Mga Babasahin Sa Wika Intelektwalisasyon at Iba Pa

Filipinas sa pamamagitan ng pagpapahiram ng
Sapagkat Buháy ang Wikang daan-daang salita kaugnay ng idinulot na

Filipino karanasang kolonyalista. Sa Tagalog, napakatiim
ni Virgilio S. Almario ang timo ng Kristiyanismo at pagkaing dala ng
mga Espanyol gaya halos isakatutubo ng mga
Tagalog ang bigkas sa mga salitang tulad ng
“kandila,” “pari,” “kampana,” “kusina,”
“bintana,” at “toma.” May mga salitang halos
mahirap nang bakasin ang orihinal na anyo ng
hiniram, tulad sa “komang” na mula sa manco,
“pader” na mula sa pared, at “silahis” na mula
sa maramihang anyo ng celaje.
Ibang-iba na ang wikang Filipino ngayon sa
Pilipino noong kabataan ko at lalo na sa Ang problema, lubhang na-Espanyol ang ating
pinagbatayan nitong Tagalog nina Balagtas at dila kaya higit pa nating ginagamit ngayon ang
Lope K. Santos. May bago na halimbawang “mas” at “pero” kaysa katutubo nating “higit” at
alpabeto ang Filipino na ibang-iba sa baybayin “ngunit” o “subalit.” Kahit ang pagmumura
at sa ipinalit na alpabetong romanisado ng mga natin ay na-Espanyol. Matimpi siyang
Espanyol at kahit sa abakadang pinalaganap nakasasambit pa ng “Lintik!” o “Naku!” Higit na
noong panahon ng Komonwelt. May mga mabilis lumalabas sa ating bibig kapag nagulat,
panlapi ngayong gaya ng nakaka- at n-i sa nabigla, at lalo na kapag nagalit ang matunog na
“nakakatakot” at “nilalaman” na igigiit ng mga “Puta!” o ang binantuang “Putris!”
mambabalarila na dapat isulat na “nakatatakot”
at “linalaman.” May mga lumang salita na Napakahirap humanap ng salita na nalikha sa
nagbago ang bigkas, gaya ng “balatkayo” na panahon ng Espanyol bilang sagot sa bagong
mabilis ang bigkas sa Florante at Laura ngunit pangangailangan ng mamamayan noon.
maragsa ang bigkas sa pag-awit ni Anthony Pinakaorihinal nang halimbawa ang “kundiman”
Castelo. May mga salitang tulad ng “kaagulo” bilang pangalan sa awit na nalikha at naging
na higit na maiintindihan kung sasabihin mong popular nitong ika-19 siglo mula sa pagsasanib
“kerida” o “kabit.” ng himig Espanyol at damdaming Filipino.
Nitong lumaganap ang damdaming
Isang buháy na wika ang Filipino kaya’t hindi mapagpalaya, lumitaw ang salitang “laya” at
dapat ipagtaka ang anumang pagbabago nito sa mga anyo nitong “malaya” at “kalayaan” bilang
tunog, ispeling, balangkas ng pangungusap, at likhang pantapat sa Espanyol na libertad. Sa
iba pang aspektong panlingguwistika. Kapansin- aking saliksik, unang lumitaw sa palimbag na
pansin ito sa larangan ng bokabularyo. Totoo na paraan ang salitang ito sa salin ni Marcelo H. del
marami na tayong nalimot at hindi ginagamit sa Pilar ng “Amor Patrio” ni Rizal na nalathala sa
bokabularyo ng panahon ni Balagtas. Subalit Diariong Tagalog. Pagkaraan, ginamit ito at
higit na maraming salitang likha at hiram na naging susing salita sa hanay ng mga
napalahok sa nakaraan lamang sandaang taon ng Katipunero.
Tagalog at Filipino. Sa pamamagitan ng mga
likha at hiram na ito yumayaman ang PAGDATING NG ika-20 siglo, higit na
bokabularyo ng wikang Filipino. nagumon ang mga Tagalista sa paglikha kaysa
panghihiram. Nanghiram pa rin ang bayan ng
May mapapansin ding pangunahing paraan ng “pulis,” “istambay,” at “bulakbol” mulang
pagpapayaman sa talasalitaan ng ating wika sa Ingles. Subalit ang mga taliba ng wikang
pana-panahon. pambansa ay nagpaligsahan sa paglikha ng mga
neolohismo na gaya ng “bantayog,”
Noong panahon ng Espanyol, pinayaman ng “katarungan,” “tatsulok,” “lathalain,” at
kolonyalismo ang maraming katutubong wika sa “banyuhay.” Pinakamalaki’t pinakamatagumpay
Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  1

na proyekto sa gawaing ito ang “balarila” ni Sa aking pananaw, sinupil ng kilusang “anti-
Lope K. Santos na nagpasok sa ating wika ng purismo” ang labis na hilig sa paglikha upang
isang buong sistema ng karunungan na halos payamanin ang wikang pambansa. Dumalang pa
bumura sa alaala ng laganap na noong gramatika sa patak ng ulan ang mga opisyal na
sa Espanyol. neolohismong gaya ng “balikbayan” at
“batasang pambansa.” Dumako naman ngayon
Kung hindi lumilikha, binubuhay ng mga ang mga akademistang pasimuno ng Filipino sa
Tagalista ang mga lumang salita at nilalagyan ng lansakang panghihiram mulang Ingles at
bagong kahulugan. Ito ang naganap sa “sining,” sapilitang pagpapalaganap ng mga ito sa anyong
“moog,” at “dagitab.” O kaya’y upang muling alinsunod sa ating katutubong palabaybayan.
ipagpangaralan ang katutubong yaman ng Ibig nitong burahin kahit ang leksikon ng
sariling wika sa pagpapahayag ng mga dalumat balarila upang ipalit ang “nawn,” “sentens,” at
na gaya ng “haraya,” “tayutay,” at “agham.” At iba pang hiram sa Ingles. Sa U.P., may mga
kung manghiram man ay higit na makiling sila titser na ayaw ng “patakaran” dahil mas gusto
sa pagpapayaman mula sa ibang katutubong ang “polisiya” at “palisi”; ayaw ng “agham
wika ng bansa, gaya sa nabanggit nang panlipunan” kaya ipinilit na pangalan ng
“katarungan,” sa “lungsod” at “bansa.” kolehiyo ang “sosyal sayans”; ayaw ng matagal
nang likhang “sinupan” at marahil ng Espanyol
Tinudyo ng mga kaaway ng wika ang naturang na “artsibo” kaya’t “arkayb” ang nasa karatula
hilig sa pagtuklas at pagtitiwala sa katutubong ng kanilang silid na alay kay Cecilio Lopez.
wika. Pinakamaanghang na tudyo ang ambag ni
Senador Francisco “Soc” Rodrigo na Ang maganda, habang nagbabangayan ang mga
“salumpuwit” at “salunsuso” bilang panumbas akademista sa ispeling ng mga hiram na salita
diumano sa “silya” at “bra.” Nitong dekada mula sa wikang banyaga ay hindi nabibimbin
1970, mabubuo ang ganitong uyam at tuligsa ang pagyaman ng bokabularyong Filipino. Ang
tungo sa atake laban sa “purismo” at siya bayan mismo ang nagsasagawa ng paglikha,
diumanong tinatangkilik na uri ng wikang paghiram, pagbuhay sa lumang salita, o
pambansa sa Surian ng Wikang Pambansa. pagbaluktot sa pormal na salita. At ito naman
Napasubo ang Surian sa isang mahabang ang dapat mangyari. Hindi natin dapat kalimutan
usaping pangwika at dito pumasok ang iba’t na ang wika ay kasangkapan para sa lahat ng
ibang panukala ng inhenyeriyang pangwika na mamamayang gumagamit nito. Sinasalita ng
naglundo sa pagbago ng pangalan ng wikang mamamayan ang wika para sa iba’t ibang
pambansa mula sa “Pilipino” tungo sa layuning pangkomunikasyon Dahil dito,
“Filipino.” Naipit sa usaping ito ang matagal nagbabago ang wika alinsunod sa
nang nilulutong “wikang maugnayin” ni pangangailangan ng mga nagsasalita nito. Dili
Gonzalo del Rosario at nasayang ang kaya, binabago ng mga mamamayan ang wika
eksperimento sa wikang pang-agham at nang hindi nila namamalayan o kahit wala sa
teknolohiya ng National Science Development kanilang isip ang layuning baguhin ito. Malimit
Board at ng Araneta University. Nanaig ang nga na pumapasok ang isang salita sa
kilusang “anti-purismo” na may iba’t iba ring bokabularyo ng bayan nang hindi nila
mungkahing paraan ng pagpapayaman sa napapansin ang nagaganap na pagbabago sa
bagong wikang “Filipino.” Natatangi sa mga ito kanilang wika.
ang eksperimento sa wikang balbal at kolokyal
ng Taliba, pangunahing peryodiko noon sa Noon pa man, kahit ang mga musmos ay
wikang pambansa at kapatid ng malaganap na lumilikha ng mga salita para sa kanilang
Manila Times, ang haluhalong pangwika ni paglalaro. Sila lamang ang makaiimbento ng
Geruncio Lacuesta, at ang Filipino batay sa “pen-pen de sarapen” at “tong-tong pakitong-
language universals kuno ni Dr. Ernesto kitong” na sila lamang din ang nakaaalam kung
Constantino. ano ang ibig sabihin. Aliwan lamang para sa
kanila ang paglasap sa mga tunog ng titik at
pantig ngunit mahalaga ang naturang pag-aaliw

sa pagkalikha ng maraming tinatawag nating kodigo. Mabilis ding kumakalat ang kanilang
onomatopeya: “aliw-iw” ng batis, “alit-it” ng siit imbensiyon dahil sa impluwensiya nila sa mass
ng kawayan, “pagaspas” ng hangin o bagwis, media. Ang tawag nila mismo sa kanilang sarili
“lagaslas” ng talon, at nitong makabagong ay nagkaroon na ng mga transpormasyon, mula
panahon, “harurot” ng kotse. sa “badaf” (babae dapat) na naging “bading”
hanggang “muher” (mujer) at “swarding.” Hindi
Gayunman, ang mga tin-edyer ang tunay at rin maikakait ang halina ng kanilang makulay na
seryoso sa paglikha ng bagong bokabularyo. lengguwahe, gaya ng “imbiyerna” na malayo sa
Hindi lamang nila gustong maglaro kapag orihinal na invierna ng mga Espanyol o ng
umiimbento ng sarili nilang jargon. Nais nilang “tsugi” na hindi mo malaman kung halaw sa
maging tatak ng kanilang barkada o henerasyon Niponggo o Tibetan.
ang naiiba nilang paraan ng pagsasalita. Ang
isang leksiyon nga sa lingguwistika ay ganito: Ang mass media mismo ay nag-aambag ng
Tumatatag ang isang sistema ng paggamit sa bagong salita at malimit na dahil sa mababaw na
isang wika upang maging parang opisyal na kaalaman sa wikang ginagamit. Pinakapopular
wika ng isang tumandang henerasyon at upang na halimbawa ng ganitong katangahan ang
tangkain namang baguhin at wasakin ng “kaganapan” na mahirap nang alisin kahit sa dila
sumusunod na henerasyon. Waring bahagi ng mga kagalang-galang na Brodkaster Noli de
mismo ng generation gap ang magkaibang Castro at Joe Taruc. Hndi naman nahuhuli sa
paraan at pagpapakahulugan sa wika ng ganitong kamangmangan ang ilang
katandaan at ng kabataan. akademistang nais mag-Espanyol ngunit
mahirap usisain kung saan nila napulot na
Dahil sa kanilang saloobing rebelde, natitiyak diksiyonaryo ang “aspeto,” “imahe,” “pesante”
kong mga kabataan lamang ang panggagalingan (para sa magsasaka), at “kontemporaryo.”
ng mga binaligtad na bokabularyo. At mukhang
makikipagtagalan sa panahon ang ilan, gaya ng Gayunman, kahit ang mga nabanggit na
“astig” (tigas), “erpat” at “ermat” (father at aberasyon at ang tinatawag kong salitang
mother), “datan” (matanda), at “tsekot”(kotse). “siyokoy” ay bahagi ng masaya at masiglang
May tatak din ng barkada ang iba’t ibang naging paggamit ngayon sa wikang Filipino. Hindi
popular na paraan ng pagputol sa mga salita at mapipigil kahit ng Komisyon sa Wikang
paglalagay ng isang paboritong pantig. Filipino ang magiging iba’t ibang paraan ng
Halimbawa, “syota” (bata), “syoke” (may paggamit ng sambayanan sa kanilang wikang
kike?), at “syobi” (bisyo) na maaaring inspirado pambansa. Wika nila ito kaya’t nasa kanila
ng syomai at syopaw sa pansiterya ng kapangyarihan upang hubugin ito alinsunod sa
Chinatown. O kaya ang “dyakul” (cool?), kanilang hilig at pangangailangan. Hindi rin
“dyoga” (magang-maga o nakakadaga?), at wasto na ituring ang nalilikha ng bayan na
“dyinggel” (jingle) na maaaring bahagi ng bulgar at may mababang uri, lalo na’t kapag
paglalaro sa Tinagalog na anyo ng “dyip” at ikinompara sa isinasagawa diumanong
“dyutay.” “intelektuwalisasyon” ng mga akademista sa
wikang Filipino. Walang silbi ang anumang
Kailangan ang masusi at matiyagang paghimay pagsisikap tungo sa “pagtataas” ng nilalaman ng
sa mga naturang salitang balbal upang matuklas wikang Filipino kung hindi ito gagamitin ng
ang sistema sa likod ng mga naturang kodigo ng bayan–lalo na’t mapagkuro nila na walang
kabataan. kaugnayan sa kanilang buhay at hindi nila
kailangan. Tulad ng “japayuki” noong dekada
Gaya rin ng pangyayaring mahirap mahulaan 1980 at ng“kudeta” nitong panahon ni Cory,
ang paraan ng pag-imbento sa tinatawag tumitimo sa isip ng taumbayan ang “otso-otso”
ngayong “swardspeak” (wikang bakla). Sa tingin at “ukay-ukay” hindi lamang dahil makulay ang
ko, bukod sa kabataan, pinakamasigla ngayong anyo kundi dahil may matalik itong kaugnayan
sektor ang mga bakla sa paglikha ng sariling sa kanilang kasalukuyang karanasan. May
nasasaling itong malalim at maselang pilas ng

kanilang damdamin at gunita. Sabihin mang
baduy o tahasang baboy, wika ito ng kanilang
tunay na buhay at higit nilang tatangkilikin
kaysa mga “pragmatiks” at “sayantipik
perspertiv” sa hindi nila kailanman
maisasapusong wika ng mga “fild resertser” at
“akademiks.”
Kailangang magkatagpo ang eksperimento sa

akademya at ang malikhaing gawain sa wika ng
sambayanan. Magaganap lamang ito kapag
natutong magsalita ang mga intelektuwal at
propesyonal sa wika ng bayan. Ibig sabihin,
naipaloob ng mga tagaakademya ang kanilang
banyagang kaalaman sa daigdig ng karunungan
ng karaniwang taumbayan. Naging bahagi ng
karanasan ng bayan ang ngayo’y nasa mga
makapal at mahirap basahing aklat. At
magaganap din lamang ang pagtatagpong iyon
kapag nagbago mismo ang buhay ng taumbayan.
Halimbawa, kapag umigpaw ang kabuhayang
bansa mula sa kumunoy ng “otso-otso,” “ukay-
ukay,” at “ofw.’ Kapag luminis ang lipunan at
nawala ang “kotong,” “kurakot,” “trapo,” “pork
barrel,” at “dagdag-bawas.” Kapag... kapag...
kapag...
Pagkaraan ng lahat, nagbabago lamang naman

ang wika alinsunod sa nagbabago sa buhay ng
gumagamit nito. Tulad ng halaman, lumalago
ito’t namumulaklak kapag mataba ang lupa’t
mapagpala ang kaligiran. Nababansot ito’t kulu-
kulubot ang dahon kapag tumubo sa burak at
puro peste ang nakakapit. (Pinagkunan:
http://www.sawikaan.net/sapagkat_buhay.html)
Maraming Wika, Matatag na
Bansa
ni Ricardo Ma. Nolasco Ph.D.
Isa pong karangalan at pribilehiyo para sa akin

at sa Komisyon sa Wikang Filipino na
maimbitahan at makapagsalita sa inyong

kumperensya. Ang ibabahagi ko sa inyo magkakaibang mga layunin: para sa literasiya at
ngayong umaga ay tungkol sa bisyon, direksyon edukasyon ng ating mamamayan; para sa
at mga programa ng KWF para sa susunod na layuning pangkultura at intelektuwal; para sa
tatlong taon, o hanggang 2010. Ibinabahagi ko pagkakakilanlan at etnisidad; para sa
ang mga ito sa inyo sa pag-asang yayakapin pakikipagtalastasan sa loob at labas ng bansa;
ninyo ang nasabing mga bisyon, direksyon at para sa pag-unlad na pang-ekonomiya; at para sa
programa bilang sarili ninyong bisyon at kaisahan at katatagang pampulitika.
programa.
Gusto naming isipin na lipas na ang panahon na
Kamakailan lamang ay nagkasundo ang ang mga gawain ng komisyon—sa katotohanan
pamunuan ng KWF na baguhin ang aming o sa karaniwang pagkakaalam– ay eksklusibong
bisyon. Ang pangarap namin ay: "maging sentro nakatuon sa wikang pambansa, sa kapabayaan
ng kapantasan sa mga wika at literatura ng mga ng mahigit na 170ng wika ng ating bansa at
Pilipino." Umaalinsunod ang pangarap na ito sa nang walang makatotohanang pagsasaalang-
aming mandato na paunlarin, palaganapin at alang sa isa pang opisyal na wika ng bansa, ang
panatilihin ang mga wikang ginagamit ng mga Ingles, o sa mas eksaktong pormulasyon, ang
Pilipino sa iba't ibang larangan. Philippine English.
Ang ganitong bisyon at misyon ay pag-amin na Ito ang landas o linya ng "isang bansa,
bagamat ang KWF ay siyang opisyal na maraming wika", na siyang simulain ng
ahensyang pangwika ay malayo pa rin ito sa kasalukuyang tema ng buwan ng wika 2007, na
pagiging tunay na sentro ng kapantasan at "maraming wika, matatag na bansa."
kaalaman sa mga wika at panitikan ng mga Ano ang batayan at katwiran ng "maraming
Pilipino. Ang itinatayo namin ay isang sentro ng wika, matatag na bansa"?
impormasyon, dokumentasyon at pananaliksik; Ang batayan at katwiran ay may kinalaman sa
na may kuwerpo (corps) ng mga mananaliksik pagiging multilinggwal at pagiging multikultural
na may mataas na kakayahan sa linggwistika at ng mga Pilipino. Sa halip na isang disbentahe,
applied na linggwistika (hal. pagtuturo ng wika) itinuturing ng komisyon na napakalaking
at pagsasaling-wika; isang sentro na katatagpuan bentahe ang pagkakaroon ng Pilipinas ng
at naglalaman ng lahat ng mga pag-aaral at akda mahigit na 170ng wika. Pangsampu tayo sa
tungkol sa mga wika ng Pilipinas; isang sentro pinakamaraming wika sa buong daigdig, sa
na may kamalig ng mga datos sa ibat ibang kabila ng palasak at mapangmenos na palagay
wika, at sa ibat ibang genre, kasama na ang na ang mga wikang ito'y pawang mga dialekto
audio at video recording ng mga pangyayaring lamang. Ang natural na kundisyon ng
komunikatibong may mga anotasyon at karaniwang Pilipino at ng karaniwang
komentaryo; isang sentro na lumilikha ng mga mamamayan ng daigdig ay hindi lang iisa ang
orihinal at huwarang mga diksyunaryo, alam nitong wika. Sa karaniwan, ang Pilipino at
gramatika, ortograpiya, iskolarli na mga ang karaniwang tao sa daigdig ay may alam na
babasahin, materyales sa literasiya at reperensya dalawa o mahigit pang wika. Si Hesukristo ang
sa pagtuturo sa magkakaibang disiplina; at isang pinakamainam na halimbawa ng pagiging
sentro na dalubhasa rin sa teknolohiyang pang- multilinggwal, sapagkat marunong siya ng
impormasyon at pangkomunikasyon upang Aramaic, ng Hebrew, Griyego at Latin. Si
magampanan ang gawain ng pagpapaunlad, pangulong GMA ay mainam na halimbawa ng
pagpapalaganap at pagpapanatili ng mga wika sa isang Pilipino. Maalam siya sa Kapampangan,
Pilipinas. Sinebwano, Ilokano, Tagalog, Ingles at
Espanyol. Dahil sa katotohanang ito, ang ideya
Ang katwiran para sa pangarap naming ito ay at pangakong pag-unlad sa ilalim ng isang
nagmumula sa aming pagkilala sa kahalagahan sentralisadong nasyon-estado na may iisang
ng mga wikang ginagamit ng mga Pilipino—ang sentralisadong wikang pambansa ay naglalaho.
wikang pambansa, ang mga wikang panglokal at
mga wika na pang-ibayong dagat— para sa

Gayunpaman, mayroon tayong wikang na magkakaibang wika. (Maging ang mga
pambansa. Ito ang wikang Tagalog na nang Tagalog sa Batangas at Bulakan ay nanghihiram
dahil sa kumbinasyon ng mga sirkumstansyang din at nagko- code-switch.) Gaya ng nabanggit
historikal, pang-ekonomiya at sosyopulitikal ay sa itaas, ang pagkakaunawaan at ang gramatika
naging komon na wika ng magkakaibang ay higit na mapagpasyang batayan. Idagdag pa
etnolinggwistikong grupo ng ating bayan. Ang rito ang katotohanan na karamihan ng mga
kasalukuyang Filipino ay ang dating wika ng Pilipino ay tumatawag pa rin sa wikang
Katagalugan na naging pambansa. Ang Filipino, pambansa na "Tagalog". at madaling
kung gayon, ay ang pambansang linggwa maintindihan kung bakit kakaunti lamang,
prangka. maliban sa kakarampot sa akademya, ang
Kung batayang panglinggwistika ang pag- naniniwala na ang "Tagalog" at ang "Filipino"
uusapan, ang wikang pambansa at ang Tagalog ay "magkaibang wika."
ay nabibilang sa iisang wika. Ang unang batayan
sa pagsabi nito ay ang tinatawag na mutual Pero may isang malaki at hindi matatawarang
intelligibility. Ang isang nagsasalita ng pagkakaiba ang wikang Tagalog noon at ang
"Filipino" at ang isang nagsasalita ng Tagalog ay wikang pambansa ngayon. Ang kasalukuyang
magkakaunawaan. Kung gayon, nagsasalita sila wikang pambansa ay ang pangalawang wika ng
ng isang wika. nakararaming Pilipino. Mas marami nang
Pilipino ngayon na marunong mag-Tagalog pero
Ang ikalawang batayan ay ang gramatika. Ang hindi ito ang kanilang kinagisnan o unang wika.
gramatika ng umiiral na "Filipino" ay walang Ito ang pangalawang wika nila. Ito ang isa sa
pinag-iiba sa gramatika ng Tagalog. Totoong sa tampok na dahilan sa pagtawag dito ng ibang
ilalim ng konstitusyon, ang wikang Filipino ay pangalan—Filipino. Ito rin ang panlipunang
kailangang nakasalig sa mga umiiral na wika sa batayan sa paglitaw ng mga pasalitang barayti
Pilipinas. Pero, sa ngayon, ang gramatika ng ng "Filipino"; mga barayti na hindi lamang
wikang pambansa ay yaong sa Tagalog. Tingnan limitado sa Katagalugan at Kamaynilaan, kundi
lamang ang mga panlapi (-um-, -in, -an, at i-) at sumasaklaw sa Davao, Iloilo, Cebu, Baguio,
ang mga gramatikal na pananda ( i.e. ang, ng, sa) Angeles, Cagayan de Oro, Zamboanga City at sa
at mga partikulo (i.e. pa, na, kung, daw, kasi). ibang punong sentrong lungsod kung saan
Hindi ba magkapareho lang sa mga panlapi at nagtatagpo ang magkakaibang grupong etniko.
gramatikal na pananda at partikulo ng tinatawag Sa ngayon, ang barayting pinakaprestihiyoso ay
na "Filipino"? Walang panlapi o gramatikal na ang barayti sa Metro Manila at kanugnog na
elementong galing sa Ilokano, Sebwano, Ilonggo mga lugar, na siyang itinuturo ngayon sa mga
at sa ibang malalaking wika ang may matatag na paaralan at pinalagaganap ng masmidya. Pero
katayuan sa wikang pambansa. hindi maipupuwing na ang wikang Tagalog ay
naging pambansa na.
May ilang teorista sa akademya na
nagpapalaganap ng ideya na ang kaibahan ng Ang ganitong mga katotohanan, sa aking
"Filipino" sa Tagalog ay ang pagiging "malaya" palagay, ay hindi nalingid sa mga gumawa ng
ng una, at ang pagkapurista ng huli. Ang mga probisyong pangwika sa ating konstitusyon.
ibinibigay nilang halimbawa ay ang pagkakaiba Nanalig sila na habang nalilinang, ang wikang
ng leksikon ng "Filipino" at ng "Tagalog", gaya pambansa ay dapat payabungin at pagyamanin
raw ng "fakulti", sa halip na "guro", "kolehiyo" pa salig sa umiiral na mga wika sa Pilipinas at sa
sa halip na "dalubhasaan", "miting" sa halip na iba pang wika. Idineklara din nila ang wikang
"pulong" atbp. Kinikilala ng KWF na ang Filipino at ang wikang Ingles bilang wikang
"purismo" at "Tagalismo" ay mga hadlang sa opisyal, pero hindi nila kinaligtaan na ipahayag
pagpapaunlad ng wikang pambansa. Subalit, din na ang mga wikang pangrehiyon ay
kailangan ding alalahanin na hindi panghihiram pantulong na wikang opisyal at midyum ng
ng dayuhang leksikon o leksikon buhat sa iba pagtuturo. Higit sa lahat, tiniyak nila ang
pang wika ng Pilipinas ang batayan sa pagtatayo ng isang komisyon na "magsasagawa,
pagklasipika ng dalawa o mahigit pang barayti mag-uugnay at magtataguyod" ng mga

pananaliksik hindi lamang sa wikang pambansa, Lubuagan lamang ang may first language
kundi sa iba pang mga wika ng mga Pilipino. component, ibig sabihin, ang unang wika ay
Ang ganitong mga probisyong pangkonstitusyon siyang ginamit na midyum ng pagtuturo sa
ay nagkaroon ng katuparan sa pagkakapagtibay naturang eskuwelahan, kahit sa science at math.
ng RA 7104 na siyang lumikha sa Komisyon sa Ang natitirang siyam na dibisyon ay sumailalim
Wikang Filipino. sa regular na edukasyong bilinggwal. Ipinakikita
ng reading test na ang distrito ng Lubuagan ang
Ang lohika ng patakarang multilinggwal sa nakapagtala ng pinakamataas na marka sa
pagpapaunlad ng mga wika sa Pilipinas ay unti- English (76.5%) at Filipino (76.44%). Ang
unting tinatanggap ngayon ng mas maraming pumangalawa na distrito ay ang Tinglayan na
mananaliksik sa wika at/o tagagawa ng nakaiskor ng 64.5% sa English at 61.4% sa
patakaran sa ating pamahalaan. Nitong Filipino. Ang pumangatlo naman ay ang Pasil,
kamakailan, may isang grupo ng mga na nakaiskor ng 51.9% sa English at 47.7% sa
mananaliksik ang naglabas ng KRT 3 Filipino.
Formulation of the National Learning Strategies
for the Filipino and English Languages na Ang ganitong mga ebidensya ay nagpapatotoo
nagmumungkahi sa pamahalaan na: para sa na maaaring gawing tulay ang lokal na wika
ECCD (3-5ng taon), ang paggamit ng wika ng upang matutuhan ang English at Filipino. Ang
bata sa day care center. Gagamitin ang Filipino totoo'y maraming mga pag-aaral ang
at English (at Arabic) sa mga istorya at nagpapakita na ang paggamit ng wikang hindi-
panitikan; sa- bata ay hindi makatutulong manapa'y
para sa Grade 1 hanggang 3, ang paggamit ng makasasama pa nga sa pang-akademikong
wika ng bata bilang midyum ng pagkakatuto performance ng bata. Mahalagang banggitin
para sa lahat ng subject. Gagamitin ang Filipino muli ang mga napatunayan sa pananaliksik ni
at English (at Arabic) bilang magkahiwalay na Taufeulangaki (2004): ang mga bata ay
subject para sa oral language development; nangangailangan ng pinakamababa na 12ng taon
para sa Grade 4 pataas, Filipino bilang midyum upang matutuhan ang kanilang unang wika; ang
ng pagtuturo para sa Makabayan at subject na mga bata ay hindi natututo ng pangalawang wika
Filipino at/o panitikan at English bilang midyum nang mas mabilis kaysa mga matanda; ang may
sa Math at Science. Gagamitin ang wika ng bata edad na bata ay may higit na kasanayan sa
bilang pantulong na wika; samantala, sa pagkatuto ng pangalawang wika; mas importante
sekundarya, magtuturo ng mga language elective ang pag-unlad pangkognitibo ng bata kaysa
sa wika ng bata, wikang pangrehiyon, Arabic at paghantad sa ikalawang wika; Sa isang hiwalay
anumang wika sa ibayong dagat; Ayon sa na artikulo, nabanggit ko na ang eksklusibong
nasabing dokumento: "(c)ontrary to being a paggamit ng Ingles at Filipino ay nagresulta sa
hindrance, the languages of children must be tinatawag ni Smolicz, Nical and Secombe (2000)
considered as enabling factors on which student na inferiorization ng iba pang wika sa Pilipinas.
learning and achievement can be based. The use Ninanakaw ng kasalukuyang patakarang
of the mother tongue in learning has been found bilinggwal ang wika ng bata at hinahalinhan ito
to be the most effective way to bridge learning ng isang wikang di-pamilyar at tiwalag sa
in all subject areas including the development of kanilang kultura at karanasan. Ang mensahe ng
future languages. This is a generalization based bilinggwal na edukasyon sa marami nating mag-
on numerous experiences of other multilingual aaral ay walang kuwenta ang kanilang
countries as well as empirical studies conducted kinagisnang wika. Sa halip na tingnan bilang
in the Philippines." resource at pundasyon ng panimulang kaalaman,
itinuturing ang pagkakatuto ng wikang sarili na
Ang isang halimbawa ng empirikal na pag-aaral isang malaking kakulangan o deficiency, o
na nagbibigay-balidasyon sa bisa ng dikaya'y kapansanan. Sa halip na pagmamahal at
multilinggwal na patakaran ay ang resulta ng pagpapahalaga sa sariling kultura't wika,
2006 NAT Grade 3 reading test sa dibisyon ng pagkutya at pagmamaliit sa sarili ang itinuturo
Kalinga. Sa sampung distritong ito, tanging ang ng kasalukuyang patakaran.

wika 2007 ay: "Maraming wika, matatag na
Sinusuportahan ng KWF ang anumang bansa."
kampanya na papaghusayin ang kasanayan sa
Ingles ng ating mga estudyante. Pero kailangang Ang multilinggwal na adhikain ng KWF ay
linawin na ang pinakamabisang paraan ay ang hindi lamang naipapahayag sa taunang
pagturo dito bilang pangalawang wika. Ibig pagdiriwang ng buwan ng wika at pagkilala sa
sabihin nito, magsimula sa kinagisnang wika sa mahusay na mga akdang pampanitikan, kundi sa
unang mga grado. Kapag mabulas na at matatag mga pangmatagalang programa at proyektong
na ang kasanayang pangliterasi at pangkognitibo inako nitong isakatuparan.
ng estudyante sa kinagisnang wika at kultura,
ipakilala ang Ingles at ang Filipino bilang mga Ang mga programa't proyektong ito ay
subject. Sa paglaon ay maaari na ring ituro ang naglalayon na makamit ang sumusunod na
iba pang subject sa Filipino at Ingles. pagbabago sa ating kapaligiran: ang pagpabor ng
Gayunpaman, ang katatasan sa Ingles ay hindi opinyong publiko sa multilinggwalismo.
makakamtan lamang sa eskuwelahan. Sa labas Hanggang ngayon, marami pa rin ang
ng eskuwelahan, kailangang magkaroon ang naniniwala na hindi na kailangang pag-aralan
mga estudyante ng mga modelo o huwaran sa ang wikang pambansa o ang ating mga lokal na
pagsusulat at pagsasalita ng mabuting Ingles, at wika sapagkat "alam na natin ito." Laganap pa
kasabay nito ng mga pagkakataon para magamit rin ang maling pag-iisip na ang pagkakaroon ng
ang kanilang kasanayan sa Ingles. Sa isang wika ay mapagpasya sa pagbubuo ng isang
kasalukuyan ay walang sapat na motibasyon at bansa.
oportunidad maliban sa eskuwelahan upang
mapaunlad ng mga estudyante ang kanilang Upang pumabor ang opinyong publiko sa
kasanayan sa Ingles, laluna sa pagsasalita nito. multilinggwalismo, plano naming magbigay ng
napapanahong mga impormasyon sa OP,
Ang komitment ng KWF sa "isang bansa, DEPED, CHED, ang Kongreso at iba pang
maraming wika" ay makikita sa tema at saklaw ahensya ng gobyerno tungkol sa mga bagay na
ng nakaraang patimpalak na idinaos noong may kinalaman sa wika. Makatwiran lamang na
Buwan ng Wika 2006. Sa simula't sapul ay ang unang benepisyaryo ng aming mga
nakasanayan na namin na magdaos nang taunan pananaliksik ay ang pamahalaan na rin.
ng isang patimpalak lamang, ang tradisyunal na
Gantimpalang Collantes sa sanaysay sa wikang Gusto rin naming lumikha ng bagong mga
Filipino. Noong 2006, sa kauna-unahang kaalamang pangwika at pampanitikan. Nais
pagkakataon ay nagdaos ang KWF ng naming palakasin ang: Philippine Lexicography
magkakahiwalay na mga timpalak sa pormal na program, Philippine Grammars Program, ang
pagsulat sa Sebwano (tula at maikling kuwento), National Translation Program, ang Phonology,
Iloko (tula at maikling kuwento), Hiligaynon Phonetics and Ortography Program, mga
(maikling kuwento) at Pangasinan (tula). Ang proyekto sa literasiya at pagtuturo ng wika;
nagwaging mga akda ay nakatipon ngayon sa Philippine Language Mapping Project;
isang akda na pinamagatang Ani ng Wika 2006. Bibliography of Philippine Languages project;
Ang tema ng buwan ng wika 2006 ay: "Ang Endangered Languages Program; Philippine
buwan ng wikang pambansa ay buwan ng mga corpus;
wika ng Pilipinas."
Gusto rin naming palaganapin sa publiko at
Ngayong taong 2007, pinalawak namin ang stakeholder ang impormasyon at kaalamang
saklaw ng patimpalak para makasama ang Bikol pangwika at pampanitikan. Kayá namin
(maikling kuwento at sanaysay), Samar-Leyte itinatayo ang: Library and Archives of
(tula at maikling kuwento), Kapampangan (tula), Philippine Languages; pinapataas ang kantidad
Meranaw (sanaysay), Maguindanao (sanaysay) at kalidad ng mga publikasyon; nagdadaos ng
at Tausug (sanaysay). Ang tema ng buwan ng mga seminar, workshop, lektyur, at iba pang
aktibidad na pang-edukasyon; pinapaganda ang

aming website; nagkakaloob ng mga research
grants o tinutulungan ang mga stakeholder na
makakuha ng mga research grants; nagtatayo ng
mga language councils sa mga rehiyon;
pinalalakas ang mga kakayahang pang-IT at
pampananaliksik, at sinisikap na magkaroon ng
sarili naming tahanan at gusali.
Sa pagwawakas, nais kong ibilin sa inyo ang

sinabi ng isang katutubong Amerikano, isang
American Indian, tungkol sa relasyon ng wika at
ng buhay. Aniya, kailangan natin ang wikang (Keynote na Talumpati sa 2007 Nakem
dayuhan para mabuhay sa kasalukuyang Conference, Mariano Marcos State University,
panahon. Pero kailangan natin ang wikang sarili, Mayo 23, 2007)
para mabuhay nang habampanahon.
Kung Paano Pahalagahan ang
Magandang umaga sa inyong lahat. Ating mga Wika
ni Ricardo Ma. Nolasco Ph.D.
Ang pambansang wikang tinatawag na Filipino

ay isang kumbinyenteng kasangkapan para sa
pakikipagtalastasan ng mga grupong etniko.
Maaaring magtungo sa alin mang lugar sa bansa
at makipag-usap sa kapwa Pilipino sa
pamamagitan ng wikang ito. Ayon sa sensusng
2000, 65ng milyon sa 76 na milyong Pilipino
ang nagsasalita at nakakaunawa ng Filipino.
Gayon man, hindi pinapansin ng mga tao ang

katotohanang karamihan sa mga Pilipino ang
nagsasalita ng Filipino o Tagalog bilang
pangalawang wika. May 22ng milyon lamang
ang nagsasalita nito bilang unang wika. Doble
ng bilang na ito o mga 43ng milyon ang
nagsasalita nito bilang pangalawang wika.
Maaaring hindi kasinghusay sa wikang ito ang

mga di-taal na Tagalog kumpara sa kanilang
unang wika. Ito ang dahilan kung bakit bantulot
ang ilang pangkat na yakapin ang Filipino.
Napipilitan lang sila. Mas gugustuhin nilang
mag-Ingles sapagkat ito ay pangalawang wika

ng lahat. Bukod dito, mas prestihiyoso ito kaysa nakapagsasalita nito o iyong mga Inglesero ay
sa Filipino. hindi makabayan.
Sa kasaysayan ng ating bansa, may natatanging Ganyan din ang palagay ng ating mga
pribilehiyo ang Tagalog kumpara sa ibang mga kababayan. Sa surbey ng Social Weather Station
wika, maliban sa Ingles. Noong 1937, idineklara noong 1996, 62% ng mga Pilipino ang
ang Tagalog bilang “batayan” ng wikang sumasang-ayon na napakahalaga para sa isang
pambansa. Ibig sabihin, ito ang wikang tunay na Pilipino ang makapagsalita ng Pilipino.
pambansa. Noong 1959, pinalitan ito ng Kalahati ng mga Bisaya (55%) ang sumang-
Pilipino. Noong 1987, muli itong pinangalanang ayon sa pahayag na ito. Gayon din ang 67% ng
Filipino na may “F”. Itinalaga rin itong isa sa mga Mindanaons sa mga pook na urban.
mga opisyal na wika at midyum ng pagtuturo.
Ang mga wika ng rehiyon ay tinawag na mga Kung gayon, dapat nating itanghal na mga
pantulong na wika sa pamahalaan at sa bayani ang mga Hapon na nanakop sa ating
edukasyon. bansa noong mga 1940. Noong panahong iyon,
ginawa nilang Tagalog ang pangunahing
Ang pagkakaroon ng isang pambansang wika ay midyum ng pagtuturo, kasabay ng Nihonggo.
hindi nangangahulugan ng pagtalikod sa una o Ipinagbawal nila ang paggamit ng Ingles.
pangalawang wika. Hindi rin ito pagwawalang- Masyadong kakatwa ang argumentong ito kaya
halaga sa ibang mga wika ng Pilipinas. hindi na ito dapat talakayin pa.
Paano ba winawalang-halaga ang isang wika? Winawalang-halaga rin natin ang ating mga
wika kung nananalig tayo sa kasabihang “isang
Ang isang paraan ay tawagin mo itong bansa, isang wika.” Nangangahulugan ito ng
“diyalekto”. Sa pamamagitan ng tawag na isang sentralisadong estado-bansa na may isang
“diyalekto” ay pinabababa natin ang katayuan istandardisadong wika para sa mga opisyal na
ng mga wikang di-Tagalog bilang lehitimong gampanin at edukasyon. Di lang iilan ang ang
paraan ng pagpapahayag. Nababawasan ang sumusuporta sa Ingles upang maging wikang
pangangailangang matutuhan ang mga ito. iyon; ang katwiran nila ay ito raw ay para sa
Sapagkat Tagalog ang pambansang wika, ang globalisasyon at modernisasyon. Giit naman ng
mga akdang pampanitikang nasusulat dito ay iba, dapat ay Filipino sapagkat ito ang wikang
siyang itinuturing na pambansang panitikan. pambansa at tayo raw ay mga Pilipino.
Ang pinakamagagaling na manunulat sa Tagalog
ay tinataguriang mga pambansang manunulat. Wala sa mga paniniwalang ito ang tumutugma
Samantala, ang panitikang di-Tagalog ay sa realidad sa Pilipinas at sa daigdig. Sa
itinuturing na panitikang “pangrehiyon” o Pilipinas, ang karaniwang Pilipino ay
“bernakular” at ang pinakamagagaling na nakakapagsalita ng tatlo o apat na wika, maliban
manunulat dito ay itinuturing na mga manunulat sa mga Tagalog na ang alam ay ang wikang
na “pangrehiyon” o “pambernakular”. sarili at Ingles. Sa mundo, karaniwan ang may
alam na dalawa o higit pang wika; samantalang
Tingnan naman natin ang kalagayan ng mga di- pambihira naman ang may alam lamang na isang
Tagalog. Matiyagang pinag-aaralan ng dayong wika. Mayroong 200ng nasyon-estado subalit
Ilokano o Bisaya ang wika ng Kamaynilaan may mahigit sa 6,000ng wika. Ibig sabihin,
samantalang parang walang pakialam sa lokal na maraming bansa ang may mamamayang
wika ang dayong Tagalog. marunong ng mahigit sa isang wika. Ang
European Union ay may dalawampu’t tatlong
Isa pang paraan ng pagwawalang-halaga sa opisyal na wika. Ang Canada ay Pranses at
isang wika ay ang pagsasabi na ang sinumang Ingles ang mga opisyal na wika. Kahit ang
nagsasalita ng wikang pambansa ay Estados Unidos ay walang nakitang
awtomatikong nagiging makabayan. pangangailangang magproklama ng isang
Nangangahulugan ito na sinumang hindi wikang pambansa.

