8

SINIR TABAKA AKIŞLARI

8.1 Giriş
Yüzeye yakın yüksek hız gradyanlarının (du/dy) ve dolayısıyla
sürtünme kuvvetlerinin hakim olduğu bölgeler sınır tabaka olarak adlan-
dırılırken, bunun dışındaki düşük hız gradyanlarının olduğu ve sürtünme
kuvvetlerinin etkisinin önemli olmadığı bölgeler ise Bölüm 3’te açıklan-
dığı üzere potansiyel akış ya da ideal akış olarak bilinmektedir. Düz yü-
zey üzerinde sınır tabaka kalınlığının viskoziteyle arttığı ve Reynolds sa-
yısıyla azaldığı rahatlıkla söylenebilir.
Düz bir yüzey üzerindeki akışta, başlangıçta sürtünme kuvvetleri
çok az olduğundan burada akış sürtünmesiz olarak düşünülebilir. Akış
boyunca, Şekil 8.1’de görüleceği üzere, sürtünme kuvvetlerinin etkisini
göstermesiyle sınır tabaka da gelişmeye başlar. Düz bir yüzeyde başlan-
gıçta laminer olan akış, sınır tabaka kalınlığının artmasıyla önce kararsız
(unstable) sonra da türbülanslı akışa dönüşür. Akışın türbülanslı olduğu
durumda dahi, yüzeye yakın çok ince bir tabaka içinde laminer akış görü-
lür ki bu bölgeye laminer alt tabaka adı verilir. Sınır tabakayı tanımla-
mada, sınır tabaka kalınlığının (u hızının y doğrultusunda 0.99U değerine
 Sınır Tabaka Akışları 425

ulaştığı mesafe) yanında, yer değişimi (displacement) kalınlığı (*) ve

momentum kalınlığı () kullanılır.
U U
x x
h u=u(y) 
x x x
y Fs(x)
x
x x
x Şekil 8.1 Sınır tabaka gelişimi
Şekil 8.2’de gösterilen yüzeyde sınır tabaka içinde süreklilik
denkleminin yazılmasıyla yer değişimi bulunabilir. 1 ve 2 kesitlerinde bi-
rim genişlikteki debi ( q ) için süreklilik denkleminden
  


0

q  udy  Udy  Udy  U *
 *

0
(8.1)

Eşt. (8.1)’den

u
*   ( 1  )dy (8.2)
0
U
yer değişimi kalınlığı bulunur.
U U
x x
u=u(y)
y x x *
x 1 2
x x
x xgerçek akış sürtünmesiz
x akış
x x
Şekil 8.2 Yer değişimi kalınlığı

Lineer momentum denkleminin, Şekil 8.3’de gösterildiği gibi 1

bölgesindeki  kalınlığındaki U uniform hızı ile 2 bölgesindeki sınır
tabaka kalınlığındaki hız farkının (U-u) dikkate alınarak yazılmasıyla
426 Akışkanlar Mekaniği

momentum kalınlığı bulunabilir. 1 ve 2 arasında sürekli sıkıştırılamaz bir

akış için lineer momentum denklemi,
U U
x x

y  2
 ( U  u( y ))dy
x 1 0

x x
x x x
Şekil 8.3 Momentum kalınlığı
 

 U dy   (U  u ) udy
2
(8.3)
0 0

buradan momentum kalınlığı,


U    (U  u ) udy
2
(8.4)
0

u u
  ( 1  )dy (8.5)
0
U U
elde edilir. Aynı şekilde sıfır basınç gradyanında, Şekil 8.1’de gösterilen,
1 ve 2 arasındaki gelişen bölgede birim genişlik için süreklilik ve lineer
momentum denklemlerinin yazılmasıyla yüzeydeki sürtünme kuvveti de
bulunabilir. 1-2 arasında süreklilik denklemi
h   
1
0 U dy  0 udy   Uh  0 udy  h 
U 0
udy (8.6)

Lineer momentum denkleminden

 h 


0

 Fs ( x )  u 2 dy  U 2 dy  Fs ( x )  U 2 h  u 2 dy
0

0
(8.7)

Eşt. (8.6)’daki h değeri Eşt. (8.7)’de yerine konursa,

  
U 2
Fs ( x )   udy   u 
dy   u( U  u )dy
2
(8.8)
U 0 0 0
 Sınır Tabaka Akışları 427


U 2   (U  u ) udy , Fs ( x)  U 2 (8.9)
0

bağıntısı bulunur. Yüzeydeki sürtünme kuvveti; kayma gerilmesinin x

yönünde integre edilmesiyle bulunabileceğinden,
x
dFs

Fs ( x )   ( x )dx 
0
dx


kayma gerilmesi
( x )
d 
  U   ( U  u )udy
2
(8.10)
dx x 0

şeklinde ifade edilir.

8.2 Laminer Sınır Tabaka Akışları

Burada iki boyutlu sürekli sıkıştırılmaz bir akışta süreklilik ve
momentum denklemleri sınır tabaka içinde incelenecektir.
u v
 0 (8.11)
x y
u u P  2u  2u
( u  v )    ( 2  2 ) (8.12)
x y x x y

v v P  2v  2v
( u v )   ( 2  2 ) (8.13)
x y y x y

Bu denklemler u, v ve P’ye ve sınır şartlarına bağlı olarak çözül-

melidir. Sınır tabaka içinde bu denklemler sınır şartları dikkate alınarak
incelenirse, yüzeyde y=0 için u=0 ve v=0 dir. y yönünde ise cidarda sıfır
olan hız,  mesafesinde U hızına yaklaşır. Eğer v<<u, /x<</y ise
Eşt. (8.13)’e göre P/y=0 alınabilir. Diğer bir deyişle, y-yönünde mo-
mentum denklemi ihmal edilebilir ve basınç sadece sınır tabaka boyunca
PP(x) değişir. Eşt. (8.12)’deki basınç gradyanı terimi potansiyel akış-
lardaki Bernoulli denklemi,
 P   U U  0 (8.14)
kullanılarak,
428 Akışkanlar Mekaniği

u u U  2u  2u
( u v )  U  ( 2  2 ) (8.15)
x y x x y
olarak yazılabilir. Sıfır basınç gradyanında P/x0 ve /x<</y du-
rumunda bu denklem,
u u  2u
u v  2 (8.16)
x y y
şekline indirgenir. Eşt. (8.16)’da verilen momentum denklemini çözebil-
mek için Eşt. (8.11)’deki süreklilik şartını sağlayacak Bölüm 3’te açık-
landığı üzere bir akım fonksiyonu 
 
u ,v   (8.17)
y x
tanımlanarak ve yeni
U 
y ve f  (8.18)
x U x / U
değişkenlerinin de ilave edilmesiyle bu denklem adi diferansiyel denkleme
dönüştürülmüş olur. Blasius yaklaşımı adı verilen bu çözümde  sınır
tabaka kalınlığı (x/U)1/2 ile değişmektedir. ile tanımlanan hız profili x
ve y’nin fonksiyonu olduğuna göre, u ve v hızları
   x df U df
u  U U (8.19)
y  y U d x d

 x df U  1 U df
v  U  f  (  1) (8.20)
x U d 2 Ux 2 x d

şeklinde ifade edilirler. Bu hızların türev değerleri;

u U d2 f
  (8.21)
x 2 x d 2
u U d2 f
U (8.22)
y x d 2
 2u U 2 d 3 f
 (8.23)
y 2 x d 3
 Sınır Tabaka Akışları 429

olur. Eşt. (8.21, 8.22 ve 8.23 ), Eşt. (8.16)’da yerine konursa, momen-
tum denklemi
d3 f d2 f
2  f 0 (8.24)
d 3 df 2
sınır tabaka için üçüncü dereceden, non-lineer adi diferansiyel denklemi-
ne indirgenmiş olur.

Tablo 8.1 Blasius hız profili değerleri

U df u d2 f
y f 
x d U d 2
0 0 0 0.332
0.2 0.0066 0.0664 0.3319
0.4 0.0266 0.0132 0.323
1.0 0.166 0.329 0.317
1.6 0.420 0.517 0.297
2.0 0.650 0.630 0.267
2.4 0.922 0.729 0.228
2.8 1.231 0.812 0.184
3.2 1.569 0.876 0.139
4.0 2.306 0.956 0.064
4.4 2.692 0.976 0.039
4.8 3.085 0.988 0.022
5.0 3.283 0.991 0.016
6.0 4.280 0.999 0.002
7.0 5.279 1.000 0.000

Bu denklem için sınır şartları;

u(x, 0)=v(x, 0)=0, u(x, )=U,
430 Akışkanlar Mekaniği

df df
 f ( 0 )  0 ve 1 (8.25)
d  0
d  

olarak yazılabilir.Eşt. (8.24)’ün çözümü f’in  ‘ya bağlı olarak seriye

açılmasıyla
a 2 a 2 5 a 3 8 a 4 11
f    11  375  ... (8.26)
2! 5! 8! 11!
veya nümerik yöntemlerle elde edilebilir. Burada bir sabit olan a değeri
sınır şartlarıyla elde edilebilir. Tablo 8.1’de ’ nın fonksiyonu olarak hız
dağılımı ve ona bağlı diğer değerler verilmiştir. Pek çok önemli sonuç
Tablo 8.1’den çıkarılabilir. En iyi yaklaşım =5 için u/U=0.99 olduğu-
dur. Buna göre,  sınır tabaka kalınlığı u/U=0.99’daki y değeri alınarak,
akış boyunca x’ e bağlı olarak sınır tabaka kalınlığını veren bağıntı
5 5.x
  (8.27)
U / x Re x
elde edilir. Eşt. (8.27) sınır tabaka kalınlığının x ve viskoziteyle arttığını,
U serbest yüzey hızıyla azaldığını göstermektedir. Tablo 8.1’den=0
için d2f/d2 =0.332 alınırsa, duvardaki kayma gerilmesi de Eşt. (8.22) ile
beraber
u d2 f
   U U / x  0.332U U / x (8.28)
y y 0 d 2  0

şeklinde ifade edilir. Buradan lokal sürtünme katsayısı,

 0.332 U / x 0.664

C f ,x    (8.29)
1
U 2 U / 2
2
Re x
2
olarak bulunur. Bu lokal sürtünme katsayısından hareketle L uzunluğu
için ortalama sürtünme (Cf0) ya da sürüklenme (CD) katsayısı
L
1
L 0
0.332U U / x dx
o 0.664 1 / 2 1 1 / 2
L

 1 / 2U 1 / 2 L 0
CD    x dx
U 2 / 2 U 2 / 2
 Sınır Tabaka Akışları 431

1.328
CD  (8.30)
Re L
şeklinde bulunur. Momentum kalınlığı 
2 d  x
o.332U U / x
  U  d  dx   dx
dx U 2
0 U 2
 0.664
 (8.31)
x Re x
eşitliği ile hesaplanır. Aynı şekilde, yer değişimi kalınlığı da (*) hesap-
lanabilir.
 
x x
u
 *   ( 1  )dy   (1 
df
)d  1  f (1 ) (8.32)
0
U U 0 d U
Burada 1 sınır tabaka dışındaki her hangi bir noktayı göstermektedir. u
hızının 0.99U olduğu zaman =5.0 alındığından, bu noktanın dışında
Tablo 8.1’den 1-f(1)=1.7208 alınabilir. Bu durumda yer değişimi ka-
lınlığı
1.7208
*  x (8.33)
Re x
bağıntısıyla bulunur. Buradan yer değişimi kalınlığının momentum kalın-
lığına oranı olarak bilinen boyutsuz biçim (shape) faktörü (H), düz yüzey
üzerindeki laminer akışta,
 * 1.7208
H    2.59 (8.34)
 0.664
olarak bulunur. Blasius’a göre sınır tabaka analizi, hız profilinin üçüncü
dereceden bir eğri şeklinde
u y y
 a ( )  b( ) 3 (8.35)
U  
olduğunu kabul ederek de yapılabilir. a ve b sabitleri 0y olmak üzere
sınır şartlarından (y/=0 için u/U=0, y/=1.0 için u/U=1.0, u/y=0 ve
u/y2=0), a=3/2 ve b=-1/2 olur. Bu durumda hız profili,
u 3 y 1 y
 ( )  ( )3 (8.36)
U 2  2 
432 Akışkanlar Mekaniği

şekline gelir. Bu hız profilinden yerdeğişimi (*) ve momentum kalınlık-

ları (
 
u  3 y 1 y3 
 *   ( 1  )dy   1  (  )dy  0.375 (8.37)
0
U 0 
2 23 

 3y y3  3y y3
   1  (  3 )(  3 )dy  0.139 (8.38)
0  2 2  2 2
olarak bulunurlar. Duvardaki kayma gerilmesi ,
d d
  U 2  0.139 U 2 (8.39)
dx dx
u 3 3y2 3U
   U (  )  (8.40)
y y 0
2 2 3 y 0 2
şeklinde de ifade edilebilir. Eşt. (8.39) ve Eşt. (8.40)’dan
3 U d
 0.139 U 2
2 dx
 2 
 d   10.8 U
dx 
2
 10.8
U
xC (8.41)
olur. Eşt. (8.41)’deki C sabiti başlangıçtaki sınır şartlarından, x=0 için
=0 C=0 olarak bulunur. Bu durumda sınır tabaka kalınlığı,
 4.65
 (8.42)
x Re x
Eşt. (8.37) yer değişimi kalınlığı ve Eşt. (8.38)’deki momentum kalınlık-
ları,
*  1.744
 0.375  (8.43a)
x x Re x
  0.646
 0.139  (8.43b)
x x Re x
olarak bulunur. Bu durumda kayma gerilmesi
3U 3U 3 / 2 U
   0.322U (8.44)
2 2 x4.65 x
1/ 2 1/ 2
x
sürtünme katsayısı
 Sınır Tabaka Akışları 433

 0.644 U  0.644

Cf    0.644  (8.45)
U / 2
2
U x Ux Re x

olur. L uzunluğunda ortalama sürtünme katsayısı veya sürüklenme kat-

sayısı;
 1 / 2 1.288  1 / 2 1.288
L
0.644
CD  
L 0 U
x dx 
L U
L 
Re L
(8.46)

olarak elde edilir.

