ĐÂY THÔN VĨ DẠ

Hàn Mặc Tử

I. Giới thiệu chung

1. Tác giả (1912 - 1940) -> những con số như biết nói về một cuộc đời ngắn ngủi. Tử ra đi khi
cuộc đời đang ở độ “Mùa xuân chín”.
- Hàn Mặc Tử - một tài năng bất hạnh:
+ Bất hạnh: Tình yêu tuyệt vọng, mắc bệnh nan y, chết trẻ.
+ Tài năng: nhà thơ lớn và lạ của phong trào thơ mới.
- Một hồn thơ mê đắm trước vẻ đẹp cuộc đời, thể hiện khát vọng sống mãnh liệt, đồng thời là nỗi đau
thương đến quằn quại, kinh dị.
- Một thế giới nghệ thuật đầy ám ảnh với hai hình tượng: hồn và trăng. Trăng trong thơ của Tử không
thanh khiết, bình yên như trong thơ trung đại mà bật lên muôn vàn cảm xúc.
- Một lối liên tưởng đầy biến ảo, đến nghịch lí khiến mỗi bài thơ như một xao động tâm linh được tốc kí
trung thực và trọn vẹn.
 Chế Lan Viên khẳng định: Tôi xin hứa hẹn với các người rằng, mai sau những cái tầm thường mực
thước kia sẽ biến tan đi, và còn lại của cái thời kì này, chút gì đáng kể, đó là Hàn Mặc Tử.

2. Bài thơ
a. Xuất xứ: In trong tập Thơ Điên (1938), sau đổi thành Đau thương.
b. Hoàn cảnh sáng tác:
Đây thôn Vĩ Dạ được khơi nguồn từ một bức bưu ảnh mà Hoàng Cúc - người con gái Tử thầm yêu
xưa kia gửi tặng. Bức bưu ảnh gợi lại tình yêu đơn phương trong quá khứ, cứa vào nỗi đau trong hiện
tại: Tử không thể trở về với cuộc đời ngoài kia được nữa, và đánh thức nỗi nhớ thiết tha về xứ Huế, nơi
Tử từng sống tuổi hoa niên.

b. Cội nguồn cảm hứng

+ Tình yêu đơn phương trong qúa khứ.
+ Nỗi đau thương trong hiện tại.
+ Nỗi nhớ về xứ Huế thơ mộng.

d. Bố cục
Bài thơ ĐTVD có ba khổ, bề mặt tưởng chẳng ăn nhập gì với nhau, nhưng bề sâu là lôgic của nội
tâm, gắn kết 3 khổ thơ làm 1: đó là một tâm trạng xót xa, tiếc nuối đến đau thương về tình yêu, tình quê,
tình đời; là khát vọng mãnh liệt đến khắc khoải, xót xa về cái đẹp luôn xa vời và bí ẩn trong cuộc sống.
 II. Phân tích
Trong hồn thơ lạ lùng ấy, Đây thôn Vĩ Dạ vút lên vẻ đẹp trong trẻo nhưng cũng không kém phần bí ẩn
để mỗi người đến đến với Vĩ Dạ đều là một hành trình khám phá.

1. Khổ 1 - Nỗi nhớ thôn Vĩ

a) Vẻ đẹp thiên nhiên thôn Vĩ
- Thôn Vĩ với mọi người đã là một vùng đất say lòng, Bích Khê từng viết:
“Vĩ Dạ thôn, Vĩ Dạ thôn
Biếc che cần trúc không buồn mà say”
Với Hàn Mặc Tử (HMT) nỗi nhớ thôn Vĩ được gợi lên từ một câu hỏi.
- Mở đầu là một câu hỏi nhiều sắc thái: Sao anh không về chơi thôn Vĩ.
Câu thơ có tới 6 thanh bằng nghe như một lời mời gọi, nhắn hỏi nhẹ nhàng mà thoáng chút trách
cứ. Đó là giọng dịu dàng của người con gái Huế hay chính nhà thơ đang tự hỏi mình?
- Câu hỏi ấy chạm vào vùng kí ức đẹp nhất của thi nhân, gợi thức cả một miền kỉ niệm. Thế là
bức tranh thôn Vĩ hiện lên - bừng sáng lung linh trong nắng mới.

 Nhà thơ đang nhớ về VD mà như đang đứng trước khu vườn VD đầy nắng ban mai, sáng trong và ấm
áp.
Nhìn nắng hàng cau nắng mới lên
+ Chữ nhìn (không phải nhớ) như kéo thôn Vĩ Dạ về thật gần với Tử. Trong kí ức về Vĩ Dạ, ấn
tượng đầu tiên là nắng - nắng mới lên. Hình ảnh gợi một câu thơ rất tài hoa của Xuân Diệu: Và này đây
ánh sáng chớp hàng mi. Hai nhà thơ gặp nhau trong cách nhìn thật lung linh, trong trẻo, thanh tân.
+ Trên cao là: nắng hàng cau / nắng mới lên
Cách ngắt nhịp 3/3 diễn tả nhịp nắng đang lan toả xuống khu vườn, chữ nắng được điệp lại càng gợi
ấn tượng những tia nắng sớm mai, trong trẻo, tinh khôi, tươi tắn như quấn quýt thân cau. Cây cau cao
nhất trong vườn như cây thước nắng, như cột nắng lấp lánh làm bừng sáng, ấm áp cả khu vườn.
 Nắng rót đầy sức sống xuống khu vườn thôn Vĩ.
 Dưới thấp là: Vườn ai mướt quá xanh như ngọc
 Chữ “mướt” gợi sự mượt mà, óng ả được đặt trước chữ xanh khiến màu xanh như phát ra ánh
sáng. Câu thơ gợi sắc lá xanh non còn đẫm sương đêm ánh lên trong nắng ban mai - một sắc
xanh ướt át, mỡ màng.
 Chữ ngọc đứng sau gợi sắc xanh trong suốt, lung linh, kì ảo.
 Chữ quá đặt giữa câu thơ rung lên nỗi ngạc nhiên đến ngỡ ngàng, xao xuyến trước vẻ đẹp
thiên nhiên.
 Vĩ Dạ như đẹp hơn, có linh hồn hơn trong cảm xúc của thi nhân.
a) Thôn Vĩ đẹp hơn bởi vẻ đẹp con người
- Ở giữa thấp thoáng khuôn mặt chữ điền ẩn sau cành trúc. Câu thơ không tả thực mà gợi vẻ đẹp tâm
hồn nhân hậu, thuỷ chung của con người xứ Huế bằng bút pháp cách điệu hoá.
Lá trúc che ngang mặt chữ điền
- Vẻ đẹp con người càng trở nên hài hoà hơn qua phép tương phản: cái thanh mảnh với cái vuông vức,
thiên nhiên và con người.
 Con người như ẩn vào thiên nhiên e ấp một vẻ đẹp thơ mộng và kín đáo.
- Hình ảnh mặt chữ điền đã góp thêm cho thôn Vĩ một vẻ đẹp đằm sâu ở tâm tính, ở hồn người: thuỷ
chung phúc hậu, gợi câu ca dao xứ Huế thân thương:
“Mặt em vuông tựa chữ điền,
Da em thì trắng, áo đen mặc ngoài.
Lòng em có đất có trời,
Có câu nhân nghĩa, có lời thuỷ chung.”

b) Nỗi niềm tác giả

- Đúng là cả đất trời, cả lòng người đều đẹp nhưng đó chỉ là Vĩ Dạ trong hoài niệm mà thôi. Dường
như vẫn có nỗi niềm ẩn kín trong khổ thơ.
- Chữ “sao” như ẩn dấu một mối u hoài - nỗi lòng ấy như dồn nén, như chất chứa từ lâu mà bật
thành câu hỏi: thôn Vĩ đẹp thế sao anh không về? Đâu phải lời mời của cô gái xứ Huế mà chính nhà thơ
đang tự hỏi lòng mình trong tiếc nuối khôn nguôi. Hai chữ không về vọng lên đầy tha thiết, khắc khoải.
Không về, hay không thể trở về được nữa. Vĩ Dạ giờ đây xa cách về không gian, xa cách về thời gian.

 Khổ 1: Bề mặt là đắm say, bề sâu là khát khao, khắc khoải bởi yêu mà
không thể đến được với cái mình yêu, thôn Vĩ giờ chỉ còn là cái đẹp xa vời.

2. Khổ 2 - Nỗi nhớ sông Hương

a) Kí ức về Huế vẫn tiếp tục chảy trong tâm tư nhà thơ.
- Khổ 2 là nỗi nhớ sông Hương rất Huế.
+ Rất Huế là nhịp chảy nhẹ nhàng đến sâu thẳm của dòng sông ấy, nhịp chảy mà Hoàng Phủ Ngọc
Tường đã gọi đó là điệu slow tình cảm dành riêng cho xứ Huế, như nỗi vấn vương của một nỗi lòng, và
Thu Bồn từng ám ảnh:
“Con sông dùng dằng, con sông không chảy
Sông chảy vào lòng nên Huế rất sâu.”
+ Rất Huế còn là vẻ đẹp thơ mộng của những đêm trăng.

- Nhưng dường như đó vẫn là xứ Huế rất chung của mọi người, Hàn Mặc Tử còn có một xứ Huế khác,
đó là Huế của tâm linh tràn ngập nỗi đau và mặc cảm về thân phận. Vì thế tứ thơ đã có sự chuyển đổi:
cảnh từ tươi sáng ấm áp đã thành tan tác chia li, từ cảnh thực đã thành siêu thực với những nghịch lí và
nỗi buồn.
 b) Cảnh của nội tâm:
“Gió theo lối gió, mây đường mây”
 Câu thơ ngắt nhịp 4/3 đã đẩy gió mây về hai ngả xa nhau, phép điệp từ trong từng vế giàu
sức gợi: gió chỉ theo gió, mây chỉ theo mây, mây gió đóng kín, ngoảnh mặt không bao giờ
gặp gỡ. Sao giống một câu thơ đoạn tuyệt trong đau đớn đến thế: “Anh đi đằng anh, tôi
đằng tôi”.
 Phải chăng gió mây đã chở nỗi đau về tình yêu đơn phương, hay mặc cảm chia lìa của thi nhân với cuộc
đời.
 Cái nghịch lí của thiên nhiên lại là cái hữu lí của tâm trạng. Cái ảo của cảnh lại là cái thực của nỗi lòng.

