ΓΡΑΠΤΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΠΕΡΙΟ∆ΟΥ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2019 ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ

«∆ΑΚΤΥΛΙΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΤΥΠΑ»

Ηµεροµηνία : 20-09-2019
ΕΝ∆ΕΙΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ

1. ∆ίνεται η απεικόνιση f : Z3 → Z2 µε f (x, y, z) = (6x − 3y + 3z, 7x − y + 2z), για κάθε

x, y, z ∈ Z.
α) Αν A είναι

ο πίνακας της f ως προς τις συνήθεις ϐάσεις ê = e1 = (1, 0, 0), e2 = (0, 1, 0), e3 =
0 0 0


= (0, 0, 1) και ê = e1 = (1, 0), e2 = (0, 1) των Z3 και Z2 , να ϐρείτε την κανονική µορφή
2
.
Smith του A και να αποδείξετε ότι Z Imf ∼ = Z3 .
ϐ) Να ϐρείτε ϐάσεις των Kerf και Imf , αποτελούµενες από συγκεκριµένα διανύσµατα των Z3
και Z2 αντίστοιχα.
ΛΥΣΗ: α) f (e1 ) = (6, 7) = 6e01 + 7e02 , f (e2 ) = (−3, −1) = −3e01 − e02 καιf (e3 ) = (3,
 2) =
6 −3 3
= 3e01 + 2e02 . Εποµένως ο πίνακας της f ως προς τις ϐάσεις ê, ê0 είναι ο A = .
   7
 −1 2
6 −3 3 Γ2 →Γ2 −Γ1 6 −3 3 Γ1 ↔Γ2
Κάνουµε στοιχειώδεις µετασχηµατισµούς : −→ −→
    7 −1 2 1 2 −1 
1 2 −1 Γ2 →Γ2 −6Γ1 1 2 −1 Σ2 →Σ2 −2Σ1 1 0 −1 Σ3 →Σ3 +Σ1 1 0 0
−→ −→ −→
6 −3  3  0 −15 9  0 −15 9 0 −15 9
Σ2 →Σ2 +2Σ3 1 0 0 Σ3 →Σ3 −3Σ2 1 0 0
−→ −→ , η οποία είναι η µορφή Smith που αναζητούµε.
0 3 9 0 3 0
Από την παραπάνω µορφή Smith συνάγουµε ότι µια ϐάση του Kerf αποτελείται από το στοιχείο
u3 και µια ϐάση της Imf από τα στοιχεία u01 , 3u02 , όπου û = (u1 , u2 , u3 ) και û0 = (u01 , u02 ) οι νέες
ϐάσεις των Z3 και Z2 αντίστοιχα,
 οι οποίες
 προέκυψαν από τουςστοιχειώδεις
 µετασχηµατισµούς.
  
1 −2 0 1 0 1 1 0 0 1 0 0 1 0 1
΄Εχουµε : (1Z3 | û, ê) = 0 1 0 0 1 0 0 1 0 0 1 −3 = 0 1 −3
 0 0 1  0 0 1 0 2 1  0 0 1 0 2 5
1 0 0 1 1 0 −1 1
και (1Z2 | ê0 , û0 ) = = . Εποµένως (1Z2 | û0 , ê0 ) =
−6 1 1 0 −1 1 7 −6
 −1  
0 0 −1 −1 1 6 1
= (1Z2 | ê , û ) = = . Συνεπώς µια ϐάση του Kerf αποτελείται από το
7 −6 7 1
στοιχείο u3 = (1, −3, 5) και µια ϐάση της Imf από τα στοιχεία u01 = (6, 7) και 3u02 = (3, 3). 

