...1...

...2...
 ‫جلسـه اول‬
‫احکـام روزه « ‪» 1‬‬

‫تعریف روزه‬
‫معنا و مفهوم روزه این است که انسان برای انجام فرمان خداوند عالم از اذان صبح تا مغرب‪،‬‬
‫از کارهایی که روزه را باطل می‌کند – که بعداً توضیح خواهیم داد – خودداری بکند‪.‬‬

‫انواع روزه‌ها‬
‫روزه‌ها تقسیم می‌شوند به روزه‌های حرام‪ ،‬مکروه‪ ،‬مستحب و واجب‪.‬‬

‫روزه‌های حرام‪:‬‬
‫روزه‌های حرام چند مورد است‪ .‬اول؛ روزة عید فطر‪ .‬دوم؛ روزه عید قربان‪ .‬سوم؛ روزة ایام‬
‫تشریق برای کسی که در مِنا هست‪ .‬ایام تشریق‪ :‬روز یازدهم‪ ،‬دوازدهم و سیزدهم ذی‌الحجه‬
‫برای افرادی که در مِنا حضور دارند نباید روزه بگیرند و روزه گرفتن این سه روز حرام است‪.‬‬
‫لذا اگر کسی باید "بدل ال َه ْدی" (در عوض قربانی حج) روزه بگیرد نباید این سه روز را روزه‬
‫بگیرد‪.‬‬

‫‪...1...‬‬
‫چهارم؛ از روزه‌های ماه حرام‪ ،‬روزة یوم‌الشک به نیت ماه رمضان است یعنی کسی که نمی‌داند‬
‫امروز آخر ماه شعبان است یا اول ماه رمضان‪ ،‬این نمی‌تواند به ّنیت ماه رمضان روزه بگیرد‬
‫بلکه بایستی یا روزه نگیرد یا اگر می‌خواهد روزه بگیرد اگر روزة قضا دارد قصد قضا بکند و‬
‫ّال قصد روزة مستحبی داشته باشد و اگر در بین روز مشخص شد که اول ماه رمضان است‬
‫اینجا ماه رمضان حساب خواهد شد‪.‬‬
‫پنجم؛ از روزه‌های حرام روزة وفا به نذر معصیت است‪ .‬اگر کسی نذر کند که اگر موفق شود‬
‫فالن کار حرام را انجام دهد یا فالن واجب را ترک کند روزه بگیرد به خاطر شکرگزاری‪ ،‬این‬
‫روزه‪ ،‬روزة حرام خواهد بود و آن نذر‪ ،‬نذر باطل است‪.‬‬
‫ششم؛ روزه صمت است‪“ .‬صمت” یعنی سکوت‪ .‬اگر کسی بنا بگذارد در تمام مدت روز یا‬
‫قسمتی از آن با کسی حرف نزند این‌جا این «صمت» حرام است و جایز نیست‪ .‬البته اگر کسی‬
‫بدون قصد و بدون ّنیت با کسی حرف نزند ولو تمام روز را‪ ،‬این اشکالی ندارد‪.‬‬
‫هفتم؛ روزة‌ وصال است‪ .‬روزة وصال این است که انسان از سحر تا سحر روز بعد‪ ،‬از کارهایی‬
‫که روزه را باطل می‌کند اجتناب کند! یا بدون اینکه افطار بکند ‪ 2‬روز را پشت سر هم روزه‬
‫بگیرد‪ .‬از اذان صبح امروز شروع کند به روزه گرفتن‪ ،‬تا فردا شب پیوسته از مفطرات اجتناب‬
‫کند‪ .‬به این روزه وصال می‌گویند که حرام است‪.‬‬
‫خب حاال اگر یک نفر امروز را روزه گرفت ولی از صبح تا شب چیزی نخورد‪ ،‬ولی باز مجدداً‬
‫روز بعد را روزه گرفت ولی از اول قصدش این نبوده که روزه را به روزه وصل کند‪ ،‬این اشکالی‬
‫ندارد‪ .‬پس آن چیزی که در روزة وصال اهمیت دارد این است که از اول تصمیم بگیرد بین دو‬
‫روزی که پشت سر هم روزه می‌گیرد چیزی نخورد‪.‬‬