“Dòng nước buồn thiu hoa bắp lay”

Dòng nước, hoa bắp vốn đã buồn hay nỗi buồn từ mây gió đã toả lên dòng nước, lên hoa bắp
ven sông. Một nỗi buồn như bao phủ từ bầu trời xuống mặt đất. Cái động của hoa bắp (lay)
như chẳng thấm vào đâu so với cái buồn lặng đến ngưng đọng của dòng nước.
 Cái buồn của cảnh chở nỗi đau đến

 Ca dao từng có câu hát buồn:

“Ai về giồng dứa qua truông
Gió lay bông sậy bỏ buồn cho em
Trúc thông cũng gợi nỗi buồn hắt hiu:
Lá ngô lay ở bờ sông
Bờ sông vẫn gió, người không thấy về.”
Nhưng cái buồn thiu đến câm lặng, tê tái đến vật vờ, lắt lay thì chỉ có Hàn Mặc Tử gợi được mà thôi.
Đúng là thơ hay là những câu thơ giàu sức gợi. Đọc những câu thơ của Tử ta thấy đau đến tận đáy lòng.

- Nếu Vĩ Dạ ngập nắng thì sông Hương lại ngập trăng - một vũ trụ trăng. Cảnh thực hay là huyền thoại,
cuộc đời hay là giấc mơ? Hình ảnh như trôi giữa hai bờ hư thực.
+ Nghệ thuật chơi chữ:
 Có chở trăng / về / kịp / tối nay
 Có chở trăng: thiết tha hi vọng
 Có chở trăng về: da diết đợi chờ
 Có chở trăng về kịp: khắc khoải lo âu
 Có chở trăng về kịp tối nay: đau thương
 Chồng lên nhiều bậc cảm xúc, trăng trong nỗi niềm.
+ Chữ “kịp” mang bi kịch tâm hồn nhà thơ, mang mặc cảm thân phận chia lìa. Tử đang sống như chạy
đua với từng khoảnh khắc thời gian ngắn ngủi.
+ Chữ “tối nay” như đóng sập cánh cửa trở về với cuộc đời, hướng tới cái đẹp, thời gian như gấp gáp
lắm rồi, không còn kịp nữa, thi sĩ như cô đơn chới với. Chỉ ngày mai thôi là vĩnh viễn cảnh xa.
 + Cả khổ thơ ngập tràn nỗi đau: trùng nhịp điệu, hình ảnh, từ ngữ, trong cả cấu trúc câu hỏi: “Thuyền ai
…”

 Một mong ước khẩn thiết dâng lên thoắt thành hoài vọng chới với nghẹn ngào.

Tưởng là đợi chờ, hi vọng mà thực ra đã cầm chắc thất vọng, bởi thuyền trăng – cái đẹp mà
Tử hướng đến thật hư ảo, mong manh.
 Buồn vì cảnh ngộ của bản thân, vì tình yêu đơn phương vô vọng, Hàn Mặc Tử đã tựa vào tình quê.

 Khát khao trăng – Cái đẹp hư ảo.

3. Khổ 3 - Nỗi nhớ con người xứ Huế

- Khổ 3 bắt đầu bằng một câu thơ với dọng điệu da diết, gấp gáp, khắc khoải.
“Mơ khách đường xa, khách đường xa”
+ Chữ “mơ” khiến cả khổ thơ nằm trong cõi mộng. Tưởng rất thực mà hoá mơ, vươn tới mà không chạm
tới. Khát vọng tình yêu mãnh liệt nhưng đó là khát vọng tình yêu trong cõi mộng, cõi mơ, khiến cho tất
cả đều hư ảo.
+ Trong một bài thơ khác Hàn Mặc Tử viết:
“Anh đứng cách xa nghìn thế giới
Lặng nhìn trong mộng miệng em cười
Em cười anh cũng cười theo nưa
Để nhắn hồn anh đã tới nơi?”
 Đã trong mơ trong mộng mà còn cách xa nghìn thế giới, mà còn là khách đường xa, đủ thấy nhà
thơ đau đớn, cô đơn đến nhường nào. Cái đẹp thật cao sang để ta ngưỡng vọng, nhưng thật cao
xa để ta tuyệt vọng.
+ Câu thơ ngắt nhịp 1 / 3 / 3, cả giấc mộng như chia hai khoảng cách. Chủ thể ngóng đợi da diết đến đau
đớn, mộng mị (mơ), khách thể lùi xa, xa mãi. Phép điệp từ đẩy bóng khách xa dần đến mất hút. Chủ thể
hướng tới khách thể lùi xa khiến giọng điệu câu thơ như tiếng gọi gấp gáp, cuống quýt, chơi vơi.
 Cấu trúc câu thơ gợi nhớ câu thơ Xuân Diệu:
“Đây mùa thu tới, mùa thu tới”
Cũng cuống quýt, cũng gấp gáp. Nhưng một là tới gần, một là bị đẩy xa. Một là đón nhận, một là chơi
vơi.

- Bóng thiếu nữ xa dần chỉ còn là ảo ảnh, chỉ còn đọng vào trong sắc áo:
“Áo em trắng quá nhìn không ra”
Sắc trắng trong thơ Hàn Mặc Tử bao giờ cũng chói gắt. Trong “Mùa xuân chín” là màu trắng của cát,
của nắng như mở ra đến vô cùng:
“Chị ấy năm nay còn gánh thóc
Dọc bờ sông trắng nắng chang chang”
Màu trắng còn khiến thi sĩ bàng hoàng, sửng sốt:
 “Ống quần vo xắn lên đầu gối
Da thịt trời, trời ơi! Trắng rợn mình.”
Nhưng đến Đây thôn Vĩ Dạ sắc trắng còn kì lạ, khiến thị giác như bất lực, chỉ còn ấn tượng của cảm
giác (trắng quá). Một câu thơ thổn thức cả sự hồi hộp, nỗi đam mê, niềm ngưỡng vọng, cả nỗi nghẹn
ngào, niềm xót xa, sự nuối tiếc đớn đau trước một vẻ đẹp tinh khiết, cao vời khó mà với tới được. Cả
niềm yêu và nỗi đau ngân lên trong cái nhìn thảng thốt ấy.

“Ở đây sương khói mờ nhân ảnh

Ai biết tình ai có đậm đà?”
- Hai câu cuối tưởng là lời giải thích hoá ra lại đẩy khổ thơ vào thêm cái ảo. Bởi áo em … là do sương
khói mờ nhân ảnh hay bởi tình ai có đậm đà.
+ “Ở đây” là Quy Nhơn – nơi Tử đang trải qua những ngày đau thương, tuyệt vọng, hay Huế - nơi Tử
từng sống tuổi hoa niên. Cũng có thể đó là sương khói của thời gian, sương khói của mối tình vô vọng.
Sương khói làm mờ bóng hình em hay bởi sương khói khiến nhà thơ khó nhận ra tình em:
+ “Ai biết …” Hoá ra bề mặt là ngưỡng vọng, bề sâu là xót xa đau đớn một niềm mong ngóng vừa ló
rạng đã chới với nghẹn ngào, bởi cái đẹp mà Tử tôn thờ thật mong manh và bí ẩn.
 Nhìn bề mặt là đứt đoạn, bề sâu là liền mạch bởi quy luật của nội tâm, bề mặt là đắm say, là
thiết tha, là ước vọng, bề sâu là khắc khoải, là ai hoài, tuyệt vọng. Bởi cái đẹp kia tưởng rất gần
mà thật xa, tưởng rất thực mà hoá mơ, tưởng vươn tới được cũng không thể nào chạm tới.
 Không phải là chuyện nhìn ra sắc áo mà là chuyện không nhìn ra sắc lòng. Ta đã hiểu rồi sâu
thẳm nỗi niềm của Hàn Mặc Tử. Không phải chỉ đau thương vì bệnh tật mà đau thương bởi cách
biệt của đời – cách biệt thời gian, cách biệt không gian, cách biệt lòng người. Trái tim em mới
là điều bí ẩn nhất mà anh không bao giờ hiểu được. Em là hình ảnh đẹp nhất nhưng bí ẩn nhất
của cuộc đời bởi thế cũng làm ta đau thương, tuyệt vọng nhất.

4. Đánh giá
- Vút lên từ đau thương là tứ thơ trong trẻo, vượt lên trên khắc khoải là tiếng hát yêu cuộc đời, bay lên
trên tuyệt vọng là tình yêu người, yêu đời tha thiết.
- Có hai xứ Huế trong bài thơ. Một xứ Huế tươi đẹp với vườn Vĩ Dạ, thơ mộng của sông Hương, duyên
dáng của những người con gái. Và một xứ Huế của Hàn Mặc Tử, đó là Huế trong kí ức, trong tâm linh, trong
cói mơ của riêng Tử mà thôi.
- Suốt bài thơ là hành trình trở về cuộc đời bằng những câu hỏi nhưng vẫn không tới đích. Ba khổ thơ dệt
bằng ba câu hỏi. Giọng thơ khắc khoải bởi ba câu hỏi buông ra, bật lên không lời đáp. Hỏi chỉ là hình thức ủa
khát khao. Ngứ điệu càng hỏi càng da diết, khắc khoải, u uất.
 TRÀNG GIANG
Huy Cận

A. Kiến thức cơ bản

1. Tác giả
- HC là một trong những tác giả nổi tiếng nhất trong phong trào thơ Mới.
- Huy Cận là một trí thức Tây học song lại chịu ảnh hưởng sâu sắc của Nho học. Thơ ông vừa
phảng phất màu sắc Đường thi cổ điển, vừa mang hình ảnh con người cá nhân ảo não, cô đơn của văn
học lãng mạn.