2. α) Στον δακτύλιο Z[i] των ακεραίων του Gauss να αναλύσετε το στοιχείο 119 − 49i σε γινόµενο
2 2
ανάγωγων
παραγόντων. Υπόδειξη : Αναλύστε πρώτα στο Z το N (119 − 49i) = 119 + 49 =
= 16562 .
ϐ) ∆είξτε ότι αν ο ακέραιος n δεν είναι τέλειο τετράγωνο ακεραίου, τότε το 2 δεν είναι πρώτο στον
√ √
δακτύλιο Z[ n] = {α + β n | α, β ∈ Z}.
ΛΥΣΗ: α) Παρατηρούµε ότι N (119 − 49i) = 16562 = 2 · 72 · 132 . Επειδή 7 ≡ 3 mod 4,
το 7 είναι πρώτο στοιχείο στον Z[i] και N (7) = 72 . Εποµένως το 7 διαιρεί το 119 − 49i και
119 − 49i
= 17−7i. Το 13 = 22 +32 = (2+3i)(2−3i) είναι ισοϋπόλοιπο µε το 1 modulo 4. ΄Αρα το
7
17−7i διαιρείται στον Z[i] µε το (2+3i)2 ή µε το (2−3i)2 ή µε το 13 = (2+3i)(2−3i). Το τελευταίο
17 − 7i 1 − 5i
προφανώς δεν συµβαίνει. Εύκολα υπολογίζουµε ότι = 1 − 5i και = −(1 + i) που
2 + 3i 2 + 3i
είναι πρώτο στον Z[i] και N (−1 − i) = 2. Εποµένως 119 − 49i = (−1 − i) · 7 · (2 + 3i)2 .
√ √ √ √
ϐ) Προφανώς 2 | n(n − 1) = n2 − n = n2 − ( n)2 = (n + n)(n − n). Αν 2 | n ± n, τότε

1
 √ √ √
ϑα υπήρχαν α, β ∈ Z τέτοιοι, ώστε n ± n = 2(α + β n) = 2α + 2β n ⇒ 2β = 1 ⇒ 2 | 1,
άτοπο. 

3. α) Αποδείξτε ότι ο συνοδός πίνακας ενός πολυωνύµου f (x) = xn + αn−1 xn−1 + · · · + α1 x + α0 ,

όπου τα αi ανήκουν σ΄ ένα σώµα K , έχει ως χαρακτηριστικό και ελάχιστο πολυώνυµο το f (x).
ϐ) Να αποδείξετε ότι κάθε πίνακας A ∈ K n×n , όπου K σώµα, είναι όµοιος µε τον ανάστροφό
του.  
0 0 · · · 0 −α0
1 0 · · · 0 −α1 
 
0 1 · · · 0 −α2 
ΛΥΣΗ: α) ΄Εστω A =   ο συνοδός πίνακας του f (x). Ο A επάγεται µια
 .. .. . . .. .. 
. . . . . 
0 0 · · · 1 −αn−1
γραµµική απεικόνιση g : K n → K n ως προς τη συνήθη ϐάση ê = (e1 , e2 , . . . , en ) του K n .
Παρατηρούµε ότι g(ei ) = ei+1 , για κάθε i = 1, 2, . . . , n − 1 και g(en ) = −α0 e1 − α1 e2 − · · · −
−αn−1 en , δηλαδή g n (e1 ) + αn−1 g n−1 (e1 ) + · · · + α1 g(e1 ) + α0 1K n (e1 ) = 0 ⇔ f (g)(e1 ) = 0.
Εποµένως για 1 ≤ i ≤ n έχουµε f (g)(ei ) = f (g)g i−1 (e1 ) = g i−1 f (g)(e
1 ) = 0. ΄Αρα f (g) = 0.
Εποµένως το ελάχιστο πολυώνυµο min(x) της g άρα και του πίνακα A διαιρεί το f (x). ΄Εστω
deg min(x)
< n, και min(x) = xk + bk−1 xk−1 + · · · + b1 x + b0 το min(x) είναι µονικό και
1 ≤ k < n . Τότε min(g)(e1 ) = 0, δηλαδή ek+1 = −b0 e1 − b1 e2 − · · · − bk−1 ek , άτοπο γιατί τα
e1 , e2 , . . . , ek+1 είναι γραµµικώς ανεξάρτητα. Αφού τα min(x), f (x) είναι µονικά, έχουν τον ίδιο
ϐαθµό και min(x) | f (x), έπεται ότι min(x) = f (x)
. Για τον ίδιο λόγο min(x) = ch(x), όπου
ch(x) το χαρακτηριστικό πολυώνυµο της g ή του A . Τελικώς min(x) = ch(x) = f (x).
ϐ) Επειδή Jt (xIn − A) = Jt ((xIn − A)T ) = Jt (xIn − AT ), όπου Jt (C) ο µέγιστος κοινός διαι-
ϱέτης των ελασσόνων t × t υποοριζουσών
του C ή αλλιώς το ιδεώδες που παράγεται από τις
ελάσσονες t × t υποορίζουσες του C και ισούται µε το γινόµενο των t πρώτων αναλλοίωτων
παραγόντων αυτού, έπεται ότι οι πίνακες xIn − A και xIn − AT έχουν τους ίδιους αναλλοίωτους
παράγοντες και εποµένως και οι πίνακες A και AT έχουν τους ίδιους αναλλοίωτους
παράγοντες
µη µοναδιαίους αναλλοίωτους παράγοντες των xIn − A και xIn − AT αντίστοιχα . Επειδή οι
αναλλοίωτοι παράγοντες καθορίζουν και τη ϱητή κανονική µορφή ενός πίνακα, οι A και AT ϑα
έχουν την ίδια ϱητή κανονική µορφή. Επειδή κάθε πίνακας είναι όµοιος µε τη ϱητή κανονική
µορφή του, οι πίνακες A και AT είναι και µεταξύ τους όµοιοι.
Μια άµεση απόδειξη υπάρχει στις σελίδες 103-104 των σηµειώσεών µου. 