wika. Ang Tagalog at Ingles ay itinuturo bilang
Ang batas na nagpapairal sa patakarang mga asignatura. Nagtutulungan sa proyektong
pangwika ay ang Republic Act 7104. Ito ang ito ang Kagawaran ng Edukasyon, ang Summer
batas na nagtatatag sa Komisyon sa Wikang Institute of Linguistics at ang pamayanan ng
Filipino at nagtatakda rito upang “magsagawa, Lubuagan. Nakakagulat ang resulta ng
mag-ugnay at magpalaganap ng mga pagsusulit sa pagbasa sa sangay ng Kalinga
pananaliksik para sa pagpapaunlad, noong 2006. Ang mga mag-aaral ng Lubuagan
pagpapalaganap at preserbasyon ng Filipino at ay nagtala ng pinakamataas na iskor sa English
ng ibang mga wika ng Pilipinas.” Ang (76.5%) at Filipino (76.44%), kumpara sa mga
patakaran ay paunlarin at payamanin ang wikang mag-aaral ng mga distritong tinuruan sa
pambansa batay sa mga umiiral na wika at bilinggwal na sistema.
ibang mga wika ng Pilipinas. Sa ibang salita,
magkapantay sa wikang pambansa ang halaga Paano natin pinahahalagahan ang ating mga
ng mga lokal na wika at hindi sunud-sunuran wika?
dito. Ang ideya ay palakasin ang mga lokal na
wika upang mapalawak ang kaalaman at Ang una at pinakamahalagang hakbang ay ang
batayang panlinggwistika ng ating pambansang baguhin ang ating saloobin sa ating mga wika.
wika. Ituring nating yaman sa halip na pabigat ang
ating mga lokal na wika upang mabigyan ng
Ang pinakamahusay na paraan upang edukasyon ang ating lipunan at mapaangat ang
mapawalang-halaga ang ano mang wika ay ang pamumuhay ng mamamayan.
pagbabawal na gamitin ito sa sistema ng
edukasyon. Dala ng mga bata sa paaralan ang Kailangan natin ang isang wikang pambansa
wika ng kanilang tahanan at pamayanan upang pero kailangan din natin ang ating mga lokal na
burahin lamang ng sistemang bilinggwal. wika at ang mga wika ng lalong malawak na
Paboritong pormula ang pagmultahin o talastasan (i.e. Ingles at Espanol). Sa
parusahan ang mag-aaral dahil sa pagsasalita ng pamamagitan ng mga wikang ito, nabubuo natin
kanilang sariling wika. Akala tuloy ng mga bata, ang ating etnisidad at kasabay nito ay nakikilala
hindi mahalaga ang kanilang wika’t kultura at ang ating pagka-mamamayan ng bansa at ng
kung gayo’y hindi dapat palaganapin. Ang daigdig. Natutulungan tayong mag-isip nang
mahalaga lamang ay ang mga wikang global at kumilos nang lokal.
ipinagagamit sa buong bansa at ang kaalamang
nakasulat dito. Ang katutubong mga sistema ng kaalamang
nakaimbak sa mga lokal na wika ay
Ang karaniwang dahilan kaya hindi nagkokomplemento sa ating kaalaman sa agham
ipinagagamit sa paaralan ang mga wika ng bata at teknolohiya ng Kanluran. Ang pinagsamang
ay: nagkakawatak-watak daw tayo dahil dito, at kaalamang ito ay tumitiyak na ano mang
hindi raw ito praktikal sapagkat napakarami kaunlarang maidudulot nito ay magiging
nating “diyalekto”. Walang pagkakaisa kapag pangmatagalan at makakalikasan.
walang paggalang sa kultura at wika ng bawat Ang ating mga bata ay may karapatang matuto
isa. May mapupulot tayo sa karanasan ng Papua sa wikang kanilang kinagisnan. Napatunayan
New Guinea. Ang Papua New Guinea ang may nang sa pamamagitan ng mga wika ng tahanan
pinakamaraming wika sa daigdig, umaabot sa at lokal na kultura ay napapadali ang
mahigit sa 800. Subalit hindi ito naging hadlang pagkakatuto ng bata sa eskuwelahan. Nagsisilbi
upang makabuo ng materyales sa literasiya sa ring tulay ang mga ito upang epektibong
saikatlo (1/3) ng mga wika nito. Kung kaya nila, makabisa ang ibang wika, gaya ng ipinakita sa
kaya rin natin. Lubuagan. Nagkakaroon ng paggalang sa sarili
Huwag na tayong lumayo. Ang Lubuagan ay ang isang mag-aaral kung ang kanyang mga
isang distrito ng Kalinga na ang midyum ng karanasan at ang wikang ginagamit niya sa
pagtuturo para sa mga araling pamprimarya pagpapahayag ng mga iyon ay tinatanggap o
kahit sa agham at matematika ay ang lokal na kinikilala. Mula sa kaalamang ito, ang bata ay

natututo, nakapagdaragdag ng bagong mga
konsepto at nakakabuo ng mas malalim at
Ang Filipinolohiya at ang
abstraktong ideya. Isyu ng Filipino Bilang
Kasabay nito, ang ating mga mamamayan ay Disiplina
dapat na mabigyan ng pagkakataong matuto ng ni Pamela C. Constantino
wikang pambansa at ng ibang mga wika ng
lalong malawak na komunikasyon gaya ng
Ingles. Dapat silang mabigyan ng pagkakataon
na masubukan ang kakaibang mga posibilidad
na ibinibigay ng ekonomiyang pambansa at
global. Ang dibersidad pangwika ay hindi
nangangahulugan ng kawalan ng pagbabago sa
katutubong kultura. Ang papel na ito ay pagtalakay sa isyu kaugnay
ng sakop o saklaw ng disiplinang Filipino at
Sa pagpapahalaga sa ating unang wika, kabuluhan o kaugnayan nito sa pagtuturo at pag-
napapahalagahan din natin ang ating aaral ng Filipino sa kalahatan. Susubukin nitong
pangalawang wika, ang Filipino at Ingles. Ito ay linawin at talakayin ang mga tanong na: isa bang
unang hakbang para muling makontrol ng ating disiplina ang Filipino? Kung disiplina, ano ang
mamamayan ang kanilang kapaligiran at ang saklaw, metodohiya at lapit nito? Saang
kanilang likas na karapatang mabuhay. kategorya ng pag-aaral ito nabibilang—syensya,
agham panlipunan o humanidades?
Disiplina, Larangan at Asignatura
Sinasabing ang disiplina ay isang erya ng

kaalaman o karunungang pantao na nadebelop sa
mga unibersidad para sa layunin ng pagtuturo at
reserts (Lawton & Gordon 1993: 73-74).
Karaniwan, iniuugnay ito sa learned journals at
mga nakasulat at di-nakasulat na mga istandard
at code of practice.
Sa panahong medyebal, iilan lang ang mga

larangan gaya ng pilosopiya, syensya, at
matematika. Sa pagdaan ng panahon, naging
komplikado ang mga pag-aaral dahil sa pagdami
ng mga idea, konsepto at mga impormasyon.
Nadagdagan ang mga larangan. Dumami rin
ang mga lapit at perspektiba sa pag-aaral.
Halimbawa, mula sa mga tradisyunal at
istruktural na pag-aaral, nagkaroon ng mga pag-
uugnay ng mga kaisipan sa tao at lipunan.
Kaya’t pumasok naman ang mga applied na pag-
aaral. Sa ngayon, nakaparami nang mga erya o
larangan. Ang ibang erya ay itinuturing na sub-
erya kung minsan. Ang iba ay itinuturing lang
na asignatura pero itinuturing naman ng iba na
erya at kung minsan ay sub-erya. Bakit ganito?
May mga kalituhan nang nangyayari pagdating
sa terminolohiya at saklaw kaugnay ng salitang

disiplina. Yung iba tuloy, ayaw nang gamitin hindi raw alam kung ano ito, saan ito patungo o
ang salitang disiplina, sa halip ay field o ano ang silbi nito.
larangan. Nangyayari ang mga ganito dahil may
mga erya na nadedebelop nang mabilis kaysa iba Pumasok pa ang mga terminong interdisiplina at
kung kaya’t gustong mahiwalay sa dating multidisiplinari na lalo pang nagpagulo sa utak
sumasaklaw dito. ng mga tao. Tinatawag itong larangan at kung
minsan ay lapit o perspektiba. Sa
Halimbawa, itinuturing ang linguistics, ang interdisiplinaryong larangan o lapit, ang dalawa
science of language, bilang disiplina. May mga o higit pang disiplina ang nagsusuri sa isang
nagpapalagay na may dalawang lapit (approach) komon na paksa para hanapan ng komon na
dito, ang theoretical at applied. May tinuturing relasyon sa isa’t isa. Samantalang sa
naman sa applied linguistics na isang sub-erya o multidisiplinari na lapit, hiwalay na sinusuri ang
sangay ng linguistics. At may itinuturing din bawat disiplinari ayon sa sarili nitong perpektiba
dito na hiwalay ang erya o disiplina. Ang ang isang komon na paksa.
applied linguistics ay binubuo ng mga
pangunahing erya gaya ng sociolinguistics, Isyu ng Filipino Bilang Disiplina
psycholinguistics, neurolinguistics. Sa
pagdating ng panahon, parami pa nang parami Ano ngayon ang kaugnayan ng mga nabanggit
ang saklaw nito, gaya ng contrastive linguistics, sa pagtalakay natin ngayon—ang Filipino bilang
translation, language education at iba pa. disiplina?
Gayunman, may mga nagpapalagay na ang
linguistics ay wala nang iba kundi linguistics May mga isyu na lumalabas ukol dito. Dati, ang
proper (teoretikal, istruktural). Para naman kay Filipino ay itinuturing bilang isa lang subject at
Chomsky, ang linguistics o “tunay na wikang panturo sa akademya, maliban pa sa
linguistics” ay psycholinguistics batay sa pagiging wika, wikang pambansa at wikang
kanyang mga sinulat kaugnay sa universal opisyal. Dahil na rin sa pagiging wikang
grammar mula naman sa kanyang innateness pambansa nito, bumuo ng mga kurikulum sa
theory of language. Para namay kay Labov mga eskwelahan, una sa larangan ng edukasyon
(1972), ang linguistics ay sosyal kaya redundant (BSE, BSEE) at paglaraan sa larangan ng liberal
na tawagin pang sociolinguistics. May mga arts (BA). Sa BSE, binigyang-diin ang metodo
pagdududa rin kung ang sociolinguistics at ng pagtuturo samantalang sa BA ay laman o
psycholinguistics ay applied linguistics nga paksa. Itinuturo ang grammar ng Filipino sa
dahil may sarili itong metodolohiya, “self- parehong kurikulum. Kung minsan ay hinahati-
contained” ito, ika nga, at mapahati pa sa hati ito sa bawat subject para lang dumami ang
teoretikal at applied. Kaya’t may bumabanggit maituturo (e.g. ponolohiya, morpolohiya,
ng teoretikal na sociolinguistics at applied pantukoy, verb, at iba pa). Nang lumaon,
sociolinguistics. Lumalabas na parang hiwalay dinagdagan pa nito ng linguistics, panitikan,
na disiplina ito. malikhaing pagsulat, at pagsasalin. Pagkaraa’y
nasama na rin ang leksikograpi at pagpaplanong
Nagkakaroon nga ng agam-agam kung may pangwika.
linguistics pa nga dahil unmarked na ito, wala na
raw identidad. Tinatawag dati ang linguistics na Nang lumaon din, hindi na lang ito mga subject
linguistics proper, structural linguistics, sa pagpapakadalubhasa sa Filipino kundi erya na
microlinguistics, hard-kernel linguistics, pure ng konsentrasyon. Halimbawa, sa La Salle, may
linguistics, autnomous linguistics. Tinatawag AB Translation na ang diin ay pagsasalin tungo
naman ang applied linguistics na linguistics plus sa Filipino; sa PNU ay may Ph.D. Linguistics na
at hyphenated linguistics. Binalikan ng applied ang diin ay pagtuturo at pag-aaral ng wika at
linguistics ang linguistics dahil sa arogante raw hindi talaga linguistics (teoretikal). Maingat
nitong pagtrato sa dipuro na eryang ito at dito ang UP kaya ang PhD Filipino ay may
tinawag naman itong “leftover linguistics” dahil konsentrasyong pagsasalin, istruktura at
pagpaplanong pangwika bilang erya.

komunidad kung kaya’t kailangang maisaayos at
May problema dito dahil ang linguistics, mapataas ang kalidad ng programa ng wikang
panitikan, pagsasalin at leksikograpi ay mga Filipino para magkaroon ng competitive
hiwalay na disiplina. Ang pagpaplanong advantage sa Ingles. Bahagi ito ng advocacy sa
pangwika ay kabilang sa sosyolinggwistiks at Filipino dahil sa pakikilahok natin sa mga
ang malikhaing pagsulat naman ay gawaing pangglobalisasyon.
pinagdududahan kung matatawag na disiplina
dahil wala itong batayang research. Pero lahat May problema, gayunman, ang pagtawag sa
ito ay independent sa Filipino. Filipino bilang disiplina. Nilinaw ni Elliasson
(1987) ang tatlong dimensyon ng klasipikasyon
Samakatwid, tila nakikisawsaw lang at kung ng mga larangan sa isang akademikong
minsan ay pinararatangan pang nang-aagaw ang disiplina: Facet of Subject Matter, Mode of
Filipino ng larangan ng may larangan. Inquiry at Methodology.
Hindi malinaw, kung gayon, ang sakop at Ang mga facet of subject matter ay mga paksa o
saklaw ng Filipino bilang isang larangan ng pag- saklaw ng disiplina mismo (e.g.
aaral. sosyolinggwistiks, saykolinggwistiks, sa
disiplina ng linggwistiks).
Filipino Bilang Disiplina
Kung ang facet of subject matter ay inherent o
Sa nakaraang mga kumperensya at pulong ng internal sa larangan, ang mode of inquiry ay
mga organisasyon at mga unibersidad at labas o eksternal na perpektiba ukol sa saklaw o
ahensyang pangwika, may mga pagtalakay na sa paksa. Naririto ang mga natatanging fityur ng
Filipino bilang disiplina. Sa UP, halimbawa, apat na modes of inquiry ni Elliasson (p.23).
pangunahing paksa ito sa isang pambansang
seminar-workshop noong 2001. Sa Natatanging Fityur ng Mode of Inquiry
ebalwasyong ginawa ng CHED Komiteng
Teknikal sa Filipino para sa mga COE ngayong Teory Deskripsy Kasaysay Aplikasy
a on an on
taong ito, naging kuwestyon ang saklaw ng pag- Puro
aaral ng Filipino. Ito nga ang isang dahilan Teoretikal
kung bakit tayo naririto ngayon. Sinkronik
(Deskripti
Dati tinatawag ang pag-aaral ng wikang Filipino v)
na isang larangan. Pero ngayon, ang malalaking
unibersidad gaya ng UP, La Salle, PNU, Ateneo Ang layunin ng teorya ay makapagbigay ng
ay tinatawag na itong Disiplinang Filipino. pangkalahatan, sistematiko at nagpapaliwanag
Tinatawag na itong Filipinolohiya sa PUP na kalikasan ng subject matter. Hindi ito
gayundin sa La Salle. direktang naoobserbahan, at kakabit ng mga
empirical na facts. Ang deskripsyon naman ay
Marahil, ang mga dahilan dito ay una, may hindi kinakailangang magpaliwanag kundi
pangangailangang ihiwalay ito sa ibang larangan magsuri at mag-uri ng mga panlabas na
na kabilang sa mga itinuturo ng mga katangian ng paksa sa isang partikular na
Departamento ng Filipino gaya ng panitikan at panahon, Sinkroniko ito di paris ng kasaysayan
malikhaing pagsulat; pangalawa, may mga na dayakroniko na ang tutok ng pagsusuri sa
larangan gaya ng sosyoloji, saykoloji, isang penomenon ay ayon sa panahon. Ang
antropoloji, filosofi ng wika, na pinapasok ng aplikasyon ay isang syensya na kaugnay ng mga
mga mag-aaral ng Filipino sa pamamagitan ng problemang praktikal na labas sa ngunit kaugnay
mga pag-aaral kaugnay nito; hindi rin gaanong ng teorya, deskripsyon at kasaysayan.
kainteresado ang mismong nasa larangan na
idebelop ito; at pangatlo, nananaig ang takot sa Ang metodoloji ay isang sabsidyari at kung
pamamarali na Ingles ang wika ng global na minsa’y itinuturing na sentral na kraytirya para

matawag na disiplina. Gayunman, itinuturing literature, etc). Papaano, halimbawa, kung
ito ng iba na maynor dahil posibleng magbago magkaroon ng trend na magkainteres sa pag-
ng metodolohiya sa isang disiplina dahil sa aaral ng wika (Filipino) sa mga larangang ito
pangangailangan at mga trend ng panahon. (e.g. sikolohiya ng wikang Filipino), alin kaya
ang mas kilalanin, ang pag-aaral sa sikolohiya
Kung tatawaging disiplina ang wikang Filipino, ng wikang Filipino na ginawa ng isang
may saklaw o paksa ba ito na inherent o psychologist o ng isang Filipino teacher-
nakapaloob sa at sa sarili ng larangan? May researcher? Metodoloji ng psychology ang
sariling metodoloji ba ito na nabuo o nabubuo ginagamit dito. Ano ang magiging pagkakaiba
mula sa mga datos at pagteteorya? May sarili ba ng pag-aaral ng saykolojist sa pag-aaral ng
itong mga teorya, abstraksyon o mga konsepto Filipinojist (na dating itinuturing na Filipino
na magpapaliwanag sa mga aplikasyon at mga teacher lang) Kung ang paksa ng pag-aaral ay
karanasan at obserbasyon sa larangan? Filipino, nangangahulugan bang disiplina ito?
Tukuyin natin ang ilan sa mga paksa/asignatura Anong metodo ang ginagamit/gagamitin sa pag-
sa larangan/disiplinang Filipino/Filipinolohiya aaral ng Filipino? Interdisiplinari?
mula sa mga papel sa kumperensya at mga Multidisiplinari/Transdisiplinari/Intradisiplinari?
kurikulum sa iba’t ibsang unibersidad:
May sarili ba itong teorya o mabubuong teorya o
 gramar ng Filipino hihiram lang sa teoryang linggwistiko,
 sosyolonggwistiks sosyolinggwistiko, leksikograpiko,
 saykolinggwistiks/sikolohiya ng saykolinggwistiko, pagpaplanong pangwika,
wikang Filipino atbp.
 pagpaplanong pangwika
 panitikan Kung ang pag-aaral ng Filipino ay tatawaging
 malikhaing pagsulat disiplina, pwede na rin nating tawaging disiplina
ang ngayo’y tinatawag nating studies gaya ng
 pagsasalin
Cebuano Studies, Pampango Studies, Ilokano
 kasaysayan ng wikang Filipino
Studies.
 leksikograpi
 pagtuturo ng wika Saang kategorya ng pag-aaral ibibilang ang pag-
 akwisisyon ng wika aaral ng wika—sa sosyal sayans (e.g. linguistics,
 pagkatuto ng wika sociology, psychology, philosophy) o sa
 linggwistiks humanidades (e.g. komunikasyon, retorika,
 pulitika ng wika pagsasalin). Kung
 wika at lipunang Filipino interdisiplinari/multidisiplinari ba ang lapit,
 barayti ng wika pwede na itong tumalun-talon sa bakod ng mga
 pagbuo ng materyales sa Filipino kategorya at hindi na makabilang sa alinmang
 kontrastib linggwistiks kategorya o kaya’y kabilang sa lahat ng
 error analysis kategorya o pwedeng maging hiwalay na
 stylistics kategorya?
 mga metodo/istratehiya sa pagtuturo
ng Filipino Mahalagang malinaw ang saklaw at sakop ng
disiplinang Filipino hindi lang para sa CHED na
 pagbuo ng eksame/test sa Filipino
siyang nagbibigay ng hiwalay na kategorya para
sa COE sa Filipino, Ingles, panitikan, banyagang
Maliban sa gramar, komunikasyon, retorika,
wika, kundi para din sa ikaaayos ng pag-aaral at
kasaysayan, ang iba’y may sari-sariling
pagtuturo ng Filipino.
larangang kinabibilangan (sosyolinggwistiks,
saykolinggwistiks, etc.) ang iba nama’y mga
Marahil, malaki ang maitutulong ng pagtawag
larangan sa kanilang sarili (linggwistiks,
Filipinolohiya na ginagawa na ng PUP at

gayundin ng La Salle para maitatag ang pag- larangan ng wikang Filipino ang dapat bigyan
aaral ng Filipino bilang disiplina. ng intelektwalisasyon.
Pagpaplano ng Wika (Language Planning)
Lahat ng kasangkot sa pagtuturo at pagsusulong

ng wikang Filipino ay dapat maging masugid sa
pagbibigay-malasakit sa pagpaplano ng wika.
Ang pagkuha ng isang asignatura o subject sa
Language Planning ang magpapakilala sa isang
mag-aaral ng mga huwarang teorya at praktikal
na pagkaunawa sa ilang bagay tulad ng mga
sumusunod:
1. Pagpapasya o pagpili ng wika (language

determination or selection)
2. Paglinang at pagpapaunlad ng wika
(kung saan isang bahagi ang
intelektwalisasyon)
3. Patakaran ng pagbabalangkas ng wika
(para maunawaan ang katwiran ng pag-
aaral ng dalawang wika o ang sinasabi
nating edukasyong bilinggwal o
bilingual education)
4. Pagpoprograma ng wika
5. Pagsasagawa o implementasyon ng wika
(kung saan paraan at pamamaraan ng
pagtuturo ay dalawang paksa lamang)
6. Pagpapahalaga ng wika
Ilang Suliranin Tungkol sa Marami pang ibang masalimuot na paksa

ang dapat maunawaan ng mga
Intelektwalisasyon ng tagapagpaunlad, tagapagtaguyod,
Filipino tagatangkilik, tagapagtanggol ng wikang
ni Bonifacio P. Sibayan Filipino. Ilang sa mga ito ay ang mga
sumusunod:
1. Ang pagpapalit at pagbabago ng wika

(language replacement and language
shift)
2. Ang tungkulin (role) o bahaging
ginagampanan ng Filipino na may
Tatalakayin ko sa artikulong ito ang ilang kinalaman sa Ingles at sa iba’t ibang
suliranin tungkol sa pagpapaunlad o katutubong wika ng mga di-Tagalog sa
intelektwalisasyon ng wikang Filipino. iba’t ibang larangan ng wika (language
Naniniwala ako na hindi natin maaaring sabihin domains)
na ang intelektwalisasyon ay susi sa maunlad na 3. Ang tungkulin o bahaging
pagtuturo at pagkatuto kung hindi natin ginagampanan ng Ingles sa
mauunawaan kung bakit, paano, at kung anong intelektwalisasyon ng Filipino

4. Kung bakit kailangang maintelektwalisa Tagalog sa aming lalamunan” (ram
ang Filipino, at kung paano ito Tagalog down our throats).
isasagawa 2. Nararamdaman nila na sila’y
5. Ang kontribusyon ng ibang katutubong nanganganib dahil hindi sila handang
wika sa pagsulong ng Filipino magsalita at magsulat sa Filipino.
6. Ang karapatan ng isang tao o grupo sa
wika (language rights)
Ang pagtutol na ito ng mga Cebuano ay
7. Ang intelektwalisasyon ng Filipino sa
iba’t ibang larangan ng wika
isang magandang halimbawa sa hirap ng
pag-intelektwalisa sa isang wika at ng isang
Ang Pagpapalit ng Isang Wika bansa. Totoong napakahirap palitan ang
isang wikang intelektwalisado na tulad ng
Isa sa pinakamahalagang layunin sa Ingles na ginagamit sa mahahalagang
pagpapaunlad ng Filipino ay ang paghalili nito larangan ng wika. Noong araw, ay mas
sa Ingles balang araw. madaling napalitan ng Ingles ang Español
dahil ang Ingles ay intelekwalisado na noon
Ipinahayag ng Executive Order No. 335 ang pa man. Ang kailangan lang noon ay ang
pagpapasiya sa paggamit ng Filipino na pampalit pagtuturo nito sa mga tao o pag-
sa Ingles. Ngunit tinanggihan ng mga Cebuano intelektwalisa sa mga tao. Sa ibang salita,
ang nasabing pahayag. Bakit? Sapagkat ang mga handa na ang Ingles noon na pampalit sa
mamamayang Pilipino, tulad ng mga Cebuano, Español.
na di likas na gumagamit ng wikang Tagalog, ay
mawawalan ng silbi o malalaos.
Tatlong Uri ng Larangan ng Wika (Three
Types of Language Domains)
Pansinin na ang mga Cebuano ay di tumutol sa
paggamit ng Filipino sa mga larangan ng lingua
Upang maintindihan natin ang hirap ng suliranin
franca o wikang pantelebisyon, pampelikula, at sa pag-intelektwalisa ng Filipino ay kailangan
dyaryo o pahayagan. Ngunit sila ay tumutol sa
nating malaman ang teorya ng larangan ng wika
pagpapalit ng Filipino sa wikang Ingles sa (theory of language domains) at ang paggamit
dalawang larangan ng wika – sa larangan ng
nito sa pag-unlad ng Filipino. Pag-aralan natin
pamahalaan at sa larangan ng edukasyon. Ang ang sumusunod na tatlong uri ng larangan ng
ibig sabihin nito, ang pagtanggap o pagtutol sa
wika : (i) di mahalagang larangan ng wika (non-
pagpapalit ng Filipino sa wikang Ingles ay may controlling domain of language), (ii) medyo
kinalaman sa mga larangan o pinanggagamitan
mahalagang larangan (semi-controlling
ng wika. domain); at (iii) mahalagang larangan ng wika
(controlling domain of language).
Maraming katwiran ang mga Cebuano sa
pagtutol sa pagpapalit ng wikang Filipino sa Ang di mahalagang larangan ng wika ay
wikang Ingles. Ang dalawa sa mga ito ay ang
maaaring di nakasulat at maaaring gamitin sa
mga sumusunod: kahit anong wika. Halimbawa, ang larangan ng
tahanan at ang larangan ng lingua franca. Hindi
1. Hindi nila gusto ang ginagawang natin kailangang planuhin ang paggamit ng
paglapastangan sa kanilang katutubo at Filipino sa mga di mahalagang larangan. Isang
natamong karapatan sa wika. Binigyang- malaking pagkakamali ang paniwalang dahil ang
diin ng vice-mayor ng Cebu ang bagay Filipino ay ginagamit sa pagsasalita at
na ito nang sabihin niya sa isang naiintindihan ng halos lahat ng mga Filipino sa
kapulungan kamakailan sa De La Salle di mahalagang larangan ay maaari na rin itong
University na “ang mgaTagalog ay gamitin sa bahaging larangan ng pamantasan o
nagpupumilit na isungalngal ang wikang higher education. Ang uri ng Filipino na sapat
para sa tahanan o para sa lingua franca ay

maaaring hindi sapat para sa larangan ng Halimbawa, alam nating lahat na kung hindi
edukasyon sa pamantasan. tayo doktor, hindi natin maiintindihan ang
register ng medisina na nakasulat sa Ingles.
Ang mga medyo mahalagang larangan ay ang
mga larangan kung saan ang pagsusulat ay hindi Katangian ng Mahahalagang Larangan ng
sapilitan. Ang ibig sabihin nito ay maaaring Wika
sumali ang isang tao nang halos lubos sa mga ito
maski hindi marunong magsulat at magbasa Ang mahahalagang larangan ng wika ay
nang maayos. At hindi rin binibigyan ng pansin may sumusunod na mga katangian:
ng mga tao ang wikang ginagamit sa mga medyo
mahalagang larangan. Ang mga halimbawa ng 1. Idinidikta nila ang wika na
medyo mahalagang larangan ay ang relihiyon at kailangang pag-aralan at
ang libangan (entertainment). gamitin.
Ang ikatlong uri ng larangan ng wika ay ang 2. Ang wikang ginagamit ay

mga mahalagang larangan. Ang mahahalagang specialized at learned.
larangan ay ang larangan na nangangailangan ng Samakatwid, kinakailangan ng
mabuti at wastong pagbasa at pagsuat. Ang wika kaalaman na tiyak, kaya
na kailangang gamitin sa mahalagang larangan kailangan ng specialization.
ay ang tinatawag sa Ingles na learned language.
Ito ang mga larangan ng wika na dapat bigyan 3. Ang mga mahalagang larangan
ng pansin ng mga tagapagtaguyod ng wikang ay nangangailangan ng dunong
Filipino. Ang mga mahalagang larangan ay ng pagsasalita, pagbabasa, at
nangangailangan ng pagtatala, tulad ng pagsusulat; kailangan dito ay
computer data bank. precise language o tiyak,
tumpak, ganap na salita; hindi
Sa ibang salita, maliwanag na ang mahalagang katulad ng ginagamit natin sa di
larangan ng wika ang nangangailangan ng mahalagang larangan ng wika.
intelektwalisasyon.
4. Ang kaalaman sa mahalagang
Ang ilan sa mga importante o mahalagang larangan ay iniipon
larangan ay ang mga sumusunod: (i) edukasyon (cumulative). Kung kaya’t
(lalo na ang hayskul at ang pamantasan); (ii) kinakailangang malaman ang
pamahalaan; (iii) pagbabatas; (iv) hukuman; (v) karunungan ng nakalipas (past
agham at teknolohiya; (vi) negosyo, knowledge) at kasalukuyan. Ang
pangkalakalan at industriya; (vii) ang mga karunungan ng nakalipas ay
propesyon na may bahaging larangan (sub- nasa mga aklat, journals, at
domain), tulad ng medisina, abogasya, atb.; ngayong may computer na,
(viii) mass media (broadcast and print); at (ix) nakaimbak sa data banks.
literatura. Maliwanag na maliwanag na
halos lahat ng nakalipas na
Ang Register karunungan sa mahalagang
larangan ay hindi magagamit sa
Kailangang tandaan natin na bawat bahaging Filipino.
larangan o bahaging-bahaging larang (sub- and
sub-subdomain) ay may sariling register. Ang 5. Ang pagdami ng kaalaman sa
ibig sabihin ng register ay ang tanging paggamit mahalagang larangan ng wika
ng wika sa isang larangan o bahaging-larangan. ay mabilis. Ang kasalukuyang
Ang konseptong ito ay mahalaga sa pag-intindi karunungan ay nasa bagong
ng mga suliranin ng intelektwalisasyon ng wika. mga aklat, pangkasalukuyang

journals at pananaliksik na ito isang malaking pagkakamali; ito ay delikado
papel (research papers). Ito ay sa kasalukuyang kalagayan ng Filipino. Ang
hind makukuha sa Filipino. tagapagtaguyod ng Filipino ay dapat magaling
sa Ingles dahil ang wikang Ingles lamang ang
Ang pagsabog (explosion) ng karunungan sa paraan kung paano maiintelektwalisa ang
mahalagang larangan ay katakut-takot. Ang Filipino.
paghahabol sa pagsabog ng kaalaman na
nakasulat at nakatala ay isa sa pinakamalaking Harapin natin ang katotohanan. Kaunti lamang
suliranin sa intelektwalisasyon ng Filipino at ang ang kaalaman, kung mayroon man, sa syensyang
pagpapalit nito sa Ingles. Sa kasalukuyan, ang panlipunan, agham at teknolohya, matematika,
bagong karunungan ay batay sa nakalipas na medisina, batas, atbp., sa wikang Filipino. Ang
karunungan na matatagpuan ng mga Pilipino sa kaalaman ukol sa mga larangang ito ay maaaring
Ingles at hindi sa wikang Filipino. makuha sa Filipino sa pamamagitan ng
pagsasalin (translation). Ngunit halos wala pang
Samakatwid, inaasahan natin ang pag-unlad ng naisasalin sa mga larangang ito. Halimbawa,
Filipino sa mahalagang larangan at bahaging paano ipamamahagi ang karunungan sa medisina
larangan; kinakailangan natin ang nakalipas at sa isang taong marunong lamang sa Filipino.
ang kasalukuyang karunungan sa Filipino. Ito ay Imposible. Hindi maaari.
isang kailangang gawain. Ang lawak ng
suliranin ay sobrang malaki at nakakalito. Kung Ano, samakatwid, ang magiging gamit ng
inaasahan natin na papalitan ng Filipino ang Filipino kung hindi ito maaaring gamitin sa
Ingles, kailangan na hindi lamang ang wikang pagkuha ng karunungan?
Filipino ang maintelektwalisa; isama natin ang
pag-intelektwalisa ng mga tao, ng mga Pilipino Mga Mungkahi
sa buong bansa.
Kung maaari akong magbigay ng mungkahi, ang
Ang isa sa mga unang dapat gawin sa aking mungkahi ay ang mga sumusunod:
intelektwalisasyon ng Filipino ay ang isang
intelektwalisadong wikang katulad ng Ingles na 1. Lahat ng tagapagtaguyod ng Filipino,
ginagamit sa mga mahalagang larangan ay hindi lalung-lalo na sa larangan ng edukasyon,
maaaring palitan nang basta ganoon lang ng na hindi pa nag-aaral ng Language
isang wikang hindi intelektwalisado. Malinaw Planning, ay dapat mag-umpisa na.
na kinakailangang mas mabuti ang ipapalit.
2. Ang mga tagapagtanggol ng Filipino ay
Hindi sapat ang mga dahilang nasyonalismo, o dapat makaalam tungkol sa mga
pagkamakabayan at patriotismo o pag-ibig sa suliranin ng pagpapalit at pagbabago ng
bayang tinubuan, gayundin ang pagkakakilanlan wika.
(identity) upang palitan ang Ingles. Karamihan
sa mga Pilipino, lalung-lalo na ang mga di 3. Hindi sapat na ang mga tagapagtanggol
Tagalog, ay hindi naniniwala na ang Filipino ay ng Filipino ay marunong lamang sa
tatak ng nasyonalismo o patriotismo. Tama sila. pamamaraan ng pagtuturo sa Filipino.
Ito ay bahagi ng kanilang karapatang pangwika. Dapat ay magaling sila sa Ingles at
Filipino. Bukod sa pagiging guro, dapat
Ang Bahagi o Papel (Role) ng Ingles sa sila ay mga iskolar, tagapagsaliksik, at
Intelektwalisasyon ng Filipino manunulat sa tiyak na karunungan.
May paniwala ang maraming tagapagtanggol ng 4. Ang Filipino, upang umunlad at maging
Filipino na hindi natin kailangan ang Ingles. intelektwalisado, ay dapat gumamit ng
Sapat na rin daw na marunong magsalita, Ingles.
magbasa, at magsulat sa Filipino. Hindi lamang

5. Bigyang-diin ang karunungan, hindi ang
pamamaraan.
6. Ang mga guro, tagapagtaguyod ng

Filipino, at mga kasapi sa mga
samahang pangwika ay dapat
magsaliksik para sa Language Planning.
Ang mga solusyon sa mga suliranin ng
wikang Filipino ay kailangan ng
karunungan o iskolarsyip; hindi paghula
at pakiramdam.
7. Sapagkat ang karunungan ay iniipon

(cumulative), ang mga tala ng nakalipas
na karunungan ay dapat isalin. Ito ang
dapat gawin ng mga tagapagtaguyod ng
wikang Filipino.
Isang Bagay na Dapat Pansamantalang

Tigilan
Sa wakas, uulitin ko: May mga bagay-bagay na

dapat huwag nang bigyang diin ng mga pinuno o
tagapagtaguyod ng wikang Filipino para mas
mabigyang tugon ang mahigpit na
pangangailangan sa pagpapaunlad ng wikang
Filipino. Halimbawa, ang mga tagapagtaguyod
ng Filipino ay dapat tumigil muna sandali sa
pag-uukol ng panahon sa mga pamamaraan o
methods of teaching.
Iminumungkahi ko na dapat pag-ukulan ng pag-

aaral ng mga tagapagtaguyod ng Filipino ang
larangan ng karunungan na nauukol sa Language
Planning. Napakahirap intindihan ang paksang
intelektwalisasyon ng Filipino kung hindi natin
alam ang iba’t ibang bahagi at kuntil-butil o
detalye ng Language Planning.

kilalang linggwist ng Prague School) at
Madeleine Mathiot (isang anthropologist).
Mababanggit na dito sa Pilipinas, ang

katawagang intelektwalisasyon ay nagiging
paksa ng walang kawawaang pagtatalu-talo.
Ayaw itong tanggapin ng ibang iskolar ng wika.
Naghahatid daw ito ng di magandang
konotasyon. Kaya’t marahil ay kailangan ang
isang paglilinaw tungkol dito.
Ilang Paraan ng Intelektwalisasyon
Ang Pagpapayabong at Isinasaad sa kasaysayan ng paglinang ng isang

wika na ito ay nagsisimulang gamitin sa
Intelektwalisasyon ng panitikan, lalo na sa larangan ng malikhaing
Wikang Filipino: Mula sa panitikan, halimbawa ay sa mga tulang liriko, sa
prosa, tulad ng kwento at sanaysay. Sa
Paninging Teoretikal, kasaysayan ng maraming lipunan, mapapansin
din natin na halos magkaagap ang dula at tulang
Historikal at Sosyolohikal liriko. Makikita ang iba’t ibang anyo ng dula sa
ni Andrew B. Gonzalez larangan ng pananampalataya. Sa simula ay sa
paraang may sukat at tugma at pagkatapos,
makaraan ang ilang panahon, ay susundan o
mahahaluan na ng malayang tugma (blank
verse).
Sa patuloy na paggamit sa isang wika bilang

1. PANINGING TEORETIKAL: Modelo ng kasangkapan ng kultura, nagiging higit na
Paglinang ng Wika Ayon kina Haugen at malawak ang gamit nito kapag ito’y ginamit na
Ferguson. rin sa pagpapahayag ng mga pagbabago o pag-
unlad ng kabihasnan, partikular sa mga paksang
Sisimulan ko ang aking talakay sa paglinang ng may kinalaman sa agham at teknolohya, sa mga
isang wika sa pamamagitan ng pagbanggit sa makabagong pangangailangan at gawain sa
apat na x “facets” o paraan na ipinaliwanag ni pagsulong ng isang bansa tungo sa
Einar Haugen (1972) mahigit nang industriyalisasyon nito.
dalawampung taon ang nakakaraan.
Ipinagpatuloy at higit na nagawang popular ni Sa larangan naman ng pagsusuri ng diskurso o
Charles Ferguson (1971) sa kanyang mga sinulat “discourse analysis” bilang bahagi ng
ang nasabing mga paraan. linggwistika ay binigyan tayo ni M.A.K.
Halliday (1975) ng mas malalim na pananaw
Ayon sa kanila, ang paglinang ng isang wika ay tungkol sa tinatawag niyang “textual function”,
binubuo ng (1) kodipikasyon o ng pagpili ng gayundin sa “ideational function” ng wika. Ang
wika at sistema ng pagsulat na gagamitin, (2) dalawang gampaning ito ng wika ay inuri niya
istandardisasyon, (3) diseminasyon o sa “interactional function” ng wika.
pagpapalaganap, at (4) elaborasyon o
pagpapayabong nito. Mababanggit na sa loob ng nakaraang
dalawampung taon ay masasabing nangunguna
Ang isang bahagi ng pagpapayabong ay tinawag ang mga British linguist sa paglalarawan ng mga
na “intellectualization” nina Paul Garvin (isang uri ng diskursong ideational (o referential).
Ngunit ang pinakamahalagang kontribusyon ng

linggwistang British, sa palagay ko, ay ang ginagamit ang wika sa isang aktwal na
kanilang patuloy na pagpupunyaging sitwasyon sa lipunan na kung saan maraming
makalampas sa paimbabaw na anyo ng wika salik na kontekstwal na nakatutulong sa pag-
(surface forms). Sa ibang salita, hindi sila unawa sa sinasalita o binabasang wika).
tumitigil sa antas ng salita at mga balangkas o
estruktura, tulad ng naging kahinaan ng mga Mababanggit na ang isa sa mga kailangang
linggwista nang mga dakong una. Lumalampas kasanayan ng mga mag-aaral sa antas na
sila dito at pinagtuunan ang mga “semantic tersyarya, lalo na kung pangalawang wika ang
patterns at the macro-level,” na binuo ng mga ginagamit, ay ang pag-unawa nang husto sa mga
padron ng diskurso (depinisyon, paliwanag, binabasang wala sa konteksto. Sa ganitong
deskripsyon, argumentasyon, atb.). Sa mga pagkakataon, ang binabasang aklat ay hindi
semantic patterns na ito ay makapipili, ayon kay nagbibigay ng anumang pahiwatig o tulong
Joseph Grimesx (1975) isang Amerikanong upang ito’y madaling maunawaan ng mag-aaral.
linggwista, ng pamamaraang matatawag na Kung minsan, natutulungan ng mga ilustrasyon,
“thread of discourse”. dayagram, mapa, atb. ang mag-aaral upang
maunawaan niya ang kanyang binabasa.
Tinalakay naman ni Robert Longacre (1968) ang
tungkol sa balangkas ng kung saan ang Ang Proseso ng Intelektwalisasyon
mahahalagang sangkap ay paglalarawan,
sangkap ng definisyon para sa mga paksa. Ang Tinangka sa nakaraang seksyon na talakayin
nilalayon ng ibang discourse grammarians ay nang pabuod ang mga sangkap ng diskursong
makabuo ng grammar of discourse na may mga intelektwalisado sa Ingles na dapat matutuhan o
alituntuning tulad na “quasi-phrase-structure maangkin ng isang mag-aaral na Pilipino sa
rules” ni Chomsky. kolehiyo, maging siya ay nasa loob ng bansa,
upang magamit niya ang Ingles bilang midyum
May isa pang development sa pagsusuri ng sa pakikipagtalastasan na kinasasangkutan ng
diskurso na masasabing nagmula rin sa mga pakikinig at pagsasalita nang maayos o sa
British linguist ay ang tinatawag na “English for matalinong paraan. Nagagawa na nating
Academic Purposes” o “English for Specific makipagtalastasan ngayon sa wikang Ingles sa
Purposes,” depende sa kung anong uri ng Ingles matalinong paraan sapagkat mayroon nang
ang gagamitin (Millington 1984). Kaya nga’t tradisyon sa paggamit ng wikang Ingles sa
may ginagamit na uri ng wikang Ingles para sa ganitong paraan na nagsimula pa kay Francis
Agham at Teknolohya at higit na partikular sa Bacon noong panahon ng Reynang Elizabeth I.
medisina, sa inhinyera, at sa business o Noon sinimulang gamitin ang wikang Ingles sa
pangangalakal. Ang mga akademikong agham, noong ika-16 na siglo. Ang ibang
disiplinang ito ay tinatawag na registers. wikang Europeo ay huli na nang magsimula.
Inaasahan na mauunawaan nang husto ng mga Ang ibang wika (tulad ng Japanese) ay
mag-aaral sa unibersidad ang tiyak na register na nagsimula lamang nitong mga huling bahagi ng
kailangan niya sa kanya mga gawaing ika-19 na siglo: ang Russian ay nito lamang mga
akademiko o propesyonal. unang bahagi ng ika-20 siglo.
Ngayon ay dumako naman tayo sa larangan ng Ang proseso ng intelektwalisasyon, sa kabuuan,

sikolohiya at sa larangan ng pagbasa sa ay ang pagbuo ng intelektwalisado at
edukasyon. Sa pagkakataong ito’y bumaling makaagham o syentipikong mga teksto (na may
naman tayo sa mga iskolar na Amerikano, iba’t ibang antas ng abstraksyon) at pagkatapos
partikular kay Richard Tucker ng Center for ay pagpapalaganap o diseminasyon at
Applied Linguistics. Pag-usapan natin ang pagpapagamit ng mga ito. Una sa lahat, ang
tinatawag na “decontextualized” na gamit ng prosesong ito ay nangangailangan ng mga taong
wika na ang ibig sabihin ay gamit ng wika sa susulat ng mga teksto; ikalawa ay mga taong
mga pagkakataong ang konteksto ay hindi tatanggap ng mga teksto at gagamit ng mga ito
ibinibigay (e.g., sa isang aklat na kaiba kung sa pakikipagtalakayan sa mga paksang

intelektwalisado o sa mataas na antas ng 2. PANINGING HISTORIKAL: Ang
karunungan. At ang mga tekstong nabanggit ay Intelektwalisasyon ng Filipino.
dapat ingatan at palaganapin. Mabuti na lamang
at naimbento ang printing press noong ika-15 Nais ko namang gamitin ngayon ang mga
siglo, ang xerox machine noong ika-20 siglo, at konsepto at prinsipyong tinalakay ko sa dakong
kailan lamang, ang micro computer upang una, at tingnan ang kaangkupan ng mga ito sa
maging madali ang proseso ng produksyon at paglilinang ng ating sariling wika sa ngayon at
reproduksyon. Sa gayon, magiging madali na sa hinaharap.
ang pagbuo ng corpus ng makaagham at
teknolohiyang literatura; sa ibang salita, ng mga Nang dumating ang mga Kastila noong 1565
rekord o tala ng mga diskursong intelektwal sa upang totohanang sakupin ang ating mga pulo,
pamamagitan ng tinatawag nating library o sa ulat ni Chirino at kanyang mga kasama, ang
aklatan. Kung ang prosesong ito ng lahat diumano ng mga tribo ay may ginagamit
intelektwalisasyon ay naisagawa na at nakaabot nang sariling uri ng pagsulat (Francisco 1973).
na sa antas na maaari na tayong makakuha ng Nakilala natin iyon sa tawag na Alibata (sa
kaalaman tungkol sa ating makabagong daigdig English ay syllabary). Walang patunay o
sa pamamagitan ng ating sariling wika (nang ebidensya, kung sabagay, na ito’y ginamit nang
hindi na kailangang mag-aral pa ng malawakan. Karamihan sa iilan-ilang mga tala
pangalawang wika), masasabi nating ang ating na ginamitan ng Alibata ay nakaukit, gaya ng
wikang Filipino ay intelektwalisado na. Anupa’t nakasulat sa nahukay sa Calatagan, Batangas na
ang intelektwalisasyon ay resulta ng mahabang malaking banga o tapayang ginamit na sisidlan o
proseso na ang isang facet o paraan ay pagbuo kabaong ng inilibing na patay. Hanggang
ng mga teksto na ang ibig sabihin ay nasusulat ngayon, ang nasabing inskripsyon ay hindi pa
na antas ng karunungan at pagkatapos ay ang nawawatasan o nababasa. Ang isang natitirang
pagpaparami o reproduksyon at pagpapalaganap nakaukit na kasulatan ay yaong mga ginawa ng
ng mga ito. mga Hanunuo at mga tribong Mangyan sa
Mindoro. Iniukit ang mga iyon sa mga biyas ng
Ang karanasan ng ibang mga bansa na kawayan upang itala sa kanilang ambahan o
gumagamit ng kanilang sariling wika para sa mga titik ng pag-ibig.
ganitong layunin ay nagpapatunay na ang
proseso ng intelektwalisasyon ay Di mapasusubalian, kung sabagay, na kahit
nangangailangan ng mahabang panahon halos wala tayong mabakas na tradisyon sa wika
sapagkat hindi madaling bumuo ng isang dahil sa halos lubusang pagkakawaksi ng
tradisyon. Bukod dito, kailangan din sa pasalitang panitikang Tagalog nang tayo’y
prosesong ito ang mga malikhaing masakop ng mga Kastila sapagkat ang Alibata
tagapagtaguyod ng wika na siyang magsisimula ay sapilitang pinapalitan ng mga titik-Romano
at magpapatuloy na gagamit ng wika para sa bilang kasangkapan o midyum sa
kanilang mga “scholarly discourse,” sa tangkilik pagpapalaganap ng Kristiyanismo, tiyak na
ng iba pang grupong tinatawag na “significant mayroon din tayong mahahabang salaysay, tulad
others” ng sociologist na si Talcott Parsons. Ang ng mga epiko, gayundin ng mga kundimang
huling grupong ito ang siyang tatanggap ng inaawit ng mga tribo na naninirahan sa
sinulat ng mga intelektwalisadong teksto, kapatagan. Hindi lamang naalagaan at naitago
magkakasundong gamitin ang mga ito sa ang mga ito. Ang mga halimbawa naman ng
kanilang pagtatalastasan at pagkatapos ay mga kasulatang di pasalaysay o ang tinatawag na
gagamitin naman sa pag-aaral ng susunod na ideational o referential na gampanin ng wika ay
mga henerasyon ng mga mag-aaral. At upang ang mga buhay pa hanggang ngayon na
masuportahan ang ganitong napakalaki at kasabihan (aphorism), gayundin ang mga
napakahirap na gawain ay nangangailangan ng bugtong (riddles) na bahagi ng pasalitang
hindi biru-birong halaga para sa publikasyon at panitikan noon ngunit ngayon ay nakasulat na.
desiminasyon.