2. Bài thơ
a. Xuất xứ:
- Bài thơ rút từ tập “Lửa thiêng” 1940. Nếu “Lửa thiêng là tập thơ ảo não bậc nhất” (Xuân Diệu)
thì TG là giai điệu ảo não nhất trong tập thơ.

b. Hoàn cảnh sáng tác:

- Vào 1 buổi chiều 1939, HC đứng ở bờ Nam bến Chèm lặng ngắm toàn cảnh sông Hồng mênh
mông tĩnh lặng, chạnh nghĩ tới kiếp nhỏ bé, nổi trôi giữa dòng đời vô tận. Một nỗi buồn dâng lên từ đáy
lòng thi sĩ bao trùm cả trời đất và lòng người. Nỗi buồn vừa gợi hứng sáng tác, vừa là cốt lõi cảm xúc
của “Tràng Giang”.

B. Hệ thống đề

ĐỀ 1: PHÂN TÍCH BÀI THƠ “TRÀNG GIANG”.

A. MỞ BÀI
- Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm.
- C¶m xóc chñ ®¹o cña Trµng giang lµ nçi buån c« ®¬n, qua ®ã thÓ hiÖn lßng yªu thiªn nhiªn, quª h¬ng,
®Êt níc.

B. THÂN BÀI
a. T©m tr¹ng B©ng khu©ng trêi réng nhí s«ng dµi
– H×nh ¶nh thiªn nhiªn vµ t©m tr¹ng b¬ v¬ l¹c loµi.
 + Mét kh«ng gian mªnh m«ng v« biªn. T¹o vËt hiÖn lªn ®Ñp, hïng vÜ vµ buån.
+ Mét kh«ng gian tuyÖt ®èi hoang v¾ng, hiu qu¹nh, hÇu nh hoµn toµn v¾ng bãng con ngêi.
+ C¶m xóc b¬ v¬, l¹c loµi v× thÊy m×nh nhá bÐ, tr¬ träi tríc thiªn nhiªn. C¶nh cµng réng lín,
lßng cµng buån b·.
– Nçi nhí nhµ, nhí quª nh lµ con ®êng gi¶i tho¸t c« ®¬n.
+ T©m tr¹ng cña kÎ l÷ thø tha h¬ng.
+ Nhí nhµ, nhí quª ®©u cÇn duyªn cí cô thÓ.

b. NghÖ thuËt thÓ hiÖn t©m tr¹ng

– VËn dông nh÷ng thi ph¸p cæ ®iÓn ®Ó thÓ hiÖn t©m tr¹ng : ®Ò tµi, thÓ lo¹i, thi liÖu, bót
ph¸p,…
– Cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i : thi ph¸p cæ ®iÓn ®· ®îc vËn dông s¸ng t¹o qua mét hån Th¬ míi, qua
c¸ch diÔn t¶ t©m tr¹ng trùc tiÕp, qua nh÷ng h×nh ¶nh th¬ sèng ®éng ®Õn “sèng sÝt” (ch÷ dïng cña
Xu©n DiÖu).

C. KẾT BÀI
– ThÓ hiÖn nçi buån c« ®¬n, qua ®ã béc lé t×nh yªu thiªn nhiªn, quª h¬ng, ®Êt níc.
– Néi dung trªn ®· ®îc thÓ hiÖn qua bót ph¸p cæ ®iÓn mµ hiÖn ®¹i mang c¶m xóc vò trô rîn
ngîp.
– Trµng giang xøng ®¸ng lµ mét tiÕng nãi tiªu biÓu cña Th¬ míi nãi riªng vµ th¬ ca hiÖn ®¹i
nãi chung.

BÀI LÀM
I. Mở bài
– Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm.
– C¶m xóc chñ ®¹o cña Trµng giang lµ nçi buån c« ®¬n, qua ®ã thÓ hiÖn lßng yªu thiªn nhiªn,
quª h¬ng, ®Êt níc.

II. THÂN BÀI

1. Khái quát
- Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác.
- Nhận xét khái quát về bài thơ : cảm hứng Tràng giang được thể hiện trong một không gian chủ
yếu mở rộng và trải dài trên một vùng bến bãi bờ sông. Đây là nguyên nhân khiến cả 4 câu thơ, câu nào
cũng dập dềnh sóng nước.

2. Phân tích bài thơ.

a. Khổ thơ thứ nhất mở ra hình ảnh 1 dòng sông vừa quen vừa lạ:
“Sóng gợn Tràng Giang
………..
 Lạc mấy dòng”.
- Dòng sông, con thuyền vốn là hình ảnh thường gặp trong thơ ca. Hình ảnh này thường gợi nỗi
buồn, hình ảnh chia li, là thi tứ đẹp. Thơ Đường thường có những bài thơ tiễn biệt nơi bến sông như:
“Hoàng Hạc lâu tống Mạnh Hạo Nhiên chi Quảng Lăng”. Thi nhân đời Đường mượn hình ảnh dòng
sông thể hiện cho tình cảm, tâm trạng như Lí Bạch thường viết:
“Nhớ anh như sông Vấn,
Về Nam chảy dạt dào”.
Ca dao VN cũng có câu : “Sóng bao nhiêu gợn dạ em sầu bấy nhiêu”. Dòng sông trong thơ HC
mang nét khác lạ hẳn, sông như đối diện với vô tận không gian, vô tận thời gian, con người bỗng thấy
nhỏ bé giữa vũ trụ. Cảm thức vũ trụ đặc biệt mang đến cho dòng sông những đặc điểm khác lạ. Dòng
sông trong thơ HC không phải là 1 hình ảnh dòng sông cụ thể mà vươn tới cái vô cùng và vĩnh viễn. Đó
là dòng sông của 1 quan niệm nhân sinh đặc biệt.

- Câu thơ mở đầu đã dập dềnh sóng nước tràng giang trong sự liên tưởng đến tâm trạng con
người.
“Sóng gợn tràng giang buồn điệp điệp”
+ Ấn tượng đầu tiên là giọng điệu: chậm rãi, nhẹ nhàng, buồn da diết. Câu thơ gợi hình ảnh
những gợn sóng nhỏ, nhẹ cứ tiếp nối, lan xa mãi. Sóng của tràng giang, sóng của thiên nhiên cũng là
sóng của lòng người. Sóng nước cũng là sóng lòng.
+ Từ láy “điệp điệp” đứng cuối câu thơ gợi tả nỗi buồn như nhân lên gấp bội. Nỗi buồn từ cảnh
thấm vào lòng người hay nỗi buồn từ lòng người phổ vào trong cảnh. Có thể là “tình trong cảnh ấy, cảnh
trong tình này”.
+ Chính HC từng tâm sự về hình ảnh mở đầu bài thơ: “Nhìn những lớp sóng mở ra khôn cùng,
nỗi buồn trong lòng tôi như dâng lên lớp lớp”.
 Vậy là câu thơ mở đầu đã hài hòa hai con sóng, con sóng tự nhiên và con sóng lòng người, để
rồi cả hai dòng sông cùng đồng hành chảy dọc bài thơ.

- Trong không gian mênh mông của tràng giang, thi sỹ tiếp tục thả một bóng thuyền giữa mênh
mang sóng nước:
“Con thuyền xuôi mái nước song song”.
+ Hình ảnh con thuyền nhỏ bé càng trở nên lẻ loi bơ vơ trong sự tương phản với không gian sóng
nước, không gian vũ trụ. Hình ảnh ấy vốn gợi một nỗi buồn từ xưa dồn lại. Đến mức từng có một câu
thơ rằng:
“Đừng làm thuyền trên sông.
Thuyền đưa người biệt ly”.
+ Hình ảnh thơ HC còn gợi buồn hơn thế. Hai chữ “xuôi mái” đầy phó mặc, thụ động kệ cho
dòng nước đẩy đưa. Càng lẻ loi cô đơn hơn, khi từ láy “song song” được đặt đối xứng với hai từ “điệp
điệp”.
 - Hình ảnh con thuyền tiếp tục gợi tả, sự cân bằng, đăng đối giữa thuyền và nước đã bị phá vỡ :
“Thuyền về nước lại sầu trăm ngã”
+ Thủ pháp tương phản được tạo nên từ cặp từ đối “về - lại” như tạo nên sự chia li xa cách. Hình
ảnh thuyền sóng gợi nỗi sầu trăm ngả hay nỗi sầu từ trăm ngả dồn về đọng lại trong thuyền trong nước
ấy.
 Phải chăng dòng nước như dòng đời, con thuyền như chính kiếp người đang bơ vơ lạc lõng.

- Nếu khổ thơ thứ nhất nói nỗi buồn, nỗi sầu, cái nhỏ bé và sự hữu hạn thì câu thơ thứ tư là đỉnh
điểm của nỗi buồn ấy. Câu thơ cuối gợi sự tương phản giữa một hình ảnh nhỏ nhoi, lạc loài với mênh
mông sóng nước :
“Củi một cành khô lạc mấy dòng”.
+ “Củi” chứ không phải là “cây” hay “cành” gợi trạng thái của sự héo úa, tàn tạ. Số từ “một”
nhấn mạnh cái đơn độc lẻ loi, chữ “cành” gợi cái cụ thể nhỏ bé, “khô” ấn thêm sự cằn cỗi cạn kiệt sự
sống. Hình ảnh ấy được đặt trong sự tương phản “mấy dòng” mở ra cái mênh mông vô định.
+Câu thơ chỉ có duy nhất một động từ đứng giữa “lạc” vừa gợi sự lạc lõng, lẻ loi, vừa gợi sự bơ
vơ trôi dạt.
+ Bên cạnh nghĩa của từ đầy sức gợi là phép đảo ngữ và nhịp điệu cũng góp phần gợi tả hình ảnh
lạc lõng, cô đơn.
+ Chính HC đã từng suy nghĩ rất nhiều hình ảnh này và cuối cùng đã chọn hình ảnh củi, một
hình ảnh của thực, của đời sống mà theo lời Xuân Diệu là “hiện thực đến mức sống sít” để gợi một cách
thấm thía sự nhỏ bé, cô đơn, vô định của kiếp người, đời người.
 Đây là quan niệm nhân sinh hiện đại, mới mẻ chưa từng có trong thơ ca trung đại. Cảm xúc về
thân phận cô đơn, nẩy sinh sự thức tỉnh sâu sắc của ý thức cá nhân.

