1

Cilit komb i referohet “Er-Rum” në

hadithet e ditëve të fundit?

Nga Musa Cerantonio

2
 ‫الحمدهلل وصالة وسالم على رسول هللا‬

Të gjitha lavdërimet i takojnë vetëm All-llahut, paqja dhe

bekimet qofshin mbi të Dërguarin e Tij të fundit.

Pse është kaq i rëndësishëm të njihet identiteti i

‘Er-Rumëve’ në lidhje me Kohërat e fundit?

Është pothuajse e pashmangshme gjatë leximit të eskatologjisë 1

Islame të hasim fjalë në lidhje me popullin të quajtur Er-Rum.
Janë regjistruar shumë mendime rreth asaj se cili popull do të
jetë ai, duke mos pasur asnjëherë konsensus mbi këtë çështje.
Nuk është e çuditshme të ketë debat mbi një çështje që nuk ka
ndodhur akoma, megjithëse është mëse e çuditshme për ata që
bëjnë kërkime në këtë temë, për sa i përket faktit se ka shumë
pak diksutim mbi atë se kush është Er-Rum në këto ngjarje që do
të ndodhin, dhe është shumë e rrallë të gjeshë diskutim në detaje
për këtë temë, apo ndonjë mendim mbi të cilin janë dakordësuar
dijetarët Muslimanë.
Mungesa e konkluzioneve përfundimtare për këtë gjë, që bëhet e
qartë për të gjithë ata që hasin në mendimet e ndryshme të atyre
që kanë shkruar mbi këtë temë, tregon se pyetja mbi identitetin e
Er-Rumëve akoma nuk ka marrë përgjigje, dhe që nuk është
diskutuar mjaftueshëm, duke i lënë shumë të pyesin, vallë kjo
pyetje nuk ka për të marrë përgjigje kurrë derisa të vij Dita e
Fundit (dhe të shihet qartë), apo përgjigjeja mund të gjindet dhe
thjesht nuk është kërkuar sa duhet mbi këtë temë, dhe kjo ka
çuar në mungesë të dijes në këtë temë?
1 Eskatologjia është një degë e teologjisë dhe filozofisë që merret me studimin e ngjarjeve të fundme
(të mbrame) në historinë e botës apo fatin e fundëm të njerëzimit, zakonisht ajo nënkuptohet
si fundi i botës.

3
Jam munduar të lexoj pothuajse çdo mendim për këtë çështje,
më pas edhe vetë kam hulumtuar për të gjetur përgjigje mbi këtë
çështje të madhe. Dhe pas konsultimeve të shumta me shumë
njerëz të cilëve ju besoj të më këshillojnë mbi atë që është më e
mirë, ata të gjithë më sugjeruan që ti shpërndajë hulumtimet e
mia rreth kësaj çështje, me shpresë që më e pakta të hapet
diskutimi mbi këtë çështje, dhe më e mira, të përgatiten
Muslimanët rreth ngjarjeve që do të vijnë më tej në mënyrën më
të mirë të mundshme. E lus All-llahun e Lartëmadhërishëm që ta
bekojë këtë punim dhe të lejojë të bëhet i dobishëm për Umetin
dhe të gjithë besimtarët që e lexojnë.

4
 Të kuptuarit e shenjave të Kijametit

Një prej shumë mirësive që ka ky Umet, është ajo se All-llahu jo

vetëm që na ka njoftuar për ngjarjet që kanë ndodhur në të
kaluarën, Ai i Lartëmadhërishmi na ka paralajmëruar edhe për të
ardhmen. Sikurse All-llahu dhe mësimet e të Dërguarit ‫ ﷺ‬na
mësojnë se çfarë ka ndodhur me popujt e më hershëm, në të
njëjtën mënyrë na mësojnë se çfarë do të ndodhë me Umetin
tonë në ditët përpara nesh e deri në Ditën e Fundit. Kjo është një
mirësi e madhe, për shkak se na lejon që të përgatitemi për
ngjarjet që do të vinë, sidoqoftë duhet shumë të jemi të
kujdesshëm në kuptimin e saktë të çdo shpjegimi dhe implikimi
rreth çdo paralajmërimi të dhënë që përmban Shpallja.

Kur flasim rreth Shenjave të Kiametit, duhet të kuptojmë se

ndonjëherë është shumë e lehtë për ta kuptuar paralajmërimin e
dhënë mbi ndonjë ngjarje sepse është i qartë dhe kuptohet lehtë.
Kurse në raste tjera është pothuajse e pamundur ti kuptojmë, pa
ndodhur vetë ngjarja. Një shembull i një paralajmërimi të qartë
që ka ndodhur është ai, në lidhje me fitoren e Er-Rumëve kundër
Persianëve, ku All-llahu thotë në fillimin e Sures Er-Rum:

َ‫سي ْغَلبُِونَ فِي بِضْع ِس ِنﻴﻦ‬ ِ ‫ﻧﻰ اْأل ْ َر‬

َ ‫ض َو ُهم ِ ّمن ب ْعَ ِد غَل ِبَ ِه ْم‬ َ ‫الرو ُم فِي أ ْ َد‬
ُّ ‫ت‬ِ َ ِ‫غُلب‬

“Bizantinët (Er-Rumët) u mundën, në tokën më afër (tokës së

Arabëve), po pas disfatës së tyre, ata do të
ngadhënjejnë, brenda pak viteve.” 2

2 Surja Er-Rum, Ajetet 2 - 4

5
Është shumë e qartë tek ajeti në fjalë se çfarë dhe kur do të
ndodhë. Er-Rumët të cilët u mundën, për një periudhë të shkurtër
do të hakmerreshin kundër Persianëve. Periudha kohore e cila
është përmendur se kur do të ndodhë (fitorja e Er-Rumëve) është
caktuar me rregullin në fjalën Arabe (fi bid'i sinin) që do të thotë
prej 3 deri në 9 vjet. Kjo ngjarje ishte paralajmëruar dhe ndodhi
saktë ashtu siç tha All-llahu në Kur’an. Dhe konsiderohet të jetë
një prej shumë mrekullive të Kur’anit.
Në këtë parashim nuk kishte dyshim në atë se çfarë pritej të
ndodhë dhe kur do të ndodhte, kështuqë nuk mund të kishte
keqkuptime në atë se çfarë do të thoshte ky ajet. Pra ky është një
parashikim që mund të themi se ka qënë shumë i qartë për ata që
e lexuan apo dëgjuan.

Një shembull i paralajmërimit të paqartë që gjithashtu ka kaluar,

është paralajmërimi më poshtë që është thënë nga Pejgamberi
Muhamed ‫ ﷺ‬në Hadithin e njohur të Xhibrilit ku i Dërguari i
All-llahut përmendi se një prej shenjave të Kiametit është kur:

ِ َ‫ط َاو َل ُر َعاة ُ اِإل بِ ِل ْالبُ ْه ُم فِي ْالبُ ْني‬

‫ان‬ َ َ ‫وَِإذَا ت‬

“Barinjtë e deveve do të garojnë mes vete në ndërtimin e

ndërtesave të larta dhe do të mburren në lidhje me to.” 3

Ne sot padyshim këtë gjë e shohim duke ndodhur para syve tanë,
dhe e dimë se është fjala për dukurinë e vazhdueshme në Tokat
Arabe që ka filluar dekadën e fundit, ku i shohim Arabët të
garojnë mes vete se cili prej tyre do të ndërtojë ndërtesën më të
lartë. Në 4 vitet e fundit 2 ndërtesat më të larta në botë janë të
ndërtuara në Emiratet e Bashkuara Arabe dhe në Arabin Saudite,
3 Buhariu 50

6
dhe një e tretë po ndërtohet në Arabin Saudite dhe parashikohet
të jetë ndërtesa më e lartë në botë që do zgjatet deri në 1
kilometër në qiell. Çfarë është më mahnitëse është fakti se
shumë nga ndërtuesit e tyre janë Beduinë që deri para një kohe
jetonin në shkretëtira dhe brenda natës janë bërë miliarderë për
shkak të rritjes së shpejtë (ekonomike) të vendeve Arabe në
gjysmën e dytë të shekullit të kaluar.

Kam takuar një prej menaxherëve të ndërtimit të “Burxh

Khalifës (ndërtesa më e lartë në Dubai)” në vitin 2010, dhe më
tha se si i kujtohej se para disa viteve ishte fëmijë këmbëzbathur
që luante në shkretëtirë përderisa familja e tij kujdesej për devetë
dhe bagëtitë tjera. Sot ne shohim këtë Hadith të Pejgamberit ‫ ﷺ‬të
ndodhë para syve tanë, por sidoqoftë pasi në Hadith nuk është
përmendur as periudha e caktuar se kur do të filloj kjo gjë dhe as
vendi se ku do të ndodhë, ka qenë e pamundur për dikë në të
kaluarën ta shpjegojë Hadithin saktë se në çfarë mënyre do të
ndodhnin ngjarjet e lartpërmendura.

Dallimi në të gjithë këto paralajmërime është se disa janë

tërësisht të qartë për lexuesin se kur dhe si do të ndodhin, dhe
disa janë të pa qarta për ne deri në atë moment kur të ndodhë
(paralajmërimi). Mund të themi gjithashtu se ekziston edhe një
kategori e tretë, aty ku njëra pjesë e Hadithit është e qartë ndërsa
pjesa tjetër është pjesërisht e pa qartë. Ato që binë në këtë
kategori mund të specifikojnë emra dhe vende por mund të jenë
të paqartë se kujt i referohet emri, ose mund të përmendim
vendndodhje me kuptim disi të gjërë, si për shembull “Në
Lindje”, dhe kjo mund ti referohet çdo zone prej Irakut e deri në
Japoni, e madje edhe më tutje në Botën e Re (Amerikë), pra
është e qartë se “Në Lindje” është fjala në lindje të Arabis, por
nuk është e qartë se cilës pjes të tokës i referohet.

7
 Kjo kategori është prej asaj e cila mund të na ndihmojë për
kuptimin e gjërave që do të ndodhin në të ardhmen por kërkon
analizë më të thellë të paralajmërimit, që mund të mos jetë i
qartë për të gjithë që e lexojnë për shkak të mosfamiljaritetit me
temat e paralajmërimeve pejgamberike, ose mund të mos
kuptohet fare derisa të ndodhë dhe të kalojë paraljamërimi
pejgamberik. Duke marrë parasysh llojet e ndryshme të
paralajmërimeve pejgamberike, le të fillojmë të shikojmë në
Hadithet e shenjave të Kijametit ku përmendet‘Er-Rum’.

Para se të fillojmë, duhet të jetë i qartë fakti se në këtë libër janë

të përmendura vetëm Hadithet e vërteta të atribuar ndaj
Pejgamberit ‫ﷺ‬, pasi nëse një Hadith nuk është vërtetuar të jetë i
saktë, atëher nuk mund të përdoret si argument në Islam e as nuk
mund ti atribohet Pejgamberit ‫ﷺ‬, sikur është prej thënieve të tij.
Prandaj vetëm Hadithet sahih (të vërteta) ku përmendet
Er-Rum dhe Ditët e Fundit do të diskutohen, sepse hadithet e
dobëta nuk mund të përdoren si provë në Islam, dhe duhet të
lihen nga besimtarët për shkak të pasaktësis. Shumë nga
dyshimet dhe paqartësitë që njerëzit kanë rreth Ditëve të Fundit
dhe ngjarjeve të ardhshme, janë si shkak i përdorimit të
haditheve të dobëta, dhe thënieve të shpikura që i atribohen
Pejgamberit ‫ﷺ‬. Pasi e mësojmë se një Hadith që kemi dëgjuar
nuk është i saktë, atëher ne nuk duhet të ja transmetojmë të
tjerëve duke pretenduar se është i vërtetë, apo duke dhënë
përshtypjen se është i vërtetë. Kjo do të ishte një gabim, dhe
gjunah që ne kërkojmë ta shmangim.

8
Kush janë “Er-Rumët” e përmendur në Kur’an?

Kur përmenden ‫( الروم‬Er-Rum) në Kur'an dhe në ngjarjet gjatë

jetës së të Dërguarit të All-llahut ‫ﷺ‬, duhet ta dimë se gjithmonë i
referohet Perandorisë Romake Lindore që më mirë njihet si
Perandoria Bizantine. Këtë emër e ka marrë nga emri antik i
kryeqytetit po të kësaj perandorie i quajtur “Bizantion” që pastaj
u ndryshua në Konstandinopojë, ndërsa sot njihet si Stamboll.
Bizantinët asnjëherë nuk e quajtën vetën me këtë emër,
përkundrazi ata gjithmonë e quanin vetveten si ‘Perandoria
Romake’ (Basileia Romania). Kjo ishte kështu për shkak se
Bizantinët ishin vetëm vazhdim i “Perandorisë Romake”, e cila
fillimet i kishte si një mbretëri e vogël në qytetin e Romës në
vitin 753 para erës tonë, e pastaj kjo mbretëri u zgjerua në pjesën
më të madhe të Evropës, në Lindjën e Mesme dhe në Afrikën
Veriore. Përshkak të territorit aq të madh perandoria u nda në dy
regjione të veçanta administrative; Perandoria Romake
Perëndimore me kryeqytet në Romë, ku populli kryesisht fliste
gjuhën Latine dhe pjesa tjetër ishte Perandoria Romake Lindore
me kryeqytet në Konstandinopojë, ku populli kryesisht fliste
gjuhën Greke. Në atë kohë ato ishin ende një Perandori e vetme
por vetëm e ndarë në dy pjesë për shkak të adminstrimit më të
lehtë. Pjesa perëndimore eventualisht pësoi shumë humbje dhe u
rrënua në vitin 476 të erës tonë kur u sulmua nga fiset Gjermane
nga veriu, kështu që nga ‘Perandoria Romake’ mbeti vetëm pjesa
Lindore e saj. Këta të fundit vazhduan ta quajnë vetën si
“Perandoria Romake” edhe përkundër faktit se vetë qyteti i
Romës nuk ishte më pjesë e kësaj perandorie, kjo për shkak se
termi “Er-Rum (Roma)” tashmë përfaqësonte vetë perandorinë,
dhe jo qytetin e Romës.

9
Historianët më vonë filluan ta dallojnë Perandorinë Romake
Lindore nga periudha e parë e Perandorisë Romake kur të dyja
ishin të bashkuara. Kështu që ata (historianët) vetë filluan ti
thërrasin si “Bizantinë” edhe pse ata (Perandoria Romake
Lindore) asnjëherë nuk e quajtën vetën ashtu. Tek Arabët kjo
Perandori është njohur si ‘Er-Rum’. Një Hadith i transmetuar
nga Ibn Abasi (All-llahu qoftë i kënaqur me të) qartëson se tek
Arabët fjala Er-Rum i referohej Pjeses Lindore të Perandorisë që
Historianët e quanin ‘Perandoria Bizantine’. Hadithi tregon një
pjesë të letrës së dërguar udhëheqësit të Perandorisë Bizantine
nga ana e të Dërguarit të All-llahut ‫ ﷺ‬ku fillimi thotë:

‫وم‬
ِ ‫الر‬ َ ‫إِلَى ِه َر ْق َل‬
ُّ ‫ع ِظ ِيم‬

“(drejtuar) Herakliut udhëheqësit të Er-Rumit

(Perandorisë Bizantine).” 4

Kuptohet nga fjalët e kësaj letre se Er-Rum në kohën e të

Dërguarit të All-llahut është quajtur Perandoria Romake
(Bizantine) e bazuar në Konstandinopojë e cila si mbret ka pasur
Herakliun. Historia regjistron se Herakliu (Flavius Heraclius
Augustus) ka qenë udhëheqës i Perandorisë Bizantine prej vitit
610 deri në vitin 641, që korrespondon me periudhën kur ka
jetuar i Dërguari i All-llahut ‫ﷺ‬, kështu që në menyrë të sigurtë
mund të themi se Er-Rum konkretisht i referohej Perandorisë
Bizantine me kryeqytet në Konstandinopojë.

4 Tirmidhiu 2717

10
Duhet ta kemi parasysh se qyteti i Romës nuk ishte gjithmonë
pjesë e Perandoris Bizantine, por prap se prap Arabët i
referoheshin Perandoris Bizante si ‘Er-Rum’ (megjithse Bizantët
e pushtuan qytetin e Romës, dhe ngeli në pushtetin e tyre përgjat
sundimit të tyre) kështuqë ‘Er-Rum’ nuk i referohet në asnjë
mënyr Romës në Itali, por gjithmon i është referuar Perandoris
Romake Lindore me bazë në Konstandinopojë (Sot Stamboll) e
cila në esencë e trashëgoi titullin Er-Rum nga Perandoria
Romake Perëndimore në rënien e saj nga pushtuesit Gjermanë.

Kështuqë Çdo vend i cili atëkohë ishte nën sundimin e

Perandorisë Bizantine quhej Er-Rum nga ana e Muslimanëve.
Një shembull i kësaj është ishulli i Rodosit i cili gjendet në detin
Mesdhe, dhe thuhet në Hadith ku transmetojnë disa Sahabë:

‫وم‬
ِ ‫الر‬ ِ ‫ِس ِم ْن َأ ْر‬
ُّ ‫ض‬ ُ ‫ضالَةَ ب ِْن‬
َ ‫عبَ ْي ٍد بِ ُرود‬ َ َ‫كُنَّا َم َع ف‬

“Ne ishim me Fadaleh bin Ubejdin në Rodos,

që ishte në tokën e Er-Rumëve.” 5

Ishulli i Rodosit në kohën tonë është pjesë e Greqisë, ndërsa në

kohën e më hershme ka qenë pjesë e Perandorisë Bizantine, dhe
siç shihet në Hadith është përmendur si pjesë e Er-Rum.
Ngjashëm edhe vendet tjera që kanë qenë pjesë e Perandorisë
Bizantine janë quajtur Er-Rum nga Muslimanët. Ngjashëm nëse
një tokë do të humbej nga Bizantët ajo nuk do të quhej më pjes e
Er-Rum. Kur Muslimanët filluan ti pushtojnë tokat e Perandoris
Bizantine, tokat që Muslimanët i fituan nuk quheshin më se janë
pjes e Er-Rum, por vetëm ato pjes që Perandoria Bizantine
kontrollonte quheshin Er-Rum.
5 Ebu Davudi 3219

11
Koncepti i asaj se çfarë nënkuptonte Er-Rum te Muslimanët e
parë nuk ka qenë në aspektin gjeografik, as në atë se ka qenë
fjala për qytetin e Romës në Itali nga ku perandoria mori emrin,
e as nuk u aplikua (emri Er-Rum) në ndonjë pjesë toke specifike
gjat gjithë kohës. Përkundrazi, nëse një tokë ishte nën sundimin
e Perandoris Bizante, Muslimanët kanë përdorur emrin Er-Rum,
dhe nëse Perandoria Bizante do ta humbte atë tokë, nuk do ta
quanin më Er-Rum. Kështuqë Er-Rum kuptohet të jetë secila
pjesë toke që kontrollohej nga Perandoria Bizantine.
Pra sipas Muslimanëve, Er-Rum ishte një përshkrim politik, dhe
përshkruante çdo pjes toke që qeverisej dhe kontrollohej
politikisht nga Perandora Bizantine.