Sa kasalukuyang kahulugan nito, ang Ang sumunod sa larangang maituturing na
intelektwalisasyon ng Tagalog ay nagsimula sa napasok ng intelektwalisasyon ng Tagalog ay
larangan ng teolohya sa tradisyon ng Katoliko ang larangan ng “political writing” o mga
Romano. Isinalin sa wikang Tagalog ng mga kasulatang politikal, gaya ng mga sinulat nina
Kastilang prayle ang kanilang Eskolastikang Andres Bonifacio at Emilio Jacinto na sa
Teolohya mula sa Latin o Kastila (Gonzales kasamaang-palad ay hindi pa lubusang napag-
1985). Nang magkaroon ng imprenta, ang mga aralan upang maunawaan ang panahong yaon sa
ito ay nalimbag sa Doctrina Christiana noong kasaysayan ng Pilipinas. Ang tradisyong ito ay
1593 at sa mga sumunod novenario at naipagpatuloy sa pamamagitan ng paminsan-
devocionario, gayundin sa mga pinalawak na minsang paggamit ng Tagalog sa mga
bersyon ng Doctrina at sa mga Artes at pahayagan na kailan man ay hindi naging
Vocabularios na sinisimulan noong panahon ni regular kundi bagkus laging nagsisimula
Francisco Blancas de San Jose at ng mga di hanggang sa matapos ang “Malolos Period”
kilalang Dominikano na nauna sa kanya. (Gonzels 1980, Kab. 1).
Kahit may itinatag nang mga paaralang Gaya ng mismong buhay ni Rizal, ang kanyang
sekundarya noong ika-17 siglo, may mga mga pagsisikap sa intelektwalisasyon ng
katibayang nagsasaad na sa mga colegio at Tagalog ay nananatiling pangako o balak
seminario, universidad, beaterio, na nang lamang at di nagkaroon ng katuparan. Pansinin
dakong huli’y sinundan ng kolehyo para sa mga ang kanyang balak na isalin sa Tagalog ang mga
babae, ang ginamit na wikang panturo ay ang dakilang kasulatang klasiko ng Europa na
Kastila, at hindi ang wikang lokal sapagkat ang inumpisahan niya sa Wilhelm Tell na sinulat ni
mga unang paaralang ito ay para sa mga anak ng Schiller (Guerrero 1979); sa kanyang
mga Kastilang insulares (para sa mga kabataang pagtatangkang sumulat ng balarilang Tagalog
Kastila na ipinanganak dito sa Pilipinas). Noon noong siya’y muling ipatapon sa Hong Kong
lamang mga huling taon ng ika-19 na siglo (Lopez 1962); at sa kanyang pagtatangkang
binuksan sa mga mestizo at mga indio ang mga sumulat ng nobelang Tagalog noong siya’y
paaralang ito. Magkagayumpaman, hindi pa rin ipatapon naman sa Dapitan. Sa larangan ng
nangyari ang intelektwalisasyon ng Tagalog sa kaisipang pampolitika, si Rizal at ang mga
mga colegio, beaterio, at universidad na ito. kasama niyang ilustrado ay nakapag-ambag ng
isang sanaysay na satiriko laban sa mga frailes
Masasabing nagsimula ang intelektwalisasyon at mga guardia civil sa wikang Tagalog.
ng Tagalog noong ika-19 na siglo sa larangan ng
panitikan na nababanaag sa nobelang sulatan Sa pagpasok ng ika-20 siglo, nakita sa Pilipinas
nina Urbana at Felisa na sinundan ng maraming ang malawakang paghahangad ng mga Pilipino
maikling kwento. Nagpatuloy ang ganito nang na matuto ng wikang Ingles dahil sa
walang patlang hanggang umabot sa kasukdulan katotohanang sa pamamagitan lamang ng
sa pamamagitan ng walang kamatayang pangalawang wika sila nakakakuha ng
pasalaysay na tulang sinulat ni Francisco edukasyon. Maliban sa patulang tradisyon ng
Balagtas, ang Florante at Laura (Medina 1974). Tagalog, tulad ng balagtasan na maituturing na
Sa pamamagitan ng masinop na paggamit ng unang anyo ng intelektwalisasyon na naglulundo
mga tayutay, ng metapora at alegorya, gayundin sa mga paksang may kinalaman sa pag-ibig at
ng mararangal at matatayog na kaisipang digmaan, katandaan at kabataan, pagmamahal sa
sinambit ng mga tauhan, ang tulang pasalaysay lupang tinubuan, gayundin ng mga sarswela (na
ni Balagtas ay tunay na katangi-tangi hindi hindi lamang pumapaksa sa iba’t ibang anyo ng
lamang sa panitikan kundi gayundin sa pag-ibig kundi nagamit ding midyum para sa
tinatawag na ‘didactic ideational” na gamit ng kilusang politikal tungo sa paglaya ng bayan), sa
wikang Tagalog na higit sa patulang gamit nito kabuuan ay masasabing hindi yumabong ang
sa panahong yaon. malikhaing pagsusulat sa Tagalog. Sa
katotohanan ang lumutang noon ay ang
pagtatalo ng dalawang magkasalungat na panig

nina Abadilla at Huseng Sisiw (Jose Corazon de de Manila at ng Pamantasan ng Politekniko ng
Jesus) tungkol sa kagamitan ng tula. Para sa Pilipinas sa ngalan ng nasyonalismo na
layuning makabuluhan o para sa sining lamang naglalayong mabigyang-lunas ang “hindi
ang pagsulat ng tula (Almario 1984). tamang edukasyon ng mga Filipino”
(miseducation of the Filipinos) sa wikang Ingles.
Masasabi natin nang buong katapatan,
samakatwid, na ang intelektwalisasyon ng Subalit gaya ng alam natin, higit pa sa pagtitipon
Pilipino ay talagang nagsimula lamang noong ng mga salita o katawagan ang kailangan sa
1937 nang simulan ang pagpili sa wikang intelektwalisasyon ng isang wika. Ang mas
pambansa at maipalimbag ang unang balarila sa mahalaga ay ang paggamit ng mga
Tagalog. Ang tinutukoy ko ay ang balarilang terminolohyang ito sa aktwal na sitwasyon,
sinulat ni Lope K. Santos na nakapadron sa maging sa salin o orihinal na mga teksto at
Latin at sa Kastila. Sa taon ding iyon nalathala pagkatapos ay pagtanggap at paggamit ng mga
ang Tagalog Wordlist ng Surian. Sa unang mga ito sa pagtatalastasan ng tinawag natin sa unang
panahon ng Surian, dahil sa pangunguna nina “significant other” ay mahalaga. Ang pangkat na
Cecilio Lopez at Cirio Panganiban, ay naging ito ang magpapasimula ng tradisyon. Ang isang
masigla ang seryosong pagsusulat tungkol sa pinakamatagumpay na halimbawa nito ay ang
kasaysayan ng panitikang Tagalog. Makikita ito Departamento ng Sikolohya ng Unibersidad ng
sa unang monograp sa Tagalog ng panahong Pilipinas sa pangunguna ni Virgilio Enriquez at
iyon. ng kanyang batambatang mga sikolohista na
nagsisulat ng mga orihinal na artikulong
Anupa’t kung ang pagsulat ng diksyunaryo ay maituturing na iskolarli at ulat sa isinasagawang
nakatutulong sa istandardisasyon at mga riserts. Sinulat ang nasabing artikulo sa
intelektwalisasyon ng wika, masasabi nating ang wikang Filipino at inilimbag sa isang serye ng
patuloy na pagsisikap ng Linangan ng Wikang mga monograp at antolohiya. Isinalaysay nina
Pambansa na lumikha ng mga diksyunaryo sa Enriquez at Marcelino (1984) ang kanilang mga
wikang Pilipino, tulad ng kalilimbag pa lamang karanasan sa pamamagitan ng isang publikasyon
ng monolinggwal ng Diksyunaryo ng Wikang na pinamagatan nilang Neo-Colonial Politics
Filipino, ay malaki ang nagawa tungo sa and Language Struggle in the Philippines:
intelektwalisasyon ng wikang Filipino. National Consciousness and Language in
Philippine Psychology (1971-1983). Ngunit ang
Masasabi natin, kung sabagay, na hanggang sa pagsisikap na ito ay natigil nang magretiro si
panahon ng aktibismo ng mga estudyante na Enriquez sa departamento.
nasasakop ng mga taong 1969 hanggang 1972,
karamihan ng mga pagpupunyagi ng Linangan Ang sunod na malaking pagsulong tungo sa
ng Wikang Pambansa sa larangan ng intelektwalisasyon ng ating wika ay naganap
intelektwalisasyon ay naganap lamang sa nang ipatupad ng Kagawaran ng Edukasyon
larangan ng panitikan (literary field), sa noong 1974 ang Patakaran sa Edukasyong
larangan ng kasaysayan ng panitikan (literary Bilinggwal na nagtatakda sa paggamit ng
history) at talambuhay (biography). Pilipino bilang wika ng pagtuturo mula sa
Mababanggit din ang patuloy na pagtatangkang Unang Baitang ng mababang paaralan hanggang
makabuo ng tinatawag na “canon of literature” sa kolehiyo para sa mga araling panlipunan at
sa Tagalog na pinatutunayan ng mga nalimbag agham panlipunan. Ipinagamit ding wikang
na antolohiya ng mga piling katha. panturo ang Pilipino sa mga piling kursong tulad
ng Rizal, Pagbubuwis at Reporma sa Lupa,
Masasabing nagkaroon ng seryoso sa loob ng Kasaysayan at Pamahalaan ng Pilipinas.
mga taong nababanggit, bagama’t hindi
puspusang pagsisikap sa intelektwalisasyon ng Dahil sa patakarang ito, nagkaroon ng
Filipino (nagsimulang gamitin ang pangangailangan sa mga aklat na nasusulat sa
“intelektwalisasyon” noon taong 1959) sa Pilipino sa mga araling panlipunan at sa mga
pangunguna ng Pamantasan ng Pilipinas, Ateneo agham panlipunan (Kasaysayan ng Pilipinas,

Pamayanan ng Pilipinas, Pamahalaan ng may angkop na istimulus, at sa kasong ito, isang
Pilipinas, at Ekonomya at Kasaysayn ng Daigdig istimulus ng batay sa pangangailangan. Nag-
sa antas sekundarya). Gayumpaman, limitado iiba-iba ang pangangailangan ayon sa sitwasyon
ang naipalimbag na mga aklat sa antas at maaaring maging tiyak sa ilang gamit ng wika
sekundarya dahil sa medyo nahirapan ang mga o lawak ng karunungan.
guro at manunulat na simulang gamitin ang
Pilipino sa nasabing antas. Sa mga kolehiyo at Marahil ang pinakamahalaga at nag-iisang
unibersidad ay gayundin ang lumabas sa sarbey sangkap na maaaring nakapagpapabilis o
na isinagawa nina Gonzalez at Sibayan (1979). nakapagpapabagal sa paglinang ng isang wika
Ang pagsulat ng mga aklat ay madalang at bilang wika ng tinatawag na “scholarly
pasulpot-sulpot lamang dahil nga sa ang mga discourse” ay ang pagkakaroon sa lipunan ng
awtor na nahirati o nasanay sa Ingles ay isang dominante at intelektwalisao nang wika.
nahirapan sa paggamit ng Pilipino sa antas na Ang wikang ito ay maaaring makasagabal sa
ito. malayang pag-unlad ng isang katutubong wika
sapagkat ang wikang ito (na maaaring
Kamakailan ay may ipinalimbag na pangalawa o dayuhan na tulad ng Ingles) ay
ensayklopedya ang dating Surian ng Wikang ginagamit na ng bayan.
Pambansa at Instructional Materials Center.
Ang Department of Science and Technology ay Habang ang pangalawa at dominanteng wikang
nakabuo na ng isang junior encyclopedia subalit ito ay ginagamit ng bayan at habang nagdudulot
hindi pa naipalilimbag kahit ang lenggwaheng ito ng sapat na motibasyon (lalo na sa
ginamit dito ay napagtibay na ng Surian. pamumuhay) upang tangkilikin o maging
intelektwalisao ay limitadong-limitado. Ang
Matapos marebisa ang patakaran sa edukasyong tanging motibasyon na makakatulong upang
bilinggwal (DECS Memo Blg. 52, s. 1987), malinang ang katutubong wikang ito ay ang
inaasahan na magkakaroon ng panibagong sigla malakas na alon ng nasyonalismo.
sa intelektwalisasyon ng Filipino. Lalo’t iisipin
na nasasaad sa binagong patakaran na higit na Ang pangalawa marahil sa pinakamalakas na
mabisang maisasakatuparan ang proseso ng insentibo o salik na nakatutulong sa
intelektwalisasyon sa pamamagitan ng intelektwalisasyon ng wika ay ang paglulunggati
pagkakaloob ng mga insentibo at gantimpala sa ng bayan mismo na lumikha ng pagbabago.
gamit ng wika sa antas tersyarya. Karaniwan, ito’y dahil sa nasyonalismo. At kung
minsan naman, ito’y nangyayari kung nadarama
3. MGA INSIGHT NA HANGO SA MGA ng lipunan na ang pangalawang dominanteng
KARANASANG PANGWIKA wika ay hindi na mabisang kasangkapan para sa
pagtatamo ng edukasyon ng higit na
May ilang insight o kaalamang mahahango mula nakararaming mamamayan.
sa karanasan natin sa intelektwalisasyon ng
Filipinong batay sa Tagalog. Ang nabanggit na “paradigm” ay nangyari at
nangyayari sa Pilipinas. Ipinakikita nito kung
Halimbawa, walang wikang maiintelektwalisa bakit ang Tagalog ay ngayon lamang
ng mga gumagamit nito kung walang angkop na naiintelektwalisa sa dahilang ang tamang oras
sitwasyon na makagaganyak upang ito’y para rito o ang tinatawag na kairos ay dumating
kanilang intelektwalisahin. sa Pilipinas kamakailan lamang. Sa ngayon, ang
Ingles ay nananatiling pangunahing wika ng
Ang isang wika ay maaaring manatiling gamit bansa bilang kasangkapan ng mga Pilipino sa
na wika sa aktwal na lugar ng pagtatalastasan kanilang adhikaing pansosyal at pangkabuhayan.
ng isang pangkat, halimbawa ay sa tahanan at sa Ngunit sa katagalan, malamang na siyang
pamayanan o kahit sa buong bansa nang hindi maging dahilan sa pagpapanatili rito ng Ingles
kinakailangang maging intelektwalisado. Ang ay ang patuloy na pangangailangan natin sa
intelektwalisasyon ay nagaganap lamang kung wikang ito bilang wikang pang-internasyonal at

bilang wika ng agham at teknolohya o bilang
wika ng modernisasyon. Ang mahalagang papel na ginagampanan ng
pagsasaling-wika sa intelektwalisasyon ng alin
Gayumpaman, sa ngayon ay lalong nagiging mang wika ay dapat maunawaan ng mga
malinaw sa atin na ang Ingles ay hindi maaaring kasangkot sa pagsisikap na ito. Kaya nga’t,
maging wika ng masang Pilipino kailan man, marahil, ang susunod na lawak ng riserts o
lalo na kung isasaalang-alang natin ang waring pananaliksik kung paglilinang sa Filipino ang
hindi na mababagong kalakaran sa ating sistema pag-uusapan, ay ang pagbibigay-diin sa proseso
ng edukasyon. ng pagsasaling-wika bilang tulong o giya sa
intelektwalisasyon ng isang wika. Mababanggit
Samakatwid, kung sadyang dapat na maging na nagampanan ng Arabic ang ganitong papel
matagumpay ang edukasyon para sa masa, at para sa wikang Griyego noong mga unang
kung dapat mabawasan ang pag-aaksaya ng bahagi ng Middle Ages, ng Griyego para sa
panahon at salapi, gayundin ang dami ng “drop- Latin noong mga huling dako, at ng Latin para
outs” o ng mga tumitigil sa pag-aaral, at kung sa mga modernong wika sa Europa, kasama na
dapat na mabigyan ang mga “out-of-school” na ang Ingles, sa sumunod na mga dantaon. Sa kaso
kabataan ng mga kasanayang magagamit nila sa naman ng Ingles, nakatutulong sa
kanilang pamumuhay, ang paggamit ng Filipino intelektwalisasyon ng wikang Filipino sa
bilang wikang panturo ay nararapat lamang o pamamagitan ng panghihiram ng mga salita at sa
dapat na maging sapilitan. Mas maaga ay mas paggamit ng mga sangguniang mapaghahanguan
mabuti na maunawaan ito ng mga edukador ng ng mga intelektwalisadong paksa.
ating bansa. Mas maaga ay mas mabuti kung
magsasagawa sila ng hakbang tungo sa Sa wakas, at ito’y hindi na marahil dapat bigyan
pagsasakatuparan o implementasyon ng isang ng maraming paliwanag, ang intelektwalisasyon
pangmasang sistema ng edukasyon. Pangmasa ng isang wika ay siyang dapat bigyang-tuon ng
sapagkat Filipino ang wikang ginagamit ng mga akademisyan pagkatapos nilang magdaan sa
wikang panturo. Habang nagtatagal, makikita daigdig ng panulaan at iba pang malikhaing
nating ito ay higit na makabubuti sa aspekto ng wika. At sa kaso ng Pilipinas na
pagpapaunlad ng masang Pilipino at mangyari mayroon nang maayos na sistema ng edukasyon,
pa’y ng bansang Pilipinas. ang nabanggit na mga akademisyan ay
matatagpuan sa ubod ng akademya o sa mga
Hindi mapasubalian na ang modelo o kaisipang kolehiyo at unibersidad. Kaya nga’t ang mga
ito’y makapagdudulot ng kinakailangang akademisyang ito ay dapat lamang bigyan ng
motibasyon o insentibo upang simulan ang isang karampatang tangkilik at sapat na pondong
sistematiko at puspusang pagsisikap na gamitin kailangan nila upang makapagsagawa ng mga
ang Filipino bilang wikang panturo na maaaring risert na kailangan. Karamihan ng ating mga
sa dakong huli ay panturo na rin sa mga domain proyektong pangwika ay hindi naipagpapatuloy
o larangang tulad ng agham at teknolohya. dahil sa kakulangan ng pondo.
At sa pagsisikap na ito, kinakailangang Sa simula, ang nasyonalismo at ang reaksyon

lumampas tayo sa basta paglikha ng mga laban sa patuloy na paninikil ng dayuhang
terminolohya o katawagan. Ang higit na dominanteng wika ay maaaring maging
mahalaga ay ang pagpapagamit ng mga hiniram insentibo sa intelektwalisasyon ng isang
o nilikhang mga salita. At ang tanging paraan katutubong wika. Ang kampanya ay maaaring
upang ito;y maisakatuparan ay ang pagkakaroon ilunsad sa ngalan ng pagpapalaya sa mga
ng malaking grupo ng mga akademisyan na mamamayan sa linggwistika at mangyari pa’y sa
siyang magsisimulang gumamit ng Filipino kultural na imperyalismo ng nakalipas na
hindi lamang bilang wikang panturo kundi panahon. Gayumpaman, naging karanasan ng
gayundin sa pagsusulat ng mga aklat maraming bansa na ang negatibong kampanya
sanggunian. Maaaring sa simula ay isagawa ang upang kamuhian ang isang dayuhang wika ay
pagsulat ng mga aklat sa tulong ng pagsasalin. hindi napananatili o nasusustine nang mahabang

panahon. At ito’y karanasan ng Pilipinas. Kaya masasabing sahol pa rin sapagkat hindi lubos na
nga’t dapat na tayong humanap ng iba pang nakaabot sa antas ng pagbibigay-kahulugan sa
motibasyon na may kaugnayan marahil sa mga pangyayari. Sa katotohanan ay ito ang
ekonomya. Para sa Pilipinas, tinatangkilik natin maituturing na terra incognita para sa isang
ang Filipino sapagkat napapatunayan natin sa sangay nga paglinang at pagpaplanong
mga pag-aaral na ang wikang Ingles ay hindi pangwika. Para sa isang iskolar na Pilipino na
tugmang wika sa intelektwalisasyon ng pinag-aaralan ang pag-unlad ng Filipino sa
nakararaming mga Pilipino. Paulit-ulit nang panahong ito ay maaaring sa mga unang taon ng
napatunayan sa mga pag-aaral na mas mataas susunod na siglo, narito ang pagkakataon upang
ang natatamong karunungan ng mag-aaral na makapag-ambag siya ng napakahalagang bagay
ginagamitan ng Filipino bilang wikang panturo. sa daigdig ng riserts sa pagpaplanong pangwika.
Dapat tayong humanap ng alternatibong
solusyon para sa ikabubuti ng masa. Anupa’t ang maaaring maging bunga ng
pagsisikap na ito ay isang dinamikong modelo
4. KONGKLUSYON: Adyenda sa Saliksik para sa paglinang ng wika, partikular sa
intelektwalisasyon nito. At sa paglinang ng
May dokumento o rekord ang proseso ng modelong ito, dapat tingnang mabuti ng isang
intelektwalisasyon ng mga prinsipal na wika ng maingat na mananaliksik ang personal na
daigdig na ginagamit ngayong mga wika ng katangian ng tinatawag na “creative minority”
tinatawag nating “scholarly discourse,” lalo na na siyang mangunguna sa proseso ng
sa agham at teknolohya. intelektwalisasyon. Dapat din niyang tingnan
ang dimensyong sikolohikal ng gawaing ito
Subalit karamihan sa mga talang ito ay produkto sapagkat malamang na makakuha dito (e.g., sa
lamang ng mga hinuha o “hindsight”, batay sa mga rekord ng obserbasyon, at iba pa) ng
isinagawang pagsusuri sa mga dokumento ng mahahalagang insights tungkol sa
nakaraang panahon. Samakatwid ay intelektwalisasyon, lalo na sa pamamagitan ng
nanghawakan lamang ang mga mananaliksik sa pagsasaling-wika.
mga pamaraang sinusunod sa “historical
research.” Sa simula, para sa karamihan ng mga nasanay sa
pangalawang wika na tulad ng Ingles at ngayon
Samantala, sa kaso ng ating wika ay masasabing ay nakikisangkot sa intelektwalisasyon ng ibang
maaari nating maitala ang nagaganap na wika, ang pagsasaling-wika ay magsisilbing
proseso; sa ibang salita, ang dokumentasyon ay tulay para sa kanila bilang mga bilinggwal at
maaaring maisagawa in fieri o kaalinsabay ng upang masubok na rin ang kanilang kakayahan
mga pangyayari. Hindi na kailangang hintayin bilang mga bilinggwal. Samakatwid ay
pa ang katapusan ng proseso. Sa ganitong kinakailangang bumuo ng isang modelo o mga
paraan, kakaunti lamang ang mawawalang mga modelo para sa “bilingual competency” na
detalye ng proseso. isinasagamit ang potensyal ng dalawang wika
upang matamo ang panlahat na layunin ng
Anupa’t hindi lamang ang produkto kundi na komunikasyon. Ang nasabing mga modelo ng
ang proseso ang magiging dokumentasyon. Ito’y kakayahang pangwika ay kailangang lumampas
isang napakahalagang oportunidad sa sa kakayahang leksikal o maging sa kakayahang
pagsisiyasat. sintaktik. Dapat umabot ang mga ito sa
tinatawag na “competence in discourse” at “text
Maidaragdag pa na bagama’t masasabing may creation.” Sa ibang salita, kailangang maabot ng
kasapatan ang paglalarawan ng proseso ng mag-aaral ang sapat na kakayahan sa paggamit
intelektwalisasyon sa ibang bansa, ang ng wika mismo sa iba’t ibang pagkakataon,
daynamiks ng prosesong ito sa kanyang sitwasyon, at pangangailangan. Ipinalalagay na
dimensyong sikolohikal at sosyolohikal ito’y tutukoy sa mga level o antas ng balarila
gayundin ang motibasyong panlipunan (kapwa (“deep and surface”) sa dalawang wika na dapat
politkal at ekonomikal at pati na kultural) ay na isaalang-alang bilang mga elemento o

sangkap sa pagbuo ng isang maunlad na
“bilingual model.”
Sa wakas, ang “social dynamics” o aspektong

panlipunan ng intelektwalisasyon ay kailangan
maingat na pag-aralan upang humanap ng mga
posibleng hakbang tungo sa pagpapabilis ng
prosesong ito. Kailangang tingnan natin ang
iba’t ibang dimensyon ng lidersyip (e.g.,
charisma), ang pagbuo ng isang pangkat ng
“significant others” sa pangunguna ng isang
lider na intelektwal. Ang nasabing lider ay
maaari ring maging pioneer o tagapaghawan ng
landas sa isang bagong disiplina. Maaari pa rin Ang Wikang Filipino sa
na manguna siya sa pagsisilang ng isang “school
of thought” na binubuo ng mga may talinong Akademya
tagapagtaguyod, ng mga guru, ng mga tinatawag ni Teresita F. Fortunato
na detailleurs, gayundin ng “Gotterdammerung
of its father-figures” habang sila’y unti-unting
napapalitan ng bagong henerasyon ng mga lider
na intelektwal. At sa paglakad ng panahon,
inaasahang ang school of thought ay
magsasanga-sanga sa iba’t ibang “school” o
kaisipan. At habang nagaganap ito, masusulat,
malilimbag ang mga aklat o teksto, mga
diskurso o sanaysay, mga diksyunaryo ng iba’t ANG BANSANG PILIPINAS ay isang
ibang katawagan hanggang sa mabuo ang iba’t multilinggwal na nasyon, at ang bawat
ibang register sa iba’t ibang tiyak na disiplina sa mamamayan ay nakapagsasalita ng dalawa man
Filipino. lang na wika. Kaya ang ordinaryong Pilipinong
estudyante ay nakapag-uusap sa kanyang unang
At higit sa lahat, kinakailangan para sa maayos wika (isang vernakular), at sa rehiyonal na
na pagtatala ng prosesong ito ang interes at lingua franca; hanggang matutuhan niya ang
kasanayan ng mga “social psychologist” at ng Filipino at Ingles sa eskwelahan; samakatwid
“social historian”, gayundin ng mga kwadrilinggwal pa siya. Kung may Chinese
“philosopher/historian of thought”, kung heritage siya, matututo pa ng Mandarin. At
sadyang ibig nating maging matagumpay ang kapag nakaabot pa sa kolehiyo, maaari pa siyang
mga bagong historian”, gayundin ng mga makapag-aral ng
“philosopher/historian of thought”, kung Español/German/Niponggo/Latin/French
sadyang ibig nating maging matagumpay ang depende sa kakailanganing pangkomunikasyon
mga pagbabagong ito tungo sa ng kanyang pinaghahandaang propesyon.
intelektwalisasyon ng wikang Filipino.
Ang akademya ay may patakarang sinusunod sa
pagsasakatuparan ng layuning ito. Nakatadhana
ito sa Kautusan Blg. 54, s. 1987 na may pamagat
na “Panuntunan ng Implementasyon ng
Patakarang Edukasyong Bilinggwal.” Ang
edukasyong bilinggwal ay ang hiwalay na
paggamit ng dalawang wika bilang midyum ng
instruksyon sa lahat ng antas ng pagtuturo.
Inaasahang makabubuo tayo ng mga
mamamayan at nasyong bihasa sa

komunikasyon sa dalawang wika, ang Ingles at Ang Filipino ay ang katutubong wika na
Filipino. ginagamit sa buong Pilipinas bilang wika ng
komunikasyon ng mga etnikong grupo. Katulad
May tiyak na tunguhin ang edukasyong
ng iba pang wikang buhay, ang Filipino ay
bilinggwal na nakasaad sa ibaba:
dumaraan sa proseso ng paglinang sa
 pagpapahusay ng pagkatuto sa
pamamagitan ng mga panghihiram sa mga wika
pamamagitan ng dalawang wika upang
ng Pilipinas at mga di katutubong wika at sa
matamo ang may mataas na uri ng
evolusyon ng iba't ibang varayti ng wika para sa
edukasyon gaya ng itinakda ng
iba-ibang sitwasyon, sa mga nagsasalita nito na
Konstitusyon ng 1987;
may iba't ibang sitwasyon, sa mga nagsasalita
 paglinang at pagpapayabong ng Filipino
nito na may iba't ibang saligang sosyal, at para
bilang wikang panliterasi;
sa mga paksa ng talakayan at iskolarling
 ang development ng Filipino bilang
pagpapahayag.
simbolong wika ng pambansang
pagkakaisa at identidad
Ano ang intelektwalisasyon ng wika? Sa
 kultibasyon at elaborasyon ng Filipino
panalita ni Havranek ng Prague School of
bilang wika ng diskors iskolarli, na
Linguistics (Omar 1981: 73), ang
nangangahulugan ng patuloy na
intelektwalisasyon ay ang adaptasyon ng wika
intelektwalisasyon nito; at
para magkaroon ito ng kakayahang bumuo ng
 pagpapanatili ng Ingles bilang isang
wasto, tiyak, at kung kakailanganin, ng mga
internasyonal na wika para sa Pilipinas
pahayag na abstrak na matatagpuan sa mga
at bilang di eksklusibong wika ng
sulating pansyensya at pampilosopiya. Sa
agham at teknolohiya.
simpleng pananalita, ito ang paggamit ng isang
wika sa larangan ng kaisipan at ng buhay
Mula elementarya hanggang hayskul, hinasa
akademiko. Lenggwahe ito na magagamit sa
tayong maging bihasa sa Filipino at Ingles sa
pagtatamo ng kompletong edukasyon. Sa
paggamit ng bawat wika sa mga tiyak na aralin.
pamamagitan ng wikang ito, anumang sangay ng
Sa antas tersyarya, itinutuloy ang gamit ng
disiplina ay maari nating maabot at matutuhan
dalawang wikang ito bilang midyum ng
dahil maraming literaturang nasulat ukol dito. Sa
pagtuturo. Hindi ba sa mga kursong pang-agham
pagpapaliwanag nina Sibayan at Gonzalez,
panlipunan at humanidades, tinatalakay natin
pangunahing sosyolinggwista sa kasalukuyan,
ang mga kaalamang ukol dito sa tulong ng
ito ang makabagong midyum ng komunikasyong
wikang Filipino? Samantalang nag-iingles tayo
dapat ginagamit sa mahahalagang larangan sa
sa mga kursong agham pangkalikasan at
loob ng isang bansa tulad ng gobyerno,
teknolohiya, karagdagan sa kursong Ingles. Sa
administrasyon, lehislasyon, pagbabatas, agham,
paggamit ng Filipino sa lahat ng level ng pag-
teknolohiya, komersyo, at industriya at sa lahat
aaral, hinihikayat na iangat ang uri nito bilang
ng level ng edukasyon mula elementarya
isang wikang intelektwalisado, isang midyum sa
hanggang kolehiyo. Isa na itong wikang ganap
pagkuha ng karunungan sa matataas na antas ng
na nadevelop at naintelektwalisa.
komunikasyon. At ang prosesong ito ay ang
intelektwalisasyon. Ito ang Filipinong
Bilang isang koda ng komunikasyon, may
inilalarawan ng Komisyon sa Wikang Filipino
estruktura ang Filipino na patuloy na nalilinang
(KWF) ayon sa Resolusyon Blg. 96-1 na
sa iba't ibang proseso. Pwedeng mapalawak ang
kailangang maintelektwalisa:
bokabularyo nito sa panghihiram mula sa mga
wikang sinasalita sa bansa natin. Kalimitang

hinahanguan natin ng mga salita ang disiplina na inyong matutuklasan sa pananatili sa
pangunahing katutubong wika tulad ng Tagalog, kolehiyo.
Cebuano, Ilocano, Ilonggo, Bicol, Pampango,
Pangasinense, Waray, Maranaw at iba pa. Naiiba naman ang mga agham pangkalikasan at
Gayundin sa wikang Ingles, Español, Tsino, teknolohiya na nangangailangan ng
Niponggo, at iba pang wika sa daigdig. Sapagkat karunungang syentipiko na ipinahahayag sa
buhay ang wika, lagi itong nagbabago na isang lenggwaheng precise o tiyak. Batay ang
maaaring tanggapin o tutulan ng mga mga paksa sa eksperimentasyon at produkto ng
gumagamit. Sa edukasyon, na isang dinamikong mga aplikasyon ng mga teoryang sinubok at
larangan, may mga tiyak na wikang ginagamit sa dumaan sa maraming pagsusuri. Kahanay sa
pagtatamo ng mga karunungan. disiplinang ito ang inhinyeriya, matematiks,
agham pangmedisina, biyolohiya, komersyo,
Mga Sangay ng Disiplina agham pangkompyuter, atb. Higit ang
pangangailangan ng kasanayan sa wikang
Sa mga unibersidad at kolehiyo, dalawang kompyutasyonal, at analisis ng mga datos buhat
malalaking sangay ng disiplina ang kalimitang sa mga eksperimento at iba pang paraan ng pag-
mapagpipiliang pag-aralan: (1) agham aaral. Karagdagan ang pagiging mapagmasid at
panlipunan at humanidades, at (2) syensya at analitikal at pagiging mayaman sa imahinasyon
teknolohiya. tungo sa paglikha ng mga inovatibong gamit,
makina at iba pang kailangan sa pag-unlad ng
Ayon kay Cruz (sa Acuña 1994: 133-4), bansa.
maraming paraan sa pagkaklasipika sa mga
humanidades, at isa na rito ang pamamaraang Inilahad ni Acuña (1994: 89) ang espesyal na
klasikal. Kabilang sa humanidades ang sining pangangailangan sa pag-aaral nito dahil ang
pangwika at literari (gramar, retorika, literatura, syensya ay:
pamamahayag, publikasyon), ang mga sining
viswal (pinta, eskultura, arkitektura), ang 1. Isang sistema ng mga facts/katotohanan
itinatanghal na sining (teatro, musika, sayaw), na pinag-aralan sa kalilkasn o plinanong
sining elektroniks (radyo, telebisyon, pelikula, sitwasyong tinatawag na eksperimento;
multimedia kompyuter) at ang mga syensyang 2. Pagbubuo ng mga obserbasyong ito sa
humanistiko (kasaysayan, linggwistiks, mga pahayag na tinatawag na mga
pilosopiya, teolohiya, pag-aaral internasyonal, batas;
pag-aaral interdisiplinari tulad ng sosyolohiya, 3. Kapani-paniwalang pahayag na
antropolohiya at kaugnay na karunungan). Lahat nagpapaliwanag kung paano at bakit
aniya ng mga kurso sa lahat ng level ng nangyayari ang mga bagay-bagay.
edukasyon ay makaklasipika sa alin man sa
malalaking kategoryang binanggit. Ang salik na Ang sistema ng ating edukasyon ay
nagsasanib sa mga karunungang ito bilang isang nagmumungkahi ng paggamit ng Filipino sa
grupo ng disiplinang akademiko ay ang mga disiplinang panghumanidades at agham
magkakatulad na malasakit nila - ang asal o panlipunan sa pilosopiyang nakaangkla sa
ugaling sosyal ng tao. Magkakaugnay din ang disiplina sa kultura. Sa isang banda, Ingles
mga ito bagaman nagkakaiba ang mga konsepto, naman ang midyum ng pagtuturo/pag-aaral sa
kaya nga manipis lamang ang linyang mga asignaturang hindi tuwiran ang ugnayan sa
naghihiwalay sa kanila. Maaaring manghawakan kultura tulad ng syensya at teknolohiya. Subalit
sa teorya at impormasyon ng isa ang isang hindi naman eksklusibong pang-Ingles ang

huling sangay ng karunungan. Maraming
pagkilos na ang isinasagawa sa pagtalakay ng (Pinagkunan: Buhay at Lipunan, 2000. DLSU
paksang teknikal sa pamamagitan ng wikang Press)
Filipino. Importante ito bilang tugon sa Edukasyon
intelektwalisasyon ng ating pambansang lingua ni Mahatma Gandhi
franca, kasabay ng pagsulat ng maraming salin ni Adrian Cristobal Cruz
babasahin sa iba't ibang karunungan, gayundin
ang pagpapayaman ng bokabularyo sa lahat ng
sangay ng kaalamang akademiko.
Ang tunay na edukasyon ay ang paglilinang sa

pinakamabuting katangian mo. Anong libro ang
higit na mabuti kaysa libro ng sangkatauhan?
Naniniwala ako na ang pinakatunay na

edukasyon ng isip ay magaganap sa
pamamagitan ng wastong paggamit at
pagsasanay sa mga sangkap ng katawan—
kamay, paa, mata, tainga, ilong, at iba pa. Ang
ibig sabihin, ang matinong paggamit ng mga
sangkap ng katawan ng isang tao ang nagbibigay
ng pinakamabuti at pinakamadaling paraan
upang umunlad ang kanyang isipan. Subalit
kung ang pagpapaunlad sa isip at katawan ay
hindi kasabay ng paggising sa kaluluwa, ang
pagpapaunlad ng isip at katawan ay hindi
magiging timbang. Ang ibig kong sabihin,
pagsasanay na ispirituwal ang edukasyon ng
puso. Ang wasto at timbang na pag-unlad ng
isip, samakatuwid, ay mangyayari lamang kung
ito’y kasabay ng edukasyon ng pisikal at
ispirituwal ng kaalaman ng bata. Ito’y isang
kabuuang hindi mahahati. Ayon sa teoriyang
ito, kung gayon, kamalian ang pag-aakalang ang
mga ito’y mapapaunlad ng hiwa-hiwalay o una-
una.
Ang kahulugan ng tunay na edukasyon para sa

akin ay ang pagpapaunlad sa pinakamabuti sa
bata’t matanda—sa katawan, isip at kaluluwa.
Ang matutong bumasa at sumulat ay hindi
siyang puno’t dulo ng pag-aaral. Ito’y isang
paraan lamang upang ang babae at lalaki ay
maging edukado. Ang matutong bumasa’t
sumulat sa sarili’y hindi edukasyon. Sisimulan
ko, kung gayon ang edukasyon ng bata sa
pagtuturo dito ng isang kapakipakinabang na

