‫استان كرمانشاه به دليل موقعيت جغرافياي انساني و طبيعي و آب و هواي چهارفصل در طول'‬

‫قرن هاي متمادي جايگاه و سكونتگاه نحله هاي فكري و مذهبي مختلفي بوده است كه در اين ميان آيين‬
‫"اهل حق" نيز جايگاهي درخور دارد‪ .‬اين آيين بنا به اعتقاد پيروان خود از سابقه تاريخي "الست"ي‬
‫برخوردار است اما به استناد منابع تاريخي سنگ بناي اين آيين به قرن هفتم هجري باز مي گردد‪ .‬صرف‬
‫نظر از اساطير و افسانه هاي مطرح شده‪ ،‬بنيانگذار اصلي اين مسلك شخصي به نام سلطان اسحاق‬
‫فرزند شيخ عيسي برزنجي به سال ‪ 628‬ه‪ .‬ق است‪ .‬وي پس از فوت پدر سني مذهبش به دليل درگيري‬
‫با برادرانش از برزنجه از نواحي كردستان عراق فرار كرده و به منطقه اورامان در شهرستان پاوه‬
‫امروزي آمد و در قريه شيخان كه جزء بخش نوسود مي باشد سكني گزيد او كتاب "سرانجام" را به‬
‫كمك يارانش نوشت كه داراي شش جزء يا شش بخش است و قوانيني را براي اهل حق مدون نمود‬
‫"سلطان"‪" ،‬سلطان حقيقت" ‪" ،‬شاه صاحب' كرم" و "پادشان" از نام هاي ديگر سلطان اسحاق مي‬
‫باشد‪ .‬وي با كوشش خود و يارانش مكتب اهل حق و قوانين و دستورات مذهبي آن را به شكل امروزيش‬
‫پايه گذاري و تدوين نمود و از جمله اقدامات مهم وي تأسيس جمخانه ‪ ،‬روزه سه روزه ‪ ،‬تعيين پير و‬
‫دليل براي خاندان ها ‪ ،‬دستور "سرسپاري" به رؤساي خاندان ها توسط مريدان و دستور پرداخت "نذر‬
‫و نياز" مي باشد‪.‬‬
‫پيروان اهل حق از ديرباز از نظر اس'تقرار جمعي'تي نقشي حايل بين ش'يعه و س'ني و در شهرس'تان ه'اي‬
‫قصرشيرين و سرپلذهاب‪ ،‬بخش جنوبي شهرستان ثالث و باباج''اني‪ ،‬شهرس''تان داالهو و ش''مال و ش''مال‬
‫ش''رق اس''الم آب''ادغرب‪ ،‬حومه غ''ربي كرمانش''اه و شهرس''تان ص''حنه حض''ور دارن''د‪ .‬در نقل و انتق''االت‬
‫جمعي''تي دوره اخ''ير و جنگ تحميلي جمعيت ف''راواني از اين آيين به ش''هر كرمانش''اه ك''وچ ك''رده اند كه‬
‫بخشي از آن''ان در حاش''يه ش''هر كرمانش''اه اس''تقرار دارند و درمجم''وع ح''دود ‪ 250‬ه''زار نفر جمعيت را‬
‫شامل مي شوند‪.‬‬
‫خاندان هاي اهل حق‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫در نگرش بسياري از مردم ‪ ،‬پيروان اين فرقه را علي اللهي و بعضا ً شيطان پرست نيز مي‬
‫نامند اما آنها اين مسأله را اتهامي ناروا به خود مي دانند‪ .‬جامعه اهل حق بنا به داليل متعددي و بنا به‬
‫برخي اعتقادات پايه اي‪ ،‬به دوازده دوده يا خاندان تقسيم مي شوند كه عبارتند از ‪ :‬خاندان شاه ابراهيم‪،‬‬
‫عالي قلندر‪ ،‬بابايادگار‪ ،‬خاموشي‪ ،‬ميرسور‪ ،‬سيدمصطفي‪ ،‬حاجي باباعيسي يا حاجي باويسي‪ ،‬ذوالنوري‪،‬‬
‫آتش بيگي يا مشعشعي ‪ ،‬شاه حياس‪ ،‬حيدري و دراويش (مكتبيون يا پيروان نورعلي الهي)‪.‬‬
‫رهبران مهم و فعلي خاندان هاي اهل حق‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫‪ -‬سيدنصرالدين حيدري‪ :‬وي رهبر فعلي خاندان "حيدري" و يادگاري است(غالب اين خاندان در‬