Çfarë duhet të kuptojmë përfundimisht është se kur All-llahu flet

për Er-Rum në Kur'an duhet ta dimë se gjithmonë është fjala për
Perandorinë Bizantine që ka ekzistuar në atë kohë (përafërsisht
në vitin 615). ‘Romakët' që janë të përmendur në Suren Er-Rum
janë populli i Perandoris Bizantine në kohën e zbritjes së
Shpalljes. Sa herë që Er-Rum do të përmendet, ne duhet të
marrim parasysh se cilat toka ishin të kontrolluara nga
Perandoria Bizantine në atë kohë, për të kuptuar se për cilat toka
të Er-Rum po diskutohen,

Për shembull, në vitin 615, ishulli Rodosit ishte pjes e Er-Rum,

gjithsesi përgjatë historis i përkiste kombeve dhe perandorive të
ndryshme, kështuqë klasifikimi i tij varet se nga kush
kontrollohet. Një përshkrim kohor mbi statusin politik të Rodosit
ndër shekuj:

Shekulli 16 para erës sonë - Minoa

Shekulli 15 para erës sonë - Mykenae
Shekulli 8 para erës sonë - Dorians
Viti 490 para erës sonë - Perandoria Persiane

12
Viti 478 para erës sonë - Liga e Athinës
Viti 408 para erës sonë - Rodosi i Pavarur
Viti 357 para erës sonë - Karia
Viti 340 para erës sonë - Perandoria Perisane
Viti 332 para erës sonë - Mbretëria e Maqedonis
Viti 323 para erës sonë - Rodosi i Pavarur
Viti 164 pas erës sonë - Perandoria Romake
Viti 395 pas erës sonë - Perandoria Bizantine (Er-Rum)
1309 - Urdhëri i Kalorësve të Spitalit
1522 - Perandoria Otomane
1912 - Itali
1943 - Gjermani
1947 - Greqi

Siç mund të shihet në shtrirjen kohore, në 164 pas erës sonë,

Rodosi u bë pjesë e Perandoris Romake, dhe kur Perandoria u
nda në dy pjesë, u bë pjes e Perandoris Romake Bizante
(Lindore). Kjo do të thotë që, prej fillimit të vendosjeve të para
në kohën e Mionas, në shekullin e 16 para erës sonë, kurrë nuk u
njoh Rodosi si pjesë e Er-Rum, derisa e mori Perandoria Romake
në vitin 164 pas erës sonë. Prandaj e vetmja kohë kur mund ti
referohemi Rodosit si Er-Rum, është koha kur ishte në kontrollin
e Er-Rumëve. Prandaj në momentin që Er-Rum e humbi
kontrollin e Rodosit, Rodosi nuk konsiderohet më si Er-Rum.
Përveç 400 viteve që u kontrollua nga Perandoria Otomane
(arsyeja do të tregohet më vonë) Rodosi nuk mund të
konsiderohet si pjes e Er-Rum, pasi u humb nga Perandoria
Bizante. Sot ne e njohim Rodosin si pjesë të Greqis, që do të
thotë se është rikthyer nën kontrollin e sunduesëve Grekë (me
kryeqytet Athinën), siç ishte nga viti 478 - 408 para erës sonë.
Pra ashtu siç e dimë se Rodosi nuk ishte pjes e Er-Rum kur
sundohej nga Athina, ashtu e dimë se nuk është as sot pjes e

13
Er-Rum. Por vetëm kur Rodosi kontrollohej nga Perandoria
Romake dhe pas’ardhëset e saj, quhej pjes e Er-Rum.

Pra të kuptohet se si një pjesë toke bëhet pjes e Er-Rum, është

esenciale që të kuptohet se cilat toka konsiderohen si Er-Rum në
kohë të ndryshme. Të kuptojmë se një pjesë tokë quhet
Er-Rum, përderisa kontrollohet politikisht nga Er-Rum, na
ndihmon ne të indentifikojmë cilat toka ishin pjesë e Er-Rum në
kohë të ndryshme të historis, gjithashtu na ndihmon të kuptojmë
se çfarë është vet Er-Rum, dhe kjo është të gjitha tokat që ishin
nën kontrollin e saj politik.

14
 Historia dhe origjina e Er-Rumëve sipas Ibn
Kethirit dhe lidhja e saj me Edomitët.

Në Tefsirin e tij të njohur, Ibn Kethiri shpjegon se cilit popull i

referohet ‘Er-Rum' në Kur'an. Ai si dhe shumë të tjerë para dhe
pas tij, saktë shpjegon se Er-Rum gjatë Shpalljes së Kur'anit ka
qenë për qëllim Perandoria Bizantine. Gjatë kohës kur ai
shkruante Tefsirin e tij (në vitin 1370), Perandoria Bizantine
ende ekzistonte por ishte shumë më e dobët dhe nuk kishte aq
shumë territore si më herët nën sundimin e saj. Pavarësisht se
kryeqyteti i Perandoris Bizantine Romake, ishte akoma
Konstandinopoja (Qyteti më i fortifikuar asokohe) perandoria
ishte vetëm se një hije e asaj që kishte qënë dikur. Gjithsesi edhe
pse shumë e dobët dhe e reduktuar në territor, arrinte ta mbronte
kryeqytetin e saj nga pushtuesit, dhe nuk ndodhi vetëm se afër 1
shekull pas Ibn Kethirit që Otomanët arritën ta merrnin
Konstandinopojën e cila ishte streha e fundit e tyre, kështu duke
e sjell Perandorin Bizante Romake në fundin e saj.

Ibn Kethiri fillon duke i përshkruar Romakët nëpërmjet

Israilijateve. (Israilijatet) Janë transmetime të Jehudëve dhe
Krishterëve që nuk shfaqen në Kur'an apo në Sunetin e të
Dërguarit ‫ﷺ‬. Ibn Kethiri mbante qëndrimin se kur në Kur'an nuk
ka argumente për popujt që kanë jetuar më herët, atëherë është e
pranuar t’iu kthehemi transmetimeve të Ehlu-Kitabëve (Jehudëve
dhe Krishterëve) për të parë se çfarë kanë thënë për ta. Kjo
metodologji e argumentimit jo çdoherë është e saktë, dhe pa
dyshim se ai i cili dëshiron të argumentohet vetëm me të vërtetën
do ti refuzonte këto transmetime. Duhet gjithashtu të përmendet
se Ibn Kethiri nuk i ka përmendur këto transmetime si argument,
por përkundrazi i ka përmendur vetëm si ngjarje që ka mundësi
të jenë dhe të mos jenë të vërteta, dhe ka rënë dakord se këto

15
transmetime nuk mund të qartësojnë çështjet për shkak të pa
mundësisë për të verifikuar saktësinë e tyre. Pra, Israilijatet
shërbejnë si histori dhe deklarata të përmendura nga Jehudët dhe
të Krishterët, që do të citoheshin si mundësi vetëm në rast të
mungesës së qartë të Shpalljes.

Ibn Kethiri thotë në Tefsirin e tij për Romakët:

“Sa për Romakët (Er-Rum), ata janë pasardhës të Esaut, të

birit të Isakut, të birit të Ibrahimit.”

Në shikim të parë këto fjalë mund të duken të çuditshme për dikë

i cili sadopak njeh historinë e Romakëve, sepse është mirë e
njohur se as ata (Romakët) të Perandorisë Perëndimore Romake
e as të Perandoris Romake Lindore nuk kanë qenë pasardhës të
Esaut i cili ka qenë Semit 6 nga Lindja e Mesme. Prejardhja e
Romakëve pa dyshim që nuk shkon deri tek Esau as deri te
ndonjë tjetër prej Semitëve, përkundrazi prejardhja më e
hershme e Romakëve arrin deri tek fisi i Latinëve, të cilët flisnin
gjuhë Indo-Evropiane dhe nuk kishin aspak ndonjë lidhje me
Semitët e Lindjës së Mesme. (Këta) Latinët kishin formuar
shumë shtete brenda gadishullit qendror të Italisë dhe luftonin
njëra tjetrën në të ashtuquajturat ‘Luftërat Latine' derisa njëra
prej tyre i mundi të gjitha të tjerat dhe formoi një shtet të vetëm
të Latinëve me kryeqytet ne Romë. Pra, burimet Historike thonë
se Roma u themelua më së pari nga Latinët.
Atëherë lind pyetja se, pse Ibn Kethiri thotë se prejardhja e
Romakëve është prej Esaut, Semit nga Lindja e Mesme?
Burimi i kësaj deklarate gjendet në transmetimet e Rabinëve dhe
dijetarëve Jehud, që e lidhin prejardhjen e Romakëve me
Edomët. Në fakt, vetë Perandoria Romake dhe vetë qyteti Romës
zakonisht referohej te Hebrenjtë si Edom (që në gjuhën Hebreje
6 Pjesëtar i një grupi të gjerë popujsh të Lindjes së Mesme e të Afrikës Veriore, që përfshin
kryesisht Arabët e Izraelitët dhe në lashtësi Babilonasit, Fenikasit etj.

16
do të thotë ‘i kuq'). Një praktikë e cila vazhdon deri më sot.
Atëherë kush janë këta Edomët?
Ata ishin pasardhësit direkt të Esaut që në mesin e tyre njihej me
pseudonimin e tij ‘Edom'.

Arsyeja pse Jehudët i lidhën Romakët me Edomët ishte sepse

këta të fundit (Edomët) që banonin në pjesën jugo-perëndimore
të Jordanisë, dhe një pjesë tjetër e tyre që banonte në pjesën
jugo-lindore të Palestinës kishin bërë aleancë me Romakët, dhe
prej tyre kishte një familje e cila sundonte mbi Palestinën
atëkohë. Një prej sunduesve të kësaj familjeje është i njohur në
histori si Herodi i Madh, gjoja thuhët ka qenë sundues edhe në
kohën e Isës (alejhi selam). Herodi për nga përkatësia ishte
Edomit dhe sundonte Palestinën në emër të Perandorisë Romake
e cila atëkohë ende ishte me qendër në qytetin e Romës.
Hebrenjtë pra për këtë arsye kanë lidhur origjinën e Romakëve
me atë të Edomitëve, pasi Romakët me të cilët ata kishin të
bënin në fakt ishin Edomitë, që sundonin mbi Palestinë në emër
të Perandoris Romake. Fakti se Hebrenjtë i shihnin Edomitët
sikur Romakë, më tej tregon se edhe për Hebrenjtë definicioni i
Er-Rum ka qenë në aspektin politik dhe jo atë etnik. Jehudët i
quanin Edomitët si Romakë sepse Edomitët u bashkuan me
Perandorin Romake dhe sundonin provincën e Romës
(Palestinën) në emër të tyre.
Një kuptim tjetër që mund të nxirret nga kjo, është edhe pse
Edomitët ishin Jehudë për nga feja, kjo nuk i ndaloi Hebrenjtë ti
thërrasin ata si Romakë, që nënkupton se edhe pse Edomët nuk
trashëguan fenë e Romakëve (paganizmin), në sytë e tyre
(Hebrenjve) ata ishin përsëri Romakë.

Përsëri duhet ta kemi parasysh se këto fjalë lidhur me Edomët

nuk janë nga Kur'ani dhe Suneti i të Dërguarit të All-llahut ‫ﷺ‬,
por janë nga transmetimet e Jehudëve, kështu që edhe pse janë të

17
përmendur në Tefsirin e Ibn Kethirit për ne nuk janë argument i
konsoliduar. (Përshkak arsyeve të lartë përmendura në faqën 5
dhe 6.) Por sidoqoftë, premisa se Er-Rum mund të lidhet me një
grup etnik tjetër nga ai i Latinëve në Romë (Itali), është diçka që
duket të jetë universalisht e pranuar, nga Muslimanët, Jehudët
dhe madje edhe vetë Romakët.

Kjo lidhje e përmendur nga Ibn Kethiri në lidhje me Romakët

dhe Edomët në fakt nuk ka bazë në historinë e vërtetuar, ngase
Romakët kishin okupuar tokat e Edomëve, duke shkaktuar
zhdukjen e identitetit ‘Edom', dhe pastaj këta të fundit filluan të
njiheshin sikur Romakë dhe ishin bërë sundues të krahinave
Romake në Lindjën e Mesme. Edomitët u bënë Romakë dhe e
humbën identitetin e tyre si Edomitë përgjatë kohës deri në atë
pikë saqë nuk njiheshin më si Edomitë, por njiheshin si Romakë
të integruar plotësisht. Kjo është se pse emri ‘Edomitë’ u harrua
dhe u zëvëndësua me ‘Romakë’, pak a shumë sikur pas’ardhësit
e Aztekëve sot nuk e quajnë më veten ‘Aztekë’, por quhen
‘Meksikanë’, kështu duke adoptuar emrin që ju dha tokës nga
kolonizatorët Spanjollë. Kjo është se si popujt e njohur si
Edomitë, u bënë të njohur si Romakët e Palestinës.

Pastaj Ibn Kethiri vazhdon duke thënë:

“Ata janë kushërinjtë e Bijve të Izraelit, dhe njihen edhe sikur

Benu el-Asfar.”

Edomët ishin ngushtë të lidhur me Jehudët (Bijtë e Izraelit),

përshkak se të dy popujt ishin pasardhës të Is'hakut (alejhi
selam), dhe për këtë arsye Ibn Kethiri thotë se ata janë kushërinj
mes vete. Është thënë nga Jehudët se Edomët u larguan nga feja
e Is'hakut (alejhi selam) dhe filluan ti adhurojnë zotët e
Romakëve krahas All-llahut, dhe kështu ata u konsideronin si

18
felëshues nga fiset Jehude, të cilët e refuzonin adhurimin e
idhujve.

Vetë emri ‘Edom' në gjuhën Hebreje do të thotë ‘i kuq’ dhe që

është edhe një emër tjetër i Esaut (birit të Is’hakut), thuhet se kur
ka lindur ai ka qenë sikur i kuqërremtë në lëkurë. Prandaj themi
se, emri ‘Edomët’ fjalë për fjalë do të thotë ‘bijtë e të kuqit'. Ajo
që është shumë interesante është se termi i përdorur zakonisht
nga Arabët për t’iu referuar Romakëve ka qenë edhe ai ‘bijtë e të
verdhit’ (Benu el-Asfar). Ndoshta në shikim të parë mund të
thuhët se dy ngjyrat (që përdoreshin për t’iu referuar Romakëve)
e kuqja dhe e verdha janë dy ngjyra të ndryshme, dhe në asnjë
menyrë nuk mund të jetë fjala për të njëjtit, por një njohuri më e
thellë e gjuhës Hebreje të vjetër, shumë shpejtë do të tregon se
në fakt është fjala për të njëjtën ngjyrë.
Në gjuhën e vjetër Hebreje nuk egzistonte ndonjë mënyr për të
thënë konkretisht ‘I verdhë’, pasi fjala ‘I verdhë’ nuk ekzistonte
në fjalorin e tyre asokohe. Fjalë më e përafërt për të përshkruar
ngjyrën e verdhë tek Hebrenjtë e vjetër ishte fjala ‘Jaruk' që ne
fakt nësë e përkthejmë i bie ‘e gjelbër', ndonjëherë e përdornin
edhe për t’iu referuar ngjyrës së arit, të cilit në këtë koh ne i
referohemi si ‘I verdhë’. Fakti se e verdha si fjalë nuk ekzistonte
në gjuhën Hebrenje, do të thotë se nuk kishte se si të shprehej
për diçka që është e verdhë, përndryshe folësi Hebre do të duhej
ta përshkruante të verdhën me ngjyrën më të afërt që do ti
ngjasonte (e verdha), dhe në këtë situat, të verdhës në të jeshile
do ti referoheshin si ‘Jeshile’, ndërsa të verdhës në të kuqe do ti
referoheshin si ‘E Kuqe’.

Kjo do të thotë se përdorimi i fjalës ‘Edom' për të përshkruar një

të porsalindur të kuq duhet të ketë qenë në të vërtetë për të
përshkruar atë që ne e njohim si të verdhë, dhe kjo është e njohur
tek të porsalindurit të cilët duken si të verdhë në të kuqe. Kështu

19
që kur Hebrenjtë thonin i kuq për Esaun faktikisht kanë dashur të
përshkruajnë të verdhën dhe jo një të kuqe të fortë.

Spektër i ngjyrave që tregon dallimin në mes ngjyrës së gjelbër,

të kuqe dhe të verdhë.

Emri Benu el-Asfar i përmendur në Sunetin e të Dërguarit të

All-llahut ‫ ﷺ‬është përdorur për t’iu referuar një grupi etnik, të
cilët kanë qenë aleat dhe nënshtetas të Perandorisë Romake. Një
shembull i kësaj është Hadithi i transmetuar te Buhariu:

“Me të vërtetë edhe mbreti i Benu el-Asfar (Herakliu, sunduesi

Romak) ka frikë prej tij.” 7

A është e mundur, pra që nënshtetasit Romakë të cilëve Arabët

i’u referoheshin si ‘Benu el-Asfar’ të jenë ata të njëjtit që
Hebrenjtë i quanin ‘Edom'? Duket shumë e mundshme,
gjithashtu fakti se thuhët qartë se të dy emrat i referohen
Romakëve, e bën të vështirë të supozosh se fjala është për dikë
tjetër pos tyre. Benu el-Asfar dhe Edomët me gjasë janë një dhe i
njëjti popull, që në fund i bie se janë bijtë e Esaut që pastaj u
bënë nënshtetas Romak. Kjo qartëson se pse Ibn Kethiri
përshkruajti Benu el-Asfarët si pjesë e Romakëve dhe si
kushërinj të Jehudëve, përshkrim i cili përputhet vetëm me
7 Buhariu 2978

20
Edomët dhe më askënd tjetër përgjatë historisë.

Ibn Kethiri pastaj vazhdon përshkrimin e Er-Rumëve duke

përmendur se ata janë që kishin ndërtuar Tempullin e Jupiterit në
Damask, dhe se eventualisht kishin përqafuar Krishterimin dhe
ishin vendosur në qytetin e Konstandinopojës. Duke përmendur
ai këtë, kuptojmë se është fjala për Perandorinë Romake e cila
fillimet i kishte në qytetin e Romës, kështu (Ibn Kethiri) nuk bëri
dallim mes asaj perëndimore dhe lindore, dhe të dyja i quajti
Er-Rum. Historia tregon se me të vërtetë ishin Romakët që e
ndërtuan Tempullin e Jupiterit në Damask, dhe e dimë se ata më
pas e braktisën paganizmin për Krishtërimin. Lidhja e tij e
Er-Rum me Romakët e më hershëm të Perëndimit dhe jo vetëm
me Romakët e kohës së tij, tregon se edhe ai ka kuptuar atë se
Er-Rum nuk ishte shtet monolit 8 mbi ndonjë rajon i cili nuk
ndryshon, dhe përkundrazi pranoi (nëpërmjet përshkrimit të
Romakëve) se definicioni i Er-Rum ka ndryshuar me kohën në
shumë mënyra. Dy prej tyre (ndryshimeve) janë:

Pika e parë - fillimisht Romakët ishin paganë dhe pastaj

pranuan Krishterimin, që nënkupton se Er-Rum nuk janë
definuar nëpërmjet ndonjë feje të caktuar, por përkundrazi ata u
quajtën përsëri njëjtë edhe pasi që ndryshuan fenë e tyre, pra
Er-Rumët lanë paganizmin dhe u bënë Krishterë. Kjo dëshmon
se Er-Rum nuk është patjetër e Krishterë, (apo ndonjë fe tjetër)
pasi dikur ishte një vend pagan, edhe gjithsesi quhej si Er-Rum.