pangyayari sa kamay upang siya’y makalikha na ang panlilibak, at kahit na ang pagkawala ng
sa simula pa lamang ng kanyang pagsasanay. Sa popularidad o ngalan. Kung itatago ko ang
ganito, ang bawat paaralan ay kikita upang aking mga paniniwala, hindi ko maitutuwid ang
itaguyod ang sarili sapagkat bibilihin ng mga kamalian sa pagpapasiya. Ako’y laging
pamahalaan ang mga niyayari sa mga paaralang nagnanasang matuklasan ko ang mga ito at higit
ito. na nagnanais na ituwid ang mga ito.
Naniniwala ako na ang pinakamataas na uri ng Hayaang isaad ko ang mga pagkukuro kong
pagpapaunlad sa isip at kaluluwa ay mangyayari pinanghahawakan may ilang taon na at siya
sa ganitong sistema ng edukasyon. Kaya kong ipinatutupad kapag may pagkakataon:
lamang, ang bawat handicraft ay dapat ituro
hindi lamang sa paraang mekanikal kungdi sa 1. Hindi ako tutol sa edukasyon kahit na sa
paraang maka-siyensya—dapat malaman ng bata pinakamataas na uring makukuha sa
ang paano at kung bakit ng bawat paraan. Ito’y daigdig.
sinasabi kong may pagtitiwala sapagkat 2. Ito’y dapat bayaran ng pamahalan
pinatotohanan ng karanasan. Ang paraang ito’y kailanma’t ito’y may tiyak na
sinusunod nang ganap saan man itinuturo ang paggagamitan.
paghahabi sa kamay sa mga manggagawa. 3. Tutol ako sa lahat ng mataas na
Ako’y nagturo ng paggawa ng tsinelas at edukasyon na ang itinutustos ay mula sa
gayundin ang paghahabi sa kamay at ito’y mga buwis.
nagbunga ng mabuti. Hindi tinatanggihan ng 4. Matibay kong paniniwala na ang
paraang ito ang kaalaman sa kasaysayan at sa napakaraming tinatawag na edukasyon
giyograpi. Subalit nalaman kong ang mga ito’y sa sining sa ating mga kolehiyo ay
itinuturo sa pamamagitan ng salita. Higit na totoong pagtatapon at nagbubunga ng
mabisa ang ganitong paraan kaysa pagbabasa at kawalan ng hanapbuhay sa mga
pagsusulat. Ang talatitikan ay saka na ituro edukado. Bukod dito, ito’y sumira sa
kung nalalaman na ng estudyante ang kaibahan kalusugan, katawan, at isip ng mga
ng binlid sa ipa, at kapag ang kanyang panlasa batang babae at lalaki na sawimpalad na
ay kanya nang napaunlad. Ito’y pambihirang nagdaos ng paghihirap sa ating mga
paraan subalit malaking pagod ang natitipid nito kolehiyo.
at natutuhan ng isang bata sa loob ng isang taon 5. Ang wikang dayuhan na ginagamit sa
ang maaari niyang matutuhan sa loob ng pagtuturo sa ating matataas na paaralan
mahabang panahon. Nangangahulugan ito ng sa India, ay nagdala ng malaking
pagtitipid sa lahat ng bagay. Di kasi, ang kasiraang intelektuwal at moral sa ating
matematika ay natutuhan ng bata habang pinag- bansa. Napakalapit natin sa ating
aaral niya ang paggawa sa kamay. panahon upang malaman kung gaano
kalaki ang sirang nagawa. At tayong
Tinatanggap kong may hangganan ang aking mga tumanggap ng ganitong edukasyon
kaalaman. Ako’y hindi nakapag-aral sa ay naging biktima at hukom—isang
pamantasan. Ang aking hayskul ay hindi naman halos imposibleng tagumpay.
kahusayan. Nagpapasalamat ako kung
naipapasa ko ang mga eksamen. Hindi ko na Dapat kong ipahayag ang mga dahilan ng
hinangad na magkaroon ng karangalan. aking mga isinaad na pagkukuro. Marahil,
Gayunman, ako’y may mga matitibay na ay maipapaliwanag kong mabuti ito sa
kurukuro tungkol sa edukasyon, pati sa pamamagitan ng isang kabanata sa aking
tinatawag na mataas na edukasyon. At mga karanasan.
tungkulin ko sa aking mga kababayan na ang
mga kurukuro ko’y malaman nila nang Hanggang sa ako’y maging labindalawang
maliwanag at tanggapin kung may halaga. taong gulang, ang lahat na natutuhan ko’y sa
Dapat kong hubarin ang pagkamahiyain na halos pamamagitan ng Gujarati, ang wika ng
pumipi sa aking sarili. Hindi ko dapat katakutan aking ina. May nalalaman ako noon tungkol

sa aritmetika, geography, at kasaysayan. taon kung ito’y napag-aralan hindi sa Ingles
Pagkatapos, ako’y nag-aaral sa mataas na kungdi sa Gujarati. Ang pagkakaunawa ko
paaralan. Sa unang tatlong taon, ang inang sa mga araling ito ay naging madali at
wika pa rin ang ginamit. Subalit tinungkulin maliwanag sana. Ang aking bokabularyo sa
ng prinsipal na ipukpok sa ulo namin ang Gurajati ay yumaman pa sana. Ang
Ingles, kaya’t mahigit na kalahating oras ang kaalamang ito’y nagamit ko sana sa aming
iniukol namin sa pag-aaral ng Ingles at sa tahanan. Ang wikang Ingles ay nagtayo ng
pagsasaulo ng wastong baybay at bigkas pader sa pagitan ko at ng aking mga
nito. Naging masakit na pagkakatuklas ang magulang na hindi nakapag-aral sa mga
pag-aaral ng isang wikang iba ang baybay sa paaralang Ingles. Walang nalalaman ang
bigkas. Naging karanasang katuwa na aking ama sa mga ginagawa ko. Naisin ko
isaulo ang pagbabaybay. Subalit ito’y lihis man, hindi ko siya mahikayat na magka-
sa usapan at walang kaugnayan sa aking interes sa aking napag-aralan. Bagamat may
pagmamatuwid. Gayunman, sa unang sapat siyang talino, wala siyang nalalaman
tatlong taon, ang pag-aaral ay may kadalian. isang mang salitang Ingles. Ako’y mabilis
na naging dayuhan sa sariling tahanan.
Ang hirap ay nagsimula sa ikaapat na taon. Totoong ako’y naging mataas na tao. Kahit
Lahat ng pag-aaralan ay sa wikang Ingles— na ang pananamit ko’y nagkaroon ng unti-
geometry, algebra, chemistry, astronomy. unting pagbabago. Ang nangyari sa akin ay
Kasaysayan, geography. Napakabigat ang hindi pambihirang karanasan. Ito’y
pagka-tirano ng Ingles—kahit na ang karanasan din ng lalong nakararami.
wikang Sanskrit at Persiyano ay pinag-
aralan sa wikang Ingles at hindi sa inang Kakaunti ang naidagdag ng unang tatlong
wika. Kung may batang gumagamit ng taon sa hayskul sa aking kaalamang
Gujarati na kanyang nauunawaan, siya’y panlahat. Ito’y paghahanda sa mga
pinaparusahan. Walang halaga sa guro kung estudyante upang ituro sa kanila ang lahat sa
ang bata’y mali-mali sa Ingles na hindi niya wikang Ingles. Ang mataas na paaralan ay
mabigkas nang wasto ni maunawaang paaralan para sa panunupil na pagkalinangan
mabuti. Bakit mag-aalala ang guro? Ang sa pamamagitan ng wikang Ingles. Ang
sarili niyang Ingles ay hindi rin naman kaalamang natutuhan ng tatlongdaang
kahusayan. Hindi ito huhusay. Ang Ingles batang lalaki sa aking hayskul ay naging
ay wikang banyagang sa kanya katulad ng sa pag-aaring hindi maibahagi sa iba. Ito’y
mga estudyante niya. Ang bunga nito’y hindi ipinakakalat sa sambayanan.
kalituhan. Marami kaming natutuhan sa
pamamagitan ng pagsasaulo bagamat hindi Tungkol sa literatura—pinag-aralan namin
naman ganap na nauunawaan, kung ang ilang literaturang Ingles na tuluyan at
nauunawaan man. Sumasakit ang ulo ko panulaan. Walang dudang ang lahat na ito
kapag ang guro ay hirap na hirap na ay mabuti. Subalit ang natutuhan ay hindi
nagpapaliwanag upang ang geometry ay ko nagamit upang mapaglingkuran ko
maunawaan. Hindi ko maunawaan ang kaya’y mailapit ako sa masa. Hindi ko
puno’t dulo ng geometry hanggang sa masasabi na kung hindi ko man natutuhan
makarating kami sa ika-13 theorem ng ang literaturang Ingles, walang nawalang
unang aklat ni Euclid. Ipinagtatapat ko na pambihirang hiyas sa akin. Kung sa halip,
sa kabila ng pagmamahal ko sa inang wika, ang pitong taong pag-aaral na iyon ay
hanggang sa araw na ito, hindi ko alam ang iniukol sa pagdadalubhasa sa Gujarati at sa
katumbas sa Gujarati ng mga termino o pag-aaral ng mathematics, ng mga siyensiya,
salita sa geometri, algebra, at ibang araling Sanskrit at iba pang aralin sa pamamagitan
ganito. Alam ko ngayon na ang natutuhan ng Gurajati, sana’y naibahagi ko ang mga
ko sa loob ng apat na taon ng arithmetic, kababayan sa madali kong natutuhan.
geometri, algebra, chemistry at astronomy, Napayaman ko sana ang Gujarati, at anong
ay natuthan ko sana sa loob lamang ng isang malay natin kung sa pamamagitan ng aking

pagmamalasakit at bukal na pagmamahal sa ang paglilingkod ay kakailangin ng bayan.
bayan at sa inang wika hindi ako Dapat ipaubaya sa pagsisikap na pribado ang
nakapagbigay ng lalong mayaman at pagtuturo ng iba pang larangan ng
dakilang pag-aalay sa sambayanan. kaalaman. Ang wikang gamit sa pagtuturo
ay dapat na baguhin agad at sa anumang
Dapat unawain na hindi ko minamaliit ang halaga, at ang mga wika sa lalawigan ang
wikang Ingles o ang dakila nitong literatura. siyang ipagamit. Nanaisin ko pang
Ang aking pitak sa Harijan ay sapat na magkagulong sandali sa mataas na
katibayan ng aking pagmamahal sa wikang edukasyon kaysa pag-aaksayang kriminal na
Ingles. Subalit ang pagkadakila ng literatura naiipon araw-araw.
sa wikang Ingles ay hindi makatutulong sa
bansang India tulad din ng klima o tanawin Kaya’t isinasaad kong ako’y hindi kaaway
ng Inglatera. Ang India ay kailangang ng mataas na pag-aaral. Subalit ako’y
yumaman sa sariling klima, tanawin at sa kaaway ng mataas na pag-aaral na ibinibigay
sariling literatura ng Inglatera. Tayo at ang sa bayang ito. Sa aking plano, magkakaroon
mga anak natin ay dapat maglinang ng sarili pa ng marami at mabubuting aklatan,
nating mga mana. Kung hihiram tayo ng marami at mabubuti pang laboratoryo,
iba, ang sarili natin ay pagdurukhain. Hindi marami at mabubuti pang institiyut para sa
tayo lalaki sa pagkaing dayuhan. Ibig kong pananaliksik. Sa paraang ito, magkakaroon
ang mga yamang nasa wikang Ingles at sa tayo ng isang hukbo ng mga kemiko,
alin mang wika sa buong daigdig ay inhinyero, at iba pang dalubhasa na
makamtan natin sa ating mga sariling magiging tunay na lingkod ng bayan, upang
bernakular. Hindi ko dapat matutuhan ang makatugon sa marami’t dumaraming
Bengali upang malaman ang kagandahan ng pangangailangan ng sambayang unti-unting
mga hindi mapaparisang katha ni namumulat sa kanilang mga kakulangan at
Rabindranath. Ito’y natutuhan sa karapatan. At ang lahat ng dalubhasang
pamamagitan ng mabubuting salin. Hindi ito’y magsasalita, hindi sa wikang dayuhan,
kailangang matutuhan ng mga batang kungdi sa wika ng sambayanan. Ang
Gurajati ang wikang Ruso upang karunungang makukuha nila ay magiging
magustuhan ang mga maiikling kwento ni pag-aari ng lahat. Magkakaroon ng mga
Tolstoy. Ito’y natutuhan nila sa obrang orihinal sa halip ng mga imitasyon.
pamamagitan ng mabubuting salin. At ang tustusin ay maibabahagi ng wasto at
Ipinaghahambog ng mga Ingles na ang nang may katarungan.
pinakamagaling na literaturang isinusulat sa
buong daigdig ay nasa Ingles. Bakit ko pa Hindi ko nais na ang tahanan ko’y kulungin
dapat matutuhan ang Ingles upang malaman ng mga pader at ang mga bentana ay
ang pinakatayog na kaisipan na isinulat nina pagtatakpan. Ibig kong ang lahat ng kultura
Shakespeare at Milton. ng lahat ng bansa hangga’t maaari ay
malayang magyao’t dito sa aking tahanan.
Makatitipid pa kung maghihiwalay ng isang Subalit hindi ako papayag na ako’y ibuwal
klase ng mga estudyante na walang ibang ng alin mang kultura. Nais kong ang ating
gagawin kungdi pag-aralan ang kabataang may kakayahan sa literatura ay
pinakamabuting mapag-aaralan mula sa iba’t matutong mabuti hanggang gusto nila ng
ibang wika sa daigdig at pagkatapos Ingles at iba pang wikang gamit sa buong
magsalin sila sa iba’t ibang diyalekto sa daigdig, at pagkatapos umasang ang
Indiya. Ang maling paraan ang pinili ng kanilang mga natutuhan ay ibahagi nila sa
mga nananakop sa atin, at dahil nakagawian India at sa buong daigdig tulad ng ginawa
na, ang mali ay lumilitaw na siyang tama. nina Bose, Ray, at ni Rabindranath. Subalit
hindi ko ibig na isa mang taga-India ay
Ang mga pamantasan ay dapat tumustos sa makalimot o magpabaya o kaya’y mahiya
sarili. Dapat papag-aralin ng bayan iyong dahil sa kanyang inang wika, o kaya’y isipin

niyang hindi niya maiisip o kaya’y hindi siyang susundan, sa pagpapahalaga at
maipapahayag ang pinakamabubuti niyang pagpapaunlad ng sa atin...Ang pagkakatuto
kaisipan sa sariling wika. Ang sa akin ay sa paaralan nang walang pagsasanay ay
hindi ang relihiyon ng isang bilangguan. parang nakaimbalsamong patay, marahil
magandang tingnan, subalit hindi kakikitaan
Ang musika ay nangangahulugan ng aliw-iw ng inspirasyon o ng ikadadakila.
at kaayusan. Ang bisa nito’y parang Ipinagbabawal ng aking relihiyon na
koryente. Madaling nakaka-aliw. hamakin o magwalang-bahala sa ibang
Kasawiang-palad tulad ng ating mga shastra kultura, sapagkat ipinipilit nito, kung ang
—iskripturang Hindu—ang musika ay tila pagtitiwakal sa sarili ay iiwasan, upang
para sa iilan lamang. Ito’y hindi naging matuto at mabuhay sa sariling kultura.
pambansa sa kahulugan nitong makabago.
Kung ako’y mayroong kapangyarihan sa Ang nakapamaling idea na ang karunungan
mga kusangloob na boy iskaut at samahang ay napapaunlad sa pamamagitan lamang ng
Seva Samiti, ang wastong pag-awit nang pagbabasa ng libro ang dapat na magbigay
sama-sama sa mga awiting pambansa ay ng katotohanan na ang pinakamadaling
aking ipasusunod. At sa ikatutupad ng pagpapaunlad ng isipan ay mangyayari sa
layuning ito ipadadala ko ang mga pamamagitan ng pagtuturo sa paraang
mahuhusay na musiko sa mga kongreso at siyentipiko sa gawain ng isang artisano.
kumperensiya at papagtuturuin ng mga Ang tunay na pagpapaunlad ng isip ay
tugtuging pangsambayanan. kaagad nagsisimula sa pagtuturo sa nag-
aaral sa bawat hakbang kung bakit ang
Sa pagkukuro ni Pandit Kaare, salig sa ganoo’t ganitong kilos ng kamay o paggamit
malawak na karanasan, ang musika ay dapat ng kasangkapan ay kailangan. Ang suliranin
isama sa pagtuturo sa mabababang paaralan. tungkol sa mga esudyanteng hindi
Ang kurukurong ito’y buong puso kong nagkakahanapbuhay ay malulutas nang
sinasang-ayunan. Ang pagpapaunlad ng madali kung isasama nila ang sarili sa mga
tinig ay kasing kailangan ng pagsasanay ng karaniwang manggagawa.
kamay. Ang pagsasanay na pisikal,
pagguhit, musika ay dapat na magkasabay Hindi ko matiyak kung mabuti para sa mga
na ituro upang ang pinakamabuti sa mga bata na ang karamihan sa mga panimulang
batang lalaki’t babae ay mapalitaw, at sa aralin ay ituro sa kanila sa pamamagitan ng
ganito mahikayat silang magkaroon ng pagsasalita. Ang ipilit sa mga bata na may
tunay na interes sa kanilang pag-aaral. mura pang isip ang kaalaman sa abakada at
ang kakayahan sa pagbabasa bago sila
Ang mga mata, tainga, dila, ang dapat na magkaroon ng pangkalahatang kaalaman ay
sanayin bago ang kamay. Nauuna ang pag-aalis sa kanila, habang bata pa sila, ng
pagbabasa bago ang pagsusulat at ang kakayahan upang maunawaan ang mga pag-
pagguhit bago ang pagsulat ng mga titik ng uutos sa pag-aaral sa pamamagitan ng
abakada. Kung ang paraang natural na ito pagsasalita.
ang susundin, ang pang-uunawa ng mga bata
ay magkakaroon ng mabuting pagkakataon Sa sarili lamang, ang pagsasanay sa
upang humusap sa halip na ito’y mapigil literatura ay hindi nakadadagdag sa
kapag ang pagsasanay ng mga bata ay kataasang-moral, at ang pagpapaunlad sa
sinisimulan sa abakada. pagkatao ay hiwalay sa pag-aaral sa
literatura.
Malayo sa aking pag-iisip na tayo’y
humiwalay o kaya’y maglagay ng mga Ako’y matibay na naniniwala sa walang
hadlang. Subalit may paggalang kong bayad at sapilitang edukasyon sa
ipinaglalaban na ang pagpapahalaga sa mabababang paaralan sa India. Naniniwala
ibang kultura ay angkop na sumunod, at rin ako na ito’y ating magaganap sa

pamamagitan lamang ng pagtuturo sa mga
bata ng karunungang magagamit, at sa
paggamiy ng karunungang ito sa
pagpapaunlad ng kanilang kaalamang
pisikal, ispirituwal, at intelektuwal. Ang
paniniwalang ito sa edukasyon ay hindi
dapat na akalaing wala sa lugar o kaya’y
hindi kanais-nais. Walang hindi kanais-nais
at marimarim sa mga kaisipan tungkol sa
ikabubuhay. Ang totoong pagsasaalang-
alang na pangkabuhayan ay hindi laban sa
pinakamataas na sukatang etikal, at ang
tunay na etika, upang maging karapatdapat
sa pangalang ito ay dapat ding maging
mabuting pangkabuhayan.
Minamahalaga ko ang edukasyon sa iba’t

ibang siyensiya. Ang ating mga anak ay
hindi dapat magkaroon ng napakaraming
pag-aaral sa pisiks at kemistri.
Pauunlarin ko sa bata ang kanyang mga

kamay, ang utak niya, at ang kanyang
kaluluwa. Ang mga kamay ay halos
mabansot na. Ang kaluluwa ay hindi pinag-
uukulan ng pansin.
Tungkol sa mga tanong ng mga batang

tungkol sa buhay, dapat natin silang sagutin,
kung nalalaman natin ang sagot, at
tanggapin ang ating kawalan-malay kung
hindi natin nalalaman. Kung ito’y isang
bagay na hindi dapat sabihin, sila’y
pagbawalan at utusang huwag nilang
itanong sa kanino man. Huwag natin silang
iiwasan. Higit na marami silang nalalaman
kaysa inaakala nating nalalaman lamang
nila. Kung hindi nila alam, at kung
tatanggihan natin silang sagutin, pag
pipilitan nilang malaman sa paraang hindi
mabuti. Subalit kung talagang hindi nila
dapat malaman, tayo’y humandang
tumanggap ng anumang ibubunga noon.
Ang mga bata ay pinababayaang magkamali

ng mga marunong na magulang. Mabuti sa
kanila, paminsan-minsan, na ang mga daliri
ay mapaso.

Sa mga dekadang nakaraan, nagkaroon ng
maraming pagtatalo sa isang hindi masyadong
kapansin-pansin na elemento ng agham. May
mga nagsasabing ang siyentista at mag-aaral ay
may dala-dalang mga halagahan, prinsipyo, o
ideolohikal na balangkas. Nanggagaling ang
mga ito sa isang konteksto na partikular sa
siyentista o mag-aaral at sa kaniyang lugar at
panahon. Bukod pa rito, naapektuhan nila ang
pagiging tunay at katanggap-tanggap na mga
elemento ng agham na nabanggit na sa itaas.
Para maging siyentipiko ang kaalaman, dapat na

mapagkakatiwalaan, ibig sabihin ay:
 Napagmamasdan at
naeeksperimentuhan (observability)
Prinsipyo ng Agham  Maaaring mabilang o malapatan ng
pansukat ng kantidad
Panlipunan (measurability)
ni Sabino G. Padilla
 Parehong resulta ang makukuha sa
parehong mga kondisyon kung
uulitin ang eksperimento
(replicability)
Mapagtitiwalaan lamang ang kaalaman kung ito

ay obhetibo at siyentipiko. Ibig sabihin, dapat
na kaya ng isang mananaliksik na
Malawakang Agham ipagwalangbahala ang kaniyang mga sariling
kinikilingan kung hinaharap niya ang kaniyang
Pamantayang depinisyon ng agham ang “maayos datos. Itinatala niya ang kaniyang nakikita,
na kaalaman na nagmula sa obserbasyon, pag- hindi ang nais niyang makita.
aaral, at eksperimentasyong isinagawa para
malaman ang mga prinsipyong kaugnay ng Pagkakahati ng Agham
pinag-aaralan.” Galing ang katagang science
mula sa scientia na kaalaman ang ibig sabihin. Ang sekularisasyon ng kaalaman ang nagbigay
sigla sa pag-unlad ng agham. Nakahulagpos ito
May tatlong kapansin-pansin at tanggap hindi lamang sa impluwensiya ng simbahan, ang
na sangkap ang agham: sentro ng produksiyon ng kaalaman noong
1. Kalipunan ng kaalaman – grupo ng panahong midyibal, kundi maging sa Pilosopiya
mga bagay na may kinikilalang na napako sa espekulasyon at pag-iisip kung ano
ang katotohanan sa halip na tuklasin batay sa
kaugnayan sa isa’t isa
nakikita sa karanasan ang tunay na kalagayan.
2. Balangkas ng pagsasaayos ng Sa simula pa lamang, ang agham pangkalikasan
kaalamang ito na siyang kinikilalang agham noong panahong
3. Kinikilalang mga pamamaraan ng iyon ay tinangkilik na at sinuportahan ng estado
pagkuha ng itinuturing na kahit sa labas ng akademikong institusyon dahil
lehitimong datos o impormasyon na sa mga praktikal na resulta nito.
kasama sa katipunan ng kaalaman
na ito

Sa kasalukuyan nahahati ang agham sa pisikal na mundo sa
dalawang bahagi—agham pangkalikasan at sosyal/espiritwal na mundo)
agham panlipunan. Kinilala ang una at
nakapaggiit ng tinatawag natin sa kasalukuyan Ang ikalawang hati ng pangalawang milenyum
na metodolohiya ng agham. ay panahon ng paglalayag ng mga bansa sa
Europa sa ibang kontinente o lupain. Panahon
Binubuo ng dalawang uri ng agham din ito ng pagbabago ng mga uri ng lipunan sa
pangkalikasan: agham pisikal, na nag-aaral ng Europa. Nagkaroon tuloy ng pangangailangan
mga puwersang inanimate at bagay sa sanlibutan sa pag-aaral na may “praktikal na resulta.”
at agham biolohikal, na may kaugnayan sa mga Tumutukoy ito sa kagustuhang maintindihan ang
natatanging sangkap ng buhay ng halaman at kakaibang kalagayan sa ibang lupain upang
hayop. Kabilang sa agham pisikal ang pisika, mabisang pagharian ang mga kolonya, at pati na
kemistri, heolohiya, at astronomiya. rin sa sariling lipunang nakitang nagbabago.
Napapaloob naman ang botaniya at zoolohiya sa
agham biolohikal. Sa mga bagong uri ng pag-aaral na ito, kinuha
ang mga pamantayan ng agham pangkalikasan
Sa isang banda, binubuo naman ang agham tungkol sa kung paano susuriin sa paraang
panlipunan ng aghamtao, agham pang- mapapagkatiwalaan ang datos at ang
ekonomiya, agham pampolitika, demograpiya, pangangailangang maging obhetibo ang
heograpiya, lingguwistika, sikolohiya, at siyentista.
sosyolohiya. Maituturing ang agham panlipunan
bilang paggamit ng metodolohiya ng agham sa Maraming pagbabagong naganap pagkatapos ng
pagtugon sa mga usapin na may kinalaman sa Ikalawang Digmaan Pandaigdig: pag-usbong ng
asal ng mga tao, kultura, at lipunan. Estados Unidos bilang pandaigdigang
kapangyarihan, paglawak ng kakayahan sa
Agham Panlipunan produksiyon, at ang biglang pagdami ng bilang
ng tao. Naging daan ang mga pagbabagong ito
Pilosopiya ang pinakauna sa mga superdomain para sa masiglang pagrepaso sa kalagayan ng
ng agham panlipunan na pinag-aaralan ang buod mga agham panlipunan bilang “malamyang”
o prinsipyo ng mga bagay-bagay. Kasama rito agham at “mahinang kamag-anak” ng mga
ang pag-aaral ng sining. Pagkatapos ng Dark agham pangkalikasan. Sa maraming kaso, ang
Ages sa Europa noong kalagitnaan ng naging panimula ang pagrerepasong ito sa
pangalawang milenyum, ang pagkatuklas ng pagwawalang saysay o repormulasyon ng mga
mga instrument tulad ng teleskopyo para sa konsepto ng agham pangkalikasan tungkol sa
pagsusuri sa mga katangiang pisikal ng mundo kung anong datos ang mapagtitiwalaan.
ay naging daan para sa pagsulpot ng isa pang Nakasama na rin dito ang isyu ng masusing
superdomain ng pag-aaral, ang agham pagsusuri sa buod at papel ng pagiging obhetibo
pangkalikasan, na siyang tinutukoy kapag ng siyentista. Patuloy hanggang ngayon ang
ginagamit ang salitang “agham.” mga debate tungkol rito. Minana ng mga
bagong kasapi sa mga agham panlipunan ang
Ang pag-alam sa katotohanan, o siyentipikong pagiging abala sa mga isyung ito.
kaalaman ay nakabatay sa mga sumusunod na
saligan: Galing ang katagang Ingles nito sa Latinong
 Simetriyang Newtonian (o pagtingin salitang socious, na nangangahulugang
na may batas-mekanikal na nagiging “kasama.” Kaya kung ginagamit ang
batayan ng balance o equilibrium sa “panlipunan” bilang pang-uri, tinutukoy nito ang
kalikasan) grupo ng mga tao, at hindi lamang isang
indibidwal. Sa partikular, patungkol ang
 Dualismong Cartesian (pagkilala sa “panlipunan” sa mga relasyon ng iba’t ibang tao.
batayang pagkakaiba ng kalikasan
sa tao, ng bagay sa pag-iisip, ng

Tingnan natin ang “agham panlipunan” sa kasidhian ng bilang at/o pagsasalarawan ang
konteksto ng mga elemento ng agham na paghihiwalay na ito.
nabanggit sa una:
1. Lupon ng kaalaman – pag-aaral ng Ang kagustuhang makuha ang malaliman o
mga katangian ng mga grupo ng malawak na pagtingin sa isang paksa—
mga tao mapasaloob man ito sa isang disiplina o lugar—
ay nagbubunga ng mga sumusunod na estilo ng
pag-aaral sa agham panlipunan at metodolohiya:
2. Pagsasaayos ng kaalamang ito –
ayon sa mga disiplina ng pag-aaral  Paggamit ng higit sa isang
sa mga gawain ng tao metodolohiya
Halimbawa:  Paggamit ng kantitatibo at
 Kasaysayan – pagtatala ng kalitatibong metodolohiya, kahit
nakaraang karanasan ng mga tao maaaring higit na bigyang diin ang
 Sosyolohiya – paano nangyayari ang isang kategorya
mga relasyon ng mga tao at mga  Pagtanaw sa larangan ng ibang
grupo ng tao disiplina kahit di-sadyang
 Ekonomiks – paggamit ng mga tao multidisiplinari ang pag-aaral
sa yaman  Pagbubuo ng isang lupon o grupong
 Sikolohiya – kamalayan at pagkilos mag-aaral sa lugar o sa paksa kaysa
ng mga tao iisang mananaliksik lamang ang
kikilos
 Antropolohiya – kultura ng tao
 Agham Pampolitika – relasyong Mga Disiplina sa Agham Panlipunan
pangkapangyarihan ng tao
 Lingguwistika – siyentipikong pag- Isa sa matandang agham panlipunan ang
aaral ng wika at pagsasawika ng kasaysayan. Kilala ito sa pagtatala ng mga ulat
kultura ng nakaraan. Dangan nga lamang sa simula ay
naging mga ulat ito hinggil sa mga hari at reyna
 Heograpiya – pag-aaral ng kaligiran o mga santo at santa na madalas ay pagpuri
ng tao lamang sa ilang tao at pagbibigay katwiran sa
 Demograpiya – pag-aaral sa paghahari ng mga monarkiya sa halip na
populasyon ng tao pagtatala ng mga “totoong” nangyari.
3. Mga metodolohiya sa agham Ang disiplina ng agham pang-ekonomiya ay

naging popular pagpasok ng siglo 19. Pinalitan
panlipunan
nito ang politikal na ekonomiya na naging
tanyag noong siglo 18. Sinikap nitong igiit at
tangkilikin ang pagiging “likas” ng prinsipyo ng
Dahil napakasalimuot ng paksa ng agham laissez-faire. Interesado ang agham pang-
panlipunan, hindi kataka-taka na sari-saring ekonomiya sa produksiyon, pamamahagi, at
metolohiya ang ginagamit sa mga pag-aaral nito. pagkonsumo ng mga kalakal at serbisyo.
Sa usapin ng uri ng metodolohiya sa mga agham Karaniwang nahahati ang disiplinang ito sa
panlipunan, may dalawang kategorya— microeconomics na nagpapaliwanag kung paano
kalitatibo at kantitatibo. ang ugnayan ng supply at demand sa isang may
kompetisyong pamilihan ay nagdudulot sa
Hindi mutually exclusive ang dalawang pagbabago ng halaga ng kalakal, bayad sa
kategoryang ito. Masasabing usapin ng paggawa, laki ng tubo, at pagbabago sa upa.
Inilalarawan naman ng mga macroeconomics

ang mga makabagong pagpapaliwanag hinggil lingguwistikang nag-aaral ng mga pagbabago,
sa pambansang kita at pagtatrabaho. kontemporanyong gamit at mga pagkakaiba ng
wika; at etnolohiya na nais maunawaan kung
Kasabay ng pagtanyag ng agham pang- bakit magkakaiba ang gawi ng tao sa isip at
ekonomiya sa mga unibersidad sa Europa ang kilos.
pag-usbong ng sosyolohiya sa pangalawang hati
ng siglo 19. Sinabi ni Comte, ang kinikilalang Naging mahirap ang integrasyon ng heograpiya
ama ng sosyolohiya, na ito ang reyna ng agham, sa agham panlipunan bagamat disiplina itong
buo at pinag-isang posibistang agham matagal-tagal na ring umiiral. Habang nagiging
panlipunan. Nagsimula ang ugat ng sosyolohiya malinaw ang dibisyon ng mga disiplina sa
sa labas ng akademya, partikular sa mga huling dako ng siglo 19 ukol sa kani-kanilang
samahang nais ng reporma sa lipunang paksa hinggil sa tao. Pinag-aaralan ng
industriyalisado. heograpiya ang distribusyon at pagkakaayos ng
lahat ng elemento sa ibabaw ng lupa, kabilang
Nais malaman ng sosyolohiya kung paano ang ugnayan ng tao at ng pisikal at
nakakaimpluwensiya sa lipunan ang institusyon heograpikong kaligiran.
at estrukturang panlipunan tulad ng uring
panlipunan, pamilya, komunidad, at Isa sa mga bagong agham panlipunan ang
kapangyarihan gayon din naman ang sikolohiya. May naging kalituhan ang
panlipunang suliranin tulad ng krimen at pang- disiplinang ito mula nang humiwalay sa
aabuso. Siyentipikong pag-aaral ng mga Pilosopiya. Ang impluwensiya ng positibismo
panlipunang relasyon ng tao ang disiplinang ito. ay nagtulak sa karamihan sa mga pilosopo na
igiit ang pagiging siyentipiko. Tunay na
Naging akademikong disiplina ang agham sikolohiya ang pag-aaral sa pisyolohikal at hindi
pampolitika nang lumaya ito sa disiplina ng sa larangan ng lipunan ang gawain nito kundi sa
batas na siyang pangunahing sumusuri sa larangan ng medisina. Pinag-aaralan ng
larangan ng kapangyarihan at estado. Nakatuon sikolohiya ang kaisipan, proseso ng pag-iisip,
ang pag-aaral ng agham pampolitika sa asal, at karanasan ng tao at maging ng mga
sistematikong pag-aaral ng pamahalaan. hayop. Kabilang dito ang pagsusuri sa
Kabilang dito ang pinagmulan ng mga ito, pakiramdam, pag-iisip, pagkatuto, at pag-alam.
estruktura, tungkulin, at mga kaakibat na
institusyon. Ang subfields ng sikolohiya ay maaaring hatiin
batay sa gamit nito. Pangunahing pinagtutuunan
Sinasabing kaanlinsabay ng ebolusyonismo ng ng sikolohiyang panlipunan ang pagsusuri sa
siglo 19 ang pagtanggap sa aghamtao bilang impluwensiya ng tao sa bawat isa at paano sila
akademikong disiplina. Naging abala ang mga kumikilos bilang grupo. Ang sikolohiyang
naunang antropologo sa kasaysayang likas ng klinikal ang sumusubaybay sa mga taong may
sangkatauhan at ang mga hakang yugto sa pag- mga suliranin sa buhat at may kapansanan sa
unlad nito. Gayunpaman, naging tanggap ito sa pag-iisip. Pinag-aaralan naman ng sikolohiyang
labas ng unibersidad bilang gawain ng pang-industriya ang asal ng mga tao sa mga
manlalakbay, adbenturero, at bilang serbisyo ng lugar ng paggawa o ang mga epekto sa kaniya
mga kolonyal na opisyal ng mga ng kaligiran sa paggawa. Samantala, ang
makapangyarihang bansa sa Europa. Ang sikolohista sa paaralan ang tumutulong sa mga
aghamtao ay nag-aaral ng pambiolohiya at mag-aaral hinggil sa pag-aaral at pagpili ng
pangkulturang pagkakaiba ng sangkatauhan. propesyon.
Binubuo ito ng dalawang larangan: pisikal na
aghamtao na naglalayong tuntunin ang Isang interdisiplinaryong pag-aaral ng
pinagmulan o ebolusyon ng tao at dahilan ng populasyon ng tao ang demograpiya.
pagkakaiba ng mga tao at pangkulturang Binibigyang-pansin nito ang mga panlipunang
aghamtao na binubuo ng arkeolohiya na nag- katangian ng populasyon at kanilang pagbabago
aaral ng ebolusyon ng kultura at lipunan; sa loob ng isang takdang panahon.

ganoong kilos ng tao, at hindi lamang ang
Ang pag-aaral ng wika ang gawain ng pisikal na kilos ang pinagmamasdan kung hindi
lingguwistika. Sinusuri nito ang mga tunog, pati ang hindi basta-basta nakikita, tulad ng
kataga, at ang balarila ng isang wika, relasyon saloobin, hangarin, paniniwala, at iba pa.
nito sa ibang wika at mga aspekto ng pagbabago
sa wika. Kabilang din dito ang sosyolohikal at
sikolohikal na aspekto ng komunikasyon.
May isang sangay ng mga agham panlipunan na

tinatawag na behavioral sciences. Karaniwang
kasama rito ang sikolohiya, antropolohiya, at
sosyolohiya. Binibigyang-diin dito ang usapin
ng kilos ng indibidwal at ang mga relasyong
namamagitan sa tao at grupo ng tao.
Ang behavioral sciences ay hindi dapat ikalito

sa behaviorism na isang teorya na nagpapahayag
na dapat ilimita sa behavior ng tao ang
siyentipikong pag-aaral dahil ito lamang ang
maaaring masukat at mapagmasdan at hindi
dapat pakialaman ang kamalayan dahil hindi ito
kailanman maaaring obserbahan.
Ipinanganak ang behavioral sciences sa Estados

Unidos noong dekada 50. Isang masalimuot na
panahon na tinaguriang McCarthy era na
maaaring ikalito ng ilang tao ang pagkakaiba ng
sosyalismo at social science. Naging
instrumento ang isang proyekto ng Ford
Foundation na layuning pag-aralan kung paano
higit na makatutulong sa buong sangkatauhan
ang Foundation. Lumabas sa isa sa mga limang
punto ang pagbibigay pansin sa larangan ng
kilos ng indibidwal at ang mga relasyon ng tao
at grupo ng tao.
Mula sa ganitong konseptuwalisasyon, hinubog

ang behavioral sciences na magkaroon ng mga
sumusunod na katangian.
1. Nakatuon sa saliksik
2. Tiyak na umaayon sa siyentipikong
lapat
3. May pangmatagalang perspektiba,
dahil nais nitong makahalaw ng Pagkataong Pilipino
batayang kaalaman tungkol sa kilos nina Althea Fernandez, Rosanna Luz Velario, at
ng tao Jay A Yacat
4. Ninais na maging interdisiplinari
Kinikilalang masalimuot ang pinag-aaralan dahil

tinitingnan ang kabuuan ng sanhi ng ganito o

hinggil sa sarili kaalaman
kaysa ibang tao tungkol sa
ibang tao
kaysa sarili
Iba’t Ibang Kultura, Iba’t Ibang Pagkatao EMOSYON Higit ang Higit ang
damdaming damdaming
Nahuhubog ang pagkatao ng isang indibidwal patungkol sa patungkol sa
batay sa hangarin ng lipunan at kulturang sarili (ego- ibang tao
kaniyang kinabibilangan. Ang pagkakaiba ng centered): galit (other-
kultura ang dahilan kung bakit nagkakaiba rin sa sarili, oriented):
ang pagkatao ng iba’t ibang lahi sa mundo. frustration, simpatiya,
Ayon sa pag-aaral nina Markus at Kitayama pride shame,
(1986), sa kalakhan dalawang tipo ng pagkatao feelings of
ang nabubuo batay sa pagkakaiba ng mga interpersonal
kultura: ang independent self at ang communion
interdependent self.
Kapwa Ko (at Sarili Ko), Mahal ko
Ang independent self ay isang pagkataong
tinitingnan ang sarili bilang naiiba sa ibang tao Tanong: Kailan tama ang 1 + 1 = 1?
at ang sariling katangian ang nag-aayos at
nagtatakda ng kaniyang pag-uugali at pagkilos. Sagot: Kapag AKO + IBANG TAO = KAPWA
Hindi lubhang mahalaga ang isang tao sa
pagkilala at paglilinang ng pagkatao ng isang Ayon sa mga pag-aaral ng tagapagtaguyod ng
may independent self (individualist culture). Sikolohiyang Pilipino, pakikipagkapwa ang
Nahuhubog ang ganitong uri ng pagkatao sa mga core value at conviction sa kulturang Pilipino.
kanluraning kultura. Kung iisiping mabuti, hindi nangangahulugan at
tumutukoy sa ibang tao (others) ang kapwa
Ang interdependent self naman ay isang ngunit sa pagkakaisa ng sarili (self) at ng ibang
pagkataong tinitingnan ang sarili na hindi tao (others). Bunga ito ng pagiging collectivist
hiwalay at hindi kakaiba sa ibang tao kung society ng kulturang Pilipino kung saan
kaya’t itinatakda ang pagkilos ng indibidwal ng pinahahalagahan ang interaksiyong panlipunan
kaniyang pagtingin sa iniisip, damdamin, at sa pang-araw-araw na gawain.
pagkilos ng ibang taong kaniyang
nakakasalamuha. Lubhang napakahalaga ng Naaayon ito sa konsepto ng interdependent self
ibang tao sa pagkilala at paglinang ng pagkatao nina Markus at Kitayama na ang pagkatao ang
ng isang may interdependent self (collectivist pagtingin sa sarili bilang hindi hiwalay sa ibang
culture). Matatagpuan ang tipo ng kulturang ito tao. Sa pagtatakda ng sariling gawi at pagkilos,
sa Asia, kabilang na ang Pilipinas at Africa. malaki ang ating pagpapahalaga sa sasabihin,
Itinuturing ding collectivist ang mga kulturang niloloob, at ipinapakita ng ibang tao. Maging sa
Hispaniko at Hindu. Ayon pa rin kina Markus at pagpaplano ng sariling buhay, binibigyang
Kitayama, may pagkakaiba pa rin ang halaga natin ang epekto nito sa ibang taong nasa
independent at interdependent self sa kognisyon paligid natin. Sa planong pansarili, kasama pa
at emosyon. rin ang iba. Kapag kinikilala ng isang tao ang
shared inner identity, di kakaiba sa iba ang
Pagkakaiba ng independent at interdependent sarili, nangangahulugan ito na tinatanggap at
self sa kognisyon at emosyon nakikitungo siya sa iba bilang kapantay ayon sa
malaking pagtingin niya sa dignidad ng taong ito
INDEPENDEN DEPENDEN at pati sa kaniyang sarili.
T SELF T SELF
KOGNISYO Pagpapahalaga Pagpapahala Sabi nga ni Enriquez (1992), taliwas ang
N sa kaalaman ga sa pakikipagkapwa sa mapagsamantalang

pakikitungo sa iba. Laban sa konsepto ng kapwa pakikibaka) naman ang nagtatakda ng palabang
ang paggawa ng masama sa ibang tao. Ibig katangian.
sabihin, pagyurak ito sa dignidad ng iba pati na
rin sa sariling dangal. Nagsisimula ang respeto sa kapwa sa
pakikisama at nagtatapos sa pakikibaka laban sa
Dagdag dito, kapag nawala ang pakikipagkapwa pagsasamantala’t pang-aapi (kawalan ng respeto
ng isang Pilipino, nawawala na rin ang kaniyang sa dignidad at pagkatao o kawalan ng pakikipag-
pagka-Pilipino. Kapag nawala ang konsepto ng kapwa).
pakikipagkapwa at titingnan ang pagkatao kaiba
sa ibang tao, nagiging independent self ang Taliwas ang konsepto ng kapwa sa ibig
pagkatao katulad ng mga banyaga’t kanluranin. mangyari ng iba, na isalarawan ang Pilipino
bilang pasibo. Nararapat tingnan nang balance
Ayon sa pag-aaral ni Pasao (1979), tayong mga ang pagkataong Pilipino: may aspekto itong di-
Pilipino ay may relational self. Lubhang palaban (accomodative) at mayroon din namang
mahalaga para sa atin ang mahigpit na relasyon palaban (confrontative). Dalawang aspektong
sa pamilya at kamag-anak, pati na rin ang ginagabayan ng iisang halagahan (value): ang
pakikipagkapwa sa iba. pagkilala sa dignidad ng sarili’t kapwa.
Kahit may konsepto ng ibang tao at hindi ibang Tinukoy ni Enriquez ang pakiramdam bilang
tao, itinuturing sila bilang mga kapwa. Makikita pivotal value sa pagkataong Pilipino. Bilang
lamang ang pagkakaiba sa pamamagitan ng mga pivot, ikinakabit sa pakiramdam ang mga
behavioral patterns na ating isinasagawa. Para accomodative at confrontative value sa core
sa ibang tao, ginagawa natin ang mga value ng kapwa. Ibig sabihin, hindi tayo
sumusunod: pakikitungo, pakikisalamuha, mahihiya kung hindi tayo marunong
pakikilahok, pakikibagay, at pakikisama. Para makiramdam sa kilos ng kapwa. Ibig sabihin,
naman sa mga taong hindi na iba sa atin, hindi tayo makatatanaw ng utang na loob kung
ginagawa natin ang mga sumusunod: manhid tayo. Bunga ng pakikiramdam sa
pakikipagpalagayang-loob, pakikisangkot, at sitwasyon at sa ibang tao ang ating pakikisama.
pakikiisa. Pamamaraan ng pakikipagkapwa ang Nangangailangan ng pagtantiya ang bahala na.
lahat ng mga nabanggit na ginagawa para sa Maaaring lamang mangyari ang paglakas ng
ibang tao at hindi ibang tao (Enriquez 1992). loob at pakikibaka kung nararamdaman na
inaalipusta na ang ating pagkatao.
Palaban at Di-Palabang Katangian, Iisang
Katauhan Bahala Na Kung Mapahiya Ka?
Ayon sa mga naunang pag-aaal sa pagkataong Kadalasan kapag ipinagpipilitan nating

