Kristal Eksenleri

• Kristaller geleneksel olarak 3 (veya

4) referans eksen düzenine göre
tanımlanırlar
Bu hayali referans çizgilerine
kristal eksenleri denir
• Eksenler, kristalin ana yüzeylerinin
kesiştiği kenarlara paralel
seçilirler
Çoğunlukla bir simetri ekseni ile
çakışırlar / bir simetri
düzlemine dik olurlar
• Seçim sadece morfolojik olarak
yapılırsa bazı kristallerde birden
fazla eksen seçeneği olabilir
• İdeal olarak, eksenlerin
birim hücrelerinin kenarlarına
paralel olması ve bunlarla aynı
orantıyı göstermesi gerekir
Küb Sistemi (İzometrik Sistem)
Heksagonal ve Trigonal Sistem
Tetragonal Sistem
Rombusal (Ortorombik) Sistem
+c

-a
-b +b
+a

-c
 Monoklinal Sistem
+c

-a

-b +b

+a
-c
 Triklinal Sistem

+c

-a
-b
+b

+a
-c
 Parametre

• Kristal yüzeyleri, kristalografik eksenlerle olan kesişmelerle

tanımlanırlar

• Yüzeyler ile kristal eksenleri kesiştikleri zaman;

eksenlerin kesişme noktası ile yüzeylerin eksenleri
kestiği noktalar arasında belli uzunluklarda
eksen parçaları meydana gelir
Bu eksen parçalarına parametre denir

• Bir kristal yüzeyini tanımlarken;

yüzeyin bir, iki veya üç ekseni kesip kesmediğini belirtmek
gerekir
Bir başka gereklilik de, bu yüzeyin farklı eksenleri
hangi bağıl uzunluklarda kestiğini ortaya koymaktır
 Kükürt mineralinin birim hücre boyutlarını
esas alan rombusal bir ağdaki a–b atomik
düzlemi görülmektedir
 AA kafes düzlemi b ve c eksenlerine
paralel olup a eksenini 1 birim uzunlukta
keser. Bu düzlemin parametreleri,
1a, b, c
 Benzer tarzda AA düzlemine paralel
olan ve a eksenini 2 birim uzunlukta kesen
AA düzleminin parametreleri
2a, b, c
 a ile c eksenlerine paralel olan ve b
eksenini kesen BB düzleminin
parametreleri a, 1b, c
 a eksenine paralel olan ve b ile c
eksenlerini kesen AB düzleminin
parametreleri 1a, 1b, c
 3 ekseni de birim mesafelerde kesen
yüzeyin parametreleri 1a, 1b, 1c
 Bir kristalde üç ekseni birim
uzunluklarda kesen yüzeye
birim yüzey denir. Bu yüzey, üç
ekseni de kesen yüzeyler arasında
en büyük olanıdır
 Diğer yüzeylerin parametreleri,
birim yüzeye ait parametre
değerlerinin
her hangi bir katsayı ile
çarpılmasıyla elde edilir
Elde edilen rasyonel katsayılar ve
eksenler uzunlukları oranına
Weiss sembolleri denir
 Genel sembol;
ma : nb : pc
m, n, p katsayıları, tam, kesir veya
sonsuz () sayılar olabilir
 Parametrelerin hangi oktant’ta
olduğunu göstermek için eksenlerin
önüne + veya – işaretleri konur
(a : –b : c gibi)
Miller indisleri

• Kristalografide en çok kullanılan

indislerdir
Bir seri tam sayıdan meydana gelir
Bu indisleri elde etmek için
parametrelerin resiprok değerleri
alınır,
sonra gerekirse kesirler ortak bir
katsayı ile çarpılarak tam sayıya
çevrilirler.
• (111) Miller indisi, “bir, eksi bir, bir”
tarzında okunur
• Genel ifade: (hkl)
Harfler sırasıyla a, b ve c
eksenlerdeki parametrelerin resiprok
değerlerini gösterir
• Heksagonal ve trigonal sistemlerde kristal yüzeylerini
göstermek için dört basamaklı bir sistem kullanılır
Form