Pika e dytë - e rëndësishme, është ajo se edhe pas ndryshimit të

vendndodhjes tyre ata përsëri u quajtën Er-Rum. Në fillim ishte e
bazuar në Romë, më pas (pas humbjes së qytetit Romë) baza e
perandoris u bë Konstandinopoja, dhe gjithsesi edhe në këtë
kohë Ibn kethiti i referohej perandoris si Er-Rum.
8 Që përbën një copë të vetme, të pandarë e të madhe; që përbën një masë të vetme, të pandashme
e të fortë, që është një trup i vetëm.

21
Nga përshkrimi që Ibn Kethiri i bën Er-Rumit, kuptohet se nuk
është patjetër që Er-Rum duhet të jenë të Krishterë (as ndonjë fe
tjetër) dhe se nuk duhet patjetër te jetë vendndodhja e Er-Rum në
Romën e Italisë, pasiqë pamë se Ibn Kethiri edhe pasiqë tregoi se
ata ndryshuan fenë dhe vendndodhjen e tyre përsëri i’u referohej
atyre si Er-Rum, por i vetmi faktor që Ibn Kethiri merr parasysh
për të definuar Perandorin Romake, është faktori i aleancës dhe
kontrollit politik, pavarësisht fesë apo vendndodhjes.

22
 Çfarë e definon Er-Rum (Romën)?

Pasiqë e pamë se Er-Rum ka ndryshuar gjatë historisë në mënyrë

të konsiderueshme, duke filluar si një qytet i vogël në Romë,
pastaj si perandori e madhe, dhe më në fund eventualisht u
ndryshua në Perandori Bizantine, atëherë lind pyetja çfarë në
fakt definon Er-Rumët? Sepse siç e shohim ajo vazhdoi përsëri
të thirret Er-Rum (në mesin e Muslimanëve) edhe përkundër
faktit se gjatë periudhës Bizantine humbën tërë kontrollin e
qytetit të Romës, pra është e rëndësishme ta dimë se cilët faktorë
definojnë Er-Rumët dhe cilët faktorë janë të parëndësishëm për
ta përcaktuar atë.

Faktorët e parë të parëndësishëm për ta përcaktuar se kush janë

ato, janë siç vijojnë:

Vendndodhja: Er-Rum u themelua në qytetin e Romës dhe mbeti

kryeqytet i perandorisë për 8 shekuj dhe pastaj u transferua në
Konstandinopojë (Stambolli i kohës sonë) që vazhdoi të jetë
kryeqytet i perandorisë edhe për 11 shekuj të tjerë. Kryeqytete të
Er-Rumit në fakt ishin dhe Milano dhe Ravina për një farë kohe.
Vendndodhja e Er-Rum ndryshonte kohë pas kohe, fillimet i
kishte në Romë dha pastaj në kulmin e fuqisë saj kishin nën
sundimin e tyre pothuajse të gjithë Evropën, gjithë Anadollin
(Turqinë e sotme), pjesë të mëdha të Lindjes së Mesme dhe pjesë
të mëdha të Egjiptit dhe Afrikës Veriore.
Kontrolli i qytetit të Romës nuk ishte gjithmon në duart e
Er-Rumëve, dhe në kohën që Bizantët e kontrollonin Er-Rumën,
qyteti i Romës u humb komplet në shekullin e 9-të, dhe kurrë më
nuk u mor nga Er-Rumët deri në ditët e sotme.

23
Fakti se Er-Rum sundonin në shumë pjesë të botës, edhe pse u
themeluan në Romë dhe pastaj mbaruan në kryeqytetin e tyre të
fundit Konstandinopojën nënkupton se nuk është vendndodhja e
Er-Rum që përcakton se kush do të jenë ata në kohërat e fundit,
por përkundrazi Er-Rum ishte çdo vend që kontrollohej nga
Er-Rumët. Këtë e konfirmon gjithashtu edhe Kur'ani dhe Suneti i
të Dërguarit të All-llahut ‫ﷺ‬, siç e pamë në ajetet e Sures
Er-Rum dhe në shumë Hadithe, edhe pse atëkohë Bizantinët nuk
kishin kontroll mbi qytetin e Romës, All-llahu i quajti ata
Er-Rum, gjithashtu edhe i Dërguari i tij ‫ﷺ‬. (Kur ia dërgoi letrën
Herakliut)

Lloji i shtetit: Er-Rum përgjatë historisë ka kaluar nëpër faza të

ndryshme të ekzistencës, duke filluar si mbretëri ( 753 p.e.s –
509 p.e.s), republikë në vitet (509 p.e.s – 27 p.e.s) dhe në fund
ishte perandori që nga viti 27 p.e.s deri në vitin 1453 të erës
tonë. Pasiqë Er-Rum ka ekzistuar në forma të ndryshme (të
sundimit), nënkupton se nuk është kusht që të jetë ndonjë lloj i
shtetit të caktuar, pasiqë as në Kur'an ose në Sunetin e të
Dërguarit të All-llahut ‫ ﷺ‬nuk përmendët se është kusht të jetë një
prej llojeve të këtyre shteteve. Pra lloji i shtetit nuk e definon
Er-Rumin.

Përkatësia etnike/fisi: Er-Rum në fillim kishte si mbret një Latin

dhe shumica e popullit ishin Latinë, sidoqoftë mbreti i tyre i dytë
ishte Sabin. 9 Pasi Er-Rum vazhdoi të rritet, filloi të thithë në
vete shumë nga fiset përrreth, sikur Albanët, Sabinët, dhe
eventualisht i mori nën vete të gjitha fiset e gadishullit Italian, që
nga Sicilia dhe Italiotët në jug, tek Samnitët, dhe Umbianët në
qëndër të gadishullit, tek Etruskanët dhe Keltët në veri. Përderisa
Er-Rum u zgjërua, mori nën kotroll edhe shumicën e Evropës,
9 Sabinët ka qënë një popull me prejardhje nga Umbrët në Malet Sabine të Apenineve. Ky popull ka
qene një pjesë e Sabelianëve indogjermanë në Italinë e mesme. Ata ishin fqinjët e drejtpërdrejtë
të Romakëve.

24
dhe prijësit e saj (Er-Rum) erdhën nga këto fise:

Latinët, Sabinët, Etruskanët, Keltët, nga disa fise të ndryshme

Italiane, Gaulishët, Spanjollët, Dacianët, Moesinët, Ilirët,
Karthaginianët, Sirianët, Mauritanianët, Panonianët dhe
Danubianët.

Nga kjo konkludojmë se Er-Rum asnjëherë nuk është përcaktuar

nga ajo se cili fis apo etni janë ata. Siç e shohim pra se shumica e
sunduesve të tyre nuk ishin vetëm Romakët nga qyteti i Romës.
Më tej kjo shihet edhe në Perandorinë Bizantine nga ajo se
shumica e popullit të Bizantit ishin Grekë, dhe prijësit po ashtu
ishin Grekë Bizantë, e ata përsëri vazhduan ta quanin vetvetën si
Er-Rum. Më e rëndësishmja për ne është se edhe në Kur'an dhe
Sunetin e të Dërguarit të All-llahut ‫ ﷺ‬nuk përmendët se Er-Rum
janë të lidhur me ndonjë fis apo etni, përveç asaj që përmendëm
në lidhje me Benu el-Asfar se ishin një prej nënshtetasve të
Er-Rumëve.

Gjuha: Er-Rum në pjesën më të madhe të historisë ka pasur

vetëm dy gjuhë zyrtare; Latinishten dhe Greqishten. Latinishtja
ishte gjuhë e pjesës perëndimore të Romakëve, ndërsa pas rënies
së saj gjuha që më së shumti përdorej ishte ajo Greke. Përveç
këtyre të dyjave shumë gjuhë të tjera janë folur në territoret e
Er-Rumit, gjithsesi 2 më të përhapurat ishin Latinishtja dhe
Greqishtja. Që do të thotë se asnjë gjuhë cilado qoftë ajo nuk e
përcakton se kush do të jenë Er-Rum. Madje as në Kur'an dhe
Sunetin e të Dërguarit të All-llahut ‫ ﷺ‬nuk thuhët se ata
(Er-Rumët) duhet të flasin ndonjë gjuhë të veçantë.

Feja: Er-Rum filloi si mbretëri e cila adhuronte idhujt e Grekëve

dhe ju dhanë emra Latinë atyre (idhujve), duke formuar të
ashtuquajturën Feja Romake. Në vitin 380 perandori romak

25
Konstandini pranoi Krishterimin dhe feja e perandorisë u
ndryshua nga paganizmi në Krishterizëm. Përgjatë historisë,
shumë forma të Krishterimit ishin prezentë tek perandorët
Romakë, disa ishin trinitarian (që besonin në trinitet), disa ishin
unitarian (besonin në një Zot) dhe disa ishin gjysmë-unitarian
(mes të dyjave që përmendëm). Pjesa lindore e Perandorisë
ndoqi fenë Ortodokse ndërsa pjesa Perëndimore mbeten
Katolikë. Së bashku me krishterët, shumë Hebrenj jetonin në
Er-Rum në krahinën e Palestinës dhe Perandoria Romake
rregullonte çështjet e tyre fetare dhe toleronte Judaizmin.
Gjithashtu është zbuluar nga disa historianë se shumë prej
luftëtarëve Romakë kanë besuar në Mithraizëm, fe pagane nga
Persia. Pra, meqënse të gjitha fetë ekzistonin në Er-Rum, dhe
feja zyrtare e Er-Rumëve ndryshoi disa herë në shekuj, është e
qartë se Er-Rum nuk definohet nga ndonjë fe e caktuar,
përkundrazi feja kurrë nuk ka qënë faktori definues i identitetit të
Er-Rum.

Pra nëse nuk janë të rëndësishme vendndodhja, lloji i shtetit,

përkatësia, gjuha as edhe feja, atëher çfarë e ka definuar
Er-Rum në shekuj? Përgjigjeja siç aluduam më herët, është se
Er-Rum është një shtet politik, i definuar nga asgjë tjetër përveç
se përkatësia politike. Edhe kur Perandoria Romake u nda dhe
ajo perëndimore pësoi kolaps, ajo vazhdoi në formën e
Perandoris Romake në lindje, që u bë edhe qëndra politike e
Er-Rum, dhe u bë kryeqyteti dhe qëndra e fuqis. Të gjithë
faktorët e mësipërm mund të konsiderohen se kanë qënë trajta
specifike e Er-Rum në një kohë të caktuar, por ato nuk janë që e
definojnë atë se çfarë është Er-Rum, prandaj në përpjekje për ta
indentifikuar Er-Rum në kohën tonë, ajo që ka rëndësi është
vetëm identiteti politik, dhe jo pikat e mësipërme.

26
 Identiteti i Er-Rum pas rënies së Perandoris
Romake, dhe në ditën e fundit

Pas gjërave që përmendëm më lartë, lind pyetja se kush mori

statusin “Er-Rum”, pas rënies së Perandorisë Bizantine. Dhe kujt
duhet ti referohemi si Er-Rum, kur e lexojmë këtë në
paralajmërimet Pejgamberike për ngjarjet në Ditët e Fundit?

Mbetjet e perandorisë Bizantine që ishin në Konstandinopojë

eventualisht ranë në duart e Muslimanëve kur Muhamed
El-Fatih pushtoi Konstandinopojën në vitin 1453, duke
shkatërruar njëherë e përgjithmonë Er-Rumët e asaj kohe që
kishin mbijetuar me shekuj. Po mos të ishte përmendja e
Er-Rumëve në paralajmërimet e Pejgamberit ‫ ﷺ‬për në kohërat e
fundit, dikush mund të supozonte se me rënien e
Konstandinopojës dhe shkatërrimin e Perandorisë Romake, ka
marrë fund edhe Er-Rum, sidoqoftë përmendja e Er-Rum në
Hadithet e kohërave të fundit pa dyshim se nënkupton se
Er-Rum do të ekzistojë edhe deri para Kiametit, por me identitet
tjetër. Sikur se pas rënies së Perandorisë Perëndimore Romake
identitetin ‘Er-Rum’ e trashëgoi pjesa lindore e saj, kështu njëjtë
dikush tjetër trashëgoi identitetin e saj pas rënies së Perandorisë
Bizantine, dhe do të vazhdoj kështu deri në Ditët e Fundit.
Meqë e dimë se Perandoria Romake me bazë në Romë nuk
ekziston më, dhe as ajo Romake Lindore me bazë në
Konstandinopojë që trashëdoi identitetin “Er-Rum” nuk ekziston
më – atëherë ne pyesim, kush atëher e trashëgoi titullin Er-Rum?
Kush është Er-Rum sot, dhe a do të jetë e njëjta Er-Rum
përmendur në paralajmërimet e Pejgamberit të All-llahut ‫?ﷺ‬

27
Unë (autori) nuk jam i pari që kam parashtruar këtë pyetje, dhe
as i pari që diskutoj këtë çështje, në fakt në mënyrë të sigurtë
mund të supozoj se edhe ju (lexues) ia keni parashtruar po të
njëjtën pyetje vetës dhe keni dëgjuar mendime prej më të
ndryshmeve. Unë jam i njohur me shumicën e mendimeve të
dhëna mbi këtë pyetje, dhe jam i vetëdijshëm se ka shumë
mospajtime se kush në të vërtetë është Er-Rum, kështu duke mos
pasur asnjëherë pajtueshmëri mbi këtë gjë. Kjo
(mospajtueshmëria) ka ndodhur përshkak natyrës së
paralajmërimëve që përmendëm më herët (fq. 1, 2 dhe 3), se disa
janë të qarta ndërsa disa nuk janë. Siç e kuptuam se identiteti i
Er-Rumëve nuk është i lidhur konkretisht me ndonjë grup apo
vendndodhje, konkluzioni më i përafërt se kush do të jenë ata për
dijetarët e më hershëm ka qenë gjithmonë se ata do të jenë po të
njëjtit (d.m.th. Perandoria Bizantine që ka qenë prezente në
kohën e tyre), por me rënien e tyre (Bizantit) dhe mosekzistimit
të tyre në kohërat tona ka sjellur diskutime të mëdha se kush pas
tyre do të jenë Er-Rumët, kjo madje edhe tek dijetarët e
mëhershëm të Islamit, dhe as nuk ka ndonjë konkluzion të qartë
që të na tregojë se si ta mësojmë se kush janë ata në kohën tonë.

Para se të fillojmë ti analizojmë mendimet më të zakonshme mbi

këtë çështje dua të ju them se unë (autori) personalisht kam
mendim tim se kush janë Er-Rum në këtë kohë, dhe pasi të
mbarojmë me analizimin e mendimëve tjera do të tregoj pse
mbaj personalisht këtë mendim, dhe do ju lë vetë të mendoni se
a jeni dakord me mua apo jo. Gjithashtu çfarë duhet të kuptohet
është se, nuk jam duke thënë se pa dyshim mendimi im është më
i sakti, apo se vetëm unë ia kam qëlluar dhe gjithë të tjerët janë
gabim, ata që pajtohen me mua në këtë mendim duhet ta kenë
parasysh se nuk duhet të insistojnë se vetëm ky mendim është i
saktë, përshkak të paqartësive të përmendura në Hadith, dhe
duhet të jemi shumë të kujdesshëm që mos të parashikojmë se

28
çfarë do të ndodhë me siguri të plotë, pasiqë ngjarjët ende priten
të ndodhin. Thjeshtë unë do të prezantoj argumentet e mija për
pyetjen në fjalë dhe se pse e mbështes këtë mendim, por përsëri
për gjëra të tilla në fund themi All-llahu A'lem (All-llahu e di më
së miri).

Pas asaj që thamë, këto janë mendimet më të shpeshta (të

dobëta) dhe me të zakonshme se kush do të jenë Er-Rum në
kohërat e fundit dhe do ta lë mendimin tim në fund pasi të
diskutojmë mendimet që vijojnë.

29
 Mendimet më të zakonshme që hasim, se kush
janë Er-Rum në këtë kohë

Mendimi parë: Se ata janë Perandoria Bizantine – Ky ishte

mendimi unanim, dhe ishte mendim që mbanin pothuajse të
gjithë dijetarët deri në vitin 1453. Ky mendim mbahej për arsye
se deri në atë kohë tek të gjithë Muslimanët Perandoria Bizante
njihej si Er-Rum. I Dërguari All-llahut ‫ ﷺ‬dhe sahabët ju referuan
kështu, dhe ishte entiteti i vetëm që Muslimanët i referoheshin se
Er-Rum.

Pse është gabim ky mendim - Pavarësisht faktit se Perandoria

Bizantine me të vërtetë ishte Er-Rum në kohën e të Dërguarit të
All-llahut ‫ﷺ‬, është gabim për arsye se dijetarët e asaj kohe nuk
kanë marrë në konsideratë faktin se, një ditë është e mundshme
që ajo perandori të shkatërrohet dhe të mos ekzistojë më, ashtu
sikur u shkatërrua pjesa perëndimore (Perandoria Romake me
kryeqytet në Romë) e saj dhe pastaj titullin Er-Rum e trashëgoi
pjesa e saj lindore (Prandoria Bizante). Ata dijetarë nuk mund të
mbahen fajtorë për atë se pse nuk supozuan se një ditë mund që
të shkatërrohet Perandoria Bizantine. Sepse vetë shkatërrimi i
Bizantit ndodhi më vonë, dhe nuk kanë pasur mundësi ata të
dinë se çfarë do të ndodhë me ta në të ardhmen, dhe është mese
normale që ata të mbanin qëndrim të tillë se, Er-Rum do të jenë
të njëjtit edhe në kohërat e fundit.

Mendimi dytë: Se Er-Rum është Italia - Ky mendim mbështetet

në faktin se vetë Perandoria Romake u themelua në Itali,
konkretisht në qytetin e Romës, pas të cilit qytet u emërua edhe

30
vetë Perandoria. Ky mendim gjithashtu mbahet përshkak se, kur
në gjuhë politike përmendet qyteti ‘Romës' gjithmonë aludon në
Republikën e Italisë. Ashtu sikur kur dikush përmend
Uashingtonin, gjëja e parë që të vjen në mend është Amerika.
Përshkak kësaj argumentohet nga disa se kur përmendët në
Hadithe Er-Rum nënkupton Italinë dhe popullin e saj.

Pse është gabim ky mendim - Sikur përmendëm më lartë, qyteti

Romës aspak ska të bëjë me definimin e asaj se kush është
Er-Rum, përshkak se edhe kur Perandoria humbi kontrollin e
qytetit të Romës, dhe u transferua administrimi në
Konstandinopojë ajo ende vazhdonte të thirrej si Er-Rum.
Sidomos argumenti më i fortë që e dobëson këtë mendim është
ai se, në kohën e Pejgamberit ‫ ﷺ‬Er-Rum pothuajse nuk kishte
asnjë lidhje me Romën e Italisë nga ana kulturore.