b. Khổ 2
Nếu khổ 1 nói nỗi buồn, sự cô đơn bằng cái nhỏ bé, hữu hạn thì khổ 2 thể hiện nỗi buồn bằng sự
tĩnh lặng và cái mênh mông:
- Câu thơ đầu tiên là một nét chấm phá về những cồn nhỏ trên dòng sông:
“Lơ thơ cồn nhỏ, gió đìu hiu
…..bến cô liêu”
+ Khổ 2 là cái nhìn viễn cảnh bao quát. Không gian đã mở rộng hơn, xa hơn và sâu hơn, và cũng
giống như nỗi buồn đã thấm sâu vào cảnh vật. Giữa không gian bao la là hình ảnh cồn nhỏ. Cồn là bãi
đất nhỏ nhô lên giữa dòng sông mà ta từng gặp trong thơ Đoàn Văn Cừ:
“Cồn xanh bãi mía kề liên tiếp
Người xới cà ngô rộn bốn bề”
(Đường về quê mẹ)
+ Nhưng hình ảnh cồn trong thơ đoàn văn cừ gợi cái tươi tốt, trù phú, nó khác xa với hình ảnh
“cồn nhỏ” trong thơ HC, đã là cồn nhỏ, trơ trọi, quạnh vắng lại xuất hiện rải rác, lơ thơ. Từ láy tượng
 hình đứng đầu câu càng nhấn mạnh hơn, khắc sâu thêm cái vắng vẻ, quạnh hiu và làm lòng người ngập
tràn nỗi trống trải cô đơn.
+ Hơn nữa chữ “đìu hiu” đứng cuối câu còn gợi vẻ hiu quạnh dường như đến tuyệt đối.
+ Câu thơ có 7 chữ với hai từ láy khép chặt, hai đầu câu cùng với sử dụng nhiều thanh bằng, gợi
một nỗi buồn, xa vắng, mênh mông đến nao lòng.

- Câu thơ thứ hai xuất hiện một âm thanh mơ hồ. Nỗi buồn như lan tỏa, từ mặt nước tràng
giang lên bờ bãi và dần dần bao trùm cả làng quê:
“Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều”
Chữ “đâu” đứng đầu câu thơ gợi nhiều cách hiểu (mang nghĩa khẳng định – phủ định – nghi
vấn).
 Dù hiểu theo cách nào câu thơ cũng gợi một nỗi buồn, bởi nếu có âm thanh thì đó cũng là âm
thanh của cuộc sống tàn lụi (chợ chiều). Nó nhắc ta nhắc đến hình ảnh chiều tàn trong văn Thạch
Lam, với nỗi buồn thấm thía, âm thanh đã lụi tàn, lại được vọng từ một “làng xa” nên càng chơi
vơi, mơ hồ.

- Trong khi cuộc sống con người được thu nhỏ lại, thì thiên nhiên vũ trụ lại được mở ra rợn ngợp
đến vô cùng. Trong hai câu thơ sau, không gian được đột ngột mở rộng và đẩy cao ra nhiều chiều với
hình ảnh của nắng xuống, trời lên, sông dài, trời rộng…Theo hướng mở rộng ấy của không gian, nỗi sầu
của nhân vật trữ tình cũng lan tỏa đến vô cùng:
“Nắng xuống trời lên sâu chót vót
Sông dài trời rộng bến cô liêu”
+ Trước hết 2 câu thơ làm nên một bức tranh thiên nhiên đẹp, với mây trời sông nước. Bức tranh
có ánh nắng, có trời cao, có dòng sông bến nước vốn quen thuộc và hài hòa, vậy mà trong cái đẹp lại ánh
lên một nỗi buồn da diết. Câu thơ khá tiêu biểu cho cảm xúc vũ trụ trong thơ HC.
 “Nắng” và “trời”, “xuống” và “lên” những cặp tương phản làm không gian được mở rộng và
đẩy cao lên.
 Bầu trời như cao vời vợi, soi bóng xuống dòng tràng giang sâu thăm thẳm, tạo nên một
không gian ba chiều: “sâu chót vót”
 Câu thơ của HC gây ấn tượng bằng cách diễn đạt (Khác cách nói thông thường là “cao chót vót”) gợi
mở một không gian vũ trụ rợn ngợp. HC từng giải thích về hình ảnh này: “Từng vạt nắng trên cao rơi
xuống, tạo nên những khoảng sâu thăm thẳm trên bầu trời. Tôi đã dùng chữ “sâu” chứ không sử dụng
chữ “cao”. Nếu là cao chót vót thì bình thường quá”. Quả thật cách diễn đạt của HC rất độc đáo, mới mẻ
bởi ông đã lấy cái sâu để đo độ cao nên mới tạo ra kết hợp từ độc đáo.
 Bên cạnh đó, chữ “sâu” còn gợi nỗi buồn cô đơn heo hút.
 Câu thơ vừa giầu chất gợi hình vừa giàu chất biểu cảm.

- Câu cuối điệp lại ý của khổ thơ trên để cộng hưởng, mở ra nhiều chiều kích của không
gian vũ trụ:
“Sông dài trời rộng bến cô liêu”
 + Ấn tượng về câu thơ là cách ngắt nhịp: không ngắt 4-3 hay 3-4 mà chậm rãi, khoan thai 2-2-3.
Từng cảnh một dần dần hiện ra như một thước phim quay chậm, không gian trùm phủ bao la, như nối
liền chân mây mặt nước.
+ Không gian vũ trụ được mở thêm 2 chiều: dài – rộng đến mênh mông. Trong không gian ấy,
hình ảnh “bến” trở nên nhỏ bé, lạc lõng đến “cô liêu”. Đây không phải là bến hẹn hò, bến đợi chờ trong
tình yêu từng xuất hiện từng xuất hiện trong thơ ca. Cũng không phải là bến thân thương, gần gũi của
cây đa, bến nước, mái đình, mà là một bến cô liêu, quạnh quẽ, trơ chọi giữa không gian vô tận của đất
trời.

 Cảnh ấy, tình ấy, làm sao tránh khỏi nỗi xót xa, ngậm ngùi, làm sao không khiến con
người giật mình trước thân phận nhỏ bé của kiếp người. Với bút pháp tương phản,
cách sử dụng từ đặc sắc, chọn lọc, và đặc biệt là cảm quan mới mẻ về không gian, khổ
thơ đã khắc họa nên một bức tranh tràng giang đẹp đẽ, mà ẩn chứa một nỗi buồn thăm
thẳm của lòng người. Nếu khổ thơ thứ nhất thể hiện nỗi cô đơn bằng cái nhỏ bé, hữu
hạn thì khổ thứ hai lại diễn tả nỗi lòng bằng mênh mông, sâu thẳm đến vô hạn.

c. Khổ 3
Khổ thứ 3 thể hiện nỗi niềm cô đơn trước sự chia lìa đứt đoạn của thiên nhiên vũ trụ.
- Mở đầu khổ 3 là một câu hỏi băn khoăn nhuốm chút ngậm ngùi, buồn bã:
“Bèo dạt…nối hàng”.
+Hình ảnh cánh bèo dập dềnh trôi nổi trên sóng nước vốn là một ước lệ nghệ thuật quen thuộc
cho những kiếp đời trôi dạt.
+ Cụm từ về đâu không chỉ miêu tả cánh bèo nổi trôi mà còn gợi ánh mắt buồn bã trông về
phương trời xa xăm.
+ Phép điệp hàng nối hàng không chỉ miêu tả hình ảnh những cụm bèo nối nhau trôi dạt trên
tràng giang mà còn đem lại cảm giác về sự nhàm chán, đơn điệu, buồn tẻ như muôn đời không đổi.

- Từ những hàng bèo buồn bã, đơn điệu, nhà thơ hướng tầm mắt tới những không gian xa
vời hơn trên tràng giang:
“Mênh mông….thân mật”
+ Cả khổ thơ thứ 3 có thể hiểu như là cách để nhà thơ tìm kiếm điểm tựa cho lòng mình. Nhưng
toàn cảnh “trời rộng”, “sông dài” chỉ tràn ngập là sự chia li đứt đoạn.
+ Tác giả sử dụng liên tiếp 2 câu phủ định nhằm khẳng định sự thiếu vắng tuyệt đối của sự sống,
của hơi ấm cuộc đời. Trong không gian vũ trụ ấy, mọi sự vật hiện tượng dường như chia lìa, đứt đoạn,
cô lập, rời rạc. Đây là cách sử dụng cái không để khẳng định cái có, không liên hệ, không hài hòa, không
thống nhất, nhưng lại có một nỗi cô đơn sâu thẳm của lòng người. Bên cạnh cách sử dụng câu phủ định
là cách điệp cấu trúc càng khiến nỗi buồn như nhân lên.

- Câu kết tiếp tục tô đậm cảm giác ấy bởi hình ảnh bến bãi bờ sông:
 “Lặng lẽ….bãi vàng”
+ Những tính từ xanh, vàng khiến bức tranh sáng hơn song không vì thế mà bớt đi cảm giác ảm
đạm, buồn bã.
+ Từ láy lặng lẽ đứng đầu câu thơ phủ lên toàn cảnh bức tranh thiên nhiên một sắc thái tĩnh lặng,
hoang vắng đến vô cùng.