‫‪...2...‬‬
‫هشتم؛ می‌فرمایند روزة مستحبی زن اگر با حق شوهر منافات داشته باشد و همچنین در‬
‫صورتی که بدون اجازة شوهر روزه بگیرد یا شوهر او را نهی کند‪ ،‬در این موارد – بنابر احتیاط‬
‫واجب‪ -‬روزه گرفتن برای زن حرام است‪.‬‬
‫نهم؛ روزة مستحبی فرزند در صورتی که موجب اذیت والدین باشد‪ .‬و حتی حضرت امام(ره)‬
‫می‌فرمایند که اگر موجب اذیت هم نباشد ولی پدر و مادر از روزه گرفتن مستحبی فرزند نهی‬
‫کرده باشند و به او گفته باشند که روزه مستحبی نگیر‪ ،‬اگر بگیرد حرام است و باطل‪.‬‬
‫حتی می‌فرمایند اگر فرزند بدون اجازه پدر روزة مستحبی بگیرد و پدر در بین روز‪ ،‬او را منع‬
‫کند باید افطار کند‪.‬‬
‫دهم؛ از روزه‌هایی که حرام است روزة شخص مریض است و هرکسی که روزه برای او ضرر‬
‫دارد‪ .‬اگر کسی برایش روزه ضرر داشته باشد حرام است که روزه بگیرد‪.‬‬
‫یازدهم؛ روزة مسافر؛ شخص مسافر نباید روزه بگیرد و روزه گرفتن او حرام است مگر در‬
‫مواردی که استثناء شده که بعداً عرض خواهیم کرد‪.‬‬

‫روزه‌های مکروه‬
‫بعضی از روزهای سال روزه گرفتن مکروه است‪ .‬اول روزة روز عاشورا‪ .‬دهم محرم روزه‬
‫گرفتن کراهت دارد‪.‬‬
‫دوم؛ روزة روز عرفه‪ ،‬برای کسی که می‌ترسد نسبت به دعا خواندن ضعف پیدا بکند‪ .‬یکی از‬
‫اعمال روز عرفه‪ ،‬خواندن دعای عرفه در بعدازظهر روز نهم ذی‌الحجه است‪ .‬کسی که می‌داند‬
‫از حاالت خودش که اگر روزه بگیرد بعد از ظهر برای دعا کردن ضعف پیدا می‌کند این‌جا‬

‫‪...3...‬‬
 ‫می‌فرماید که این روزه گرفتن کراهت دارد‪.‬‬
‫سوم؛ روزه مستحبی میهمان اگر صاحبخانه و میزبان به او اجازه ندهد که روزه گرفتنش‬
‫کراهت خواهد داشت‪.‬‬

‫روزه‌های مستحب‬
‫بعضی از روزهای سال‪ ،‬روزه گرفتن مستحب است و ثواب دارد و سفارش شده است‪.‬‬
‫می‌فرمایند که روزة تمام روزهای سال غیر از روزهایی که حرام و مکروه است مستحب است‬
‫و نسبت به بعضی از روزها بیشترسفارش شده است که این موارد را عرض می‌کنیم‪:‬‬
‫اول پنجشنبه اول و پجنشه آخر هر ماه‪ ،‬و چهارشنبه اولی که بعد از روز دهم ماه است‪ .‬اینجا‬
‫روزه گرفتنش مستحب است‪ .‬بعد می‌فرماید که اگر کسی این سه روز را روزه نگیرد مستحب‬
‫است قضای این روزه‌ها را بجا بیاورد و اگر نمی‌تواند روزه بگیرد مستحب است برای هر روز‬
‫یک ُمد طعام به فقیر بدهد‪.‬‬
‫دوم از موارد استحباب روزه كه زياد سفارش شده است؛ سيزده‪ ،‬چهاردهم و پانزدهم هر ماه‬
‫است البته غير از سيزدهم ذي‌الحجه براي كسي كه در مناست كه عرض كرديم جزء ايام‬
‫تشريق است كه روزه براي آن‌ها حرام است‪.‬‬
‫سوم؛ تمام ماه رجب و تمام ماه شعبان‪ ،‬انسان مستحب است كه روزه بگيرد‪ .‬حاال اگر‬
‫نمي‌تواند همه را بگيرد ولو يك روز هم بگيرد ثواب دارد و سفارش شده است‪.‬‬
‫روز عيد نوروز روزه گرفتن مستحب است‪ .‬روز ‪ 25‬ذي‌القعده و همچنين ‪ 29‬ذي‌القعده‪ ،‬روز‬
‫اول تا روز نهم ذي‌الحجه كه روز عرفه‌ست اين ‪ 9‬روز اول ذي‌الحجه هم روزه گرفتنش‬