Mendimi i tretë: Se Er-Rum është Rusia - Ky mendim

mbështetet në atë se, pasiqë shumica e popullsisë në Rusi janë
Ortodoksë, i cili besim ishte zyrtar në kohën e Perandorisë
Bizantine, ata që mbajnë këtë mendim argumentohen me atë se
pasiqë Rusia është me shumicë Ortodokse, ata janë më meritorët
për të trashëguar titullin ‘Er-Rum'. Një sugjerim tjetër është se
pas rënies së Konstandinopojës, shumë Rusë filluan që ta quajnë
Moskën ‘Roma e tretë', duke aluduar në atë kinse ato ishin
pasardhësit e perandorisë Romake.

Pse ky mendim është gabim - Definicioni i ‘Er-Rum’ asnjëherë

nuk është kuptuar nëpërmjet asaj se cilës fe i takojnë ata. Siç
përmendëm edhe me lartë, në fillimët e saj Romakët e parë ishin
paganë dhe adhuronin idhuj Grekë dhe Romakë, dhe gjithsesi
askush nuk pretendoi se duhej ndjekur kjo fe (Adhurimi i

31
Idhujve) për tu quajtur Er-Rum. Për më tepër dominimi fetar në
Er-Rum nk kohën e Pejgamberit ‫ ﷺ‬nuk ishte ai Ortodoks, pasi
ndarja mes Kishës Ortodokse dhe asaj Katolike nuk kishte
ndodhur akoma, dhe kjo ka ndodhur shumë vite më vonë. Që do
të thotë se, gjat kohës së Pejgamberit ‫ﷺ‬, Er-Rum ishte akoma
nën patronazhin e Papës së Vatikanit. Pas ndarjes mes kishës
Ortodokse dhe Katolike (Viti 1054) është e vërtetë se qyteti i
Konstandinopojës u bë qëndra e Kishës Ortodokse, e cila ishte
dhe feja zyrtare e Perandoris Bizante, gjithsesi prijësia e Kishës
Ortodokse (Patriarku i Konstandinopojës) edhe sot e kësaj dite
gjindet në Konstandinopojë (Në Stamboll të Turqisë) dhe jo në
Moskë apo në ndonjë pjesë të Rusisë. Kurrë nuk është
transferuar autoriteti kryesor i Kishës Ortodokse në Moskë në
asnjë pikë të historis, përkundrazi ka qëndruar gjithmon në
Konstandinopoj, apo Stamboll të Turqis siç njihet sot. Dhe për
më tepër, vetë Rusia nuk ka qënë kurrë pjes e Perandoris
Romake, dhe as që ka trashëguar asgjë prej Perandoris Romake
në asnjë mënyrë të mundshme. Siç kemi treguar më herët, titulli
Er-Rum trashëgohet nga ata që kontrollojnë politikisht pronësin
e Perandoris Romake, dhe jo thjesht duke pasur të njëjtën fe si
Er-Rumët.

Mendimi i katërt: Se Er-Rum janë të gjithë popujt që i takojnë

besimit Ortodoks - Ky mendim mbështetet në të njëjtat arsye të
përmendura në mendimin 3, se ata që trashëgojnë besimin e
Bizantinëve do të jenë Er-Rum në kohërat e fundit.

Pse ky mendim është gabim - Ngjashëm me mendimin se

Er-Rum do të jetë Rusia dhe besimi tyre Ortodoks, edhe ky
mendim është i dobët po për të njëjtat arsye, sikur të ishte besimi
Ortodoks ai që definon Er-Rumët, Muslimanët do të quanin

32
secilin që kishte besimin Ortodoks si Er-Rum. Dhe e dimë mirë
nga Historia se Muslimanët asnjëherë nuk i kanë quajtur
Ortodoksët jashtë perandorisë Romake sikur Er-Rum.

Mendimi i pestë: Se Er-Rum është Bashkimi Evropian/e gjithë

Evropa - Ky mendim mbështetet në faktin se Evropa ishte
‘trashëgues kulturor' i perandorisë Romake. Thuhet edhe se para
themelimit të Bashkimit Evropian të sotshëm, në Romë ishte
themeluar e ashtuquajtuara ‘Komuniteti Ekonomik i Evropës'
(EEC), gjithashtu është quajtur edhe si ‘Traktati i Romës', dhe
duke sugjeruar këtë thonë se Bashkimi Evropian i sotshëm, është
Er-Rum përshkak asaj që përmendëm se fillimet i kishte në
Romë. Thuhet edhe se, meqënëse popujt Gjermanë formuan një
perandori me emrin “Perandoria e Shenjtë Romake” në 962,
edhe popujt Gjermanë janë trashëgues kulturorë të Perandoris
Romake. Disa pretendojnë se meqënëse Deti Mesdhe njihej tek
Arabët si ‘Deti Romak’ (Bahr Er-Rum) dhe Deti Mesdhe shtrihet
në brigjet e Evropës, kështu të gjitha pjesët e Evropës duhet të
quhen si Er-Rum.

Pse ky mendim është gabim - Është e vërtetë se Perandoria

Romake ishte pothuajse burim i plotë kulturor i Evropës, por
duhet ta kemi parasysh faktin se Er-Rum në esencë nuk ishte
Perandori Evropiane (që sundonte vetëm me Evropën), në fakt
pjesa më e madhe e Perandorisë Romake gjendej jashtë Evropës,
e ndarë kryesisht mes Lindjës së Mesme dhe Afrikës Veriore.
Prandaj çdo lloj iluzoni se Er-Rum ishte disi “Evropiane” është
tërësisht i gabuar. Kultura e Perandorisë Romake ishte shumë më
ndryshe se kultura e Evropës së sotme, dhe të dy kulturat kanë
shumë pak gjëra të përbashkëta. Dihet nga historia se në asnjë
mënyrë Evropa nuk e trashëgoi titullin Er-Rum, dhe as që e

33
pretendon një gjë të tillë. Në kohën e Pejgamberit ‫ ﷺ‬shumica e
Evropës nuk ishte pjes e Er-Rum, vetëm në mendjet e disave
Er-Rum lidhet me Evropën, të cilët përpiqen të krijojnë një unitet
Evropian të bazuar mbi mitin e një kulture të përbashkët të
gjendur më së pari në Perandorin Romake Perëndimore. Sa për
“Perandorin e Shenjtë Romake” të themeluar nga Gjermanët, kjo
ekzistonte në të njëjtën kohë me Perandorin Romake, dhe ishte
një entitet krejt tjetër pa asnjë lidhje me Er-Rumët. Kështuqë në
asnjë mënyrë nuk mundet të ketë trashëguar titullin Er-Rum. Për
më tepër nuk kishte asgjë Romake në “Perandorin e Shenjtë
Romake”, kjo ishte thjesht një tentativë e Gjermanëve për të
fituar ligjitimitet me Kishën Katolike, kundër Perandoris
Romake Lindore. Realiteti i “Perandoris së Shenjtë Romake” u
përshkrua nga shkrimtari Evropian Volteri kur tha: “Nuk është as
e Shenjtë, as Romake, as Perandori”.

Sa i përket pretendimit që Deti Mesdhe njihet si 'Deti Romak',

ky është një emër që nuk u përdor nga Pejgamberi ‫ ﷺ‬ose Sahabët
e tij por ka filluar të përdoret shumë më vonë. Arsyeja pse
Muslimanët më vonë e përdorën këtë emër është se ajo që
konsiderohej të ishte Er-Rum në kohën e tyre shtrihej në një
pjesë në Detin Mesdhe, edhe pse Er-Rum në atë kohë zinte
vetëm një pjesë të vogël të të gjithë Mesdheut. Sugjerimi që të
gjitha tokat që shtrihen në Mesdhe duhet të konsiderohen të jenë
pjesë e Er-Rum thjesht sepse disa njerëz e quajtën Detin Mesdhe
‘Deti Romak’ do të ishte sikur të pohonit se e gjithë Afrika, Azia
dhe Australia janë pjesë e Indisë thjesht sepse ato ndodhen në
zonat e Oqeanit Indian!

Mendimi i gjashtë: Se Er-Rum është Amerika dhe Perëndimi

në përgjithësi - Ngjashëm edhe ky mendim sikur ai më lartë
mbështetet në faktin se, pasiqë Evropianët ishin ata që formuan

34
Shtetet e Bashkuara të Amerikës, edhe ata mund që të
konsiderohen si Er-Rum. Gjithashtu si argument përforcues
përdoret edhe fakti se Amerika formon parlamentet e tyre në
metodën Romake, dhe në besatimet e tyre përdorin gjuhën
Latine.

Pse ky mendim është gabim - Kultura perëndimore (e Amerikës)

ka shumë pak gjëra të përbashkëta me perandorinë Romake,
pasiqë kjo e fundit kryesisht ishte entitet Lindor dhe jo
Perëndimor. Megjithëse ka disa gjëra në kulturën Amerikane që
janë trashëguar nga Romakët, por nësë flasim për kulturën
moderne të tyre ajo ska të bëjë aspak me Romakët. Gjithashtu
fakti se, as Amerika, as ndonjë shtet tjetër perëndimor asnjëherë
nuk kanë deklaruar se janë trashëgimtar të Perandorisë Romake
e dobëson edhe më shumë këtë mendim. Sa për atë se gjuha
Latine përdoret në besatimet e tyre, kjo është e pa bazë përshkak
faktit se në kohën e të Dërguarit ‫ ﷺ‬gjuha që përdorte Er-Rum
ishte ajo Greke dhe jo ajo Latine.

Mendimi shtatë: Er-Rum konsiderohen të gjithë Krishterët -

Ky mendim sugjeron se, pasiqë feja zyrtare e Perandorisë
Romake ishte Krishterimi, atëhërë kjo sipas tyre nënkupton se
çdo i Krishterë konsiderohet të jetë pjesë e Er-Rum.

Pse ky mendim është gabim - Siç është vërtetuar tashmë,

definimi i Er-Rum asnjëherë nuk ka qënë në aspektin fetar të
tyre, por është përcaktuar në aspektin se kush trashëgon
autoritetin e tyre politik. Pejgamberi ‫ ﷺ‬nuk i quante të Krishterët
që takonte si Romakë, dhe asnjëherë nuk ka thënë diçka që të
supozohet se Krishterët kanë të bëjnë diçka me Er-Rum. Prandaj
të pretendosh se çdo i Krishterë në njëfarë mënyre është prej

35
Er-Rumëve do të ishte gabim trashanik. Nësë do të ishte e vërtetë
ajo që thuhet se çdo i Krishter konsiderohet të jetë prej
Romakëve, atëherë Sahabiu i të Dërguarit të All-llahut ‫ ﷺ‬Suhejb
El Rumi (Suhejb Romaku) do të ndryshonte llagapin (nofkën) e
tij, pasi me këtë emër do të llogaritej të ishte i Krishterë dhe jo
Musliman. Por ai nuk e bëri një gjë të tillë. Definimi Er-Rumi në
emrin e tij do të thotë se ai vinte nga tokat e kontrolluara nga
Romakët, prandaj ishte Romak, edhe pse e kishte braktisur fenë
e tyre.

Gjatë kohës së Kryqëzatave në të cilat të Krishterët pushtuan

Palestinën dhe zonat përreth saj, Perandoria Romake ende
ekzistonte dhe Kryqtarët Evropianë në të vërtetë ishin kundër
Perandorisë Romake Lindore dhe sulmuan qytetin Romak të
Kostandinopojës. Kjo tregon se të krishterët Evropianë në të
vërtetë ishin armiq të Er-Rumëve shumë herë dhe kishin pak
gjëra të përbashkëta me njerëzit e saj dhe nuk e konsideronin
veten Romakë në asnjë mënyrë, pavarësisht fesë së tyre të
përbashkët. Përveç kësaj, Muslimanët kurrë nuk iu referuan
kryqtarëve të Krishterë si Romakë, përkundrazi ata i quajtën ata
faranj (Frankë), duke treguar përsëri se Er-Rum ishte i lidhur
vetëm me Perandorinë Romake dhe jo me të ashtuquajturin
Krishterim në përgjithësi.

Mendimi i tetë: Se Er-Rum është shteti i Rumanisë - Ky

mendim sugjeron se, pasi që Rumania ka marrë emrin nga
Perandoria Romake, në këtë kohë ata janë më meritorët për të
qenë Er-Rum.

Pse ky mendim është gabim – Nuk ka ndonjë dëshmi që tregon

se mjafton të quhet ndonjë shtet ngjashëm me Er-Rum, që të

36
trashëgoj në të vërtetë ata (Er-Rumët). Po të ishte kështu, çdo
shtet do të emëronte vetën ‘Er-Rum’ dhe do të konsiderohej si i
tillë, pra kjo analogji është e pa bazë.

Këto më sipër janë tetë mendimet kryesore për identitetin e

Er-Rum në kohët tona që hasen zakonisht dhe përfaqësojnë
shumë arsye të ndryshme të dhëna pse disa besojnë se secili
kualifikohet të jetë Er-Rum. Ka mendime të tjera që disa mbajnë,
megjithatë ato janë në thelb të dobëta dhe të kota, pa ndonjë
provë ose diskutohen shumë rrallë dhe prandaj janë të panjohura
për shumicën. Disa prej mendimeve madje kufizohen në të qënit
konspiracione absurde, dhe duket se imagjinatat e njerëzve të
caktuar me të vërtetë janë të shfrenuara, disa mendime
jashtëzakonisht absurde se kush është Er-Rum mund të
dëgjohen. Pothuajse duket se konspiracioni i vetëm për Er-Rum
që nuk e kam hasur akoma është se Er-Rum është në të vërtetë
një komb i huaj Alienësh që do të pushtojë planetin tonë! Për
shkak të natyrës absurde të teorive të tilla nuk ka asnjë arsye për
t'i përmendur ato veçanërisht pasi secila prej tyre zbërthehet
lehtësisht duke përdorur të njëjtat linja arsyetimi të aplikuara në
mendimet e mësipërme. Një shembull i kësaj është që Ciganët e
Evropës të konsiderohen si Er-Rum sepse emri që ata përdorin
për veten e tyre është 'Romë' që tingëllon si Romë. Një arsyetim
i tillë nuk është i saktë dhe hidhet poshtë si i dobët dhe i pabazë.

37
 Kush e trashëgoi titullin Er-Rum në rënien e
Perandoris Bizante?

Ajo që duhet të jetë e qartë deri tani në lidhje me përkufizimin e

Er-Rum dhe cili komb mund të trashëgojë emrin e saj është se
Er-Rum (Perandoria Bizantine) në kohën e Pejgamberit ‫ ﷺ‬e fitoi
emrin pasi ishte pasardhësi politik i Perandorisë Romake i
themeluar në qytetin e Romës, prandaj trashëgimia politike e
Perandorisë Romake origjinale është ajo që përcakton një komb
si Er-Rum. Pasardhësja e parë e madhe ndodhi kur Perandoria
Romake transferoi kryeqytetin e saj në 'Romën e Re' që ishte
qyteti i Konstandinopojës dhe u formua Perandoria Romake
Lindore. Sapo Perandoria Perëndimore ra dhe pushoi së
ekzistuari, Perandoria Bizantine u bë Er-Rum pasi ata ishin
pasardhësit politikë të Romës dhe mbajtësit e mbetjeve të tokës
së Perandorisë Romake. Si një kujtesë, një komb nuk ka nevojë
të jetë i Krishterë për t'u quajtur Er-Rum pasi është vërtetuar se
Ṣuhejbi, shoku Musliman i Pejgamberit ‫ ﷺ‬u emërua Er-Rumi
(Romak) pavarësisht se ishte Musliman, dhe Pejgamberi ‫ ﷺ‬kurrë
nuk do ta kishte lejuar një Musliman ta quante veten me një
emër të tillë nëse do të ishte sinonim i të qenit i Krishterë. Pra,
me kuptimin që Er-Rum përcaktohet nga trashëgimia politike
dhe marrja e tokës së mbetur të Perandorisë Romake, përgjigja
se kush është pasardhës i Perandorisë Bizantine pas rënies së saj
është shumë e qartë - Pasardhësi i Perandorisë Bizantine dhe
kështu trashëgimtari i Titulli Er-Rum ishte Perandoria Otomane
që mundi Bizantinët dhe mori të gjitha tokat e tyre, ashtu si
Perandoria Bizantine mori tokat e Perandorisë Romake.

Me pushtimin Musliman të Kostandinopojës dhe tokave të pakta

Bizantine të mbetura, Perandoria Otomane mundi me sukses
Er-Rum dhe fshiu udhëheqjen Bizantine nga ekzistenca.
38
Linja e udhëheqjes e cila udhëhoqi Er-Rum-in që nga koha e
Pejgamberit ‫ ﷺ‬ishte mundur, duke mos kontrolluar më asnjë tokë
dhe as kishte ndonjë pushtet. Pjesa e fundit e tokës që Er-Rum
mbante ishte pushtuar nga Osmanët, ashtu si pjesa tjetër e tokës
së tyre ishte pushtuar në dekadat para rënies së
Konstandinopojës. Pas disfatës së Romakëve, sundimtari
Musliman Muḥamed El-Fatiḥ e pranoi plotësisht se ai e
konsideronte veten të ishte trashëgimtari i kombit Er-Rum dhe
filloi ta quante veten si Çezari i Romës (Kaiser El-Rum), duke
marrë titullin e përdorur nga sundimtarët Romakë për veten e tij,
dhe pranoi haptas se kombi i tij ishte 'Roma e re' dhe kështu
kishte trashëguar titullin Er-Rum nga Bizantinët. Toka të cilës ne
i referohemi si Anadoll (e cila përbën pjesën më të madhe të
Turqisë së sotme) vazhdoi të quhej Er-Rum nga Muslimanët për
shumë shekuj më pas, dhe disa qytete brenda Anadollit mbajnë
ende emrin e Er-Rum brenda tyre deri më sot. Banorët
Muslimanë të Kostandinopojës dhe Anadollit të sapo pushtuar
shpesh e quanin veten Rumi dhe ka shembuj të shumtë të
figurave të famshme Islamike që mbanin këtë emër nga
Osmanët. Perandoria Otomane ishte e vetmja Perandori në Tokë
që mund të pretendonte të ishte Er-Rum pasi vetëm ajo pushtoi
Perandorinë Bizantine dhe mori tokat dhe fuqinë e saj, dhe
vetëm Perandoria Otomane pretendoi të ishin pasardhësit e
Er-Rum dhe përdori titullin Er-Rum për vete .

Muhamed El-Fatih vetë deklaroi se kishte dëshirë të shihte atë të

cilën ai e quante ‘Roma e tretë’, duke aluduar në atë se ‘Roma e
parë' ishte e udhëhequr nga paganë, ‘e dyta' nga krishterë dhe e
treta të jetë ‘Roma e udhëhequr nga Muslimanët'. Ishte e qartë se
ai jo vetëm që e shihte veten si udhëheqësin e Er-Rum, por që ai
dëshironte ta transferonte Rum-in nga perandoria e krishterë në
një shtet Musliman. Kjo është diçka që ai e pa veten ta kishte
arritur. Ashtu si dinastia Palaeologus sundoi mbi Er-Rum si

39
sundues të krishterë deri në rënien e tyre, ashtu edhe Osmanët do
të ishin sunduesit e rinj Muslimanë të Er-Rum.