• Bir form, tümü simetri elemanlarıyla aynı ilişkide olan bir grup
kristal yüzeyini kapsar
Bu yüzeyler, aynı geometrik düzenlenme gösteren benzer atomları
örterler. Aynı fiziksel ve kimyasal özelliktedirler
• Kristal yüzeyi Miller indisleriyle parantez içinde, (hkl), (010) veya
(111)
Formlar tırnak içinde {hkl}, {010} veya {111} tarzlarında gösterilir
Form sembolü seçilirken, mümkünse + rakamlı sembollerin
seçilmesi gerekir
• Her kristal sınıfında tüm kristalografik eksenleri kesen bir form
vardır
Buna genel form (hkl) denir
Diğer formların tümü özel formlardır
 Birim uzunlukların her bir eksen boyunca farklı olması nedeniyle
rombusal, monoklinal ve triklinal sistemlerde (111) genel formdur

 Daha yüksek simetrili kristal sistemlerinde birim mesafeler iki veya

daha fazla kristal ekseni boyunca aynıdır
Bunlarda genel formun;
benzer eksenleri birim uzunluğun farklı
katları kadar kesmesi gerekir

 Böylece;
(121) tetragonal sistemde genel form
küb sisteminde özel form
(123) ise küb sisteminde genel form
 Hacim kapatmayan formlara açık form,
hacim kapatanlara ise kapalı form denir

 Kapalı bir form oluşturmak için en az iki açık form gerekir

İki form birlikte olabilirler veya diğer açık veya kapalı formlarla
kombinasyonda bulunabilirler
İZOMETRİK OLMAYAN FORMLAR
m

Pedion Pinakoid Doma Sfenoid

(Monoeder) (Paraleloeder) (Dieder) (Dieder)

Rombusal Trigonal Ditrigonal

prizma Tetragonal
prizma prizma
prizma
 Ditetragonal Heksagonal Diheksagonal
prizma prizma prizma

Rombusal Trigonal Ditrigonal Tetragonal

piramit piramit piramit piramit
 m

Ditetragonal Heksagonal Diheksagonal Rombusal Trigonal

piramit piramit piramit dipiramit dipiramit

m m m
m

Ditrigonal Tetragonal Ditetragonal Heksagonal Diheksagon

dipiramit dipiramit dipiramit dipiramit dipiramit
 Trigonal Tetragonal Heksagonal Tetragonal
trapezoeder trapezoeder trapezoeder skalenoeder

Heksagonal skalenoeder Rombusal disfenoid Tetragonal disfenoid

(Ditrigonal skalenoeder) Romboeder
(Rombusal tetraeder) (Tetragonal tetraeder)
İZOMETRİK FORMLAR

Küb Oktaeder Dodekaeder Tetrakisheksaeder

(Heksaeder) (Rombuslu dodekaeder)

Trapezoeder Triakisoktaeder Heksakisoktaeder Tetraeder

(Tetragon trioktaeder) (Trigon trioktaeder)
 Triakistetraeder Deltoiddodekaeder Heksakistetraeder Jiroid
(Trigon tritetraeder) (Tetragon tritetraeder) (Pentagon tritetraeder)
 Zonlar ve Zon Yasası
• Bir kristaldeki en belirgin özelliklerden
biri;
arakesitleri birbirine paralel olacak
tarzda düzenlenmiş bir grup kristal
yüzeyinin bulunmasıdır
Bu yüzeyler, birlikte bir zon
(kuşak) meydana getirirler
h k l h k
• Merkezden geçen ve yüzeylerin arakesiti 1
olan kenarlara, dolayısıyla bu yüzeylere 1 1
2 2 2
paralel olan doğruya zon ekseni denir
p q r p q
Genel ifade uvw
• Bir zon, iki yüzey / bunların arasındaki kr - lq, lp - hr , hq - kp
kenarla
belirtilebildiği gibi; 1 1 0 1 1
iki zondan bir kristal yüzeyi de elde 1 1 1
edilebilir 2 2 2

Buna zon yasası denir 0 1 0 0 1

0 - 0, 0 - 0, 1 - 0, veya [001]
KRİSTALLERDE AÇI SABİTLİĞI
VE AÇILARIN ÖLÇÜLMESİ
Açı sabitliği yasası
• Birey kristallerin boyutları ve görünümleri
(ideal veya çarpık) nasıl olursa olsun, bir
kristal türünde eşdeğer yüzeyler
arasındaki açılar sabittir
Nicolas Steno’nun ortaya koyduğu bu
yasaya
Steno yasası da denir