4. α) ΄Εστω f : M → F επιµορφισµός R-προτύπων, όπου M πεπερασµένα παραγόµενο και F

ελεύθερο ϐαθµού k . Τότε M ∼ = Kerf ⊕ F 0 , όπου F 0 υποπρότυπο του M , ισόµορφο προς το F .
ϐ) ΄Εστω R ένας µη τετριµµένος µοναδιαίος µεταθετικός δακτύλιος. ∆είξτε ότι R είναι περιοχή
κυρίων ιδεωδών αν και µόνον αν κάθε ιδεώδες του είναι ελεύθερο R-πρότυπο. Υπόδειξη για το
ικανό : Αν κάθε ιδεώδες του είναι ελεύθερο, ϑεωρείστε ένα ιδεώδες αυτού I µε rankI ≥ 2. ΄Εστω

ϐάσης του I . Φτιάξτε µία σχέση στο ελεύθερο πρότυπο Re1 ⊕ Re2 για να
e1 , e2 δύο στοιχεία της
οδηγηθείτε σε άτοπο .
k
M

ΛΥΣΗ: α) ΄Εστω F = Rei e1 , . . . , ek ϐάση του F . Εφόσον η f είναι επί, για κάθε i = 1, . . . , k
i=1
υπάρχει xi ∈ M τέτοιο, ώστε f (xi ) = ei . ΄Εστω F 0 το υποπρότυπο του M που παράγεται από
Pk
τα x1 , . . . , xk . Το F 0 είναι ελεύθερο µε ϐάση x1 , . . . , xk . Πράγµατι, έστω i=1 riP
xi = 0, όπου
ri ∈ R για κάθε i = 1, . . . , k . Τότε 0 = f (0) = f ( i=1 ri xi ) = i=1 ri f (xi ) = ki=1 ri ei , και
Pk Pk
επειδή τα ei αποτελούν ϐάση του ελεύθερου προτύπου F , έπεται ότι r1 = · · · = rk = 0.

2
 k
M Pk Pk
΄Εστω τώρα x ∈ M . Τότε f (x) ∈ F = Rei και συνεπώς f (x) = i=1 ri ei = f( i=1 ri xi )
i=1
ri ∈ R . Θέτουµε y = ki=1 ri xi ∈ F 0 . Προφανώς x − y ∈ Kerf . ΄Αρα x = (x − y) + y ∈

