Professional Documents
Culture Documents
Modyul 3 - Pagsasaling Teknikal: Pagsipat Sa Praktika at Pagpapahalaga
Modyul 3 - Pagsasaling Teknikal: Pagsipat Sa Praktika at Pagpapahalaga
MODYUL 3
Pagsasaling Teknikal: Pagsipat sa
Praktika at Pagpapahalaga
A. Panimula
B. Layunin
Ang mga sumusunod ay inaasahang makakamit ng mga mag-aaral matapos na mapag-
aralan ang modyul na ito;
1. Naiisa-isa ang mga uri ng tekstong teknikal,
2. Nabibigyang linaw ang mga usapin kaugnay sa pagsasaling teknikal,
3. Nakapagbabahagi ng sariling ideya na may kinalaman sa artikulong binasa,
4. Nakapagbibigay ng sariling konklusyon bilang pag-unawa sa artikulong pinag-aralan,
5. Nakasusulat ng ilang mga karagdagang suliranin kaugnay ng teknikal ng pagsasalin.
C. Nilalaman ng Talakayan
Panimula
Higit kailan pa man, ngayon ang panahon ng pagsasalin. Bunga ito ng
mabilisang pagbabagong ibinunsod ng industriyalisasyon nang ika-20 siglo na lalong
umigting sa paglakas ng globalisasyon ng ika-21 siglo-- isang puwersang tuluyang
nagpalobo at nagpalawak sa pangangailangan sa pagsasalin ng mga teksto at
dokumentong maituturing na may katangiang teknikal. Itinatakda ng kasalukuyang
merkado ng lipunang global ang kagyat na pagpapalitan ng mga impormasyong
kalimitang nagsisilbing batayan ng mga desisyong pangkomersiyo. At sapagkat
nabura na nga ang mga linyang heograpikal na naghahati sa mga pamayanan at
lipunan, at lipunan, biglang nagkaroon ng espasyo ang malayang palitan at talaban
ng mga wika at kultura. Ito, sa aking palagay, ang siyang dahilan kung bakit
kailangan na nating balikan upang muling pag-isipan at rebisahin ang kalimitang
pananaw sa pagsasaling teknikal.
FIL ELEKTIB 1
Isocrates
Some thoughts on the power of communication
(436-338 BC)
253] We ought, therefore, to think of the art of discourse just as we think of the
other arts, and not to form opposite judgements about similar things, nor show
ourselves intolerant toward that power which, of all the faculties which belong to the
nature of man, is the source of most of our blessings. For in the other powers which we
possess, as I have already said on a former occasion,1 we are in no respect superior to
other living creatures; nay, we are inferior to many in swiftness and in strength and in
other resources; [254] but, because there has been implanted in us the power to
persuade each other and to make clear to each other whatever we desire, not only have
we escaped the life of wild beasts, but we have come together and founded cities and
made laws and invented arts; and, generally speaking, there is no institution devised by
man which the power of speech has not helped us to establish. [255] For this it is which
has laid down laws concerning things just and unjust, and things honorable and base;
and if it were not for these ordinances we should not be able to live with one another. It
is by this also that we confute the bad and extol the good. Through this we educate the
ignorant and appraise the wise; for the power to speak well is taken as the surest index
of a sound understanding, and discourse which is true and lawful and just is the
outward image of a good and faithful soul.
Bersiyong SALIN 1
Sad to say, hindi tayo superior sa ibang living creatures, like the plants and the
animals. In fact, loser tayo because inferior nga tayo sa kanilang swiftness, strength, at
sa iba pang riches, pero dahil meron nang na-implant sa ating minds na power to
persuade at gawing clear to everybody ang kahit anong trip natin, hindi lamang tayo
naka-sweet escape sa life ng kontrabidang wild beast, nag-join forces din tayo, nag-build
ng cities, kinarir ang paggawa ng laws, at nag-invent ng sangkatutak na arts, at generally
speaking, walang institution ng people ang nabuo without the helping hands of the
power of speech.