‫‪...4...‬‬
 ‫صحيح است‪.‬‬
‫روز عيد غدير يا روز هجدهم ذي‌الحجه از مواردي است كه سفارش شده انسان روزه بگيرد‪.‬‬
‫روز اول و سوم ماه محرم‬
‫روز هفدهم ربيع‌االول كه ميالد باسعادت پيامبر عظيم‌الشأن محمدبن‌عبداهلل(ص) از روزه‌هايي‬
‫است كه سفارش شده است‪.‬‬
‫همچنين روز ‪ 27‬رجب كه روز مبعث رسول اكرم(ص)‌ است‪.‬‬
‫اين مواردي كه سفارش زياد شده است كه انسان روزه بگيرد‪ .‬البته يك نكته‌اي را در پايان‬
‫تذكر بدهيم‪ ،‬و آن اينكه كسي كه روزه مستحبي گرفته است واجب نيست آن را تا آخر نگه‬
‫دارد بلكه اگر برادر مؤمنش او را به غذا دعوت كرد مستحب است دعوت او را قبول كند و‬
‫او افطار كند‪.‬‬
‫حتي روايت داريم اگر كسي روزه مستحبي روزه گرفت و برادر مؤمنش او را دعوت كرد‬
‫مستحب است بپذيرد و ‪ 11‬برابر به آن ثواب خواهند داد‪.‬‬
‫يك نكتة ديگري كه تذكر آن الزم است و بعداً هم عرض خواهيم كرد اين است كه كسي‬
‫كه روزة قضا بر عهدة اوست نمي‌تواند روزه مستحبي بگيرد و اگر روزه مستحبي بگيرد باطل‬
‫خواهد بود‪.‬‬

‫‪...5...‬‬
 ‫روز‌هاي واجب‬
‫‪ -1‬روزهاي ماه مبارك رمضان از روزه‌هاي واجب است‬
‫‪ -2‬روزة قضاي ماه مبارك رمضان‬
‫‪ -3‬روزة كفاره (در بعضي از موارد واجب است به عنوان كفاره انسان روزه بگيرد كه اين روزه‬
‫هم جزء روزه‌هاي واجب خواهد بود)‬
‫‪ -4‬روزه‌هاي قضا شدة پدر كه بر عهده پسر بزرگتر است همان‌طوري كه در بحث نماز قضا‬
‫عرض كرديم‪.‬‬
‫‪ -5‬اگر كسي معتكف بشود روز اول اعتكاف و روز دوم اعتكاف روزه مي‌گيرد‪ .‬اگر كسي‬
‫معتكف شد و قبل از روز سوم انصراف داد از اعتكاف اشكالي ندارد ولي اگر ادامه داد بر او‬
‫واجب است كه روز سوم را روزه بگيرد‪.‬‬
‫‪ -6‬وزة بدل از َحدي در حج تمتع است‪ .‬اگر كسي مي‌خواهد حج تمتع انجام دهد و قرباني‬
‫ندارد بايستي كه ده روز روزه بگيرد كه ‪ 3‬روز آن در مكه و ‪ 7‬روز آن وقتي برگشت‪ -‬با‬
‫شرايطش كه بعداً عرض خواهيم كرد‪ -‬اين هم از روزه‌هاي واجب است‪.‬‬
‫‪ -7‬روزه‌هايي كه بواسطه نذر و عهد و قسم و اجاره بر عهده انسان مي‌آيد‪.‬‬

‫‪...6...‬‬
 ‫شرایط روزه‬
‫شرایط روزه به دو دسته تقسیم می‌شود‪ .‬شرایط وجوب روزه و شرایط صحت روزه؛ که بعضی‬
‫وقت‌ها این‌ها با هم مشترک است‪.‬‬

‫شرایط وجوب روزه‬

‫‪1 )1‬بلوغ؛ بر بچه‌های نابالغ روزة ماه رمضان واجب نیست‪ .‬البته اگر بچه‌ای پیش از اذان‬
‫صبح ماه مبارک رمضان بالغ شود باید روزه بگیرد‪ .‬ولی اگر بعد از اذان بالغ شد روزة‬
‫آن روز بر او واجب نیست‪.‬‬
‫‪2 )2‬عقل؛ اگر کسی در روز‪ ،‬اگرچه مقدار کمی از آن روز را گرفتار جنون شود روزه بر او‬
‫واجب نخواهد بود و اگر در شب گرفتار جنون شود ولی قبل از اذان صبح بهبود بیابد‬
‫روزه بر او واجب است‪ .‬پس اگر کسی در روز دیوانه شد روزه بر او واجب نیست‪.‬‬
‫حرجی‬
‫‪3 )3‬استطاعت؛ سوم از شرایط وجوب روزه قدرت بر روزه است و اینکه روزه برای او َ‬
‫نباشد‪ .‬انسان نمی‌تواند برای ضعف روزه را بخورد‪ .‬ولی اگر ضعف او به قدری زیاد باشد‬
‫که معمو ًال نمی‌شود آن را تحمل کرد خوردن روزه اشکالی ندارد‪.‬‬
‫سؤال کردند آیا به خاطر ضعف مفرط می‌شود روزه را خورد؟ می‌فرمایند بچه‌های بالغ یا‬
‫جوان‌هایی که در اثر ضعف مفرط روزه گرفتن برایشان سخت است چه کنند؟ در جواب‬
‫فرموده‌اند که ضعف ناشی از روزه‪ ،‬مجوز ترک روزه نیست مگر آن َه َرجی باشد و باید‬
‫اکتفاء به رفع ضرورت کند و قضاء نماید‪.‬‬
‫بعضی موقع‌ها ماه مبارک رمضان در تابستان می‌افتد روزها بلند‪ ،‬و بعضی‌ها کارشان هم‬