‫شهرستان هاي داالهو‪ ،‬گيالنغرب‪ ،‬كرمانشاه و بعضا ً صحنه ساكن مي باشند) وي يكي از سياسي ترين و فعال ترين‬
‫رهبران اهل حق خصوصاً' در زمان انتخاب مجلس و رياست جمهوري است‪ .‬الزم به ذكر است كه ايشان‬
‫نقش ارزنده اي در دوران انقالب به ويژه جنگ تحميلي ايفا نموده است‪.‬‬
‫‪ -‬سيدنظام الدين مشعشعي‪ :‬وي رهبر خاندان آتش بيگي يا مشعشعي و تحصيل كرده فرانسه‬
‫مي باشد‪ .‬وي در سالهاي اخير بعلل مختلف از جمله كهولت' سن كارهاي خاندان را بر عهده پسر خود‬
‫سام الدين كه او هم تحصيل كرده فرانسه مي باشد‪ ،‬گذاشته و عمالً وي را براي جانشيني خود آماده مي‬
‫نمايد ‪.‬‬
‫‪ -‬سيد شكرا‪ ...‬شاه ابراهيمي‪ ،‬سيد خدايار افضلي و سيد فرزاد افضلي‪ :‬اين سه نفر از رهبران‬
‫بنام خاندان شاه ابراهيمي هستند كه به ترتيب در شهرستان هاي صحنه و اسالم آبادغرب ساكن مي‬
‫باشند‪ .‬اين خاندان از نظر آماري بيشترين تعداد جمعيت را در ميان خاندان هاي اهل حق به خود‬
‫اختصاص داده است‪(.‬الزم به ذكر است كه آمار تفكيكي و دقيقي در خصوص پيروان هر خاندان وجود ندارد)‬
‫نگاهي به عملكرد سياسي و آييني اهل حق‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫در بررسي آييني جامعه اهل حق مي توان آنها را به پنج گروه تقسيم بندي نمود‪:‬‬
‫‪ )1‬دسته اي كه شامل اكثريت خاندان اهل حق(‪ 10‬دوده يا خاندان) مي شود غالبا ً نسبت به حفظ و‬
‫حرمت شارب(سبيل) باور داشته ولي اعتقادي به نماز خواندن ندارند‪.‬‬
‫‪ )2‬گروهي ديگر كه ضمن و حرمت به ظاهر آييني جامعه اهل حق يعني شارب(سبيل) معتقد و ملتزم به‬
‫خواندن نماز هستند‪ .‬اين دسته شامل خاندان آتش بيگي(مشعشي) و ذوالنوري مي باشد‪.‬‬
‫‪ )3‬دسته اي ديگر شامل تمام پيروان نورعلي الهي (درگذشته به سال ‪ )1353‬موسوم به دراويش يا‬
‫مكتبيون هستند كه غالبا در شهرستان صحنه ساكن مي باشند‪ .‬اين دوده بنا به اعالم رهبر خود يعني‬
 ‫دكتر بهرام الهي (ساكن فرانسه) در سال ‪ 1369‬در يك اقدام حساب شده و تشكيالتي تمامي‬
‫وابستگان خاندان خود را ملزم نمود كه با تراشيدن سبيل‪ ،‬خود را شيعه اثني عشري معرفي تا با اين‬
‫روش حاشيه اي امن براي مريدان خود فراهم نمايند‪ .‬الزم به ذكر است كه اين خاندان بنا به داليل‬
‫مختلف از جمله استقرار رهبري آن در خارج از كشور‪ ،‬آموزش هاي سري و زير زميني‪ ،‬ارتكاب‬
‫جرائم متعدد‪ ،‬درگيري هاي جمعي با ساير خاندان هاي اهل حق و غيره مورد سوء ظن دستگاه هاي‬
‫امنيتي قرار دارند‪.‬‬
‫‪ )4‬از حدود يكسال و نيم قبل گروهي غيرقانوني به اصطالح نوانديش با افكاري افراطي وساختار‬
‫" فعاليت خود را آغاز نموده اند‪ .‬اين دسته‬ ‫شكنانه به عنوان"مجمع مشورتي فعاالن مدني يارسان‬
‫كوچك اما فعال با طرح مطالبات مختلف درصدد جذب و تحريك جوانان اهل حق مي باشند‪ .‬اوج‬
‫تحريك و تحرك آنان در موضوع خودسوزي افرادي بنام هاي قنبري و طاهري در همدان و دو‬
