KONU: - DOLGU BARAJLARDA TASARIMA YÖNELİK ANALİZLER

- KİL ÇEKİRDEKLİ DOLGU BARAJLAR

- ASFALT ÇEKİRDEKLİ BARAJLAR
SUNUM YAPAN: MUSTAFA SELVİ
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

DOLGU BARAJLARDA
TASARIMA YÖNELİK
ANALİZLER
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Analizler genel olarak 3 başlıkta toplanabilir;

1. Şev Stabilitesi Analizleri (Limit Denge

Analizi)

2. Gerilme – Deformasyon Analizleri

3. Sızma Analizi
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Şev Stabilitesi
• Dolgu baraj şevleri, dinamik analiz yapabilmek
için bilgisayar kapasiteleri ve bilgisayar
programları günümüzde olduğu gibi
geliştirilmeden önce yarı - statik şev stabilite
analizleri ile projelendirilmiştir. Günümüzde ise,
ön tasarımda halen yarı – statik yöntem
kullanılmakla birlikte, dinamik analizler ile nihai
baraj gövdesi şevleri belirlenmektedir.

• Şev stabilite analizlerinde sağlanması gereken

minimum emniyet katsayıları şu şekildedir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Hal Emniyet Yükleme

Katsayısı Durumu
İnşaat Sonu 1.3 Olağan dışı
İnşaat Sonu Depremli > 1.0 Ekstrem
(İED)
İşletme 1.5 Olağan
İşletme Depremli (İED) 1.2 Olağan dışı
İşletme Depremli (EED) > 1.0 Ekstrem
Ani Boşalma* 1.2 Olağan dışı
Ani Boşalma Depremli > 1.0 Ekstrem
(İED)**

* Ön yüzü kaplamalı barajlarda dikkate alınmayacaktır.

** Sadece pompajlı depolamalar için uygulanacaktır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Yatay Eşdeğer Deprem Katsayısı

“k”
k katsayısı seçilirken;

1. K=(0,40~0,60)amax
amax: Seçilen depremin pik ivmesi (Peak
Ground Acceleration)

2. 0.2g´den küçük ivmeler için PGA, 0.2g den

büyük yer ivmeleri için ise ((PGA)^0.333)/3
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Gerilme - Deformasyon Analizleri

• Sonlu elemanlar, sonlu farklar, sınır
elemanlar veya bu metodların birlikte
kullanıldığı karma (hybrid) elemanlar
yöntemleri kullanılarak gerilme –
deformasyon analizleri yapılmalıdır.

• Analizler sırasında, mümkün olduğunca

aşağıda verilen hususlara dikkat
edilmelidir:
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

1. Baraj inşaatı kademeli olarak modellenmeli.

2. İnşaat sonu ve işletme hallerinde ayrı ayrı, ivme – zaman

grafikleri modele yansıtılmalı ve kalıcı deplasmanlar
hesaplanmalıdır.

3. Baraj İED durumunda işlevini sürdürebilmeli ve EED

durumunda, çok büyük felaketlere neden olabilecek
boyutlarda stabilitesini kaybetmemelidir.

4. Ön projelendirme aşamasında, dinamik analiz sonuçları

Makdisi ve Seed Metodu ve Bureau Metodu gibi
basitleştirilmiş analitik yöntemlerle karşılaştırılabilir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Sızma Analizleri
Sızma analizi;

• İşletme ve ani boşalma durumları için,

geçici ve uzun dönem akım ağlarının
belirlenmesi,
• Temelde sızmanın incelenmesi,
• Geçirimsizlik perdesi efektifliğinin
belirlenmesi amaçlarıyla yapılır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

• Model için öncelikle sayısal ağ modeli

oluşturulmalıdır.

• Baraj tipine ve yapılan malzeme

deneylerine uygun olarak malzeme
parametreleri belirlenmelidir.