Dahil ito ang nag-initiate ng ever reliable laws about sa mga thingy na just at
unjust, at sa iba pang mga thingy na in fairness honourable at base; at kung hindi dahil
sa mga ordinance na ito ay never tayong mabubuhay with one another. Again, dahil dito
naco-confute natin ang wrong doings at naeextol ang righteousness. Sa pamamagitan
ulit nito, ine-educate natin ang mga ignorant at ina-appraise ang mga wais na people,
dahil ang unlimited power to speak ng very good ay naging surest index of sound
understanding at discourse na true at legally accepted, at ito ay ang outward image ng
isang kinda nice at slightly faithful na soul.
Because of this faculty ever, pareho tayong nasa fight mode against sa iba about
sa matters na open ang doors sa dispute at naghahanap ng enlightenment para sa atin
about na naman sa mga thingy na unknown, para sa some na arguments na usable sa
pag-persuade ng others kapag may speech all of us in public, usage din natin kapag
dinedeliberate natin ang ating never-ending thoughts, at kung eloquent ever ang calling
natin sa mga may ―k‖ magsalita sa harap ng madlang people sage naman ang calling
natin sa mga nagde-debate skillfully sa kanilang minds ng kanilang mga burden at
confusion... ang mga ito na need ang intelligence ay hindi mari-reach kung not available
ang helping hand ng speech... sa lahat ng ating actions pati na rin sa ating thoughtful
thoughts, speech forever ang ating guide, at ginagamit ang mga wais na hindi na natin
ma-reach.
FILDLAR A55
Eje, Karen
Haw, Leni
Mardo, Princess
Yu, Jennifer
FIL ELEKTIB 1
Bersiyong SALIN 2
Wala na talaga tayong respeto sa ibang mga walang kwentang epaloids sa mundo,
shyet. Tayo‘y under sa pagiging macho at magaling at sa iba pang mga kalokohan. Pero
dahil naisiksik sa ating mga kukote na yayain ang mga iba pang epal diyan, at linawin sa
isa‘t isa ang tunay nating hangarin dito, yown! Ang lalim! Dahil dito ‗di lang tayo
nakakatakas sa pagiging bogaloids pero nakagawa din ng mga bilding at mga lecheng
batas at mga kaartehan. Pero kung pagaganahin mo nga naman talaga ang utak mo,
wala naman talagang mga institusyong dehins nakatulong ang kapangyarihan ng salita.
Dahil dito mga ‗tol merong mga nangyayari na makatarungan at yung mga sakit
lang sa ulot, pati na mga bagay na hanep at astig!; at kung hindi dahil sa mga ito dehins
nating makakayanang makasurbayb sa mundong ibabaw, dito rin matatanggal ang mga
ulol at madadagdagan pa ang mga anghel sa mundo. Dahil din dito, matuturuan natin
ang mga bogaloids, ang mga tanga na rin, maging ang mga wais katulad ni Lumen ba.
Dahil ang makapagsalitang mabuti mga brader ay makakatulong para magets ka ng mga
epal; Para na rin makayari tayo ng mga ka-anghelan na mga bagay-bagay; at yan naman
talaga ang tunay na mabuti, yown.
Sa pamamagitan nito, puwede tayong makipagbarahan sa mga bagay na kaloka at
kagulo at hanapin ang liwanag at sagot sa ating mga ka-bogaloid-an, dahil ang mga
pinagsasabi natin upang hibangin ang mga ulol na tao sa ating pagsasalita,, tayo ay
napapaisip ay nagninilay-nilay, at habang hinihikayat mo ang mga tao sa mga sinasabi
mo, tinatawag na agad na henyo ang taong kayang-kayang makipagbarahan sa mga
sakit ng ulo nila. Dehins sa mga ito ang nagagawa ng gumagamit ng kukote na hindi
gumagamit ng pananalita sa ating mga damuvs, pati na rin sa ating mga iniisip,
pagsasalita ng talaga ang tunay na ginagamit ng mga totoong may utak.