‫خودكشي سربازان وظيفه به اوج خود رسيد‪ .‬درحال حاضر نيز ضمن اينكه اين حوادث و و قايع را‬
‫بعنوان تقويم مناسكي و آييني خود تبديل كرده اند‪ ،‬تالش دارند تا از خواسته هاي جامعه اهل حق اعم‬
‫احترام براي تشديد فعاليت هاي غير قانوني خود بهره برداري نمايند تا در نهايت‬ ‫"‬ ‫از"حق استخدام و‬
‫برخالف رويه اقطاب و اخالف جامعه اهل حق كه همواره آيين خود را پيوسته و وابسته به دين‬
‫اسالم دانسته اند‪ ،‬اعالم نمايند كه اهل حق ديني مستقل است و از اين طريق ضمن تغيير هويت‬
‫تاريخي و آييني خود‪ ،‬در آينده از امتيازات اقليت هاي ديني از جمله داشتن نماينده مجلس هم بهره‬
‫مند شوند‪.‬‬
‫‪ )5‬دسته آخر جوانان جامعه اهل هستند كه با توجه به داليل مختلف اعم از تحصيالت عاليه‪ ،‬تأثيرپذيري‬
‫از دنياي ارتباطات گسترده‪ ،‬واقع نگري و پرهيز از خرافه پرستي دچار سستي و بعضا ً روگرداني از‬
‫باورها و اعتقادات پدران خود شده اند‪ .‬اين گروه با توجه به قرابت هاي فكري و اعتقادي غالبا ً‬
‫متمايل به مذهب تشيع بوده و ظواهر آييني خود از جمله گذاشتن شارب را رعايت نمي كنند‪.‬‬
‫مهمترين اماكن مقدس اهل حق در استان كرمانشاه عبارتند از‪ :‬مقبره سلطان اسحاق (صحاك)‬
‫در بخش نوسود شهرستان پاوه مي باشد‪ ،‬كل داوود ( دكان داوود ) در شهرستان سرپل ذهاب‪ ،‬مقبره‬
‫شاه حياس در بخش دينور صحنه‪ ،‬مقبره نعمت اله جيحون آبادي در روستاي جيحون آباد شهرستان‬
‫صحنه‪ ،‬مقبره آقا بخش آتش بيگي ( مشعشعي ) در روستاي گره بان شهرستان هرسين‪ ،‬مقبره‬
‫بابايادگار مربوط به خاندان حيدري در ريجاب شهرستان داالهو‪ ،‬مقبره پير بنيامين شهر كرند در‬
‫شهرستان داالهو و مقبره هاي سيد فرضي و سيد امير در روزستاي قزوينه كنگاور‪.‬‬
‫از نظر پراكنش جمعيتي هم بيشترين تراكم جمعيتي در شهرستان داالهو حدود ‪ 85‬درصد و‬
‫شهرستان صحنه ‪ 35‬درصد وجود دارداما همانگونه كه پيشتر ذكر شد بنا به داليل انتقال جمعيتي متأثر‬
‫از جنگ تحمیلی پراكنش جمعيتي آنها در شهرستانهاي قصرشيرين‪ ،‬سرپل ذهاب‪ ،‬ثالث باباجاني‪،‬‬
‫كنگاور‪ ،‬گيالنغرب‪ ،‬اسالم آباد غرب و كرمانشاه نيز قابل مالحظه مي باشد ‪.‬‬
‫نگاهي اجمالي' به وضعيت مواجهه بزرگان و اقطاب جامعه اهل حق با حكومت هاي وقت در‬
‫قرون متمادي گذشته حاكي از اين واقعيت است كه آنها اصل مسلم "كالم سرانجام" يعني عدم ورود به‬
‫مسايل سياسي را تا هنگامي كه موجوديت و شئونات آييني آنها تهديد نشده است‪ ،‬رعايت نموده اند‪.‬‬
‫بررسي روند رفتارهاي سياسي و اجتماعي بزرگان جامعه اهل حق در سه دهه انقالب حاكي از وجود‬
‫چند موضوع مسلم در اين جامعه آييني است‪ :‬الف) همراهي و همگامي با انقالب‪ ،‬دفاع مقدس و دوران‬
‫بعد از جنگ تحميلي است‪.‬‬
‫ب) جامعه اهل حق بجز گروه مكتبي ها (دراويش يا پيروان نورعلي الهي)‪ ،‬بر خالف بسيار از‬
