Hoc chu d6éng - Séng tich cure BTVN: DOC HIEU - CHU DE KHOA HQC TY NHIEN (PHAN 2) Bai 1. Doc dogn trich sau va tra Idi ede edu hoi durdi day “Trong sudt cugc doi, con nguai khong thé tranh khoi vigc tiép mic voi vi nluea, vi vay ching t6i khdn thiét kéu goi moi nguéi tim hiéu ki hon vé cdc mi nguy tiém dn ctia vi nhura dai voi site khée con ngudi", TS. Elvis Genbo Xu, iro bi gido swe chuyén nghién citu déc chdt mai trudng tai Dai hoc Nam Dan Mach vd la mét trong cde déng tac gid, cho biét. Trong nghién cttu nay, Elvis Genbo Xu va céc dong nghiép la gido sw Huanghong Shi (Dai hoc Su pham Déng Trung Quoc) va gido sw Eddy Zeng (Dai hoc Té Nam Trung Quéc), da chon tap trung vdo vi nhura trong mudi Gn, mede udng va khing khi. Ho dé tién hanh mét phan tich tong hop - xem xét 46 bai bio khoa hoc hién cé vé chi dé nay dé tim kiém cde xu heéng va mé hinh réi dua ra két ludn: trong sé ba ngudn hdp thu vi nluea cia con nguéi, khong khi ld ngudn quan trong nhdt, déic biét la khéng khi trong nha. Genbo Xu noi: “Khi ching ta hit vi niura, cde hat nhé ndy 6 th Cluing ta van chua hiéu hét tac déng ctia ching dén co thé va strc khée ngudi, nhung rd rang vige tiép mic véi nhuca suét dai la mot van dé dang lo ngai". Khong cé nghién ettu chinh tite ndo vé viée thee phdm cé thé chita téi da bao nhiéu vi niuea. Twong tw nlue vay, khong cé nghién cttu nao xde dinh 6 mét kich thuecc hode sé long cu thé nao, hat vi nhua cé thé gdy nguy hiém cho con ngudi khi an phai. Tuy nhién, cde nghién citu trén déng vat cho thay ring viée an vi nhuwa cé thé gdy xdo trén qua trinh trao déi chdt va hé théng dwdng ruét. Trong khong khi, cdc nguén chit yéu ctia vi nha lé hang dét may tong hop, lép cao su va bui duéng. Cac nguén khac bao gém dé néi that, vat liu xdy dung, dét rae thai, bai chén ldp va chat thai céng nghiép. Théi tiét cé anh huéng lon dén noi tim thy céc hat vi nhya. So voi thei tiét khd, s6 wong vi nhuea xudt hién nhiéu hon trong tiét troi dm ust. Khong khi cd thé gidi phéng céic hat didi dang bui, va tré nho cé thé an phai khi ching bo dé choi véo miéng. Nhom nghién cttu da kiém tra hon 100 sén pham mudi én khéc nhau tie khép noi trén thé gibi, va 6 su kh bigt rat lém gitta céc san pham. Vi niuea khong te nhién md c6, né hinh than tie qué trinh sdy, san xudt, dong gai va van chuyén, Céc nha khoa hoc da tim diroc mét lrong lon vi nhya trong mudi Gn & Croatia, Indonesia, ¥, M¥ va Trung Quéc. Nguge lai, mét long nhé hon audt hién & Uc, Phap, Iran, Nhat Ban, Malaysia, New Zealand, B6 Dao Nha va chéu Phi. Khong 6 nghién citu vé vi nhwa trong mudi dn ¢ Dan Mach. “Loi khuyén cia ching tdi dé la, ngudi thwc phim", Genbo Xu néi. tiéu dig nén chi y dén céch thitc san xudt va chéHoc chu d6éng - Séng tich cue Déi voi nedc uéng, vi nhuca ton tai nhiéu nhat & medic dung trong chai