• Sınır koşulları (memba ve mansap su

seviyeleri) belirlenmeli ve modele
tanıtılmalıdır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

KİL ÇEKİRDEKLİ DOLGU

BARAJLAR
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Kil çekirdekli barajlar; baraj yeri jeolojisi,

topoğrafya ve temel şartları gibi nedenler
gözönünde bulundurularak iki şekilde
tasarlanabilirler;

1. Merkezi kil çekirdekli

2. Membaya doğru eğik kil çekirdekli

1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Homojen Dolgu Tipi

 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Merkezi Kil Çekirdekli Yarı

Geçirimli Dolgu Barajlar
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Merkezi Kil Çekirdekli Kum-Çakıl

Dolgu Barajlar
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Eğik Kil Çekirdekli Kum-Çakıl Dolgu

Barajlar
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Merkezi Kil Çekirdekli Kaya Dolgu

Barajlar
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Eğik Kil Çekirdekli Kaya Dolgu

Barajlar
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Karışık Zonlu Dolgu Barajlar

 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Dolgu Malzemelerinde Aranan

Genel Kriterler
• Suda çözülebilir, inorganik ve likit limiti 80’in
üzerinde olan geçirimsiz malzeme dolguda
kullanılmamalıdır.
• Su muhtevası optimumda olan bir malzeme ile dolgu
yapılabilir. Geç drene olabilen kil malzemeyi dolguda
kullanmak sakıncalı olabilir.
• Kaya dolgu barajlarda sağlam kaya malzemesinin
kullanılması tercih edilir. Kazı esnasında veya dolgu
sırasında ezilebilen ve dolguyu geçirimsiz hale
getiren malzeme kullanılmamalıdır.
• Soğuk iklimlerde don etkisine karşı dış kabuk
dolgularında daha sağlam malzeme kullanılmalıdır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Geçirimsiz Dolgu
• Genel olarak geçirimsiz kil çekirdek daha
geçirimli kabuk dolgular ile desteklenirler.
• Kil çekirdeğin genişliği sızma, borulanma ve
sismik parametreler dikkate alınarak tespit
edilmelidir. Genel olarak kil çekirdeğin taban
genişliği, maksimum su seviyesi ile kuyruksuyu
seviye farkının %25’ne eşit veya daha fazla
olmalıdır. Kil çekirdeğin kret seviyesindeki
genişliği batardolarda en az 4.00 m, baraj
gövdesinde en az 6.00 m olmalıdır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

• Malzeme, optimum rutubette, sıkıştırma

gerecinin ağırlık ve tipine göre 20-30 cm’lik
tabakalar halinde serilerek sıkıştırılır. Genel
olarak zonlar arasında en fazla 1.00 m kot farkı
oluşmasına izin verilir.
• Kuru arazi kesafetinin laboratuvarda normal
proktor deneyi ile bulunan maksimum kuru
kesafete oranı %98’in altına düşmeyecektir.
• Dolguda kullanılan kil malzemenin (PI) Plastisite
İndisinin 15’in altında olmamasına özen
gösterilmelidir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Yarı Geçirimli – Geçirimli Kum

Çakıl Dolgu
• Yarı geçirimli malzeme, geçirimlilik katsayısı
K=10-4 – 10-6 cm/s arasında olan ve içinde ince
tane oranı %12’den az olan malzemedir.
• Geçirimli malzeme, geçirimlilik katsayısı K= 10-4
cm/s’den büyük, ince tane içeren kum-çakıl ve
bloklardan oluşan malzemedir. İnce malzeme
miktarı %5’den fazla olmamalıdır.
• Kum-çakıl karmaşığı malzemede max. tane çapı
7.5 cm’den daha büyük olmamalıdır.
• Aksine bir durum olmadıkça sıkışmış tabaka
kalınlığı 25-30 cm.’dir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Kaya Dolgu
• Özgül ağırlık 2.60 gr/cm³’den büyük olmalıdır.
• Don sonu direnç kaybı en fazla %10 olmalıdır.
• Los Angeles aşınma kaybı 100 devirde en fazla
%10, 500 devirde en fazla %40 olmalıdır. Kaya
malzeme içinde 2.5-10 cm çapında olan tane
miktarı dolgunun %10’unu geçmemelidir.
• Dökme-serme-sıkıştırma işlemleri esnasında hiç
bir şekilde parçalanmayacak ve ayrışmayacak
nitelikte olmalıdır.
• Kaya ufağı olarak kullanılacak malzemenin
maksimum boyutu yaklaşık olarak 30 cm’yi
aşmamalıdır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Kaya Dolgu(Devamı)
• İnce malzeme maksimum boyutu yaklaşık 30
cm, sıkışmış tabaka kalınlığı 40 cm.
• Orta malzeme maksimum boyutu yaklaşık 60
cm, sıkışmış tabaka kalınlığı 100 cm.
• İri malzeme maksimum boyutu yaklaşık 90 cm,
sıkışmış tabaka kalınlığı 120 cm.
• Sıkıştırma aleti tipi, ağırlığı ve hızına bağlı olarak
pas sayısı belirlenmekle birlikte; 15 tonluk
titreşimli silindir ile, ince malzemede 6 pas,orta
ve iri malzemede 4 pas sıkıştırma yapılması
önerilir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Filtre Dolguları
• Filtrelerin yerleştirildiği zemin sağlam olmalıdır.
• Temiz filtre malzemesi yerleştirme sırasında yeteri kadar nem
içermelidir. (%3 – 10)
• Filtreler serbest drenajlı kum-çakıl dolgularında aranan şartlara uygun
şekilde, rölatif kesafeti %85’den büyük olacak şekilde sıkıştırılırlar.
• Kalın malzemeli (maksimum tane ebadı 3") filtrelerin tabaka
kalınlıkları 20 cm’den aşağı olamaz. Daha ince malzemeli filtrelerin
minimum tabaka kalınlıkları da 15 cm’den aşağı olamaz.
• Drenaj borularına yakın kısımlardaki filtre malzemesi yeteri
büyüklükte kaba malzemeyi içermelidir.
• Filtre ve taban malzemesi tane dağılım eğrileri ince kısımlarda
mümkün olduğu kadar birbirlerine paralel olmalıdır.
• Sıkıştırılmış tabaka kalınlığı ince filtre zonu için 40 cm’den ve kaba
filtre zonu için 60 cm’den daha fazla olmayacak tabakalar halinde
serilecektir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Riprap ve Koruma Tabakası