 Khổ thơ thứ 3, không chỉ toát lên nỗi buồn không gian mà còn là nỗi buồn nhân thế:
nỗi buồn trước cuộc đời. Ẩn sâu trong nỗi buồn ấy là khát vọng được thấu hiểu sẻ
chia, là khát vọng về hơi ấm.

d. Khổ 4
- Câu thơ đầu tiên là hình ảnh của bầu trời:
“Lớp lớp mây cao đùn núi bạc”
+ Từ láy lớp lớp gợi hình ảnh những đám mây chồng chất, nối tiếp bay ngang trời, ngưng kết lại
như những dãy núi cao trùng điệp.
+ Hình ảnh ẩn dụ núi bạc gợi tả vẻ đẹp trong sáng, kì vĩ, tráng lệ của thiên nhiên khi mây ngời
lên sắc bạc lấp lánh trong ánh hoàng hôn cuối ngày. Bức tranh hoàng hôn tuy đẹp nhưng vẫn buồn vì
những điệp từ lớp lớp.
+ Động từ đùn gợi cảnh mây tuôn chồng chất, không gian cao và rộng đến rợn ngợp trong sự đối
lập với con người nhỏ bé, cô đơn…

- Câu thơ thứ hai miêu tả một cánh chim giữa khoảng không mênh mông của bầu trời:
“Chim nghiêng… chiều sa”
+ Cánh chim đã nhỏ giữa bầu trời với lớp lớp mây cao, dáng chao nghiêng khiến nó càng nhỏ bé
hơn trong cái hung vĩ, mênh mông của trời đất. Không gian của buổi chiều, của trời đất như đè nặng lên
cánh chim chiều khiến cánh chim bé nhỏ như phải đựng cả rang chiều và trong dáng chao nghiêng, nó
tựa như một tia nắng sa xuống giữa hoàng hôn. Cánh chim chở nặng bóng chiều và mất hút trong
khoảng không vũ trụ.
+ Hai câu thơ lấy động tả tĩnh, lấy sự chuyển động của mây trời và cánh chim chiều để gợi cái
tĩnh vắng, đượm buồn của thiên nhiên; lấy cái hữu hạn của cánh chim lẻ bầy nhỏ nhoi để nhân lên cái vô
hạn không cùng của vũ trụ.

- Trong câu thơ thứ 3, hình ảnh sóng nước trong khổ đầu lại trở về :
“Lòng quê…con nước”
+ Từ láy dợn dợn gợi tả trạng thái những con sóng dập dềnh lên xuống, khi nổi, khi chìm, từ đó
diễn tả nỗi rợn ngợp của lòng người giữa sóng nước tràng giang.
+ “Vời” là ánh mắt nhìn về phương xa, ánh mắt mải miết dõi theo những con sóng nhấp nhô, gối
đầu lên nhau, miên man, tít tắp…
 Nỗi buồn nhớ về một miền quê thân yêu, ấm áp đã xuất hiện trong ánh mắt ấy như một lẽ
đương nhiên khi con người khát khao sự giao cảm, khao khát tình đời, tình người và cũng
hoàn toàn vô vọng trong niềm khao khát ấy.

- Tấm lòng quê đã được thể hiện sâu đậm hơn bởi 1 tứ thơ cổ điển :
“Không khói….nhớ nhà”
+ Mượn tứ thơ Thôi Hiệu, Huy Cận đã thật khéo léo và tài hoa để mượn một chút khói hoàng
hôn, tạo dư ba cho nỗi nhớ nhà bang khuâng trong lòng thi sĩ. Nhưng nếu trong tho Thôi Hiệu, nỗi sầu
nhớ quê hương bắt nguồn từ một chút khói hoàng hôn, cũng ít nhiều chịu sự tác động của ngoại cảnh thì
câu thơ của Huy Cận đem đến 1 cảm nhận khác hẳn.
 Nỗi buồn, nỗi cô đơn, nhớ quê hương không phải do hoàng hôn, không phải vì những tác
động của ngoại cảnh như trong thơ xưa mà là nỗi buồn có sẵn trong người, tỏa ra tự lòng
người, loang thấm vào ngoại cảnh – nỗi buồn của những người dân đang sống trên đất nước
mình mà vẫn nhớ nhà, vẫn thấy thiếu vắng quê hương, thực chất, đó là nỗi buồn sâu xa, thấm
thía của những người dân mất nước. Nỗi buồn đã kín đáo thể hiện lòng yêu quê hương đất
nước.

III.Kết bài
“Tràng giang” là một bài thơ mang phong vị cổ điển nhưng lại hướng tới sự biểu hiện của cái tôi
ảo nảo, cô đơn của thi sĩ lãng mạn. Bài thơ vừa thể hiện nỗi khắc khoải quen thuộc của Huy Cận về sự
nhỏ bé cô đơn, vô nghĩa của kiếp người; vừa thấm thía một niềm khát khao giao cảm, khát khao tình
người, tình đời và kín đáo bộc lộ tình yêu sâu nặng với quê hương, đất nước.

ĐỀ 2: SỰ KẾT HỢP HÀI HÒA GIỮA BÚT PHÁP CỔ ĐIỂN VÀ HIỆN ĐẠI
A. Më Bµi
– §Æc ®iÓm bao trïm cña t©m hån th¬ Huy CËn thêi Löa Thiªng (1938) : trÜu nÆng, sÇu buån.
– VÞ trÝ cña bµi Trµng giang trong th¬ Huy CËn giai ®o¹n 1930-1945.
– Giíi thiÖu khæ th¬ kÕt thóc Trµng giang. Kh¼ng ®Þnh ý nghÜa quan träng cña nã trong toµn bµi
th¬.

B. TH¢N Bµi
a. H×nh ¶nh thiªn nhiªn vµ t©m tr¹ng nhµ th¬ ë hai c©u ®Çu:
– PhÐp t¬ng ph¶n gi÷a nói non k× vÜ (“Líp líp m©y cao ®ïn nói b¹c”) vµ c¸nh chim bÐ nhá, m¶nh
mai (“Chim nghiªng c¸nh nhá : bãng chiÒu sa”), gîi c¶m xóc xãt xa vÒ sù yÕu ít, c« ®¬n cña mçi sinh
vËt trong vò trô v« cïng v« tËn.
– Sù vËn dông th¬ §êng (häc ch÷ “®ïn” trong Thu høng cña §ç Phñ) thÓ hiÖn c¶m xóc rîn ngîp tríc
vò trô mªnh m«ng.
 b. NiÒm nhí quª, nhí nhµ da diÕt cña mét c¸ nh©n ®ang l¹c lâng, b¬ v¬ trong hai c©u sau.
– Sù xuÊt hiÖn rÊt tù nhiªn t©m tr¹ng nhí nhung trong thêi ®iÓm cô thÓ Êy.
– Nçi nhí thiÕt tha hiÖn thµnh c¶m gi¸c, thµnh h×nh ¶nh cô thÓ qua c¸c ch÷ “dîn dîn”, “vêi con níc”.
– VËn dông ý th¬ Th«i HiÖu ®Ó béc lé niÒm th¬ng nhí gia ®×nh, quª h¬ng.
– Kh«ng chØ lµ nçi nhí riªng t mµ cßn lµ niÒm kh¸t khao t×nh nhµ, t×nh quª Êm ¸p. Néi dung c¶m
®éng cña nçi buån trong Trµng giang, c¸i g¹ch nèi gi÷a c¸i t«i vµ c¸i ta chÝnh lµ ë chç ®ã.
C. KÕt Bµi
– Kh¼ng ®Þnh ý nghÜa tÝch cùc cña t©m tr¹ng nh©n vËt tr÷ t×nh trong khæ th¬ vµ c¶ trong bµi
th¬ Trµng giang. Nã gîi cho ta nh÷ng rung c¶m trong s¸ng tríc vÎ ®Ñp mµ buån cña thiªn nhiªn, nã nèi
nçi niÒm c« ®¬n c¸ nh©n víi nçi niÒm víi quª h¬ng ®Êt níc.
– Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a bót ph¸p cæ ®iÓn vµ bót ph¸p hiÖn ®¹i.