8.3. Türbülanslı Sınır Tabaka Akışları

Türbülanslı akışta momentum denklemleri, sınır tabaka kalınlığı-
nın ve kayma gerilmelerinin bulunmasında, laminer akışta olduğu gibi
kullanılabilir. Bu hesaplamalarda universal hız veya Prandtl’in boru akı-
şında önerdiği denklemde R yerine sınır tabaka kalınlığı koyarak elde
edilen
u y
 ( )1 / 7 (8.47)
U 
bağıntısı kullanılır. Bu hız profilinden yer değişimi (*) ve momentum
kalınlıkları (
  1/7
u y 
0
 U 0
 
 *  ( 1  )dy  ( 1  1 / 7 )dy 
8
(8.48)

 
u u y1/ 7 y1/ 7 7

0
U
( 1  )dy 
U 0
 1/7
( 1 

 1/ 7
)dy 
72
(8.49)

olarak bulunur. Duvardaki kayma gerilmesi ,

d d
  U 2  0.139 U 2 (8.50)
dx dx
ve sürtünme katsayısı;
 d 14 d
Cf  2  (8.51)
1 dx 72 dx
U 2
2
olarak bulunur.
434 Akışkanlar Mekaniği

Pürüzsüz yüzeyler:
Burada Cf; Blasius’un ampriksel olarak önerdiği pürüzsüz boru
akışındaki Cf=0.079Re-0.25 denkleminde boru yarıçapı yerine sınır tabaka
kalınlığı (d/2=R=) ve cidardaki sürtünme hızı (u*) dikkate alınarak bu-
lunabilir. Buna göre kayma gerilmesi,
U 2 U 2 1 / 4
 C f  0.0395U 2 ( )
2 
  0.0332U 7 / 4 1 / 4  1 / 4  u * 2 (8.52)
buradan, cidardaki sürtünme hızı serbest yüzey hızı (Um=U=Uo/0.817
olarak Bölüm 4’de bulunmuştu) cinsinden
 1/ 8
u*  0.1823U 7 / 8 1 / 8  1 / 8  0.152U 7 / 8
 1/ 8
 1/ 4
  u * 2  0.0231U 7 / 4 ( ) (8.53)

olarak elde edilir. Burada,
U 1 u *  1/7 u *  1/7 u *  1/7
( )4 / 7 ( )  ( 43.1 ) 4 / 7 ( )  8.60( )
u* 0.0231   
olduğu görülür. Bu denklem en genel şekliyle,
U u * 1 / n
 C (n) n / n 1 ( )
u* 
olarak yazılabilir. Burada 5x105<Rex<107 için n=7 ve 106<Rex<108 için
n=9 alınır. n=9 için C(n)=11.5 değerini almaktadır. Bu denklem sınır
tabaka ölçümleriyle uyum içinde olmasına rağmen yüzeyde ve yüzeyin
dışında hız profilini daha iyi hesaplayabilmek için ilerde gerektiğinde in-
tegral denklemlerinde
u u *  1 /( n 1 )
 C ( n )1 /( n 1 ) ( ) (8.54)
u* 
şekliyle kullanılacaktır. Bu denklemde  yerine y konursa,
u u * y 1 / n 1
 C ( n )1 / n 1 ( )
u* 
 Sınır Tabaka Akışları 435

olduğu görülür. Eşt. (8.51) ve Eşt. (8.53)’den hareketle bulunan,

7 U 2 d  1/ 4 
 0.0231U 2 ( )   1 / 4 d  0.238( )1 / 4 dx
72 dx U U
bu denklem integre edilerek, sınır tabaka kalınlığı Rex’in fonksiyonu ola-
rak,

 x

  d  0.238( )1 / 4  dx    0.2984 / 5 (
1/ 4
)1 / 5 x 4 / 5
0
U 0
U
  0.38
  0.379( )1 / 5 x   0.20
(8.55a)
Ux x Re x

bulunur. Aynı şekilde * ve  değerleri

 0.0475 7 0.0369
*   x ve    (8.55b)
8 Re x
0.20
72 Re x 0.20

ifadeleriyle hesaplanır. Bu durumda biçim faktörü türbülanslı akışta,

*  /8
H    1 .3 (8.55c)
 7 / 72
olur. Eşt. (8.55a), Eşt. (8.53) de yerine konursa x’e bağlı olarak kayma
gerilmesi (), cidardaki sürtünme hızı (u*) ve sürtünme (Cf) katsayısı,
7/4   1/ 5
4/5
U 1/ 5 1/ 4
  0.0231U ( 4/5
)  0.0294U 2 ( )
x xU
U 2
  0.0294 0.20
(8.56)
Re x
 0.10
u*   0.171U Re x

 2u * 2 0.0588
Cf    (8.57)
1
U 2 U2 Re x
0.20

2
elde edilir. L uzunluğu için ortalama sürtünme katsayısı veya sürüklen-
me (CD) katsayısı;
436 Akışkanlar Mekaniği

0.0588  1 / 5 1 / 5
x x
1
 
0.20
CD  C f dx  ( ) x dx  0.0735 Re L (8.58)
L0 L 0 U

şeklinde ifade edilir. Sürüklenme katsayısı bulunduktan sonra genişliği b,

uzunluğu L olan düz bir levha üzerindeki akışta sürüklenme kuvveti (FD)
1
FD  C D ( Lb ) U 2
2
(8.59)
bağıntısıyla bulunur. ReL<107 için geçerli olan (8.58) denklemi akışın
baştan itibaren türbülanslı olması durumunda çıkarıldığından, bu denk-
lemin akışın girişte laminer olma ihtimali için yeniden düzeltilmesi gere-
kir. Akışın başlangıçta laminer olması sürüklenme kuvvetinin geçiş nok-
tasına kadar daha az olması demektir. Yani türbülanslı akış için elde
edilen Eşt. (8.58)’den bu farkın (CD) çıkarılması
0.20
C D  0.0735 Re L  C D (8.60)
gerekir. Bu azalma geçiş noktasından sonra oluşan türbülanslı akışın baş-
langıçtan itibaren akış türbülanslıymış gibi kabul edilmesiyle hesaplanabi-
lir. Bu durumda, kritik uzunluk (xkrit) için türbülanslı akışta hesaplanan
sürüklenmeden (CDt, Eşt. 8.58), aynı uzunluk için laminer akışta hesap-
lanan değeri (CDl, Eşt.8.30) çıkarmak CDL= xkrit(CDt -CDl),
gerekir.
x krit Re
C D  ( C Dt  C Dl )  x ,krit ( C Dt  C Dl ) (8.61)
L Re L
Burada CD yerine Prandtl’a göre düzeltme değeri A/ReL konularak,
A  Re x , krit ( C Dt  C Dl ) (8.62)

A hesaplanır. Yani, burada A değeri kabul edilen kritik Reynolds sayıları

için bulunur. Örneğin, düz yüzey üzerinde Rex, krit =106 alındığında, Eşt.
(8.62)’den A değeri,
0.0735 1.328
A  10 6 (  )  3340
Re 0.20 Re 0.50
şeklinde bulunur. Bu durumda laminer akıştaki sürüklenme etkilerini de
içeren sürüklenme katsayısı
 Sınır Tabaka Akışları 437

0.20 A
C D  0.0735 Re L  , (ReL<107) (8.63)
Re L
bağıntısıyla hesaplanmalıdır. Reynolds sayısının çok büyük olması (uçak-
larda ve roketlerde olduğu gibi) halinde (ReL>107) bu denklem artık ge-
çerli olmadığından bunun yerine 1/7 güç kanununda olduğu gibi univer-
sal (logaritmik) hız profili (u/u*=Alnu*y/+B) kullanılarak yeni bir sü-
rüklenme katsayısı bulunur. Bölüm 4’de verilen sürtünmeli akışlarda,
dairesel boru akışında A=2.5 ve B=5.5 olarak bulunmuştu. Ancak de-
taylı deneyler (Schlichting, 1979) bu katsayıların düz yüzey üzerindeki
akışta biraz daha farklı (A=2.54, B=5.56) olduğunu göstermiştir. Bu hız
profilinden hareketle ReL>107 için, Schlicting (1979) tarafından verilen
deneysel verilerle sürüklenme katsayısı, laminer akıştaki sürüklenme etki-
leri de dahil olmak üzere,
3.913 A
CD  2.58
 (8.64)
(ln Re L ) Re L

denklemiyle bulunur. Bu denklem 107<ReL<109 aralığında geçerlidir.

Güç kanunu:
Sürüklenme katsayısını şimdi de güç kanuna göre çıkaralım.
u y
 ( )1 / n (8.65)
U 
ve
U u *  1 /( n 1)
 C (n) n / n 1 ( ) (8.66)
u* 
değerleri momentum integral denklemlerinde yerine konursa,
d  Cf u* u
   ( ) 2  C (n)  2 / n ( 1) ( )  2 /( n 1) (8.67)
dx U 2
2 U 
olur. Diğer taraftan momentum kalınlığı,
 
u u y y1/ n n
  
( 1  )dy  ( )1 / n ( 1  1 / n )dy  (8.68)
0
U U 0
  ( n  1 )( n  2 )
438 Akışkanlar Mekaniği

 7 n
  (8.69)
x 72 x ( n  1 )( n  2 )

olarak yazılabilir. Bu durumda

d n d u 2 /( n 1 )
  C( n ) 2 / n( 1 ) ( ) (8.70)
dx ( n  1 )( n  2 ) dx 

şekline gelir. Bu denklemi  ve x’e göre integre edersek,

  2 /( n  3 )
 A1 Re x (8.71)
x
bağıntısı bulunur. Burada
( n 1 ) /( n  3 )
 ( n  2 )( n  3 ) 
A1    C( n )  2 n / n  3 (8.72)
 n 
olmaktadır. Bu durumda sürtünme katsayısı,
u* 2  2 /( n  3 )
C f  2( )  A2 Re x (8.73)
U
momentum kalınlığı,
 A2 ( n  3 )  2 /( n 1 )
 Re x (8.74)
x 2( n  1 )

ve sürüklenme katsayısı
L
1 n3

 2 /( n  3 )
CD  C f dx  A2 Re L (8.75)
L0 n1
Burada
2 A1 n
A2  (8.76)
( n  2 )( n  3 )
dir. Eşt. (8.71)’den,
U /  A2 ( n  3 )  2 /( n 1 ) A (n  3) ( n 1 ) /( n  3 )
 Re x  Re  2 Re x
xU 2( n  1 ) 2( n  1 )
( n  3 ) /( n 1 )
 Re 2( n  1 ) 
Re x     (8.77)
 A2 ( n  3 ) 
 Sınır Tabaka Akışları 439

olduğu görülür. Bu durumda Re’ya bağlı olarak sürtünme katsayısı

2 /( n 1 )
 Re 2( n  1 ) 
C f  A2    (8.78)
 A2 ( n  3 ) 
2 /( n 1 )
( n  3 ) /( n 1 )  2( n  1 )   2 /( n 1 )
C f  A2   Re (8.79)
 (n  3) 
bulunur. Burada
2 /( n 1 ) )
( n  3 ) /( n 1 )  2( n
 1 )
G  A2   (8.80)
 (n  3) 
alınırsa,
2 /( n 1 )
C f  G Re (8.81)

şeklinde ifade edilebilir. n=7 için:

 /x=0.37Rex-0.20, (8.82)
/x=0.037Rex-0.20 (8.83)
-0.20
Cf=0.0592Rex (8.84a)
CD=0.074ReL-0.20 (8.84b)
Cf=0.026Re-0.20 (8.85)
bulunur. Bu eşitliklerin daha önce bulunanlar ile aynı olduğu görülür.
n=9 için ise bu denklemler:
 /x=0.27Rex-1/6 (8.86)
/x=0.023Rex-1/6 (8.87)
-1/6
Cf=0.0375Rex (8.88a
-1/6
CD=0.045Re L (8.88b)
Cf=0.0176Re-1/6 (8.88c)
şekline gelir.
440 Akışkanlar Mekaniği

Pürüzlü yüzeyler:
Boru akışında olduğu gibi düz yüzey üzerinde de akış hidrolik
olarak her zaman pürüzsüz değildir. Bu yüzden düz yüzeylerin çoğun-
lukla görüldüğü, gemi ve uçak yüzeyleri ile türbin kanatçıklarında akış,
incelenirken yüzey pürüzlülüğünün de dikkate alınması gerekir.

Pürüzlü bölge
CD

Pürüzsüz

Laminer
Geçiş(Laminer-Türbülans)

ReL
Şekil 8.4 Düz yüzeylerde CD’nin ReL ile değişimi
(Düz yüzeyler için Moody diyagramı)
 Sınır Tabaka Akışları 441

Dairesel borularda boru çapına göre tanımlanan boyutsuz pürüz-

lülük kalınlığı (d), düz yüzeylerde sınır tabaka (/) kalınlığına göre
tanımlanır. Akış boyunca sınır tabaka kalınlığı artarken pürüzlülük kalın-
lığının sabit olması, sürüklenme kuvvetinin hesaplanmasında, giriş yüze-
yinde ve sonrasında farklılıklara yol açar. Bu yüzden, sürtünmeli akışlar-
da tamamen pürüzlü boru akışı için verilen bağıntıların, pürüzsüz düz
levha akışında olduğu gibi levha uzunluğuna dönüştürülmesi gerekir. Bu
durumda pürüzlü yüzeylerde sürtünme katsayısını (Cf)
2. 5
 x
C f   2.87  1.58 log  (8.89)
 

ve sürüklenme katsayısı (CD)

 2.5
 L
C D   1.89  1.62 log  (8.90)
 
veren denklemler elde edilir. Eşt. (8.89) ve Eşt. (8.90) 100<L/<106
aralığında geçerlidir. Sürüklenme katsayısının Reynolds sayısına (ReL)
göre değişimi L/ oranlarına bağlı olarak Şekil 8.4’de gösterilmiştir. Bu-
rada da düz yüzey üzerinde +=u*/ oranına bakarak (pürüzsüz, geçiş
ve tamamen pürüzlü) akışın hangi bölgede olduğu tespit edilir. Eğer
akış levha girişinde türbülanslı ise, laminer alt tabakanın çok ince olması
bu bölgede akışın tamamen pürüzlü olmasına ve yüksek sürüklenme
kuvvetinin oluşmasına yol açar. Akış boyunca büyüyen laminer alt tabaka
önce geçiş bölgesinde sürtünmenin azalmasına daha sonra da yüzey pü-
rüzlülüğünden daha kalın olan laminer alt tabaka nedeniyle akışın pürüz-
süz olarak değerlendirilmesine yol açabilir.
Bu pürüzlülük etkilerini azaltmak için yüzeyin başlangıçta müm-
kün olduğu kadar pürüzsüz yapılması gerekir. Pürüzsüz türbülanslı akış-
ta, pürüzlülük kalınlıkları laminer alt tabaka kalınlığının içinde kaldığın-
dan (hidrolik olarak pürüzsüz) pürüzlülüğün herhangi bir etkisi yoktur.
Boru akışında, boyutsuz pürüzlülük kalınlığının (+<5) olması halinde
akış hidrolik olarak pürüzsüz kabul edilebiliyordu. Düz yüzeylerde de
boru akışında olduğu gibi, akışın hidrodinamik olarak pürüzsüz kabul
edebileceği maksimum pürüzlülük (ad) kalınlığı,
442 Akışkanlar Mekaniği


 ad  100 (8.91)
U
tanımlanabilir. Böylece bu değere kadar akış hidrolik olarak pürüzsüz
olduğundan, Eşt. (8.58) kullanılmalıdır. Buna göre düz bir yüzey
üzerinde U=30 m/s hızla akan bir hava (=15.68x10-6 m2/s) için
ad=0.052 mm olur. Düz yüzeylerde, pürüzlülük kalınlığına bağlı olarak
boru akışında olduğu gibi, Şekil 8.4’de verilen diyagram kullanılarak
hesaplamalar kolaylıkla yapılabilir.