Pilipino, matingkad daw sa pag-uugali ang mabigyan ng kahulugang Ingles ang mga
pakikisama at umiikot lang ang pagkilos sa konseptong Pilipino, nawawala ang lalim ng
hangaring magkaroon tayo ng smooth pagpapakahulugan sa mga ito. Ang masama pa,
interpersonal relations (SIR) sa ibang tao. naiiba minsan ang kahulugan ng konsepto kapag
Taliwas ito sa pagsusuri ng ating konsepto ng naisalin na sa wikang banyaga. Ganito ang
pakikipagkapwa. nangyari sa mga unang pag-aaral ng mga
banyaga at Pilipinong sikolohista sa mga
Binubuo ng mga accomodative value at konsepto ng “hiya” at “bahala na.”
confrontative value ang konsepto ng kapwa sa
mga Pilipino na parehong mahalaga para sa atin. Ang konsepto ng “hiya” ng Pilipino ay hindi
Ang pagkilala sa mga accomodative values lamang katumbas ng salitang shame sa Ingles.
(hiya, utang na loob at pakikisama) ang Maliban sa panlabas (social) na aspekto,
nagtatakda ng di-palabang katangian at malaking mayroon ding panloob (moral) na aspekto ang
pagpapahalaga sa ibang tao. Ang mga hiya. Ang panloob at moral na aspekto ang
confrontative values (bahala na, lakas ng loob, at nagtatakda ng tindi ng hiya. Ito ang aspektong

nakadikit sa ating konsepto ng karangalan o respeto ng Pilipino sa dangal ng kaniyang sarili
dignidad. at ng kaniyang kapwa. Samantala, hindi
fatalistic attitude ang bahala na. Ito ay
Ibig sabihin, nakadadama tayo ng “hiya” bilang katangian ng pagkakaroon ng determinasyon at
pagrespeto sa katauhan ng ibang tao at bilang puno ng tiwala sa sariling kakayahan.
pagkilala sa dangal ng sariling katauhan.
Malinaw na nakabatay sa pagtantiya sa ating Utang Ko Sa Iyo ang Aking Lakas ng Loob
pagkakamali sa pakikipagkapwa-tao ang tindi ng
ating hiya. Sa kabilang banda, marami ring Ayon sa palasak na kahulugan ng “utang na
kalat na maling akala tungkol sa “bahala na.” loob,” dapat nating bayaran o suklian ng
Ayon sa kongklusyon ng mga banyagang katumbas ang ibinigay sa atin ng ibang tao,
sikolohista, nangangahulugan ang “bahala na” materyal man o hindi. Sa salitang Ingles, ang
ng fatalism at indikasyon daw ng pasibo’t tawag dito ay reciprocity o contractual
atrasadong pag-iisip at pagkilos bunga na rin ng relations. Bagama’t totoong may ganito tayong
atrasadong kabuhayan sa bansa. Nakakatawa pagtanaw, masasabing mababaw ito. Hindi
ngunit nakalulungkot din na gayong taliwas sa lamang ganito ang pakahulugan natin sa utang
katotohanan ang mga pananaw sa “bahala na,” na loob. May mas malalim na kahulugan ng
ang mga ito ang mukhang bukambibig at utang na loob. Nagsisilbi itong panawagan
pinaniniwalaan ng mas nakararami. Kung upang igalang ang dignidad at karangalan ng
tatanungin ang mga Pilipino kung ano ang ibig bawat tao (plea for common humanity). Ibig
sabihin ng “bahala na,” babanggitin na ito ay sabihin, ang ibang tao ay may “utang” sa ating
pagpapasa-Diyos ng kung anuman ang mangyari irespeto ang ating pagkatao katulad ng dapat
sa kanila. O di kaya ng pagsasawalang bahala at nilang asahan sa atin sa pakikitungo sa kanila.
hindi pagkilos. Maaari ring makarinig na
katangiang hindi nag-iisip sa ginagawa at sa Sa kabilang dako, isa sa pitong tinitingalang
hinaharap ito. Para naman sa iba, dahilan ito ugali ng mga Pilipino ang lakas ng loob ayon sa
kung bakit hindi tayo umaasenso. Taliwas ito sa isang pambansang psychometric na pag-aaral ng
katotohanan. Sa katunayan, ang bahala na ay pagkataong Pilipino na ginagamitan ng Panukat
katangiang punong-puno ng determinasyon. ng Ugali at Pagkatao (Enriquez at Guanzon,
Kailan nga ba ginagamit ang mga katagang 1983). Ang mga kalahok sa pag-aaral na mula
“Bahala na!”? Sa gitna ng walang katiyakan, sa labindalawang etnolingguwistikong grupo sa
hindi natin inuurungan ang mga pagsubok sa bansa ay nakakuha ng mataas na iskor sa
buhay. Bagkus, buong tapang nating hinaharap katangiang lakas ng loob, pagkamatulungin,
ang problema at determinado nating isinasagawa pagkamapagpapakumbaba at pagkamatiyaga. Sa
ang ating desisyon. Totoo bang hindi nag-iisip tingin ng Enriquez (1992) ang lakas ng loob ang
at padalos-dalos ang mga taong nagsasalita ng dahilan kung bakit nakakayanan ng mga Pilipino
bahala na? Hindi ba’t sa pagbigkas ng bahala na na humarap sa anumang kahirapan at
ay kinakalkula natin ang mga puwedeng ipagtanggol ang dangal kahit ang kalaban ay
mangyari sa atin? Ibig sabihin, ihinahanay at mas “malakas” kaysa kaniya. Hanggang
binabalanse ang positibo at negatibong aspekto ngayon, maraming mga pagkakataong
ng ating desisyon. Gumagawa tayo ng napapatunayan na tayo ay lahing malakas ang
kinalkulang panganib. loob.
Kahit kadalasa’y binabanggit natin ang “Bahala Hindi lamang ang mga bayaning tulad nina Rizal
na ang Diyos!,” hindi ibig sabihin ay at Bonifacio ang nagtataglay ng kalakasan ng
ipinagpapasa-Diyos na ang lahat. Sa totoo lang, loob. Likas sa atin ang katangiang ito. Alam ng
pagkatapos banggitin ito, may ginagawa tayo at Pilipino kung kailan niya dapat palakasin ang
tinatawag lang natin ang Diyos upang kaniyang kalooban. Sabi nga, “habang
patnubayan tayo. May kasabihan nga na, “Nasa nasusugatan ay lalong tumatapang” at kung
Diyos ang awa, nasa tao ang gawa!” Sa gaano kalalim tumanaw ng utang na loob ang
kabuuan, nagmumula ang hiya sa malalim na Pilipino, ganoon din siya katindi kung magalit at

hindi siya kakikitaan ng pagkatakot dahil puno Pilipino: isang bukas ang palad sa pakikitungo
siya ng lakas ng loob. sa iba at isang nakakuyom para doon sa mga
mapagsamantala.
May Hangganan ang Pakikisama at May
Simula ang Pakikibaka Paglalagom
Warning: Kapag bukas ang palad ng Ang pagkataong Pilipino ay may mga
Pinoy, OK ka! katangiang palaban at di-palaban. Marunong
Kapag kumuyom ang palad ng Pinoy, tayong makadama ng hiya, tumanaw ng utang na
KO ka! loob at makisama sa ibang tao dahil sa ating
pagpapahalaga sa pakikipagkapwa. Marunong
Ginamit ni Lynch (1961, 1973) ang konsepto ng din tayong humarap sa anumang sitwasyon nang
pakikisama bilang batayan ng kaniyang may determinasyon gaya ng ipinakikita ng
pagtingin na kakikitan ang mga Pilipino ng “bahala na.” Mayroon din tayong sapat na lakas
masidhing paghahangad sa smooth ng loob upang buong tapang na makibaka lalo
interpersonal relations. Katulad ni Lynch, pa’t niyuyurakan na ang ating dangal at
marami ang nagpupumilit na itaas ang antas ng pagkatao.
pakikisama sa katauhang Pilipino. May
nagsasabing ito raw ang mas pinahahalagahan Mahalagang ulitin na ang lipunan at ang kultura
ng Pilipino kaysa pakikipagkapwa. ang nagtatakda kung anong pagkatao ang
tinataglay natin. Kung mananatiling may
Paano tatanggapin na ang pakikisama ang pagpapahalaga sa karangalan, katarungan at
batayan at saligang halagahan kung ginagamit kalayaan ang lipunang Pilipino, mananatiling
din ito sa maling paraan? Nagluluwal ang may pagpapahalaga ang Pilipino sa kapwa batay
lubhang pagpapahalaga sa pakikisama ng mga sa respeto sa pagkatao ng isa’t isa. Samantala,
ugaling pagsasawalang-kibo at pagsasawalang- hindi dapat abusuhin ang ating pakikipagkapwa
halaga na lamang sa mga tiwaling nangyayari sa dahil may hangganan din ang ating pasensiya.
ating paligid. Anong klaseng halagahan ito? Huwag nilang paabuting malagot ang pisi o di
kaya’y mapuno ang salop!
Maraming sikolohistang Pilipino ang naniniwala
na ang bulag na pagpapahalaga sa pakikisama ay Nasa Talahanayan ang relasyon ng mga batayan,
may hangad na iwaglit sa kaisipan at katauhang panlabas, at panlipunang values ng ating
Pilipino ang konsepto ng pakikibaka. Ngunit pagkatao bilang Pilipino.
kahit ano pang pagpupumilit ang gawin, hindi
maiaalis sa “ating pagkatao at kasaysayan bilang Accomodative
isang lahi ang pakikibaka bilang isang Surface Value Hiya
confrontative value. Utang na loob Pakikisama
Confrontative
Hindi lamang ang mga bayani ang marunong Surface Value Bahala na
makibaka. Sa mga sitwasyon na kinakitaan ng Lakas ng loob Pakikibaka
pang-aapi at pagsasamantala (kawalan ng Pivotal Inter-
pakikipagkapwa-tao ng mga nakaririwasa at may Personal Value Pakiramdam
kapangyarihan), handang lumaban ang Pilipino (pakikipagkapwa-tao)
hindi lamang para sa sarili kundi para na rin sa CORE VALUE kapwa
kapwa at sa Inang Bayan. Lingking Socio-
Personal Value Kagandahang-
Ang pakikibaka ang nagsisilbing instrumento ng loob (Pagkamakatao
Pilipino upang maibalik ang dangal sa kaniyang Associated
pagkataong pilit na sinisira ng iba. May Societal Values Karangalan
panahon ng pakikisama, ngunit may panahon Katarungan Kalayaan
din ng pakikibaka. Dalawa ang kamay ng

Behavior patterns and Value Structure: Surface,
Core and Societal
Ang Pagsasalin sa Sikolohiya

ni Rogelia Pe-Pua
1. Panimula
Mahaba na ang kasaysayan ng paggamit ng

Filipino sa pagtuturo at pananaliksik sa
sikolohiya sa Pilipinas. Sa isang papel na
isinulat ko noong 1980, sinuri ko ang
kasaysayang ito mula 1965 hanggang 1980 para
sa iba’t ibang institusyon. Ipinagpatuloy ko ang
pagkuha ng datos hinggil dito, mula sa mga
taong di ko nakausap noon, kaugnay ng
diksyunaryong Ingles-Filipino para sa
sikolohiya.
Noong nagsimulang ituro ang sikolohiya sa

Filipino, isa sa pangunahing paraan ng
pagdebelop ng mga materyal ay ang pagsasalin
sa Filipino ng mga babasahin mula sa Kanluran

na nakasulat sa wikang Ingles. Ang unang aklat nina Enriquez at ng PPRTH ang unang panukat
na pagsasalin ng isang aklat na sikolohikal na ng pagkatao na nasa Filipino ang orihinal—ang
nakasulat sa Ingles ay ang Talambuhay ng Isang Panukat ng Ugali at Pagkatao (PUP). Ito ang
Baliw ni Virgilio Enriquez na ginawa niya tanging panukat na mayroong salin sa 12 wika
noong 1973. Ito ay pagsasalin ng bukod sa Filipino—Ingles, Bahasa-Malayo,
Autobiography of a Schizophrenic Girl ni Hapon, Waray, Ilocano, Cebuano, Ilonggo,
Sechehaye (1951). Ang unang aklat na lumabas Chabacano, Maranao, Kapampangan. Bukod sa
na pagsasalin ng iba’t ibang artikulong PUP, marami na rin ang mga panukat na
sikolohikal ay ang Diwa: Katipunan ng mga mayroong higit sa isang bersyong pangwika.
Lathalaing Pangsikolohiya na inedit nina
Virgilio G. Enriquez at Lilia F. Antonio. Ang Ang mga nagsagawa ng pagsasalin sa sikolohiya
aklat na ito ay para sa panimulang kurso sa ay mga guro, estudyante at mga propesyonal na
sikolohiya sa U.P. Sa pagdaan ng mga taon, tagasalin. Ang pagpapasalin ng mga materyal sa
itinuon ang pansin sa pagbubuo ng mga orihinal mga etudyante ay karaniwang aktibidad ng klase
na materyal sa Filipino bilang pagkilala sa mga upang makuha ang lebel ng wika na kapaki-
likas na yaman ng kulturang Pilipino na batayan pakinabang para sa kanila. Marami ring
ng sikolohiya. Ito ay bunga na rin ng pagkakataon na ang mga nagsasalin ng PUP-
pagpapalaganap ng isang oryentasyong PPP, isang panukat na ginamit ko sa aking
tinatawag na sikolohiyang Pilipino. disertasyon, ay nagawa sa tulong ng mga taga-
Instrumental ang Departamento ng Sikolohiya Ilocos.
ng UP at ang Philippine Psychology Research
and Training House (PPRTH, kilala rin ngayon Sa proyekto kong pagbubuo ng diksyunaryo na
sa pangalang Akademya ng Sikolohiyang pinondohan ng UP-Office of Research
Pilipino) sa pagsasalin ng mga materyal na Coordination, nagkaroon kami ng pagkakataong
sikolohikal at pagbubuo ng mga orihinal na tipunin ang mga terminolohiyang Filipino na
materyal. salin mula sa Ingles. Ito ay inaasahang
mailathala bago matapos ang taong 1991.
Noong 1980, nagtaguyod ang PPRTH, kasama
ang Institute for Southeast Asian Studies 2. Iba’t Ibang Paraan ng Pagsasalin sa
(ISEAS), ng isang seminar tungkol sa “Ang Sikolohiya
Weltanschauung ng mga Pilipino.” Karamihan
sa mga papel sa seminar na ito ay isinulat sa Iba’t ibang paraan ng pagsasalin ng
wikang Filipino, ngunit ang ilan ay nasa wikang terminolohiya ang sinusunod sa sikolohiya ng
Ingles. Isinalin ng PPRTH ang mga Filipinong iba’t ibang nagsasalin. Pitong paraan ang itinala
papel sa Ingles, at ang mga Ingles na papel sa ni Enriquez (1977) sa kanyang papel tungkol sa
Filipino. Ang resulta ay dalawang aklat mula sa intelektuwalisasyon ng wikang Filipino sa
magkaparehong papel. Ang mga orihinal na sikolohiya.
Filipinong papel at ang mga salin sa Filipino ay
mababasa sa aklat na pinamagatang Ang 2.1 Saling-angkat – Tahasang
Weltanschauung ng Pilipino; ang mga orihinal panghihiram
na Ingles at salin sa Ingles naman ay nasa loob
ng aklat na Philippine World Views. Pawang Ayon kay Enriquez, “Ang ‘saling
inedit ni Virgilio Enriquez. Ito ang unang angkat’ ay tumutukoy sa mga ideya
katipunan ng mga papel na sikolohikal na may at salitang hiram mula sa ibang wika
magkatumbas na bersyon sa Ingles at Filipino. at kultura na ginagamit ayon sa
orihinal na kahulugan at anyong
Sa larangan naman ng pagsukat na sikolohikal pasulat nito.” Ang mga salitang
(psychological measurement), marami ring Ingles ay tahasang hinihiram at
pagsasalin ng mga panukat na sikolohikal ang hindi binabago; hindi rin binabago
isinagawa dahil walang orihinal na panukat na ang pakahulugan dito. Ipinapalagay
nasa wikang Filipino. Noong 1973, dinebelop na may pagkabilinggwal ang mga

estudyante, at higit sa dalawa ang amnesia (amnesia)
alam na wika. “Ito ay isang pag- placebo (placebo)
aangkat sapagkat hindi maikakaila iskima (schema)
ang banyagang pinagmulan nito. Isa interaksyong sosyal (social
rin itong salin sapagkat nabago na interaction)
ang kontekstong sikolohikal at histerikal (hysterical)
kultural ng salitang inaangkat. repleks (reflex)
Ngunit sa kabila ng lahat ng ito, ang saykayatris (psychiatrist)
pagbabago sa kontekstong kognisyon (cognition)
sikolohikal at kultural ay nagiging
dahilan din ng ‘pagbabago’ sa 2.3 Saling Panggramatika – Pagsunod
kahulugan ng salitang inaangkat. sa sintaktikang Filipino
Magkaminsan ay bahagi na lamang
ng orihinal na kahulugan ang Binabago ang ponolohiya subalit
napapanatili sa saling-angkat. Ito ay ang kahulugan ay tulad din ng
sapagkat ang orihinal na gamit ay pakahulugang orihinal. Halimbawa:
karaniwang higit na malawak kaysa
partikular na gamit na siyang inter-aksyong sosyal (social
hinihiram. Halimbawa ng mga interaksyon)
saling-angkat: agresyon (aggression)
abnormal (abnormal)
neurosis (Ingles) reaksyon (reaction)
chronic psychotic condition (Ingles) depresyon (depression)
nadir (Arabic) emosyonal (emotional)
Gestalt (Aleman) persepsyon (perception)
libido (Pranses)
client-centered/non-directive 2.4 Saling-tapat – Pagtugaygay sa
therapy (Ingles) orihinal o pinaghiramang wika at
encounter group (Ingles) kultura
moron (Griyego)
amae (Hapon) Ang layunin nito ay palaganapin
mahay (Cebuano) ang ideyang galing sa labas sa
walhon (Cebuano) pamamagitan ng paghahanap sa
nakem (Ilocano) saling “tapat” sa ideyang
kakugi (Ilonggo) ipinahihiwatig sa orihinal.
patugsiling (Ilonggo) Halimbawa:
dagyao (Ilonggo)
maratabat (Maranao) pagtutunguhan (social interaction)
paniniwala (belief)
2.2 Saling Paimbabaw – Paimbabaw na pagpapahalaga (value)
pag-angkin ng bigkas at baybay pag-unlad (development)
hustong gulang (maturity)
Ito ay ang paggamit ng mga salitang kaganapan ng gulang (adulthood)
galing sa ibang wika, at ang salita sa pagpapalaki ng bata (child-rearing)
pakahulugan nito ay “inaangkin,
wala nang balak na isauli (Agoncillo Ngunit ang tanong ay, higit na
1971)” o “hinihiram” ngunit mahalaga ba ang maging tapat sa
binabago ang tunog at baybay. orihinal kaysa ang makatuklas ng
Halimbawa: mga konseptong mahalaga sa
lipunang Pilipino?
reimporsment (reinforcement)

2.5 Saling-angkop – Pagdukal sa 2.7 Saling-likha – Paglikha at pagbuo
wikang pagsasalinan ng bagong salita
Ito ay ang paghahanap ng katumbas Hindi kilala ang sikolohiya sa

sa pinagsasalinang wika na mas Pilipinas sa paggamit ng mga
makabuluhan kaysa tahasang “imbento” o likhang salita.
pagsasalin na tapat sa orihinal. Gayunpaman, may mga salitang
Halimbawa: likha na ginagamit minsan bagamat
nagiging tapunan ng biro at
pakikipagkapwa sa halip na sosyal panunukso, dala marahil ng
na interaksyon kahulugan ng salitang nililikha.
tulay (contact person, go-between) Halimbawa,
pakikipagpalagayang-loob (rapport)
nakikiugaling pagmamasid sarigawa (masturbation)
(participant observation) pagtatalik/pagtatalik na sekswal
isip-bata (emotionally immature) (sexual intercourse)
pagkukulasisi, pamamangka sa
dalawang ilog (extra-relations) 3. Batayan ng Pagpili ng mga Salita
2.6 Saling-hiram – Pagsasalin ng hiram Bunga ng pag-unlad ng literatura sa

na salita sikolohiyang Pilipino, nabuo at kinilala
ang ilang tiyak na batayang maaaring
Ayon kay Enriquez, para sa gamitin sa pagpili ng mga
sikolohiya, isa sa pinakamahusay na terminolohiyang teknikal. Inilahad ni
paraan ng pagbuo ng terminolohiya Enriquez ang anim na batayang ito:
ay sa pamamagitan ng pagsasaling-
wika ng hiram na salita bagamat 3.1 Ang pagkabihasa sa isang taguri
nagkaroon din ng mangilan-ngilang
suliranin ditto. Madalas ay hindi o Madalas gamitin ang salita
kasiya-siya ang unang salin kaya o Sanay na ang mga tao sa
kailangang maghanap ng ibang salita
salin, lumikha o manghiram muna  pakikibagay vs
hangga’t wala pang naiisip na pakikitungo (social
katumbas para dito. Halimbawa ng adaptation)
saling-hiram,
3.2 Ang pagkakaroon ng maunlad na
paghuhugas-isip (mula sa literatura
brainwashing at paghuhugas-utak)
pagbabagyo ng isip (mula sa o Literatura sa alinmang wika
brainstorming at pagbabagyo ng na maaalaala at magagamit
utak) kaugnay ng isang taguri
alon ng utak (brainwaves)  pagbubuo ng
pakikidigmang sikolohikal konsepto vs
(psychological warfare) pagkakaroon ng
n-ach (mula sa n-ach, need ideya (concept
achievement at pangangailangang formation)
makagawa)
kaalamang nasa dulo-ng-dila (tip-of- 3.3 Ang maugnayin at teoretikal na
the-tongue phenomenon) kayamanan ng konsepto
bakas ng gunita (memory trace)

o May kaugnayan sa teorya o
sa sistema ng mga Kung susuriing mabuti ang naging
magkaugnay na konsepto at kalakaran ng pagsasalin sa sikolohiya sa
iba pang nauugnay na mga Pilipinas, ang pagsasalin ay hindi
salitang makikita sa wika nananatiling paglilipat-wika lamang.
 Saloobin vs atityud, Ang naging layunin nito ay hindi
opinion, at palagay lamang ang pagpapaunawa ng mga
(attitude)-kaugnay materyal sa unang wika sa pamamagitan
ng “loob” na ng pangalawang wika. Kaya ko tinawag
makahulugan din sa itong “himala” ay sa dahilang behikulo
iba’t ibang wika ng ito upang mabuksan ang daan at
Pilipinas matuklasan ang mga konseptong
matagal nang nariyan at naghihintay na
3.4 Ang kalinangan at etika mabungkal.
o May kani-kaniyang Ilang mahahalagang isyung kaugnay ng

pamantayan sa pagkilos at pagsasalin ang kailangang pagtuunan ng
panlasa na nagtatakda ng pansin.
salitang pipiliin
 Kalahok vs sabjek, 4.1 Pagsasalin bilang pagsasakatutubo
katulong, kawaksi
(subject) Ang pagsasalin ay isang hakbang sa
proseso ng pagsasakatutubo ng
3.5 Ang kulturang pinagmulan ng isang sikolohiya sa dalawang anyo nito—
konsepto pagsasakatutubo mula sa labas
(pangkulturang pagpapatibay). Ang
Kapag ang isang konsepto ay binuo, ilang paraan ng pagsasaling
nagkaanyo, at napaunlad sa ibang tinalakay ay makikita sa
kultura at kapag madaling makita na pagsasakatutubo mula sa labas—ang
ito ay mahigpit na nakaugnay sa materyal na isinasalin ay galing sa
kulturang iyon, ang hiniram na salita banyagang kultura at inaangkat o
na maaaring asimilahin o angkatin binabago ang anyo, ngunit ang
sa anyo nitong hindi na babaguhin. teoretikal na batayan o kahulugan ay
hindi nagbabago, halimbawa, mga
o prejudice vs paghamak, saling-angkat, saling-paimbabaw,
pagmamalaki, pang-iisnab, saling-tapat. Ang ibang paraan
rehiyonalismo (prejudice) naman ay maituturing na
pagsasakatutubo mula sa loob—ang
3.6 Mga pahiwatig at konotasyon ng materyal ay nahango sa katutubong
mga salita para sa konsepto kultura, bagamat minsan ang
Mga nauugnay na kahulugan, estimulo upang mapag-isipan ang
namamalayan man o hindi, ang konseptong ito ay isang banyagang
pinakamahirap na harapin at konsepto, halimbawa, saling-
isaalang-alang sapagkat ang isang angkop.
salita ay maaaring magkaroon ng
maraming pahiwatig sa iba’t ibang Parehong mahalaga ang dalawang
wika sa Pilipinas. kategorya ng pagsasakatutubo
kaugnay ng pagsasalin. Hindi
4. Ang Hiwaga ng Pagsasalin sa matatalikuran na sa larangan ng
Sikolohiya sikolohiya, hindi pa handa ang
marami na itakwil ang sikolohiyang

kanluranin (na itinuturing pa nga terminolohiya sa sikolohiya ay
unibersal ng ilan); kung tutuusin, katatagpuan ng mga konsepto mula
hindi naman kailangang itakwil sa iba’t ibang etnolinggwistikong
kundi piliin lamang ang naaangkop grupo sa Pilipinas.
sa kultura at lipunang Pilipino.
Kaya, kailangang isalin ang mga 4.3 Ang mga katutubong konsepto
konseptong ito mula dito, para
maging bahagi ng kaalaman ng Marahil ay masyadong madrama
isang mag-aaral. Ngunit higit na ang dating ng salitang “hiwaga”
mahalaga na huwag magpatali sa kaugnay ng pagkatuklas sa mga
orihinal samantalang mayroon katutubong konsepto sa
naming katumbas na mas sikolohiyang Pilipino. Ngunit kung
makabuluhang konsepto sa magkaroon kayo ng pagkakataong
kulturang katutubo. tingnan ang mga konseptong
tinutukoy ko, malalaman ninyong
4.2 Pagpapalaganap ng iba’t ibang wika hindi ako nagbibiro. Ang mga
sa Pilipinas konseptong ito, na maituturing na
offshoot ng isang prosesong
Kung titingnan ang kalakaran ng nagsimula at natuto mula sa
pagsasalin sa sikolohiya sa pagsasalin, ay siya ngayong
Pilipinas, mapapansin din na lumalabas na higit na mahalaga
malaking bahagi ng trabaho ay ang kaysa mga pagsasali lamang.
pagsasalin ng mga terminolohiyang Marami sa mga ito ay walang
Ingles dahil, diumano, karamihan ng katumbas sa Ingles, ngunit problema
mga materyal ay nasa wikang ito. na ito ng mga taong ang tanging
Ngunit sa kalakaran ng alam na wika ay Ingles. Saka na
pagsasakatutubo mula sa loob, natin problemahin kung paano
maraming sulatin na ang lumalabas maipararating sa kanila kapag
na hindi nakatali sa wikang Ingles. lubusan na natin itong naunawaan at
Samakatwid, ang ugat ay hindi na nabigyan ng pagpapahalaga.
ang kulturang banyaga na dati-rating
itinuturing na siyang pangunahing
daluyan ng kaalamang sikolohikal,
kundi ang katutubong kultura.
Dahil sa debelopment ng ito, at

dahil sa itinakda ang katangian ng
wikang Filipino na pagyamanin ng
iba’t ibang wika sa Pilipinas, ang
kailangan ngayong bigyan ng higit
na pansin sa sikolohiya ay ang
pagpapaabot ng mga kaalamang
sikolohikal na nakapaloob sa iba’t
ibang wika sa Pilipinas. Ang
pagsasalin ay hindi na mula sa
Ingles, kundi mula sa isang
katutubong wika tungo sa iba pang
katutubong wika. Sa ganitong
perspektibo rin, makikita ang
kahalagahan at matinding
pangangailangan na ang teknikal na

1987: Isang Institusyunal na
Lapit sa Pagsasalin
ni Lydia P. Lalunio
Layunin sa Pagsasalin
Mula sa pakikipanayam kina G. Tagumpay

Glorioso, Assistant Chief, Translation Division
ng Linangan ng mga Wika sa Pilipinas (LWP) at
Bb. Leticia Macaraig, Senior Language
Researcher ng nasabi ring dibisyon, napag-
alaman ng mananaliksik na layunin ng
pagsasalin ng konstitusyon sa Filipino na
isagawa ang probisyon sa ating konstitusyon na
dapat ihayag ito sa Ingles at Filipino. Probisyon
din na dapat maisalin ito sa iba pang wika kaya
sampung salin ang naisagawa ng LWP. Ang
Konstitusyon ay isinalin sa Filipino, Bikol,
Ilokano, Waray, Cebuano, Pangasinan,
Hiligaynon, Tausug, Maranao at Maguindanao.
Maraming salin ang ginawa upang lubos na
maunawaan ng masa ang Konstitusyon. Piniling
pagsalinan ang sampung pangunahing wikang
nasabi dahil karamihan sa tao ay iyan ang
sinasalita. Habol sa botohang isinagawa ang
mga salin ng konstitusyon kaya apurahan ang
pagsasaling isinagawa.
Mga katutubong nagsasalita sa wikang

pinagsalinan ang pinagsalin. Ito ay pagtupad sa
pamantayang dapat taglayin ng nagsasalin, Ani
Santiago (1976): “Dapat na ang tagasalin ay
may kakayahan sa wikang isinasalin o source
language at sa wikang pagsasalinan o target
language.”
Ayon sa panayam, sinabi ni G. Glorioso na

siyang nagsalin sa Filipino, na ang Direktor ng
LWP na si Atty. Pineda ang siyang nag-edit at
Ang Bersyon sa Filipino ng nag-aproba ng ginawa niyang salin,
Bagong Konstitusyon ng Nagkukunsultahan sila sa terminolohiyang
gagamitin. Minsan-minsan ay kumukunsulta
sila kay Dr. Ernesto Constantino ng UP at kay

Dr. Alfonso Santiago ng PNC, na masasabing sa isinasaling pangungusap ay batay sa na rin sa
mga awtoridad sa Filipino. Isinasaalang-alang pagiging madulas ng salita. Nagtatanungan o
ng mga tagasalin ang puna at mungkahing nagkukunsultuhan ang mga tagasalin upang
ibinibigay sa kanilang kinasangguni. matapos agad ang pagiging madulas at
nauunawaan ng isinaling bahagi.
Masasabing ang pamamaraang ginamit sa
pagsasaling teknikal sa Filipino ay ginamit din Dahil batas ang isinalin, nahirapan sila sa mga
sa salin sa iba’t ibang wika kayat lahat ng salin teknikal na katawagan tulad ng party list system,
ay panteknikal. Masasabi ring lahat ng salin sa writ of habeas corpus, at iba pa. Upang
iba’t ibang wika ay pangmasa dahil isinalin sa malunasan ang suliraning ito, ang mga
mga wikang sinasalita ng masa. katawagang hiniram sa Latin ay hiniram na ring
buo at inaytaliks gaya ng nasa Ingles na kopya.
Dahil apurahan ang pagsasalin, bawat matapos Halimbawa ay ang la banc, prima pacie, ex-
na bahagi sa Ingles ay isinasalin kaagad sa officio, reclusion perpetua, at iba pa. Ang mga
Filipino. At bawat maisaling bahagi sa Filipino nakaaytaliks ay ang hiniram nang buo sa Latin
ay kaagad isinasalin sa iba’t ibang wika ng gaya ng nabanggit na halimbawa. Ang mga
naatasang magsalin. Pansining ang nagsasalin hiniram nang buo sa Ingles ay hindi na
sa iba’t ibang wika ay sumasangguni sa saling- inaytaliks gaya ng commander-in-chief at bill of
Filipino ng konstitusyon. Ito’y sa dahilang attainder.
magkakamag-anak ang mga wika sa Pilipinas.
Nabibilang ang mga wika sa Pilipinas sa Halimbawa:
Malayo-Polynesiang ng mga wika.
Nagkakahawig sa istruktura kayat higit na Artikulo VII. Ang Kagawarang
nadadalian ang nagsasalin sa ibang wika kung Tagapagpaganap. Sek 18. Dapat maging
pagkatapos basahin niya ang isasaling bahagi sa Commander-in Chief ng lahat ng mga
Ingles ay babasahin niya ang salin sa Filipino at sandatahang lakas ng Pilipinas ang Pangulo.
saka pa niya isasalin sa kanyang wika. Hindi
naman lagi itong ginagawa ng tagasalin. Kung Ang iba pang halimbawa ng mga katawagang
minsan ay tuwiran ang pagsasalin. Mula sa hiniram nang buo sa Ingles ay graft and
Ingles ay isasalin ang bahagi sa wikang corruption, impeachment, Civilian Home
pagsasalinan. Sa pagsasalin ay inirereistruktura Defense Forces, homestead, entity, Chief of
ng tagasalin ang wikang isasalin. Ayon sa State, stewardship at iba pa.
panayam na ginawa kina Bb. Macaraig na
nagsalin ng konstitusyon sa Pangasinan, at ayon May mga hiniram naman na binaybay sa
pa rin sa iba pang tagasalin, ginagawa raw nila palabaybayang Filipino ngunit ang bigkas ay
ang pagsangguni sa Filipinong salin kung Ingles. Halimbawa ay ang prayoriti, depyuti,
masyadong teknikal at mahirap isalin ang ikolodyi, yutiliti, komitment, parti-list,
bahaging Ingles. disability, detensyon, rebenyu, rebyu, imyuniti,
at iba pa.
Pamamaraang Ginamit
May mga saling ginawa na himig Kastila ngunit
Ayon kay G. Glorioso, maingat sila sa baybay—Filipino gaya ng asosasyon,
pagsasalin dahil baka maiba ang interpretasyon kooperatiba, komisyon, proklamasyon, estado
kapag lumayo sila. Hangga’t maaari ay hindi sibil, pulitikal at iba pa.
sila lumalayo sa istruktura ng Ingles. Dahil
abogado si Direktor Pineda, batid niya na dahil Pansinin din na may mga salitang Ingles na dahil
batas ang isinasalin, kailangang huwag maiba ponemiko at tinatanggap na ng nakararami ay
ang interpretasyon ng salin sa orihinal. Sa ayos hindi na binago gaya ng asset, dependent,
ng pangungusap, ang karaniwan at di- immigrant, interpret, urban, rural at iba pa.
karaniwang ayos na may ay ang ginagamit sa
pagsasalin. Ang paggamit ng kayariang angkop

Bukod sa panghihiram, gumamit din ang mga Ginamit ito sa maraming pagkakataon gaya ng
tagasalin ng coining. Ginamit lamang ito sa mass media, impeachment at iba pa.
mga katawagang baka hindi rin maunawaan
kung hihiramin nang buo gaya ng marginal Samantala, sinabi ni Pinchuck (1977) na ang
fisherman. Isinalin ito ng mangingisdang tawid panghihiram ay maaaring pabuo lalo na kung
buhay. Sa paglikha ng salita ay tiniyak na ang baybay ng hinihiram na salita ay ponemiko
bahagi ito ng kanilang talasalitaan. gaya ng rural at urban. Kung hindi naman ay
magagamit ang transkripsyon tulad ng isports,
Mga Suliranin sa Pagsasalin ikolodyi, impormal, kurikula, nomino, literasi,
ilitereyt at iba pa. Binabaybay ang salin ayon sa
Naging malaking suliranin ang ispeling o pagkakabigkas nito sa isinasaling wika at
baybay ng salita. Noong unang ay hindi ginagamit sa pagsulat ang palabaybayan ng
natanggap ng tagasalin ang baybay ng syensya, wikang pinagsasalinan.
buwis, teknolohiya, miyembro at ibang tulad
nito ang baybay. Parang may kulang at masakit Isa pang pamaraang ginamit ay ang adaptasyon.
sa mata. Ngunit sa pakikipag-usap sa mga Sinabi ni Pinchuck (1977) na ang pagkakaroon
consultant, napahinuhod na rin silang baguhin ng intensidad sa alinman sa dalawang ito—
na ang kinamihasnang baybay sapagkat matagal pagbabawas o pagdaragdag sa wikang
nang nabago ang bigkas. Kung ang Filipino ay pinagsalinan ay isang uri adaptasyon. Ang
ponemiko bakit nga hindi isulat ito ayon sa paghanap ng katapat na idyoma, tulad ng
pagkakabigkas? Sanayan nga lamang mata kakaning-itik para sa lameduck politician ay isa
pa ring adaptasyon.
Isa pa ring suliranin ang paghanap ng katumbas
na idyoma katulad ng lameduck politician. Isa pa ring ginamit ay ang transposisyon o
Idyoma ito na noong una ay dalawa ang salitang pagsasaalang-alang ng kayarian ng wikang
ginawa: pipitsuging at kakaning-itik. Pinag- pagsasalinan. Kahit na sabihing matapat sa
uusapan kung aling salin kaya ang higit na orihinal ang salin, ang balangkas ng
angkop at sa huli ay nagkasundong kakaning-itik pangungusap sa Filipino ay isinaalang-alang sa
ang gamitin. pagsalin.
Paglalagom Upang masubok naman ang kahinaan ng salin sa

iba’t ibang wika, ang mga mungkahi ni Santiago
Sa paglalahat, isinaalang-alang ng mga nagsalin (1976) sa pagsubok sa salin ay isinagawa. Una
ang tatlong salik ng pagsasalin ayon kay Nida ay ang pagbabasa nang malakas sa isang tao ng
(1964). Ito’y ang mga sumusunod: layunin ng salin at punan sa mga bahaging hindi
pagsasalin, kalikasan ng tekstong isasalin at uri maliwanag. Tinanong din ang bumasa sa mga
ng babasa o gagamit, kaya nga sinabi nilang bahaging sa palagy niya’y hindi gaanong
maingat sila dahil batas ang isinasalin at malinaw. Ikalawa, nirebisa ang salin at
mahirap maiba ang interpretasyon. ipinabasang muli hanggang maiayos at maging
madulas ang salin. Ang pagbabalik-salin sa
Ayon kay Newmark (1988) masasabing matapat orihinal at paghahambing kung magkatulad ang
ang salin kung maingat ang ginawang diwa ng salin at orihinal ay isinasagawa rin ng
pagsasalin. Ang metodong matapat na salin ay mga tagasalin.
nagtatangkang gumawa muli ng eksakto o
katulad na kahulugang kontekstwal ng orihinal, Sa madaling salita, ang mga teorya at pamaraan
sa kabila ng mga hadlang na istrukturang sa pagsasalin ay nailapat sa malawakang
gramatikal ng wikang pinagsasalinan. gawaing ito. Tiyakang nakaharap ng mga
tagasalin ang mga suliraning kaakibat nito at
Sinabi ni Holmes (1978) na ang panghihiram ay natuto sila sa mga pamaraang isinagawa sa
maaaring isaalang-alang kung walang eksaktong pagbibigay-lunas sa mga nakaharap na
katumbas ang isang salita sa ibang wika. suliranin .

