaøn, gaây noân

Thaän troïng

Suy gan, suy thaän

Khoâng duøng cho treû < 60 thaùng

H3CO
CODEIN (PHOSPHAT)

O
Chieát töø nhöïa opium
N CH3 .H3PO4

HO Baùn toång hôïp

HO H3CO

H3C N CH3 Cl
O O
CH3
N CH3 + CH3OH N CH3
KOH

HO HO
Khoâng cho phaûn öùng cuûa OH phenol

Cho phaûn öùng cuûa alkaloid

UV max ôû 284nm

Ñònh löôïng : moâi tröôøng khan

Giaûm ñau keùm morphin, ít gaây nghieän hôn

Duøng phoái hôïp aspirin hay paracetamol

Giaûm ho (ít duøng)

 CH3COO
HEROIN
(Diacetylmorphin) O
N CH3

CH3COO

Giaûm ñau maïnh 2-3 laàn morphin

Gaây nghieän maïnh

Bò caám söû duïng

CAÙC DC HYDROGEN HOAÙ 7-8, OH  =O

RO
R = H Dihydromorphinon
O (Dilaudid)
N CH3
Giaûm ñau
O

R = CH3 Dihydrocodeinon (Dicodid)

Trò ho
CAÙC DC HYDROGEN HOAÙ 7-8, THEÂM OH ÔÛ C14
RO
R = H (Oxymorphon)
OH
O R = CH3 (Oxycodon)
N CH3

Giaûm ñau maïnh

Gaây nghieän maïnh

CAÙC DC DO THAY ÑOÅI NHOÙM N-CH3 (NALBUPHIN)

HO
O

Cl
CH2 Cl2
O OH + O
O OH
NH O
Cyclobutan carbonyl clorid N
O
14-hydroxydihydro- O O
normorphinon HO

LiAlH4 / THF
O OH
N

HO
Nalbuphin

Giaûm ñau toát

Khoâng gaây leä thuoäc thuoác

CAÙC DC BAÙN TOÅNG HÔÏP

Caùc chaát coù taùc duïng giaûm ñau

Caùc chaát ñoái khaùng morphin

Caùc chaát trò ho

Caùc chaát trò tieâu chaûy

 CAÙC DC GIAÛM ÑAU Tramadol
H3C
O CH3 Giaûm ñau maïnh

Ít taùc duïng phuï

N
CH3

SD daïng vieân neùn

HO

Phoái hôïp aspirin hay paracetamol

Meperidin
H3C N
COOC2H5

Gaây nghieän nheï

Giaûm ñau ruoät, baøng quang, töû cung

 O
N CH3 Ethoheptazin
N N CH3
O CH3 N N N

O O
N CH3

CH3
O

N
Alfentanyl
H3C

O N
O
CH3
Fentanyl N O

O
Remifentanyl N CH3

O
O

CH3
 H3C
O H3C
O N CH3
H3C N
N CH3
S
H3C O

Sufentanyl Methadon

CH3 O

N CH3
O CH3
N
N H3C CH3
O
O

Dextromoramid
Dextropropoxyphen
HO HO

N CH2
N CH3 OH
H

Levorphanol Butorphanol
HO

Buprenorphin
H N
H3C
O H
H3C OH

H3C CH3

CH3
 H3C H CH3
HO NH2
N CH3
HO CH3
H
H
Dezorcin Pentazorcin
CAÙC CHAÁT COÙ TD ÑOÁI KHAÙNG MORPHIN

HO
Nalorphin (N-allylmorphin)

O HO

H N
H
HO CH2
N
H
HO
CH2
Levallorphan
O

H N
OH
O CH2 Naloxon
HO
Naltrexon
O

H N
OH
O

HO

O
Nalmefen
H N
OH
H2C
 CAÙC CHAÁT COÙ TD TRÒ HO

H3C
O
Dextromethorphan
SD raát nhieàu

Khoâng caàn keâ toa

N
H CH3

O O CH2(CH2OCH2)9H
Benzonatat

Coù caáu truùc thuoác teâ

HN CH3 Giaûm ho yeáu hôn codein
 CAÙC CHAÁT COÙ TAÙC DUÏNG TRÒ TIEÂU CHAÛY

HO C6H5 O

N CH2 CH2 C C N
CH3 Loperamid
(Imodium®)
Cl CH3
C6H5

H5C2OOC C6H5 O
Diphenoxylat
N CH2 CH2 C C CN

C6H5 (Diarsed®)