Pas kësaj duhet të jetë e mese e qartë se pas rënies së Bizantit,

Perandoria Otomane ishin ata të cilët u bënë Er-Rum. Osmanlijtë
ishin trashëguesit e tyre politik duke pushtuar kryeqytetin e tyre
dhe çdo vend tjetër që ishte nën sundimin e tyre (Bizantit). Ata
haptazi deklaronin se konsideronin vetën sikur trashëgues të
Er-Rumit, udhëheqësi i tyre Muhamed El-Fatihu e konsideronte
vetën ‘Çezar i Romës' dhe populli i tyre që jetonte në
Konstandinopojë quanin vetën ‘Er-Rumët'. Këto gjëra tregojnë
mjaftueshëm për faktin se vetëm Perandoria Otomane përmbush
kriteret për t’u quajtur Er-Rum pas rënies së Bizantit, dhe asnjë
komb tjetër nuk i plotëson këto kritere.

Gjithashtu edhe një fakt tjetër që vërteton këtë është se, pas
rënies së Konstandinopojës, Genadios, Patriarku i kishës
Ortodokse dhe udhëheqësi i tyre, haptazi deklaroi se ai në emër
të gjithë kishave Ortodokse e emëron Muhamed El-Fatihun si
‘Çezari i ri i Romës’ dhe se Perandoria Otomane është ajo që
trashëgoi Er-Rumin. Kjo deklaratë e tij me vendosmëri vërteton
faktin se Perandoria Otomane ishin trashëguesit e Er-Rum.
Fakti që edhe Patriarku i Kishës Ortodokse deklaroi se Osmanët
ishin pasuesit e Er-Rumit e bën pozicionin e mbajtur nga disa që
Rusia ose kombet Ortodokse janë Er-Rum, të pamundur të
mbahet, pasi vetë Ortodoksët deklaruan se Muḥamed El-Fatih
ishte Çezari i Ri i Romës dhe Osmanët që e pasuan nga ana e
tyre trashëguan atë titull. Prandaj ata që pretendojnë gabimisht se
Kisha Ortodokse ishin trashëgimtare të titullit Er-Rum pasi ata
kishin të njëjtën fe me Bizantinët duhet të pranojnë se edhe vetë
Kisha Ortodokse deklaroi se Osmanët ishin pasardhësit e
Er-Rumëve dhe jo Kisha Ortodokse apo ndonjë prej kombeve
Ortodokse.
40
Për ta përmbledhur këtë, pikat në lidhje me arsyet pse
Osmanët trashëguan titullin Er-Rum dhe jo ndonjë komb
tjetër janë si më poshtë:

- Se Osmanlijtë ishin ata që pushtuan të gjitha tokat e

Bizantinëve, morën në zotërim tokat e tyre, kryeqytetin dhe
statusin politik të tyre.

- Osmanlijtë pushtuan të gjitha tokat e Romakëve, në

Lindjën e Mesme, Afrikën Veriore dhe pothuajse të gjitha
tokat e tyre në pjesën Lindore të Perandorisë.

- Muhamed El-Fatihu ishte i vetmi sundues atëkohë që

deklaroi vetën si ‘Çezari i Romës' dhe përdorte këtë titull
për vete. Çfarë është gjithashtu e rëndësishme se, të gjithë
sunduesit tjerë Osmanë që ërdhën pas tij vazhduan ta
quajnë vetën po me të njejtin titull.

Shënim nga Përkthyesi: Fotot nga “Wikipedia” ku shihet titulli

“Kayser-i Rum” (Çezari i Romës) tek Muhamed El-Fatihu,
Sulltan Abdul Hamidi, dhe Sulltani i fundit i Perandoris Otomane
Sulltan Mehmedi VII, pas të cilit Perandoria Otomane u shpërbë.

41
 - Osmanlijtë ishin të vetmit që deklaruan se konsiderojnë
vetën si trashëgues të Er-Rumit.

- Patriarku, Genadios haptazi e deklaroi Muhammed el-

Fatihun sikur ‘Çezar i Romës' dhe Perandorinë Osmane
sikur trashëgues të Er-Rumit.

Shtesë nga përkthyesi: Për më tepër, historiani Halil Inalçik në

librin e tij "Studime mbi historinë e Khanatit të Krimesë 1441-
1700" thotë: "Rusët që pretenduan gjithashtu se janë "Roma e
Tretë" u sanksionuan nga Osmanët duke i dhënë urdhra Khanatit
të Krimesë për të sulmuar Rusinë shumë herë (Shkaku sepse
pretenduan të ishin pas'ardhës të Er-Rum).

Gjithashtu historiani Stanford Shau shënon në librin e tij

"Perandoria Otomane dhe Turqia moderne" se: Në Marrveshjen
e Konstandinopojës (1533) mes Otomanëve dhe "Perandoris së
Shenjtë Romake (Ajo Gjermane)", 1 ndër 4 pikat kryesore të
marrveshjes ishte që Perandori Karls dhe vëllai i tij Ferdinandi
të hiqnin dorë nga titulli "Perandor i Romës" dhe askush të mos
njihej me këtë titull përveç Perandorit Otoman. (Fundi I shtesës
nga përkthyesi)

Si argument shtesë, edhe përkundër faktit se nuk ka ndonjë

rëndësi përkatësia etnike dhe linja e gjakut në definimin se kush
janë Er-Rum. Është mirë ta dimë se, Muhamed El-Fatihu ishte

42
pasardhës i familjës mbretërore të Bizantit, ashtu sikurse kanë
qenë shumë Sulltanë para tij. Sunduesi i dytë i Perandorisë
Osmane, Orhani, u martua me princeshën Bizantine, Asporsha e
cila ishte vajza e perandorit Bizantin, Andronikus i treti.
Muhamed El-Fatih ishte pas’ardhës i Orhanit dhe princeshës
Asporsha. Për më tepër, një nip i njërit prej perandorëve Bizantë
ishte po ashtu para’ardhës i Muhamed El-Fatihut. Nga kjo
kuptojmë se Sulltanët Osman ishin ngushtë të lidhur me familjën
mbretërore të Bizantit.

Duke i konsideruar argumentet e përmendura më lartë, duhet të

jetë shumë e qartë se Perandoria Osmane ishte ajo që trashëgoi
Er-Rumin, ato jo vetëm që e pranonin haptazi se janë Er-Rum,
ata edhe mburreshin me faktin se janë trashgimtar të tyre.
Prandaj, Osmanët nuk pretenduan se ata kishin shkatërruar
Perandorin Romake në mënyrë që ajo të mos ekzistonte më, por
përkundrazi ata mburreshin me mënyrën se si i kishin pushtuar
Er-Rumët dhe kishin merituar titujt e tyre dhe ishin vazhdimësi e
kësaj perandorie. Kjo është një pikë e rëndësishme për t'u
theksuar, se Osmanët pretenduan të ishin pasardhësit e
Bizantinëve dhe Er-Rum-it të ri. Asnjë komb tjetër nuk mund të
pretendonte për asnjë nga faktorët në trashëgiminë e titullit
Er-Rum si bënë Osmanët, dhe kështu dalim në përfundimin se
Osmanët ishin trashëgimtarët e vetëm të Er-Rum dhe vazhduan
të ishin Er-Rum gjatë gjithë ekzistencës së tyre deri në rënien e
Perandoris Otomane në 1923.

43
 Transferimi i Perandorisë

Koncepti asaj se si transferohet perandoria nga një dorë në

tjetrën, është përfolur shumë përgjatë historisë. Ky koncept ishte
i njohur si translato imperii, që do të thotë transferim i
perandorisë. Ky koncept është i rëndësishëm përshkak se,
definon jo vetëm atë se si një perandori do të vazhdoj
ekzistencën pas ndryshimit të udhëheqjës, por definon edhe atë
se si perandoritë njihen sipas udhëheqjës tyre, dhe jo se cilës
përkatësi dhe vend i takojnë ato.

Ky koncept vazhdon në ditët tona, megjithëse njihet thjesht si

‘Vazhdimësia e shtetit’. Ashtu si perandoritë në të kaluarën do të
shembeshin ose pushtoheshin, ashtu edhe në kohët e fundit kemi
parë që shtetet ndryshojnë dhe shumë debate zhvillohen në lidhje
me trashëgiminë e ish-shtetit. Për shembull, kur Bashkimi
Sovjetik u shemb, ishte Rusia ajo që deklaroi veten si pasardhëse
të Bashkimit Sovjetik, bazuar në faktin se udhëheqja Sovjetike
në mënyrë efektive i kishte dorëzuar pushtetin Rusisë dhe se
Rusia kontrollonte kryeqytetin Sovjetik dhe nuk ishte e
kundërshtuar nga shtetet e shkëputura si pasardhësi i vetëm i
Bashkimit Sovjetik. Megjithëse Rusia është në përmasa më të
vogla se sa ishte Bashkimi Sovjetik, ajo ishte me të vërtetë
pasardhësi politik i pa kundërshtuar dhe i dukshëm i Bashkimit
Sovjetik.

Ndodh edhe që një shtet të shkatërrohet por të mos kenë

pasardhës, për t’i dorëzuar pushtetin, si për shembull Jugosllavia
u nda në shumë shtete tjera të vogla, edhe pse Serbia fillimisht
pretendoi se është pasardhëse e Jugosllavisë, pas një kohe të
shkurtër edhe ajo hoqi dorë nga ai pretendim, në këtë mënyrë

44
Jugosllavia pushoi së ekzistuari. Ky akt i pranimit të
pasardhësisë është shum i rëndësishëm të kuptohet, pasi është
nga faktorët kryesor që e definon trashëgimin e një shteti, pra që
shteti pas’ardhës e konsideron veten si trashgimtarë të shtetit
para tij. Por nëse shteti i ri refuzon të vetquhet si pas’ardhës i
shtetit para tij, atëher ktu nuk kemi të bëjmë me trashgimi të
shtetit, pasi siç thamë më sipër është çështje e vazhdimësis
politike dhe nuk varet në faktor të tjerë.

Pra në këtë mënyrë siç përmendëm më lartë me transferimin e

udhëheqjës, Perandoria Osmane u bë pasardhës i Er-Rumit, duke
deklaruar vullnetarisht se ata do të marrin përsipër titullin dhe
çështjet politike të Er-Rumit, ashtu si më parë Perandoria
Bizantine kishte trashëguar atë Romake (Perëndimore).

45
 Kush është Er-Rum sot?

Pasi kuptuam se Osmanlijtë ishin trashëguesit e Er-Rumit pas

rënies së Bizantit, atëherë kush është sot Er-Rum, pasiqë e dimë
se në vitin 1923 ishte fundi i Perandorisë Otomane? Përgjigja
është shumë e thjeshtë, sepse vetëm duhet të pyetet se kush ishte
trashëguesi politik i Perandorisë Otomane pas rënies së saj?
Përgjigjeja duhet të jetë shumë e qartë pasiqë e dimë se
trashëguesi i Perandorisë Otomane ishte Republika e Turqisë, i
vetmi shtet që deklaroi të ishte trashëgues i shtetit Otoman.

Mustafa Kemali (Ataturku) ishte komandant i Perandorisë

Otomane në kohën kur ajo ishte shumë e dobët dhe në fundin e
saj. Ai (Ataturku) si komandant në mënyrë të sukses’shme
mbrojti Anadollin dhe vendet tjera të perandorisë, që mos të
humben tërësisht. Në këtë kohë Perandorisë i erdhi fundi nga
Nacionalistët Turq që e rrëzuan Perandorinë që kishte ekzistuar
për 6 shekuj dhe themeluan Republikën e Turqisë. Sulltanatët u
shfuqizuan dhe Ataturku u bë udhëheqës i ri i Turqisë. Kështu në
këtë mënyrë Turqia u bë pasardhëse e Perandorisë Otomane,
duke marrë nën kontroll kryeqytetin e tyre Stambollin
(Konstandinopojën), dhe të gjitha vendet e mbetura tjera të
perandorisë. Edhe përkundër faktit se Turqia u themelua si shtet
sekular, adoptoi shumë simbole të Perandorisë Otomane, si për
shembull, flamurin e tyre të kuq, me yllin dhe gjysmëhënën etj.
Ky simbol (gjysmëhëna dhe ylli) fillimisht u përdor nga
Bizantinët në Konstandinopojë, dhe në të njëjtën mënyrë edhe
Perandoria Otomane e adoptoi pasi pushtoi Er-Rumin dhe që
atëher u bë i njohur me Perandorin Otomane, dhe si rrjedhoj

46
edhe me Turqinë.10 Gjithashtu vlen të përmendet se nëse shohim
gjenetikisht Turqit e sotshëm, nga prejardhja janë më afër me
Bizantinët/Romakët që kanë jetuar në Konstandinopojë se sa me
Turqit e Azisë Qëndrore prej nga edhe rrjedh emri i tyre. Turqit e
sotshëm gjenetikisht janë më afër Evropianëve se sa Mongolëve
apo Turkëve të Azisë.

Deri më sot që nga përvetësimi i titullit Er-Rum nga Turqia,

asnjë popull nuk i ka mundur ata tërësisht, dhe as që kanë
mundur të jua marrin atyre pushtetin politik apo tokat që i kanë
nën kontroll. Prandaj them se në kohën tonë ajo (Turqia) ende
vazhdon të jetë Er-Rum dhe është i vetmi shtet që mund të themi
se plotëson kriteret e të qënit Er-Rum, sidomos duke marrë
parasysh edhe vetë pranimin e tyre se janë trashëgues të
Er-Rumit (Otomanëve). Nuk mendohet se në të ardhmen më të
afërt ata mund të bien në duart e ndonjë prej fuqive Evropiane,
pasiqë edhe disa prej shteteve (Evropiane) kanë dëshirë që ajo
(Turqia) ti bashkohet Bashkimit Evropian. Përkundrazi
kërcënimi i vetëm aktual për Turqinë janë shtetet në kufijtë e saj
jugor, dhe këtu shihet rëndësia e të qënit Turqia Er-Rum, në
kohërat e fundit. Deri këtu unë kam sjellë argumente që
analizojnë se pse Turqia është Er-Rum në kohën tonë, nga fakti
që ata e kanë trashëguar Er-Rumin, por më e rëndësishmja për ne
është që të përforcojmë argumentet nga Hadithet që përmenden
në lidhje me Er-Rumët gjatë kohërave të fundit.

Hutimi i parë që dikush mund ta ketë duke shikuar Hadithet që

janë në lidhje me temën e librit është se, shumë prej tyre
(Haditheve) përmendin ‘Turqit' dhe shumica keqkuptojnë këto
Hadithe dhe i përdorin për të përforcuar argumentin se i
10 Një keqkuptim i cili ndodh shpesh në mesin e Muslimanëve, është se shumica mendojnë se ylli dhe
gjysmëhëna përfaqësojnë Islamin, e që nësë shihet mirë në histori këto simbole janë përdorur nga
shumë popuj edhe para të Dërguarit të All-llahut ‫ﷺ‬. Flamuri i përdorur nga Muslimanët e parë ishte
i bardhë ose i zi, dhe kishte shehadetin të shkruar në të. Pra, domethënë as ylli as gjysmëhëna nuk
kanë të bëjnë asgjë me Islamin.

47
referohet Republikës së Turqis sotme. Për të mos mbetur aspak
hutim rreth asaj se këto Hadithe në fakt nuk kanë të bëjnë me
Turqinë e sotshme, do të shpjegoj se kush janë në të vërtetë
‘Turqit' e përmendur në Hadith.

48
 Kush janë Turqit e përmendur në hadithet e të
Dërguarit të All-llahut ‫?ﷺ‬

Pejgamberi ‫ ﷺ‬ka thënë:

‫كوك ْ ُم‬
ُ ‫تر‬
َ ‫التر َْك َما‬
ُّ ‫كوا‬
ُ ‫اتر‬ ُ ‫شةَ َما َو َد‬
ُْ ‫عوك ْ ُم َو‬ َ ‫عوا ال َْحب‬
ُ َ‫د‬
“Lerini Abisinasit të qetë përderisa edhe ata juve ju lënë të
qetë, lerini Turqit të qetë përderisa edhe ata juve ju lënë të
qetë.” 11

Në këtë Hadith fjala ‘Turqit' është përdorur për të identifikuar

një grup të veçantë njerëzish, dhe në përgjithësi ky popull ishte i
njohur tek Arabët ashtu sikur që ishin edhe Abisinasit. ‘Turqit'
ishin popull që banonin në Lindje të Persisë, dhe në perendim të
Kinës. Ata u zgjeruan deri në pjesët veriore të Siberisë, dhe
mbulonin pothuajse të gjithë Azinë Qëndrore. Muslimanët e më
hershëm një vendi të tyre i’u referoheshin si ‘ma uara an-nahr'
(‫ ) ما مراء النھر‬që do të thotë ‘Toka përtej lumit', në këtë rast fjala
ishte për lumin Oksus që gjendet përgjatë kufijve të Uzbekistanit
dhe Turkmenistanit. Njerëzit që jetonin në këto vende flisnin
gjuhën e vjetër Turke, ku shembujt më të vjetër të saj janë gjetur
në disa pjesë të Mongolisë Lindore, Turkistanit Lindor, dhe të
Kinës.

Perandoria e pare ‘Turke' 12 ishte e njohur si ‘Perandoria

Gokturke', apo edhe si ‘Khanati Turk’, ku populli fliste gjuhën e
vjetër Turke. Kjo perandori ekzistonte edhe në kohën e
Pejgamberit ‫ﷺ‬, dhe ishte populli i kësaj perandorie që njihej tek
Arabët si ‘Turqit' (ato që i përmendi Pejgamberi ‫ ﷺ‬në Hadithin

11 Ebu Davudi 4302

12 Fjala është për Turqit e parë, jo ata të kohës tonë.

49
më lartë), gjithashtu edhe vetë perandoria Gokturke quante vetën
si ‘Turqit'. Gjatë jetës së të Dërguarit të All-llahut ‫ ﷺ‬kjo
perandori shtrihej nga Persia Veriore deri në Mongolinë Lindore.
Gjithashtu duhet të përmendet se këta ‘Turqit' e vjetër asnjëherë
nuk kanë arritur deri në Anadoll dhe vendëve afër saj, Perandoria
Gokturke mbuloi thuajse të gjithë Azinë Qëndrore, Mongolinë
dhe disa pjesë të mëdha të Jug-Lindjes së Rusisë dhe Veriut të
Kinës.

Hartë që tregon vendndodhjën e Perandorisë Turke dhe asaj

Bizantine (Er-Rum), viti 600 sipas kalendarit Gregorian.