Soru 8.1:
Uzunluğu 1.5 m genişliği 0.5 m olan çok ince bir levha 5 m/s
hızla hareket eden akışın (=1000 kg/m3, =1.02x10-6 m2/s) içi-
ne yerleştirilmiştir. a) Levhanın ucundaki sınır tabaka kalınlığı-
nı, b) sürüklenme katsayısını ve kuvvetini, c) girişte akışın lami-
ner olması halinde (Rex, krit=106) sürüklenme katsayısını ve kuv-
vetini, d) yüzey üzerinde =0.2 mm kalınlığında pürüzler olması
halinde sürüklenme kuvvetini bulunuz.

Çözüm:
a) Reynolds sayısı
UL 5 x1.5
Re L    7.35 x10 6 akış türbülanslı
 1.01x10 6

 0.38 0.38
 0.20
  0.016    24mm
L Re L ( 7.35 x10 6 )0.20
 7
 *   3mm ve    2.33mm olarak bulunur.
8 72
b) Girişten itibaren türbülanslı akış için sürüklenme katsayısı
0.20
C D  0.0735 Re L  0.0735( 7.35 x10 6 ) 0.20  3.11x10 3
sürüklenme kuvveti her iki yüzeyde de olacağından,
1 1
FD  2C D ( Lb ) U 2  2 x3.11x10 3 x( 1.5 x0.5 ) 1000 x5 2
2 2
FD  58N olur.
A
C D  0.0735 Re L 
0.20
c) Rex, krit =106 için:
Re L
 Sınır Tabaka Akışları 443

3340
0.20
C D  0.0735x( 7.35 x10 6 )  
6
 2.65 x10 3
7.75 x10
bu durum için her iki yüzeydeki sürüklenme kuvveti
1
FD  2 x 2.65 x10 3 x( 1.5 x0.5 ) 1000 x5 2  49.5 N olur.
2
 L
d)=0.2 mm’lik pürüzler için: C D  1.89  1.62 log  2.5
 
 1 . 5   2 .5
C D  1.89  1.62 log 3 
 5.24 x10 3
 0.2 x10 
1
FD  2C D ( Lb ) U 2
2
1
FD  2 x5.24 x10 3 x( 1.5 x0.5 ) 1000 x5 2  98.3 N olarak bulunur.
2

Soru 8.2:
Uzunluğu 8 m, maksimum çapı 3 m olan bir uçak 5000 m’de
100 m/s hızla uçmaktadır. a) Uçak yüzeyini hidrolik olarak pü-
rüzsüz (Rex, krit=106) kabul ederek gerekli gücü hesaplayınız. b)
Akışı hidrolik olarak pürüzsüz kılabilecek yüzeydeki maksimum
pürüzlülük kalınlığını (ad), c) yüzeyde =0.2 mm kalınlığında
pürüzler olması halinde gerekli gücü bulunuz.

Çözüm:
Uçak yüzeyindeki akış düz levha üzerindeki akış gibi düşünül-
düğünde L=8 m, b=d=3=9.42 m ve 5000 m yükseklik için
14x10-6 m2/s ve 0.6 kg/m3 alınabilir.
UL 100 x8
a) Re L    5.7 x107
 14 x10 6
10 <ReL<10 için sürüklenme katsayısı A=3340 (Rex, krit=106)
7 9

3.913 A
CD  2.58

(ln Re L ) Re L
3.913 3340
CD  7 2.58
  2.25 x10 3
(ln 5.7 x10 ) 5.7 x107
444 Akışkanlar Mekaniği

bu sürüklenme katsayısı için, sürüklenme kuvveti ve güç;

1
FD  C D ( Lb ) U 2
2
1
FD  2.25 x10 3 x( 8 x9.42 ) 0.6 x100 2  508.68 N
2

W  FDU  508.68 x100  50.868 kW olarak bulunur.
 14 x10 6
b)  ad  100  100  14 x10 3 mm olur.
U 100
c) =0.2 mm  L/=8000/0.2=40000 ve ReL=5.7x107 için düz
yüzeyler için verilen Şekil 8. 4’deki diyagramdan veya aşağıdaki
bağıntıdan
 8000  2.5 3
C D  1.89  1.62 log   3.75 x10
 0.2 
1
Bu durumda, FD  3.75 x10 3 x( 8 x9.42 ) 0.6 x100 2  847.8 N
2
.
W  FDU  847.8 x100  84.78 kW
olarak bulunur. Bu güce kaldırma kuvveti ve dış etkiler dahil
edilmediğinden minimum güç olarak değerlendirilmesi gerekir.

Soru 8.3:
Bir deniz taksisi; uzunluğu 3 m, suya batma derinliği 1 m olan
iki yanal kanat üzerinde 30 m/s hızla denizde (=1000 kg/m3,
=1.02x10-6 m3/s) seyretmektedir. Kanat yüzeylerinde =0.10
mm kalınlığında pürüzler olduğuna göre, gücü hesaplayınız

Çözüm:
L=3 m, b=1 m, =0.10 mm ve U=30 m/s
UL 30 x3
Re    8.82 x107 akış türbülanslı
 1.02 x10 6
L/=3000/0.1=30000 için Şekil 8.4’deki diyagramdan akış, ta-
mamen pürüzlü bölgede alınabilir. Bu durumda,
 3000  2.5 3
C D  1.89  1.62 log   3.95 x10
 0.1 
 Sınır Tabaka Akışları 445

iki kanatta dört tane yanal yüzey olduğundan,

1
FD  4C D ( Lb ) U 2
2
1
FD  4 x3.95 x10 3 x( 3 x1 ) 1000x30 2  21330 N
2
.
W  FDU  21330x30  639.9 kW olarak elde edilir.

Soru 8.4:
Boru akışında laminer akıştan türbülanslı akışa geçiş
Re=2300’da olduğuna göre, düz yüzey üzerindeki akışta bu de-
ğerin karşılığını bulunuz.

Çözüm:
Dairesel boruda d=2 ve Uo=Um/2 olduğundan;
U d ( U m / 2 )2 U 
Re d  0   Re  m
  
diğer taraftan, düz yüzey üzerinde laminer akışta Blasius denk-
leminden
 5 U /  5
 ,   Re  5 Re x
x Re x xU /  Re x

Re 2 2300 2
Re x  ( ) ( )  211600
5 5
Bu değerin düz yüzey üzerinde Rex,krit=500 000 olması, düz yü-
zeylerin türbülansa karşı daha dirençli olduğunu göstermekte-
dir.
446 Akışkanlar Mekaniği

Soru 8.5:
Üç kanatlı bir helikopter rotoru w=12 rad/s hızla havada
(=1.2 kg/m3, =15.68x10-6 m2/s) dönmektedir. Kanatların her
birinin uzunluğu 3 m genişliği ise 0.4 m olduğuna göre, bu per-
vanelerde oluşan sürüklenmeyi yenebilmek için (Rexkrit= 5x105 )
gerekli gücü bulunuz.

Çözüm:
UL 36 x0.4
(Re L )m    9.18 x10 5
 15.68 x10 6

olduğundan Rex, krit= 5x105 alındığında akış türbülanslıdır. Bu

durumda R yarıçaplı kanatlarda hangi mesafede akışın laminer
olduğunu bulalım.
wR k L
Re  5 x10 5 

5 x10  5 x10 5 x15.68 x10 6
5
Rk    1.63 m
wL 12 x0.4
Demek ki 3 m uzunluğundaki pervanelerin ilk 1.63 m’sinde akış laminer
geri kalan kısmında ise akış türbülanslı alınarak hesaplamalar yapıla-
caktır.
.
Laminer akış için güç; W  dFu  dFwr
1 1
kuvvet; dF  C D ( dA ) u 2  C D ( Ldr ) w 2 r 2
2 2

U=R=12x3=36 m/s

dA=Ldr 0.4m

R=3
m
 Sınır Tabaka Akışları 447

1.328 1.328
sürüklenme katsayısı; C D  
 ( wr )L
Re x

değerleri güç bağıntısında yerine konur ve her bir kanatta iki
yüzey olduğu dikkate alınarak integre edilirse,
. 1
W  2 dFxu  2 x1.38 1 / 2 w 1 / 2 L1 / 2 r 1 / 2 ( Ldr ) w 2 r 2 ( wr )
2
. 1.63
1.63
W  1.328  L w 5 / 2 r 5 / 2 dr  1.328 L w 5 / 2 r 7 / 2
0
0
.
W  1.328 15.68 x10 6 x0.4 x1.2 x12 5 / 2 x1.637 / 2  11 W

olarak bulunur.
Türbülanslı bölge için; sürüklenme katsayısı
C D  0.0735 Re L  0.0735 0.20 r 0.20 L0.20
0.20

bir kanattaki iki yüzey için gerekli güç,

. 1
W  2 dFxu  2 x0.0735 1 / 2 w 1 / 5 L1 / 5 r 1 / 5 ( Ldr ) w 2 r 2 ( wr )
2
. 3.0
W  0.0735  1 / 5 L4 / 5 w 9 / 5 r 14 / 5 dr
1.63
. 1.63
W  0.0735 1 / 5 L4 / 5 w 9 / 5 r 19 / 5
0
3.0
W  0.0735( 15.68 x10 6 )1 / 5 x0.4 4 / 5 x1.2 x12 9 / 5 r 19 / 5
1.63
. 3

W  0.406r 19 / 5  0.406( 65.02  6.4 )  23.8W

1.63
Üç kanat için toplam güç;
.
W top  3( 11  23.8 )  104.4W olur.
448 Akışkanlar Mekaniği

8.4 Basınç Gradyanının Sınır Tabakaya Etkisi

Akış boyunca basıncın değişmesi sınır tabaka üzerinde de etkili
olur. Şekil 8.5’de hem hızlanan (dP/dx<0), hem de yavaşlayan
(dP/dx>0) akış durumunda hız profilleri gösterilmiştir. Sol tarafta C
noktasına kadar daralan kesitte basınç gradyanın (dP/dx<0) negatif ol-
ması, net basınç kuvvetinin akış yönünde azalmasına, dolaysıyla akışın
hızlanmasına neden olur ki buna hızlanan akış (favourable basınç grad-
yanı) denir.

hızlanan akış yavaşlayan akış

P P
0 0
x x

C D
B
E
A
S: ayrılma noktası

Şekil 8.5 Hız profilinin basınç gradyanı ile değişimi

Sağ tarafta akış yönünde ilerledikçe sınır tabaka kalınlığı akış bo-
yunca düz yüzeydeki sıfır basınç gradyanına göre kalınlaşır. C noktasın-
dan itibaren artan basınç (dP/dx>0), net basınç kuvvetinin sınır tabaka
içinde akışa karşı etki etmesi cidara yakın kısımlarda kinetik enerjinin
azalmasına ve geriye doğru ters akışın ortaya çıkmasına neden olur ki bu
tip akışlara yavaşlayan akış (adverse basınç gradyanı) adı verilir. İşte bu
geriye doğru akışın başladığı sıfır hız gradyanının (du/dy=0, =0) oluş-
tuğu noktaya (S: seperation) ayrılma noktası adı verilir. Sıfır hızın oldu-
ğu bu ayrılma çizgisinin altında oluşan düzensiz büyük ediler ısı enerjisi-
nin artmasına neden olur.
 Sınır Tabaka Akışları 449

Laminer ve türbülanslı akışta aynı nedenlerle ortaya çıkan bu ters

(geriye doğru) akış, sürüklenme katsayısının ve sürüklenme kuvvetinin
artmasına neden olur. Laminer akışta yüzeyden uzaklaştıkça hız artımının
daha yavaş olması, türbülanslı akışa göre ayrılmanın daha önce başlama-
sına neden olur. Aynı şekilde, basınç gradyanının artması, sınır tabaka
kalınlığının artmasına ve ayrılmanın daha önce oluşmasına yol açar. La-
miner akışta ayrılmanın bir kez olması akışın artık türbülansa dönüşmesi
demektir. Diğer bir deyişle hızlanan akış (azalan basınç gradyanı) sınır
tabaka gelişimini stabilize ederken, yavaşlayan akış (artan basınç gradya-
nı) ise akışı distabilize eder.
Basınç gradyanının sınır tabaka üzerindeki etkisini daha kolay
inceleyebilmek için önce dP= -UdU alınarak Blasius denkleminde ol-
duğu gibi değişken dönüşümleri yapılırsa iki boyutlu sıkıştırılamaz bir
akışta,
 f 
2 f  
(m  1)
 
ff   m 1  ( f ) 2  x f 
f 
 f  (8.92)
m  x x 
denklemi bulunur. Falkner-Skan adı verilen (ilk kez Falkner ve Skan,
1931 tarafından çıkarıldığı için) bu denklemde U=Cxm ile değişimi esas
alınmıştır. -0.0904<m< aralığında geçerli olan bu Falkner-Skan denk-
lemi hızlanan ve yavaşlayan akışlar için kullanılabilir. Boyutsuz basınç
gradyanı olarak adlandırılan m

m
2
pozitif ve negatif işaretler alabilir.

x
β/2

Şekil 8.6a Köşe akışında basınç gradyanının gösterimi

450 Akışkanlar Mekaniği

Burada, basınç gradyanı dP/dx’in bir ölçüsü olup, Şekil 8.6a’da göste-
rildiği gibi =0 düz yüzey için m boyutsuz basınç,
x dU
m (8.93)
U dx
şeklinde tanımlanabilir. Bu denklemden hareketle Cf, * ve  değerleri
2
Cf  (8.94)
Re x

* 1 1 *
x

Re x
 ( 1  f  )d 
0 Re x
(8.95)


* 1 1 *


Re x
 f ( 1  f  )d 
0 Re x
(8.96)

bağıntılarıyla hesaplanabilir. Tablo 8.2’de Cebeci ve Bradshaw (1985)

tarafından verilen m, f ' ' , 1*, 1 ve H değerleri gösterilmiştir.

