Kadro Hareketi ve Kadrocular

(Murat MUTLU-201405002)

Özet

1923 yılında Rusya’dan Türkiye’ye dönüş yapan Şevket Süreyya Aydemir’in öncülüğünde ki

bir grup aydın tarafından kurulan, 1929 Dünya Ekonomik Buhran ile yaşanan ekonomik

durumun fırsatı ile yeni kurulan Cumhuriyet’in gerçekleştirmeye çalıştığı inkılapları

tamamlamak ve yaşanan Türk Devrimine yeni bir ideoloji kazandırmak isteyen bir harekettir.

Atatürk ve hükümetin desteği ile 1932 yılında Kadro Dergisiyle amaçlarını kısmi olarak

gerçekleştirmişlerdir. Hükümetin ve partinin rahatsızlıklarının artmasıyla imtiyaz sahibinin

yurtdışına tayin edilmesiyle dergi yayın hayatına son vermiş ve hareket resmi olmayan

yollardan fikirlerini aktarma çabasına devam etmiştir. 1960 Yön Dergisi ile birlikte fikirlerini

yaşatmaya devam etmişlerdir.

Giriş

Cumhuriyet, bağımsızlık savaşını kazanan devrimci bir kadronun çabasıyla gerçekleşmişti.

Halkın çoğu ulusal egemenlik düşüncesi hakkında herhangi bir şey bilmemekte ancak birçok

aydın bu düşünceye vakıftı. Cumhuriyet dönemindeki aydınlar devrime ve değişime

inanmakta, çabalamakta ve halkı eğitmek için ellerinden geleni yapmaktadır.

Siyasi ve sosyal alanı belirlemede yine en etkili olan merkez siyasi/askeri yapıydı. Atatürk

bazı aydınlarla birlikte hareket ederek halkın bilinçlendirilmesi amacıyla bazı dönemlerde

gazete, dergi vb. yayınların önünü açmıştır. Bazı Cumhuriyet devriminin topluma

benimsetilmesinde çaba harcayan bazı aydınların daha rahat, daha işlevsel çalışmaları ve

önlerinin açılması maksadıyla milletvekili yapılmışlardır. Türk Ocakları’nın kapatılması ve

sonrasında açılan Halkevleri Kemalizm’in halka yayılmasında öncü olmuştur. Halkevi

tarafından 1933 yılında Ülkü Dergisi çıkartılmış ve 350’ye yakın yazar kendi görüşlerini

kaleme almıştır.

1
Kadrocular içerisinde; Şevket Süreyya AYDEMİR, Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU,

Burhan Asaf BELGE, Vedat Nedim TÖR, İsmail Hüsrev TÖKİN isimleri vardır ve ortak

noktaları bürokratik sınıftan olmalarıdır. Kadro’nun görevi siyasi inkılâbı tamamlamak ve

inşa edilen devrime bir ideoloji getirmektir. Kadrocuların ideolojisinin mevcut ekonominin

kapitalizmin iradesine bırakılmaması ve devlet tarafından kontrol altında olması gerektiğidir.

Kadroculardan rahatsızlık duyan CHF derginin imtiyaz sahibi olan Yakup Kadri

KARAOSMANOĞLU’nu Arnavutluk-Tiran’a atamış ve kadro dergisi kendi isteğiyle 1934’te

yayından kaldırılmıştır. 1934 yılında ise kendilerine cumhuriyetçi muhafazakar diyen aydınlar

tarafından Yeni Adam dergisi çıkartılmıştır. (Altınkaş, 2011:115)

Kadro Dergisi

Kadro dergisi devlet teşviki ile Ocak 1932’de Marksist Sosyalist gelenekten gelen bir grup

aydın olan Şevket Süreyya, Yakup Kadri, Burhan Asaf, İsmail Hüsrev, Vedat Nedim

tarafından çıkartılmıştır. Hükümet bu sayede devrim ilkelerinin anlatılmasında ve

benimsetilmesinde ihtiyaç duyduğu yayına kavuşmuştur. Kadrocular halk içerisinde sınıf

ayrımcılığının kaldırılmasının bağımsızlık ve devletçiliğe dayalı milli bir teorisi ile

gerçekleşeceğini belirtmişlerdir.

Kadro CHF üzerinde etkili olmuş ve bazı düşünceleri CHF programında yer almıştır.

Kadrocular, muhalefet olmak yerine hükümete sızma yoluyla önündeki engelleri kaldırmak

adına tek partili sistemi savunmuştur.

Kadronun ekonomi yaklaşımının asıl devrimi gerçekleştiren Cumhuriyet Halk Fırkası

tarafından gerçekleştirilmesi gerektiği düşünceleri ağırlık kazanmış ve kadrocuların sol

tandanslı olmaları vb. nedenlerle derginin yayın hayatı fazla sürmedi, hükümetin desteğini

kaybetti ve yayın hayatı bitti.

Kadrocular çeşitli devlet kademelerinde görevlerini sürdürmüşler ve katkıları devam etmiştir.

Şevket Süreyya, toplumsal/siyasi bunalımdan devletin bir ideolojiye sahip olmasıyla

2
çıkılacağını savunmuş, Kadro ve Yön dergileriyle siyasi iktidarları yönlendirmek istemiştir.