Në vitin 1206 u themelua Perandoria Mongole (nuk ishin Turq

por flisnin gjuhë të ngjashme me ta), me shpejtësi të madhe
pushtuan tokat e Turqëve dhe pastaj filluan të sulmojnë tokat e
Muslimanëve. Përderisa Mongolët zgjeroheshin në anën lindore
të Muslimanëve, luftëtar të tyre u bënë Turqit e sapo pushtuar
dhe në këtë mënyrë ashtu sikur kishte paralajmëruar saktë i
Dërguari i All-llahut ‫ ﷺ‬erdhi deri te konflikti mes Turqëve dhe
Muslimanëve:

50
 ‫سا َعةُ َحتَّى‬ ْ ‫ان ْال ُم‬
َّ ‫ط َرقَةُ َوالَ تَقُو ُم ال‬ ُّ ‫ى تُقَاتِلُوا قَ ْو ًما َكَأ َّن ُو ُجو َه ُه ُم ْال َم َج‬
َّ ‫سا َعةُ َحت‬
َّ ‫لا َ تَقُو ُم ال‬
‫شعَ ُر‬ َّ ‫تُقَاتِلُوا قَ ْو ًما ِنعَالُ ُه ُم ال‬

“Nuk do të ndodhë Kiameti derisa nuk luftoni Turqit, popull që

kanë fytyrat sikur mburoja të shtypura, që veshin rroba nga
qimët dhe ecin me këpucë të bëra nga qimet.” 13

Hadithi pa dyshim se i referohet luftës që ndodhi mes ushtrive

Turko-Mongole dhe Muslimane. Hadithi është i mahnitshëm
përshkak se jo vetëm që përshkruan formën e saktë të
fizionomisë tyre, gjithashtu përshkruan edhe detajet më të vogla
se çfarë këpucësh do të mbajnë. Diçka që me të vërtetë është
mbreslënëse, sepse lufta e përmendur ka ndodhur 6 shekuj pas
vdekjës së tij ‫ ﷺ‬por prapseprapë ai ka përshkruar ushtritë e tyre
deri në detajet e tyre më të vogla. Nëse lexojmë ‘Enciklopedinë e
Mongolisë dhe Perandorisë Mongole' (e shkruar nga Atvood, në
vitin 2004), thuhet se këpucët e tyre (Mongolëve dhe Turkëve)
bëheshin nga qime të lopës, dhe ndonjëherë edhe nga qime të
deveve.

Kështu që ne shohim që paralajmërimet (Hadithet) e Turqve u

referoheshin Mongolëve dhe Turqve të Azisë Qëndrore dhe për
këtë arsye janë të parëndësishme për diskutimin rreth Er-Rum,
pasi Republika e Turqisë nuk ka asnjë lidhje me Turqit e
përmendur në hadithet e Pejgamberit ‫ﷺ‬.
Arsyeja që kombi Turk adoptoi këtë emër është se kur kultura
Turke e Azisë Qëndrore u përhap së bashku me pushtimin
Mongol, gjuhët perëndimore Turke u përhapën deri në Anadoll,
dhe përfundimisht u bënë gjuha kryesore e zonës. Megjithatë,
banorët e Anadollit siç u diskutua më parë nuk janë të lidhur
gjenetikisht me Turqit, përveç disa gjurmëve të vogla që gjenden
në disa prej fshatrave lindorë të Turqisë, dhe as që kishin ndonjë
13 Muslimi 2912

51
lidhje politike me ta. Shumica e popullsisë së Turqisë sot ka më
shumë lidhje me Evropianët Lindorë, Kurdët dhe banorët e Sirisë
sesa Turqit. Ngjashmëria në emër është vetëm për shkak të një
lidhje të lirë gjuhësore dhe është përdorur rrallë edhe gjatë kohës
Osmane, kur termi 'Turk' është përdorur për t'u referuar
fshatarëve, kryesisht në Anadollin Lindor dhe është parë si një
term nënçmues, ashtu si termi 'Mongol' është përdorur në
Anglisht. Sidoqoftë, Mustafa Kemali, pasi u bë udhëheqës i
Turqisë e përqafoi këtë term dhe e përdori atë për Republikën
Turke në mënyrë që të distanconte kombin nga Evropa në
lindjen e tyre dhe Arabët në jug të tyre, dhe u përpoq të
promovonte një 'identitet Turk' përmes marrëdhënie gjuhësore
me Turqit e Azisë Qëndrore. Prandaj duhet të jetë e qartë se
Turqit e përmendur në Hadith ishin në fakt Turqit e Azisë
Qëndrore të cilët u pushtuan nga Mongolet dhe më vonë luftuan
kundër Muslimanëve, dhe se identiteti i këtyre Turqve nuk është
në asnjë mënyrë i lidhur me kombin e Turqisë, përkundër
ngjashmërisë në emrat e tyre.

52
 A është e mundur që Muslimanët të jenë
trashëguesit e Er-Rum?

Një pyetje që bëhet pasi që dikush dëgjon se trashëguesit e

Romakëve janë Turqit, thotë kështu, Si ka mundësi që Turqia të
jetë Er-Rum, kur në Hadithe përmendët se ata do të jenë në luftë
të vazhdueshme me Muslimanët?’ Kjo pyetje është e pa bazë,
dhe bëhet përshkak të keqkuptimit të argumenteve.
Çështja e parë që dua të përmend është se, në të vërtetë ka
mundësi që një Musliman të jetë pjesë e Er-Rum, nga fakti se i
Dërguari i All-llahut ‫ ﷺ‬kishte Sahabij i cili quhej Suhejb El-
Rumi dhe ai ‫ ﷺ‬kurrë se kundërshtoi emrin e tij. Sepse edhe siç
përmendëm më lartë, Er-Rum është definim politik, pavarësisht
nga feja që ka njeriu, nëse ai jeton në Er-Rum, ai do të
konsiderohet prej Er-Rumëve qoftë ai Musliman, i Krishterë,
pagan apo ndonjë fe tjetër.

Çështja tjetër me këtë pretendim është se nuk është e saktë të

thuhet se Er-Rum është në një gjendje të vazhdueshme lufte me
Muslimanët, përkundrazi specifikohet vetëm se në Ditët e Fundit
Er-Rum do të luftojë me Muslimanët, pasi prishin një traktat të
formuar midis të dy palëve. Kjo do të thotë se do të ketë raste
kur Muslimanët nuk po luftojnë me Er-Rumët, dhe ne e dimë se
kur Er-Rum u përmend në Kur'an, Muslimanët në atë kohë nuk
po luftonin me Er-Rumët por në fakt ishin të kënaqur duke parë
Er-Rumët duke mposhtur Persianët. Më vonë Muslimanët
luftuan kundër Er-Rumëve, dhe kjo luftë vazhdoi deri në rënien e
Perandorisë Bizantine, megjithatë tregon se nuk është një kusht
që Muslimanët të jenë gjithmonë në luftë me Er-Rumët,
përkundrazi dihet mirë që kishte dhe do të të ketë kohë kur të dy
palët nuk po luftojnë me njëra-tjetrën.
53
Prandaj është plotësisht e mundur që për një periudhë të gjatë
kohe Perandoria Otomane, e cila ishte shteti pasardhës i
Perandorisë Bizantine, të ekzistonte si trashëgimtare e Er-Rum
pavarësisht se ishin Muslimanë. Është e vërtetë që Osmanët ishin
larg të qenit të përsosur, dhe disa argumentojnë se sulltanët e tyre
të mëvonshëm u bënë felëshues për shkak të braktisjes së
gjykimit me ligjin e All-llahut plotësisht, megjithatë pavarësisht
nga këto çështje nuk ka fare mospërputhje të thuhet se për shumë
shekuj Muslimanët ishin mbajtës të titullit Er-Rum, veçanërisht
pasi vetë Osmanët mburreshin me këtë titull dhe e përdornin
shpesh, duke u deklaruar si trashëgimtarë të Er-Rum.

Një çështje tjetër e cila ngrihet është rreth statusit aktual të

Turqisë, dhe kjo është një gjë që huton shumë persona, sepse ata
në një farë mënyre besojnë se Turqia është Islamike, megjithatë
dikush me kuptim të saktë të fesë së All-llahut mund të kuptojë
shumë lehtë se Turqia në këtë gjendje të tanishme është shumë
larg Islamit, dhe se shteti i tyre është shtet felëshues që u formua
nga njeriu më i neveritshëm i historisë bashkëkohore, Mustafa
Kemal Ataturku.

Mustafa Kemali lindi në qytetin e Selanikut që atëkohë ishte

pjesë e Perandorisë Otomane. Ai jetoi në një kohë ku Perandoria
ishte shumë e dobët dhe ishte para shkatërrimit saj. Ai luftonte
në radhët e ushtrisë Osmane dhe u bë komandant i saj dhe
shërbeu deri kur forcat Evropiane kishin rrethuar
Konstandinopojën (Stambollin) dhe ushtria Otomane ju dorëzua
fuqive Evropiane. Atëkohë ai konsiderohej si ‘komandant trim
që luftonte pabesimtarët e Evropës' por qëllimet e tij fatkeqësisht
nuk ishin të njejta sikur emri i tij, ai vetëm luftonte në emër të
formimit të një shteti sekular i cili nuk do të sundonte me ligjet e
All-llahut.

54
Autori Emil Lengiel ka përmbledhur këtë aspekt të qëllimëve të
Mustafa Kemalit në librin e tij duke thënë:

“Gjatë ditëve më të hershme të jetës së Ataturkut, ndjekësit e tij

ishin nën përshtypjen se ai ishte mbrojtës i Islamit. ‘Gazi
(luftëtar), Vrasësi i Krishterëve.’ ishin emrat që ia kishin vënë.
Eh sikur ti dinin qëllimet e tij të vërteta, do ta quanin ‘Gazi
(luftëtar), shkatërrues i Islamit.” 14

Mustafa Kemali i’u kthye politikës dhe udhëhiqte një grup

nacionalist që refuzonte okupimin e Anadollit. Ai jo vetëm që i’u
kundërvihej Evropes, i’u kundërvihej edhe vetë sunduesve
Osman që e kundërshtonin planin e tij. Perandoria Otomane
eventualisht u rrënua dhe Mustafa Kemali shfrytëzoi mundësinë
për të realizuar planin e tij; formimin e një shteti që do të
udhëhiqte me ligje sekulare. Kufri më i madh gjatë formimit të
kësaj Republike të Turqisë, ishte ajo që ata e quanin ‘parimi i
themelimit’, që u tha nga vetë Ataturku dhe tingëllon kështu
(parimi):

"Hâkimiyet bilâ kaydü şart milletindir"

“Hakimijeti (ligjvënia/gjykimi) pa asnjë kusht i takon vetëm

popullit.”

Kjo frazë bie ndesh me fjalën e All-llahut Lartëmadhërishëm:

َِّ ‫إ ِن ال ُْحك ُْم إاَِّل ﻪﻠِﻟ‬

“Ligjvënia (Hakimije) i takon vetëm All-llahut.” 15

Kështu që pa dyshim se Republika e Turqisë u formua mbi kufër

dhe se udhëheqësi i tyre (Ataturku) nuk ishte Musliman.
14 Turqia, fq. 140 - 141
15 Surja Jusuf, Ajeti 40

55
Ky fakt kundërshtohet vetëm nga pak njerëz, saqë edhe
modernistët (e fesë) më të mëdhenj thonë se ai ka qenë
felëshues. Megjithatë, me kalimin e kohës, të ashtuquajturat
‘Parti Islame’ filluan të ngriten dhe të marrin fuqi. Këto parti jo
se ishin ‘Islame’, por shiheshin si të tilla nga sekularët e shtetit të
Turqisë, përshkak se kur morën fuqinë ndryshuan disa ligje si
për shembull, shfuqizuan ndalesën e mbajtjës së hixhabit në
parlament etj. Mirëpo përveç këtyre gjërave që përmendëm, në
lidhje me ligjvënien ata nuk ndryshuan asgjë dhe vazhduan me
sekularizmin e tyre. Edhe sot Turqia udhëhiqet po nga të njëjtit
pseudo-Islamist, sikur Rexhep Tajip Erdogani dhe Ahmet
Davutoglu, të dy janë të kushtuar njejtë sikur Ataturku në
shërbimin e sekularizmit. Në të vërtetë, ata me mburrje përdorin
po të njëjtat fjalë që përdorte edhe Mustafa Kemali se:

“Ligjvënia pa kushte i takon popullit.”

Për të vërtetuar faktin se sundimtarët aktual të Turqisë janë

sekularistë të rëndë, duhet vetëm të shikojmë pak në fjalët e tyre:

Hysejin Çelik, ministër nga po e njejta parti ku janë pjesëtar

Davutoglu dhe Erdogani thotë: “Kur shoh në shtypin
Perendimor se AK – Partia (partia aktuale që sundon në
Turqi), emërohet sikur se është ‘Islamiste', ‘Islamike', ‘e
orientuar Islamikisht', më vjen keq dhe duhet të them se këto
karakterizime nuk janë të drejta, AK – Partia është Parti
Demokratike Konservative. Konservatizmi i AK – Partisë
mbështetet në çështjet morale dhe sociale (të popullit).”

Erdogani gjithashtu vetë ka deklaruar se: “Ne nuk jemi Parti

Islame, dhe refuzojmë çdo titull të ngjashëm me këtë.”

Shtesë nga përkthyesi: Erdogan në një intervistë të fundit në AL

56
Xhazira ka deklaruar kur është pyetur në lidhje me Hilafetin:
“Ne nuk duam të rikthejmë Hilafetin, ne duam një shtet
sekular ku të gjithë të kenë të drejta të barabarta” (Mbaroi
shtesa nga përkthyesi).

Statusi i sundimtarëve të Turqisë sot nuk ndryshon nga ai i

Mustafa Kemal felëshuesit. Pra, çështja e Turqisë që është një
“shtet islamik” është larg të qenit e vërtetë. Përkundrazi, është
një shtet sekular, ligjet e të cilit nuk kanë asnjë lidhje me
Islamin, por përkundrazi janë në konflikt të drejtpërdrejtë me
Shpalljen e All-llahut. Pra, nëse Turqia, si Er-Rum e kohës sonë,
ashtu si Perandoria Bizantine ishte Er-Rum në kohën e
Pejgamberit ‫ﷺ‬, luftonte kundër Muslimanëve
të cilët sundonin me Ligjin e All-llahut, atëherë kjo është një
betejë midis Muslimanëve dhe felëshuesëve (Sekularëve), jo një
kur Muslimanët luftojnë kundër Muslimanëve. Kush lufton për
të mbështetur ata që sundojnë me ligje laike kundër atyre që
sundojnë me Ligjin e All-llahut nuk janë ndryshe nga
sundimtarët e tyre felëshues, dhe kështu që për sa kohë që Turqia
mbetet nën sundimin e sekularistëve, ata nuk janë aspak mbi
Islamin, përkundrazi ata mbajnë trashëgiminë e themeluesit të
tyre i cili luftoi Muslimanët. Pra, fakti që shumica e popullsisë
Turke identifikohet si Muslimanë është i parëndësishëm për
karakterin e vetë shtetit që është karakter sekular felëshues.
Ashtu si Perandoria Mogule nën Aurangzebin drejtohej nga Ligji
Islam edhe pse kishte një shumicë Hindu, kështu që edhe Turqia
sot drejtohet nga sekularizmi edhe pse ka një shumicë nominale
Muslimane. Ata që luftojnë për sekularistët në një luftë kundër
Muslimanëve do të jenë sekularistë, dhe ata që janë Muslimanë
nuk do të bashkohen me sekularistët por do të bashkohen me
vëllezërit e tyre në besim. Një konfrontim i tillë midis Turqisë
Sekulare dhe Muslimanëve në kohën tonë nuk është aspak një
konfrontim i Muslimanëve kundër Muslimanëve.

57
Kjo çështje ka më shumë në lidhje me ngjarjet specifike që do të
ndodhin në luftën midis Er-Rum dhe Muslimanëve, siç na tha
Pejgamberi i All-llahut se ato do të ndodhin. Këto raste do të
trajtohen veçmas në kapitullin vijues, megjithatë ajo që është
shkruar më lart është e mjaftueshme për të vërtetuar se sundimi i
Er-Rum nën Republikën Turke nuk është aspak ai që është
Islamik, përkundrazi është anti-Islamik dhe ka shumë të ngjarë të
çojë Turqinë në luftë kundër besimtarëve.

58
Er-Rum në hadithet në lidhje me kohën e fundit

I Dërguari i All-llahut ‫ ﷺ‬na informoi rreth rolit të Er-Rum gjatë

kohërave të fundit, dhe është shumë e rëndësishme të jemi të
përgatitur në lidhje me ngjarjet që do të vijojnë. Nëse nuk
definojmë se kush do të jetë Er-Rum saktë, ose të bëjmë gabim
gjatë interpretimit të fjalëve të Pejgamberit ‫ ﷺ‬atëherë ajo do të
na kushtonte shumë në aspektin e përgatitjeve kundër tyre.
Kështu që duhet të mundohemi në maksimum të kuptojmë aq sa
mundemi rreth çështjes së tyre nga Hadithet e të Dërguarit të
All-llahut ‫ﷺ‬.

Pejgamberi ‫ ﷺ‬na ka informuar gjithashtu se gjatë kohërave të

fundit Mileti i Islamit do të luftojë me Er-Rumët, dhe vendi
luftimit do të jetë në Sham dhe në Anadoll (Turqi). Argumenti se
përleshja do të jetë në Sham është në këtë Hadith ku i Dërguari i
All-llahut ‫ ﷺ‬thotë:

ِ َ‫ْش ِمنَ ْال َمدِينَ ِة ِم ْن ِخي‬

‫ار َأ ْه ِل‬ ٌ ‫ق َأ ْو بِ َدابِقَ فَيَ ْخ ُر ُج ِإلَ ْي ِه ْم َجي‬
ِ ‫ع َﻤﺎ‬ ُّ ‫عةُ َحتَّى يَ ْن ِز َل‬
ْ ‫الرو ُم بِاَأل‬ َ ‫اَ تَقُو ُم السَّا‬
ِ ‫اَأل ْر‬
‫ض يَ ْو َمِئ ٍذ‬

“Ora e fundit nuk do të ndodhë derisa Romakët nuk zbarkojnë

në El A'mak ose në Dabik. Një ushtri e përbërë nga ushtarët
më të mirë të asaj kohe do të vinë për ti kundërshtuar ata nga
Medina.” 16

16 Muslimi 2897

59
Të dy kët vende (El A’mak dhe Dabik) gjenden në pjesën veri-
perëndimore të Shamit. Dabik është një qytet i vogël që ndodhet
pothuajse direkt në pjesën veriore të Alepos dhe është shumë
afër me kufirin e Turqisë. El A’mak është një zonë që kryesisht
ndodhet në krahinën e Hatajit në Turqi (që gjeografikisht është
pjes e Shamit) dhe zgjatet në veri-lindje deri afër zonës së
Alepos. Është quajtur A’mak përshkak se është zonë e rrafshet që
rrethohet nga shumë male, dhe El A’mak (që është shumësi i
amk) në Arabisht i referohet zonave që janë si pellgje ose lugina
të rrethuara nga zona malore. Kuptimi origjinal i amk në
Arabisht është fundi i një pusi, pasi është një zonë e ulët dhe e
sheshtë e rrethuar nga një perimetër më i lartë. Ky rajon ka qenë
gjithmonë i njohur për njerëzit Turqishtfolës të rajonit si Lugina
e Amukit, duke treguar se emri ka mbetur i njëjtë deri më sot
edhe tek jo-Arabët.