Tablo 8.2 Falkner-Skan çözümleri

m f '' 1* 1 H

1 1.233 0.648 0.292 2.216

1/3 0.757 0.985 0.429 2.297
0 0.332 1.720 0.664 2.591
-0.05 0.213 2.117 0.751 2.818
-0.0904 0.0 3.427 0.869 3.949

Bu tablodan görüleceği üzere m=0’ da Blasius çözümü elde edi-

lir. Ayrıca, f ' '  0 değeri m= -0.0904 de elde edildiğinden burada ayrıl-
ma noktası oluşur.
Diferansiyel denklemler ile sınır tabaka çözümlerinin yapılabil-
mesi çok zor ve fazla zaman aldığından, hesaplamalarda yaklaşık çö-
zümler kullanılır. Bunun için momentum denklemlerini sınır tabaka bo-
yunca integre ederek momentum integral denklemleri elde edilir. Bu
 Sınır Tabaka Akışları 451

denklemler sayısal çözümlemede ve yaklaşık metodların kullanılmasında

büyük kolaylıklar sağlar. Bundan dolayı, sıkıştırılmaz iki boyutlu bir akış
için integral denklemleri hem lineer momentum denklemiyle, hem de di-
feransiyel denklemler ile eksenel yönde basınç gradyanının olması duru-
munda (dP/dx0 ) çıkarılacaktır.

Lineer momentum denklemine göre;

Bunun için Şekil 8.6b’de verilen sınır tabaka içinde (b derinliğin-
de) bir kontrol hacmini ele alalım. Şekil 8.6b’de gösterilen bir kontrol
hacmi için 1 ve 2 noktaları arasında sürekli sıkıştırılmaz bir akış için sü-
reklilik denkleminden,

  
b  udy  mbc  b  udy   udydx
 (8.97)
0 0 x 
Um bc
c

b  Pdy b P
(P dx )bdy
0 x
b  udy    
y   ubdy   ubdydx
x 0
1a d2 0 x 0

Fs=bdx
dx

Şekil 8.6b Sınır tabaka içinde kontrol hacmi

bc boyunca sisteme giren kütle miktarı

 
m bc  b  udydx
x 0
bulunur. Lineer momentum denklemini
452 Akışkanlar Mekaniği
 
P    
0 Pbdy  0 ( P 
x
dx)bdy  bdx  b

0
u ( u ) dy 
x 
0
u ( u )dx) dy 



 
 b  u ( u )dy  Ub
x 0
udydx
0

buradan,
  
P  
  x 0
dydx  dx  u ( u )dydx  U udydx (8.98a)
0
x x 0
olur. Sınır tabaka dışında Bernoulli denklemi
P   UU (8.98b)
Eşt. (8.98b), Eşt. (8.98a)’da yerine konursa,

U    
0 U x dydx  dx  x 0 u( u)dydx  U x 0 udydx
buradan kayma gerilmesi,
    dU


x 0 x 0 dx 0
  u ( u ) dy  U udy  U dy (8.99)

bağıntısı bulunur. Burada,

    U 
x 0
udy   uUdy 
x 0
U udy
x 0
olduğundan,
  U 
x 0 x 0
 u( U  u )dy   ( U  u )dy

 2 u u U

u
  U   ( 1  )dy  U   ( 1  )dy (8.100)
x 0
U U x 0 U
denklemi bulunur. Bu denklemde yer değişimi kalınlığı

u
*   ( 1  )dy (8.101)
0
U
 Sınır Tabaka Akışları 453

ve momentum kalınlığı

u u
  ( 1  )dy (8.102)
0
U U
Eşt. (8.101 ve 8.102), Eşt. (8.100)’de yerine konursa,
d dU
  U 2  U * (8.103)
dx dx
olarak momentum integral denklemi bulunur.

Diferansiyel denkleme göre;

Bunun için iki boyutlu sıkıştırılmaz akıştaki süreklilik ve momen-
tum denklemlerini yazalım.
u v
 0 (8.104)
x y
ve momentum denklemlerinin
u u U 
 ( u  v )  U  (8.105)
x y x y
basınç gradyanı durumunda iki boyutlu bir akış için yazılması ve sınır ta-
baka kalınlığında integre edilmesiyle de bulunur. Bu momentum denkle-
minin sınır tabaka boyunca integre edilmesiyle momentum-(integral)
denklemleri elde edilir. İki boyutlu bir akışta bu denklemleri y=0 dan
y=h’ye kadar (h: sınır tabaka dışında herhangi bir nokta) integre edersek,
h
u u U 
0 ( u x  v y  U x )dy  y (8.106)

bağıntısı bulunur. Süreklilik denkleminden, v yerine

y
u v u u
   v   y  v    y
x y x o
x
konursa,
h
 u u y u U  
0  u x  y 0 x dy  U x ) dy 
 
 
454 Akışkanlar Mekaniği
h
u  u u 
h y
U
0

0 x 0  y 0 x dy dy  0 U x dy  
u dy  (8.107)
 
olur. Eşitliğin sol tarafındaki ikinci terim integre edilirse,
y
u u
h h
u
0 ( y 0 y dy )dy 0 ( U  u ) x dy
bu terim Eşt. (8.107)’de yerine konursa,

u u u U 
h h h h


0
u
x
dy  U  dy   u dy   U
0
x 0
x 0
x
dy 


ve gerekli düzenlemeler yapıldıktan sonra

 
h h
U
0 xu( u  U )dy  x 0 ( U  u )dy   (8.108)

denklemi elde edilir. Yer değişimi ve momentum kalınlıkları cinsinden,

d dU
  U 2  U * (8.109)
dx dx
momentum integral denklemi elde edilir. Eşt. (8.109) açılırsa,
 d dU dU d dU
U 2  2U  U * U 2  U (2   *)
 dx dx dx dx dx

 Cf d ( 2   *) dU d  dU
    (2  H ) (8.110)
U 2
2 dx U dx dx U dx

biçim faktörü (H) ve momentum () kalınlığına bağlı olarak momentum

integral denklemi bulunmuş olur. Ters (dP/dx>0) basınç gradyanı (ya-
vaşlayan akış) biçim faktörünü laminer akışta 1.3’ten (sıfır basınç grad-
yanı) 2.5’ e (ayrılma noktası), türbülanslı akışta ise 2.59’dan (ayrılma
noktası) 3.5’ e yükseltir.
 Sınır Tabaka Akışları 455

Basınç gradyanını daha iyi analiz edebilmek için burada önce la-
miner akışta daha sonra ise türbülanslı akışta yaklaşık çözümler üzerinde
durulacaktır.

8.4.1 Laminer Akış

Burada Pohlhausen, Young ve Thwaites yaklaşımları momentum
integral denklemine uygulanarak momentum kalınlığı, kayma gerilmesi
ve sürtünme katsayısı, azalan ve artan basınç gradyanlarına göre hesap-
lancaktır.
Pohlhausen Yöntemi:
Bu metod sınır tabaka içerisinde geliştirilen ilk yöntem olduğu
için bundan hareketle pek çok yöntem geliştirilmiştir. Bundan dolayı ön-
ce bu yöntem açıklanacak daha sonra diğer yöntemlere geçilecektir.
Momentum integral denklemine
 d  dU
 (2  H ) (8.111)
U 2
dx U dx
aşağıdaki sınır şartlarını uygulayalım. Bunun için
  2u  dU
y=0, u=0,   2   U ,
 y  dx
u  2 u  3 u
y=, u=U,   0
y y 2 y 3
sınır tabaka içinde u/U= f()=f(y/) olduğunu ve hız profilinin y’nin
dördüncü kuvvetiyle,
u
 a  b 2  c 3  d 4 (8.112)
U
değiştiğini kabul edelim. Burada,
 2 dU
 (8.113)
 dx
olarak alınırsa,
456 Akışkanlar Mekaniği

  2u  dU
=0, u=0,   
2 
 U ,
  y  dx
u  2 u
=, u/U=1,  0
y y 2
bu sınır şartları altında, Eşt. (8.112)
u
 F ( )  G ( ) (8.114)
U
şekline indirgenmiş olur. Burada,

F (  )  2  2 3  4 , G(  )  ( 1   )3 (8.115)
6
şeklinde ifade edilir. Bu değerler ışığında integral denkleminin sağ tara-
fından sürtünme katsayısı ve kayma gerilmesi,
 
F ( 0 )  G( 0 )   ( 2   )
Cf
  (8.116)
2 U 2
U U 6

U (u / U ) U 
   (2 ) (8.117)
   0
 6

bulunur. Bu hız profilinden ’ya bağlı olarak yer değişimi * ve momen-

tum  kalınlıkları
* 
1
  1  F (  )  G(  )d 
3
 (8.118)
 0
10 120
  2
1
  F (  )  G(  )1  F (  )  G(  )d 
37
 
 0 315 945 9072
(8.119)
olarak elde edilir. Eşt. (8.117)’de görüleceği üzere, bu denklem hızlanan
akışta doğru neticeler vermesine rağmen, yavaşlayan akışta = -12 ol-
ması durumunda ayrılma noktasına varıldığından bunun altındaki aralık-
larda kullanılamaz.
Young Yöntemi:
Young, bu yöntemi yeniden inceleyerek denklemin sağ tarafını
 Sınır Tabaka Akışları 457

  
 (2 ) (8.120)
U 2
U 6

alarak integral denklemini sınır tabaka kalınlığı ve ’ya bağlı olarak

d  dU  
(2  H )  (2  ) (8.121)
dx U dx U 6

çözmüştür. Burada /=f olarak alındığında,

 2 dU f 2 2 dU 2 2 
  , Cf   (2 ) (8.122)
 dx  dx U 2
Uf 6

şeklinde ifade edilebilir. Blasius denkleminde f= 9.072 olarak alındı-

ğında, momentum kalınlığı
0.441
x
 2   0 2  6.16  U 5.16dx (8.123)
U 0
olarak bulunur. Bu metot hızlanan ve yavaşlayan akışlarda (ayrılma
noktasına kadar) sağlıklı neticeler vermekte olup, daha büyük basınç
gradyanları için bu denklem modifiye edilebilir.
Thwaites Yöntemi:
Thwaites integral denklemini sınır tabaka dışındaki basınç grad-
yanını içeren
 2 dU  2 dU
k1  ( )  2   k1   2 ( ) (8.124)
 dx  dx
parametresine ve boyutsuz kayma gerilmesine
 U U U
S (k1 )  ( ) y 0  ( )  S (k1 ) (8.125)
U y y 
bağlı olarak yeniden tanımlamış ve çözmüştür. Burada,
U US (k1 ) 
    S ( k1 )  (8.126)
y  U
Cf  S (k1 ) S (k1 )
   (8.127)
2 U 2
U Re 
458 Akışkanlar Mekaniği

olarak ifade edilebilir. Bu durumda momentum integral denklemi,

d k  S ( k 1 )
(2  H ) 1 
dx U U
olur. Bu denklem düzenlenirse,
( 2 )  2S (k1 )  2(2  H )k1  2 S (k1 )  k1 ( H  2)
d
U
dx
(8.128)
olarak bulunur. Thwaites elde ettiği deneysel verilerle laminer akışta bu
denklemi
2 S (k1 )  k1 ( H  2)   ( A  Bk 1 )  A  B 2
dU
dx
şeklinde tanımlayarak momentum integral denklemini
d ( 2 ) dU
U  A  B 2 (8.129)
dx dx
şeklinde ifade etmiştir. Bu adi diferansiyel denklemi için Thwaites
A=0.45 ve B=6 değerlerini önermiştir. Bu denklemin her iki tarafını, U5
ile çarparsak
d( 2 ) dU
U6  6U 5 2  0.45U 5 (8.130)
dx dx
bağıntısı bulunur. Eşt. (8.130) integre edilirse, momentum kalınlığı
 x 5
   0  0.45 6  U dx
2 2
(8.131)
U 0
olarak bulunur.
Tablo 8.3 Biçim faktörüne bağlı olarak S(k1) değerleri
k1 0.25 0.10 0.016 0 -0.016
H(k1) 2.00 2.28 2.55 2.61 2.67
S(k1) 0.5 0.359 0.244 0.220 0.195
k1 -0.040 -0.060 -0.080 -0.088 -0.090
H(k1) 2.81 2.99 3.30 3.49 3.55
S(k1) 0.153 0.113 0.056 0.015 0.000
 Sınır Tabaka Akışları 459

Burada 0, x=0’daki momentum kalınlığı olup, genelde sıfır ola-

rak alınır. Momentum kalınlığı hesaplandıktan sonra kayma gerilmesi ve
yer değişimi kalınlığı
US (k1 )
 ve  *  H (k1 ) (8.132)

bağıntılarıyla hesaplanır. Thwaites yöntemine göre S(k1) ile H(k1)’in de-
ğişimi Tablo 8.3’de verilmiştir. Bu tablodaki verilereden
S (k1 )  (k1  0.09) 0.62 (8.133)
bağıntısı çıkarılabilir. Tablo 8.3’ten görüleceği üzere ayrılma (u/y=0)
k1= -0.09 da oluşur. Ayrıca,  momentum kalınlığı hesaplandıktan sonra
biçim faktörü H ve sürtünme katsayısı Cf , k1 ve Re=U/ değerlerine
bağlı olarak, Cebeci ve Bradshaw (1984)’ a göre,
0<k1<0.1 için;
Cf
 0.225  1.61k 1  3.75k 1  5.24k 1
2 3
Re (8.134)
2
H  2.61  3.75k1  5.24k1
2

-0.1<k1<0 için;
Cf 0.0147k 1
Re  0.225  1.472k 1  (8.135)
2 0.107  k 1
0.0147
H  2.472  (8.136)
0.107  k 1
bağıntılarıyla bulunur.

