Historia Polski (1945–1989)

Historia Polski (1945–1989) – historia Polski obejmująca okres komunizmu zwanego demokracją ludową od
1945 roku, poprzez powstanie PRL, do obrad Okrągłego Stołu w 1989 roku.

Spis treści
Okres stalinowski (1944–1956)
Rządy Władysława Gomułki (1956–1970)
Rządy Edwarda Gierka (1970–1980)
Rządy gen. Wojciecha Jaruzelskiego (1981–1989)
Przypisy
Bibliografia

Okres stalinowski (1944–1956)

W nocy z 31 grudnia 1943 roku na 1 stycznia 1944 roku powołano w Warszawie Krajową Radę Narodową,
ta pozornie ponadpartyjna organizacja, w rzeczywistości reprezentowała jedynie PPR i partie satelickie RPPS
i SL „Wola Ludu”. Jednocześnie przekształcono Gwardię Ludową w Armię Ludową – w jej skład miały
wejść wojska 1 Korpusu. W odpowiedzi ugrupowania niepodległościowe powołały 9 stycznia Radę Jedności
Narodowej, na jej czele stanął przewodniczący PPS-WRN Kazimierz Pużak[1]. Utworzona w lipcu 1944
Krajowa Rada Ministrów jako integralna część rządu RP na uchodźstwie miała przejąć władzę w kraju
momencie zakończenia okupacji niemieckiej.

Gdy pierwsze jednostki Armii Czerwonej wkraczały na teren Polski (3 stycznia 1944)[2], rząd RP na
uchodźstwie pod przewodnictwem Stanisława Mikołajczyka był obiektem nacisków ze strony alianckiej o
uznaniu Linii Curzona jako wschodniej granicy przyszłej Polski. Efektem tego była propozycja Mikołajczyka
(z 15 lutego 1944) o ustanowieniu linii demarkacyjnej polsko-radzieckiej na wschód od Lwowa i Wilna, i
odłożenie dyskusji na później[2]. Na niczym spełzły rozmowy Mikołajczyka z Rooseveltem, do rozmów
premiera ze Stalinem nawet nie doszło. W lipcu 1944 roku KRN została oficjalnie uznana przez Stalina za
reprezentację narodu polskiego, przekreśliło to ostatecznie jakiekolwiek złudzenia o możliwości nawiązania
stosunków dyplomatycznych ZSRR z rządem RP na uchodźstwie.

Tymczasem w kraju do ofensywy przechodziła Armia Krajowa, która rozpoczęła akcję dywersyjną o
kryptonimie „Burza”. Jej celem było przejmowanie władzy w dużych ośrodkach miejskich z rąk niemieckich.
Rozpoczęta w lutym akcja osiągnęła wiele sukcesów wojskowych, niejednokrotnie we współpracy z ACz,
jednakże po zakończeniu walk oddziały Armii Krajowej były rozwiązywane przez NKWD, część żołnierzy
wcielano do AL, a oficerów aresztowano. W efekcie oddziały AK przestały się ujawniać, a dowództwo
powołało do życia organizację NIE, na której czele stanął gen. Emil Nil-Fieldorf.

21 lipca 1944 powołano w Moskwie Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, na czele którego stanął
przywódca RPPS Edward Osóbka-Morawski – mimo tego i uczestnictwa w rządzie ludowców, był on
całkowicie podporządkowany komunistom. Następnego dnia opublikowano Manifest PKWN[3]. 31 grudnia
 1944 Stalin przekształcił PKWN w Rząd Tymczasowy RP.

Nowy rząd przy pomocy NKWD zorganizował aparat bezpieczeństwa,

podlegający resortowi bezpieczeństwa, na którego czele stał Stanisław
Radkiewicz, w skład którego wchodziła sieć Urzędów Bezpieczeństwa
Publicznego oraz Milicja Obywatelska. 15 sierpnia ogłoszono powszechną
mobilizację, a 24 sierpnia nakazano rozwiązanie wszystkich organizacji
konspiracyjnych. Jednym z ważniejszych kroków nowej władzy była reforma
rolna z 6 września 1944 roku, na mocy której parcelacji uległy majątki
powyżej 100 lub 50 ha użytków rolnych, jak również te należące do
Niemców i kolaborantów. Do końca roku na terenie wyzwolonym
rozparcelowano 212 tys. ha, a nieco ponad 100 tys. upaństwowiono[4].