nhya tai ché. Vi nha cé- thé bat ngudn tir mét hode nhiéu bude trong chudi edp née, hode tie chink chai nhwa va nap vain ctia nd, Céc nha nghién cieu dé rat ngac nhién khi tim thay vi nlyca trong cé medic duge ban trong chai thiiy tinh, Cé thé chink nap nluea ctia chai la ‘thai pham’ gidi phéng cdc hat vi niura. Nhém nghién ctu con tim thay vi nhya trong meéc may, Cé thé ching bat ngudn tir cdc nguén nude udng bi 6 nhiém niu ho, mece ngdm va sing, nhung ciing cé thé dén tie chink céc nhé may ché bién nwéc. “Trong nude may 6 cic quéc gia khéc nhau, think thodng xudt hién nhieng ménh Khé lon, toi 5 mm. C6 thé loc nhitng manh lon bang méy loc nude cé trang bj ming loc. Ngodi ra, mét phwong an khac dé gidm tiép xtic véi vi nhuea trong née uong Id trénh wong nude dong chai", Genbo Xu néi.(Nguén: Tia sang) 1 Theo tac gid, ngu6n vi nhya nguy hai nhat la: mudi an A. B. — nuée uéng C. khéng khi D. — vochai nhya 2. Phuong an nao sau day 1a téc hai cia vi nhyta? A Gay xdo tron qué trinh trao déi chit 6 déng vat B. Gay ton thong dung ruét cia con ngudi C. Gy tén thong dung hé hap cia moi sinh vat D. Chua cé nghién ciru nao chi ra tac hai cu thé . Phuong an nao sau day KHONG phai mét nguén phat tan vi nhya ra khéng khi’ A Quin do. BL Xaynha c Xe cd D. Dét rimg 4, ‘Ménh dé nao sau day 1a sai? A Khéng tn tai vi nhya trong mudi an tai Dan Mach B ‘Xét vé ham long vi nhua, mudi n tai chau Phi an toan hon 6 Hoa KyHoc chu d6éng - Séng tich cue C. Ue va Nhat Ban nam trong nhém cc quéc gia cé it vi nhya trong mudi an D. Qua trinh van chuyén lam gia ting n6ng d6 vi nhya trong mudi an Le Dé han ché hap thy vi nhya, ching ta nén: A udng nue déng chai sin B. sit dung mu6i an nhap khau tir Y C. _ thudng xuyén thay déi trang phyc D. han ché vige dét rac thai ‘Vi nhya duge tim thay nhiéu nhat 6: nude déng trong chai thy tinh nuée may nuée ngam va nude ao, hd vompe nude déng trong chai nhya tai ché Tiéu dé nao duéi day phit hop nhat véi noi dung cia doan trich? px Hay han ché sir dung mudi an va nuée dong chai O nhiém khong khi 1a méi de doa véi site khoe cng ding Vi nhya c6 mat khap moi noi op D. _ Vinhya cé thé gay xao trn qué trinh trao déi chat Dap an: 1C — 2D - 3A — 4A — 5D — 6D — 7CBai 2. Dge doan trich sau va tra loi cde cu hoi du6i dayTie truce dén nay, mudi van (Aedes aegypti) von khét tiéng la sink vat chuyén hit mau vd ldy truyén sot xudt huyét, Zika, va cdc loai virus khéc. Nhung 6 chéu Phi, ‘qué hnong’ ctia ching, hau hét mudi van thich init mau cdc lodi dong vat khac, nlue khi va lodi gdm nhdm. Tuy mhién, mot nghién cteu méi cho thay chiing ngay cang chuyén sang thich hilt méu ngwdi - ding nghia voi viée kha nang truyén bénh ciing sé ting theo. Bang cach khdo sat pham vi dét cia mudi van trén khdp chéu Phi, nghién cttu cho thdy quén thé mudi 6 cdc khu vuec