8.4.2 Türbülanslı Akış

Türbülanslı akışta yukarıda çıkarılan momentum integral denkle-
mi güç kanunu kullanılarak ele alınırsa, momentum kalınlığı ve sürtünme
katsayısı bulunabilir. Buna göre momentum denklemi,
d  dU  Cf
 (2  H )   (8.137)
dx U dx U 2 2
460 Akışkanlar Mekaniği

olur. Yavaşlayan akışta basınç gradyanının artması hız profilinin daha az

gelişmesine neden olacağından, biçim faktörünün de artmasına neden
olur. Hızlanan akışta ise basınç gradyanı daha dolu hız profilinin oluşma-
sına yol açar. Eşt. (.137)’nin sağ tarafını ampriksel olarak Ludwieg and
Tillmann (1949)’a göre,
C f  0.246(Re )0.268 10 0.678 H (8.138a)
bağıntısıyla hesaplamak mümkündür. Burada Re, momentum kalınlığı
Reynolds sayısını göstermektedir. Bu denklemde Cf=0 olma durumu,
ancak H için mümkün olduğundan bunun yerine Kline ve diğerleri
(1982)
C f  0.058(Re )0.268 ( 0.93  log10 H )1.705 (8.138b)
denklemini önermiştir. Bu denklemde H=3 için ayrılma (Cf=0) oldu-
ğundan daha kullanışlıdır. Güç kanuna göre tanımlanan hız profilinden
u/U=1/n, n=9 ve =y/
ve integral denkleminden hareketle, gerekli ara işlemler yapıldıktan son-
ra, 106<Re<108 aralığında
x
 (Re )0.20 U 4   (Re ,t )0.20 U t 4  0.0106  U 4 dx (8.139a)
xg

bağıntısı kullanılabilir. Burada, akış bütün yüzey boyunca türbülanslı ise

t=0 olur. Eğer akış; başlangıçta laminer ise laminer akıştaki prosedür
geçiş bölgesine kadar takip edilerek t değeri tespit edilir. Öte yandan
Launder (1964) hızlanan akışta hız gradyanı faktörünün
k1  dU
k 2
 2 (8.139b)
(Re ) U dx
k3.2x10-6 olması halinde, akış tamamen türbülanslı olsa dahi laminer
akışa geri döndüğünü ispatlamıştır. Bu basınç gradyanından sonra artık
türbülanslı akıştaki çözümler geçerli olmadığından, laminer akıştaki çö-
zümler kullanılmalıdır. Ayrıntılı bilgi için Cebeci ve Bradshaw (1984) ve
Duncan, Thom ve Young (1985), Umur (1991) ve Umur ve Özalp
(2006)’ ya bakılabilir.
 Sınır Tabaka Akışları 461

Düz yüzey üzerinde sıfır basınç gradyanında türbülanslı akışa ge-

çiş için önerilen üst sınır Rex=3x106 veya Rued ve Witting (1986)’ya gö-
re Re=160 değeri alınmaktadır. Hızlanan akışın sınır tabakayı stabilize
etmesi (geçişi geciktirir) ve aynı şekilde yavaşlayan akışın sınır tabakayı
destabilize (geçişi hızlandırır) etmesi, bütün bu Reynolds sayılarını değiş-
tirmektedir. Bu nedenle, hızlanan ve yavaşlayan akışta basınç gradyanı-
nın laminer akıştan türbülanslı akışa geçişte etkisi büyük olduğundan ge-
çiş bölgesinin basınç gradayanına ve türbülans derecesine
(Tu=100x u'/U) bağlı olarak tanımlanması gerekir. Abu-Ghannam ve
Shaw (1980) basınç gradyanı ve türbülans yoğunluğu cinsinden geçiş
bölgesi başlangıçını aşağıdaki bağıntılarla ifade etmiştir.

Şekil 8.7 Re’nin k1 ve Tu ile değişimi

 F ( k1 ) 
Re  163  exp F ( k 1 )  Tu  (8.140)
 6.91 
462 Akışkanlar Mekaniği

burada, k1>0 hızlanan (favourable basınç gradyanı) akış için

F( k1 )  6.91  12.75k1  63.64k1
2
(8.141)
ve k1<0 yavaşlayan (adverse basınç gradyanı) akış için
F( k1 )  6.91  2.48k1  12.27k1
2
(8.142)
bağıntılarıyla bulunur. Bu bağıntılar -0.1<k1<0.1 aralığında geçerlidir.
Abu-Ghannan ve Shaw (1980) tarafından verilen Re’nin k1 ve Tu ile de-
ğişimi Şekil 8.7’de gösterilmiştir. Şekil 8.7’den görüleceği üzere, yavaş-
layan akış ve yüksek türbülans derecesi geçişi hızlandırmaktadır. Yani,
geçiş daha küçük Reynolds sayılarında başlamaktadır.

Soru 8.6:
Bir rüzgar tünelinde yavaşlayan bir akış alanında başlangıçta
x=0 da U0 olan hızın, x=L=2 m’de yarıya U  U 0 ( 1  x / 2L )1
inmesi istenmektedir. =15.68x10-6 m2/s ve U=5 m/s alarak, a)
ayrılma noktasını, b) x=0.15L de k1, , Cf, H ve Re ile Rex ara-
sındaki ilişkiyi bulunuz.

Çözüm:
dU U
a)  0
dx 2L
momentum kalınlığı, x=0 için 0=0 olduğundan,
 x
 2  0.45 U
5
6
dx
U 0

 x
  0.45 U ( 1  x / 2 L )5 dx
2 5
0
U 0 ( 1  x / 2L )
6 6
0

1-x/2L =u dersek -dx/2L=dudx=-2Ldu olur.

 2L 0.15L
x
x 6
 2  0.45 u dx   (1
5 x
)
U 0 ( 1  x / 2L ) 6
0
U 0 ( 1  x / 2L )6
2L 0
 Sınır Tabaka Akışları 463

0.15L  x 6 
2  6 
(1 )  1
U 0 ( 1  x / 2L )  2L 
0.15L  x 6  x
2  ( 1  )  1
U0  2L 0
 2 dU  2 U0
basınç gradyanı: k1  
 dx  2L
bu denklemde  yerine konursa,
 2 U0  x 6 
k1    0.075( 1  ( )  1
 2L  2L 
olarak bulunur. Thwaites’e göre k1=-0.09 ayrılma noktası oldu-
ğundan,
 x ayr 6  x ayr
 0.09  0.075( 1  )  1   0.246
 2L  L
b) xayr =0.15L olduğundan, x=0.15L mesafesinde Thwaites yön-
temiyle k1, , Cf, ile Re, Rex ve H değerleri hesaplanabilir.
 x 6 
k 1  0.075( 1  )  1
 2L 
 6

k 1  0.075 ( 1  0.075 )  1  0.0447

2 
0.15L 
U0  (1 
x 6  0.15L
)  1  
( 1  0.075 ) 6  1 
2L  U0

U 5 x0.53 x10 3
=0.53 mm  Re    168
 15.68 x10 6
US (k1 )
S ( k 1 )  ( 0.0447  0.09 )0.62  0.147 ,   

464 Akışkanlar Mekaniği

2 2 US ( k 1 ) 2 S ( k 1 )
Cf   
U 2
U 2 U / 
2S( k1 ) 0.147
Cf  2  1.747 x10 3
Re 168
 2 U0 U  2
k1    2k1 L 0  U0
 2L U0  
2 2
 U0 2 2
2k1  
2 Re Re
    Re L   
LU 0 Re L 2k1

0.0147 0.0147
H  2.472   2.472   2.71
0.107  k1 0.107  0.0447
olarak elde edilir. Bunun yanında, S(k1)=0.147 için Tablo
8.3’den de H değeri alınabilir.

Soru 8.7:
Yarıçapı R olan bir silindir üzerindeki akışta hız dağılımı
U  1.595U 0 sin( x / R ) olarak verildiğine göre laminer akış
için ayrılma noktasını bulunuz.

Çözüm:
dU 1.595U 0
U  1.595U 0 sin( x / R ) ,  cos( x / R )
dx R
Thawaites’e göre,
 x 5
  0.45 6  U dx
2

U 0
0.45
x
2  6 6 
( 1.595U 0 ) sin ( x / R ) 0
( 1.595U 0 )5 sin 5 ( x / R )dx

 2 dU
k1   0.09 değerinde ayrılma olduğu dikkate alınırsa,
 dx
bu denklemlerin çözümlerinin
 Sınır Tabaka Akışları 465

xayr/R=1.370 ya da
180
 ayr  1.370  78.5 0 olarak bulunur .

Potansiyel akış teorisine göre U=2Uosin(x/R) olduğu dikkate
alınırsa, aynı prosedüre göre silindir üzerinde ayrılmanın daha
sonra ayr=103.10 de olduğu görülür.
 Sınır Tabaka Akışları 465

8.5 Batan Cisimlere Etkiyen Kuvvetler

8.5.1 Sürüklenme Kuvveti

Düz yüzey (kalınlığı ihmal edilen bir cisim) üzerindeki akışta, sıfır
basınç gradyanında (Bölüm 9.5’de ayrıca incelenecektir) sürüklenme
kuvveti (FD) sadece sürtünmeden (wdA) oluşurken, bütünüyle akışa
gömülmüş ve belirli kalınlığı olan cisimlerde sürüklenme kuvveti basınç
(PdA) dağılımından ve sürtünmeden kaynaklanır. Akışa dik olan bir
cismin önünde yüksek basınç ve arkasında ise düşük basınç bölgeleri olu-
şur. Ayrılmanın oluştuğu bu düşük basınç bölgelerinde sınır tabaka
modellemeleri uygulanamayacağından genelde deneysel yöntemlere baş
vurulur. Küçük Reynolds sayılarında Re<1000 için sürüklenme katsayısı
sadece Reynolds sayısının
CD=f(Re) Re<1000 (8.143)
bir fonksiyonudur. Bazı cisimler üzerindeki sürüklenme katsayıları Tablo
8.4 (iki boyutlu) ve Tablo 8.5’de (üç boyutlu) verilmiştir. Küre üzerin-
deki akışta Şekil 8.8’de gösterildiği üzere, toplam sürüklenme (sürtünme
+basınç) kuvveti
 
FD    r sindA   P cos dA (8.144)
0 r R 0 rR

bağıntısıyla bulunur. Burada küre üzerinde Stokes akışında Bölüm 4’de

açıklandığı üzere,
 R 3 3R 
u r  U cos   1  3   (8.145a)
 2r 2 r 
 R 3 3R 
u  U sin   3   1 (8.145b)
 4r 4r 
ve dA=2R2sind olduğundan,
U sin  3 R 3 3RU
 r  ( 3 ) , P  P1  2
cos (8.146)
r 2r 2r
466 Akışkanlar Mekaniği

Tablo 8.4 İki boyutlu bazı cisimler üzerindeki Re>1000 için CD

değerleri
Akış
Yüzey şekli CD
Yönü
düz levha 2.0
kare silindir (L/b) 2.05
(L uzunluk, b kenar) (L/b=1) 1.05
kare silindir 1.16
dış bükey yarım daire 1.2
iç bükey yarım daire 2.3
(= 120 ,60, 300)
 konik uçlu silindir 1.72, 1.39, 1
(= 120, 60, 300)
2, 2.20, 1.2
yarım silindir 1.7
yarım silindir 1.2
lam. türb.
silindir
1.2 0.3
elips 1/2 0.6 0.2
elips 1/8 0.25 0.1
küre 0.5 0.2

değerleri yerine konursa,

FD=4RU+2RU=6RU (8.147a)
olarak bulunur. Bir küre üzerindeki akışta, Şekil 8.8’de gösterildiği üze-
re, Re<1’de (Stokes bölgesinde) sürtünme kuvvetinin dominant olduğu
atalet kuvvetinin ise çok az olması akışta herhangi bir ayrılmaya yol aç-
maz.
 Sınır Tabaka Akışları 467

Tablo 8.5 Üç boyutlu bazı cisimler üzerindeki CD değerleri

Akış
Yüzey şekli CD
Yönü
düz levha 1.17
kare silindir 1.05
kare silindir
0.80

 konik uçlu silindir 0.49(=600)

yarım küre 1.17

yarım küre 0.38
lam. türb.
elips 1/2 0.27 0.06
elips 1/8 0.25 0.1 3
küre 0.47 0.27

Bu durumda (d=2R) Stokes bölgesinde sürüklenme kuvveti

FD=3dU (8.147b)
ve katsayısı
FD 3dU 24
CD    (8.148)
1
U 2 A 1 d2 Re
U 2
2 2 4
bağıntısıyla bulanabilmektedir.

P1, U

Şekil 8.8 Bir küre üzerindeki akış

468 Akışkanlar Mekaniği

Küre üzerindeki laminer akışta 0<Re<2x105 için White (1991)

24 6
CD    0.4 (8.149)
Re 1  Re
bağıntısını önermektedir. Küre üzerindeki basınç katsayısının CP açıyla
değişimi Şekil 8.9’da deneysel ve teorik olarak gösterilmiştir. Şekil
8.9’da görüldüğü üzere, artan Reynolds sayısıyla (azalan sürtünme) yü-
zey üzerinde oluşan ayrılmalar, basınç sürüklenmesinin artmasına neden
olur. Re1000 için sürüklenmenin yaklaşık %5’i sürtünmeden kaynak-
lanmaktadır.

Ayrılma noktaları

Şekil 8.9 Küre etrafında basınç dağılımı

 Sınır Tabaka Akışları 469

Deneyler Re<2x105 için akışın laminer olduğunu ve laminer akı-

şın ayrılmaya artan basınç gradyanı nedeniyle daha eğilimli olduğunu ve
ayrılmanın kürenin orta (900) noktasına varmadan olduğunu göstermiş-
tir. Ayrılma noktasındaki düşük basınç sürüklenme katsayısının artması-
na neden olmaktadır.
Re>200000 için küre üzerindeki akışın laminerden türbülansa
geçmesi ayrılma noktasının daha ileri gitmesine (1200), küre üzerindeki
basıncın ve dolayısıyla sürüklenme katsayısının azalmasına neden olmak-
tadır. Sürüklenme katsayısının Re ile değişimi Şekil 8.10’da gösterilmiş-
tir. Türbülanslı akış laminer akışa nazaran daha fazla momentuma sahip
olduğundan ters basınç gradyanına daha dayanıklıdır. Bu durum ayrılma
noktasını geciktirdiğinden sürüklenme katsayısının düşmesine neden olur.