pagdinig ng mga kaso, upang mapabilis ang
pagbibigay ng katarungan sa mga Filipino.
Inaasahang magpupukol ng matatalim na
mungkahi ang mga eksperto sa wikang Filipino,
nang magabayan ang mga kalahok kung paano
gagamitin nang epektibo ang naturang wika.
Kasalukuyang binubuo ngayon ng mga

dalubhasa sa batas na kabilang sa Philippine
Judicial Academy (PhilJA) ang kurikulum para
sanayin ang mga hukom, piskal, abogado, at
kawani ng korte sa paggamit ng Filipino. Ang
nasabing kurikulum, kung maipatutupad, ay
inaasahang makatutulong sa hukuman para
mapabilis ang kapuwa paglilitis at paghahatol sa
mga kaso, sa kapakinabangan ng mga akusado at
tagapagsakdal.
Matagal nang isyu sa Filipinas ang wika sa

hukuman. Dati, ginagamit ang Espanyol para sa
kapakinabangan ng mga Espanyol, alinsunod sa
patakaran ng Royal Audiencia. Nang dumating
ang mga Amerikano’y ginamit ang Ingles at
iniluklok ang mga mahistradong Amerikano,
kasama ang Punong Mahistradong Filipino, para
isulong at mapanatili ng Estados Unidos ang
kolonyal na patakaran sa Filipinas. Ang ating
Korte Suprema, na itinatag noong 1901, ay
malinaw na may ugat sa pananakop at
patakarang pampolitika ng Amerika na nakapag-
ambag upang matiwalag ang taumbayan sa mga
hukuman nito. Nakapagtatakang ngayong siglo
21 pa lamang nagsisimula sa ating bayan ang
Filipino at ang Wika seryosong pag-aaral sa paggamit ng sariling
ng Hukuman wika at diskurso ng mga Filipino doon sa mga
hukuman, at lumilingon sa uri ng paghahatid ng
ni Roberto Añonuevo
katarungang alinsunod sa sinaunang sistemang
pampolitikang gaya ng barangay, bayan, ili, at
banwa.
Sa unang malas ay maliit na bagay lamang ang

wika sa hukuman. Ngunit kung susuriin nang
maigi’y ang wika ang kasangkapan upang
makapag-isip nang matalim ang mga Filipino, at
Hinuhulaan kong pagkaraan ng 22–23 Oktubre magagamit nila iyon upang maihayag ang
2008, magbabago ang pagtingin ng Korte niloloob nang di-alintana ang gramatika at
Suprema sa paggamit ng wikang Filipino sa mga palaugnayan ng dayuhang wika. Kailangang
hukuman. Idaraos sa naturang petsa ang palihan mailapit ng hukuman ang wika sa taumbayan,
at seminar sa Bulacan State University ukol sa dahil ang taumbayan ang pinagsisilbihan dapat
paggamit ng Filipino sa mga paglilitis at ng hukuman. Ang hukumang iba ang wika sa

wika ng taumbayan ay di-maglalaon at papabor Nais kong balikan ang sinulat na Ulat-
lamang sa mga hukom, piskal, abogado, at Memorandum (1955) ni Ambrosio Padilla—ang
kawani ng hukuman na pawang nakaiintindi sa Prokurador Heneral noon—para kay Pang.
wika ng pangkat na ito. Na hindi dapat Ramon Magsaysay ukol sa Asyenda San Pedro
magkagayon. Hindi dapat ikubli ng hukuman sa Tunasan. Pulido ang wika ni Padilla, at
makukulay na jargon ang mga paglilitis at napakalinaw ng mga paghahayag hinggil sa kaso
pasiya nito, dahil nakasalalay ang buhay at ng Asyenda Tunasan. Ang nasabing kaso ay
kinabukasan ng mga tao sa anumang magiging may kaugnayan sa ipinagbiling 850 ektaryang
hatol ng hukuman. lupain ng Colegio de San Jose sa pambansang
pamahalaan sa pamamagitan ng Pangasiwaang
Malaking tipid din ang paggamit ng Filipino sa Pambansa sa Pagpapatao at Pagbabagong-tatag
hukuman dahil hindi na kinakailangang isalin pa (NARRA). Maaapektuhan sa naturang bentahan
sa Ingles ang mga salitaan, at diretso na ang ang mga residenteng kaanib sa kapisanang “Oras
pagtatala. Mababatid din ng mga tao kung paano Na!” (na tinawag ding “Yapak” o “Anak ng
magtanggol ang mga abogado, kung paano Bayan”) na pinamumunuan ni Ciriaco
humatol ang hukom, at kung paano humawak ng Almansor, na nagsampa ng kaso sa hukuman
kaso ang piskal. Ang mga halimbawang ginawa upang linawin kung sino ang nagmamay-ari ng
nina Hukom Jose de la Rama at Cezar Peralejo lupain. Ang ulat ni Padilla ay nilagom ang mga
(ret.) sa paggamit ng Filipino sa mga pagdinig at paglilitis at hatol ng iba’t ibang antas ng
pagsulat ng hatol ang dapat kilalanin ng hukuman, at nilinaw na tunay na pagmamay-ari
sambayanan. Nagbigay ng mabuting halimbawa ng Colegio de San Jose ang Asyenda San Pedro
ang dalawang hukom kung paano mapalalapit sa Tunasan.
puso ng madla ang hukuman, at kung paano
ipauunawa ang batas sa diskurso ng karaniwang Binanggit ko ang Ulat-Memorandum ni
mamamayan. Prokurador Heneral Padilla dahil magandang
halimbawa iyon na mapagsusumundan ng iba
Si retiradong hukom Peralejo—ang lolo ng pang opisyales ng pamahalaan. Ipinakita ni
artistang si Rica Peralejo—ay marami nang Padilla na ang ulat ay dapat hindi lamang
batas at kautusan ng hukumang isinalin sa nauuwaan ng pangulo, bagkus nauunawaan din
Filipino mula sa Ingles. Ang kaniyang mga aklat ng mga taong sangkot sa kaso sa wikang matalik
ay ginagawang sanggunian ngayon hindi lamang sa kanilang puso. Sa naturang lagay, ang wika
ng mga nag-aaral ng batas bagkus ng ng pangulo ay dapat umaayon din sa wika ng
karaniwang Filipino. Kung hindi ako mga Filipino, at ang wikang iyon ay hindi
nagkakamali’y nagsalin din si Hukom De la kailanman magiging Ingles. Ang halimbawa ni
Rama ng mahahalagang kapasiyahan ng Korte Padilla ang dapat masundan at muling pag-
Suprema at isinaaklat din kamakailan, bago igtingin sa panahong ito.
nagbitiw sa tungkulin si Punong Mahistrado
Artemio Panganiban. Mababanggit din ang Mga
Teorya ng Batas: Ang Pananaw ng Klasikong
Etika at Agham Panlipunan (2002) ni
Emmanuel Q. Fernando, at siyang ginagawang
sangguniang aklat ngayon sa Unibersidad ng
Pilipinas, Diliman. Kung matutuloy ang
pagsasa-Filipino ng hukuman, ang
administrasyon ni Punong Mahistrado Reynato
Puno ang nakikita kong magiging isa sa mga
makasaysayang administrasyon ng mga
hukuman sa buong Filipinas.

pantalastasan, at wikang pangkabuhayan, at
bilang midyum sa agham, teknolohiya,
kalakalan at industriya–ay itinuturing kong mga
layunin ko rin. Nakahanda akong kumilos na
kasama ninyo upang makamit ang mga layuning
ito lalo na sa madaling panahon.
Gayunman, kung ano ang pinakamabisang

paraan para higit tayong makalapit sa ating mga
mithiin ay bagay na hindi ko pa ganap na napag-
isipan. Ako’y nababahala na baka wala akong
maibahagi ngayong hapon na makapaglilinaw sa
ganitong praktikal na problema.
Pikit-mata kong tinanggap ang imbitasyong ito

sapagkat naakit ako sa pamagat ng ating
kumperensiya: Politika ng Wika, Wika ng
Politika. Akala ko alam ko na ang kahulugan ng
mga katagang ito, hanggang sa mapag-isipan
kong mabuti. Ngayon, nagsisisi ako kung bakit
ako pumasok sa masalimuot na lunggang ito.
Pero, bahala na.
Politika ng Wika
Kailanma’y hindi naging neutral o inosenteng

larangan ang wika. Ang komunikasyon, ayon sa
mga pilosopo ng Frankfurt School, ay isang
larangan ng dominasyon. Ang wika ay
Politika ng Wika, Wika ng nagsisilbing instrumento ng pagkontrol sa
Politika kamay ng mga makapangyarihan, at instrumento
naman ng pakikibagay o pag-iwas at pagtutol sa
ni Randolf S. David
parte ng mga biktima ng kapangyarihan. Hindi
nakapagtataka, kung ganoon, na pagkatapos na
pagkatapos ng tagisang militar, ang laging
kasunod ay ang tagisan ng mga wika.
Katunayan, ang mas mahabang proseso ng
pagpapaamo ay nagaganap sa larangan ng wika.
Masdan, halimbawa, kung paano ginamit ng
mga Kastila ang ating mga katutubong wika
bilang sisdlan ng kanilang mga pinakaunang
Malugod ko pong ipinaaabot ang aking pagbati isinaling mensahe. Masdan rin kung paano
at pakikiisa sa inyo sa okasyong ito ng Unang hinuli ng mga Amerikano ang ating diwa’t
Pambansang Kongreso ng Sanggunian ng mga kamalayan sa pamamagitan ng pagkalat ng
Unibersidad at Kolehiyo sa Filipino (o Ingles. At ganoon din ang mga Hapon, Bagama’t
SANGFIL). ngayon pa lamang lumilinaw ang papel ng wika
sa kanilang pangkalahatang estratehiya para
Bawat isa sa mga layuning nais isulong ng sakupin ang buong Silangang Asya noong
SANGFIL–ang pagpapalaganap sa Filipino dekada kuwarenta. Ayon sa isang masteral thesis
bilang wikang panturo, bilang opisyal na wikang na isinulat ni Yolanda Alfaro-Tsuda para sa UP,

hindi pa man nagsisimula ang giyera ay tingnan mula sa ganitong punto de bista.
nakapagsagawa na ang mga Hapon ng malalim Bagama’t hindi maitatanggi na nagkaroon, ng
na pagsusuri sa ating pangunahing wika upang sistematikong programa para, mangibabaw at
mula rito’y mabalangkas nila ang isang palaganapin ang wikang Ingles sa sting lipunan,
patakaran para sa mabisang pagtumba sa Ingles hindi ito ganap na ipinaliliwanag kung bakit
bilang dominanteng wika sa Pilipinas. nabusabos nang ganyan ang ating sariling mga
wika, at kung bakit nahihirapang maigpawan ng
Ang politika ng wika ay isang perspektiba na Filipino ang mga sagka sa pag-unlad nito.
sumusuri sa mga epekto sa wika ng tagisan ng Larangan pa rin ito ng politika, subalit mabibigo
kapangyarihan. Angko na angkop ang ganitong tayo marahil kung ang ating hahanapin ay isang
perspektiba sa pag-unawa ng patakaran ng wika indibidwal, grupo, o uri na may pakana sa lahat
sa sitwasyong kolonyal. Ipinakikita nito, nmg ito. At marahil, kung nais nating mabago
halimbawa, ang malalalalim na motibong ang sitwasyon sa isang mapagpasiyang paraan,
politikal na nakakubli sa mga pinaka-inosenteng ang hinahanap natin ay higit pa sa isang bagong
desisyon tungkol sa mga patakarang pangwika. opisyal na patakarang pangwika kundi isang
Na ang mga ito’y hindi lamang simpleng bagong praktis na ginagabayan ng isang malakas
pagsunod sa lohika ng mabisang komunikasyon, na hangaring makapangyari. Upang ganap na
kundi manipestasyon ng isang malawak na maunawaan ang aking sinasabi, hayaan niyong
estratehiya ng paglupig o dominasyon.. banggitin ko ang aking karanasan sa telebisyon.
Marami nang pag-aaral ang naisulat ayon sa Taliwas sa inaakala ng marami, hindi po ako
pananaw na ito. At marahila kalabisan nang pumasok sa telebisyon at nangahas na gumamit
ulitin ang mga ito sa pagkakataong ito. Mas ng wikang Filipino bilang midyum ng seryosong
gusto kong bigyang pansin ang mga kahulugang talastasan upang kusang tumulong sa
ipinahihiwatig ng mga salitang “Wika ng pagpapalaganap o pagpapayaman sa atng
Politika”, ang kabilang pisngi ng ating tema. pambansang wika. Isang masuwerteng aksidente
lamang po ang aking paggamit ng Filipino sa
Wika ng Politika aking programa.
Sa aking palagay, higit pa sa kumbensiyonal na Wala sa aking plano o pinirmahang kontrata na

pakahulugan sa politika bilang eleksiyon o maging kampeon ng paggamit ng Filipino sa
rebolusyon ang tinutukoy dito. Mas malawak mass media. Katunayan, ang pamagat ng aking
ang kahulugan ng politika bilang isang larangan programa, hanggang ngayon, ay sa wikang
ng buhay. Saanman may pagpupunyagi o Ingles. Truth Forum noong una, Public Forum
pagkilos na makalikha ng epekto, doon ay may ngayon. Kung alam ko lang mula sa umpisa na
“will to power” o pagkukusang makapangyari. magiging talk show pala ito sa wikang Filipino,
Ito’y larangan ng politika. Sa madaling salita, hindi siguro ako pumayag maging host ng
hindi kailangang magkaroon ng hayagang programang ito, at wala sana ako sa harap ninyp
paniniil para masabi nating ito’y politikal. bilang isang masugid na tagapagtaguyod ng
Kadalasan, ang epekto ng kapangyarihan ay wikang Filipino. Totoo nga nakung minsan, ang
eksklusyon o pagbaon sa limot. Hindi kailangan isang maliit na hakbang sa buhay natin ay
na laging may tiyak na awtor na nagplano ng nagbubukas para sa atin ng isang buong
estratehiya ng paglupig para masabi nating ito’y larangang hindi natin inaasahan. Mahirap
politikal. Kadalasan, ang mga pangyayari’y sabihin kung minsan kung tayo nga ba ang may
hindi sinasadya, o produkto lamang ng akda ng ating pagkilos, o tayo lamang ang
mahabang serye ng mga pangyayaring walang epekto ng iba’t ibang pagkilos o nagkasunod-
iisang may akda. sunod, mga pagkilos na walang iisang
intensiyon.
Sa aking palagay ang sitwasyong pangwika sa
ating lipunan sa kasalukuyan ay maaari nating

Halos buong buhay ko bilang isang estudyante ay pawang sa wikang Ingles nakikipag-ugnayan
at bilang propesor ay aking inilaan sa pagbabasa, sa akin. Sa palagay ko walang kinalaman ito sa
pagsusulat at pagsasalita sa wikang Ingles. Sapul anumang likas na kahinaan ng Kapampangan.
sa pagkabata, ang wika ng aming pamilya ay Bagkus, resulta ito ng unti-unting paglalaho ng
Kapampangan. Nakakaintindi kami ng Tagalog, mga babasahin sa wikang ito. Bukod sa mga
nagbabasa kami ng komiks sa Tagalog, matatandang sarsuwelista at makata, wala nang
nanonood ng pelikulang Tagalog, at nakikinig sa masipag na nagsusulat sa Kapampangan kahit
programang Tagalog sa radyo. Subali’t noong bata pa ako. Nanatili itong simpleng oral
Kapampangan ang salitang gamit namin, hindi na lengguwahe lamang. Pero bakit hindi
Tagalog at lalong hindi Ingles. Ang Ingles ay Tagalog? Palagay ko ang dahilan ay una kaming
pang-declamation lamang, pang-displey tinuruan at natututong magsulat sa wikang
kumbaga, isang bandera ng iyong pagka- Ingles, hindi sa Tagalog.
edukado. At ang Tagalog ang wikang ginagamit
sa mga love letter. Kaiba ang naging papel ng Tagalog, na mabilis
kumalat dahil sa komiks, pelikula, magasin, at
Kailanma’y hindi ko pinroblema ang alinman sa radyo. Ang mundong binuksan nito ang
ating mga wika; ang sadyang pinroblema ko ay nagbigay ng mga modelo sa mga Filipino sa
ang wikang Ingles–sapagkat wari’y napakahirap lahat ng sulok ng kapuluan kung paano umibig,
i-master ito, at iilan lang ang may talentong mangarap, at mabuhay. Hindi ipagtataka kung
humawak sa wikang ito. Lumaki ako sa ganoon na hindi lamang sa Pampanga kundi sa
paniniwala na ang Ingles ang wika ng mga maraming lalawigan ng bansa, ang mga love
edukado, ng mayayaman, ng makapangyarihan letter ay sa Tagalog isinusulat, hindi sa Ingles o
at ng mga respetado sa mataas na lipunan. At Kapampangan at marahil hindi rin sa Cebuano o
sino ang ayaw maging bahagi ng mga hanay na Ilokano. Hindi dahil sa kulang sa damdamin ang
iyon? ating pangrehiyong wika, kundi dahil Tagalog
ang nagkataong naitampok ng pang masang
Sa probinsiya, kung saan ako nag-elementarya at kultura. Wala tayong dapat ipagpasalamat sa
naghay-iskul, nahilig ako sa pagbabasa ng mga gobyerno sa pagkakaroon ng ganitong
komiks at mga magasing tulad ng Liwayway at sitwasyon.
Bulaklak. Wala itong kinalaman sa pagiging
makabansa o pagka-Filipino sapagkat hindi ko Noong ako’y nasa elementarya pa, nariyan na
natatandaan na ito’y naging isang punto ng rin ang Ingles noon – sa Reader’s Digest, sa mga
pagpapasiya para sa akin. Bahagi lang talaga ng pelikula, sa mga textbuk sa eskuwelahan, at sa
aking mundo sa pang-araw-araw. mga pocketbook. Subali’t hindi pa ito kasing
laganap ng Tagalog. Wala ito sa karaniwang
Ang sabi ko nga, ang talagang pinagsadyaan ko pang-abot ng Filipino, kahit high school
ay ang wikang Ingles. Nagbasa ako ng graduate pa, puwera na lang kung nagtapos ka
maraming libro sa Ingles upang matutunan ang noong peace time.
lengguwaheng ito; pangalawa na lamang siguro
ang anumang kasiyahang maidudulot ng aking Bukod dito, ang wikang Ingles – tulad ng
pagbabasa. Pag-aaral para sa akin ang pagbabasa wikang Filipino na pormal na itinuturo bilang
ng Ingles, hindi bahagi ng aliw o pamamahinga. asignatura noon – ay wikang hindi natural, o
bahagi ng pang-araw-araw na mundo ng
Sa kabilang banda, ang Kapampangan sa akin ay karaniwang Filipino.
wikang sinasalita lamang o midyum ng pang-
araw-araw na komunikasyon; hindi binabasa at Nag-iba ang sitwasyong ito para sa akin nang
minsan lamang ginagamit sa sulat. Noong ako’y pumasok ako sa UP noong 1961. Sa
nag-aaral sa England, madalas akong sulatan ng pamantasan, Tagalog – o marahil ang tinatawag
aking ina kalahati sa Ingles, kalahati sa wikang nating Filipino ngayon – ang wika sa
Kapampangan; pero lahat ng wking mga kapatid dotmitoryo. Subali’t marami-rami rin ang mas

bihasa sa paggamit ng wikang Ingles kahit sa mga awitin. Hanggang ngayon, patuloy nating
pamng-araw-araw lang. Sa loob ng klase, halos inaani ang mga bunga ng pagyabong ng wika sa
wala nang naririnig na ibang wika kundi Ingles. dekada sitenta – mapapansin ito sa mga awiting
Ang wikang ito ang masasabi nating humati sa rock-protest ng mga banda ng mga kabataang
mga probinsiyano at sa mga taga-siyudad. mang-aawit ngayon. Subalit sa ibang larangan,
Pawang pelikulang Ingles ang pinag-uusapan sa mapapansin din natin na wari’y paatras na
pamantasan; sa kontekstong ito’y naging bakya naman ang katutubong wika. Ang Ingles, ang
ang komiks at pelikulang Tagalog. Mga wikang tinutulan ng henerasyon ng dekada
nobelang Ingles ang pinagpasa-pasahan, hindi sitenta, ay tila ganap nang nakabawi, at ngayo’y
Bulaklak at Liwayway. Wala, ni isang subject na higit pang malakas at arogante.
itinuturo noon sa katutubong wika. Mga awiting
Ingles ang patok, sa loob at sa labas ng Anong mga kaisipan ang nais kong halawin
pamantasan. mula sa ganitong karanasan? At ano ang
kinalaman nito sa politika ng wika?
Ang modelo ng makabago at edukadong Filipino
ay nilikha mula sa laganap na mga elemento ng Una, ating mapapansin na ang pag-usbong at
Kanluraning sibilisasyon. Ang wikang Ingles paglaho, ang pamumukadkad at pagtiklop ng
ang nagsisilbing pinakamabisang behikulo ng isang wika, ay resulta ng isang masalimuot na
kulturang ito. Sa aking paningin, dito nagsimula proseso. Maraming puwersa ang naglalaro sa
ang unti-unting paglubog ng kaluluwang larangang ito, subali’t mahirap sabihing may
Filipino. iisang makapangyarihang may akda sa naging
kalagayan ng isang wika. Ang isang sitwasyong
Nagsimula lamang ang pagtutol sa ganitong pangwika ay produkto lamang ng interaksiyon
kalakaran bandang dekada sitenta na. Sa ng marami at iba’t ibang proyekto. Ang ilan dito
panahong ito, muling natuklasan ang katutubong ay sadyang tumutukoy sa isang patakaran sa
wika bilang sandata ng pagtutol. Ang pagtutol sa wika. Subali’t karamihan ay bahagi lamang ng
imperyalismong Amerikano ay mas madaling mga maniobra sa negosyo at politika at hindi
nasakyan nang ito’y naging pagtutol din sa wika tuwirang nakatuon sa pagpapalaganap ng
ng imperyalista. Sinasadya, may pagkapormal, alinmang wika.
self-conscious ang paggamit sa wikang Filipino
sa panahong ito. Ang katutbong leangguwaheng Mababangggit ko bilang halimbawa ang sarili
gamit ang siya na ring pinakadiwa ng mensahe kong programang Public Forum sa telebisyon.
ng paglaya. Pagkatapos ng maraming dekada ng Ang programang ito’y sadyang sumakay sa alon
pagkabusabos, noon lang natin inangking muli ng demokratisasyon na humantong sa
ang sariling wika bilang mahalagang sagisag ng tinaguriang People Power Revolution sa EDSA.
ating identidad. Nang kami’y magsimula sa Channel 13 na
bagong sequestered pa lamang noon, talagang
Sa isang iglap, ang pinatulog na diwa ng layunin namin na gamitin ito na isang forum
katutubong lengguwahe ay nagising. Ginamit ito para mabigyang tinig ang pananaw ng iba’t
bilang sandata sa pakikibaka; puno ng puwersa, ibang sektor ng lipunan lalo na ang mga
galit, at angkop na pananalita. Walang ibang tinatawag nating mga batayang sektor. Ang
wikang ginamit kundi Filipino para isulat ang balak namin ay kalapin na lamang ito sa
ideolohiya ng pagtutol – sa mga dula, awiting pamamagitan ng M-O-S interview. Pero ang
makabayan, mga tula, mga manipesto at mga tunay na diskusyon ay sa studio pa rin, gaya nga
islogan. Sa panahong ito, muling nagsama ang ng aking naikuwento, aking ipinalagay na sa
bakya at intelektuwal. wikang Ingles ito gagawin.
Sapagkat mga kabataan ang nanguna sa muling Lahat ng public affairs talkshows noon ay sa
pagsibol na ito ng wikang katutubo, wikang Ingles lamang ginagawa. Ang Filipino
pinakamalalim ang epekto sa kultura, lalo na sa ay ginagamit lamang sa mga movie at celebrity

gossip. Ang dahilan nito – ang sabi sa akin – ay lalabas siyang mangmang o walang nalalaman.
sapagkat ang mga talkshows na pang-alas diyes Subalit kapag ibinalik mo sa karaniwang
y media ay sadyang para sa middle class at mamamayan ang kanyang sariling wika, kahit pa
opinion leaders nakatuon. Sila umano ang gising diputado o pangulo ay handa siyang
pa sa mga oras na ito, at sila lamang umano ang makipagtalo. Dito sa parehas na larangang ito ng
may interes na makinig sa tipo ng mga isyung katutubong wika, liyamado pa siya, sapagkat
pinagtatalunan. Sa kabilang banda naman daw, iyong mga opisyal ng gobyerno at teknokrat na
ang public affairs radio mula sa madaling araw – nakalimot na sa sariling wika ang siya ngayong
habang tulog pa ang middle class at elite – lalabas na uutal-utal at tanga. Akin ding
hanggang sa pagpasok sa trabaho ay sadyang natuklasan na walang matyog, mahirap, o
laan lamang para sa masa. abstraktong kaisipan na hindi maaaring ihayag
sa sariling wika. Sa katunayan, nang matuklasan
Mahirap baguhin ang ganitong mga tradisyon sa kong muli ang sigla ng ating wika, pinagsikapan
telebisyon. Kaya natural lamang na sumunod ko ring hanapin ang likas na musika nito. At
kami sa ganitong kalakaran. Bukod dito, hindi ako nabigo. Ako mismo’y namamangha sa
talagang mababa ang aking kakayahang mga kahulugang iniaalay ng ating wika sa
gumamit ng Filipino. Walang kuwestiyon na sinumang may tiyagang maghanap.
Ingles ang dapat naming gamiting wika sa
Public Forum. Depende sa reglamento ng laro, kung ganon, ang
wika ay kagyat na nagpapalakas o nagpapahina.
Datapwa’t nangyari ito sa unang palabas lamang Kung paano sa telebisyon, ganoon din sa iba
noong Nobyembre 1986. Sa aming unang pang larangan ng lipunan.
pagtatanghal na iyon na ayaw ko nang maulit,
lumabas akong isang malaking tanga. Panauhin Kapag ang lengguwahe ng ating mga batas at ng
ko noon si Kumander Dante na kalalabas pa paglilitis ay wikang dayuhan, ang gumagamit ng
lamang sa bilangguan. Sa bawat tanong ko sa wikang katutubo’y dehado kaagad. Ang kanyang
kanya sa Ingles, wala siyang pangingiming minimithing katarungan ay nakasalalay sa
sumagot sa Filipino. Bagama’t Kapampangan kapritso ng pagsasalin. Isang dating estudyante
siyang katulad ko, magaan at magandang ko ang kasalukuyang nagsasagawa ng isang pag-
pakinggan ang kanyang Filipino. Lubha akong aaral tungkol sa sitwasyon ng mga Filipino sa
napahiya sapagkat nakita ko’t nadama ang Japan at Amerika na kailangang humarap sa
malaking kahangalan ng pagpipilit magsalita ng korte. Nais niyang makita kung paanong
Ingles gayong ang kausap mo ay kapwa Filipino nasasagasaan ang katarungan dahil sa pagsasalin
at ang pinag-uusapan ninyo ay mga isyung ng mga court-appointed interpreter. Ang sabi ko
Filipino at ang mga nakikinig ay pawang mga sa kaniya ay hindi na niya kailangan pang
Filipino. lumayo sapagkat maski dito sa Pilipinas ay
araw-araw nagaganap ang katawa-tawang
Sa madaling salita, ang aking proyekto sa sitwasyon ng pagsasalin ng mga testimonya ng
simula’t simula ay ang demokratisasyon lamang mga saksi mula sa wikang Filipino patungo sa
ng telebisyon sa pamamagitan ng pagbibigay Ingles. Mga dayuhan sa sariling bansa!
puwang at tinig sa karaniwang Filipino. Hindi
ko kaagad naisip na kung gusto mong marinig Kung sabagay, bakit natin ipagtataka ito gayong
ang nais sabihin ng isang Filipino, ang una mismong mga pangulo ng ating bansa’y sa
mong dapat gawin ay igalang ang kanyang wika wikang dayuhan nag-uulat sa bayan tuwing
at hayaan mo siyang mangusap sa tanging pagbukas ng Kongreso. Para na rin nilang
wikang kanyang ginagamit sa pang-araw-araw. sinasabing ang karaniwang mamamayan ay
Aking natuklasan na kapag pinuwersa mo ang hindi kasali sa bayan. Ito’y pagpapakita lamang
karaniwang mamamayan na makipagtalastasan na ang sadyang kinakausap ng pangulo at ng
sa isang wikang dayuhan na bagama’t matataas na opisyal ng bayan ay yaong iilan
naiintindihan niya’y hindi naman siya nasasalita,

lamang na may kakayahang humubog sa loob ng kanilang mga sariling wika.
kinabukasan ng bayan. Nakakayanan nilang pagsilbihan sila ng mga
dayuhang wika, sa halip na sila’y maging alipin
Kapag ang wikang katutubo ay nagagamit ng mga ito.
lamang kaugnay ng maliliit na bagay na pinag-
uusapan, at ang wikang dayuhan ang Subali’t ang isang lipunan na sa simula pa
nakakasanayang gamitin upang ipahayag ang lamang ng kasaysayan nito bilang isang
mas mataas na uri ng talastasan – ang wikang nagsasariling bansa ay nagpatangay na sa
katutubo ay nabubusabos habang ang dayuhang dinamismo ng isang pandaigdigang kultura at
wika’y namumukod. Sa kalaunan, ang kabihasnan, ay mahihirapan nang gumamit ng
karamihan ay mag-iisip na nasa wika natin ang awtoritaryong pamamaraan para magpataw ng
depekto, wala sa anupamang patakarang unang isang programang pangwika na hayagang
ipinairal. sasalungat sa lohika ng modernisasyon at
globalisasyong nakabatay sa Ingles. Mahigpit
Kapag ang mga iginagalang at mga sikat na itong tututulan sa ngalan ng demokrasya’t
intelektuwal ay naririnig at nababasa lamang sa katarungan. Sa kabilang banda naman, ang isang
wikang dayuhan at walang ingklinasyon na bilingguwal na patakaran ay nauuwi sa
gumamit ng sariling wika, umaangat sa paningin konsuwelo de bobo lamang – kung walang utak
ang wikang dayuhan, habang bumababa sa na manggagaling mula sa hanay ng mga guro,
estimasyon ang sariling wika. Kuna walang intelektuwal at mga taong mass media.
magpupunyaging isalin sa katutubong wika ang
mahahalagang literatura at produktong Ito ang aking konklusyon: huli na para
intelektuwal ng mga banyagang kultura, iisipin mangarap tayo ng isang pambansang
ng marami na may likas na kakapusan ang ating pamunuang magtatampok sa katutubong wika
sariling wika, at walang ibang lunas kundi bilang sagisag ng pagsasarili, at handang itumba
pagsikapang pag-aralan ang wikang dayuhan. ang kaharian ng wikang Ingles sa ating lipunan.
Subalit hindi pa huli upang gumising tayo’t
Walang wikang umuunlad kung hindi ito magkusa – sa bawat maliit na larangang ating
nababasa’t naisusulat. Walang wikang umuunlad kinikilusan – na ipalutang sa himpapawid ang
kung ito’y hindi sinasanay na maglulan ng mga himig ng ating pambansang wika, nang walang
kaisipang bago sa ibang mga kultura. pag-aatubili, pag-aalinlangan o pangingimi. Sa
Kailangang makipag-usap ang ating katutubong madaling salita, kung gusto nating lumaya ang
wika sa mga wika ng ibang bansa, sa halip na ating wika, gamitin natin itong sandata – ngayon
isantabi ito sa muling pag-aakalang hindi na ito at sa bawat okasyon.
angkop sa nagbabagong panahon.
Halos lahat ng mga bansang nakapagpundar sa

sariling pambansang wika, isang wikang
ginagamit sa negosyo, politika, pagtuturo, batas
at gobyerno, kultura, at pang-araw-araw na
komunikasyon, ay ang mga bansang nagpatupad
ng isang mahigpit na patakarang pangwika sa
simula pa lamang ng kanilang pagsasarili bilang
isang bansa. Lahat sila’y gumamit ng poder ng
estado upang mabigyan ng sapat na pagkakataon
at puwang ang napiling pambansang wika na
maging bahagi ng karanasan ng bawat
mamamayan. Dahil dito, mas may kahandaan
silang tumanggap sa hamon ng mga
pandaigdigang wika at lagumin ang mga ito sa

Suriin natin nang mabuti ang argumentong ito.
May ilang nagsasabi na ang pagtuturo lamang sa
wikang Ingles ang magpapalakas ng abilidad ng
ating mga manggagawa at propesyonal na
makapagtrabaho sa ibang bansa. Higit na
magiging atraktibo sila sa mga kompanyang
(Pinagkunan: DALUYAN, Tomo VII: Bilang 1- banyaga maging dito sa ating bayan o sa
2 1996) ibayong dagat. Dahil sa ating bentahe sa Ingles,
Ang Wikang Filipino sa higit na makakamtan natin ang kaalaman sa
agham at teknolohiya na nanggagaling sa mga
Edukasyonal na mga Isyu sa kanluraning bansa.
Panahon ng Globalisasyon
ni Wilfrido V. Villacorta Hindi natin tinututulan ang mga katwirang ito.
Talagang mahalaga ang pagkabihasa sa wikang
Ingles. Ngunit hindi dahilan upang pabayaan ang
mabuti at malawakang pagtuturo ng wikang
Filipino. Sapagkat kung ang buong sambayanan
ay higit ang pag-unawa sa wikang pambansa,
ang kakayahang ito ay isang puwersang
LUBHANG malawak ang paksang “Ang magbubuklod sa kanila bilang isang nasyon. Sa
Wikang Filipino sa Edukasyon.” Upang kompetisyon ng mga bansa, lalo na sa
matugunan ko ang anumang ekspektasyon, ang kompetitibong karakter ng globalisasyon, higit
una marahil dapat linawin ay ang layunin ng na mahalaga ang pagkakaisa ng mga
pormal na edukasyon. Ano ba ang papel na mamamayan. Paano tayo magwawagi sa
ninanais gampanan ng edukasyon sa paghuhugis
kompetisyon kung hindi tayo nagkakaisa? At
ng ating mga mamamayan? Sa aking palagay,
ang mithiin ng edukasyon ay ang pagpapaabot sa paano tayo magkakaisa kung hindi tayo
mga mag-aaral ng mga kaalaman, kakayahan, at nagkakaintindihan?
kaugaliang higit na magbibigay sa kanila ng
pagkakataong maging produktibo at Mayroon namang nagsasabi na matatamo ang
makabayang mamamayang makapag-aambag sa pagkakaisa kung magaling tayong lahat mag-
kaunlaran ng kanilang lipunan. Kung sang-ayon Ingles. Kaya daw huwag nating lituhin ang ating
tayo sa ganitong pananaw ng edukasyon, higit
kabataan at tanging Ingles na lang ang ating
nating masasagot ang katanungan tungkol sa
kaugnayan ng wikang Filipino sa ating sistema ituro at gamitin sa edukasyon.
ng edukasyon.
Ang Tunay na Katayuan ng Ingles
Makabuluhan pa ba ang wikang Filipino?
Taliwas ang ganitong pangangatwiran.
Sa mga panahong ito, laganap ang maling Nakatutulong ang isang wika sa pagbubuklod ng
paniniwala na wala nang gaanong kabuluhan mga mamamayan kung nakaugat ito sa kanilang
ang ating wika sa pag-aaral ng kabataan. Ayon kultura at karanasan. Napasailalim ang ating
sa pananaw na ito, tanging Ingles ang bayan sa mga Amerikano sa loob ng apat na
magpapaibayo ng kakayahan ng bansa na pung taon at tahasang tinuruan tayo sa wika nila.
lumahok sa paligsahan ng mga ekonomiya. Marami sa mga gurong ito ay nanggaling pa sa
Amerika mismo. Naging laganap ba nang husto

ang Ingles ng mga panahong iyon at namatay ba nilang naipapahiwatig ang kanilang ibig
ang mga lokal na lengguwahe? sabihin sa wikang Filipino sapagkat
hindi sila nahihiya at higit silang
Mula nang bumalik ang ating independensiya nakakapagsalita sa wikang ito. Kung
hanggang sa kasalukuyan, ginagawang may mali man ay hindi kasindami ng
dominanteng wika sa ating bayang ang wikang maaring pagkakamali nila sa pagsasalita
Ingles. Ngunit ano ang kalidad ng wikang ito sa ng wikang Ingles.
paggamit ng ating mga kabataan at gayundin sa
mga nakatatanda sa lipunan? Ang Nabanggit na natin ang dahilan: Nakasalig ang
pinakamalinaw na palatandaan ay ang uri ng wikang pambansa sa katutubong kultura at
Ingles na namamayani sa dalawang kamara ng karanasan ng napakaraming Pilipino. Higit na
ating Kongreso. Napakahirap maunawaan ang hawig ang Filipino kaysa Ingles, sa wikang
mga talumpati ng marami sa ating mga nakagisnan nila, maging ito ay Ilokano, Ifugao,
mambabatas dahil hanggang ngayon, sa kabila Kapampangan, Bikol, Cebuano, Hiligaynon,
ng isang buong siglo ng pag-aaral ng Ingles, Tausug, Maranaw, Maguindanao, at iba pa.
pilipit pa rin ang dila ng marami sa kanila, at Hindi lamang iisa ang pamilya ng mga wikang
marami pa rin sa atin, sa pagbigkas ng ito. Bunga rin sila ng kamalayan at paraan ng
banyagang wikang ito. Hindi lang sa pagbigkas pag-iisip na bunga ng kolektibong karanasan ng
kundi rin sa pagsusulat. Kaya masisisis ba natin lahing namahay sa kahabaan ng ating arkipelago
ang ating mga estudyante kung balu-baluktot sa loob ng maraming siglo. Sa parte ng Ingles
silang mag-Ingles? naman, hango ito sa kultura ng malalayong
lupain na pinamayanan ng mga taong kakaiba
Uulitin ko: Ang dahilan dito ay hindi nakaugat ang naging karanasa, damdamin, at pag-iisip.
ang Ingles sa ating kamalayan, kultura, at pang-
araw-araw na karanasan. Hindi ko sinasabing Kung kaya ang Ingles, kahit inampon na natin
huwag tayong mag-aral ng Ingles. Kailangang- ito bilang isa sa ating mga wika, nagbago ng
kailangan ito sa ating progreso sa ekonomiya at anyo sa pagdaloy ng mahabang panahong
agham, totoo iyan, ngunit hinding-hindi itp ginagamit natin ito. Nahaluan na ito ng mga
pwedeng ipalit sa ating pambansang wikang paraan ng pagbigkas at pagsulat na hango sa
Filipino, nakapantay pa rin ang timbang bilang mga katangiang angkin ng ating mga katutubong
isang instrumento tungo sa ating kaunlaran. wika.
Sa maraming pagsasaliksik ay napatunayan na Ang Wika at ang Proteksyon ng Kultura

ang mga sumusunod na mga katotohanan:
Hindi lamang dapat panatilihin ang wikang
1. Higit na mabilis matuto ang ating mga Filipino sa ating edukasyon at pagbutihin ang
kababayan sa Filipino kaysa Ingles pagtuturo nito dahil ito ay pamana ng ating
2. Higit mabilis matuto ang mga kabtaan kultura, kundi dahil ito rin ay isang magandang
sa kanilang mga araling elementarya wika, isang kayamanang dapat nating
kung ito ay ipinapaliwanag sa kanila sa pangalagaan. Kinakatawan nito ang diwa ng
wikang ginagamit sa kanilang tahanan at ating bansa, ang mataas na uri ng ating mga
gayundin sa wikang Filipino. literatura at sining. Ang isang nasyong pabaya sa
3. Higit na bihasa ang karamihang Pilipino pagtatanggol ng wikang pambansa nito ay
sa wikang Filipino na lingua franca na natural din magiging mapagparaya sa
mauunawaan nila, kaysa Ingles, at higit pangangalaga sa ipinamana ng kanilang mga

ninuno, walang pagtitiwala sa kanilang sariling ang isang wikang magpapahigit ng kanilang
kakayahan, at walang pagtanaw sa mga produktidad. At ang wikang iyon ay hindi
tagumpay at kontribusyon ng kanilang Ingles. Siguro naman ay naranasan na natin ang
kasaysayan. Isang bayang nararapat na madalas na hindi pagkakaunawaan sa kapwa
pumanaw at mabura sa mapa ng daigdig. nating Pilipino dahil sa Inges pa ang ating
ginagamit. Batid din natin na ang Ingles ay
Ang Wika at ang Kompetisyong Global nagsisilbi ring instrumento ng dominasyon hindi
lamang ng banyaga kundi rin ng ilang Pilipinong
Mabalik tayo sa pangangailangan ng ibig manatili ang kanilang pangingibabaw sa
globalisasyon. Alam natin na upang hindi nakararaming kapwa Pilipino.
lamang makaraos kundi upang mangibabaw rin
sa larangan ng global na kompetisyon, kailangan Ako ay nakatitiyak na ang wikang praktikal na
maunlad ang ating ekonomiya. Kailangang magpapaunlad nang higit sa ating ekonomiya at
higitan ang ating produktibidad at mapalago ang ng ating tagumpay sa larangan ng globalisasyon
ay ang wikang pambansa. Katambal ng wikang
ating mga industriya. Upang mapayaman ang
Ingles, ang wikang Filipino ang siyang
ating bansa at guminhawa ang nakararami, higit magtutulak sa ating tungo sa kasaganahan. Ang
na maraming eksportasyon at ating dapat abutin. Filipino ang mananatiling wika sa paggawa.
Higit pa ang ating dapat abutin. Higit pa ang Maging sa mga palayan, komersiyo, o mga
ating dapat na ibentang mga produkto. pagawaan, ang lingua franca ay hindi Ingles,
kundi ang kilala nating lahat at hiyang nating
Ang mga naising ito ay higit na nakakamit kung gamitin: ang wikang Filipino. Kaya huwag
nating kaligtaan ang pagpapalaganap at pag-
ipaaabot natin sa higit na marami nating
unlad nito. Mahalaga ang kontribusyon ng mga
nagtatrabaho sa ibang bansa na kilala bilang guro ng Filipino sa pagpapatotoo ng isang
Overseas Filipino Workers (OFW). O kung masagana at malakas na bansang Pilipinas.
palagian nating nakikita ang ating sarili bilang
empleado ng mga dayuhang kompanya. Ang
isang matatag na ekonomiya ay nakasasalay sa
isang malakas na pangkat ng mga katutubong
kapitalista na magpapatakbo ng industriya at
komersiyo. Hindi natin tinututulan ang
puhunang banyaga - kailangan natin ito. Ngunit
ang pangmatagalan nating layunin ay ang
pagpapalakas ng mga negosyanteng Pilipino
sapagkat sila ang higit na mangangalaga ng
kapakanan ng ating ekonomiya. At ang wikang
ginagamit ng ating mga mamumuhunang
Pilipino sa pakikipag-ugnay sa kanilang
kasamang manggagawa ay hindi Ingles kundi
Filipino!
Sa pagpapaunlad ng ating mga industriya,

kailangan natin ng mga Pilipinong kapitalista,
propesyonal, manager, at manggagawang
masipag, episyente, at may mabuting
pagsasamahan. Lalong kailangang pagtibayin