Riprap, memba şevinde dolgunun su dalgaları etkisi ile
yıkanmasını önlemek amacıyla yerleştirilir.

Riprap Ortalama Dane

Tabakası Çapı
kalınlığı (D50) (cm)
(cm)
60 38
75 45
90 53
Geçirimli-Yarı Geçirimli veya Homojen Dolgu tiplerinde mansap şevini
yağmur sularının erozyonundan korumak için 1.00 m ile 0.50 m
kalınlığında koruyucu örtü malzemesi kaya ocağı artığından veya elek
üstü malzemelerden temin edilebilir.
1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012
1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Kabuk
Dolgu

Kil
Dolgu Kum
Filtre
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

ASFALT ÇEKİRDEKLİ BARAJLAR

 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Neden Asfalt Çekirdekli Baraj?

• Geçirimsizliği sağlayacak malzemenin hem
nitelik hem de nicelik olarak uygun olmadığı
veya taşıma mesafesinin kabul edilebilir sınırlar
dışında kaldığı durumlarda seçilebilecek en
uygun baraj tipleri arasındadır.
• Kayanın yüksek geçirgenliği nedeniyle sızma
meydana gelse bile borulanma tehlikesi
yaşanmaz.
• Asfalt çekirdek serme ve sıkıştırma işlemleri
olumsuz hava şartlarına çok bağımlı olmadan
yürütülebilmektedir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Tipik Baraj Kesiti

1: Asfalt Çekirdek, 2: Filtre/Geçiş zonu, 3: Geçiş zonu, 4A – 4B: Kaya dolgu

5: Riprap – Koruyucu zon (Gerekmesi halinde)
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Asfalt Çekirdek-Temel Kayası

Kontağı
• Kaya temel ile asfalt çekirdek arasında
beton bir platform teşkil edilerek geçirimsiz
bir yüzey oluşturulur ve asfalt çekirdeğin
temel boyunca uygun bir şekilde
yerleştirilmesi sağlanır.
• Enjeksiyon perdesi için uygun bir platform
elde edilir ve enjeksiyon için başlık betonu
ihtiyacı ortadan kalkar.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

1: Asfalt çekirdek, 2-3: Filtre – geçiş zonları, 4a: Kaya dolgu (ince)
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

1: Asfalt çekirdek, T: Filtre – geçiş zonu, 3: Geçirimli malzeme

 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Asfalt Çekirdek
• Asfalt çekirdek, geçiş zonu ve filtre zonu ile
birlikte genel olarak 20 cm’lik kademeler halinde
birlikte sıkıştırılarak imal edilmektedir.
• 30 m’den daha yüksek barajlarda asfalt çekirdek
kalınlığı 50 cm ile 150 cm arasında
değişmektedir.
• Pratikte asfalt çekirdeğin baraj temelinde
maksimum kalınlığı, baraj yüksekliğinin %1’i
kadar alınabilir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

• Asfalt çekirdek içinde kullanılacak dolgunun

(filler), kum ve çakıl dane çapı aralığı 0 – 18 mm
arasında olmalıdır.
• Asfalt çekirdekteki bitüm oranı genellikle ağırlığın
%6’sı oranında kullanılmalıdır. Bu oran %5.5 ile
%6.5 arasında değişmektedir.
• Boşluk oranı ise hacmen %3’den daha az
olmalıdır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