‫‪...7...‬‬
‫طوری است که باید زیر آفتاب باشند مثل کشاورزها‪ ‌،‬در هوای گرم برایشان سخت است‬
‫روزه گرفتن‪ ،‬یا به قول بعضی‌ها تقریب ًا غیر ممکن است! این‌ها باید چکار کنند؟ می‌فرمایند‬
‫اگر می‌تواند کار را ترک بکند باید کار را رها کند و روزه بگیرد و اگر نمی‌تواند هر وقت‬
‫به َه َرج افتاد می‌تواند افطار کند ولی تا در َح َرج واقع نشده است نباید روزه را افطار بکند‪.‬‬
‫پس آن چیزی که رفع وجوب می‌کند َه َرجی بودن روزه است نه صرف ضعف برای روزه!‬
‫سؤال دیگری را مطرح کردند و گفتند که بعضی از دانش‌آموزان هستند که امتحانات‌شان‬
‫با ماه رمضان و در زمانی که تابستان است و نمی‌توانند جمع کنند بین درس خواندن‬
‫و روزه گرفتن‪ ،‬آیا این‌ها می‌توانند برای اینکه زحمت درس‌شان هدر نرود و یک سال‬
‫عمرشان هدر نرود‪ ،‬روزة ماه رمضان را نگیرند؟ می‌فرمایند باید که روزه بگیرد و تا در َح َرج‬
‫واقع نشده نمی‌توانند افطار بکنند‪.‬‬
‫البته یک راه حلی را می‌توانیم به این‌ها پیشنهاد کنیم و آن این است که آن‌ها به مسافرت‬
‫بروند و در سفر افطار بکنند و بعد از برگشتن از سفر‪ ،‬دیگر الزم نیست امساک کنند‪ ،‬صبح‬
‫بروند ‪ 22/5‬کیلومتر آنجا چیزی بخورند و برگردند تا پیش از ظهر‌‪ ،‬و مابقی روز را امساک‬
‫الزم نیست‪.‬‬
‫‪4 )4‬هوشیار بودن؛ و اما چهارم بی‌هوش نبودن‪ .‬روزه بر کسی که در روز اگرچه مقداری از‬
‫روز باشد بیهوش شود واجب نیست ولی اگر قبل از بی‌هوشی فرد نیت روزه داشته باشد‬
‫ال سحری بخورد و‬ ‫بنابر احتیاط واجب‪ ،‬وقتی که به هوش آمد‪ ،‬آن روز را تمام کند‪ .‬مث ً‬
‫نیت روزه بکند و ساعت ‪ 8‬صبح بی‌هوش می‌شود ساعت ‪ 10‬به هوش می‌آید می‌فرماید‬
‫بنا بر احتیاط واجب این روزه را تمام کند و اگر تمام نکرد قضای آن را بجا بیاورد‪.‬‬

‫‪...8...‬‬
 ‫‪-5‬بیمار نبودن‬
‫شخص روزه‌دار باید مریضی نباشد که روزه برایش ضرر دارد وگرنه روزه برای او واجب‬
‫نیست‪ .‬پس شخصی که روزه برایش ضرر دارد روزه برایش واجب نیست‪.‬‬
‫خب حاال اگر یک نفر مریض بود و بعدازظهر صحت و سالمت پیدا کرد اگر بعدازظهر باشد‬
‫اگرچه کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده باشد واجب نیست نیت روزه بکند‪ .‬ولی اگر‬
‫قبل از ظهر مریض خوب بشود دو حالت دارد‪ :‬یا تا زمانی که می‌خواهد خوب بشود کاری‬
‫که روزه را باطل می‌کند انجام داده است که در آن صورت‪ ،‬روزه بر او واجب نیست‪ .‬ولی اگر‬
‫کاری که روزه را باطل می‌کند انجام نداده و پیش از ظهر خوب شده است بایستی نیت روزه‬
‫بکند‪.‬‬
‫‪ -6‬ضرر نداشتن‬
‫ششم از شرایط وجوب روزه‪ ،‬این است که روزه برای خودش یا دیگری ضرر نداشته باشد پس‬
‫خانمی که زائیدن او نزدیک است و روزه برای حمل او ضرر دارد روزه بر او واجب نیست‪ .‬و‬
‫باید برای هر روز‪ ،‬یک ُمد طعام‪ ،‬یعنی گندم‪ ،‬جو و مانند این‌ها به فقیر بدهد‪ .‬و اگر روزه برای‬
‫خودش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و اینجا هم می‌فرماید بنابر احتیاط واجب باید برای‬
‫هر روز یک ُمد طعام به فقیر بدهد‪ .‬در هر دو صورت‪ ،‬چه آن‌جایی که روزه برای خودش ضرر‬
‫دارد یا آن‌جایی که روزه برای حمل او ضرر دارد در هر دو صورت اگر روزه‌ها را نگرفته است‬
‫باید قضای آنها را بجا بیاورد‪.‬‬
‫خانمی که بچه شیر می‌دهد و شیر او کم است‪ -‬حاال فرقی نمی‌کند که مادر بچه باشد یا‬
‫دایه او باشد‪ -‬حاال دایه هم بود چه با اجرت شیر بدهد و چه بدون اجرت‪ ،‬در هر صورت اگر‬
‫روزه برای بچه‌ای که ضرر دارد روزه بر او واجب نیست و باید برای هر روز‪ ،‬یک ُمد طعام‬