“E kung sumabog iyan, e di sunog tayong lahat
Wika at Globalisasyon dito!”
ni Mario I. Miclat, Ph.D.
Nang magtatayo ng experimental nuclear power
laboratory ang UP noong dekada 1950, kung
ano-anong halimaw ang ipinasok sa eksena. Sa
ngayon, lahat ng bansang nakapaligid sa atin—
Taiwan, Hongkong, Tsina, at Japan—ay
nakikinabang sa kaalaman at teknolohiyang
nukleyar. Samantala, ang larawan natin ng
konsepto ay hindi malinis at murang
Mahalagang bigyan ng depinisyon ang dalawang pinagkukunan ng enerhiya kundi ang pagsabog
salik ng ating paksa, “wika” at ang ng bomba sa Hiroshima at Nagasaki. Ang mga
“globalisasyon.” Para sa layunin ng ating Hapon na nakaranas ng pagsabog ng bombing
talakayan, ang “wika” dito ay tumutukoy sa nukleyar ay gumagamit ngayon ng 20 nuclear
“pambansang wika,” na para sa atin ay walang power plant para masuplayan ang
iba kundi ang Filipino. Sa “globalisasyon,” nais pangangailangan nila sa elektrisidad.
kong gamitin ang kasalukuyang pakahulugan
nito sa pandaigdigang ekonomiya, na binubuo Ngayon naming pinag-uusapan ang pagbabago
ng limang sangkap na tutukuyin ko nang mas ng konstitusyon para maisaayos ang ilang din a
espesipiko sa ibaba. Kung ipadaraan sa episyenteng probisyon ng salitang batas, lalo na
dekonstruksiyon ang pamagat ng papel na ito, iyong nakahahadlang sa pag-unlad pang-
bale itinatanong natin kung may gamit pa ba ang ekonomiya at kung kaya lagi na lamang tayong
pambansang wika sa panahon ng globalisasyon. huli sa ating mga kapit-bansa, kung ano-ano na
namang halimaw ang ipinapasok sa ating
Unahin nating talakayin ang konsepto ng usapan.
globalisasyon. Katulad ng maraming bagay dito
sa ating bansa, mas nauuna nating malaman ang Bago kayo maguluhan sa mga pagdulog sa
isang konsepto, hindi dahil sa kung ano ito, suliranin, nais kong liwanagin na bilang
kundi dahil sa isang bagay itong dapat propesor ng multidisiplinaryong Asian at
katakutan. Philippine Studies sa graduate school ng mga
area studies sa UP Asian Center, aming
Sa isang science textbook na panghayskul na tinitingnan at pinag-uugnay-ugnay ang iba’t
ineedit ko minsan, halimbawa, may chapter ibang mukha ng isang bansa upang holistiko
tungkol sa elektrisidad. Sa isang box sa bukana itong maunawaan. Hindi lamang sa wika o
ng chapter, nakatampok ang mga babala— panitikan naming ibinabatay ang mga area
Huwah itutusok basta-basta ang socket. Huwag studies kundi pati na samga larangan ng politika,
magpapalit ng bombilya nang walang patnubay ekonomiya, kultura, at sa kalagayang
ang magulang. Huwag hahawakan ang kawad panlipunan, gawaing militar, at ugnayang
nang basa ang kamay. At marami pang huwag. panlabas ng mga partikular na bansa.
Sa panahong sasabihin na ang gamit ng
elektrisidad, naipasok na sa utak ng Hindi lingid sa ilan sa inyo na nagtagal ako at
estudyanteng teenager ang sapat na takot para ang aking pamilya sa People’s Republic of
magkainteres pang mag-usisa. China mula 1971 hanggang 1986. Noong isang
taon, muli kaming bumisitang mag-anak sa
Noong unang panahon, ibig sabihi’y noong nasa Tsina. Habang namamasyal ang asawa ko’t
hayskul pa ako sa probinsya, may isang anak, ako naman ay nakikipagtalakayan sa mga
entrepreneur na magbubukas ng gasolinahan sa counterpart mula sa Fudan University at
kanto. Humahangos na dumating ang tiya ko sa Academy of Social Sciences sa Shanghai sa
bahay para ibalita iyon. Natuwa ang mama kong Central China, sa Peking University at Renmin
progresibo. “Natutuwa ka?” sabi ng tiyak ko. University sa Beijing sa norte, at Shenzhen

University sa timog. Bagamat lagi akong lamang sa plano ng estado saka mapasisimulan
nakakabalik sa Tina, first time ng anak ko iyon ang produksiyon niyon. Sakali namang
mula nang umuwi kami dito sa Filipinas noong naaprobahan na at ibinadyet, isasaproduksiyon
1986. Tulad ng sinasabi ng marami, at ng na iyon taon-taon hanggang sa susunod na five-
World Bank prediction, kitang-kita ng anak ko year plan, kahit pa hindi na uso ang Rubic cubes,
na sa infrastructure ay mukhang mas modern na at napalitan na ng Frisbee, o kaya’y hula-hoop,
ang tatlong lungsod na binisita naming, kaysa ang hinahanap sa merkado. Dahil matumal na sa
mga counterpart na lungsod sa U.S. Nasa mga tindahan, ibobodega na lamang ang
Estados Unidos din kamit tatlo nang sinundang karamihan sa produkto, samantalang iyong
taon, at hindi niyang maiiwasang ikompara ang inilalabas ay mababa na ang presyo kaysa
New York at Shanghai, Washington D.C. at ginastos sa produksyon (production cost), lugi
Beijing, at ang Los Angeles at Shenzhen. ang estado. Lumalabas na may state subsidy sa
Nakadalaang buwan din siya sa Hiroski at mga espesipikong item sa pamilihan. Saan
Tokyo, Japan para gumanap sa isang kukunin ang subsidy?
international play, at muli, mukha daw mas
moderno ang nakita niyang Tsina. Sa ganitong sistema, laging may imbalance—
hirap sa pondo ang gobyerno, may oversupply
Ano ang sekreto ng kaunlarang ito? Tanong ng di kinakailangang produkto habang halos
namin sa aming host sa bawat lungsod. Alang walang mabiling pangangailangan. Rubic cubes
kagatol-gatol na sagot nila sa wikang Tsino, pa lamang an gating tinitingnan. Papaano pa
“quan2qui2hua4, globalisasyon!” Anila: “we ang iba’t ibang produkto—damit, pagkain, at
profit from globalization and we are making full samu’t saring pangangailangan ng tao? Bigas,
use of our WTO membership.” gasoline, kuryente? Kung lagi na lang
magpapaluwal ang estado, saan ito kukuha ng
Mga Sangkap ng Globalisasyon pondo? Kapag ang estado ang nagtakda ng mas
mababang presyo kaysa gastos sa produksiyon
Pisting yawa na globalization, ano nga ba ito? niyon, kinakailangang mabawi pa rin ang
Para sa mga Tsino na nakaranas ng maraming kapupunan ng pambayad sa kabuuang
taon ng matinding gutom at malubhang produksiyon. Kung di man sa buwis ay sa utang
pagdarahop sa ilalim ng naging inefficient na panloob o panlabas. Laging bangkarote ang
sistemang sosyalista, medaling maunawaang gobyerno, lalong hirap ang mga tao sa pang-
dapat magkaroon ng: (1) liberalisasyon; na araw-araw na buhay. Kaipala, ang gobyerno ay
kaugnay ng (2) government deregulation sa mga dapat lamang magbigay ng pangkalahatang
aktibidad na pang-ekonomiya; (3) free market direksiyon sa ekonomiya, hindi ng
economy; (4) privatization; at (5) transparency napakaespesipikong plano sa produksiyon ng
sa pananalapi ng korporasyon. consumer goods. Ito ang tinatawag na
liberalisasyon at deregulasyon. Gayunman, ang
Bakit liberalisasyon at deregulation? Nakita ng liberalisasyon at deregulasyon ay hindi
mga Tsino na sa masusing pagpaplano ng katumbas ng gobyernong walang kaplano-plano.
gobyerno ng espesipikong aytem ng
produksyon, sa halip na pagbibigay lamang ng Bakit naman free market? Nang ang
direksyon sa gawaing pang-ekonomiya, produksiyong agricultural sa Tsina ay batay sa
nagiging laging kulang ang suplay ng mga mga plano ng komyun, parang naging pabrika
bilihin, at napakabagal ng kaunlaran. ang pagtatrabaho sa bukid; may tiyak na oras ng
Halimbawa, nang mabalita ang tungkol sa pag-uumpisa ng trabaho, pagpapahinga, at pag-
laruang Rubic cubes na inimbento ng isang uwi. Nagbabantayan na lamang ang mga
propesor sa Czechoslovakia, napapanood magsasaka sa malalawak na bukirin, ayaw
lamang ng mga Tsino sa telebisyon ang tungkol malamangan ng iba sa pagtatrabaho kahima’t
sa mga kompetisyon sa iba’t ibang bansa batay sa itrinabaho ang parte sa ani. Sa gayon,
tungkol dito dahil wala pa sa plano ng estado hindi makapagtrabaho nang husto ang
ang produksiyon niyon. Kapag napasok na karamihan.

hindi nangangahulugang hindi na papasok ang
Alam nating ang agrikultura ay kinakailangang estado sa housing para sa mga nasa
fleksibol, lalo na kaugnay ng lagay ng panahon, pinakamababang antas ng lipunan.
o kahit man lamang pagsikat o paglubog ng
araw. Dahil sa napakaplanadong komyunal na Sa edukasyon naman, dati rati’y ipinapangakong
pagbubukid kaugnay ng hinihinging quota ng libre ang edukasyon mula primarya hanggang
estado para masuplayan ang pangangailangan ng kolehiyo. Pero, muli, dahil sa kakulangan ng
mga tagalunsod, laging kulang ang ani para sa pondo, ang libreng edukasyon ay nauukol
mismong magsasaka, hindi sapat ang nakukuha lamang sa iilang piling-piling estudyanteng
nilang partihan, lagi silang salat sa pagkain. karaniwa’y anak ng kadre o miyembro ng
Nang buwagin na lamang ang mga komyun, Partido Komunista. Sa populasyong isang
palayain ang mga magbubukid sa kolektibong bilyon, lagi silang nagugulat noon na mas
pagsasaka, at hayaan silang magtinda ng marami pang Filipino ang nakakatuntong sa mga
produkto sa pamilihan (o nang –free ang institusyon ng lalong mataas na kaalaman kung
market), saka nagsipag na muli ang mga absolute numbers din lamang ang titingnan.
magsasakang Tsino. Kaya nakita nila ang pangangailangan ng
pribadong paaralan, kung hindi man ang
Para saan naman ang privatization? Lahat ng paniningil ng tuition ng mga state college o
organong pampamahalaan ay dumaraan sa university. Mangyari pa, para mahubog ang
bureaucratic red tape. Palibhasa, pondo ng pinakamatalinong estudyante sa mga kursong
publiko ang hawak ng gobyerno, natural na kinakailangan sa intelektwal na ikauunlad ng
proteksiyon nito sa sarili ang pagre-require ng bayan, ang kursong kadalasa’y din man
patong-patong na pirma ni ganito at ni ganoon profitable, may papel ang estado sa edukasyon
bago makapagpalabas ng salapi. Sa gayon, kahit pa malugi ito.
laging nakapa-inefficient ng kahit anong
gobyerno sa pagpapatakbo ng negosyo. Hindi Kung mahalaga ang privatization para
ba’t nangangailangan ang negosyo ng malabanan ang patong-patong na regulasyong
mabilisang desisyon kadalasan? Anupa’t burukratiko ng gobyerno, inaasahan naman ang
pribadong pagmamay-ari ang nakapagpapasigla transparency o pagbubukas sa publiko ng libro
ng kabuhayan. de kuwentas ng mga pribadong korporasyon.
Bagong sistema ito na dulot ng mga pag-unlad
Hindi lamang naman sa produksiyon ng stock market. Makikitang sa di-pagsunod sa
kinakailangan ang privatization, kundi sa sistemang ito, bumabagsak ang kahit
larangan din ng public services. pinakamalaking korporasyon na tulad ng sa
Enron at Worldcom sa Estados Unidos, Sogo
Tingnan na lamang natin ang kasi ng pabahay. Co. ng Japan, Samsung Electronics sa Korea.
Sa sosyalisadong sistema ng pabahay, ang Ibig sabihin, maunlad man o atrasadong
gobyerno ang nagtatayo ng mga apartment ekonbomiya, ang lahat ay kinakailangang
building na inuupahan ng mga mamamayan sa mapasailalim ng mga simulaing ito ng
napakamurang halaga. Dahil laging kulang ang globalisasyon kung ayaw mapariwara ang mga
pondo ng gobyerno, hindi mabigyan ng pabahay kompanya.
ang lahat. Intriga at sama ng loob ang inaabot sa
pagbibilang ng puntos kung sino ang dapat Kapag sinabi ng Intsik na sinakyan nila ang alon
mabigyan ng pabahay. Iyon naming mapapalad ng globalisasyon, nangangahulugang
na nabubunot ang pangalan para magkabahay ay sinisimulan na nilang sundin ang limang
nagtitiis na magsiksikan ang tatlong henerasyon pangunahinbg sangkap ng ekonomiyang
ng pamilya sa buong kabahayang mga siyam na nabanggit natin—liberalisasyon, deregulasyon,
metro kuwadrado ang liit. Sa privatization ng malayang pamilihan, privatization, at
housing, nadarama ngayon ng mga may mataas transparency. Nangangahulugan din ito ng
na kita na makabayang duty nila ang bumli ng pagsunod sa mga ispesipikong takda ng mga
sariling bahay o condominium. Gayunman, Round ng Pag-uusap sa GATT/WTO. Sa pana-

panahong round o miting ng mga kasapi ay ng autarchy o lubos na economic independence.
pinag-uusapan ang mga problema sa kalakalan, Wika nga ni Deng Xiapong, sa panahon ni Mao
gumagawa ng iskedyul ng mga konsesyon sa Zedong, pantay-pantay na nga ang mga
taripa, at nililinaw ang code ng mga prinsipyo at mamamayang Tsino—sa labis na kahirapan.
alituntunin kaugnay ng import at export. Tulad
sa alinpamang forum, ang kasaping naglalahad Sinasabi natin na “mas does not live by bread
ng maliwanag na simulain ang nagwawagi. alone.’ Hindi lamang ang globalisasyon ng
Mahusay at laging preparado ang mga Intsik sa ekonomiya ang nakapagpapabago sa mundo
negosasyon, kaya hayun, nakikinabang sila nang natin ngayon. Hindi lamang ang paglipat ng
malaki sa globalisasyon. mga pamahalaan mula sa ekonomiyang
sentralisado papuntang ekonomiyang itinatakda
Pero hindi lamang ang Tsina ang nakikinabang ng pamilihan. Katangian din ng mundo natin
sa globalisasyon . Nauna sa kaniya ang ngayon ang alon ng demokratisasyon. Ibig
Singapore, Hongkong, Taiwan, South Korea, at sabihin, parami nang paraming bansa ang
Malaysia, huwag nang banggitin pa ang Japan, kakikitaan ng: (1) pag-usbong ng mga
Israel, at South Africa. Sumusunod sa kanila estrukturang pangmamamayan mula sa dating
ang India at Vietnam na naririnig na ninyo malakas na pamahalaan; (2) paglakas ng papel
marahil na malapit na naman tayong maunahan, ng lipunang sibil; at (3) paglaganap ng kaalaman
kundi man nauna na nga, sa information sa pamamagitan ng kompyuter.
technology at sa produksyon ng mga bsikong
gamit pang-consumer. Samantala, katulad ng Papel ng Wika sa Globalisasyon
Filipinas, maraming bansa sa South America
ang pumirma sa WTO kahit hindi yata gaanong Saan ngayon pumapasok ang papel na
ipinaaalam sa mga mamamayan nila ang mga ginagampanan ng wika? Makikita natin sa
implikasyon. Nariyan ang Brazil, Argentina, at maraming bansang nabanggit kanina—Japan,
Columbia na ayaw umunlad, ayaw bumagsak, Taiwan, South, Korea, Israel, Malaysia, at
laging magulo. Vietnam—malalaks na pamahalaan at maunlad
na ekonomiya, na hindi naman nababatay sa
Isa namang extreme ang mga nananatiling galit- kaalaman sa wikang Ingles ang sekreto. Taliwas
galit sa global na sistema at mahigpit na pa nga, malakas ang pagbibigay-diin nila sa
sumusunod sa patakaran ng national economic kanilang wikang pambansa. Kahit may ibang
independence tulad ng Burma, Laos, Cuba, at salita ang mga taga Okinawa ng Japan, required
North Korea. Higit na naniniwala ang apat na sila sa eskuwelahan na magsalita ng Hapones o
huling nabanggit na bansa sa analisis ni V.I. wikang batay sa Tokyo. Gayundin, kahit may
Lenin noong 1917 tungkol sa isang sistema ng ibang salita ang mga taga-Shanghai, Tsina, dapat
pandaigdigang ekonomiya, ang imperyalismo na silang magsalita ng Putonghua o Tsinong
pinaniniwalaan nitong siyang pinakamataas na Mandarin na salita sa Beijing sa lahat na
antas ng kapitalismo. Ayon sa Leninismo, ang ipinoprodyus na pelikula ng Shanghai Film
mundo ay pinaghati-hati ng mga Studio. Alang-alang din sa economics of scale,
makapangyarihang bansa sa kani-kanilang tanging Hindi ang wika ng Bollywood sa India.
teritoryo. Bunga ito ng pag-abot ng kapitalismo Ang sineng nasa ibang wika ng India ay iyong
sa yugto ng monopoly; pagsasama ng capital pang-award lamang sa eksperimentasyon.
pambanko at pang-industriya sa tinatawag na Ganoon din sa multilingguwal na bansang
finance capital; pag-eeksport na ng capital sa Malaysia, hindi lamang ang sine kundi sa
halip na mga produkto lamang; at pagkakabuo produksiyon ng libro. Ngayong naglilipatan na
ng pandaigdigang korporasyong monopolista na sa Thailand ang produksiyon ng sabon at
naghahati-hati nga sa mundo. Sa pagtinging ito, shampoo na dating Made in the Philippines,
ang mahinang bansa ay laging talo sa malakas nakikita natin sa label ang salitang thai at
na bansa kung hindi hihiwalay sa kanilang binibili pa rin natin kahit hindi natin
sistema. Samantala, sa ganang mga Intsik na naiintindihan at hindi nakasulat sa Ingles.
nakaranas na ng ganitong sistema, ayaw na nila

Hindi ko sinasabing hindi sila nagpupursiging bahat, kantong-kanto ang lagay natin. Papaano
matuto ng mga wikang dayuhan at mga natin mapapakinabangan ang ganitong
pandaigdig na lingua franca. Pero ang basehan posisyon?
ng kanilang kaalaman at pagpapamana ng
karunungan sa nakababatang henerasyon ay Pakinabang ng Globalisasyon: Kaya ba
walang iba kundi ang kanilang pambansang Natin?
wika. Sa pamamagitan ng pambansang wika,
nahahanap nila ang kanilang niche sa Noong panahon ng Kastila, ginawa nilang sentro
pandaigdigang tanghalan. ng kalakalang pandaigdig ang Filipinas. Lahat
ng produktong galing sa Asya ay tinitipon sa
Ngayon, nasaan diyan ang wikang Filipino sa Maynila, pagkatapos ay dinadala sa Acapulco,
panahong ito na mayroon na tayong kababayang Mexico para ikalat sa America at Europa. Sa
matatagpuan sa lahat ng bansa at sulok ng loob ng 250 taon, nagpayaman ang Espanya sa
daigdig? galleon trade ng Maynila-Acapulco. Yumaman
sila at naging superpower nang mga panahong
Naniniwala si Bro. Andrew Gonzales ng De La iyon. Hanggang sa mabuksan ang Suez Canal at
Salle University at dating kalihik ng DECS, na hindi na nakaaangkop sa bagong sitwasyon ang
98% ng mga Filipino ang makauunawa ng Espanya. Tuluyan silang nanghina, at
Filipino. Ayon naman sa Kalihim ng mga ipinabagsak ng mga nasasakupang bansa sa
Ugnayang Panlabas, Ka Blas Ople, ang ating Amerika Latina at Filipinas sa pamamagitan ng
wikang pambansang salig sa Tagalog ang rebolusyon.
pangwalo sa lahat ng wikang ginagamit sa mga
sambayanan sa Amerika, daig ang German, Sa pagsisimula ng ika-20 siglo,
Italian, o French. Ito rin aniya ang isa sa mga ipinangalandakan ni President McKinley sa
wikang maririnig sa mga public address system pamamagitan ng kapartido niyang si Senator
na nagpapatalastas ng mag produkto sa Saudi Beveridge, na lahat ng linya ng nabigasyon ay
Arabia, Bahrain, at Dubai. Samantala, nagtatagpo-tagpo sa Filipinas. Pinagpala, aniya,
nagkaroon ng survey ang SWS noong 1998 na ng estratehiya ng Maykapal na naging global na
nagtanong sa representatibong pambansang sentro ng sangkatauhan ang kapuluang Filipinas.
sample kung saang lengguwahe nila mas Ang sinuman, aniya, na makakontrol sa Filipinas
gustong nasusulat ang mga teksbuk sa paaralang ay makakakontrol sa Pasipiko; at ang sinumang
primarya. Open-ended ang tanong, ibig sabihin, makakakontrol sa Pasipiko ay siyang
walang inilistang mga lengguwahe ang SWS, makakakontrol sa buong mundo. Gamit ang
bagkus ay ang mga tinanong mismo ang pumili estratehikong posisyon ng ating bansa, nakita
ng sagot. Ayon doon, “49% of the respondents nating naging superpower ang Estados Unidos
answered Tagalog, 31% said that it should be sa panahong tuwiran niya tayong sakop, at sa
Tagalog at English, and [only, my emphasis] panahong siya ang humahawak ng gahom-
20% said that it shoud be English.” (Mahar pampolitika at pangmilitar sa ating bansa.
Mangahas, “People Prefer Teaching in Filipino”
Manila Standard, May 28, 1999). Sa Ateneo de Ngayon tayo na mismong mga Filipino ang
Manila, ayon sa tagapangulo ng kagawaran ng namamahala sa ating bansa. Magagawa ba
Filipino nito na si Dr. Benilda S. Santos, nating makipaglaro sa ibang bansa, at tulad ng
itinuturo ang eleganteng porma ng Filipino iba pang mature na bansa ay manguha at
upang makapag-command ng respeto ang mga makakuha sa iba sa pamamagitan ng pagbibigay
graduate nito sakaling sila na ang namumuno sa ng maibibigay? Magagawa ba nating magtungo,
mga opisina o korporasyon. at makinabang, sa globalisasyon?
Nabanggit ko kanina ang tungkol sa gasolinahan

sa kanto noong ako’y bata pa. Kung titingnan
natin sa globa ang Filipinas, makikitang gitnang-
gitna tayo sa mundo. Kung baga sa magkakapit-

(Pinagkunan: Filipino at Pagpaplanong
Pangwika, Ikalawang Sourcebook ng SANGFIL,
Pamela C. Constantino, ed.) Wikang Filipino – Wika sa
Globalisasyon
ni Tereso Tullao, Jr., Ph.D.
Buod
May papel ba ang wikang Filipino sa harap ng

laganap na globalisasyon na naglalayong pag-
isahin ang iba’t ibang aspekto ng buhay sa
buong mundo tungo sa isang bilihan, sa isang
pamantayan, sa isang wika? May malakas na
sigaw tayong naririnig na kinakailangang
paunlarin ang ating kaalaman sa wikang Ingles
dahil ito ang wika ng komersyo, wika ng
siyensya, wika ng makabagong teknolohiya;
samakatuwid, ang wika ng globalisasyon. Ang
ganitong pananaw ay naniniwala na ang
kaalaman sa wikang Ingles ng ating mga
manggagawa ay isa sa mga pangunahing
batayan ng ating pagiging kompetitibo. Ang
kaalaman sa wikang Ingles ang dahilan ng ating

komparatibong kalamangan sa kalakalang ugnay, wikang mapaghiwalay, at wikang
internasyonal. Sa kabilang banda, ang sanaysay naghahati ng mga sektor at mamamayan. Kung
ay naghahamon sa pagtatanghal at pagpapaunlad ang wikang Ingles ay tunay na mapag-ugnay at
ng wikang Filipino bilang wika sa globalisasyon nagiging daan sa episyenteng pamagitan ng mga
para sa mga nakararaming Filipino. Kahit na ang transaksyon, hindi mahalaga ang pagiging
proseso ng globalisasyon ay nagsasanib, ang dayuhan nito o kung ito ay ginagamit ng mga
kakayahan nitong maghati ay nagbabantang naghaharing uri dahil may panlipunang halaga
mahiwalay ang maraming Filipino sa mga pa rin ito sa mga nasasakupan dahil sa pag-
biyaya ng globalisasyon. Upang mangibabaw unawa nila rito nagagamit ito sa kanilang mga
ang epekto ng pagsasanib kaysa epekto ng transaksyon. Kung ito ang nangyayari, masasabi
paghahati, higit na episyente na maging susi ang nating tunay na ngang mahalagang sangkap ng
wikang Filipino bilang wika sa globalisasyon. ating panlipunang kapital ang wikang Ingles.
Ang layunin ay maisama ang dumaraming
mamamayang Filipino na mas nakauunawa sa Ang wika ay hindi lamang isang instrumento na
wikang Filipino sa mga biyaya ng globalisasyon. nag-aayos at namamagitan, ito ay rin ay
instrumento na nagpapatatag at nagpapaunlad sa
Ang Papel ng Wika sa Ating Lipunan isang lipunan. Tulad ng nabanggit na, inaayos
ng wika ang mga transaksyon ng mga tao upang
Mahalagang kasangkap ng panlipunang kapital magawa at magamit ang mas malawak na
ang wika na ang gamit ay gawing episyente o yaman. Ang maayos na transaksyon ay nauuwi
mabisa ang mga transaksyon sa isang sa mabisang paggamit ng mga yaman ng isang
ekonomiya. Dahil ito ay instrumento na lipunan at nakapagbibigay daan tungo sa
namamagitan sa mga tao, may kakayahan itong pinakamataas na antas ng kagalingan habang
maging susi sa integrasyon ng isang lipunan. tinutugunan ang mga pangunahing kagustuhan
Subalit kung ang lipunan ay pinamumugaran ng ng mga tao.
maraming wika, o may nangingibabaw na wika
sa paligid ng maraming wika, hindi Samantala, ang katatagan ng isang ekonomiya
nagagampanan ng wika ang kakayahan nitong ay natatamo kapag ang mga resulta ng mga
pag-ugnayin ang mga tao, mga sektor, mga lugar transaksyong nagpapalawak ng yaman ay
sa isang lipunan. Samakatuwid, di episyente ang tumutugma sa mga resulta ng mga transaksyong
mga transaksyong ekonomiko. Ang ganitong gumagamit sa mga yaman. Alam natin ang papel
kalakaran ay maaaring maging sanhi sa mabagal na ginagampanan ng pamahalan at ng bilihan
na pagsulong bunga ng magastos na paggamit upang mapatatag ang iba’t ibang presyo ng mga
ng mga produktibong sangkap. yaman sa isang lipunan. Ngunit may
mahalagang papel din ang kultura upang
Ang kritisismo sa wikang Ingles sa kakayahan mahimok ang mga mamimili ng sari-saring
nitong maging mahalagang sangkap ng produkto at serbisyo na itugma ang kanilang
panlipunang kapital ng Filipinas ay hindi kagustuhan sa harap ng kapos na yaman. Sa
nakabatay sa dahilang ito ay isang dayuhang kabila ng mga patakarang fiscal, monetaryo at
wika. Kahit pa tinatanggap na ang wikang Ingles pagpapalitan ng salapi, nariyan din ang
bilang nangingibabaw na wika sa larangan ng paghahamon at paghihikayat sa ating mga
pulitika, batas, ekonomiya, at kultura sa bayang mamayanan na magsakripisyo, magtipid,
ito, hindi naman nito napag-uugnay ang lahat ng magbayad ng buwis upang matugunan ang
mga mamamayan sa kanilang pakikilahok sa katatagang ekonomiko. Ang wikang
mga nabanggit na aspekto ng lipunan. Hindi rin nauunawaan ng nakararami at hindi ang wikang
pinagdududahan ang wikang Ingles dahil ang nangingibabaw ang higit na mabisang gamitin
pangingibabaw nito ay nakabaon sa pagiging upang maabot ang pinakamaraming
wikang ginagamit ng mga naghaharing-uri, mamamayan na tutugon sa problema ng
namumuno, kumokontrol at nagpapalakad ng katatagang ekonomiko.
ating lipunan. Ang alinlangan sa wikang Ingles
ay nagmumula sa pagiging wikang di mapag-

Tingnan natin ang lakas at bisa ng paggamit ng na pag-usad bilang isang ekonomiya, isang
wikang Filipino. Marami sa ating kababayan ang bayan at isang lipunan. Naririyan ang mahigit sa
may negatibo o halos walang kaalaman sa diwa pitong libong pulo na pinaghihiwalay ng
ng WTO, APEC at AFTA nang ito ay malalawak na karagatan. Kung minsan dahil sa
tinatalakay sa wikang Ingles ng mga lider ng kawalan ng sapat ng paraan ng transportasyon,
pamahalaan. Ang Value Added Tax (VAT) ay ang hiwa-hiwalay na mga pulo ay nauuwi sa
hindi rin maunawaan ng mga ordinaryong mabagal na kalakalan sa pagitan ng mga isla.
mamamayan dahil iilan sa ating mga pinuno sa Kung tayo ay isang buo o pinag-isang
BIR ang kayang ipaliwanag ito sa wikang ekonomiya bibilis ang daloy ng palitan ng
Filipino. Ngunit nang magbuhos ng maraming produkto at serbisyo sa pagitan ng mga pulo na
anunsyo ang pamahalaan sa pagpapaliwanag siyang magpapalawak sa dagdag na yaman sa
tungkol sa APEC at VAT na isinulat sa wikang ating ekonomiya.
Filipino, marami ang nakaunawa at humina ang
sigaw ng pangamba at pagrereklamo ng mga Sa larangan ng ekonomiks, ang formal at
mamamayan. impormal na sektor ay nauuwi sa dalawahang
ekonomiya, magkahiwalay at mahina ang kapit
Mahalaga rin ang papel ng wika sa mobilisasyon sa isat-isa. Ang duwalismong ito ang isa sa mga
ng mga mamamayan tungo sa kaunlaran. Hindi sagabal sa ating pag-usad.
lamang mabisa ang wika sa agarang
mobilisasyon, nagagamit rin ito sa pagtugon sa Nariyan din ang agwat sa kultura na lumalabas
mga isyung pangkaunlaran tulad ng populasyon, sa wikang nangingibabaw at sa kulturang
pagkasira ng kapaligiran, pagpopondo ng kanluranin na katapat ng naiibang kulturang
kaunlaran, pagnenegosyo, pagbabayad ng bayan na ang gamit ay ang wika ng masa. Ang
tamang buwis, pagpapataas ng produktibidad at agwat ng magkahilerang kultura ay makikita rin
marami pang iba. Ang wika ay magagamit sa ng paggamit ng wikang Ingles sa mga
upang mapalawak ang kapasidad ng ekonomiya pamantasan, komersyo at pulitika samantalang
na makalikha ng yaman sa mga susunod na ang paggamit ng Filipino at iba pang katutubong
henerasyon. Halimbawa, sa pag-anyaya sa ating wika ay sumasakop lamang sa mga impormal na
mga kababayang kapos sa mga kinakailangang diskurso at usapin.
yaman, ang wika ng nakararami ang ginagamit
upang maunawaan nang lubusan na ang May agwat din sa larangan ng pulitika sa ating
pagnenegosyo sa halip na pagiging empleyado bayan. Ang kanluraning sistema ng demokrasya
ang angkop na istratehiyang pangkabuhayan ay tinatapan ng impormal na pulitika ng
para sa kanila. personalidad. Magkahiwalay ang pulitika ng
isyu sa pulitika ng mga sikat. Kahit sa
Ang mahalagang papel ng wika sa pag-aayos, pagpapatupad ng batas, kung minsan ay
pagpapatatag at pagpapaunlad ng ekonomiya ay ginagamit pa rin natin ang pamamaraan ng
nakapaloob sa layuning itanghal ang integrasyon kakilala kaysa sa pagtupad sa mga umiiral na
ng ekonomiya. Subalit, may dalawang uri ng regulasyon, patakaran, batas, regulasyon at
integrasyong hinaharap ang isang ekonomiya: probisyon ng Konstitusyon.
ang integrasyong panloob at integrasyong
eksternal. Ang bawat uri ng integrasyon ay may Marami, iba’t iba ang antas at lalim ng agwat sa
angkop na pamagitang wika na ginagamit upang pagitan ng dalawang magkasalungat na
malasap ang mga biyaya ng integrasyon. panuntunan sa iba’t ibang aspekto ng ating
lipunan. Ang agwat na ito ang isa sa mga sanhi
Integrasyong Panloob kung bakit mahina ang ating lipunan lalo na sa
kaayusang ekonomiko. Dahil sa luwang ng mga
Sa isang sanaysay may isang dekada na ang agwat na ito, hindi mahihigpit ang mga
nakalilipas, inilarawan ko ang kahinaan o koneksyon ng iba’t ibang aspekto ng buhay na
kawalan ng integrasyon ng ating lipunan na nauuwi sa kahinaan sa pagtugon sa mga layunin
nagdudulot ng malaking sagabal sa ating mabilis ng isang lipunan. Bunga ng mga agwat na

naghihiwalay sa mga sektor, ang kakayahang global, ang mga bansa ay nawawalan ng
mapataas ang pambansang yaman ay kumikitid. kapangyarihan at humihina ang kanilang
Dahil din sa agwat na ito, nagiging mahina ang kasarinlang gumawa ng mga regulasyon sa loob
pundasyon sa katatagan at kaunlaran. ng kanilang sinasakupang teritoryo.
Globalisasyon, ang integrasyong eksternal Ang mga daang ginagamit upang mapag-ugnay
ang mga networks sa produkto, kapital,
Ang globalisasyon ay mailalarawan bilang mga teknolohiya at kaalaman ay ang parehong daang
samut-saring proseso na naglalayong mapag-isa ginagamit ng iba’t ibang sektor upang ilantad
ang iba’t ibang networks ng mga networks sa ang mga di-pantay, di-inaasahan at mga
buong mundo sa pamamagitan ng kompetisyon, sistematikong panganib na ibinubunga ng
pakikipag-ugnayan (inter-koneksyon) at globalisasyon habang pinag-uugnay ang mga
pagtutulungan (inter-dependence). (Tullao, networks. Ang mga networks na nag-uugnay ay
2001). Ang kasalukayang prosesong ito ay ang mga daan ding ginagamit upang
bumabalot at nagpapabago sa lahat halos ng magkabuklod ang ibat-ibang sektor sa iba’t
antas ng buhay at lipunan sa iba’t ibang lugar sa ibang sulok ng daigdig upang tutulan ang
buong mundo. Ang lawak, lalim at bilis ng patuloy na globalisasyon dahil sa bigat ng mga
paggalaw ng mga produkto, kapital, kaalaman at ibinubungang sakripisyo nito.
mga tao sa pagitan ng mga bansa ang
nagpalawak sa kasalukuyang gamit ng konsepto Dahil sa bilis ng pagsulong sa information
ng globalisasyon. Dahil dito, ang globalisasyon technology, maraming tao sa buong mundo ay
ang isa sa pinakalantad na realidad sa nakakukuha ng informasyon na mas mabilis pa
kasalukuyan na nakaapekto sa iba’t ibang bahagi sa kidlat. Subalit ang ganitong pag-uugnay sa
ng buhay at ito ang pangunahing dahilan na informasyon ay nagpalawak din ng dibisyon sa
nagbibigay ng bagong batayan at katuturan sa kakayahang makakuha ng informasyon at
umuusbong na papel ng mga indibidwal, sinasagi ang mga indibidwal, sektor at mga
institusyon at istruktura sa isang lipunan. bansa bunga ng limitadong yaman at
kakayahang makibahagi sa network sa
Ang konsepto ng globalisasyon ay isang informasyon.
paradokso dahil maraming kaakbay na
kontradiksyon ito. Sa kabila ng pagiging Sa larangan ng kultura, pinag-iisa ang mundo sa
mapagsanib nito, ito ay nagdadala rin ng pamamagitan ng pagtatanghal ng isang
paghihiwalay bilang katapat na sakripisyo. Kahit pandaigdigang kultura, kaayusan, gawi, sistema
na ito ay may kakayahang mag-ugnay, ito ay rin ng estetika at kung minsan ay pati wika. Ang
ay mabilis sa tumatanggi sa mga hindi handa at wikang ginagamit sa mga transaksyon sa
hindi karapat-dapat. Kahit na ito ay lumilikha ng globalisayon ay unti-unting kumikitid sa iilang
pamantayang global, nauuwi ito sa di-pantay na wika sa pangunguna ng wikang Ingles.
pakikinabang sa proseso. Samakatuwid, sa
paglayon nitong matamo ang pinag-isang mundo Batay sa mga kontradiksyong nabanggit, ang
lumilikha ito ng duwalismong internasyonal at isang timbang na pananaw sa globalisasyon ay
marami itong nasasaktan sa proseso ng kinakailangan upang maunawaan ang mga di
integrasyon. pantay na resulta ng di mapigilang kasalukuyang
realidad. Ang influwensya ng pulitika,
Sa larangan ng produksyon, ang pangingibabaw ekonomiya, nagbabagong ideya at papalakas na
ng pamantayang episyenteng pamamaraan, kamulatang panlipunan at pangkapaligiran ay
nawawalan ng trabaho ang mga manggagawa at mga pwersa na pagpapasulong o hahadlang
nayayapakan ang mga industriyang hindi kayang tungo sa isang timbang na pamamahala ng
makipagtunggali sa pamantayang internasyonal. globalisasyon.
Sa pagtatanghal ng pinag-isang pamantayan at Wikang Filipino at ang Integrasyon

ang unti-unting paglalatag ng isang pamahalang

Ano ang papel ng wikang Filipino sa bilang wika sa globalisasyon. Papaano naman
kapaligirang may dalawang uri ng integrasyong nakasasali sa proseso ng globalisasyon ang
hinaharap ang ating lipunan? Walang duda na sa napakaraming mamamayang Filipino kung hindi
larangan ng integrasyong panloob binanggit na sila marunong at bihasa sa wikang Ingles? Sila
natin ang mga pangunahing papel ng wikang ay magiging halimbawa na isinasantabi ng
nauunawaan ng nakararami sa pag-aayos, globalisasyon dahil hindi sila nakikihalok sa
pagpapatatag at pagpapaunlad ng ekonomiya. pagtanggap ng mga biyaya nito.
Ang pananaw na ito ay lumilihis sa pananaw na
ang wikang Filipino ay ginagamit lamang upang Sa aking palagay sa harap ng globalisasyon,
itangghal ang nasyonalistikong damdamin. higit na kailangan ang integrasyon internal
Samakatuwid, ang integrasyong kultural ang upang mapalakas ang kakayahan nating
tanging matatamo sa paggamit ng wikang makipagtunggali sa kalakarang global. Ang
Filipino. Ipinahihiwatig din ng pananaw na ito, malakas na integrasyong panloob din ang
sa larangan ng komersyo, batas, at pulitika ang magpaparami sa mga mamamayang
nangingibabaw na wikang Ingles ang dapat pa makikisangkot sa mga benepisyo ng
ring pairalin kahit na mahina ang kakayahan globalisasyon. Samakatuwid, kinakailangang
nitong pag-isahin ang mga nabanggit na pasiglahin, pagyamanin at palakasin natin ang
duwalismo sa iba’t ibang aspekto ng lipunan panloob na yaman upang makipatunggali, at
makinabang sa mga benepisyo ng globalisasyon
Ang pananaw na ito ay tinatanggihan ko dahil at integrasyong eksternal. Ang malakas ng
naniniwala ako na sa harap ng duwalismo sa integrasyong panloob ang panlaban natin sa
ating lipunan may halagang ekonomiko ang kultura ng eksklusyon ng globalisasyon na
wikang Filipino na ginagamit sa mga pumapatid sa mga mahihina at di kompetitibo.
transaksyon ng mas nakararaming Filipino.
Dahil ito ang wikang ginagamit ng informal na Nangangahulugan ba ito na isasantabi na natin
sektor, ang malawakang paggamit nito ay may ang wikang Ingles? Sa harap ng isang
makabuluhang halaga sa pag-aayos, baylingwal na kultura, kahit gustuhin natin hindi
pagpapatatag at pagpapaunlad ng ekonomiya. na natin maaaring itapon pa ang wikang Ingles.
Sa aking palagay, ang pagpapatupad ng pananaw Nasa atin na ito kayat pagyamanin natin ito at
na walang halagang ekonomiko ang wikang gamitin natin ito sa ating integrasyong eksternal.
Filipino ang isa sa mga dahilan kung bakit Ngunit kakailanganin at dapat din nating
mahina ang integrasyong panloob na nauuwi pagyamanin ang antas ng kaalaman sa iba’t
naman sa mabagal nan pag-usad ng ating ibang disiplina sa wikang Filipino upang maging
ekonomiya. Sa harap ng kahinaan ng wikang instrumento ito sa pagpapakitid ng mga agwat sa
Ingles na pag-ugnayin ang lipunan, bakit ayaw pagitan ng mga mamamayan sa iba’t ibang
nating bungkalin ang potensyal ng wikang aspekto ng lipunan.
Filipino na mapakitid, kung di man isara, ang
mga agwat sa ating duwalismong lipunan. Malaki ang papel na ginagampanan ng mga
intelektwal sa gawaing ito. Kinakailangan
Sa integrasyong eksternal, ang mga maunawaan ng mga ordinaryong mamamayan
tagapagtaguyod ng globalisasyon ay sumisigaw ang mga prinsipyo at konsepto sa wikang alam
na kinakailangan ang pag-aaral at pagsasanay sa nila nang makisangkot sila sa proseso ng
wikang Ingles dahil ito na ang nagiging wika ng globalisasyon.
kalakalang internasyonal at ang wika ng
globalisasyon. Hindi ko minamaliit ang ganitong Halimbawa, sa pagtatanim o pag-aalaga ng
pananaw o ipinagkakait na may katotohanan ang hayop, kahit hindi marunong ng Ingles ay
ganitong paniniwala. Ang aking pangamba sa magiging produktibo pa rin ang mga
pananaw na ito ay baka lalong maging mamamayan dahil naunawaan nila ang mga
mapaghiwalay o mapaghati sa halip na maging makabagong pamamaraan sa pagtatanim at pag-
mapag-isa ang proseso ng globalisasyon kung aalaga ng hayop sa wikang nauunawaan nila.
hindi natin pauunlarin ang wikang Filipino Ang mga makabagong proseso ng produksyon

ay ipinaliliwanag sa mga produktibong Mawawalan na nga ba ng komparatibong
manggagawang Thai, Tsino, at Taiwanese sa kalamangan ang mga Filipino sa bilihang
wikang lokal kayat madali nilang itong internasyonal sa paglaganap at paggamit ng
naipatupad. Kung Ingles ang mamamayani sa wikang Filipino? Ito ang mga tanong ng mga
atin, ang mga aral lamang ang agarang tumututol sa pagpapaunlad ng wikang Filipino.
makagagamit ng benepisyong ito. Kaya, kung
maisasalin o maipaliliwanag ng mga intelektwal Kung ang wikang Ingles ang batayan ng ating
na Filipino ang mga makabagong teknolohohiya kompetitibong kalamangan, bakit higit na
sa wikang Filipino, magiging malaganap ang mabilis ang pag-unlad ng Thailand, Tsina at
paggamit ng teknolohiya at may potensyal na Vietnam kung ihahambing sa ating ekonomiya
tumaas ang pambansang kita. gayong hindi naman bihasa sa Ingles ang
kanilang mga manggagawa? Hindi Ingles ang
Sa larangan ng medisina at kalusugan, madaling dahilan ng kanilang masiglang ekonomiya
mauunawaan ng mga ordinaryong Filipino ang bagkus maaaring ituro ito sa kanilang mahigpit
mga paraan ng pangangalaga sa sarili at na integrasyong panloob. Samantala, ang
panggagamot kung ito ay naipaliwanag sa kahinaan ng integrasyon ng ating ekonomiya
wikang Filipino. ang sanhi ng ating mabagal na pag-usad.
Sa larangan ng batas, kung maipaliliwanag ito sa Naririto sa atin ang mahuhusay na manager,
wikang nauunawaan ng mga ordinaryong sanay sa wikang Ingles ngunit ang mga tauhan,
mamamayan, marami ang makauunawa sa manggagawa at tagasunod nito ay pawang
kanilang karapatan at mga obligasyon bilang gumagamit, dahil mulat, ng wikang Filipino.
mamamayan. Papaano makukuha ang tamang timbre at tono
ng isang musika gayong hindi magka-akma ang
Sa larangan ng pananalapi, kung maipaliliwanag mga namumunong konduktor sa mga tagasunod
ang iba’t ibang istrumento ng pag-iimpok at na musikero?
dahilan ng pamumuwis, baka kaunti na lamang
ang magrereklamo sa kakulangan ating Ang dapat nating ipangamba ay ang kawalan ng
pamahalaan at madaling maibubungkal sa interes ng mga intelektwal sa bayang ito na
kanilang isipan ang mga biyaya ng pagsisikap at paunlarin ang wikang Filipino sa harap ng
pagnenegosyo paglaganap at pagtanggap ng maraming
mamamayan sa wikang Filipino sa paglipas ng
Batay sa direksyon ng ating demographiya, panahon at sa ibat ibang sektor at lugar sa ating
dumarami na ang mga Filipinong nakauunawa bansa.
sa wikang Filipino batay sa Tagalog. Ito ang
nagiging lingua franca ng maraming Filipino. Tulad ng nabanggit ko na, ang papel ng mga
Subalit kahit marami ang nakauunawa nito, intelektwal ay mag-aral, magsalita, magsalin at
matatagalan pa ang lalakarin upang maging magsulat sa wikang Filipino. Ang ganitong
tunay na intelektwalisado ang wikang Filipino at hamon ay hindi upang itakwil ang Ingles ngunit
baka abutin pa ng 100 ayon kay Bonifacio upang mabisang mailipat ang mga biyaya ng
Sibayan. Ngunit kailangang simulan na ang siyensya, makabagong teknolohiya, gawi, at
unang hakbang ngayon. kultura sa wikang madaling maunawaan ng
nakararaming Filipino. Nasisiyahan na ba tayo
May mga taong nagsasabing ang papapaunlad na 30% lamang ng ating mga kababayan ay
ng wikang Ingles ay isang paghahanda para nakauunawa sa wikang Ingles at wala tayong
hindi tayo maisantabi ng proseso ng ginagawa sa katotohanang mahigit sa 90% ng
globalisasyon. Ang wikang Ingles nga ba ang mga Filipino nakauunawa sa wikang Filipino?
susi sa ating integrasyong eksternal? May sapat Malaki ang papel ng mga intelektwal sa bayang
bang batayan ang pangangamba ng ilan na ito upang maging susi sa integrasyong internal.
pinahihina natin ang Ingles dahil ginagamit natin Sa pagbubungkal nila ng kanilang profesyon at
ang wikang Filipino sa pagsasaalita? disiplina sa wikang Filipino, posibleng mapag-

