Sintaksis ng Wikang Filipino (菲律宾语的句法)

SINTAKSIS/SINTAKS (PALAUGNAYAN)
Ang pag-aaral ng pagbubuo ng mga pangungusap o sentens ang tinatawag na sintaks.
Dalawang uri ang pangungusap sa Filipino.
(1) Pagpapanaguri/predikeytib at
(2) Di-pagpapanaguri/non-predikeytib

Ang SIMUNO （主语）

Ang ang ay nagpapakilala sa simuno at ipinakita na rin ang mga panghalili sa mga iyon na mga
panghalip panao at pamatlig.

Maaaring pariralang nominal (pangalan at panghalip), pang-uri, pandiwa, pang-abay, eksistensyal o

pang-ukol ang simuno. Pinangungunahan ito ng marker na ang. Parirala ang tawag
sa lipon ng mga salitang walang simuno’t panaguri.

a) Pariralang Nominal
 Nagkaisa ang mga taong-bayan. Nagkaisa sila.
 Nagkaisa sina Juan. Nagkaisa ang mga ito.

b) Pariralang Pang-uri
Kailangan ang matalino. Hinahangaan ang masisipag .
Si Haring Solomon ang matalino.
 
c) Pariralang Pang-ukol
Awa ang nasa Diyos. Paglilingkod ang para sa kanya.
Gawa ang nasa tao. Hindi nakalabas ang nasa sa silid.

d) Pariralang Eksistensyal
Mabuti rin ang may sasakyan. Malungkot ang walang kaibigan.
Mainam ang may sariling bahay.

e) Pariralang Pandiwa
Madali ang magsalita. Nagtatalo ang mga naghuhukay.
Mahirap ang gumawa.

f) Pariralang Pang-abay
Paghandaan natin ang bukas. Kalimutan na natin ang kahapon.
Pangako niya ang paluhod na paglakad.

(Itinuring na ring parirala ang isang salita dahil sa pagbabalangkas ng mga pangungusap makikita ay
pang-ilalim na istruktura noon sa hindi talagang iisang salita iyon.)

ANG PANAGURI （谓语）

Maaaring pariralang berbal o di-berbal ang panaguri ng mga pangungusap.

a. Pariralang Di-Berbal *Tinatawag na pariralang di-berbal ang mga pariralang pangngalan o

panghalip, pang-abay, pang-ukol, at eksistensyal.
1. Pariralang Pangngalan
 Anawnser si Rey Langit.
 Komenteytor si Louie Beltran.
 Presidente si Ginang Reyes.

2. Pariralang Panghalip
  Ikaw ang may sala.
 Ito ang katarungan.
3. Pariralang Pang-uri
 Masinop si Demy.
 Kapita-pitagan ang dekana.
 Kalunus-lunos ang nangyari sa San Francisco.

4. Pariralang Pang-ukol
  Nasa tao ang gawa.
Sa kanila ang parangal.
 Ayon sa batas ang naganap.

5. Pariralang Pang-abay
 Patalikod ang lapit niya.
 Bukas ang araw ng paghuhukom.
 Patingkayad ang lakad niya.

6. Pariralang Eksistensyal
  Mayroon nga sila.
 Mayroon naman pala kayo.
Wala na ang pag-asa niya.

b. Pariralang Berbal (动词短语)