‫‪...9...‬‬
‫بدهد‪ .‬و اگر روزه برای خودش ضرر دارد باز روزه بر او واجب نیست و اینجا هم بنا بر احتیاط‬
‫واجب بایستی که برای هر روز یک ُمد طعام به فقیر بدهد‪.‬‬
‫‪-7‬پاک بودن از حیض و نفاس‬
‫هفتم از شرایط وجوب روزه‪ ،‬پاک بودن از حیض و نفاس است‪ .‬خانمی که حائض است‪،‬‬
‫خانمی که نفساست یعنی وضع حمل کرده و از خون نفاس هنوز پاک نشده است اگرچه یک‬
‫لحظه در روز‪ ،‬خون حیض دیده باشد و پاک نشده باشد روزه بر او واجب نیست‪.‬‬
‫‪ -8‬مسافر نبودن‬
‫شخص مسافر که باید نماز را شکسته بخوانند‪ ،‬نباید در سفر روزه بگیرد‪ .‬به خالف آن‬
‫مسافری که وظیفه‌اش تمام خواندن است که آن‌جا بایستی که روزه بگیرد‪ .‬این مواردی که‬
‫عرض کردیم شرایط وجوب روزه بود‪.‬‬
‫یکسری موارد است که عالوه بر این‌ها شرایط صحت است‪.‬‬

‫‪. . . 10 . . .‬‬
 ‫شرایط صحت روزه‬
‫‪ -9‬اسالم‬
‫عبادات همان‌طوری که از مسلمان‌ها خواسته شده از کفار هم خواسته شده است ولی تا اسالم‬
‫نیاورند روزه گرفتن و نماز خواندن اگر شخص کافر روزه بگیرد یا نماز بخواند صحیح نیست‪ .‬پس‬
‫صحت روزه‪ ،‬اسالم است‪.‬‬
‫شرط ّ‬
‫‪ -10‬نداشتن روزة واجب در صورت ّنیت روزة مستحبی‬
‫یکی از شرایط صحت روزه این است که شخصی که می‌خواهد روزه مستحبی بگیرد بایستی که‬
‫روزة واجب برعهده او نباشد‪ .‬اگر کسی روزه قضاء یا روزة واجب دیگری برعهده او هست قصد‬
‫مستحبی دیگری بکند روزة مستحبی او باطل خواهد بود‪ .‬نه قرض حساب می‌شود نه قضاء حساب‬
‫می‌شود و نه روزه مستحبی که قصد کرده بود‪.‬‬
‫‪ -11‬ترک مبطالت روزه‬
‫یکی از شرایط صحت روزه‪ ،‬این است که هیچ کدام از مبطالت روزه را انجام ندهیم‪ .‬پس اگر کسی‬
‫یکی از مبطالت روزه را عمداً انجام بدهد روزه‌اش باطل خواهد بود و روزه او صحیح نیست‪.‬‬
‫مبطالت روزه‬
‫‪ 9‬چیز‪ ،‬روزه را باطل می‌کند‪.‬‬
‫‪1 )1‬خوردن و آشامیدن؛ اگر کسی که روزه گرفته‪ ،‬عمداً چیزی بخورد یا بیاشامد روزه‌اش باطل‬
‫است چه خوردن چیزی باشد که معمول است مثل نان و آب‪ ،‬چه غیر معمول است مثل‬
‫خاک و شیرة درخت‪ .‬کم و زیادی هم مطرح نیست حتی اگر یک قطره آب به حلقش برساند‬
‫عمدی باشد روزه را باطل می‌کند‪.‬‬