• Uygun karışımlar ile imal edilmiş asfalt

çekirdeklerde geçirimlilik katsayısı K 10-7
cm/s mertebesinde olmaktadır.
• Asfalt çekirdek sıkıştırma sırasında 140 –
155 °C arasında bir sıcaklığa sahip
olmalıdır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Asfalt Çekirdekte Optimum Birleşim

Optimum birleşimde şunlar amaçlanır;

• Geçirimsizlik,
• Deformasyonların belli limitlerde tutulması
ve hidrolik kırılmaya karşı stabil kalmak,
• Kayma gerilmelerine karşı dayanım,
• İşlenebilirlik
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Optimum Birleşim Eğrileri

1- Rijit
2- Mineral birleşim fazlalığı
3- Yoğunluk
4- Yerleştirilebilirlik
5- Akışkanlık
6- Yumuşak
7- Bitüm
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Gövde Zonları

Çetin Barajı Fizibilite Aşaması Baraj Tip Kesiti

1: Asfalt Çekirdek, 2: Filtre zonu, 3: Geçiş zonu, 4A – 4B: Kaya dolgu

5: Riprap – Koruyucu zon
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Filtre ve Destek Zonları

• Geçiş bölgesi kalınlığı 1.00 m ile 2.00 m
arasındadır.
• Filtre/geçiş bölgelerinde maksimum dane
çapının 60 mm olması, d50>10 mm ve d15<10
mm koşullarının sağlanması tavsiye
edilmektedir.
• Asfalt çekirdekte meydana gelebilecek bir
yırtılma durumunda, filtre zonlarındaki ince
malzeme asfalt çekirdekte meydana gelen yırtığı
tıkayarak sızmayı azaltmaktadır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

• Destek zonlarında dane çapları genellikle

0 – 200 mm arasındadır.
• Asfalt çekirdek ve filtre/geçiş bölgesi 0.20
m’lik tabakalar halinde ve beraber imal
edilmekte, destek zonu ise genellikle daha
yüksek tabaka kalınlıklarına (0.40 m gibi)
sahip olarak imal edilmektedir.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Sızma Performansı
Sızma
Asfalt Çekirdek
Baraj Adı Yeri Miktarı
Alanı (m²)
(l/s)
Megget İskoçya 20 000 1.6

Finstertal Almanya 37 000 2.5

Berdalsvatn Norveç - 2.5

Styggevatn Norveç - 20

Storvatn Norveç 79 000 10

Lastioulles Nord Fransa - 75

Lastioulles Sud Fransa - 4.2

 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Örnek Tip Kesitler

Hydropower and Dams, World Atlas, 2011’e
göre, 2011 yılı itibariyle 55 tanesi yapım
aşamasında olmak üzere dünya üzerinde
yaklaşık 150 adet asfalt çekirdekli baraj
bulunmaktadır. Bu barajların çoğu Almanya,
Norveç ve Çin’de bulunmaktadır. Şimdiye
kadar tamamlanan en yüksek asfalt
çekirdekli baraj 1997 yılında işletmeye açılan
ve 128 m yüksekliğe sahip Storglomvatn
barajıdır.
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Murwani Barajı,Suudi Arabistan

A: Rezervuar su kotu, 1: Asfalt çekirdek, T: Geçiş zonu, 2: Yarı geçirimli malzeme

3: Geçirimli malzeme, 4: Kaya dolgu, 5: Kontrol ve enjeksiyon galerisi, 6: Enjeksiyon
perdesi
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Grosse Dhünn Barajı, Almanya

A: Rezervuar su kotu, 1: Asfalt çekirdek, 2: Geçiş zonu, 3: Küçük boyutlu kaya dolgu
4: İri boyutlu kaya dolgu, 5: Sınıflanmamış kaya dolgu, 6: Kontrol ve enjeksiyon galerisi
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Finstertal Barajı, Avusturya

A: Rezervuar su kotu, 1: Asfalt çekirdek , 2a: Geçiş zonu – buzultaş, 2b: Geçiş zonu –
sınıflanmış kırmataş, 3a: Sınıflanmış kaya dolgu, 3b: Kaya dolgu – buzultaş, 4: Riprap
5: Yatak malzemesi – buzultaş içerikli
 1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012

Asfalt Çekirdek Uygulamaları

1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012
1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012
1. Barajlar Kongresi – Ekim 2012