Sa pariralang berbal dapat talakaying muli ang tungkol sa pokus at komplemento ng pandiwa.
Naiiba ang pandiwa dahil nababanghay ito, nababago ang anyo batay sa aspeto, depende sa pokus
ang nagiging panlapi nito. Kahit na si Dr. Jose Rizal sa kanyang pag-aaral ng gramatika, binanggit
niyang pinakamahirap na bahagi ng pananalita ang pandiwa at dapat pag-ukulan ito ng masusing pag-
aaral. Sa kasalukuyang panahon hindi na ang tungkol sa tinig na aktibo o pasibo ang binibigyan-diin
kundi ang tungkol sa pokus. Sa Filipino lamang napakaraming maaaring gawing pokus sa pangungusap
na hindi nagbabago ang diwang ipinahahayag, ang binibigyan-diin lamang ang nababago.
Tinatawag na pokus ang relasyong panggramatika ng pandiwa at ng
komplemento/kaganapan/komplement. Kabilang sa komplemento ng pangungusap ang (1) aktor  na
siyang gumagawa ng kilos, (2) gol  na siyang tumanggap ng kilos,(3) lokatib na siyang pook na
pinangyayarihan, (4) direksyunal na siyang pinag-uukulan, (5) benepaktibna siyang pinaglalaanan,
(6) instrumental na siyang kagamitan sa pagsasakilos at (7) kawsatib na siyang kadahilanan ng
kilos at (8) resiprokal  . Sa Ingles, aktor pokus lang at gol pokus. Higit na marami ang pokus sa Filipino
na talagang mahirap isalin sa Ingles, sapagkat sa pagsasalin sa Ingles, ang aktor pokus pa rin ang
lumalabas.

Muling magbibigay dito ng mga halimbawa ng iba’t ibang pokus, dahil ang naunang paliwanag ay
tungkol lamang sa mga pandiwa. Ngayon ang bibigyan-diin ay tungkol sa pangungusap na siyang
magiging pagsasanay sa susunod na aralin tungkol sa pagpaparirala.
1. Aktor Pokus - ang simuno ang gumaganap ng kilos.
 Napapaloob dito ang mga panlaping um-, mag-, mang-, ma-, maka-, makapag-, makipag-,
Aktor Pokus
2. Gol Pokus - ang gol ang siyang simuno ng pangungusap, napapaloob dito ang mga panlaping
in-, an-, at ma-.
Gol Pokus

3. Lokatib Pokus - ang pook ang siyang simuno ng pangungusap. Napapaloob ang mga
 panlaping in-, an-, at pag- an.
Lokatib Pokus

4. Direksyunal Pokus - ay pinag-uukulan ang siyang simuno ng pangungusap. Napapaloob dito ang
mga panlaping an-, at in-.
Direksyunal Pokus

5. Benepaktib Pokus - ang pinaglalaanan ang siyang simuno ng pangungusap. Napapaloob dito
ang mga panlaping i-, ipag-.
Benepaktib Pokus

6.

Instrumental Pokus - ang kagamitan ang siyang naging simuno ng pangungusap. Napapaloob
dito ang mga panlaping ipang-, maipang-.
Instrumental Pokus

7. Kawsatib Pokus - ang kadahilanan ang siyang naging simuno ng pangungusap. Napapaloob
dito ang panlaping -ika-.
Kawsatib Pokus

8.

Resiprokal - ang aktor at gol ay simuno ng pangungusap.

 Nagmamahalan sila.

Ang Pangungusap sa Wikang Filipino

A. Bahagi ng Pangungusap (Parts of a Sentence/句子的组成部分)
1. Simuno/Paksa (Subject/主语) - 句子里主要谈的部分
2. Panaguri (Predicate/谓语) - 描述/陈述/说明了主语

(主语) （全谓语）
Si David ay matalino.
(David is smart. )
(大卫很聪明.）

B. Ayos ng Pangungusap (Arrangement of the Sentence/句子的排列)

1. Karaniwang Ayos (Common Arrangement/普通的排列) （谓主语句）
如：Matalino si David. (David is smart.)
( 聪明 大卫 )

2. Di-karaniwang Ayos (Opposite Arrangement/相反的排列) （主谓语句）

如：Si David ay matalino (David is smart.)
( 大卫 是 聪明 )

注意：“ay”这个词不是一个动词。因为它没有时态（tense）或者焦点/jiaodian（focus），并在
谓主语句消失的。虽然“ay”这时候消失了但是这个变化不会影响整个句子的意思。这说明
“ay”只是一个谓主语句的标记（marker）。