(Vendëndodhja e të dy vendeve, Dabik dhe El A’mak)

60
Disa kanë sugjeruar që El A’mak është në të vërtetë në Jemen
ose në ndonjë vend tjetër, për shkak të zonave të ngjashme nëpër
botë të cilat janë të rrafshëta dhe të rrethuara me male. Sigurisht,
nëse përfshijmë çdo zonë të tillë gjeografike mund të ketë pa
dyshim 1.000 zona të cilat mund të jenë kandidatë të mundshëm
për të qenë zona e përmendur, megjithatë në kontekstin e
Hadithit duket mjaft e qartë se El A’mak është zonë pothuajse
drejtpërdrejt ngjitur me Dabikun. Duket se do të ishte shumë e
pamundur që Dabik të përmendej kur ai ka një zonë të njohur si
El A’mak menjëherë pranë tij, megjithatë kur El A’mak
përmendet, të thuhet se do t'i referohej çdo zone përveç zonës El
A’mak që është afër Dabikut.

Gjithashtu jemi të informuar se këto zona janë ato ku Er-Rum do

të sulmojë Muslimanët gjatë kohërave të fundit, dhe kjo është
edhe një argument shtesë që vërteton më shumë faktin se Turqia
është Er-Rum në kohën tonë (dhe më shumë gjasa të vazhdoj të
jetë kështu edhe në kohën e fundit), sepse i vetmi shtet që ka nën
kontroll vendet rreth dy zonave që përmendëm (El-A’mak dhe
Dabik) është Turqia. Dhe nuk mund të mendohet se dikush tjetër
pos tyre do të hynte në Turqi për të sulmuar Muslimanët.

Hadithi më lartë që përmendëm vazhdon duke diskutuar mbi

ushtrinë që do ti luftojë Er-Rumët:

ِ ‫اء ِع ْن َد هَّللا‬ َ ‫وب هَّللا ُ َعلَ ْي ِه ْم َأبَدًا َويُ ْقت َ ُل ثُلُث ُ ُه ْم َأ ْف‬
ُّ ‫ض ُل ال‬
ِ ‫ش َه َد‬ ُ ُ ‫ث الَ يَت‬ ٌ ُ‫َفيُقَاتِلُونَ ُه ْم فَيَ ْن َه ِز ُم ثُل‬
ُ ‫ث الَ يُ ْفتَنُونَ َأبَدًا فَيَ ْفتَتِ ُحونَ قُ ْس‬
َ‫ط ْن ِطينِيَّة‬ ُ ُ‫َويَ ْفتَتِ ُح الثُّل‬

“(Muslimanët) do ti luftojnë ata (Er-Rumët), një e treta e

ushtrisë (Muslimane) do të ikë, All-llahu kurrë nuk do ti falë
ata. Një e treta tjetër do të vdesin dhe do të jenë prej shehidave

61
më të mirë tek All-llahu. Dhe një të tretës së fundit do t’i jepet
fitore dhe pas asaj (fitore) ata kurrë nuk do të sprovohen. Ata
(fitimtarët) do të pushtojnë Konstandinopojën (Stambollin)”.17

Kjo pjesë e Hadithit e bën shumë të qartë se lufta fillestare

kundër Er-Rumëve do të çojë në pushtimin e qytetit të
Stambollit, duke nënkuptuar qartë se Turqia do të përfshihet në
luftime dhe do të jetë në luftë kundër Muslimanëve që do t'i
mposhtin ata. Ndërsa vetë teksti i Hadithit nuk përcakton qartë
se Stambolli duhet të jetë pjesë e Er-Rum në kohën e pushtimit,
por duket qartë nga konteksti se disfata e Er-Rum do të jetë
arsyeja e pushtimit të Stambollit, duke sugjeruar që Stambolli do
të jetë pjesë e Er-Rum, dhe siç dihet, në kohën tonë Stambolli
është qyteti më i madh dhe më i rëndësishëm i Turqisë dhe ky
status nuk ka shumë gjasa të ndryshojë deri në rënien e tij.
Meqenëse thuhet gjithashtu se Muslimanët që mposhtin ushtrinë
e Er-Rum e cila u dërgua për të sulmuar Shtetin Islam, do të jenë
të njëjtët që pushtojnë Stambollin, përsëri nënkuptohet se e
gjithë kjo do të jetë pjesë e së njëjtës betejë midis Shtetit Islamik
dhe Er-Rumit. Fakti që ushtria e Muslimanëve do të bazohet në
Esh-Sham është e qartë nga fakti se është vendi ku ata do të
përballen me Er-Rumët dhe është gjithashtu vendi ku do të
kthehen pas pushtimit të Stambollit.

Në një transmetim tjetër nga Abdullah ibn Mes’udi, ai shpjegon

se si do të jetë lufta në mes Muslimanëve dhe Romakëve dhe
thotë:

‫ فَقَا َل‬- ‫شْأ ِم‬

َّ ‫ َونَ َّحاهَا نَحْ َو ال‬- ‫ ث ُ َّم قَا َل ِبيَ ِد ِه َه َكذَا‬. ‫ﺮاث َواَل يُ ْف َر َح ِبغَنِي َم ٍة‬ ٌ َ‫س َم ِمﻴ‬ َ ‫لَا تَقُو ُم َحتَّى اَل يُ ْق‬
ُ ‫وم ت َ ْعنِي قَا َل نَعَ ْم َوت َ ُك‬
‫ون ِع ْن َد‬ ُّ ُ‫ قُ ْلت‬. ‫َعد ٌُّو يَجْ َمعُونَ أَل ْه ِل اإِل ْساَل ِم َويَجْ َم ُع لَ ُه ْم َأ ْه ُل اإِل ْساَل ِم‬
َ ‫الر‬
ً‫ت الَ ت َْر ِج ُع ِإالَّ غَا ِلبَة‬ِ ‫طةً ِل ْل َم ْو‬ ُ َ‫ط ْال ُم ْس ِل ُمون‬
َ ‫ش ْر‬ َ ٌ ‫ذَا ُك ُم ْال ِقت َا ِل َر َّدة‬
ُ ‫شدِي َدة ٌ فَيَ ْشت َِر‬

17 Muslimi 2897

62
“Me të vërtetë Ora e fundit nuk do të ndodhë derisa njerëzit
nuk do të munden të ndajnë trashëgiminë e tyre dhe as nuk do
të munden të gëzohen nga plaçkat e luftës.’ Dhe pastaj duke
bërë me gishtin e tij drejt Shamit tha, “Armiqtë e Islamit do të
mblidhen kundër tyre, gjithashtu edhe Muslimanët kundër
tyre.” Ai u pyet, “E ke fjalën për Er-Rumët?” dhe ai u përgjigj,
“Po, do të ketë luftime të ashpra mes tyre dhe Muslimanët do të
përgatisin një çetë që do të luftojnë deri në vdekje dhe nuk do
të kthehen pas vetëm si fitimtar.” 18

Hadithi vazhdon duke përshkruar luftën sikur një prej luftërave

që nuk është parë asnjëherë:

‫ف َﻤﺎ يُخ َِلّفُ ُه ْم َحتَّى يَ ِخ َّر َم ْيتًا‬ َّ ‫يَ ْقتُلُونَ َم ْقتَلَةً لَ ْم ي َُر ِمثْلُ َها َحتَّى ِإ َّن‬
َ ‫الطاِئ َر لَيَ ُم ُّر ِب َجنَبَا ِت ِه ْم‬

“Do të luftojnë aq shumë, saqë nuk është parë luftë si ajo,

sikur të kalonte ndonjë zog nga ndonjë prej krahëve të tyre (të
luftës), do të vdiste ende pa arritur fundin e tyre.”

Kjo tregon se luftimet aq të ashpra jo vetëm që do të ndikojnë

njerëzit në tokë, por do të ndikojnë edhe gjallesat në ajër.
Ndoshta duke sugjeruar përdorimin e bombardimëve ajrore që
karakterizojnë luftat e sotshme moderne, nga të cilat edhe zogjtë
në qiell do të dëmtoheshin nga intensiteti i luftimeve.

Ai vazhdoi duke shpjeguar se luftimet do të vazhdojnë 4 ditë,

dhe çdo ditë Muslimanët do të dërgojnë më shumë e më shumë
luftëtar për t’u ballafaquar me Er-Rumët, dhe nga 100 që do të
hyjnë në betejë vetëm 1 do të kthehet. Dhe përshkak kësaj ai
thoshte se nuk do të mundin të ndajnë trashëgiminë dhe as që do
18 Muslimi 2899

63
të gëzohen me plaçkat e luftës. Pas këtyre gjërave ai përmendi se
do të shfaqet Mesia i rremë (el-Mesih ed-Dexhalli) dhe
Pejgamberi ‫ ﷺ‬ka përmendur se 10 kalorës nga mesi i
Muslimanëve do të shkojnë për të zbuluar se a është i vërtetë
lajmi, dhe tha se ata janë kalorësit më të mirë mbi tokë në atë
kohë dhe se i dinte ngjyrat e kuajve të tyre. Është gjithashtu e
rëndësishme të përmendet se në Hadithin më lartë që
përmendëm (Muslimi, 2897) ku përmendet se Muslimanët do ta
pushtojnë Stambollin, thuhet se sapo Muslimanët ta pushtojnë
Stambollin, pas kësaj menjëherë do të shfaqet Dexhalli që do të
thotë se të dy këto hadithe i referohen të njëjtës ngjarje dhe kjo
nënkupton qartë se lufta e vetme që do të zhvillohet do të jetë
midis Shtetit Islamik dhe Er-Rumit, dhe se do të jetë një luftë e
ashpër që zhvillohet për një periudhë të shkurtër kohe dhe që
Stambolli do të pushtohet, që do të thotë se do të pushtohet për
shkak të luftimeve midis 2 palëve që janë Shteti Islamik dhe
Er-Rum.

Kjo kronologji e ngjarjeve shpjegohet edhe në një Hadith tjetër

të Resulullahut ‫ ﷺ‬ku thuhet:

‫وم فَيَ ْفت َ ُح َها هَّللا ُ ث ُ َّم تُقَاتِلُونَ ال َّد َّجا َل‬
َ ‫الر‬ ِ ‫يرة َ ْالعَ َر‬
ُّ َ‫ب فَيَ ْفت َ ُح َها هَّللا ُ ث ُ َّم تُقَاتِلُون‬ َ ‫ستُقَاتِلُونَ َج ِز‬
َ
‫الرو ُم‬ ُّ ‫ف َﻤﺎ يَ ْخ ُر ُج ال َّد َّجا ُل َحتَّى ت ُ ْفت َ َح‬ َ ‫ قَا َل َجابِ ٌر‬- ُ ‫فَيَ ْفت َ ُح َها هَّللا‬

“Do ti luftoni popujt e Gadishullit Arabik dhe All-llahu do t'ju

japë fitore. Pastaj do ti luftoni Romakët dhe All-llahu (përsëri)
do t’ju japë fitore. Pastaj do ta luftoni Dexhallin dhe All-llahu
(përsëri) do t'ju japë fitore.’ Xhabiri tha në lidhje me këtë,
“Dexhalli nuk do të shfaqet derisa nuk i luftoni Romakët.” 19

19 Ibn Maxhe 4091

64
Edhe ky Hadith konfirmon se shfaqja e Dexhallit do të ndodhë
pas pushtimit të Stambollit nga duart e Muxhahidinëve.

Diçka që duhet të theksohet kur diskutohet pushtimi eventual i

Stambollit, është se kjo është një provë e qartë se sundimtarët
felëshues të Turqisë janë të paligjshëm, sepse nëse ata do të ishin
legjitimë dhe do të ishin mbrojtës të Islamit (siç besojnë disa
individë të hutuar) atëherë Muslimanët nuk do ti luftonin ata,
dhe Pejgamberi ‫ ﷺ‬nuk do ti kishte lavdëruar Muslimanët që i
mposhtin ata. Nëse dikush thotë se mbase lidershipi aktual dhe
ata që i përkasin shkollës së tyre të mendimit nuk do të jenë më
në pushtet në atë kohë, kjo është një provë që ata nuk janë të
udhëzuar, siç na tha Pejgamberi i Allahut ‫ﷺ‬, pas tiranisë do të
vijë Hilafet mbi metodologjinë Pejgamberike, dhe kurrë nuk tha
që tirania do ta zëvendësonte atë përsëri, duke treguar që sapo
njerëzit e së Vërtetës të vendosin pushtetin, ajo kurrë nuk do të
zëvendësohet nga tiranët. Kjo është një provë që lëvizja aktuale
që ka udhëheqjen e Turqisë janë felëshues dhe se ditët e tyre janë
të numëruara.

Hadithi në rradhë na shpjegon se kush do të jetë ushtria që do të

pushtojë Stambollin dhe si do ta bëjë atë (pushtimin):

65
I Dërguari i All-llahut ‫ ﷺ‬pyeti, “A keni ndëgjuar për qytetin, që
një pjesë e tij është det ndërsa pjesa tjetër tokë?” Ata (Sahabët)
u përgjigjen “Po". I Dërguari All-llahut tha, “Ora e fundit nuk
do të vijë derisa 70,000 prej bijve të Is'hakut nuk e sulmojnë
atë (Stambollin), kur do zbresin mbi të nuk do të luftojnë me
armë, as nuk do të hedhin asgjë mbi të. (Vetëm) do të thonë ‘La
ilahe ilAllah dhe All-llahu Ekber' dhe do të bie njëra anë e tij
(qytetit). Dhe do të thonë herën e dytë (njësoj) ‘La ilahe ilAllah
dhe All-llahu Ekber’ dhe do të çlirohet i gjithë qyteti për ta, dhe
duke marrë plaçkën e luftës për ta ndarë mes veti, do të bërtasë
dikush në mesin e tyre, ‘Dexhalli është shfaqur’, do të lënë çdo
gjë dhe do të kthehen pas (në Sham).”

Pra, Hadithi thotë se ushtria që do ta pushtojë Stambollin do të

ketë 70,000 ushtarë prej pasardhësve të Is'hakut (alejhi selam).
Shumë prej njerëzve kur e ndëgjojnë këtë Hadith shpikin
mendime të çuditshme dhe thonë se ata do të jenë Hebrenj që
kanë pranuar Islamin, duke u bazuar në atë se ata (Hebrenjtë)
janë pasardhësit e Is'hakut (alejhi selam). Është e vërtetë se
Hebrenjtë janë pasardhës të Is’hakut (alejhi selam), por nuk janë
të vetmit. Is’haku (alejhi selam) kishte dy djem; Ja’kubin dhe
Esaun (që u përmend edhe më herët). Pasardhësit e Esaut jetonin
në lindje të Benu Israilëve (bijtë e Ja'kubit), në Jordani dhe Siri,
sot ato pasardhës (të Esaut) jetojnë anembanë zonave të Shamit,
ndoshta edhe mund të themi se formojnë shumicën e popullsisë
në Sham. Duke pasur parasysh këtë them se, është e mundshme
që ata 70,000 ushtarë (nga pasardhësit e Is’hakut) që përmenden
në Hadith të jenë Muslimanë që sot jetojnë në tokën e Shamit.
Kjo merr edhe më shumë kuptim kur e dimë se ata janë të vetmit
që jetojnë në ato zona afër kufijve të Er-Rum (Turqisë). (Në El-
A’mak dhe Dābik)

66
Thuhet në Hadithin tjetër:

ِ ‫ فَيَْأتُونَ ُك ْم تَحْ تَ ﺛ َ َﻤ‬، َ‫صفَ ِر فَيَ ْغد ُِرون‬

‫ تَحْ تَ ُك ِّل غَايَ ٍة‬،ً‫انﻴﻦَ غَايَة‬ ْ ‫بﻴْﻦَ بَنِي اَأل‬ ُ ‫ثُ َّم ُه ْدنَةٌ ت َ ُك‬
َ ‫ون بَ ْينَ ُك ْم َو‬
‫عش ََر َأ ْلفًا‬
َ ‫اثْنَا‬

“Do të ketë armëpushim mes jush dhe (fisit) Beni el-Asfar, por
ata do ju tradhtojnë. Ata do të vijnë tek ju nën 80 gajah
(flamuj), dhe në secilin flamur do të ketë 12,000 njerëz.” 20

Shumë e përmendin këtë Hadith kur diskutojnë për Er-Rum,

megjithatë gjëja e parë që vërehet në lidhje me këtë është që
Er-Rum nuk përmendet në të vërtetë. Ata që përmenden janë
Benu El-Aṣfarët, dhe siç u diskutua më herët Benu El-Asfarët
janë një grup etnik i përbërë nga pasardhësit e Esaut dhe
pasardhësit e Esaut ndodhen rreth e rrotull Shamit, megjithëse
historikisht ata ishin të përqendruar në, dhe për’rreth Jordanis.
Është përmendur më herët se në kohën e Prejgamberit Isa (Alejhi
Selam) se Benu El-Asfarët ishin aleatë me Romakët, megjithatë,
pasi Er-Rum u mposht në zonën e Palestinës/Jordanis ata nuk
ishin më nënshtetas të Er-Rum dhe kaluan nën sundimin e
Muslimanëve. Deri më sot Benu El-Asfarët kanë mbetur rreth së
njëjtës zonë dhe kështu që kur përmenden nuk është e saktë t'i
barazosh ata me Er-Rumët pasi Er-Rum nuk është një grup etnik,
dhe as Benu El-Asfar nuk migroi nga zona e tyre kur Er-Rum u
mund dhe u nxorën nga Shami nga Muslimanët. Duhet të kihet
parasysh se Pejgamberi ‫ ﷺ‬tha Beni El-Asfar dhe jo Er-Rum, dhe
nëse ai do të donte të thoshte Er-Rum ai do të kishte thënë
kështu. Të thuash që Benu El-Asfar duhet të jetë Er-Rum është
shumë e pasaktë, pasi Benu El-Asfar janë një fis dhe jo një
20 Buhariu 3176

67
entitet politik. Një çështje e ngjashme do të ishte populli Indian,
në një kohë ata ishin Britanikë pasi Britania i kishte pushtuar ata
dhe ata u bënë Britanikë, populli Indian këndoi “Zoti e ruajtë
mbretëreshën”. Sidoqoftë ndërsa Perandoria Britanike
dobësohej, ata humbën kontrollin e Indisë dhe sot indianët nuk
janë Britanikë, por kontrollojnë zonën e tyre. Në këtë mënyrë,
Benu El-Aṣfar ishin me të vërtetë një herë pjesë e Romës,
megjithatë sot ata drejtojnë punët e tyre dhe drejtuan shtetet e
tyre. Bijtë e Esaut formojnë një numër të madh të fiseve, të tilla
si Amalek dhe të tjerë, të gjithë dihet se janë vendosur në Sham
dhe rreth tij.