khé han va mat d6 dan s6 day déc cé xu hucomg hiit méu nguoi nhiéu hon. Tinh trang bién déi khi hdu va dé thi héa ngay cang tdng sé tao co hoi dé mudi phat trién honHoc chu d6éng - Séng tich cue niva, dit hong phai 6 déu ciing thé. “Céng trinh nghién citu nay v6 ciing J nghia, néu ching ta hiéu 6 hon fo tai sao mudi thich dot ngudi, ching ta sé duge trang bi i it hon trong viée dye dodn va gidm thiéu sy ldy lan cia bénh”, theo éng Law Lawzzak, mét nha di truyén hoc tién hoa tai Vién Wellcome Sanger, nguedi khong tham gia vao nghién eitu nay. Noah Rose, m6t nghién cttu sinh sau tién si, dit hop tde voi Carolyn McBride thuge Dai hoc Princeton va cdc déng nghiép chau Phi, thu thdp tring mudi van tir 27 dia diém & ha Sahara, tir théo nguyén khé réo dén rimg rém dm v6, va tie nhieng noi cw din hay con thea tht cho dén nhitng noi cr din déng diic, nhGn nhip. Rose da sit dung nhitng qué trimg dé dé bat dau nghién citu trong phong thi nghiém va thie nghiém so thich hit mau ctia bay mudi con. Dug dit trong im6t hp nluca c6 hai éng nhé ra, nhém 100 con mudi durge lea chon Incéng bay, hode bay xuéng Ong dudi — noi cé cang tay Rose da ché sin & déu éng hod bay xudng dng kia — hung cé mor con chi it lang (Nhém nghién ctu da dat nhiing tdm man ngdn gitta mudi va hai muc tiéu trén.) Bén canh dé, dng cing gidi trinh te b6 gene ciia 389 con mudi dé xem xét b6 gene cé lién quan gi dén khdu vj ctia mudi hay khong. “Dé ld mét khéi long céng viée khéng 16", Anna Cohuet, mét nha cén tring hoc tai Vién nghién citu Quéc gia Phép vé phat trién bén ving 6 Montpellier, ngudi khéng lién quan dén cong trinh nay dainh gid So thich ctia mudi ta hit mau nguedi hay chudt lang, ty thude véo noi thu thdp duoc ching, Rose vd ede déng nghidp da bio edo diéu ndy 1ai budi hgi thdo Biology of Genomes, t6 chite tree tuyén vao tudn tricée va trong mét ban thao so b6 hai thing Hai. Nhig con mudi cé nguén gc tie céic khu rig rém chau Phi, c6 xu hwéng thich Init méu chuét lang. Chi nhig con tie khu ve Sahel, vanh dai ban kh6 han phia nam Sahara, luén ludn thich hiit méu nguéi hon ed, nhom nghién citu phat hién. Béi v6i nhiing con cén lai, nguén géc cia ching voi nhimg con tit ving Sahel cang gan, ching cang cé khé nang dét ngudi. (Muéi Sahel da lay lan sang chéu Mj hang tram ném truée cé khi tinh trang budn ban né Ié dién ra.) M6t yéu 16 khdc goi y ve khdu vj ctia mudi, ma nhém nghién ctru phat hién ra, db la mat dé dan 86, Mat dé cang day dic, Cohuet gidi thich, “chiing lai cang hiit mau nguedi nhiéu hon”. Nhung dé khéng phdi la m6t loi gidi thich hodn chinh, bai vi mudi cén duoc thu thap tir mét sé thi tran khéng cé qua nhiéu nguéi. Thay vao dé, véi khi hau khé va néng vao hdu hét thai gian trong nam 6 Sahel, noi chi cé m6t mita mua ngdn ngui, dieéng nlue da dan dan chuyén huwéng