FIL ELEKTIB 1
curriculum vitae, magbukas ng dollar account, o kaya sa Paypal, at puwede ka nang
makipagsabayan sa pagsasalin. Patunay rito ang napakaraming online translation jobs
websites gaya ng: www.translatorsbase.com, www.odesk. com , www.freelancer.ph,
www.elance.com, www. proz.com, www.translatorscafe.com, at marami pang iba. Ang
malala pa, may mga pangyayaring kapag napansing marunong magsalita ng wikang
Filipino ang isang indibidwal, binibigyan na kaagad ng proyekto para sa pagsasalin.
Basta nagpi-Filipino, puwede nang magsalin. Bunsod ito ng nakagawiang paniniwala na
madali lamang ang anumang gawaing pagsasalin. Na ang pagsasalin ay simpleng
gawaing pagsasalin. Dagsa ang komersiyo subalit walang nagpapatrol. Libre nga naman
kasi ang pagsasalin lalo na kapag Google translate ang gagamitin. Bunga nito, kung
hindi lumalaganap ang ―maling salin,‖ nawawalan naman ng gana ang mahuhusay sa
pagsasaling teknikal dahil naririyan ding sila ay abusuhin, baratin, at hindi bayaran ng
mga nagpapasalin. Narito rin ang kalimitang tanong na kinakaharap ng mga nagsasalin
at nagpapasalin: Paano ang presyuhan sa salin? Batay ba sa bilang ng pahina? Bigat ng
paksa ng materyal na isasalin? Batay ba sa bilang ng salita? sa timeframe ng sabmisyon?
profayl ng magsasalin? Badyet ng nagpapasalin? Digri ng pamilyaridad ng nagsasalin sa
nagpapasalin? Ilan lamang ang mga katanungang ito na kaugnay sa praktika ng salin na
hindi pa rin natutugunan magpahanggang ngayon. Ito ang ugat kung bakit kahit pa
sintanda ng sibilisasyon ang pagsasalin, hindi pa rin ito napo-professionalize kahit man
lamang sa bansa. Dahil kadalasan ding itinuturing ang pagsasaling teknikal bilang isang
mekanikal na gawain, marami talaga ang umaasa na lamang sa mga translation
softwares na nabanggit kanina. Para sa marami, kayang-kaya ng MT na makapagsalin sa
Filipino ng mga tekstong teknikal. Sa totoo lamang po, sa halos sampung taon ng
pakikipag-ugnayan ko bilang isa sa konsultant at kabahagi ng mga riserts kaugnay ng
MT Development ng CCS-NLP Dept ng DLSU, halos duguin na ako sa pagsasalin,
pagwawasto ng mga salin, paghahagilap ng mga materyal na isasalin, pag-unawa sa mga
suliranin ng mga dinedebelop na softwares sa pagsasalin, at marami pang nakababaliw
na pakikipagsapalaran makatulong lamang sa pag-unlad ng MT sa Pilipinas, baha-
bahagya pa lang din ang nagiging pag-evolve nito. Mula sa Tagging ng mga teksto
hanggang sa pagbabantay ng QA (Quality Assessment) ng salin ng mahigit 500, 000
salita upang magsilbing korpus ng software na aayon sa itinakdang pamantayan ng
National University of Singapore na katuwang ng Pamantasan para sa pagsasagawa ng
proyekto, at hanggang sa mahikayat ang dalawang departamento – ang Filipino at
Natural Language Processing na maging totoong ―partners‖ o magkatuwang sa
adhikaing ito, maituturing kong totoong mabagal ang pagsulong ng MT. Oo, pero
patuloy ito at masigasig na nakikilahok ang mga naturang technical experts at language
experts. Totoong hanggang sa kasalukuyan ay wala pa tayong maituturing na matino at
marangal na MT sa Filipino kung kaya‘t marami ang nagsusulong lalo na mula sa larang
ng MT o Machine Translation na makalinang ng mga naturang kagamitan sa pagsasalin
na inaasahang makatutulong nang malaki sa lalong pagpapaunlad ng negosyo ng
pagsasalin – teknikal man o pampanitikan. Bakit ko ibinabahagi sa inyo ang karanasan
kong ito? Simple. Sapagkat, kagaya ng nabanggit na, kailangang matutuhan nating
lumihis sa tradisyonal o kombensiyonal na pananaw na ang pagsasaling teknikal ay
kinakailangan ding nakabatay sa mga tekstong teknikal na isinulat ng mga isteryotipo
ng mga ekspertong teknikal. Tanggapin man natin kasi o hindi, malay man tayo o hindi,
nakaapekto sa ―magiging paraan ng pagsasalin natin ng tekstong teknikal‖ ang ganitong
isteryotipong pagtanaw.