Sosyalizm ve kapitalizmden farklı olarak Türkiye koşullarını dikkate alan, Türkiye’ye özgü

bir ideoloji arayışı çabasında durmuştur. Devletçilik ile devletin ekonomiğe hakim olacağını,

belli bir toplumsal sınıfın öne çıkmasının engelleyeceğini ve sınıflar arası farklılıkların

ortadan kalkacağını savunmuştur. 1930’larda benimsedikleri anlayışa 1960’larda işçi sınıfının

varlığı 1970’lerde işçi hareketi ve aydınlardan oluşan bir siyasi partinin oluşması gerekliliğini

savunmuştur. (Aydemir, 2016:25)

Kadro Hareketinin ortaya çıkış nedeni yukarıda da belirttiğim gibi yeni kurulan Cumhuriyetin

ideolojisini bir teoriye oturtarak oluşturmaktı. Hareket 1929 dünya ekonomik buhranı ile

birlikte yaşanan sıkıntının koşullarına çözüm aramıştır. Kapitalist ve sosyalist sistemin dışında

milli ve ülkeye özgü yeni bir yol aranmış ve milli iktisadi plan yapmışlardır. Ülkenin tam

bağımsız bir ekonomik yapıya kavuşabilmesinin bağımsızlık savaşının ardından ekonomik

savaşında kazanılmasıyla olabileceğini öngörmüşlerdir. (Karlı, 2015:145)

Kadronun kurucuları CHF’nın seçkinlerine yakınlardı. Bu sayede fikirlerini devlet yönetimine

entegre etmeye çalışmışlardır. Kadro yazarları uzun yıllar Türk devrim ve toplumun yapısına

ilişkin çalışmalar sunmuşlardır. Kadrocuların yarattığı etki Kemalizm ve devletin ideolojisinin

temel unsurlarına yansımıştır. (Sunar, 2004:513)

Kadro Türk devrimini teoriye dayandırarak ideolojisini oluşturmak isteyen ilk akımdır. Kadro

ile oluşan ideolojik kavramlar sol Kemalizm düşünme biçimi oluşturmuş ve bu isim 1980

sonrası iyiden iyiye kullanılmaya başlanmıştır. Söz konusu düşüncenin ilk örneği ise Kadro

Dergisidir. Kadrocular savunduğu ideolojiyi kurmak, yaymak ve benimsetmek adına

sosyalizm ile kapitalizm haricinde farklı bir yol ortaya koymuştur. (Kazancı, 2009:45)

SONUÇ

1929 Buhran meselesi sonrası genç Cumhuriyeti yönetenler iktisadi çözümler aramaktaydı,

buhrandan kayıpsız çıkan Rusya olan iyi ikili ilişkilerinde etkisiyle Türkiye bir nevi sosyalizm

3
ile etkileşim içindedir, ekonomide devletçilik ağır basmaktadır. Batı ülkelerindeki ekonomik

sıkıntılar mevcutken yeni kurulan Cumhuriyet devletçilik ilkesiyle bu sıkıntıları bir nebze de

aşmıştır.

Kendilerini Kadro Hareketi olarak tanımlayan bir grup aydın, 1930’larda başlayan devletçik

inkılabını üzerine koydukları ideolojik kavramlarla zenginleştirerek temellerini atmışlardır.

Söz konusu ideolojik kavramların geçmişi İttihatçılara kadar gitmektedir. Kadro Hareketinin

devletçilik üzerine yaptığı çalışmaların uygulandığı bu dönemde Türkiye’ye özgü ideolojik

kavramların kullanılmasındaki amaç Türk Devriminin ideolojisine biçim verilmek

istenmesidir. 1933 yılında Rusya’dan gelen bir heyetin tavsiyeleriyle ile Türkiye Birinci 5

yıllık kalkınma planı ile devletçiliği uygulamaya başlamıştır. İlk devalüasyonun yaşandığı

1946 yılında ikinci 5 yıllık sanayi planı uygulanamayınca onun yerine Kadro Dergisi yazarları

tarafından “İvedili Sanayi Planı” uygulanmıştır.

Kadro Hareketi ve yayınları tasfiye edilse de, hükümetlere yakın olmasalar da, 1932-1934

yılları arasında kısa süreli hükümet ilişkisi olsa da fikirleri, düşünceleri, ortaya koydukları

iktisadi planlar ve ideolojileri hep gündemde kalmayı başarmış ve günümüze miras olarak

kalmıştır.

KAYNAKÇA

ALTINKAŞ,E., (2011). Cumhuriyetin İlk Yıllarında Aydınlar: Kurucu İdeolojinin Seçkinleri.

Dokuz Eylül Üniversitesi CTAD, 7(14), 114-132.

KARLI,İ. (2015). Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluş Döneminde Kadro Dergisi’nin İdeolojik

Tasarımı, Kocaeli Üniversitesi Siyaset, Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi,

3(3), 139-159.

KAZANCI,M. (2009). Özgün ve Yerli Bir Hareket Olarak Kadro ve İdeolojisi. Tarih Okulu 3,

41-58.

4
SUNAR,L.(2004). Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri: Türk Devlet İdeolojisi ve Sol

Kemalizm’in Oluşumu Bağlamında Bir Analiz, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2(1),

511-526.

YÜKSEL,H., (2016). Cumhuriyet Aydını Olarak Şevket Süreyya AYDEMİR’in Düşünce

Dünyası. Ankara Üniversitesi Doktora Tezi.