‫‪. . . 11 . . .‬‬
‫اگر موقعی که مشغول غذا خوردن است بفهمد که اذان صبح را گفته‌اند صبح شده باید لقمه را‬
‫از دهان بیرون آورد و چنانچه عمداً فرو ببرد روزه‌اش باطل خواهد بود و کفاره هم بر او واجب‬
‫می‌شود‪ .‬آن چیزی که در خوردن و آشامیدن باعث بطالن روزه می‌شود این است که غذای‬
‫آن از حلق پایین برود‪ .‬پس اگر کسی کاری را انجام بدهد که از حلق پایین نرود باعث بطالن‬
‫نمی‌شود‪ .‬پس جویدن غذا برای بچه و پرنده و چشیدن این‌ها که معمو ًال به حلق نمی‌رسد‪،‬‬
‫اگرچه اتفاق ًا به حلق برسد روزه را باطل نمی‌کند مگر اینکه انسان از اول بداند که اگر غذا را‬
‫بچشد حتم ًا به حلق می‌رسد در این صورت اگر به حلق برسد و فرو بدهد روزه‌اش باطل می‌شود‬
‫و قضاء و کفاره بر او واجب می‌شود‪.‬‬
‫یکی از مسائلی که در خوردن و آشامیدن مطرح است و باید به آن توجه بکنیم این است که‬
‫آیا تزریق آمپول در ماه رمضان در حالی که روزه هستیم اشکالی دارد یا ندارد؟ عرض می‌کنیم‬
‫آمپول‌ها چند دسته هستند‪ .‬آمپول‌هایی که به عنوان بی‌حس‌کننده بکار برده می‌شوند که این‬
‫اتفاقی همة فقهاءست که جایز است و کسی در این مورد اشکال نکرده است‪ .‬اما آمپول‌هایی‬
‫که در آن اختالف است و منشأ اختالف هم آنجاست که آیا صدق خوردن و آشامیدن می‌کند‬
‫یا نمی‌کند؟ آمپول‌های دیگر عبارتند از آمپول‌های تقویتی‪ ،‬آمپول‌هایی که به عنوان غذا به کار‬
‫برده می‌شوند و آمپول‌هایی که برای درمان استفاده می‌شوند‪ .‬حضرت امام(ره) می‌فرمایند که‬
‫احتمال واجب آن است که روزه‌دار از استعمال آمپولی که به جای غذا به کار می‌رود خودداری‬
‫کند ولی تزریق آمپولی که عضو را بی‌حس می‌کند یا به جای دوا استعمال می‌شود اشکالی ندارد‪.‬‬
‫ال استعمال آمپول و تزریقات را در حال روزه اشکال نمی‌کنند و این احتیاط‬ ‫البته بعضی‌ها ک ً‬
‫واجب حضرت امام را می‌شود به آن‌ها رجوع کرد با رعایت أعلم األعلم‪.‬‬
‫سؤال بعدی این است که افرادی که مبتال به تنگی نفس هستند و بایستی که از اسپری استفاده‬

‫‪. . . 12 . . .‬‬
‫بکنند یا آسمی‌ها‪ ،‬این‌ها آیا اشکالی دارد که برای باز کردن راه تنفسی‌شان از اسپری استفاده‬
‫کنند؟ می‌فرمایند که استعمال این‌ها اشکالی ندارد و باعث بطالن روزه نمی‌شود‪.‬‬
‫آیا مسواک زدن چه با خمیردندان چه بدون آن اشکال دارد یا نه؟ می‌فرمایند که مسواک زدن‬
‫اشکالی ندارد ولی باید توجه کنند که آب دهان را فرو ندهند یا موادی که به عنوان خمیردندان‬
‫استفاده می‌شود و آبی که برای شستشوی دهان بکار می‌شود این‌ها را فرود ندهند‪.‬‬

‫‪2 )2‬رساندن غبار غلیظ به حلق؛ رساندن غبار غلیظ به حلق روزه را باطل می‌کند‪ .‬چه غبار چیزی‬
‫باشد که خوردن آن حالل است مثل آرد‪ .‬یا غبار چیزی باشد که خوردن آن حرام است مثل‬
‫خاک‪ .‬خب‪ ،‬دود سیگار و مانند آن‌ها‪ ،‬یا بخار غلیظ‪ ،‬این‌ها چطور؟ می‌فرمایند که احتیاط‬
‫واجب این است که روزه‌دار دود سیگار یا تنباکو و مانند این‌ها را به حلق نرساند‪ . .‬اما بخار‬
‫غلیظ‪ ،‬می‌فرماید روزه را باطل نمی‌کند مگر اینکه این‌قدر این بخار زیاد باشد که وقتی در‬
‫دهان قرار می‌گیرد تبدیل به آب شود و آن آب را فرو بدهد که در این صورت باطل خواهد‬
‫بود‪.‬‬
‫‪3 )3‬فرو بردن تمام سر در آب؛ از مبطالت روزه‪ ،‬فرو بردن سر در آب است که اگر کسی در حال‬
‫روزه عمداً تمام سر خود را در آب فرو ببرد اگرچه باقی بدن بیرون باشد بنابر احتیاط واجب‬
‫باید قضای آن روز را بگیرد و اگر تمام بدن را آب بگیرد و مقداری از سر بیرون باشد روزه‬
‫باطل نمی‌شود‪ .‬پس مالک این است که تمام سر درون آب برود‪ .‬اگر تمام سر زیر آب برود‬
‫ولی مقداری از موها بیرون بماند باز هم روزه باطل است‪ .‬پس موها مالک نیست‪ .‬اگر برای‬
‫اینکه کسی را از غرق شدن نجات بدهد سر خود را در آب فرو ببرد اگرچه نجات دادنش‬
‫واجب بوده است ولی با این حال روزه باطل می‌شود‪ .‬البته در مواردی هست که روزه باطل‬