Sa katunayan, hindi lamang nakapaloob sa iisang uri lamang ng genre ang mga
tekstong teknikal; kung tutuusin, dahil iba‘t iba ang genre na ginagamitan ng mga
wikang teknikal, hindi maikakaila na iba‘t iba rin ang mga uri ng tekstong teknikal.
Ayon pa nga kay Zethsen (2001), ―Kinakailangang maging malay ang isang tagasalin sa
realidad na kung tutuusin, wala naman talagang maituturing na tekstong teknikal dahil
hindi naman ito isang genre; sa halip, ang mayroon lamang ay iba‘t ibang uri ng mga
tekstong gumagamit ng teknikal na lengguwaheng, at mga tekstong nag-uugat sa iba‘t
ibang disiplina.‖
Narito ang ilang kalimitang halimbawa ng mga alam na nating tekstong teknikal:
(1) mga teksbuk, (2) gabay at/o manwal, (3) encyclopedia, (4) mga artikulong syentipiko
at akademiko, (5) mga patakaran o pamamaraan, (6) at iba pa. Narito naman ang iba‘t
FIL ELEKTIB 1
iba pang uri ng mga materyal na maituturing ding may katangiang teknikal: (1) mga
dokumentong legal, (2) technical reports, (3) brochures, (4) mga liham, (5) mga
katitikan ng pulong, (6) mga taunang ulat/ annual reports, (7) manuskrito ng mga
talumpati at panayam, (8) survey forms, at iba pa. Pansinin na higit na malawak ang
saklaw ng mga tekstong nabanggit sa ikalawang batch ng mga uri ng materyal na
kalimitang isinasalin. Marapat din sigurong sabihing mayroon din itong posibilidad na
magkaroon ng katangiang interdisiplinari at multidisiplinari. Nangangahulugan kung
gayon na hindi na lamang kung gaano katumpak ang naging salin ng mga termino, o
kung gaano kawasto ang mga mensahe at impormasyong isinalin, o kung napanatili ba
ang estilo ng orihinal na teksto sa salin ang dapat maging konsiderasyon sa pagsasalin.
Bagama‘t kadalasang tinutukoy ang mga tekstong teknikal batay sa mga espesyalisadong
termino o ―register‖ na taglay nito, at sa katangian ng estrukturang gramatikal ng
materyal gaya ng: (1) laging nasa ikatlong panauhan, (2) mahahaba at komplikado ang
mga pangungusap, (3) mahihirap ang mga salitang ginagamit at/o malalim ang mga
konseptong tinatalakay, at (4) kalimitang gumagamit ng mga di-karaniwang anyo ng
pangungusap, hindi maikakaila na higit pa sa mga nabanggit ang katangian ng
inaasahang produksiyon ng mga tekstong teknikal. Pansinin ang halimbawa ng isang
abstrak ng isang artikulong isinabmit para sa publikasyong MALAY ng DLSU:
FIL ELEKTIB 1
pagraranggo ay malapit na - na may mataas na trigram
nauugnay . Ito ay tumutugma ranking ay magkakalapit na
sa kung ano ang naiulat sa sa wika. Pinatutunayan na rin ito
panitikan. Trigram ng mga nasusulat sa mga
pagraranggo ay maaaring sanggunian. Maaaring gamitin
magamit upang masukat kung ang metrong ito upang
aling mga wika Philippine sukatin ang pagkakalapitlapit
malapit na - kaugnayan. ng mga wika sa Pilipinas.
Sa mga bersiyong inilahad, tiyak na mas pipiliin ang bersiyong salin para sa
publikasyon. Ano ang mga naging pangunahing konsiderasyon sa isinagawang
pagsasalin?