Pra, ka vetëm dy mundësi për të kuptuar Hadithin, se (Beni el-

Asfar) i referohet pasardhësve të Esaut që jetojnë në qendër të
tokave të tyre, dhe ata sot jetojnë kryesisht në Jordani, ose i
referohet disa prej Benu el-Asfarëve që përfunduan në Turqi dhe
gjatë kohërave të fundit do të jenë pjesë e Er-Rum. Fakti se
përmendet se do të ketë armëpushim, sugjeron se mund të ketë
lidhje me armëpushimin që do të bëhet me Er-Rumët (që do të
përmendet në Hadithin e ardhshëm), sidoqoftë përsëri them se do
të ishte gabim të supozojmë se do të jetë i njëjti armëpushim,
pasi armëpushime mund të bëhen me grupe të ndryshme, po
ashtu në Hadith shihet qartë se Pejgamberi ‫ ﷺ‬qëllimisht i ndau
dhe nuk i përmendi bashkë me armëpushimin me Er-Rumët.

Na është thënë (në hadith) që Muslimanët në rrugën e drejtë do

të kenë një armëpushim (hudnah) me Benu El-Asfar. Fjala
hudnah mund të nënkuptojë çdo gjë, nga një traktat i zyrtarizuar
deri te një mungesë e thjeshtë e armiqësive, prandaj thjesht
mund të nënkuptojë që Muslimanët nuk do të luftojnë me Benu
El-Asfarët në një moment në kohë, atëherë ata do të tradhtohen
prej tyre dhe luftimet do të fillojnë midis të dy palëve. Na thuhet
se Benu El-Asfar do të vijë tek Muslimanët nën 80 gajah. Fjala

68
gajah ka një numër kuptimesh dhe kështu duhet të sigurohemi
që të shqyrtojmë të gjitha mundësitë. Mundësia më e mundshme
është që i referohet një flamuri, pasi gajah në kontekstin e luftës
dihet se i referohet një flamuri, dhe kjo mund t'i referohet një
flamuri të një batalioni ose flamurit të një shteti kombëtar.
Përndryshe mund t'i referohet çdo lloj grupimi me një qëllim ose
objektiv, megjithatë edhe në këtë rast do të dukej se i referohej
një batalioni ushtarak. Na thuhet se në secilën ndarje do të ketë
12,000, që do të thotë se në total do të ketë pothuajse një milion
njerëz (960,000 për të qenë të saktë). Kjo tregon se do të jetë një
forcë shumë e madhe e përbërë nga ndarje më të vogla. Disa
kanë spekuluar se kjo mund t'i referohet një force koalicioni siç e
shohim në kohën tonë ku shumë kombe mblidhen, secili duke
kontribuar një pjesë të forcave të saj të armatosura për të luftuar
së bashku.

Thuhet në Hadithin me rradhë:

“Er-Rumët do të bëjnë marrëveshje paqeje me ju, pastaj ju

edhe ato do të luftoni një armik të përbashkët dhe do të jeni
fitimtar. Do të merrni plaçkën dhe nuk do të luftoni njëri
tjetrin, derisa të mbërrini në një vend me barë që ka shumë
kodra, dhe pastaj një prej ‘popullit të Kryqit' do të ngrejë
Kryqin dhe do të thotë, ‘kryqi ka mbizotëruar'. Një burrë nga
Muslimanët do të zemërohet, do të shkojë drejt kryqit dhe do ta
rrëzojë atë nga vendi tij, përshkak kësaj Er-Rumët do t'ju
tradhtojnë dhe do të mblidhen për el-Melhaman (luftën e
madhe).”

69
Në këtë Hadith konkretisht përmendet Er-Rumi dhe e dimë se i
referohet konkretisht Turqisë (Pasi Turqia është Er-Rum). Na
tregohet (në Hadith) se Muslimanët do të kenë marrëveshje
(sulh) me Er-Rumët. Njëjtë si me fjalën hudnah, sulh
(marrëveshje) nuk nënkupton se do të ketë marrëveshje zyrtare,
por mund të jetë vetëm në kuptimin se, në atë periudhë nuk do të
ketë armiqësi mes të dy palëve. Na tregohet gjithashtu edhe se
do të mundet armiku ynë i përbashkët dhe se ende të dy palët
nuk do të luftojnë mes vete, derisa një prej ‘popullit të kryqit’ të
pretendojë se kryqi ishte arsyeja për fitoren, dhe pas këtij
momenti do të fillojë armiqësia mes të dy palëve. Çfarë duhet të
kuptojmë patjetër është gjithashtu se termi i përdorur nga i
Dërguari i All-llahut ‫‘ ﷺ‬populli i kryqit' nuk është përdorur në
asnjë vend tjetër të Shpalljes. Krishterët zakonisht quheshin
en-Nesara, por në këtë Hadith ai i cili do të ngrejë kryqin nuk
quhet i tillë, por quhet ‘njeri i kryqit'. Ky term është shumë i
afërt me termin ‘kryqtar’ ose ‘salibij'. Dhe duket se sikur
Pejgamberi ‫ ﷺ‬donte të na informonte se ky nuk do të ishte i
krishterë i thjeshtë, por do të ishte kryqtar, një nëngrup i
Krishterëve të cilët ishin të përkushtuar për të luftuar
Muslimanët në mënyrë që të shpërndajnë fenë e tyre në tokat e
Islamit. Fakti se Amerika janë më të përkushtuarit për këtë
(luftimin e fesë së All-llahut) në ditët tona, dhe pranimi i
udhëheqësit tyre Xhorxh Bushit se luftojnë në emër të
kryqzatave, e bën të duket më të mundshme se ai (njeriu i kryqit
në Hadith) është luftëtar i Amerikës ose të ndonjë aleatit tyre.
(Hadithi vazhdon) Një Musliman do të kundërshtojë lavdërimin
e tij të kryqit, dhe do ta godasë atë duke e rrëzuar në tokë, si
pasojë e kësaj do të lind armiqësia mes të dy palëve.

Disa që e kanë lexuar këtë Hadith e kanë keqkuptuar duke thënë

se, kryqtari (që do të ngrejë kryqin) do të jetë prej Er-Rumëve,
por kjo nuk është e saktë. Nëse do të ishte prej tyre (Er-Rumëve)

70
do të përmendej në Hadith si i tillë. E shohim në Hadith se,
përkundër faktit se përmenden edhe Muslimanët edhe Er-Rumët,
ai (kryqtari) përmendet veçmas dhe me titullin ‘njeri i
kryqit’/’kryqtar'. Sikur Hadithi të thoshte, ‘njeri nga Er-Rumët'
apo ‘njeri prej tyre', atëhërë do të thoshim se është i Krishterë
nga Er-Rumët por pasiqë nuk thuhet dhe përmendët se do të jetë
kryqtar që do të jetë prezent në luftë për shkaqe që ne nuk i dimë
ose do të jetë njëri prej aleatëve të Er-Rumëve. Kjo nuk do të
thotë që Muslimanët do të kenë bërë një armëpushim me
kryqtarët; përkundrazi thjesht Muslimanët nuk do të jenë duke
luftuar me Er-Rumët që janë në një aleancë me kryqtarët dhe për
shkak të luftimit të një armiku të përbashkët ata nuk do të
luftojnë me njëri-tjetrin në atë kohë.

Një gjë tjetër duhet treguar për Hadithin se, shpjegon qartë se
kryqtarët janë kategori e veçantë dhe jo pjesë e Er-Rumëve. Kjo
edhe më shumë argumenton faktin se Er-Rumët nuk do të jenë e
gjithë bota e krishterë, por ata do të jenë vetëm aleat të tyre.
Në kohët tona aktuale shohim se Muslimanët (Autori i referohej
Muxhahidinëve të Shtetit Islam në Sham) kanë armëpushim
formal me Er-Rumët (Turqin), edhe përkundër faktit se gjenden
shumë afër njëra tjetrës. Edhe pse Er-Rum edhe Muslimanët
kanë armiqësi të madhe mes vete, për momentin nuk janë duke
luftuar njëra me tjetrën përshkak armikut tyre të përbashkët,
Kurdët Sekular. Si Er-Rumi, ashtu edhe Muslimanët janë duke i
luftuar Kurdët sekular dhe duket se çdo armiqësi mes tyre është
lënë anash për një kohë. Er-Rumi (Turqia) për momentin i përket
një aleance të përbashkët me kryqtarët në NATO dhe sikur
përmendëm edhe më parë ata (Turqia) janë kandidati më i madh
për të udhëhequr luftën kundër Muslimanëve, por përshkak të
konfliktit të tyre lokal me Kurdët, ata aktualisht nuk duan të
merren me Muslimanët pasiqë të dyja luftojnë armikun e tyre të
përbashkët.

71
Këto gjëra që përshkruajta ka mundësi që të ndodhin dhe
gjithashtu ka mundësi të mos ndodhin në këtë mënyrë, por kjo
tregon mënyrën se si mundet të rrjedhin gjërat në kohërat e
fundit. Dhe them se Hadithet përshtaten në mënyrë të përsosur
me kohën dhe ngjarjet tona aktuale.

Hadithi na tregon edhe se, pasi që të prishet marrëveshja mes

Muslimanëve dhe Er-Rumëve do të filloj lufta e madhe (El-
Melhama), që nënkupton se pushtimi Stambollit do të jetë
qëllimi më i lartë i Muslimanëve. Pas pushtimit do të shfaqet
Dexhalli dhe ka mundësi që Er-Rum pas kësaj të zhduket
përgjithmonë. Ka diskutim në mesin e dijetarëve se a do të
mbijetoj Er-Rum pas rënies së Stambollit apo jo, sidoqoftë edhe
nëse mbijeton shihet se do të pësojë disfatë të madhë. Arsyeja e
mospajtimit se a do të mbijetojë Er-Rum pas pushtimit të
Stambollit apo jo, është ky Hadith:

ِ َّ‫الرو ُم َأ ْكﺜ َ ُﺮ الن‬

‫اس‬ ُّ ‫سا َعةُ َو‬
َّ ‫تَقُو ُم ال‬

“Ora e fundit do të ndodhë kur Er-Rum do të përbëjë

shumicën e popullsisë.” 21

Ky Hadith na tregon për kohën e saktë se kur do të ndodhë

Kiameti, d.m.th. pasi që të kenë kaluar të gjitha shenjat e mëdha
sikur; Dexhalli dhe lindja e Diellit nga Perëndimi. Në atëkohë
Er-Rum do të jetë shumica e popullsisë në Tokë, që nënkupton se
ose numri i tyre është shtuar në mënyrë të konsiderueshme ose
se pjesa tjetër e popullsisë janë shkatërruar gjatë luftërave me
21 Muslimi 2898

72
Dexhallin dhe sulmëve të Je'xhuxhëve dhe Me'xhuxhëve.
Pavarësisht se si do të ndodhë, ne na është treguar qartë fakti se
kur do të ndodhë Kiameti shumica e njerëzve do të jenë
Er-Rumët, dhe gjithashtu duhet përmendur se një prej shenjave
të mëdha të Kiametit është edhe marrja e besimtarëve (do të
shkaktohet vdekja e tyre) nga një erë, duke mos lënë askëd tjetër
përveç pabesimtarëve.

Disa që e hasën këtë Hadith e keqkuptuan atë dhe menduan se

kjo i referohet ditëve tona, ose periudhës para luftës së madhe,
megjithatë Hadithi thotë qartë se do të jetë në fund të kohërave
në ditën e fundit. Në kohën tonë sot Er-Rum nuk përbën një
shumicë njerëzish, përkundrazi grupet më të mëdha të njerëzimit
për nga numri do të ishin Kinezët ose Indianët, dhe Er-Rum si
dhe Evropianët në fakt janë një pakicë e njerëzimit. Si e tillë,
duket se Er-Rum do të vazhdojë të ekzistojë në një farë mënyre,
megjithatë pasi që është pak para fundit të botës dhe asnjë
besimtar nuk do të jetë atje në atë kohë, ne lutemi që të mos
shohim kurrë se si do të ndodhë kjo, përkundrazi ne lutemi të
jemi nga besimtarët e vërtetë që do të kursehen nga tmerri i ditës
së fundit.

73
 Një kronologji se si do të ndodhin ngjarjet e
Ditëve të Fundit

Hadithet më lartë na japin kuptim të përgjitshëm të asaj që do të

ndodhë mes Muslimanëve dhe Er-Rumëve gjatë ditëve të fundit
dhe jemi në gjendje të paraqesim një kronologji (renditje të
ngjarjeve njëra pas tjetrës sipas radhës kohore). Duhet të
përmendet gjithashtu se disa Hadithe nuk janë të përmendura
përshkak të pasaktësisë tyre, kështu që dikush mund që ato
Hadithe të dobëta i ka përdorur për të kuptuar se çfarë do të
ndodhë ato ditë. Çdo Hadith (në lidhje me temën e librit) që
është përmendur këtu është i vërtetë dhe përkundrazi ato që nuk
janë të përmendura janë të dobëta dhe nuk përdoren si argument.

Kronologjia e ngjarjeve që do të ndodhin është kështu:

- Muslimanët dhe Er-Rumët do të kenë marrëveshje mes

vete dhe do ta luftojnë armikun e tyre të përbashkët.

- Armiku i përbashkët i tyre do të mundet, dhe pastaj

Muslimanët dhe Er-Rumët do të luftojnë mes vete.

- Muslimanët në ato kohë do të gjenden në zonat rreth

Shamit, dhe el-Guta afër Damaskut do të jetë fortesa e tyre.

- Er-Rum do ti sulmojë Muslimanët në El-A’mak ose Dabik.

- Pas një kohe të gjatë të luftimeve të ashpra, Er-Rum do të

mundet dhe do të shtyhet pas deri në Stamboll, dhe në këtë
mënyrë Stambolli do të bjerë në duart të Muslimanëve.

- Do të shfaqet Dexhalli dhe do të fillojë sprova më e madhe

për njerëzimin me të (Dexhallin).

74
 PAS’SHKRIM

Ideja për të shkruajtur këtë libër të vogël, më është sugjeruar nga

disa vëllezër pasi dhashë disa ligjerata në lidhje me Dexhallin.
Ata më thanë se kishin dëshirë që të vazhdoja të flisja për
çështjet rreth ditëve të fundit, sidomos për pjesën kur
Muslimanët do të luftojnë Romakët. Deri në atë pikë (kur mu
sugjerua shkruajtja e librit) kisha ndëgjuar mendime prej më të
ndryshmëve se kush do të jenë Er-Rum gjatë ditëve të fundit, dhe
lirisht mund të them se shumica ishin absurde. Dhe isha i
mahnitur se si prej një teksti mund të nxirren aq shumë mendime
të ndryshme. Pastaj vendosa që të lexoj librat e dijetarëve të
hershëm rreth kësaj çështje, dhe pashë se kishte shumë pak gjëra
në lidhje me identitetin e tyre, përshkak asaj se në kohën e tyre
ende ekzistonte Perandoria Bizantine.

Unë hulumtova gjithçka që kishte në Kur’an dhe Sunet për këtë

çështje dhe zbulova se mendimet e mbajtura nga shumica e
Muslimanëve ishin të gjitha të pabaza dhe zakonisht mund të
gjurmohen në një pjesë të predikuesve që flasin për këtë temë
përmes injorancës ose përmes gabimit. Duke qenë historian, unë
isha në gjendje të analizoja siç duhet historinë e Er-Rum dhe të
kuptoja origjinën e saj dhe tiparet përcaktuese, dhe isha në
gjendje të shihja menjëherë se ekzistonte vetëm një mundësi për
atë që Er-Rum mund të ishte. Kam kontrolluar për të parë nëse të
tjerët kishin mbajtur të njëjtin mendim dhe zbulova se shumë të
tjerë në kohën tonë ranë dakord që Turqia është Er-Rum në ditët
tona, megjithëse ky mendim nuk është reklamuar ose folur aq
mirë (e gjithë tema flitet shumë rrallë) dhe si i tillë ky mendim
nuk po mësohet ose shpjegohet.

75
Pasi shkruajta këtë libër jam këshilluar me një numër të madh
dijetarësh, mësues dhe shokë të besueshëm në mënyrë që të
marrë mendim rreth asaj që kam shkruajtur. Në fillim i pyesja se
çfarë mendimi kanë rreth identitetit të Romakëve në ditët e
fundit, dhe jo për çudi shumica e tyre më thonin se nuk ja kanë
idenë, ose jepnin mendime duke pranuar vetë se nuk janë të
bazuara në argumente. Pastaj ju tregoja për mendimin tim ose ju
jepja të lexonin këtë libër dhe të gjithë pajtoheshin me
metodologjinë e përdorur për definimin e tyre dhe me
konkluzionet e librit. Ato jo vetëm që më nxitnin për ta botuar
më shpejtë, por më thonin se duhet të përkthehet në aq gjuhë sa
ka mundësi.

Sinqerisht ju kërkojë falje pse nuk e kam bërë librin aq të lehtë

për të lexuar, dhe mendoj se ka ende shumë hapësirë për
përmirësime. Dhe shpresoj në të ardhmen që ta ribotoj në
mënyrën më të mirë të mundshme.

Unë gjithashtu duhet të shtoj, se për çdo person që jeton në

Anadoll ose është i trashëgimisë Anadolliane që e ka lexuar këtë
libër dhe është ofenduar në ndonjë mënyrë, ju lutem kuptoni se
libri në asnjë mënyrë nuk ka për qëllim të denigrojë njerëzit e
Anadollit dhe as të sugjerojë ndonjë gjë negative në lidhje me ta.
Muslimanët e Anadollit historikisht kanë qenë mbrojtës të
mëdhenj të Islamit dhe prej tyre dolën shumë heronj të Umetit.
Për fat të keq në kohën tonë për shkak të axhendës agresive
nacionaliste dhe sekulare të detyruar mbi popullin e Anadollit,
Islami nuk është më burimi i legjislacionit (ligjvënies) dhe
Muslimanët e sinqertë janë luftuar dhe heshtur. Qëllimi i
Muḥammad El-Fatiḥ për ta bërë Perandorinë Osmane një
‘Er-Rum Muslimane’ u rrëmbye nga hipokritët dhe ata e
ndryshuan atë në një shtet sekularist Kemalist i cili është antiteza
e një Shteti Islam. Si të tillë, ata Muslimanë Anadollakë që

76
dëshirojnë të sundojnë sipas fesë së All-llahut nuk janë armiq të
asnjë Muslimani tjetër, përkundrazi ne të gjithë jemi nga i njëjti
Xhemat dhe ne natyrshëm jemi kundër Er-Rumit të kohës sonë i
cili rregullohet (gjykon) me ligjet e mosbesimit dhe natyrshëm
është në luftë me Muvehidët. Prandaj, secili Musliman i
Anadollit duhet të vendosë vetë, nëse do të jetë në anën e
felëshuesëve që drejtohen nga Mustafa Kemali, apo të jetë në
anën e Muslimanëve që adhurojnë vetëm All-llahun dhe
ligjësojnë vetëm me Ligjet e Tij.

E lus All-llahun që kjo vepër të jetë e dobishme dhe të arrijë në

duart e atyre që do të përfitojnë më shumë nga ajo. E lus All-
llahun që t'i japë fitoren këtij Umeti dhe t'i japë fitoren Xhematit
Musliman të bashkuar nën imamin tonë.

Email për kontakt: whoisrum@gmail.com

Musa Cerantonio, 30/4/1436 Hixhrij.

Përktheu dhe redaktoi Bejtul’Muhaxhirin me disa ndryshime

minimale, dhe disa shtesa të veçuara që i kemi shënuar më sipër.

77