‫‪. . . 13 . . .‬‬
‫نمی‌شود با اینکه سر زیر آب فرو رفته است‪ .‬یک) آنجایی که بی‌اختیار در آب بیفتد و تمام‬
‫سر را آب فرا بگیرد‪ .‬دوم) اینکه فراموش کند روزه است و در حالت نسیان سرش را زیر آب‬
‫ببرد‪ .‬سوم) اینکه فراموش کند روزه است و به نیت غسل سر را زیر آب فرو ببرد که در این‬
‫صورت هم غسل و هم روزه هر دو صحیح است‪ .‬اگر یک نفر فراموش کند که روزه است و‬
‫سر را در آب فرو ببرد یا دیگری سر او را در آب فرو ببرد‪ ،‬چنانچه که زیر آب یادش بیاید یا‬
‫کسی که سر او را فرو برده از این کارش منصرف شده‪ ،‬باید سر خودش را فوراً بیرون بیاورد‬
‫و اگر بیرون نیاورد باطل است‪ .‬اگر بخاطر اکراه‪ ،‬سر را زیر آب بکند روزه صحیح نیست‪ .‬پس‬
‫کره بشود‬‫با اجبار فرق می‌کند‪ .‬اجبار اگر دیگری را مجبور بکنند که سرش زیر آب برود یا او ُم َ‬
‫این‌جا متفاوت است‪ .‬در اکراه می‌فرمایند که روزه صحیح نیست ولی در اجبار روزه صحیح‬
‫است‪ .‬احتیاط واجب آن است که انسان سر را در گالب فرو نبرد ولی در مایعات دیگر اشکالی‬
‫ندارد‪ .‬پس اگر آب گل‌آلود بود یا مایة دیگری غیر از آب مطلق و گالب در اختیار داشت‪،‬‬
‫ال آب هندوانه یا در ظرف شیر‪ ،‬سر را فرو ببرد اشکالی ندارد‪ .‬اگر سر را در آب فرو نبرد‬ ‫مث ً‬
‫بلکه آب روی سر بریزد اگرچه تمام سر را آب فرا بگیرد روزه باطل نیست و همچنین اگر‬
‫سر را داخل ظرفی بکند و با آن ظرف داخل آب برود در آن صورت روزه باطل نخواهد شد‪.‬‬
‫ ) ‪ -4‬اماله‬

‫اماله کردن با چیز روان یا تنقیه کردن اگر از روی ناچاری و برای معالجه باشد روزه را باطل‬
‫می‌کند ولی استعمال شیاف اگر برای معالجه باشد اشکالی ندارد‪.‬‬

‫‪. . . 14 . . .‬‬
 ‫‪5 )5‬قی کردن‬

‫هرگاه روزه‌دار عمداً قی بکند‪ .‬اگرچه به واسطه مرض و مانند آن ناچار باشد روزه‌اش باطل‬
‫می‌شود‪ .‬ولی اگر سهواً یا بی‌اختیار استفراغ بکند اشکالی ندارد‪.‬‬

‫اگر کسی در شب چیزی بخورد که می‌داند بواسطه خوردن آن‪ ،‬در روز بی‌اختیار قی می‌کند‬
‫احتیاط واجب آن است که روزة آن روز را قضاء بکند‪.‬‬

‫‪6 )6‬دروغ بستن به خدا و پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع)‬

‫اگر روزه‌دار دروغی را نسبت بدهد به خدا و ائمه معصومین(ع) و پیامبر(ص)‪ ،‬حاال به گفتن‬
‫باشد یا به نوشتن باشد به اشاره کردن باشد‪ ،‬اگرچه فوراً توبه کند و بگوید دروغ گفتم روزه‌اش‬
‫باطل می‌شود و احتیاط واجب است که حضرت زهرا(س) و سایر پیامبران را هم در این حکم‬
‫وارد بکنیم‪.‬‬

‫غلط خواندن قرآن یا حدیث‪ ،‬نقل آن اشتباه از امام معصوم(ع) آیا این باطل می‌کند یا نه؟‬
‫فرمودند اگر غلط خواندن موجب تغییر معنا بشود و آن معنای غلط را بخواهد به خدا و رسول‬
‫نسبت بدهد حرام است و موجب بطالن روزه می‌شود‪ .‬ولی اگر نه‪ ،‬در حالت عادی قرآن را‬
‫غلط می‌خواند این اشکالی ندارد‪.‬‬