W czerwcu 1945 w realizacji ustaleń konferencji jałtańskiej na konferencji w

Moskwie (odbywającej się równolegle do pokazowego procesu szesnastu
Manifest PKWN przywódców Polskiego Państwa Podziemnego, aresztowanych w marcu
1945 przez NKWD pod pretekstem rozmów pojałtańskich) powołano
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, który powstał faktycznie poprzez
dokooptowanie Stanisława Mikołajczyka, z grupą związanych z nim polityków do Rządu Tymczasowego
Osóbki-Morawskiego. Rząd ten miał funkcjonować do czasu przeprowadzenia wolnych wyborów
parlamentarnych w Polsce i uzyskał uznanie USA i Wielkiej Brytanii, które w konsekwencji 4–5 lipca 1945
cofnęły uznanie Rządowi RP na uchodźstwie.

Po wyeliminowaniu legalnej opozycji (PSL), sfałszowaniu referendum w

1946 r. i wyborów w 1947[5], oraz pokonaniu zbrojnego podziemia (WiN,
NSZ, NZW) i odsunięciu na boczny tor w roku 1948 grupy Władysława
Gomułki lansującej tak zwaną polską drogę do socjalizmu („odchylenie
prawicowo-nacjonalistyczne”) nastąpiło umocnienie dyktatorskiego systemu
rządów (stalinizacja). Dokonywano jednoczenia na warunkach komunistów
organizacji politycznych i społecznych, między innymi w 1948 r. z połączenia
PPR i PPS powstała PZPR[6], natomiast rok później ze Stronnictwa
Ludowego i resztek PSL powstało Zjednoczone Stronnictwo Ludowe.
Eliminowano potencjalnych i faktycznych przeciwników władzy (wzmożony Logo PZPR
terror Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego), zacieśniono związek z
blokiem krajów zdominowanych przez ZSRR (od 1949 członkostwo w
RWPG, od 1955 w Układzie Warszawskim). W gospodarce panował system nakazowo-rozdzielczy,
eliminacja sektora prywatnego („bitwa o handel”), próba pełnej kolektywizacji gospodarki chłopskiej,
forsowna rozbudowa przemysłu ciężkiego, wielkie nakłady na wojsko oraz przemysł zbrojeniowy.

Rządy Władysława Gomułki (1956–1970)

W wyniku wydarzeń 1956 roku (Poznański Czerwiec, październikowe przesilenie) częściowo
zmodyfikowano system polityczno-ekonomiczny (ograniczenie represji oraz rezygnacja z kolektywizacji,
zwiększenie swobód obywatelskich, próba modernizacji zarządzania gospodarką). Nie dało to jednak
oczekiwanych rezultatów (nawrót do walki z Kościołem, ograniczenie swobód twórczych w nauce i kulturze).
W marcu 1968 r. stłumiono demokratyczny ruch studencki i wykorzystano w walce o władzę w PZPR do
zmian i czystek personalnych połączonych z kampanią antysemicką i antyinteligencką (marcowe
wydarzenia)[7]. W sierpniu 1968 r. Ludowe Wojsko Polskie uczestniczyło w interwencji państw Układu
Warszawskiego w Czechosłowacji.

Rządy Edwarda Gierka (1970–1980)

Po kryzysie politycznym w grudniu 1970 r. (grudniowy bunt
robotników na Wybrzeżu) władzę przejęła ekipa Edwarda Gierka.
Przyjęto koncepcję tak zwanej strategii przyspieszonego rozwoju
społeczno-gospodarczego Polski. Program ten (finansowany
kredytami zagranicznymi) w warunkach nieefektywnego systemu
ekstensywnej gospodarki zakończył się jej załamaniem i ogromnym
zadłużeniem zagranicznym, czemu towarzyszyły strajki i manifestacje
(czerwcowy protest robotniczy w 1976). Powstała niezależna
opozycja demokratyczna (KOR[8], ROPCiO[9], KPN), którą umocnił
w 1978 r. wybór Karola Wojtyły[10] na papieża i jego wizyta w
Polsce (1979)[11]. Edward Gierek (pośrodku) wizytujący
państwowe gospodarstwo rolne
Rządy gen. Wojciecha Jaruzelskiego
(1981–1989)
Gwałtowne zaostrzenie się kryzysu gospodarczego przyspieszyło wybuch w lipcu i sierpniu 1980 r.
masowych strajków w całym kraju (głównie centra na Wybrzeżu i Śląsku), zakończonych podpisaniem
porozumień społecznych. Powstał NSZZ „Solidarność” (10 milionów członków w tym przewodniczący Lech
Wałęsa)[12]. Wobec zagrożenia monopolu władzy i radykalizacji żądań społeczeństwa władze wprowadziły
13 grudnia 1981 r. stan wojenny w całym kraju[13]. Internowano wielu działaczy „Solidarności” a sam
związek zdelegalizowany w październiku 1982 działał w konspiracji. W grudniu 1982 zawieszono, a 22 lipca
1983 r. zniesiono stan wojenny[12]. Władzom nie udało się zrealizować koncepcji porozumienia narodowego.
W maju i sierpniu 1988 wybuchały strajki, natomiast w grudniu 1988 r. utworzono Komitet Obywatelski
„Solidarność”. Następnie przeprowadzono rozmowy obozu rządzącego z częścią opozycji (głównie
„Solidarność”) w sprawie demokratyzacji ustroju politycznego i społecznego oraz naprawy systemu
gospodarczego Polski (porozumienie Okrągłego Stołu w lutym i kwietniu 1989 r.[14]).