CD

teori
deneysel
24/Re

Re=Ud/v
Şekil 8.10 Sürüklenme katsayısının küre üzerinde değişimi

Şekil 8.10’da görüleceği üzere, laminer akışta küre üzerinde

CD=0.5 iken türbülanslı akışta CD=0.2 değerine düşmektedir. Küresel
cisimlerde düz yüzeylerin aksine akışın türbülanslı olması sürüklenme
470 Akışkanlar Mekaniği

katsayısını düşürdüğünden golf toplarında türbülansın erken oluşması

için yüzey üzerinde pürüzler oluşturulur.

Silindir üzerindeki laminer ve türbülanslı akıştaki basınç dağılımı

Şekil 8.11’de gösterilmiştir. Sınır tabaka üzerinde ayrılma noktasını ön-
lemek için silindirin akış yönünde döndürülmesi yoluna gidilir. Silindir
ve akışkan aynı yönde hareket ettiğinden, ayrılma üst yüzeyden tamamen
giderilmiş olur. Alt yüzeyde ise akışa ters yönde dönen silindir az da olsa
ayrılmaya neden olur. Bu esnada basınç üst yüzeyde azalırken alt yüzey-
de artar.

Ayrılma noktaları

Şekil 8.11 Silindir etrafındaki akışta basınç dağılımı

 Sınır Tabaka Akışları 471

Bu durum akışla aynı yönde dönen silindir üzerinde fazladan

kuvvet uygulamasına neden olur ki buna Magnus etkisi adı da verilir
(bakınız Bölüm 3.8). Sürtünmesiz akışta r=R ve u=-2Usiniçin Ber-
noulli denkleminden,
1
P  P1  U 2 ( 1  4 sin 2  ) (8.150a)
2
P  P1
CP   1  4 sin 2  (8.150b)
U / 2
2

olarak bulunur. Şekil 8.11’ de gösterildiği üzere, sürtünmesiz akışta

Cp’nin Reynolds sayısının ve akış özelliklerinin bir fonksiyonu olmayışı
silindir üzerinde toplam sürüklenmenin sıfır olması anlamına gelir. De-
neysel veriler CP’nin Reynolds sayısına bağlı olduğunu ve ön ve arka yü-
zeylerde basınç farkının basınç sürüklenmesine yol açtığını göstermekte-
dir. Ayrılma noktası; eğri üzerinde aşağı doğru olan konkavlığın yukarıya
veya yukarıya doğru olan konkavlığın aşağıya döndüğü yerdir. Diğer
bir deyişle eğri üzerinde ikinci türevi sıfır yapan değerdir.
Silindir üzerindeki akışta sürüklenme katsayısının (CD) hesap-
lanmasında ise Re1 için Wieselberger (1921)
10
CD  1  (8.151)
Re 2 / 3
bağıntısını ve Sucker ve Brauer (1975) ise 10-4<Re<2x105 için
6.8 1.96 Re
C D  1.18    3
(8.152)
Re 1  0.91x10 Re
0.89
Re

denklemini önermiştir. Küre üzerindeki akışta olduğu gibi, silindir üze-

rindeki akışta da Şekil 8.12’de gösterildiği üzere, laminer akışta CD=1.2
iken türbülanslı akışta CD= 0.3’e düşmektedir. Silindir (R=d/2 yarıçaplı)
üzerinde sürtünmesiz akışta, silindirik koordinatlarda momentum denk-
leminden, radyal (ur) ve çevresel (u)

 R2   R2 
u r  U  ( 1  2  cos  , u r  U  ( 1  2  sin  (8.153)
 r   r 

hızları bulunur.
472 Akışkanlar Mekaniği

CD
teori
deneysel

Re=Ud/v
Şekil 8.12 Silindir etrafında CD’nin değişimi

Sınır tabaka ayrılmasındaki gecikme basınç sürüklenmesinde

azalmaya neden olur. Dairesel disk üzerindeki akışlarda sürüklenme kuv-
veti,
FD=16RU (disk akışa dik)
FD=32RU/3 (disk akışa paralel)
bağıntılarıyla hesaplanabilir.

8.5.2 Kaldırma Kuvveti

Harekete dik yönde bir cisme etki eden kuvvet kaldırma kuvve-
ti (FL) olarak adlandırılır ve kaldırma katsayısı da CL

FL
CL  (8.154)
1
U 2 A
2
 Sınır Tabaka Akışları 473

bağıntısyla bulunur. Bir kanat profili üzerinde sürüklenme ve kaldırma

katsayıları Reynolds sayısına ve hücum açısına () bağlıdır. Bir kanat
profili üzerinde hücum açısı Şekil 8.13’de gösterilmektedir.

t

c

Şekil 8.13 Şematik bir kanat profili

Eşt. (8.154)’de A akışın hücum açısıyla değiştiği alanı göstermek-
tedir. Hücum açısının artması kaldırma kuvveti katsayısının da belirli bir
değere kadar artmasına yol açar.

1.72
CL

1.5

NACA 23015

NACA 662-215

 
Şekil 8.14 CL’in  ile değişimi
474 Akışkanlar Mekaniği

Hücum açısının daha fazla artırılması yüzey üzerinde ön tarafa

doğru çok geniş bir bölgede akışta ayrılmalara (ters basınç gradyanı bü-
tünüyle üst yüzeyi kapsar) yol açacağından CL’in ani düşmesine ve
CD’nin yükselmesine neden olur (Şekil 8.14 ve 8.15), ki bu noktaya stall
noktası denir. Şekil 8.14’de iki değişik kanat profili için CL’in hücum
açısı () ile Şekil 8.15’de ise CD’nin  ile değişimi gösterilmiştir. Üst
yüzeyde oluşan artan basınç gradyanı, (CD’nin ani yükselmesi) laminer
akıştan türbülanslı akışa geçişin daha erken oluşmasını sağlar.

CD

NACA 23015

NACA 662-215


Şekil 8.15 CD’in  ile değişimi
Deneysel sonuçlar, kanat profilleri üzerinde laminer akışın türbü-
lanslı akışa göre daha avantajlı olduğunu göstermiştir. Bu ana kadar
yapılan değerlendirmelerin hepsi b için yapıldığından kanat ucunun
etkisi ihmal edilmişti. Şekil 8.16’da şematik olarak gösterildiği gibi ke-
 Sınır Tabaka Akışları 475

nar uçları kaldırmanın azalmasına sürüklenmenin ise artmasına neden

olur. Bu yüzden bilinen b kanat genişliği (sonlu kanat) için kesit oranı
düzenlenmesi
b2 b2 b
ar    (8.155)
A bc c
yoluna gidilir. Şekil 16’da kanat genişliği b’nin CL ve CD’ye etkisi göste-
rilmiştir. Sonlu bir kanatta eğer kaldırma söz konusu ise alt yüzeydeki
yüksek basınç ve üst yüzeydeki alçak basınçtan kaynaklanan kuyruk vor-
teksleri oluşur, ki çok güçlü ve tehlikeli olabilen bu vorteksler kanat
ucundan sonra kilometrelerce sürebilir.

CL, ar  
CD CL
b2
CD ar 
A

CL
 
ar

C L2
C D 
ar


Şekil 8.16 Kanat genişli b’nin CL ve CD’ye etkisi

Bu vortekslerin oluşması hücum açısının ve dolayısıyla CL’ in

azalmasına neden olduğundan CL’in düşmemesi için hücum açısının artı-
476 Akışkanlar Mekaniği

rılması yoluna gidilir. Teorik ve deneysel çalışmalar efektiv hücum açısı-

nın ()
C
  L (8.156a)
ar
kaldırma katsayısıyla (CL) lineer olarak değiştiğini göstermiştir.
Burada ar boyutsuz kanat kesit alanını göstermektedir. Ki, bu
durum CD’ nin artması demektir. CD’deki artma (induced drag=artan
sürüklenme) CL’den (Eşt. 8.156) kaynaklanmaktadır.
2
CL
C D  C L   (8.156b)
ar
Bu durumda, sonsuz kanat profili için bulunan CD,  değerine CD’nin
ilave edilmesiyle, sonlu kanat profili için CD
CD= CD,  + CD (8.157)
bulunur. Bir kanat profili üzerindeki sürüklenme, Reynolds sayısı ve hü-
cum açısına bağlı olan sürtünme kuvvetleri ile basınç kuvvetlerinden
oluşur. Düşük sürüklenme uçuş şartlarında mükemmel verim sağlaması
ve maksimum CL‘nin çok ince kanatçıklarda elde edilmesi, uçaklarda in-
me esnasında ilave önlemlerin alınmasını gerekli kılmaktadır. Uçuş esna-
sında sürekli rejimde FL=W (uçağın ağırlığı) olması gerektiğinden, mak-
simum CL için minimum hız Umin (stall hızı)
1
FL  W  C L ,maks U min 2 A ,
2
2W
U min  (8.158)
C L ,maks A

bağıntısından bulunur. Bu denkleme göre minimum hız için ya CL, maks ya

da kanat alanı A’nın artırılması gerekir. Bunun için kanat geometrisi (ka-
natın önüne slat veya kanatın arkasına flap takılır) veya kanat üzerindeki
akış değiştirilerek ayrılma noktasının oluşması geciktirilir ve CL’in artma-
sı sağlanır. Yüzeydeki sınır tabakayı kontrol edebilmek ve ayrılmayı ge-
ciktirmek için aşağıdaki yöntemler uygulanabilir.
1) Üfleme: Ayrılmayı önleyebilmek için kanat üzerindeki sınır
tabakaya cidardan ilave momentum verilerek ayrılma geciktirilir. İlave
 Sınır Tabaka Akışları 477

momentum ya ince deliklerle (bir üfleyiciyle) esas akışkana verilir veya

yüzey üzerine bir delik açılarak oluşan yüksek basınç bölgesinden sağla-
nır. İlave akışkan verilmesi kanat çıkışından sonra oluşan vortekslerin
kısa mesafede bozulmasına neden olabileceğinden çok dikkatli olunması
gerekir.

Şekil 8.17 Slat ve flap’in CL ve CD’ye etkisi

Ayrıca, hem üst yüzey sınır tabaka akışını kontrol edebilmek için,
hem de effektif kanat alanını artırmak için kanatın önüne (slat) ve arka-
sına (flap) ek kısımlar takılır. Şekil 8.17’de slat ve flap durumları için CL
ve CD’nin değişimi (Schlihting, 1979) gösterilmiştir. Slat ve kanat ara-
sından üst yüzeye giren akışkan yüksek momentum nedeniyle ayrılma
noktasını geciktirerek, CL’nin yükselmesine neden olur. Aynı şekilde ka-
nat alt yüzeyindeki yüksek basınçlı akışkan, kanat ile flap arasından ge-
çip flap üst yüzeyinde kanat yüzeyinden gelen akışkan ile birleşerek üst
478 Akışkanlar Mekaniği

yüzeyde ilave momentum oluşmasına olanak sağlar. Böylece akışkanın

ayrılmaya eğilimi azaltılarak CL artırılmış olur.
2) Emme: Üst yüzeyde ayrılma noktasından önce, yavaş hareket
eden akışkan, açılan delikle yüzeyden emilerek akış boyunca sınır tabaka
kalınlığı inceltilerek (daha dolu hız profili) türbülansta gecikme sağlanır.
Emme deliklerini yüzey üzerinde uygun yerlere açarak türbülanslı akışa
geçişin akış boyunca daha ileri mesafelere kaydırılması, laminer akışta
türbülanslı akıştan daha az olan CD’ nin oluşmasını sağlar.
3) Değişik akışkan püskürtme: Yüzey üzerindeki akışkandan
farklı bir gazın sınır tabaka içine ince gözeneklerle gönderilmesi, cidarla
esas akışkan arasında bir film tabakası oluşturarak ısı değişimini azalttı-
ğından yüksek momentum alanı oluşmasının yanında yüzeyin termal ola-
rak korunmasını da özellikle süpersonik akışlarda sağlamış olur.
4) Akışı hızlandırma: Basınçtaki azalma (hızlanan akış, favou-
rable basınç gradyanı) sınır tabaka akışını stabilize ettiğinden türbülanslı
akışın oluşmasını geciktirir. Bu durumda oluşan daha dolu hız profili;
yüksek momentum taşıdığından ayrılma önlenir ve yüksek basınç grad-
yanlarında (k=/u2du/dx>3.2x10-6) akışı sürekli laminer yaparak CD
azaltılabilir. Yavaşlayan akış için ise tam tersi doğrudur.
5) Yüzeyin soğutulması: Subsonik gaz akışlarında, sınır tabaka-
dan yüzeye ısı transferi akışı stabilize ederken, cidardan akışkana ısı
transferi ise akışı distabilize eder. Süpersonik akışlarda ise cidardan
akışkana ısı transferi sınır tabakayı stabilize ettiğinden yüzeyin soğutul-
ması yoluyla sınır tabakanın kontrol edilmesi sadece süpersonik akışlarda
uygulanır.

Soru 8. 8:
Yüksekliği 50 m ve yarıçapı 1 m olan bir fabrika bacasının di-
bindeki eğilme momentini rüzga hızını 5 m/s (T= 20 0C ve
P0=101 kPa) alarak bulunuz.
 Sınır Tabaka Akışları 479

Çözüm:
1m

FD
50m
L
 25m
2

20 0C için =1.22 kg/m3 ve =15.68x10-6 m2/s

1
Me=FDL/2, FD  C D U 2 A
2
Ud 5 x2
Re    6.38 x10 5
 15.68 x10 6
Şekil 8.12’den Re=6.38x105 için CD0.6 alınırsa
1 L
Me  C D U 2Ld
2 2
1
Me  0.6 1.22 x 5 2 x 50 x 2 x 25  22.8 kNm olarak bulunur.
2

Soru 8.9:
Kütlesi 500 kg olan bir otomobil 50 m/s hızla giderken, arkasına
takılan 2 m çaplı bir paraşüt ile hızının 10 m/s’ye inmesi isten-
mektedir. CD=1.2 olarak verildiğine göre gerekli zamanı bulu-
nuz.

Çözüm:
U 2
=1.22 kg/m3, FD  C D A ve
2
Newtonun II. kanununa göre
480 Akışkanlar Mekaniği

FD U0=50m/s
Us=10m/s

A  d 2 / 4   2 2 / 4  3.14m 2
dU
FD  m olduğundan
dt
dU 1
m  C D U 2 A olarak yazılabilir. Buradan,
dt 2
C D A t
Us
dU
U U 2  
2 m 0 dt ,
0

C D A U Us U  U s 2m
t 0 , t 0
2m U sU 0 U sU 0 C D A
50  10 2 x500
t  17.4 s olarak bulunur.
50 x10 1.2 x1.22 x3.14

Soru 8.10:
Ağırlığı 200 kN olan bir yolcu uçağının kanat alanı 100 m2 ve
kanat uzunluğu c=5 m dir. Bu uçağın 5000 m yükseklikte 150
m/s hızla uçabilmesi için (CD, =0.005), a) gerekli gücü bulu-
nuz. b) Bu uçağın 600 lik bir flapla (CL, maks =1.75, CD, 
=0.0085) stal hızının 1.2 katı bir hızla inebilmesi için iniş hızını
ve aynı hızla kalkabilmesi için gerekli gücü hesaplayınız.