3. Bµi viÕt tham kh¶o

Nh¾c tíi tËp Löa thiªng (1940), chóng ta nghÜ ngay ®Õn mét t©m hån th¬ trÜu nÆng sÇu
buån. Vµo c¸i tuæi mêi t¸m, ®«i m¬i, Huy CËn ngËm ngïi ®øng nh×n ®êi nh mét triÕt nh©n vµ ngßi
bót thi sÜ cø lÇn lît kh¬i dËy bao líp buån ®äng l¹i mÊy ngµn n¨m díi ®¸y hån nh©n thÕ... Trµng
giang lµ mét cung bËc buån trong b¶n ®µn buån cña Löa thiªng. Bao trïm c¶ Trµng giang lµ nçi buån
bµng b¹c, s©u l¾ng cña mét t©m hån c« ®¬n tríc c¶nh “S«ng dµi, trêi réng, bÕn c« liªu” cña buæi
chiÒu tµ ë ba khæ ®Çu, nçi buån n¬i lßng ngêi ®îc hoµ vµo sãng gîn trµng giang, vµo trêi réng. Khæ
th¬ cuèi cïng vÉn thÕ, nhng ®Õn ®©y míi xuÊt hiÖn trùc tiÕp h×nh ¶nh nh©n vËt tr÷ t×nh trong
niÒm t©m sù vÒ cuéc ®êi:
Líp líp m©y cao ®ïn nói b¹c,
Chim nghiªng c¸nh nhá: bãng chiÒu sa.
Lßng quª dîn dîn vêi con níc,
Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ.
§©y lµ khæ th¬ kÕt ®äng chñ ®Ò cña Trµng giang, gióp ta s¸ng tá c¨n nguyªn cña nçi buån vµ
ý nghÜa tÝch cùc cña nçi buån Êy. H×nh ¶nh c¸nh chim ®· tõng xuÊt hiÖn nhiÒu trong th¬ ca xa nay:
Chim h«m thoi thãt vÒ rõng.
(NguyÔn Du)
Ngµn mai giã cuèn chim bay mái
(Bµ HuyÖn Thanh Quan)
Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ,
(Hå ChÝ Minh)
Trong Trµng giang, Huy CËn còng ®a vµo mét c¸nh chim nhng chØ qua t©m hån mét thi sÜ
Th¬ míi l·ng m¹n míi cã h×nh ¶nh c¸nh chim nhá nhoi, c« ®¬n ®Õn thÕ. C¸nh chim nhá nh nghiªng
lÖch bëi bÞ bãng chiÒu ®Ì nÆng vµ khi nã sa xuèng mÆt trµng giang th× nh kÐo theo c¶ bãng chiÒu
(gi÷a hai vÕ cña c©u th¬ nµy cã dÊu hai chÊm tùa lêi gi¶i thÝch). Bót ph¸p t¬ng ph¶n ë hai c©u th¬
nµy gîi trong ngêi ®äc c¶m gi¸c vÒ sù v« nghÜa, yÕu ít cña mçi sinh vËt, mçi kiÕp ngêi tríc vò trô
mªnh m«ng.
 Trµng giang cµng vÒ sau cµng buån. ChÝnh h×nh ¶nh c¸nh chim nhá bÐ trªn nh nh÷ng giät níc
cuèi cïng lµm trµn cèc níc ®· ¨m ¾p ®Çy. Nçi buån ®Õn ®©y cµng thªm da diÕt trong th¬ng nhí vµ
nhµ th¬ ch¼ng thÓ giÊu lßng m×nh ®îc n÷a :
Lßng quª dîn dîn vêi con níc,
Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ.
Ngay tõ c©u më ®Çu, Trµng giang ®· gîi trong ta nçi buån nhÑ nhµng mµ s©u th¼m b»ng
h×nh ¶nh “Sãng gîn trµng giang buån ®iÖp ®iÖp”. Nhng ®ã lµ mu«n con sãng khëi ph¸t tõ mÆt trµng
giang. Cßn giê ®©y con sãng tõ trong lßng ngêi mµ khëi ph¸t ®Ó hoµ vµo theo sãng trªn s«ng. Nã
kh«ng hoµn toµn do ngo¹i c¶nh mµ tõ nçi buån chøa chÊt s½n trong lßng. Nçi buån nhí quª h¬ng thµnh
c¶m gi¸c dîn dîn vêi theo nh÷ng con sãng buån ®iÖp ®iÖp. Ch÷ “dîn dîn” kh¸c víi ch÷ “dên dîn” (nh cã
b¶n ®· in sai). Nã kh«ng chØ diÔn t¶ c¶m gi¸c mµ cßn cã tÝnh t¹o h×nh. Nã míi øng víi “®iÖp ®iÖp”
ë c©u më ®Çu bµi th¬... Ngµy tríc, Th«i HiÖu nh×n khãi sãng trªn s«ng mµ nhí nhµ :
Quª h¬ng khuÊt bãng hoµng h«n
Trªn s«ng khãi sãng cho buån lßng ai.
(NhËt mé h¬ng quan hµ xø thÞ
Yªn ba giang thîng sö nh©n sÇu.)
(Hoµng H¹c l©u)
Lóc nµy, Huy CËn l¹i viÕt : “Kh«ng khãi hoµng h«n còng nhí nhµ”. ViÕt ngîc, viÕt kh¸c ®i
mét chót nhng còng lµ mét nçi nhí mªnh mang, da diÕt Êy mµ th«i. Nçi buån nhí cña c¸c thi nh©n
kh«ng chØ ®ãng khung trong c¶nh s«ng níc ë tríc m¾t mµ më ra ®Õn nh÷ng ch©n trêi cña miÒn quª
xa.

TÊm lßng quª, nçi nhí nhµ to¸t ra tõ niÒm c« ®¬n, sÇu buån cña thi nh©n. Kh«ng gian mªnh
m«ng trèng v¾ng. Vò trô v« cïng v« tËn. KiÕp ngêi h÷u h¹n, bÐ nhá lµm sao ! Êy lµ c¶m gi¸c rÊt tù
nhiªn ë mét c¸ nh©n l¹c lâng trong t×nh c¶nh c« qu¹nh nµy. Mét c¸ nh©n ®ang c¶m nhËn s©u s¾c sù
b¬ v¬ cña m×nh gi÷a lßng x· héi (ch¼ng kh¸c g× mét cµnh cñi kh« kh«ng biÕt tr«i næi vÒ ®©u trªn
sãng níc trµng giang), tõ ®ã dÊy lªn nçi niÒm nhí quª h¬ng, nhí nhµ da diÕt. Bëi thÕ, niÒm nhí quª, nhí
nhµ ë ®©y thùc chÊt lµ nçi kh¸t khao t×nh ®êi, t×nh ngêi Êm ¸p. Néi dung c¶m ®éng nhÊt, ý nghÜa
tÝch cùc cña nçi buån trong Trµng giang chÝnh lµ ë chç ®ã. RÊt tù nhiªn, Trµng giang gîi trong ta
t×nh c¶m mÕn yªu thiªn nhiªn ®Êt níc, gîi cho t×nh yªu gia ®×nh, quª h¬ng. §Æt trong hoµn c¶nh lóc
bÊy giê, t×nh c¶m nµy, nçi buån nµy lµ c¸i mÇm cña lßng yªu níc, cña kh¸t väng ®éc lËp tù do. Khæ
th¬ kÕt thóc trªn còng nh toµn bµi Trµng giang ®· gióp cho kh«ng Ýt ngêi ®äc thêi bÊy giê vµ c¶
chóng ta hiÖn nay biÕt buån ®au mét c¸ch trong s¸ng.

Søc gîi cña khæ th¬ trªn vµ c¶ bµi Trµng giang cßn xuÊt ph¸t tõ mét kh«ng khÝ thÈm mÜ ®Æc
biÖt. C¶ bµi th¬ bµng b¹c trong kh«ng khÝ §êng thi, kh«ng khÝ cæ ®iÓn d©n téc. §iÒu Êy ®îc t¹o nªn
b»ng hµng lo¹t yÕu tè ®îc thèng nhÊt nhuÇn nhuyÔn (tõ lèi c¶m xóc ®Õn thÓ th¬, tõ h×nh ¶nh ®Õn
ng«n ng÷...). Nµo “líp líp m©y cao”, nµo “chim nghiªng c¸nh”, nµo “khãi hoµng h«n” trªn s«ng níc
mªnh m«ng,... tÊt c¶ ®Òu ph¶ng phÊt s¾c mµu §êng thi, s¾c mµu cæ ®iÓn. Song bªn trong c¸i “cò” Êy
l¹i Èn chøa mét t×nh c¶m rÊt thêi ®¹i : nçi buån c« ®¬n cña mét c¸ nh©n trong lßng x· héi thùc d©n nöa
phong kiÕn.

ĐỀ 3: ĐẶC SẮC NỘI DUNG VÀ NGHỆ THUẬT CỦA “TRÀNG GIANG”

1. Më bµi
– Giíi thiÖu t¸c gi¶ Huy CËn, bµi th¬ Trµng giang.
– Giíi thiÖu néi dung nghÞ luËn : ®Æc s¾c néi dung vµ nghÖ thuËt còng nh mèi quan hÖ gi÷a
vÎ ®Ñp cæ ®iÓn vµ vÎ ®Ñp hiÖn ®¹i trong bµi th¬.

2. Th©n bµi
a) Ph©n tÝch bµi th¬ Trµng Giang.
– Nªu xuÊt xø, hoµn c¶nh s¸ng t¸c, c¶m høng chñ ®¹o cña bµi th¬.
– Cïng xo¸y vµo nçi buån c« ®¬n, mçi khæ th¬ cã mét c¸ch biÓu hiÖn riªng rÊt ®éc ®¸o :
+ Khæ 1, nhãi buèt tríc c¸i h÷u h¹n cña kiÕp ngêi: ph©n tÝch phÐp t¬ng ph¶n gi÷a c¸i lín (s«ng
níc mªnh mang) víi c¸i bÐ män (con sãng, con thuyÒn, ®Æc biÖt lµ h×nh ¶nh cµnh cñi tr«i d¹t gi÷a
trµng giang nh kiÕp ngêi nhá bÐ lät thám gi÷a bao la vò trô).
+ Khæ 2, chãng mÆt tríc c¸i v« h¹n cña vò trô: kh«ng gian th¬ më réng vÒ phÝa cån nhá, chî xa,
bÕn c« liªu – mét kh«ng gian réng nhng trèng vµ l¹nh. §Æc biÖt, c©u 3, 4 dùng mét kh«ng gian vò trô
ba chiÒu rîn ngîp (dµi - réng - s©u) nèi trêi víi ®Êt, víi nh÷ng s¸ng t¹o ng«n tõ thËt ®éc ®¸o (s©u chãt
vãt...).
+ Khæ 3 lµ c¸i rïng m×nh tríc sù ®øt ®o¹n giao c¶m. Hai ch÷ “kh«ng” (kh«ng ®ß, kh«ng cÇu)
diÔn t¶ ®¾c ®Þa sù ®øt ®o¹n Êy, con ngêi bÞ dån vµo c« ®¬n bÕ t¾c.
+ Khæ 4 dån tô ý tëng cña c¶ bµi qua phÐp t¬ng ph¶n ®Çy Ên tîng gi÷a m©y nói khæng lå vµ
c¸nh chim bÐ nhá, ®ång thêi b¾c mét c©y cÇu giao c¶m gi÷a c¸i t«i c« ®¬n cña thi sÜ víi c¸i ta quª h-
¬ng, ®Êt níc. Kh¸t väng giao c¶m chÝnh lµ kh¸t väng t×m con ®êng gi¶i tho¸t c« ®¬n.

b) NhËn xÐt vÒ mèi quan hÖ gi÷a vÎ ®Ñp cæ ®iÓn víi vÎ ®Ñp hiÖn ®¹i:
– Bµi th¬ mang nçi “sÇu v¹n kØ” cña ngµn xa vµ nçi “buån thÕ hÖ” cña c¸i t«i thêi Th¬ míi
trong c¶nh mÊt níc.
 – Bµi th¬ kÕt hîp c¶ hai lo¹i thi liÖu cæ ®iÓn (trµng giang, c¸nh bÌo, hoµng h«n, c¸nh chim,...)
vµ hiÖn ®¹i (cµnh cñi, chî chiÒu, c©y cÇu,...), nh÷ng thi tø cò (häc tõ §ç Phñ, Th«i HiÖu,...) ®îc nhµo
luyÖn l¹i trong hån Th¬ míi (nhÊt lµ hai c©u kÕt).
 HÖ thèng tõ H¸n ViÖt cæ kÝnh trang träng (trµng giang, c« liªu...), thÓ th¬ b¶y ch÷ cæ ®iÓn
víi cÊu tróc ®¨ng ®èi, bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh… ®· ®îc thæi hån Th¬ míi qua nh÷ng s¸ng t¹o mang
®Ëm dÊu Ên c¸ nh©n trong c¶m xóc vµ ng«n tõ.