W kwietniu 1989 zarejestrowano NSZZ „Solidarność”, a w czerwcu tego samego roku odbyły się częściowo
demokratyczne wybory do parlamentu[15]. „Solidarność” odniosła zwycięstwo, powstał rząd złożony między
innymi z przedstawicieli dotychczasowej opozycji (premier Tadeusz Mazowiecki)[16].

Przypisy
1. Roszkowski W., Historia Polski..., s. 127–128.
2. Roszkowiski W., Historia Polski..., s. 129.
3. Roszkowski 1995, s. 133.
4. Roszkowski 2005, s. 141.
5. Praca zbiorowa: Czarna Księga Komunizmu. Warszawa: Pruszyński, 1999, s. 353.
ISBN 83-7180-326-5.
6. Praca zbiorowa: Czarna Księga Komunizmu. Warszawa: Pruszyński, 1999, s. 355.
ISBN 83-7180-326-5.
7. marca 68. Pożegnania i powroty. Warsztaty dokumentalne (http://www.jewish.org.pl/index.php?
option=com_content&task=view&id=880&Itemid=57).
8. KOR (http://www.kor.org.pl/).
9. ROPCiO – Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (http://www.czuma.pl/public/ropcio.php).
10. 31. rocznica wyboru Karola Wojtyły na papieża (http://www.meritum-news.com/KULTURA/?p=8
56).
11. Pielgrzymka – Wiwi – 2 czerwca 1979 (http://www.pielgrzymka.oaza.pl/modules/wiwimod/inde
x.php?page=2%20czerwca%201979).
12. http://www.nszz.pwr.wroc.pl/nszz/13grudzien.html.
13. :: Oficjalna strona gen. Wojciecha Jaruzelskiego (http://web.archive.org/web/20120302143122/
http://www.wojciech-jaruzelski.pl/main.php?dzial=2).
14. 20 rocznica Okrągłego Stołu (http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,6240363,20__r
ocznica_Okraglego_Stolu.html) gazeta.pl.
15. 19. rocznica kontraktowych wyborów do Sejmu (http://www.money.pl/archiwum/wiadomosci_ag
encyjne/iar/artykul/19;rocznica;kontraktowych;wyborow;do;sejmu,117,0,346485.html).
16. 20 lat temu Tadeusz Mazowiecki został premierem (http://fakty.interia.pl/historia/news-20-lat-tem
u-tadeusz-mazowiecki-zostal-premierem,nId,865668) fakty.interia.pl.

Bibliografia
Jerzy Eisler, Zarys dziejów politycznych Polski 1944–1989, Polska Oficyna Wydawnicza
„BGW”, Warszawa 1992
Andrzej Leon Sowa, Historia polityczna Polski 1944–1991, Wydawnictwo Literackie, Kraków
2011

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Historia_Polski_(1945–1989)&oldid=61697574”

Tę stronę ostatnio edytowano 17 gru 2020, 23:24. Tekst udostępniany na licencji Creative Commons: uznanie
autorstwa, na tych samych warunkach (http:https://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl), z możliwością
obowiązywania dodatkowych ograniczeń. Zobacz szczegółowe informacje o warunkach korzystania
(http:https://foundation.wikimedia.org/wiki/Warunki_korzystania).