Çözüm:
A=100 m2, c=5 m, FL=W= 200 000N,
 Sınır Tabaka Akışları 481

U=150 m/s, z=5000 m=0.85 kg/m3

b 2 b 2 b A / c A 100
a) ar      2  2 4
A bc c c c 5
W 200000
CL    0.21
1 1
U 2 A 0.85 x150 2 x100
2 2
C L2 0.212
C D  C D ,   0.005   0.0085
ar x4
1 1
FD  C D U 2 A  0.0085 0.85 x150 2 x100  8128 N
2 2
.
W =FDU=8128x150=1.22 MW olarak elde edilir.
2W 2 x 200000
b) U min    43.28m / s
 z 0 C L ,maks A 1.22 x1.75 x100

iniş hızı: U=1.2Umin=1.2x43.28=51.9 m/s

olarak bulunur.
C L ,maks 1.75
CL  2
  1.215
1.2 1.2 2
2
CL 1.2152
C D  C D ,   0.0085   0.126
ar x4
1
FD  C D U 2 A
2
1
FD  0.126 0.85 x51.9 2 x100  14424N
2
W  FDU =14424x51.9=0.75 MW olarak elde edilir.

Soru 8.11:
Ağırlığı 200 kN olan bir yolcu uçağının kanat alanı 100 m2 ve
kanat uzunluğu c=5 m dir. 150 m/s hızla uçmakta olan bu uça-
ğın minimum stal hızını ve uçak yere U0=1.25Umin ile indiğine
göre CL=3, CD=0.3, CL,maks=4.5 ve teker sürtünmesini 0.2 alarak
durma mesafesini bulunuz.
482 Akışkanlar Mekaniği

Çözüm:

2W 2 x 2 x10 5
U min    27 m / s
C L ,maks A 1.22 x4.5 x100
U0=1.25Umin=1.25x27=33.75 m/s
1 1
FL  C L U 2 A  3 1.22 xU 2 x100  183U 2
2 2
1 1
FD  C D U 2 A  0.3 1.22 xU 2 x100  18.3U 2
2 2
FL
Normal yönde etki eden kuvvet:

FN=W-FL=200000-18.3U2 U FD
Fs
Fs=0.2FN W
dU
 Fx   FD  Fs  m dt

 18.3U 2  0.2 200000  183U 2 
200000 dU
9.81 dt

dU dU
8.97 x10 4 xU 2  1.96  U
dt ds
S 0
1 dU 2

0
ds  
2 U 1.96  8.97 x10 4 U 2
0

1  1.96  0 
S ln 
4  4 
 1.96  8.97 x10 U 0
2
2 x8.97 x10 
1  1.96 
S 4
ln 4 2 
 410m
2 x8.97 x10  1.96  8.97 x10 x33.75 
olarak elde edilir.
 Sınır Tabaka Akışları 483

8.6 Problemler

8.1. Genişliği 1 m, uzunluğu 2 m olan çok ince bir levha su (=1000

kg/m3, =1.02x10-6 m2/s) akışı içinde 2 m/s hızla hareket etmek-
tedir. a) Sınır tabaka kalınlığını, b) Rex, krit=5x105 için sürük-
lenme katsayısını ve kuvvetini, c) =0.12 mm kalınlığında pü-
rüzlerin yüzeyde olması halinde sürüklenme kuvvetini bulunuz.
8.2. 5 m çapında ve 10 m uzunluğunda kabul edilebilen bir uçak
3000 m de 150 m/s hızla uçmaktadır. a) Akışı hidrolik olarak
pürüzsüz kılabilecek yüzeydeki maksimum pürüzlülük kalınlığını
(ad) ve bu durumda Rex, krit=106 için gerekli gücü hesaplayınız.
b) Yüzeyde =0.2 mm kalınlığında pürüzler olması halinde ge-
rekli gücü bulunuz.
8.3. Uzunluğu 4 m suya batma derinliği 1.5 m olan bir deniz taksisi
iki yanal kanat üzerinde 25 m/s hızla denizde (=1000 kg/m3,
=1.02x10-6 m3/s) seyretmektedir. Kanat yüzeyleri tamamen pü-
rüzsüz ve =0.10 mm kalınlığında pürüzler olması halinde ge-
rekli gücü hesaplayınız.
8.4. Düz yüzey üzerindeki akışta laminer akıştan türbülanslı akışa
geçiş Rex, krit =106 kabul edilebildiğine göre, bu değerin karşılı-
ğını momentum kalınlığı Reynolds sayısı (Re) olarak bulunuz.
8.5. İki kanatlı bir helikopter 2000 m’de uçmaktadır. Rotor hızı
w=20 rad/s ve kanat uzunluğu 4 m, genişliği ise 0.3 m olduğuna
göre bu kanatlarda oluşan sürüklenmeyi yenebilmek için,
Rex,krit=5x105 alınarak, gerekli gücü bulunuz.
8.6. Kanal uzunluğu L=1.5 m olan genişleyen bir kanalda (yavaşla-
yan akış) kanal girişinde x=0 için U0=10 m/s olan akışkan
(=15.68x10-6 m2/s) hızının akış yönü (x) ile değişimi
U  1.5U 0 ( 1  x / L ) ile verilmektedir. Ayrılma noktasını belir-
leyiniz ve x=0.1L deki k1, , Cf, H ve Re ile Rex arasındaki iliş-
kiyi bulunuz.
484 Akışkanlar Mekaniği

8.7. Yarıçapı R olan dairesel bir silindir üzerindeki akışta hız dağı-
lımı U  2U 0 sin( ) olarak verildiğine göre laminer akış için
ayrılma noktasını bulunuz.
8.8. Yüksekliği 50 m kare kesitli (2x2 m2) bir fabrika bacası maksi-
mum 30000 Nm’lik bir eğilme momentine dayanabildiğine göre
bu baca, hangi rüzgar hızında yıkılır?
8.9. Ağırlığı 5 kN, gücü 100 kW olan bir deniz taksisi uzunluğu c=1
m ve genişliği b=3 m olan bir kanat (hidrofoil) üzerinde seyret-
mektedir. CL,maks = 1.5 ve CD =0.05 olarak verildiğine göre, bu
araç hangi hızda su yüzeyinde kalır ve yapabileceği maksimum
hız nedir?
8.10. Küre şeklindeki bir golf topunun kütlesi 10 gr ve çapı 20
mm’dir. Bu top 30 m/s hızla 30 m uzaktaki deliğe atılmak isteni-
yor. Düz bir hat üzerinde maksimum sapma için topa verilmesi
gereken dönme hızı ne olmalıdır.
8.11. Düz bir yüzey üzerindeki hava (T=20 0C) akışında cidardan iti-
baren alınan hız ölçümleri tabloda verildiği gibidir. Buna göre;
ortalama hızı, yer değişimi kalınlığını, momentum kalınlığını,
biçim faktörünü ve sürtünme katsayısını bulunuz ve bu değerleri
yorumlayınız.
y (mm) 0 2 4 6 8 10 12 14
u(m/s) 0 5 8 8.5 8.9 92 9.4 9. 55
y(mm) 16 18 20 22 24 26 28 30
u (m/s) 9.65 9.7 9.75 9.78 9.8 9.8 9.8 9.8
8.12. Daralan akış alanında x=0 için U0=20 m/s ve x=500 mm için
U0=30 m/s olarak verildiğine göre; a) k1 değerini bulunuz. b)
Türbülans derecesinin Tu=0.2 olması halinde türbülanslı akışa
geçiş için gerekli olan Reynolds sayısını hesaplayınız.
8.13. Blasius yaklaşımına göre düz bir yüzey üzerindeki hava akışı
(T0=200C) için hız profilini, sınır tabaka kalınlığını, momentum
kalınlığını ve sürüklenme katsayısını çıkarınız ve U=5 m/s ve
L=2 m için bu değerleri hesaplayınız.
8.14. Giriş hızı 10 m/s ve levha uzunluğu L=3 m olan düz bir levha
üzerindeki hava akışında girişten itibaren x=0.5, 1, 2, 3 m me-
 Sınır Tabaka Akışları 485

safelerdeki, sınır tabaka kalınlığını, biçim faktörünü ve sürük-

lenme katsayılarını bulunuz.
8.15. Kanat uzunluğu akış yönünde 10 m olan 2 kanatlı bir yolcu
uçağı 6000 m yükseklikte 200 m/s hızla uçmaktadır. Kanat yü-
zeyinde =0.15 mm kalınlığında pürüzler olduğuna göre, bu yü-
zeydeki sürüklenme katsayısını ve gerekli gücü bulunuz.
8.16. P. 8.15’deki uçağının tam kalkış anındaki hızı 50 m/s ve 500 m
yüksekliğe ulaştığındaki hızı 100 m/s dir. Bu durumlardaki sü-
rüklenme katsayıları ve gerekli motor güçlerini hesaplayınız.
8.17. P. 8.15 ve 8.16 da istenen değerleri kanat yüzeylerinin tamamen
pürüzsüz olması halinde hesaplayınız ve bu değerleri tablo üze-
rinde karşılaştırınız.
8.18. Uzunluğu 2 m olan daralan bir kanalda hız 4 m/s den 10 m/s ye
çıkmaktadır. Buna göre, biçim faktörlerini ve sürtünme katsayı-
larını veren denklemleri Pohlhausen, Young ve Thwaites yön-
temleriyle hesaplayınız.
8.19. Yarıçapı R=10 mm olan bir küre üzerindeki hava akışının Stokes
bölgesinde (Re<1) kalabilmesi için maksimum hava (T0=200C)
hızı ne olmalıdır?
8.20. 100 m2 taban alanı üzerine 100 m yüksekliğinde bir kule yapıla-
caktır. Rüzgar hızının maksimum 100 m/s estiği durumda kule-
de oluşan maksimum eğilme momentini bulunuz.
8.21. Rüzgar hızının en yüksek 50 m/s olduğu bir bölgede yüksekliği
80 m, dış çapı 6 m olan bir fabrika bacası yapılacaktır. Beton-
dan yapılan bu bacanın minimum duvar kalınlığını ve baca iç
çapını bulunuz.
9.10 Sıkıştırılabilir Sürtünmeli Akışlar
Şekil 9.8a’da gösterilen tek boyutlu dx uzunluğunda ve d çapında, sabit kesit alanlı
elemanter bir kontrol hacmini adyabatik (ısı transferinin olmadığı) durumda ele alalım.
Süreklilik, m  UA denkleminin sabit debi ve kesitte logaritmik türevi
d dU
 0 (9.61a)
 U
olur. Lineer momentum denklemi
PA  ( P  dP) A   wd (dx)  UA(U  dU  U )
w
U U+dU
P P+dP
h h+dh
 T+dT

dx Kontrol hacmi
Şekil 9.8a Elemanter kontrol hacmi
veya
dPA   wd (dx)  UAdU  0 (9.61b)
 wd
 dP  dx  UdU (9.61c)
A
duvardaki w kayma gerilmesi
1 f
w  Cf U 2 ; Cf=f/4   w  U 2
2 8
ve dh=4A/d değerleri yerine konursa,
Cf
 dP  2 U 2 dx  UdU (9.61d)
dh
bağıntısı bulunur. Her iki tarafı P’ye bölersek,
dP f U 2 dx UdU
   (9.61e)
P dh 2 P P
Burada P /   RT  c 2 / k olduğu hatırlanır ve UdU=d(U2/2) değerleri Eşt. (9.61e)’de yerine
konursa
dP f kMa 2 kMa 2 d ( U 2 / 2 )
  dx  (9.61f)
P dh 2 U2
Mach sayısından
U U U
Ma     U 2  Ma 2 kRT (9.62a)
c kP /  kRT
veya
2dU 2dMa dT d ( U 2 ) d ( Ma 2 ) dT
     (9.62b)
U Ma T U2 Ma 2 T
d dU d d( U 2 )
 0  (9.62c)
 U  U2
durum denkleminden P=RT
dP d dT
  (9.62d)
P  T
olarak yazılabilir. Bu son üç denklemden,
dP dT d ( Ma 2 )
  (9.62e)
P 2T Ma 2
Eşt. (9.62b) ve Eşt. (9.62d) gerekli düzenlemeler yapılarak çözülürse,
1  kMa2 dT f kMa2  1  kMa2  d ( Ma 2 )
( )  dx   
 Ma 2 (9.63a)
2 T dh 2  2 
buradan
1  Ma 2 d ( Ma 2 ) f
 dx (9.63b)
k 1 4
dh
1 Ma 2 kMa
2
denklemi bulunur. Bu denklemin iterasyonu çok zor olduğundan, genelde nümerik olarak
hesaplama yoluna gidilir. Her hangi bir yerdeki Ma ile entropinin maksimum olduğu çıkış
kesitinde, Şekil 9.8b’de gösterildiği üzere, (dx=Lmaks) sonik akış durumu Ma=1 referans
alınarak, Eşt. (9.63b)’ integre edilebilir.
1 Lmaks
1  Ma 2 d ( Ma 2 ) f

Ma1 1 
k 1 2 kMa 4
  dh
dx (9.63c)
Ma 0
2
Lmaks uzunluğu için ortalama bir sürtünme katsayısı
L
1 maks
L 0
f  fdx alınırsa,

 
fL 1  Ma 2
k 1  ( k  1 )Ma 2 
  ln   (9.63d)
dh kMa 2 2k   k 1 2 
 2 1  2 Ma  
 
şekline indirgenmiş olur.
Lmax

Ma1 Ma2 Ma1

L
1 2
Şekil 9.8b Çıkışta sonik akış durumu

Mach sayısına bağlı olarak hesaplanan sürtünme katsayıları ( fLmaks / d h ) Tablo 9.4’de
gösterilmiştir.
Çoğu kısa borularda akış sonik olamayacağından, Tablo 9.4’ deki farklardan, Ma1 den
Ma2’ye varmak için gerekli L uzunluğu
 fL  fLmaks   fL 
   _ maks  (9.64)
d h  d h  Ma  d h  Ma
1 2

bağıntısıyla hesaplanabilir. Burada f=4Cf olup, Reynolds sayısı ve /dh için Moody
diyagramından (Şekil 4.17) alınan değerlerden bulunabilir. Aynı şekilde Mach sayısına bağlı
diğer özellikler de
T