‫فرق و مذاهب ديني و نحله هاي فكري كشور درصدد توسعه و تبليغ آيين خويش نيستند‪.‬‬
‫ج) براساس باورها و تربيت هاي آييني خويش داراي پايين ترين آمار ارتكاب جرائم هستند‪.‬‬
‫د) در انجام وظايف و امور محوله كاري بسيار درستكار‪ ،‬متعهد و امانتدار مي باشند‪.‬‬
‫به تبع موارد فوق مسئوالن نظام هم همواره تالش كرده اند به مطالبات و خواسته هاي آنها‬
‫توجه و رسيدگي نمايند اما در طول' سالهاي اخير ‪ -‬بطور مشخص ‪ 8‬ساله گذشته‪ -‬چند موضوع باعث شده تا‬
‫فضاي آرام داخلي جامعه اهل حق ملتهب گردد كه پيش بيني مي شود تداوم اين فضا در ميان مدت و بلند مدت مي‬
‫تواند با تحريكات عوامل معاند داخلي و خارجي به تهديدي' امنيتي بدل گردد‪ .‬مهمترين اين موضوعات عبارتند از‪:‬‬
‫‪ )1‬عدم رعايت حرمت ظواهر آييني اهل حق(شارب) در محيط هايي مانند زندان ها و پادگان‬
‫هاي نظامي كه از دير باز بخاطر عدم آشنايي محيط هاي ياد شده با اين آيين اتفاق مي افتاده است‪.‬‬
 ‫‪ )2‬تشديد روند عدم استخدام فرزندان تحصيلكرده آنها در ادارات و دواير دولتي به دليل موانع‬
‫قانوني گزينش ‪.‬‬
‫همچنان که اشاره رفت بنا به اين داليل از حدود يكسال و نيم قبل گروهي غيرقانوني و به‬
‫يارسان فعاليت خود را آغاز‬
‫"‬ ‫اصطالح نوانديش باافكاري افراطي به عنوان"مجمع مشورتي فعاالن مدني‬
‫نموده اند و با طرح مطالبات مختلف درصدد جذب و تحريك جوانان اهل حق مي باشند‪ .‬اوج تحريك و‬
‫تحرك آنان در موضوع خودسوزي افرادي بنام هاي قنبري و طاهري در همدان و دو خودكشي سربازان‬
‫وظيفه به اوج خود رسيده است و در اين خصوص ضمن تهديد مستمر مبني بر ادامه روند خودسوزي‬
‫ها براي احقاق حقوق خود‪ ،‬ادعا مي نمايند كه در اين راه تا كنون چندين نفر خودسوزي كرده اند‪.‬‬
‫درحال حاضر' نيز ضمن اينكه اين حوادث و و قايع را بعنوان تقويم مناسكي و آييني خود تبديل كرده اند‬
‫و هر ساله براي آنها مراسم بزرگداشت برگزار مي كنند‪ ،‬تالش دارند تا از خواسته هاي جامعه اهل حق‬
‫احترام براي تشديد فعاليت هاي غير قانوني خود بهره برداري نمايند تا در نهايت‬ ‫"‬ ‫اعم از"حق استخدام و‬
‫برخالف رويه اقطاب و اخالف جامعه اهل حق كه همواره خود را مسلمان دانسته اند‪ ،‬اعالم نمايند كه اهل حق ديني‬
‫مستقل است و از اين طريق ضمن تغيير هويت تاريخي و آييني خود‪ ،‬در آينده از امتيازات اقليت هاي‬
‫ديني از جمله داشتن نماينده مجلس هم بهره مند شوند‪.‬‬
‫‪ ‬اقدامات انجام شده در دولت تدبير و اميد‪:‬‬
‫استانداري كرمانشاه از بدو شروع بكار دولت تدبير و اميد با عنايت مجموعه داليل مختلف اعم‬
‫از ديدگاه مثبت مقام معظم رهبري(مدظله)درخصوص' رويكرد مناسب اهل حق به انقالب و نظام كه‬
‫براساس آن طي سفر پربركت سال ‪ 1390‬به استان كرمانشاه درباره آنها فرمودند‪ ":‬من در سال ‪ ،59‬اوائل‬
‫مردم اهل حق هستند؛‬
‫ِ‬ ‫جنگ تحميلى‪ ،‬سرتاسر اين استان را رفتم و از نزديك ديدم‪ ...‬در ريجاب و داالهو كه گروهى‬