1. Pragmatiks ng salin
2. Konteksto ng salin
FIL ELEKTIB 1
ikonsider ang mga teknikal na salita o rehistrong panlarangan sapagkat dapat ding
isaisip na ang mismong pag-aaral ay may pinanggagalingang disiplina at may
itinakdang pamantayan ang publikasyong piniling mamahagi ng bunga ng pananaliksik.
Ayon kay Burton Raffel: ―Walang perpektong salin.‖ Lahat ng salin ay pawang
mga aproksimasyon lamang. Dahil walang perpektong estandard na maaaring gamiting
batayan para sa ebalwasyon ng salin, wala ring halaga kung gayon ang pakikipagtalo
kung tama ba o mali ang naging salin dahil ang bawat pagturing sa anumang produkto
ng salin ay laging kabuhol ng kultura ng orihinal na teksto na kailangang i-negotiate sa
kultura ng salin. Kung gayon, ano ang dapat na maging batayan sa pagtukoy ng
kaangkupan, o kawastuan, at kabuluhan ng isang salin? Simple. Kung ang isasalin ay
isang panalangin, marapat lamang na ito‘y maging isang panalangin. Kung ang isasalin
ay isang artikulong pangmeditasyon, kinakailangang ang artikulo ay makatulong sa
pagsasagawa ng meditasyon ng babasa. Kung ang isasalin naman ay isang dula,
kinakailangang ang salin ay maitanghal bilang isang dula. at kung ang isasalin ay isang
tekstong teknikal, kailangan itong makatugon sa ―utilitarian function‖ o halagang
pangkapakinabangan nito. Sa ganitong pagtanaw, inaasahang maiiwasan natin ang
paghahanap ng ―mali‖ sa salin o ang tinatawag na ―gotcha criticism‖ kung tatanggapin
natin ang realidad na sa totoo lamang, wala naman talagang perpektong akda. Tandaan
natin na ang isang tagasalin, bago magsalin ay isa munang mambabasa. Ang
produksiyon ng salin sa kabilang banda ay laging nasa kontrol ng kokunsumo nito o
kung sa lengguwaheng ng pagsasalin, ang mga target na mambabasa. Aalalahanin
nating muli ang mga katanungang nakaugat sa teorya ng motibo ng kapakinabangan.
May magbabasa ba ng salin? Ano ang preferens ng mambabasa? Kung tutugma ang
preferens ng mambabasa sa matayog na layunin ng tagasalin, at kung susuportahan siya
ng maglalathala ng salin, masasabi nating tagumpay ang gawaing pagsasalin. Subalit
ang realidad, hindi palaging ganito. Kailangang bigyan ng konsiderasyon ang bilang ng
FIL ELEKTIB 1
pahina, ang panahon ng paglalathala, at ang madalas, ang target na mamimili. Sa
maikling salita: ―May bibili ba ng libro? May kikitain ba ang publisher?‖
(Mula sa orihinal na artikulo ni Raquel Sison Buban
“Ang Pagsasaling Teknikal: Pagsipat saPraktika at Pagpapahalaga /
Technical Translation: Revisiting the Practice and Essentials”Pamantasang De La Salle, January 2014)
D. Mga Katanungan
(Pagbibigay Kongklusyon)
Panuto:
Ang mga sumusunod ay mga katanungang magsisilbing susi sa pagpapatalas ng
isipan ng mga mag-aaral sa malalim na pang-unawa sa binasang artikulo. Ibabahagi ito
ng guro sa mga mag-aaral sa online na pagtalakay ng aralin.
E. Pagtataya
Panuto:
Mula sa mga kasagutang ibinigay ng mga mag-aaral sa ikatlong bilang ng mga
katanungan na makikita sa itaas, sila ay bubuo ng mga mungkahing solusyon kung
paano kakaharapin ang mga suliraning ito sa pagsasaling teknikal.
Makikita sa ibaba ang ―table‖ na gabay upang maisagawa ang pagtataya na ito.
KabuuhangPagpapaliwanag:
___________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
____________________________________________________________
FIL ELEKTIB 1