ugnay ang hiwa-hiwalay nating lipunan at integrasyong eksternal, ang magagawa ng
madali nang maidadala sa mga Filipino ang pagpapaunlad ng Filipino ay mapalakas ang
integrasyong eksternal. ating integrasyong internal. Dahil na rin sa
pagiging baylingwal ng mga Filipino, mauuwi
Dahil dito ang pagpapayaman at pagpapalawak ito sa pagpapalakas ng integrasyong eksternal at
ng wikang Filipino bilang wikang internal. Ang pagtugon sa dalawang uri ng
intelekwalisado ay magiging wika sa integrasyon ay maaari ring gawin ng wikang
globalisasyon. Ang wikang Filipino ang Ingles ngunit sa aking paniniwala, hindi
magiging tagapamagitang wika upang episyente ito at mahirapan ang Ingles, kahit na
maunawaan at makilahok ang marami nating ito ay ang nangingibabaw na wika, bunga ng
mamamayan sa proseso ng globalisasyon. kasalukuyang duwalismo sa ating lipunan.
Samantala ang pagtataguyod ng Ingles sa harap Kongklusyon

ng maraming Filipinong hindi nakauunawa nito
ay isang mapaghiwalay at di episyenteng Ang pagpapaunlad ng wikang Filipino ay
pamamaraan. Ang mga dati nang nakikinabang isinusulong dahil sa tatlong pangunahing
sa globalisasyon ay sila pa rin ang patuloy na dahilan. Una, malawak ang gamit ng wikang
makikinabang sa prosesong ito. Filipino hindi lamang sa pagpapatingkad ng
damdaming nasyonalistiko. Ikalawa, ang wikang
Mayroon akong mga espesipikong hamon sa Filipino ay magagamit sa pag-aayos,
departamento ng Filipino sa ating pamantasan. pagpapatatag at pagpapaunlad ng ekonomiya.
Kung hindi maisasagawa ng mga taga Ikatlo, dahil may kakayahang mapalakas ng
departamento ng Filipino ang pagsasalin, wikang Filipino ang integrasyong panloob, may
dalawang bagay ang kanilang magagawa. Una, potensyal itong maging wika sa globalisasyon.
makipag-ugnayan at makipagtulungan sa mga
intelektwal ng mga iba’t ibang disiplina sa Sa isang bansang papaunlad na humaharap sa
unibersidad at pagtulungan ang pagsasalin ng pwersa ng globalisasyon, marami ang
mga obra maestra sa ibat ibang displina. nagtatanong kung bakit kinakailangan pang
Ikalawa, kung walang makukuhang espesyalista, paunlarain ang wikang Filipino sa iba’t ibang
ang mga tagapagsalin ay dapat mag-aral ng mga disiplina gayong mas kailangan nating matuto
displina hanggang sa masters level. ng Ingles na itinuturing wika ng kalakalang
internasyonal. Hindi natin kinakaila at
Higit pa sa pagsasalin, ang mga bagong teorya, tinatanggihan ang integrasyong eksternal ngunit
imbensyon, kalakaran sa isang displina ay dapat isang pangunahing kundisyon upang malasap
nang matutunan at maibahagi sa mga nang lubusan ang mga biyaya ng globalisasyon
ordinaryong Filipino at estudyante upang ay ang lakas ng integrasyong internal. Iilan
matutunan nila ang makabagong kaalaman sa lamang sa ating mga kababayan ang nakalalasap
bawat disiplina. Kasama rin ang paglalathala ng ng mga biyaya ng globalisayon dahil sa mga
mga pananaliksik sa disiplina ay dapat isulat sa kaalaman na natutunan sa wikang Ingles
wikang Filipino. samantalang marami sa ating mga kababayan ay
nahihirapang makisangkot bunga ng kawalan ng
Ang aking ipinagpapalagay dito ay mananatiling kaalaman. Ang ganitong sitwasyon ay isang
Ingles ang mangingibabaw na wika sa ating lantarang palatandaan ng kahinaan ng
bansa. Marami pa ring intelektwal ang mag- integrasyong internal.
aaral, nananaliksik at magsusulat sa wikang
Ingles. Subalit ang mga intelekwal ding iyan ay Ang integrasyong internal ay mapalalakas kung
dapat ding mahasa sa pagsusulat at paglalahad sa ang kaalamang natutunan sa wikang Ingles ay
wikang Filipino. maisasalin sa wikang Filipino. Dahil dito higit
na maraming Filipino ang magkakaunawaan at
Kung ang papel ng Ingles ay mapag-uugnay tayo mas marami din ang maaaring makisangkot at
sa bilihang internasyonal at matamo ang makinabang sa biyaya ng globalisasyon.

pangalang Blue Deep. Isang IBM kompyuter si
Kung marami sana sa ating mga pinuno ng Blue Deep na tumalo kay Kasparov.
pamahalaan, intelektwal, negosyante ay
marunong magsalita at magpaliwanag ng mga Ayon sa pagkakagawa, mauuri lamang sa
bagay sa pulitika, ekonomiya, kalakalan at dalawa ang mga kompyuter. Ang mga ito’y ang
relasyong internasyonal sa wikang Filipino, IBM (International Business Machines) at ang
madaling matatanggap ng mga mamamayan ang Apple Macintosh.
anumang panukala na nagmumula sa
pamahalaan, pwersa ng bilihan at makabagong Ang Apple Macintosh ay gawa ng Apple
teknolohiya. Ito rin ang nagpapalakas ng Computer Incorporated. Tinatawag din itong
integrasyong internal. Mac at ang pinakasikat na personal computer
(PC) ngayon ay ang Apple II.
Tinatanggap natin na ang Ingles ay lalo pang
lalaganap sa buong daigdig bilang wika ng Ang IBM naman ang may pinakamaraming
kalakalang internasyonal at wika ng iba pang customer. Dati-rati, natatapuan ang IBM sa
larangan ng lipunan. Ngunit sa paglaganap nito malalaking kompanya. Napakalaki ng unang
sa ating bansa lalo nating magagamit ito sa ating computer na IBM. Nang makita nitong mabili
kapakanan kung isasabay ito sa pagpapaunlad ng ang maliit na Apple II, gumawa na rin ng
wikang Filipino. Gamitin natin ang Ingles sa maliliit na computer ang IBM. Ang maliliit na
pagpapahigit ng ating integrasyon sa labas ng kompanya na gumagawa ng computer ay
bansa kasabay ng paggamit ng Filipino upang sumunod sa modelo ng IBM. Ang Apple
humigpit ang integrasyon sa loob ng bansa. Ang Computer Inc. lamang ang hindi sumunod sa
mas mahigpit na integrasyong internal ay IBM sapagkat marami na rin itong mamimili sa
nauuwi sa pag-ani ng mga biyaya ng buong mundo.
integrasyong eksternal ng mas marami naitng
mamamayan. Dahil dito, hindi lamang nagiging Ang mga computer na sumunod sa IBM ay
wika sa globalisasyon ang wikang Filipino, tinawag na IBM Compatible, IBM Clones o PC
nagiging tunay na susi ito sa kaunlaran. samantalang ang sumunod sa Apple Macintosh
ay nakilala sa tawag na Macintosh compatibles o
Mac-compatibles.
Ang Kompyuter Ito ang dahilan kung bakit dalawa lamang ang
ni Regina G. Jara uri ng kompyuter ayon sa pagkakagawa—ang
IBM at ang Apple Macintosh.
Gayunman, ayon sa laki ng kompyuter, mauuri

rin ang mga kompyuter ayon sa sumusunod:
1. Ang desktop na karaniwang laki ng

kompyuter ngayon na nakikitang
nakapatong sa ibabaw ng desk o mesa.
Pinakapopular na makina sa ngayon ang 2. Ang luggable o transportable na
kompyuter. Halos lahat ng gawaing palimbag nakakatulad ng maliit na maletana
ay nagagawa sa kompyuter. Niluma na nito ang nabibitbit kahit saan. Karaniwang
typewriter o makinilya. tumitimbang ito ng 15 libra at
karamihan nito ay umaandar sa
Bukod sa mga gawaing paglilimbag, napakarami pamamagitan ng kuryente.
pang nagagawa sa kompyuter. Kamakailan, 3. Ang laptop na mas maliit kaysa
halimbawa, nabalita sa mga pahayagan ang luggables. Tinawag itong laptop
pakikipaglaro ng chess ng world champion na si sapagkat maaari itong ipatong sa hita
Gary Kasparov sa isang kompyuter na may kapag nakaupo habang ginagamit.

Maari itong patakbuhin ng baterya o ng ay kung gaano kahusay sa kompiyuter at internet
kuryente. ang mga kabataan, nakakaligtaan naman nilang
4. Ang notebook na kasinlaki nga ng gamitin ang wikang Filipino upang gumawa ng
notebook kaya tinawag na ganito. Mas programa para sa Filipino.
maliit ito at mas magaan kaysa laptop.
5. Subnotebook naman ang mas maliit at Sa maniwala kayo’t sa hindi, sinimulan kong
magaan sa notebook na kompyuter. Ito magsalin ng mga kodigo sa kompiyuter mulang
at ang notebook ay pinaaandar ng Ingles tungong Filipino. Nagpatulong ako sa
kuryente at ng baterya. isang eksperto sa kompiyuter, at itatago ko sa
6. Palmtop ang pinakamaliit na uri ng pangalang Topz P., upang maisayos ang
kompyuter na karaniwang tumitimbang paglalapat o tumbasan ng mga salita mulang
lamang ng 2 libra. Sa kaliitan nito, Ingles tungong Filipino at maiwasang lumitaw
maaari itong ipatong sa palad kapag ang barok na salin.
ginagamit.
Nagtagumpay naman sa aking palagay ang
Ang bateryang ginagamit sa mga notebook na ginawa naming proyekto, at masasabing higit na
kompyuter ay tinatawag na NiCad o Nickel maganda kaysa sa Ingles na Tinagalog na
Cadmium. Kapag ayaw na nitong gumana, ginawa ng Wikipedia Tagalog. Ang bunga ng
maaari itong i-charge na maka-100 ulit bago aming pagpapagal ay makikita sa
palitan ng bagong baterya. Maaari itong gamitin wikifilipino.com. Bagaman kinakailangang
ng limang oras nang tuloy-tuloy. Mas pinuhin pa ang nasabing salin, malaki ang
makabagong baterya ang NiMH o Nickel Metal- paniwala ko na magiging pamantayan iyon sa
Hydride. Higit na tumatagal ito kaysa NiCad. mga susunod na gagawa ng kompiyuter sa
Filipinas.
Kompiyuter, Wika, Naniniwala ako na hindi lamang dapat maging

at Filipino mahusay sa kompiyuter, pagpoprograma, at
internet ang mga kabataan. Kailangang maging
ni Roberto Añonuevo bihasa rin sila sa wikang Filipino dahil
magagamit nila ang wikang ito sa paglikha ng
mga rebelde’t pambihirang pagpoprograma na
magiging kasangkapan ng Filipino para sa
pakikipagtalastasan at pagpapanatili ng
seguridad.
Kaya hinahamon ko ang mga kabataan ngayon

na lumikha ng mas bago’t mas mahusay na
Nakatutuwa at maraming kabataang Filipino na
programang ginagamit ang wikang Filipino.
nahihilig sa kompiyuter. Saanman ka man
Nahuhuli ang Filipinas dahil lagi nating
pumunta sa Metro Manila, may mga internet
kinakausap ang mga banyaga at nakakalimutan
café yata sa bawat kanto. Nauso rin ang wi-fi,
nating mag-usap nang batay sa wika natin. At
kaya puwede ka nang mag-surf habang umiinom
tiyak ko, kapag naipundar na natin ang diskurso
ng serbesa o ngumunguya ng tinapay.
batay sa wikang Filipino, matatakot sa atin kahit
ang mauunlad na bansa, dahil nagsisimula na
Ngunit ang nakagugulat ay isinisilang ngayon tayong magkaisa; at mapipilitang mag-aral sila
ang bagong henerasyon ng mga Filipinong kung paano tayo kakausapin alinsunod sa nais
kabataang bihasa sa pagpoprograma ng nating mangyari at sa wikang batid natin.
kompiyuter. Mga kabataang ang iba’y
sumusuway sa itinatakda ng pormal na
Gamitin natin ang bagong teknolohiya upang
edukasyon, ngunit dalubhasa sa larang ng
isulong ang pagka-Filipino natin. Panahon na
kompiyuter at internet. Ang nakapanghihinayang

upang magwagi sa bagong himagsikan sa aking tinuturuan ay kinukuha ang naturang
himpapawid, at magwagi nang lubos ang mga asignatura sa unang pagkakataon. Subalit may
Filipino. mga paksa na dahil sa talagang may kahirapang
unawain ay kakaunting mag-aaral lamang ang
nakakaintindi. Kaya minsan ang aking
ginagawa pagsapit naming sa ganitong mga uri
ng paksa ay nagsisimula na akong magturo sa
Filipino. Paniwalaan nyo man o hindi, tunay na
naiintindihan nila ang mga konsepto na may
kahirapang ituro at unawaian. Nasusukat ko ang
lalim ng kanilang natutuhan sa pamamagitan ng
mga pagsusulit. Naihahambing ko ito sa iba pa
nilang pagsusulit na ang pagtuturo ko ay sa
wikang Ingles at tunay kong masasabi na may
malaking kaibahan sa kanilang mga marka. At
dahil dito ay nahimok akong gamiting muli ang
Filipino sa grupo ng mga mag-aaral na
bumagsak o ang tinatawag nating “Repeaters’
Class”. Sa grupong ito, 80% ng aking panayam
ay sa Filipino at ang kinalabasan ay masasabi
kong nakakapagpagaan ng kalooban ng isang
guro. Karamihan ay mataas ang nakuhang
Kemistri, Kimika o marka. Subalit ang higit na kapuna-puna ay ang
Kapnayan: Ano Ba Talaga? kakaibang sigla na dulot nito sa klase. Ang mga
ni Gerardo C. Janairo, Ph.D. mag-aaral ay aktibong sumasalin sa mga
pagsagot at pagsasalaysay. Ang hindi ko
lamang alam ay kung ang mga naturang
obserbasyon ay puwede kong iugnay sa wikang
aking ginamit. Subalit ako’y lubhang
natutuksong sabihing “marahil nga”. Nais kong
linawin na sa kabila ng paggamit ko ng Filipino
bilang midyum sa pagtuturo, ang pagsusulit ng
mga mag-aaral ay sa wikang Ingles pa rin. At
ang mga teknikal o siyentipikong mga salita na
Kemistri, Kimiki o Kapnayan, ano ba talaga?
mahirap isalin sa Filipino ay hinayaan ko
Kami pong mga guro na nagtuturo ng
lamang gamitin nang walang salin. At dahil nga
asignaturang ito sa sariling wika ay nalilito rin.
dito sa aking munting tagumpay, ako ay
Kung ako ang tatanungin, mas pabor akong
naengganyong palawakin ang paggamit ng
gamitin ang kimika dahil ito ang aking
Filipino sa pagtuturo ng kimika.
nakagawian. Meron din nagtatanong kung dapat
nga bang gamitin Filipino sa pagtuturo ng
Sa isang pagdiriwang ng “Philippine National
kimika? Sa aking karanasan, ang sgaot ko diyan
Chemistry Week” na kinasangkutan ng limang
ay puwedeng-puwede. Subalit maymga
siyentipikong organisayon, at isa rito ay ang
suliranin na dapat malutas at balakid na dapat
“Organic Chemistry Teacher’s Association” o
maisaayos.
OCTA (ako ang pangulo nito), idinaos ang isang
seminar sa Filipino. At ang pamagat ay ang
Pahintulutan ninyo akong isalaysay ang aking
“Makulay na Daigdig ng Kimika Organika”. Sa
karanasan sa pagtuturo ng kimika sa Filipino
unang pagkakataon ay nagkaroon ng isang
ditto sa Pamantasang De La Salle. Karaniwang
seminar para sa pagdiriwang ng Pambansang
ang wikang ginagamit ko sa loob ng silid aralan
Linggo ng Kimika sa Filipino ang gamit.
ay Ingles. Lalo na kapag ang mga estudyante na
Marami ang bilang ng mga guro, mag-aaral, at

mga kimiko sa industriya na nagsidalo sa lecture at spelling na may maluwag na saling
seminar na ito. At ang payak na kadahilanan ay lektyur at ispeling. Ang tanong ko ay bakit hindi
nais lang nilang malaman kung kaya bang isalin antin gamitin ang salitang panayam at
sa Filipino ang sang napakateknikal at mahirap pagbaybay na madalas din nating gamitin? Ang
na paksa. At kung kaya man, maiintindihan ba mga nagsasabi rin na walang wika na hindi
naman kaya ng mga karaniwang kimiko? nanghiram ng salita sa ibang wika ay may
Maipagmamalaki ng OCTA na ang mga tatlong kadahilanan. Ang una ay kung ang
panayam na ibinigay ay maayos na naisalin sa salitang hihiramin ay wala o hindi umiiral sa
Filipino. Ang mga nagsidalo, sa aking palagay, kasakuluyang wikang ginagamit. Ang ikalawa
ay naintindihan naman ang konsepto na nais ay kunga ng mga wika ay magkakamag-anak,
naming iparating. Ang pahayag kong ito ay magkakaroon ito ng malayang palitan ng mga
batay na rin sa mga napuna kong masiglang salita. At ang ikatlo ay sanhin ng pisikal na
pagtanggap nila sa panayam, sa reaksyon sa pananakop. Dahil sa pananakop, hindi lamang
kanilang mukha habang nakikinig, at sa mga wika ang nagkakahiraman, pati na rin ang
papuri at komentaryo na ibinigay nila matapos kultura at kaugalian ay nagbabago. Ano naman
ang seminar. kaya ang kadahilanan at hihiram tayo ng salitang
meron na tayo sa ibang wika?
Subalit ang lahat ng aking karanasan dito ay
nagmula sa aking mga mata sa mga suliraning Sa aking palagay ang makagitna ang siyang
nakatago. Tayong mga gumagamit ng Filipino katwiran sa lahat. Sila ay hindi humihiram sa
sa mass media at pamantasan ay mahahati sa lahat. Sila ay hindi humihiram ng salita na
tatlong pangkat. Ang una ay ang mga purista, meron na tayo. Hindi rin sila gumagawa ng mga
ikalawa naman ang mga makagitna at ang ikatlo pilit na salin na lumalabas na katawa-tawa. At
ay ang mga liberal. Ang pangkat ng mga purista kung sila man ay humiram, isinasaalang-alang
ay naglalaron na maisalin sa wikang Filipino nila na ito ay maiintindihan ng mga gumagamit.
ang lahat ng mga salitang banyagang walang Ang pangkat na ito ang sumasagad sa gamit ng
salin. Kung hindi man mag-imbento, ay ating talasalitaan, na sa aking palagay ay
gagamit tayo ng mga dati na nating salita na nakakabuti naman sa ating pambansang wika.
may ibang kahulugan at siya nating iuukol sa
mga banyagang salitang walang salin. Ang Ang pagkakahati ng mga gumagamit ng wikang
kalalabasan ay ang pagkalito ng mga Filipino sa tatlong pangkat ay isang malaking
mambabasa at mga tagapakinig. Halimbawa ay suliranin. Ito ay sa kadahilanang hindi mapag-
ang salitang “chemical bond”. Ito ay walang isa ng mga siyentipiko ang mga salitang
salin subalit ang pilit na salin ng mga purista ay ginagamit sa pagtuturo ng kimika. At ito ang
bigkis kapnayan. Ang isa pang halimbawa ay nagiging balakid sa pag-unlad ng wika.
ang katagang Amphoteric at ang pilit na salin ay Halimbawa, pagsulat ng isang aklat sa Filipino,
bakla. Kapag ganito ang pamamaraan na ating kung tayo ay magkakanya-kanya at hindi
gagamitin, ito magpapaantala sa proseso ng pangkalahatan ang gagamiting mga
pagtanggap ng sambayanan sa ating sariling siyentipikong salita, kalituhan at kaguluhan
wila. Ang isa pang pangkat ay ang tinatawag lamang ang idudulot nito. Kaya ang aking
nating mga liberal. Ang mga ito ay may mungkahi ay dapat magkaroon ng isang
layuning isafilipino ang mga salitang banyaga, pambansang komisyon na siyang mag-aaral at
may salin man o wala, para sa kaluwagan o maglalatag ng gabay para mapag-isa ang mga
kaginhawahan ng mga gumagamit. Ako ay siyentipikong salita. Mabibigyan din ng
hindi sang-ayon sa ganitong sistema dahil komisyon ng linaw ang maraming salita natin na
masyadong nakukurta ang talasalitaang Filipino. hindi tiyak ang kahulugan. Halimbawa ay ano
Marami sa mga liberal ang nagsasabi na ito ay ba ang kaibahan ng salitang tunaw at lusaw? O
isang uri ng pagpapayaman n gating talasalitaan. ang salitang nagniningning at kumukutitap?
Ngunit paano yayaman an gating talasalitaan Ang mga salitang ito ay puwede naming gamitin
kung ang mga salitang kinuha natin ay huwad? sa pagtuturo ng kimika subalit hindi kami
Halimbawa ay ang mga salitang Ingles na nakakasiguro kung wasto ang aming gamit.

Mayroon ding mga bumabatikos sa paggamit ng
Filipino. Ang sabi ng mga kritiko ay ating
pinapatay ang kakayahan ng mga Pilipino na
magsalita ng Ingles. Ang sagot diyan ay hindi
naman. Pinalalawak lamang natin an gating
kaalaman na magsalita ng Filipino.
Mayroon ding gumawa ng pag-aaral sa paggamit

ng Filipino sa pagtuturo sa kimika. Ang
kanyang ginamit na mag-aaral ay buhat sa
Katagalugan at Mindanao. Inihambing niya ito
sa isang grupo ng klase sa Ingles ang gamit, At
ang kanyang konklusyon o wakas ng kanyang
pag-aaral, wala daw pinagkaiba ang paggawa ng
mga mag-aaral Ingles man o Filipino ang gamit.
Ako, bilang isang guro, ay nagdududa sa
pamamaraan ng kanyang pag-aaral kaya ganoon
ang nakuha niyang resulta.
At bilang pangwakas, nais kong himukin kayong

lahat na itaguyod natin ang wikang pambansa.
Magkaisa tayo sa paggamit nito at iwasan ang
alitan. May isa akong kaibigang Cebuano na
nagsabing kaya ako masigasig itaguyod ang
Filipino ay dahil sa Tagalog ang pinakakatawan
nito. At ang tanong niya sa akin ay kung
ganoon din kaya ako kung sakali at Cebuano ang
naging Filipino. Ang sagot ko ay kahit na huni
ng ibon ang napili nila bilang pambansang wika,
basta ito ay buhat sa Pilipinas, at para sa
Pilipinas, pag-aaralan ko ito, itataguyod at
mamahalin.

hinggil sa paggamit ng Filipino sa mga sabjekt
pang-inhenyerira.
Sa aking pagtuturo, halos ang kabuuan ng aking

lektyur ay isinasahawa ko sa Filipino. Sa unang
araw sa klase ay ipinaliliwanag ko sa aking mga
estudyante ng hangga’t maaari ay Filipino ang
gagamitin ko sa lektyur. Ikinakatwiran ko
lamang na ako’y naghihirapang mag-Ingles.
Wala namang reaksyong sumasalungat.
Ang Filipino sa Inhenyeriya Mandi’y tinatanggap nila ito. Sa totoo lang,
lumalabas ding bilinggwal ang pagsasakatuparan
ni Carlito M. Salazar, PhD
ng lektyur ko. At sa kurso ng mga diskusyon,
karaniwang Ingles pa rin ang aming ginagamit
para sa mga terminolohiyang pang-inhenyeriya.
Sa katunayan, ang mga propesor na panig sa
paggamit ng Filipino sa inhenyeriya ay
nagmungkahing Ingles ang gamitin sa mga
sumusunod na terminolohiya:
adiabatic – adiabatic o adyabatic

Ang wika ay salamin ng kultura. Sa sariling
chemical reaction – reaksyong kemikal
wika lamang lubos na maipapahayag ng isang
combustion – kombustyon
tao ang kanyang sarili, at sa wikang ito lamang
engine – makina o engine
siya lubos na mauunawaan ng iba. Kahit pa
enthalphy – enthalpy o entalpi
sabihing tayong mga Filipino ang pangatlong
entropy – entropy o entropi
bansa sa buong mundo na may pinakamaraming
equilibrium – equilibrium o eqwilibryum
mamamayang nakakaintindi at nakapagsasalita
fluid – fluid o fluwid
sa Ingles, mahirap pa ring mag-isip at magsalita
free energy – free energy
sa wikang hindi naman natin kinagisnan at hindi
liquefaction – liquefaction
ginagamit sa pang-araw-araw na pakikisalamuha
pipeline – pipeline o payplayn
sa ating kapwa Filipino.
pressure – pressure o presyur o presyon
pump – pump o pamp
Noong ako’y nag-aaral pa sa kolehiyo at maging
refrigeration – refrigeration o refrigeresyon
noong ako’y isang postgraduate student,
reversible process – reverible proseso o
kinakailangang basahin ko nang ilang beses ang
reversibol na proseso
libro para lamang lubusan kong maintindihan at
turbine – turbine, turbayn o turbino
matandaan ang leksyon na nasa Ingles. At kahit
ngayong itinuturo ko na ang mga ito ay paulit-
Sa aking pagtutuo ay napapansin ko na mas
ulit ko pa rin itong binabasa upang
nalilito at nahihirapan ang mga estudyante kung
maipaliwanag nang mabuti sa aking mga
babaybayin pa sa Filipino ang mga salitang
estudyante. Kung sa akin ay nangyari ito, bakit
nabanggit sa itaas. Ang opinyon ng ilang guro
hindi mangyayari sa iba? Ito ang dahilan kung
ay bakit pahihirapan pa ang mga mag-aaral kung
bakit minabuti kong ibigay ang lektyur ko sa
mas maiintidihan at matatandaan naman ang
inhenyeriya sa Filipino.
mga terminolohiya sa orihinal na baybay ng mga
ito.
Masasabing sa Kolehiyo ng Inhenyeriya sa
Pamantasang De La Salle ay ako pa lang ang
Ilang sarbey
naglelektyur sa Filipino. Masasabi ring wala
pang dokumentong karanasan ang Kolehiyo
Noong ikatlong traymester ng taumpampaaralan
94-95, lahat ng sabjekt na hinawakan ko ay

inilektyur ko sa Filipino. Gayunpaman, ang lektyur/diskusyon at sa Ingles naman ang mga
mga halimbawa at mga pagsusulit ay sa Ingles libro.
pa rin sa dahilang wala pa naman talang aklat
pang-inhenreriya na nasusulat sa Filipino at ang Sa mga pabor na gamitin ang Filipino sa
Board Exam ay sa Ingles pa rin. Ang mga lektyur/diskusyon at Ingles pa rin ang libro at
sabjekt na ito ay PROCDES (Process Design in ibang babasahin, sinabi nila na:
Chemical Engineering), HEATTRA (Heat
Transfer), CHECOMP (Computer Calculations 1. Nahihirapan sila sa pagbabasa ng
in Chemical Engineering), at MOMETRA Filipino at sa mga ispeling nito.
(Momentum Transfer). Halimbawa: kors-course, sabject-
subject, payp-pipe, flanj-flange
Sa huling araw ng lektyur, nagsagawa ako ng
sarbey at hiningan ko ng opinyon ang mga 2. Hindi standardized ang pag-ispel ng
estudyante. Ipinaliwanag ko sa kanila na mga terminolohiyang Ingles sa Filipino.
babasahin ko ang mga isinulat nila matapos ang 3. Sanay na sila sa pagbabasa ng Ingles, at
course card distribution upang hindi sila ang mga librong aveylabol ay Ingles pa
mangamba na baka maapektuhan ang grade rin.
nilka.
Mapapansin na malaki ang bahagdan ng mga
Ang tanong sa sarbey ay kung pabor ba sila o estudyante na pumapabor sa paggamit ng
hindi pabor sa paggamit ng Filipino sa pagtuturo Filipino sa inhenyeriya. Ito ay isang
ng mga sabjekt na pang-inhenyeriya. Hiniling mahalagang signal ng pagtanggap ng mga
ko ring magbigay sila ng ilang puna at opinyon. estudyante sa Filipino.
Ang resulta ay ang sumusunod:
Narito ang mga puna ng mga mag-aaral na pabor
Sabjekt Pabor Hindi Bilinggwal sa paggamity ng Filipino sa loob ng klasrum:
Gamitin ang Pabor
Filipino sa Gamitin
Klasrum ang 1. Mas madaling maintindihan ang mga
Filipino sa teorya at konsepto.
Klasrum 2. Mas madaling maitanim sa isipan ang
PROCDES 31 (70%)* 5 (11%) 8 mga leksyon.
(4th year,
Industrial 3. Kung ang diskusyon at mga babasahin
Engineering, ay Ingles, karaniwang mini-memorya
minor in lamang ng estudyante ang mga teorya at
Chemical konsepto nang halos hindi nauunawaan.
Engineering)
PROCDES 12 (67%)** 5(28%) 1
4. napapadali ang proseso ng pag-aaral.
(4th year, 5. Mas relaks at at-ease ang mga
Chemical estudyante.
Engineering) 6. Mas buhay at informal ang diskusyon.
HEATTRA 12 8 (29%) 8 7. Mas komportableng gamitin ang
(3rd year, (43%)***
Industrial
Filipino at mas madalinmg maihayag
Engineering) ang sarili.
CHECOMP 22 5 (13%) 8 8. mas nagpapartisipeyt ang mga
(3rd year, (63%)**** estudyante.
Chemical 9. Nawawala ang limitasyon sa
Engineering)
pagpapahayag ng mga ideya.
10. Nawawala ang barrier sa komunikasyon
Samantala, 10 estudyante sa unang sabjekt, 5 sa
sa pagitan ng guro at mag-aaral.
ikalawa, tatlo sa pangatlo, at 22 sa ikaapat ang
11. Hindi naiilang ang estudyante.
pabor na Filipino ang gamitin para sa mga
12. Nawawala ang tensyon sa loob ng klase.
13. Friendly ang atmosphere.

14. Mas madaling maiassociate ang mga pabor dito. At mas madalas, rehiyonalismo pa
pinag-aaralang teorya sa pang-araw- rin ang dahilan. Gayunpaman, mapapansing sa
araw na buhay. pang-araw-araw na komunikasyon ay madalas
15. Nagpapatibay ng damdaming na nilang ginagamit ang Filipino. Samakatuwid,
nasyonalismo darating din ang panahon, na lahat tayo’y
16. Hindi na doble ang dapat intindihinm ng makakapag-isip-isip na higit na mainam gamitin
estudyante—mahirap na ang teknikal ang Filipino sa anumang larangan sapagkat dito
sabjekt, mahirap pang mag-intindi at tayo kumportable.
magtransleyt sa Ingles.
17. Naiistimulate ang pag-iisip ng Ang Filipino ay may likas na talino sa wika.
estudyante. Madali siyang matuto ng kahit anong wika kung
kinakailangan. At hindi naman kailangang
Ito naman ang mga puna ngmga mag-aaral na mawala ang Ingles sa atin. Gusto lang nating
hindi pabor sa paggamit ng Filipino sa klasrum: padaliin ang proseso ng pag-intindi sa larangan
ng inhenyeriya sa pamamagitan ng wikang
1. Ingles na ang kinalakihan at Ingles ang Filipino. At isipan natin, kung ang isang aralin
medium of instruction sa halos lahat ng ay maipapaliwanag at maiintindihan nang maigi
kurso. sa Filipino, bakit hindi natin gawin?
2. Siguro sa susunod na henerasyon na
lang magsimula sa Filipino, at dapat
simulan ito sa elementarya at hayskul.
3. Ang mga libro ay Ingles, mahirap pang
mag-transleyt.
4. Mas nakakalito ang Filipino.
5. Bentahe ang Ingles, dahil ito ay
internasyonal.
6. Hindi pa panahon at mawawala ang
pagiging competitive natin sa mundo.
7. Hihina lalo ang guro at estudyante sa
Ingles.
8. Hindi tayo aasenso sa negosyo, lalung-
lalo na sa internasyunal.
Marami sa mga hindi pabor na gamitin ang

Filipino sa mga teknikal sabjekt ang nagsasabing
okay naman daw ito sa mga hindi teknikal na
sabjekt tulad ng JPRIZAL, FILIPINO,
RELSFOR, HISTORY, LITERATURE at iba
pang maynor sabjekts.
Isa pa ring kapansin-pansin sa sarbey: mas

rekomendado ng mga estudyanteng may dugong
Chinese ang paggamit ng Filipino.
Mga Hinaharap
Mga Hamon sa Pagtuturo sa
Nakikita natin na marami na rin sa mga mag- Wikang Filipino ng
aaral ang bukas ang isipan sa paggamit ng
Filipino sa klasrum, lalung-lalo na sa lektyur at Inhenyeriya
diskusyon. Subalit sa panig ng mga guro sa ni Rosemary R. Seva
inhenyeriya, maliit pa rin ang bahagdan ng

wikang Filpiino ngunit magaling sa wikang
Ingles.
Isa pang suliranin dito ay ang hindi paggamit ng

mga guro ng Filipino sa pagtuturo. Ang mga
eksamen sa klase ay nasa Ingles at ang Filipino
Ang pagtuturo ang isa sa mga paraan upang ay ginagamit lamang ng ibang guro sa
mapaunlad ang antas sa paggamit ng wikang pagpapaliwanag ng mga mahihirap na konsepto.
Filipino sa ating sosyedad. Gayunpaman, sa Gayunpaman, bilang isang guro na gumagamit
aking palagay ay marami pang hamon ang ng Filipino sa klase ay napansin lp na higit na
kakaharapin sa paggamit ng wikang Filipino sa naiintindihan at nabibigyan-halaga ng mga
ating mga paaralan lalo na sa kolehiyong aking estudyante ang pagpapaliwanag sa Filipino.
kinabibilangan, ang Kolehiyo ng Inhenyeriya. Maraming estudyante ang nababagot sa mga
gurong diretsong Ingles ang pagtuturo dahil tila
Sa aming kolehiyo ay hindi popular ang wala itong “dating” sa estudyante. Kaya nga
paggamit ng wikang Filipino. Ito ay dahil lahat lamang ay mababa lamang ang antas ng wikang
ng mga materyal na ginagamit ay sa wikang naiintindihan ng mga estudyante sa Filipino.
Ingles nasusulat. Wala pang akalt sa Kapag ginamitan mo na sila ng mga salitang
inhenyeriya ang nasusulat sa Filipino at mahirap “ngunit” at “sapagkat” ay natatawa na sila at tila
namang isalin ang mga terminolohiya sa galing ka sa ibang planeta. Para sa kanila ay
Filipino. Paano nga ba isasalin sa kakaunting baduy ang mga salitang ito.
salitang Filipino ang salitang Calculus,
Mechanics, at iba pang konsepto sa inhenyeriya. Isang paraan upang mabigyan ito ng solusyon ay
Minsan, kapag naisalin naman ang salita sa ang paghikayat sa mga guro na gumawa ng
Filipino ay hindi naman kaaya-ayang pakinggan pananaliksik sa wikang Filipino. Maaari nating
o di-kaya ay nawawala ang tunay na kahulugan bigyan ng insentibo ang mga guro sa agham at
nito. inhenyeriya na gumawa at magsulat ng kanilang
mga pag-aaral sa Filipino. Sa ganitong paraan,
Gayunpaman, may iminumungkahing solusyon kahit alam nilang mahihirapan sila sa pagsasalin
sa suliraning ito. Ayon sa ibang eksperto sa ay mayroon namang insentibo silang
wika, hindi na kailangang isalin ang mga matatangap. Matutulungan siguro tayo rito ng
termining Ingles sa Filipino. Dapat daw na mga institusyon sa gobyerno na naglalayong
ariiin na lamang ng Filipino ang mga salitang paunlarin ang paggamit ng ating wika.
tulad ng calculus dahil hindi na naman talaga ito
maisasalin. Kung ipagpapatuloy ng ating mga Isa pang naiisip kong solusyon dito ay ang
kababayan ang pagsasalita nito ay magiging pagpaparami ng mga unit ng Filipino sa
bahagi na rin ito ng ating wila. Kung ganito ang kolehiyo. Kaugnay nito ay dapat ding ibagay
mangyayari, magmumukha talagang Taglish o ang pagtuturo ng Filipino sa kolehiyong
Enggalog ang pambansang wika natin, na hindi tinuturuan. Halimbawa, kung inhenyeriya ang
sinasang-ayunan ng nakararami. Para sa ibang tinuturuan, dapat ay tinuturuan din silang
tao, ang nagsasalita ng Taglish ay walang magsulat sa Filipino ng kanilang mga ulat sa
kasanayan sa parehong wika. klase o ulat na nauukol sa kanilang mga
eksperimento at tesis. Sa pamamagitan nito ay
Upang matupad ang solusyong ito, kailangan nasasanay ang mga estudyanteng magsulat sa
lamang na may magsulat ng aklat sa wikang Filipino. Noong ako ay nag-aaral ay panay
Filipino sa inhenyeriya. Ito alamng ang paraan panitikan lamang ang aming tinalakay sa
upang masanay ang ating mga mag-aaral na Filipino. Dahil dito, hindi rin kami natutong
umintindi ng mahihirap na konsepto at bumuo magsulat ng mga teknikal na ulat.
ng mga idea sa wikang Filipino. Nakakalungkot
isipin na maraming mag-aaral ngayon na hindi Ang mga nabanggit kong ito ay ilan lamang sa
makagawa ng isang magandang komposisyon sa aking mga karanasan at idea sa paggamit ng

wikang Filipino sa pagtuturo sa aming kolehiyo.
Umaasa ako hindi lamang ito nakatulong upang
maintindihan kung bakit napakahirap paunlarin
ang paggamit ng wikang Filipino sa inhenyeriya
kundi natulungan din kaming mga inhinyero na
magamit ang Filipino sa aming napiling
propesyon. Isa ako sa kakaunti na umaasang
magamit ang Filipino sa pagsusulat ng mga ulat
na teknikal at gumawa ng aklat sa Filipino.
Gayunpaman, sa ngayon, wala akong
nakukuhang suporta sa maraming kasamahan ko
o kahit sa aming mga estudyante.
Sana naman ay mamulat ang ating pamahalaan

at mga kababayan na panahon na upang
palaganapin natin ang paggamit ng ating
pambansang wika sa anumang larangan.
Kailangan nating gumawa ng aksiyon, ang
pamahalaan lalo na, upang ang Filipino ay
makilala bilang wika ng mga may pinag-aralan.

Mga Babasahin Sa Wika Intelektwalisasyon at Iba Pa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mga Babasahin Sa Wika Intelektwalisasyon at Iba Pa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Filipinas sa pamamagitan ng pagpapahiram ng

Sapagkat Buháy ang Wikang daan-daang salita kaugnay ng idinulot na

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  1

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  2

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  3

Kailangang magkatagpo ang eksperimento sa

Pagkaraan ng lahat, nagbabago lamang naman

Isa pong karangalan at pribilehiyo para sa akin

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  4

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  5

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  6

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  7

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  8

Sa pagwawakas, nais kong ibilin sa inyo ang

Ang pambansang wikang tinatawag na Filipino

Gayon man, hindi pinapansin ng mga tao ang

Maaaring hindi kasinghusay sa wikang ito ang

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  9

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  10

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  11

Disiplina, Larangan at Asignatura

Sinasabing ang disiplina ay isang erya ng

Sa panahong medyebal, iilan lang ang mga

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  12

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  13

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  14

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  15

Pagpaplano ng Wika (Language Planning)

Lahat ng kasangkot sa pagtuturo at pagsusulong

1. Pagpapasya o pagpili ng wika (language

Ilang Suliranin Tungkol sa Marami pang ibang masalimuot na paksa

1. Ang pagpapalit at pagbabago ng wika

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  16

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  17

Ang ikatlong uri ng larangan ng wika ay ang 2. Ang wikang ginagamit ay

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  18

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  19

6. Ang mga guro, tagapagtaguyod ng

7. Sapagkat ang karunungan ay iniipon

Isang Bagay na Dapat Pansamantalang

Sa wakas, uulitin ko: May mga bagay-bagay na

Iminumungkahi ko na dapat pag-ukulan ng pag-

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  20

Mababanggit na dito sa Pilipinas, ang

Ilang Paraan ng Intelektwalisasyon

Ang Pagpapayabong at Isinasaad sa kasaysayan ng paglinang ng isang

Sa patuloy na paggamit sa isang wika bilang

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  21

Ngayon ay dumako naman tayo sa larangan ng Ang proseso ng intelektwalisasyon, sa kabuuan,

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  22

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  23

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  24

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  25

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  26

At sa pagsisikap na ito, kinakailangang Sa simula, ang nasyonalismo at ang reaksyon

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  27

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  28

Sa wakas, ang “social dynamics” o aspektong

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  29

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  30

Pagbasa at Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina/Larangan  31

Ang tunay na edukasyon ay ang paglilinang sa

Naniniwala ako na ang pinakatunay na