‫همه جا مردم در حال دفاع‪ ،‬در حال اظهار ارادت به نظام جمهورى اسالمى بودند‪ ،".‬تقديم صدها شهيد به انقالب‬
‫اسالمي در طول دوران دفاع مقدس و همچنين بيانيه سوم رييس جمهور' محترم معروف به "حقوق‬
‫اقوام‪ ،‬اديان و مذاهب" تالش نموده است تا با مطالعه دقيق وضعيت عمومي اقوام و مذاهب موجود در‬
‫استان‪ ،‬نسبت به شناسايي‪ ،‬تعيين و حل مشكالت و مطالبات قانوني جامعه اهل حق بپردازد‪.‬‬
‫به دنبال طرح مطالبات' و درخواست هاي جامعه اهل حق‪ ،‬دستيار ويژه رئيس جمهور' در امور‬
‫مذاهب و اقوام ضمن سفر به استان در يك نشست ‪ 3‬ساعته با ‪ 300‬نفر از بزرگان و اقطاب جامعه اهل‬
‫حق به بررسي اهم مشكالت و ديدگاههاي آنها پرداختند و پس از استماع جميع نظرات اظهار' داشتند كه‬
‫"هيچ يك از خواسته هاي شما خارج از ظرفيت نظام نيست و همه آنها بايد عملي شود" ‪ .‬وي همچنين‬
‫در خصوص عقايد جامعه اهل افزودند كه "بنيان هاي اعتقادي جامعه اهل حق كه به طور گسترده در‬
‫معارف ديني شيعه و اهل سنت هم آمده است و همه ما عقيده داريم كه علي (ع) و حق از يكديگر جدا‬
‫نيستند"‪.‬‬
‫پيشنهادات براي حل مهمترين مطالبات جامعه اهل حق‪:‬‬ ‫‪‬‬
‫باستناد همين گزارش متأسفانه در طول ساليان گذشته با تمام گروه هاي پنجگانه ‪ -‬مندرج در اين‬
‫گزارش‪ -‬به يك شيوه غيركارشناسي' و يكسويه يعني بي اعتمادي‪ ،‬ردصالحيت در گزينشهاي استخدامي‬
‫در تمامي سطوح و بعضا ً هتك حرمت ظواهر آييني مانند تراشيدن شارب و غيره برخورد شده است‪.‬‬
‫درحاليكه از ميان اين پنج گروه باستثناي گروه مكتبيون(بند‪ )3‬و افراطيون نوانديش موسوم به "مجمع‬
‫مشورتي فعاالن مدني يارسان" (بند‪ ،)4‬اكثريت پيروان جامعه اهل حق مستحق بهره مندي از حقوق‬
‫اجتماعي درخور مي باشند‪ .‬لذا به منظور برون رفت از مشكالت احتمالي سياسي‪ ،‬اجتماعي و امنيتي‬
‫ناشي از اين رويه‪ ،‬پيشنهادات زير ارائه مي گردد‪:‬‬
‫‪ )1‬رفع موانع قانوني گزينش استخدامي جامعه اهل حق‪:‬‬
‫از آنجايي كه بندهاي ‪ 1‬و ‪ 2‬قانون گزينش مصوب ‪ 14/6/74‬شرايط الزم و عمومي براي گزينش افراد‬
‫در دستگاههاي دولتي را "التزام به احكام اسالم" و يا "اعتقاد به دين مبين اسالم يا يكي از اديان‬
‫رسمي مصرح در قانون اساسي" دانسته است و قاطبه جوانان اهل حق متقاضي استخدام به استناد‬
‫مفاداين قوانين رد صالحيت مي شوند و از استخدام باز مي مانند‪ .‬لذا به منظور برون رفت از اين مشكل‬
‫پيشنهاد مي گرددپيروان اين مسلك فكري نيز در زمره مسلمانان شيعه ديده شوند و يا نسبت به تدوين‬
‫اليحه اي در قالب افزودن تبصره اي ذيل مواد قانوني مذكور اقدام گردد‪.‬‬
‫‪ )2‬لزوم رعايت حرمت ظواهر آييني (شارب) اهل حق‪:‬‬
‫شوراي امنيت ملي و يا شوراي امنيت كشور با تصويب يا صدور دستورالعملي تمام دستگاههاي اداري‬
‫به ويژه پادگان هاي نظامي كشور را مكلف به رعايت حرمت شارب پيروان جامعه اهل حق بعنوان يكي‬
‫از ظواهر آييني آنان نمايند‪.‬‬