so thich ctia mudi sang con nguéi. O nhitng noi dé, Rose néi, nhitng con mudi duéng nlue phu thugeHoc chu d6éng - Séng tich cue nhiéu hon véo vigc sinh sn trén viing nudc dong ma nguéi dan dé lai hodc bi mac ket trong céc vat phdm nhu lép xe. “Diéu nay cho thay, néu qué trinh dé thi héa dién ra nhanh chong & nhiing khu viec khé han ni chting mudi chuyén hait mau nguedi sé sinh s6i ndy né dit d6i”, Elaine Ostrander, nhd di truyén hoc tai Vién nghién citu Quéc gia vé BG gene ngudi cho biét. Kha nang lay truyén bénh sot xudt huyét va cde bénh truyén nhiém lién quan dén mudi van lé diéu ma Ostrander lo ling. “Diéu nay $2 v6 cling khiing khiép”, bd néi.(Theo Tap chi Tia séng) 1, Tir “Zika” & dong thir hai c6 thé migu ta: A. métloai mudi mudi hit mau B. mét loai déng vat C. Gt quéc gia 6 chau Phi D. _ métloai bénh a Theo doan trich, yéu t6 nao sau day cé thé lam tng xu huéng hit mau ngudi cla mudi van? A ‘$6 lugng cdc thanh phé ting nhanh B. — Khihu chiu Phi ndng im C. $6 lwgng céc loai gam nhdm va khi gia ting D. Mat d@ dan sé vita phai ‘Doan trich cung cap dan chimg manh mé nhat cho lun diém no sau diy? Chau Phi 1a ngudn géc cia moi loai mudi trén thé gidi, bao gdm cac loai mudi 6 chau MY 3 A B. Sahel 1a m6t ving déng dan cur & phia nam sa mac Sahara g ‘Chu6t lang it bi anh huéng boi mudi van hon con ngudi D. Qua trinh sinh san cia mudi van 6 46 thi bi anh hudéng nhiéu bei cdc hoat déng cia con Theo doan trich, diéu gi c6 thé xay ra néu tinh trang sa mac héa phia Nam Sahara ting A. ‘Mudi vin sé sinh s6i nay né dit doi B. — Mudi vin 6 ving d6 sé ting xu huéng thich hit miu ngudiHoc chu d6éng - Séng tich cue C. Miia mua sé bj rit ngin D. Muéi sé di cu sang Nam My 5. Doan van ban nao cung cap din chiig chinh xac nhat dé tra I6i cau 47 A. Dang 27 dén 29 (Se thich...) B. Dang 30 dén 31 (Nhimg con chuét lang...) C. Dang 31 dén 33 (Chi nhiing...) D. Dang 33 dén 35 (Déi véi...) 6. Dua trén vin ban, tir ndo sau day mé ta chinh xdc nhat quan hé gitta sé Iugng mudi van ‘va nguy co dich bénh sét xuat huyét? A. Tiléthujn B. — Tilénghich C. Tuy thuge va khi hju D. Tay thuge vao tinh hinh d6 thi hoa + Theo dong théng tin trong doan trich, van dé trong tim duge tac gid nhac téi chuyén dich tir mét thi nghiém vé khdu vi cia mudi vin sang: A. mt cudc trao déi vai tac gid vé ngudn géc cia nghién ciru B. __ phan tich cdc thiéu sét ma thi nghiém da mic phai C. thao Iwan vé céc tac dng tir két Iwan cia nghién cia D. ban ludn ké hoach han ché mudi van 6 chau Phi Hoat déng nao sau day c6 thé gitp gidi quyét tét nhat lo ngai cia Elaine Ostrander? Han ché phat trién 46 thi 6 vanh dai Nam Sahara 8. A. B. Han ché giao Iuu giita ving Sahel va Nam Phi C. — Nghién citu vac xin chéng sét xudt huyét D. Tang cuvng s6 hrgng chudt lang 6 dé thi Dap an; ID- 2A ~3D ~ 4B -SC-6A—7C-8A,