3. KÕt bµi
– Kh¼ng ®Þnh l¹i gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt Trµng giang (xem phÇn yªu cÇu vÒ kiÕn
thøc).
– Bµi th¬ gãp phÇn kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ xøng ®¸ng cña Huy CËn trong phong trµo Th¬ míi nãi
riªng, trong th¬ ca ViÖt Nam hiÖn ®¹i nãi chung

Chiều tối
(Nhật kí trong tù)
Hồ Chí Minh
Đề 1: Phân tích “Chiều tối”
* 2 câu đầu : Bức tranh thiên nhiên (đậm màu sắc cổ điển)
- Nền cảnh: trời – núi -> không gian rộng lớn.
- Hai nét chấm phá.
+ hình ảnh cánh chim chiều:
+ Hình ảnh cổ điển
+ Chứa đầy tâm trạng
+ Có đích : Tìm về tổ ấm.
+ Hình ảnh chòm mây:
+ Cô vân: cô độc, lẻ loi.
+ Mạn mạn: lững lờ, mệt mỏi.
(SS bản dịch -> chưa đạt).
->Bức tranh đậm đà màu sắc cổ điển, tình yêu tự nhiên, cuộc sống, sự đồng cảm của người tù Hồ
Chí Minh với vạn vật.

* 2 câu sau : Bức tranh sinh hoạt ( màu sắc hiện đại)
- Chuyển từ: Bức tranh tự nhiên -> sinh hoạt.
- Hình ảnh thiếu nữ lao động, bếp lửa hồng -> hơi ấm sức nóng, tinh thần lạc quan -> vẻ đẹp bức
tranh cuộc sống và tinh thần lạc quan của Bác.
+ Lối thơ điệp liên hoàn: ma bao túc- bao túc ma hoàn.=> Vòng tròn :
vòng quay thời gian ; vòng quay cối xay ngô
 - “Hồng” -> dùng ánh sáng chỉ bóng tối. -> nhãn tự bằng 27 chữ còn lại -> đem lại hơi ấm, sức
nóng.
-> Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh.

BÀI LÀM
I. Mở bài :
- Buổi chiều tựa như mùa thu vẫn là niềm đắm say muôn thủa của không ít những thi nhân. Nào
ai đếm hết bao nhiêu bóng chiều những trang chiều hôm trở đi trở lại không ít lần trong văn thơ Hồ Chí
Minh. Chỉ tính riêng NKTT – tập thơ ra đời trong hoàn cảnh lao tù đã có tới 4 bài chiều tối, cảnh chiều
hôm, hoàng hôn, chiều ghi lại cái thời khắc nhạy cảm nhất trong ngày ấy. Nhưng có lẽ quen thuộc hơn
cả, hay hơn cả là bài thơ “Chiều tối”, bài thơ thứ 31 của tập nhật kí, kết tinh vẻ đẹp cổ điển mà hiện đại
của tập thơ.
II.Thân bài
1. Khái quát chung
- “Chiều tối”- nguyên tác là “Mộ” là 1 trong 5 bài thơ được Bác sáng tác trên đường chuyển lao
từ Tĩnh Tây sang Thiên Bảo. Khi viết “Mộ”, Bác đã để lại đằng sau cả một địa ngục trần gian của chế
độ lao tù TGT, và cũng để lại phía sau “53 cây số/ngày” của hành trình lưu đày. Chờ đón Bác ở phía
trước không phải là một nơi nghỉ tốt, một bữa cơm no chắc chắn sẽ là một địa ngục trần gian khác.
Trong một hoàn cảnh như vậy, một người bình thường làm sao có thể nảy sinh thi hứng, và nếu có chắc
chỉ là một thứ thơ than vãn. Vậy mà “Chiều tối” ra đời tựa như một bức tranh thơ xinh xắn về cảnh
chiều tối ở một vùng sơn cước dạt dào xúc cảm về thiên nhiên, cuộc sống con người, tràn đầy cảm hứng
lạc quan, tin tưởng ở tương lai.

2. Phân tích
a. Hai câu đầu mở ra bức tranh thiên nhiên đậm màu sắc cổ điển.
Vạn vật sau một ngày vận động đang đi dần vào chỗ nghỉ ngơi nhưng người tù vẫn chưa
kết thúc hành trình một ngày gian khổ của mình. Núi rừng rộng lớn, bầu trời bao la, lặng vắng. Trên
mảng nền rộng sắc đó, nhà thơ phẩy vài nét, chấm phá rất mảnh, rất nhẹ mà bật lên linh hồn tạo vật.
“Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không
+ Nét vẽ đầu tiên là hình ảnh một cánh chim bé nhỏ, một điểm động trên nền mênh mang
của trời chiều. Cánh chim trong bóng chiều vốn là tứ quen thuộc của nhiều câu thơ cổ. Cánh chim chứa
đầy những dự cảm âu lo trong thơ Nguyễn Du, cánh chim ngàn vời vợi trong thơ bà Huyện Thanh Quan.
Vẫn là cánh chim chở chiều về nhưng trong thơ Bác ta không thấy có sự vời xa. Cánh chim ấy có đích,
nó đang tìm về tổ ấm sau một ngày kiếm ăn mệt nhọc. Bác trìu mến dõi theo cánh chim nhỏ, đọc trong
dáng bay sự mệt mỏi, muốn về rừng tìm chốn ngủ. Cánh chim ấy có tâm trạng và tâm trạng ấy rất phù
hợp với cảnh ngộ và tâm tư của người tù trong hành trình chuyển lao đầy gian khổ.
+ Nét chấm phá thứ 2 là hình ảnh một chòm mây gợi nét thơ trong thơ Lí Bạch :
“Chim bầy vút bay hết
 Mây lẻ đi một mình”
Bản dịch thơ đánh mất cái hay của từ “cô vân” vốn gợi sự lẻ loi, bé nhỏ của chòm mây
trên nền trời bao la. Đồng thời hai từ “mạn mạn” dịch là “trôi nhẹ” làm hao hụt ý thơ, thay đổi thanh
sắc, khiến sự mệt mỏi, chậm chạp, lờ lững- cái hồn của chòm mây cũng chẳng còn. Hai nét vẽ thoáng,
nhẹ gợi được cái hồn của trời chiều đẹp, hiu hắt, buồn vắng… có thể là trong kho tàng Đường thi. Nét
đẹp cổ điển ở tứ thơ “quyện điểu”, “cô vân” mà còn ở bút pháp thơ xưa cốt gợi chứ không tả, mượn cái
động của cánh chim áng mây để nói cái tĩnh lặng của không gian trời chiều. Dùng “điểm” để nói
“diện”, lấy cái cô lẻ, hữu hạn để gợi cái bát ngát, xa vắng của đất trời miền sơn cước, hai câu thơ ấy,
từng chữ một đều có khả năng làm thức dậy trong lòng người đọc những hình sắc của buổi chiều hôm đã
vĩnh viễn đọng lại trong những câu thơ cổ. Cảnh sắc ấy được nhìn bằng con mắt của một thi sĩ hơn một
người tù. Không còn bóng dáng người tù trên hành trình lưu đày, khổ ải. Chỉ còn một thi nhân đang đắm
mình vào cảnh chiều, lưu luyến dõi theo từng áng mây, từng bóng chim, tự do thưởng ngoạn, thả hồn
hòa nhịp cùng linh hồn tạo vật.
b. 2 câu sau
- Hai câu thơ cuối mạch thơ vận động diễn tả sự luân chuyển thời gian từ chiều, tối, đến tối hẳn.
Bức tranh thiên nhiên lùi lại phía sau làm nền cho bức tranh sinh hoạt của con người. Vẻ đẹp cổ điển đã
thiên về vẻ đẹp của cuộc sống thực, hiện đại.
“Cô em xóm núi xay ngô tối
Xay hết lò than đã rực hồng”.
- Đôi mắt thi nhân ngước nhìn mãi phía bầu trời xa xăm giờ đây đang hướng về quầng sáng thân
mật nơi mặt đất. Khoảng thiên nhiên đã nhường chỗ cho sự sống con người. Hình thức ngôn ngữ cũng
thay đổi, không còn những câu thơ hàm chứa nét cổ điển mà là những lời dung dị, mộc mạc, khỏe khoắn
như chính đời thường được lấy từ “bạch thoại” chứ không phải “văn ngôn”.

- Trong thơ xưa, thiên nhiên thường che lấn con người. Con người có xuất hiện chỉ là những nét
chấm phá, điểm xuyết. Thơ Bác thì khác. Con người hòa hợp với thiên nhiên nhưng thiên nhiên chỉ làm
nổi bật hình tượng con người. trung tâm của bức tranh chiều tối là “sơn thôn thiếu nữ”. Hai chữ “thiếu
nữ” gợi vẻ đẹp trẻ trung, khỏe khoắn, tràn đầy sinh lực. Sự xuất hiện của người thiếu nữ lao động và bếp
lửa đỏ - hình ảnh mộc mạc, dân dã đời thường đã làm ấm lên không gian vốn đã quạnh hiu của miền sơn
cước, làm rực sáng bức tranh thơ.