P
0
∈ Kerf + F P.k Εποµένως M = Ker f + F 0 . Τώρα, το άθροισµα Pk Kerf + F P
0
είναι ευθύ. Πράγµατι,
0 k
έστω x = r x
i=1 i i ∈ Kerf ∩ F . Τότε 0 = f (x) = f ( r x
i=1 i i ) = i=1 ri ei και συνεπώς
x∈Kerf
r1 = · · · = rk = 0. ΄Αρα x = ki=1 ri xi = 0.
P
Σχόλιο : Η υπόθεση ότι το M είναι πεπερασµένα παραγόµενο δεν χρειάζεται.
ϐ) ΄Εστω ότι κάθε ιδεώδες του R είναι ελεύθερο R-πρότυπο. Πρώτα ϑα αποδείξουµε ότι ο R είναι
ακέραια περιοχή. ΄Εστω α ∈ R \ {0}. Θεωρούµε τον µηδενιστή AnnR (α), ο οποίος είναι ιδεώδες
του R, άρα ελεύθερο R-πρότυπο. Υποθέτουµε ότι AnnR (α) 6= {0}. Τότε ο AnnR (α) έχει µια
ϐάση και έστω e ένα στοιχείο της ϐάσης αυτής. Τότε το Re είναι ελεύθερο R-πρότυπο µε ϐάση
το e. Επειδή e ∈ AnnR (α), ϑα πρέπει αe = 0 και επειδή το Re είναι ελεύθερο µε ϐάση το e,
έπεται ότι α = 0, άτοπο.
΄Εστω τώρα I ένα ιδεώδες του R. Αν I = {0} = R · 0 κύριο ιδεώδες. ΄Εστω I 6= {0}. Τότε το I
είναι ελεύθερο R-πρότυπο µε κάποια ϐάση. Αν rankI > 1, τότε υπάρχουν δύο στοιχεία e1 , e2
της ϐάσης αυτού. Προφανώς e2 e1 + (−e1 )e2 = 0 και άρα, επειδή το Re1 ⊕ Re2 είναι ελεύθερο
µε ϐάση {e1 , e2 }, έπεται ότι e2 = −e1 = 0, δηλαδή e1 = e2 = 0, άτοπο.
Αντιστρόφως, σε µια περιοχή κυρίων ιδεωδών R το µηδενικό ιδεώδες είναι ελεύθερο µε ϐάση το
∅ και κάθε άλλο ιδεώδες αυτής είναι της µορφής Re, όπου e 6= 0. Επειδή η R είναι ακέραια
περιοχή, κάθε σχέση της µορφής re = 0 συνεπάγεται ότι r = 0 και εποµένως το ιδεώδες Re
είναι ελεύθερο ϐαθµού 1 µε ϐάση {e}. 
5. α) ΄Εστω V ένας πραγµατικός διανυσµατικός χώρος µε dimR V = 7 και f ∈ EndR V . Αν
το ελάχιστο πολυώνυµο του f είναι το (x + 2)2 (x − 1)2 , να ϐρεθούν οι πιθανοί αναλλοίωτοι

παράγοντες και οι πιθανές µορφές Jordan του πίνακά του ως προς κατάλληλη ϐάση του V .
ϐ) ∆είξτε ότι δεν υπάρχει A ∈ Q3×3 τέτοιος, ώστε A8 = I και A4 6= I .
ΛΥΣΗ: α) Πιθανοί αναλλοίωτοι παράγοντες :
1) x + 2, x + 2, x + 2, (x + 2)2 (x − 1)2 2) x + 2, (x + 2)2 , (x + 2)2 (x − 1)2
2 2
3) x − 1, x − 1, x − 1, (x + 2) (x − 1) 4) x − 1, (x − 1)2 , (x + 2)2 (x − 1)2
5) x + 2, (x + 2)(x − 1), (x + 2)2 (x − 1)2 6) x − 1, (x + 2)(x − 1), (x + 2)2 (x − 1)2
7) (x + 2)2 (x − 1), (x + 2)2 (x − 1)2 8) (x + 2)(x − 1)2 , (x + 2)2 (x − 1)2 .
Πιθανές µορφές Jordan:

−2 −2
   
0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

 0 −2 0 0 0 0 0 


 0 −2 0 0 0 0 0 


 0 0 −2 0 0 0 0 


 0 1 −2 0 0 0 0 

1)
 0 0 0 −2 0 0 0 
 2) 
 0 0 0 −2 0 0 0 


 0 0 0 1 −2 0 0 


 0 0 0 1 −2 0 0 

 0 0 0 0 0 1 0   0 0 0 0 0 1 0 
0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 1
   