T / T0


1 / 1  ( k  1 )Ma 2 / 2 
T * T * / T0 1 / 1  ( k  1 ) / 2 
T ( k  1) / 2


T * 1  ( k  1 )Ma 2 / 2  (9.65)

* U T ( k  1) / 2
  Ma  Ma
 
(9.66)
 U* T* 1  ( k  1 )Ma 2 / 2

P  T 1 (k  1) / 2
 
 
(9.67)
P *  * T * Ma 1  (k  1) Ma 2 / 2
( k  1 ) / 2 ( k 1 )
P0 1  2  k 1 
   1  Ma 2  (9.68)
P0 * Ma  k  1  2 
şeklinde elde edilir. Bu değerler Tablo 9.4’te özet olarak verilmiştir. Akışın izotermal olması
halinde (sıcaklığın sabit kabul edildiği, T=sabit ve dT=0, akış esnasında oluşan sürtünmeden
kaynaklanan sıcaklık artımının çok az olduğu durumda) Eşt. (9.63a) yeniden incelenirse,
1  kMa2 dT f kMa2  1  kMa2  d ( Ma 2 )
( )  dx   
 Ma 2
2 T dh 2  2 
burada dT/T=0 alınırsa,
fdx 1  kMa2
 4
d ( Ma 2 ) (9.69)
dh kMa
olduğu görülür. Bu denklemde (1-kMa2=0) Ma=1/k1/2 payı sıfır yapan değerde, Lmaks sıfır
olur. Bu yüzden bu denklem herhangi bir noktadaki Mach sayısı ile Ma= (1/k1/2) aralığında
uygulanabilir. Diğer bir deyişle izotermal akış için bir maksimum uzunluk söz konusudur.
Eşt. (9.69) integre edilirse,
Lmaks 1/ k
fdx 1  kMa2

0
dh

Ma
 kMa 4
d ( Ma 2 )

veya
fLmaks 1  kMa 2
 2
 ln kMa 2 (9.70)
dh kMa
olarak bulunur.

Tablo 9.4 k=1.4 için sürtünmeli sıkıştırılabilir akışların özellikleri

Ma fLmaks / d h P/P* T/T* U/U*=* P0/P0*
/
0.02 1178.45 54.77 1.199 0.022 28.94
0.1 66.92 10.94 1.197 0.109 5.82
0.2 14.53 5.45 1.19 0.22 2.96
0.3 5.29 3.62 1.18 0.33 2.03
 0.4 2.31 2.69 1.160 0.43 1.59
0.5 1.07 2.14 1.140 0.53 1.34
0.6 0.49 1.76 1.12 0.63 1.19
0.7 0.21 1.49 1.09 0.73 1.09
0.8 0.072 1.29 1.06 0.82 1.04
0.9 0.0145 1.13 1.03 0.91 1.01
1.0 0.00 1.00 1.00 1.00 1.00
1.2 0.0336 0.80 0.93 1.16 1.03
1.6 0.172 0.56 0.79 1.42 1.25
2.0 0.305 0.41 0.67 1.633 1.69
2.5 0.432 0.29 0.53 1.83 2.64
3.0 0.522 0.22 0.43 1.96 4.23
4.00 0.633 0.13 0.29 2.14 10.72

Ma=1/k1/2 deki basınç Pkrit ile gösterilirse basınç değişimi

Pkrit
 kMa (9.71)
P
ile hesaplanabilir. Burada Ma ve P kritik noktadan önce herhangi bir noktadaki değerlerdir.
Aynı şekilde, izotermal akış için Eşt. (9.69) (dx,Ma)=(0,Ma1) den (L, Ma2) aralığında integre
edilirse,

2 Ma 2 fL 
2
Ma1
 1  kMa1  2 ln
2
  (9.72)
Ma 2  Ma 1 d h 

denklemi bulunur. İzotermal akış için

U U U
Ma     U 2  Ma 2 kRT
c kP /  kRT
dU dMa d dU
 ;  olur.
U Ma  U
Durum denkleminden P=RT
dP d dP dU dMa
 veya  
P  P U Ma
Bu değerler 1 ve 2 aralığında integre edilirse,
P2 Ma1 U 1
 
P1 Ma 2 U 2
olduğu görülür. Benzer şekilde,
U1 U1 m
Ma1   ve U 1 
c1 kRT A1
2
U m 2
 1  2 2
2
Ma1
kRT  A1 kRT
yazılabilir. Bu değerler Eşt. (9.72)’de yerine konursa P1, P2 ve debi ( m
 ) cinsinden
 P1  P2  m   fL 
2 2 2
P
    2 ln 1   (9.73)
RT  A  P2 d 
bağıntısı elde edilmiş olur.

Soru 9.14:
Hava, 0.3 m çapında bir kanal boyunca sürtünmeli ve adyabatik olarak akmaktadır. Girişte
P1, T1 ve U1 sırasıyla 60 kPa, 50 0C ve 180 m/s dir. Çıkışta P2=31,7 kPa ve T2=19 0C dir.
Çıkış Mach sayısını ve çıkış ile girişteki durma sıcaklığını hesaplayınız.
Çözüm:
U 180
Ma1  1   0.5
c1 1.4 x 287 x( 273  50 )
Tablo 9.4 den;
4 f Lmax P T P
 1.07 , 0*  1.34 , *  1.14 ,  2.14
D P0 T P *

T1 ( 273  50 )
*
 T*   283.33K
T 1.14
60
P*   28.04 kPa
2.14
P2 31,7 T
  1.13 , 2  1.03  Tablo 9.4 den M2=0,9
P * 28.04 T*
 k 1 2 
T01  T1  1  Ma1   ( 273  50 )( 1  0.2 x0.5 2 )  339.15 K
 2 
 k 1 2 
T02  T2  1  Ma 2   ( 273  19 )( 1  0.2 x0.9 2 ) T02  339.30 K olur.
 2 

Soru 9.15:
Çapı 25 mm olan dairesel kesitli bir boruda ortalama sürtünme katsayısı f=4C f=0.025 olarak
veriliyor. Buna göre Mach sayısının 0.5’den 0.7’ye ve 1.0’e çıkması için gerekli boru uzunluğunu
bulunuz.

Çözüm:
Tablo 9.4’den: Ma1=0.5 için fLmaks / d h  1.07,

Ma2=0.7için fLmaks / d h  0.21

fL  fLmaks   fL 
  _ maks  =1.07-0.21=0.86 m
d h  d h  Ma1  dh  Ma2
fLmaks / d h  0.86L=0.86x25x10-3/0.025=0.86 m.
Aynı şekilde ilave uzunluk L1
fL1  fLmaks   fL 
  _  maks   0.21  0.0  0.21m
d h  d h  Ma 0.7  dh  Ma 1.0
fL1 / d h  0.21L1=0.21x25x10-3/0.025=0.21 m
toplam uzunluk
Lmaks=L+L1=0.86+0.21=1.07 m olarak bulunur.

Soru 9.16:
Bir hava (k=1.4) tünelinde mutlak basınç 2.5 bar ve sıcaklık 200 C dir. Bu rüzgar tüneli çapı
200 mm olan sabit kesitli pürüzsüz bir akış alanına açılıyor. Şekilde gösterilen 1 kesitinde
mutlak basınç 2 bar, 2 kesitinde ise 1.5 bar olarak verildiğine göre; sonik akış elde edebilmek
için gerekli uzunluğu (L13), 2 kesitindeki Mach sayısını (Ma2) ve gerekli boru uzunluğunu
bulunuz (L12).
Test
Fan Bölümü
T0=293 K
L13
P0=2.5 bar

3 2 1

Çözüm:
1/ 2
 2  P01 ( k 1 ) / k 
1/ 2
 2  2.5 ( 0.286 ) 
Ma1    ( )  1  ( )  1 
 k  1  P1   0.4  2 
T01 293
Ma1=0.57  T1    275K
k 1 0.4
1 1
2 2
Ma1 0.57
2 2
U 1  Ma1c1  Ma1 kRT1  0.57 1.4 x287 x275  189.5m / s
P1 2 x10 5
1    2.53kg / m 3
RT1 287 x 275
275 K için =17.2x10-6 Pas
 U d 2.53x189.5 x0.2
Re1  1 1   56 x10 5 için Moody diyagramından f=4Cf=0.009 Ma1=0.57
1 17.2 x10 6
için Tablo 9.4’den P/P*= 1.84 fLmaks / d h  0.6 alınabilir. Buradan
(Lmaks)1=L13=0.6x0.2/0.009=13.33 m
P2 P P 1.5
 2 1  1.84  1.38
P * P1 P * 2
Tablo 9.4’den (P/P*)2 =1.38 için Ma20.75, fLmaks / d h  0.13 alınırsa,
Lmaks=L23=0.13x0.2/0.009=2.889 m ve buradan
L12= L13- L23=13.33-2.889=10.44 m olarak bulunur.

Soru 9.17:
Çapı 50 mm olan bir boruya (4Cf =f = 0.016) hava (k=1.4) Ma=1.5, P=15 kPa ve T=300
K’de girmektedir. Akış boyunca sıcaklık sabit olduğuna göre, maksimum boru uzunluğunu,
Ma=1’in olduğu noktanın çıkış kesitine olan uzaklığını, çıkıştaki basıncı ve hızı bulunuz.
Çözüm:
Girişteki hız; U  Ma kRT  1.5 1.4 x287 x300  520.8m / s
fLmaks 1  kMa 2
 2
 ln kMa 2
dh kMa
0.016 xLmaks 1  1.4 x1.5 2
3
 2
 ln 1.4 x1.5 2  Lmaks  1.45m
50 x10 1.4 x1.5
Ma=1 noktasından Makrit=1/(k)1/2==1/(1.4)1/2=0.845 noktasına olan uzaklık:
0.016 xLkrit 1  1.4 x1.0 2
  ln 1.4 x1.0 2 Lkrit=0.158 m
50 x10 3 1.4 x1.0 2

olarak hesaplanır.
Pkrit
 kMa  Pkrit  15 1.4 x1.5  21.7 kPa olarak bulunur.
P
Ma=1/k1/2 deki hız Ukrit ile gösterilirse,
U krit
 kMa  U krit  520.8 1.4 x1.5  754.7 m/s olur.
U

Soru 9.18:
Şekilde gösterilen 25 mm çaplı dairesel bir borudan hava akmaktadır. 1 kesitinde mutlak
basınç P1= 1.5 bar, Ma1= 0.5 ve T1=300 K ve 2 kesitinde de Ma2=0.8 olarak veriliyor. Buna
göre; a) 2 kesitindeki sıcaklığı, basıncı ve hızı hesaplayınız. b) 1 ve 2 kesitleri arasındaki
sürtünme kuvvetini ve f  0.016 için ortalama kayma gerilmesini bulunuz.

Ma1=0.5 Ma2=0.8 d=25mm

L
1 2
Çözüm:
a) U 1  Ma1 kRT1  0.5 1.4 x287 x300  173.6 m / s
P1 1.5 x10 5
1    1.74 kg / m 3
RT1 287 x300
T1 300
Ma1=0.5 için:  1.143  T*   262.4 K
T* 1.143
P1 1 .5
 2.14  P*   0.7 bar
P* 2.14
U1 173.6
 0.53  U *   327.5 m / s
U* 0.53
T2
Ma2=0.8için:  1.06  T2  T * x1.06  300x1.06  318K
T*
 P2
 1.29  P2  1.29 xP*  1.29 x0.7  0.9bar
P*
U2
 0.82  U 2  0.82xU*  0.82x327.5  269m / s
U*
b) Sürtünme kuvveti lineer momentum denkleminden
( P1  P2 ) A  Fs   1U 1 A( U 2  U 1 )
Fs
 ( P1  P2 )   1U 1 ( U 1  U 2 )
-4 2
m
A
Fs
 ( 1.5  0.9 )x10 5  1.74 x173.6( 173.6  269 )
4.91x10 4
Fs=15.3 N olur. Tablo 9.4’den:
fLmaks fLmaks
 1.07 ve  0.072
dh Ma1 0.5
dh Ma1 0.8

fL
 1.07  0.072  0.998  L=0.998x25x10-3/0.016=1.56 m
dh
Fs 15.3
Fs   wdL   w    125N / m 2 olur.
dL x25x10 x1.56
3

Soru 9.19:
Uzunluğu 10 m, çapı 25 mm olan bir boruda f =0.016 olarak veriliyor. Boru girişinde
P1=200 kPa, T1=400 K, çıkışında ise P2=120 kPa’dir. Borudan geçen akışkanın debisini ve
girişteki Mach sayısını izotermal akış için hesaplayınız.

Çözüm:
P1 2 x10 5
1    1.742kg / m 3
RT1 287 x400

c1  kRT1  1.4 x287 x400  400.9m / s

İzotermal akış için:
( P1  P2 )
2 2 2
 m 
  
 A  P fL
RT1  2 ln 1  
 P2 d 
2
 m  ( 2 2  1.2 2 )x10 10
    30046.75
 A  2 0.016 x10 
287 x400 2 ln  
 1.2 25 x10 3 

m m 173.33
 173.33 (kg/s)m2 , U 1    99.5m / s
A  1 A1 1.742
Ma1=U1/c1= 99.5/400.9 = 0.248
olarak bulunur.
Soru 9.20.
Bir kanal içindeki havanın hızı 500 m/s, statik basıncı 70 kPa ve sıcaklığı 300 K dir. Bu
ortamda normal şok olması halinde; a) şok dalgasından sonraki hızı ve Mach sayısını, b) şok
dalgasından sonraki statik şartları, c) şok dalgasından sonraki durma şartlarını bulunuz.
Çözüm:
a) c1  kRT1  1.4 x287 x300  347.2m / s
U1 500
Ma1    1.44 ve Ma1  1.44 için Tablo 9.2 den;
c1 347.2
U1
Ma2  0.72 ve  1.76  U 2  284.10m / s
U2
P2
b) Tablo 9.2 den;  2.25  P2  157.5kPa
P1
T2
 1.28  T2  384K
T1
k
P  k 1 2  k 1
c) 02   1  Ma2   P02  222.4 kPa
P2  2 
T01  k 1 2
 1  Ma1   T01  424.42K
T1  2 
Akış normal şok dalgasında adyabatik olduğu için
T01  T02  424.42K olur.