- Bài thơ “chiều tối” vậy mà suốt 28 chữ không hề có một từ miêu tả thời gian nhưng ta vẫn thấy
dòng thời gian trôi. Bản dịch thơ thừa một chữ “tối” nhưng lại làm mất đi cái điệp vòng tròn của lối thơ
liên hoàn. Sự lặp lại “ma bao túc”-“bao ma túc hoàn” không chỉ gợi sự chuyển động xoay tròn khó
nhọc của cối xay ngô mà còn gợi vòng quay thời gian đang chuyển dần vào đêm. Không nói tối mà vẫn
thấy tối. Thời gian cứ trôi chậm chạp theo cánh chim chiều mệt mỏi, qua áng mây lờ lững, theo nhịp xay
chậm dần của cối xay ngô và khi ngô xay hết thì vừa lúc ánh lửa trong lò than đã hồng rực lên. Ánh lửa
hồng rực chứng tỏ trời đã tối. Ánh lửa trong bếp lò làm rạng lên vẻ đẹp bình dị của người lao động.
 - Chữ “hồng” được coi là thi nhãn. Nó làm sáng lên toàn bộ bài thơ, xóa đi sự mệt mỏi, cô đơn,
vội vã, nặng nề trong ba câu thơ đầu, đem lại hơi ấm, sức nóng cho 27 chữ còn lại. Mở đầu bài thơ là là
ánh hoàng hôn mờ nhạt tắt dần, kết thúc đã bừng lên ánh hồng rực.

 Mở đầu là nỗi buồn, kết thúc là niềm vui. Hình tượng thơ của bác là vậy, luôn vận động một cách tự
nhiên, nhuần nhị, hướng về sự sống, ánh sáng tương lai. Bài thơ khép lại ở ánh lửa hồng nhưng mở ra
một chân trời ấm áp tình người, chan chứa tính lạc quan yêu đời, con người, cuộc sống, sáng lên vẻ đẹp
hiện đại của chất thơ Hồ Chí Minh

3. Đánh giá
Bằng vài nét chấm phá, bài thơ đã gợi ra trước mắt người đọc một bức tranh thiên nhiên, cuộc
sống vất vả nhưng ấm áp tình người. Bài thơ viết về một cuộc lưu đày mà cả 4 câu ta không thấy hình
ảnh người tù. Dù cuộc hành trình đày ải”53 cây số một ngày” chưa kết thúc mà lời thơ tuyệt nhiên
không nói về nỗi cơ cực khổ đau. Chỉ một chất thơ vời vợi bay lên từ những dòng chữ, người tù đã nghe
bằng đôi tai nghệ sĩ, nhìn bằng đôi mắt thi nhân những âm thanh, hình ảnh của cuộc sống xung quanh
với trái tim nhạy cảm giàu tình yêu thương. Nhân vật trữ tình không phải là một ẩn sĩ mà là một chiến sĩ,
một thi sĩ cách mạng. Trong hoàn cảnh tù đầy khắc nghiệt ấy, chính là biểu hiện của một tinh thần thép
cao độ, thép mà không cần lên giọng thép.

III.Kết bài
Đúng như nhà thơ Hoàng Trung Thông đã viết:
“Vần thơ của Bác vần thơ thép
Mà vẫn mênh mông bát ngát tình”.
- Bài thơ đậm đà vẻ đẹp cổ điển và tinh thần hiện đại đã làm sáng lên chân dung một chiến sĩ,
một nghệ sĩ trong con người Hồ Chí Minh “anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa lớn”.

ĐỀ 2: VẺ ĐẸP CỔ ĐIỂN VÀ HIỆN ĐẠI TRONG “CHIỀU TỐI”

1. Yªu cÇu cña ®Ò bµi
- VÒ kiÕn thøc :
+ Yªu cÇu ph©n tÝch ®îc vÎ ®Ñp cæ ®iÓn vµ vÎ ®Ñp hiÖn ®¹i. Kh«ng biÕn bµi viÕt thµnh
mét bµi ph©n tÝch toµn bé c¸c gi¸ trÞ cña t¸c phÈm.
+ Khi ph©n tÝch ph¶i nh×n thÊy sù hoµ quyÖn gi÷a hai vÎ ®Ñp nµy.
- VÒ kÜ n¨ng :
Ph©n tÝch vµ c¶m nhËn t¸c phÈm th¬ trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc. Chó ý
kÜ n¨ng ph©n tÝch bµi th¬ dÞch (lu«n so s¸nh víi nguyªn t¸c).

2. Gîi ý lËp dµn bµi

A. Më BµI
 - Còng nh nhiÒu bµi th¬ kh¸c trong NhËt kÝ trong tï, ChiÒu tèi lµ mét t¸c phÈm ®¹t tíi sù hµi
hoµ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt. Bµi th¬ ®· lµm hiÖn lªn vÎ ®Ñp cña mét t©m hån lín, mét
cèt c¸ch lín gi÷a bao thö th¸ch ®Æc biÖt kh¾c nghiÖt.
- T¸c phÈm cã sù hoµ quyÖn mµu s¾c cæ ®iÓn vµ tÝnh hiÖn ®¹i. Sù hoµ quyÖn nµy thÓ
hiÖn ë nhiÒu cÊp ®é : ng«n ng÷, h×nh ¶nh, kÕt cÊu,...

B. TH¢N BµI
a. VÎ ®Ñp cæ ®iÓn
- Tríc hÕt, t¸c gi¶ sö dông hai h×nh ¶nh quen thuéc trong th¬ ca cæ ®iÓn (c¸nh chim vµ chßm
m©y) ®Ó dùng kh«ng gian chiÒu. Xa NguyÔn Du viÕt : “Chim h«m thoi thãp vÒ rõng” (TruyÖn
KiÒu), Bµ HuyÖn Thanh Quan còng viÕt :
Ngµn mai giã cuèn chim bay mái
DÆm liÔu s¬ng sa kh¸ch bíc dån.
(ChiÒu h«m nhí nhµ)
H×nh ¶nh th¬ còng gÇn víi th¬ LÝ B¹ch :
Chóng ®iÓu cao phi tËn
C« v©n ®éc khø nhµn.
(BÇy chim cÊt c¸nh bay mÊt hót
Chßm m©y c« ®éc l÷ng lê tr«i).
(§éc to¹ KÝnh §×nh s¬n)
- Còng gièng nh t duy th¬ cæ ®iÓn, c¸i t«i tr÷ t×nh nhµ th¬ Èn giÊu trong bµi th¬ nµy. Ngêi
®äc cã thÓ thÊy ¸nh m¾t, c¸i nh×n cña thi nh©n nhng kh«ng trùc diÖn nh×n thÊy c¸i t«i chñ thÓ.
- Bót ph¸p nghÖ thuËt quen thuéc : lÊy ®éng t¶ tÜnh, lÊy ®iÓm (c¸nh chim) vÏ diÖn (trêi
chiÒu). §©y lµ bót ph¸p chÊm ph¸, t¶ Ýt gîi nhiÒu, t¶ c¶nh ngô t×nh.

b. VÎ ®Ñp hiÖn ®¹i

- Trong th¬ xa, h×nh ¶nh c¸nh chim chiÒu thêng mÊt hót vµo h v«. Trong th¬ cña Chñ tÞch Hå
ChÝ Minh, h×nh ¶nh c¸nh chim chiÒu lµ h×nh ¶nh cña hiÖn t¹i. Kh«ng gian mÖt mái nhng kh«ng r¬i
vµo siªu h×nh. H×nh ¶nh ®¸m m©y c« ®éc tr«i chËm ch¹p trªn bÇu trêi còng gièng nh ngêi tï ®ang bÞ
gi¶i loanh quanh cha biÕt ®iÓm dõng. §©y lµ mét Èn dô nghÖ thuËt cã søc gîi.
- Bµi th¬ cã sù vËn ®éng (vÒ t tëng c¶m høng, h×nh tîng). Bøc tranh thiªn nhiªn (mÖt mái)
chuyÓn sang bøc tranh ®êi sèng (Êm ¸p, vui t¬i). Ch÷ hång trong bµi th¬ thùc sù lµ nh·n tù, ®Èy bµi
th¬ tõ bãng tèi ra ¸nh s¸ng, tõ lôi tµn sang sù sèng, tõ mÖt mái sang niÒm vui. Mµu hång cña bÕp löa
còng lµ mµu hång cña c¸i nh×n tin yªu cuéc sèng. C©u th¬ cuèi lµ mét c©u th¬ ®a nghÜa. §ã cã thÓ lµ
mµu hång cña t©m tëng, c¸i nh×n l¹c quan nhng mÆt kh¸c, nã còng thÓ hiÖn khao kh¸t mét m¸i Êm gia
®×nh cho vîi bít c« ®¬n. Bµi th¬ kh«ng lªn g©n, khÈu khÝ mµ thÊm ®Ém ®Çy tinh thÇn nh©n v¨n.
- H×nh ¶nh c« g¸i xay ng« to¶ ra ba vÎ ®Ñp : vÎ ®Ñp cña tuæi trÎ (thiÕu n÷), vÎ ®Ñp cña lao
®éng (ma bao tóc), ®Æc biÖt lµ vÎ ®Ñp tõ mét quan niÖm mÜ häc míi mÎ- con ngêi lµ chñ thÓ, lµ
trung t©m cña bøc tranh t¹o vËt, lµ thíc ®o thÈm mÜ cña c¸i ®Ñp. H×nh ¶nh c« g¸i xay ng« lµm Êm l¹i
c¶ kh«ng gian gi¸ l¹nh.
 c. VÎ ®Ñp cæ ®iÓn vµ hiÖn ®¹i hiÖn lªn kh«ng rêi r¹c mµ hoµ quyÖn vµo nhau. Nã khiÕn
cho ChiÒu tèi còng nh nhiÒu bµi th¬ kh¸c trong NhËt kÝ trong tï mang phong vÞ §êng thi nhng l¹i ®Ëm
hån th¬ thêi ®¹i. §ã lµ tiÕng lßng cña mét chiÕn sÜ ®ång thêi còng lµ tiÕng th¬ cña mét thi sÜ.

C. KÕT BµI
ChiÒu tèi lµ mét bµi th¬ hµm sóc. ChØ cã 28 ch÷ nhng bµi th¬ cã søc nÐn lín vÒ t tëng. Mét
mÆt, ngêi ®äc nhËn thÊy phong th¸i ung dung, tiªn phong ®¹o cèt cña mét hiÒn triÕt ph¬ng §«ng,
mÆt kh¸c, ta nhËn thÊy b¶n lÜnh cña mét chiÕn sÜ c¸ch m¹ng ý thøc s©u s¾c ® îc: “Gian nan rÌn
luyÖn míi thµnh c«ng”.