1 0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0

 0 1 0 0 0 0 0 


 0 1 0 0 0 0 0 

 0 0 1 0 0 0 0 


 0 1 1 0 0 0 0 
3) 
 0 0 0 1 0 0 0 
 4) 
 0 0 0 1 0 0 0 

 0 0 0 1 1 0 0 


 0 0 0 1 1 0 0 
 0 0 0 0 0 −2 0   0 0 0 0 0 −2 0 
0 0 0 0 0 1 −2 0 0 0 0 0 1 −2

3
 −2
   
0 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0

 0 −2 0 0 0 0 0 

 0 1
 0 0 0 0 0 


 0 0 −2 0 0 0 0 

 0 0
 1 0 0 0 0 

5)
 0 0 1 −2 0 0 0 
  0 0
6) 1 1 0 0 0 


 0 0 0 0 1 0 0 

 0 0
 0 0 −2 0 0 

 0 0 0 0 0 1 0   0 0 0 0 0 −2 0 
0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 1 −2
−2
   
1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0

 0 1 0 0 0 0 0 

 0
 −2 0 0 0 0 0 


 0 1 1 0 0 0 0 

 0
 1 −2 0 0 0 0 

7) 
 0 0 0 −2 0 0 0 
  0
8)  0 0 1 0 0 0 


 0 0 0 1 −2 0 0 

 0
 0 0 1 1 0 0 

 0 0 0 0 0 −2 0   0 0 0 0 0 1 0 
0 0 0 0 0 1 −2 0 0 0 0 0 1 1
ϐ) Ο A µηδενίζει το πολυώνυµο x8 − 1 = (x4 − 1)(x4 + 1) = (x + 1)(x − 1)(x2 + 1)(x4 + 1), άρα το
ελάχιστο πολυώνυµό του διαιρεί το x8 − 1 και έχει τους ίδιους ανάγωγους παράγοντες µε το χα-
ϱακτηριστικό, το οποίο είναι 3ου ϐαθµού. Τώρα, τα πολυώνυµα x + 1, x − 1, x2 + 1 είναι ανάγωγα
√
2 √
√

επί του R, άρα και επί του Q. Το x4 +1 = (x2 +1)− 2 x = x2 + 2 x+1 x2 − 2 x+1 δεν
είναι ανάγωγο επί του R. Θα αποδείξουµε ότι είναι ανάγωγο επί του Q. Προφανώς δεν έχει πρω-
τοβάθµιο παράγοντα στο Q[x] γιατί δεν έχει ϱητή, αλλά ούτε και πραγµατική ϱίζα. Υποθέτουµε
ότι το x4 + 1 είναι γινόµενο δύο δευτεροβαθµίων πολυωνύµων από το Q[x], τα οποία, επειδή
το x4 + 1 είναι µονικό, µπορούµε να υποθέσουµε ότι είναι µονικά. ΄Εστω x2 + αx + β ∈ Q[x]
ο ένας από τους δύο παράγοντες. ΄Οπως προαναφέραµε, το x2 + αx + β δεν έχει πρωτοβάθµιο
2
παράγοντα στο Q[x], ούτε και √ στο R[x]

. 2Εποµένως
√ το
x + αx + β 2ϑα είναι ανάγωγο στο
√ R[x].
Επειδή x + αx + β | x + 2 x + 1 x − 2 x + 1 , ϑα έχουµε x + αx + β = x2 + 2 x + 1
2 2
√
ή x2 √+ αx + β = x2 − 2 x + 1. Και στις δύο περιπτώσεις καταλήγουµε σε άτοπο, γιατί
x2 ± 2 x + 1 ∈ / Q[x].
Εφόσον και οι τέσσερις παράγοντες x + 1, x − 1, x2 + 1 και x4 + 1 είναι ανάγωγοι επί του Q και το
χαρακτηριστικό πολυώνυµο είναι 3ου ϐαθµού, το ελάχιστο ϑα είναι ϐαθµού µικρότερου ή ίσου
του 3 και ϑα έχει ανάγωγους παράγοντες κάποιους από τους x+1, x−1, x2 +1 και µάλιστα στην
8 4
1η δύναµη, γιατί σ᾿ αυτήν εµφανίζεται

στο πολλαπλάσιό του x − 1. Το x + 1 αποκλείεται γιατί
είναι ϐαθµού µεγαλύτερου του 3 . Εποµένως το ελάχιστο πολυώνυµο ϑα διαιρεί το γινόµενο
(x + 1)(x − 1)(x2 + 1) = x4 − 1 και συνεπώς A4 = I3 , άτοπο.