‫‪. . . 15 . . .‬‬
 ‫‪7 )7‬جماع‬

‫دیکر از مبطالت روزه‪ ،‬جماع و نزدیکی با همسر است‪ .‬جماع روزه را باطل می‌کند و اگرچه‬
‫منی هم بیرون نیاید‪.‬‬

‫‪8 )8‬استمناء‬

‫دیگر از مبطالت روزه‪ ،‬استمناء است‪ .‬اگر روزه‌دار استمناء بکند یعنی با خود کاری بکند که‬
‫منی از او بیرون بیاید روزه‌اش باطل می‌شود‪ .‬خب حاال اگر در حالی که روزه است می‌داند که‬
‫اگر در روز بخوابد محتلم می‌شود یعنی در خواب منی از او بیرون می‌آید یا می‌تواند بخوابد؟‬
‫بله می‌تواند بخوابد‪.‬‬

‫حاال اگر خوابید و محتلم شد‪ ،‬آیا روزه باطل است؟ می‌فرمایند نه‪ ،‬روزه باطل نخواهد بود‪.‬‬

‫‪9 )9‬باقی ماندن در جنابت‪ ،‬حیض و نفاس‪ ،‬تا اذان صبح!‬

‫آخرین مورد از موارد مبطالت روزه‪ ،‬باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح است‪.‬‬
‫کسی که شب جنب شده یا خانمی که از حیض و نفاس پاک شده بایستی که قبل از اذان صبح‬
‫حتم ًا غسل بکند و اگر نمی‌تواند غسل کند در تنگی وقت تیمم بکند‪ .‬اگر این کارها را انجام‬
‫ندهد‪ ،‬یعنی جنب غسل و تیمم نکند و با حالت جنابت وارد اذان صبح بشود روزه‌اش در ماه‬
‫رمضان باطل است و بایستی که بعداً این روزه را قضاء بکند‪ .‬و اگر عمدی باشد قضاء و کفاره‬
‫بر او واجب خواهد بود‪.‬‬

‫‪. . . 16 . . .‬‬
‫معین‬
‫کسی که جنب است و می‌خواهد روزه واجبی را بگیرد که مثل روزة رمضان وقت آن ّ‬
‫است چنانچه که عمداً غسل نکند تا وقت تنگ بشود این می‌تواند با تیمم روزه بگیرد و‬
‫روزه‌اش درست است اگرچه کار حرامی انجام داده است با اینکه می‌تواند غسل بکند نرفته‬
‫و غسل نکرده است‪.‬‬

‫کسی که در شب جنب می‌شود این حق ندارد بخوابد مگر پس از غسل؛ ّال در آن جایی که‬
‫می‌داند که اگر بخوابد قبل از اذان صبح بیدار می‌شود و قصدش این باشد که قبل از اذان‬
‫غسل کند که اگر با این دو شرط بخوابد و از خواب اول بیدار نشود روزه‌اش درست است‪.‬‬

‫اگر باز مجدداً بیدار شد و با همین دو شرط خوابید‪ .‬یعنی چه؟ یعنی تصمیم داشت که بعد‬
‫از بیدار شدن غسل بکند و عادتش این بود که بیدار می‌شود و از خواب دوم بیدار نشد آنجا‬
‫می‌فرمایند روزه باطل است ولی کفاره بر او واجب نیست فقط قضای آن روز را باید بگیرد‪.‬‬
‫و همچنین از خواب سوم و چهارم و بیشتر بیدار نشد‪.‬‬

‫خانمی که مستحاضه است‪ ،‬یعنی در ایام استحاضه است خونی دیده که حکم استحاضه را‬
‫دارد‪ .‬آیا غسل‌هایی که وظیفه‌اش است ربطی به روزه دارد یا نه؟ می‌فرمایند که اگر وظیفه‌اش‬
‫غسل روزانه است بایستی که آن غسل‌هایی که برای نماز باید انجام بدهد حتم ًا انجام بدهد‬
‫تا روزه‌اش درست باشد و همچنین غسل‌های شب قبل‪ .‬پس کسی که می‌خواهد روزی را‬
‫روزه بگیرد و وظیفه‌اش این است‪ ،‬مثل مستحاضه کثیره وظیفه‌اش این است که شب هم‬
‫غسل بکند بایستی که غسل بکند برای نماز مغرب و عشاء تا روزة فردایش درست باشد‪.‬‬

‫حاال اگر یک نفر برای نماز مغرب و عشاء غسل نکرد ولی قبل از اذان صبح برای نماز شب‬
‫غسل کرد‪ ،‬یا برای آمادگی برای نماز صبح غسل کرد قبل از اذان صبح‪ ،‬در این دو صورت‬
‫روزه‌اش درست خواهد بود‪.‬‬

‫‪. . . 17 . . .‬‬