نکته ها از فرسایش و حفاظت خاک1

www.SOILS.blogfa.com ‫ و‬www.SOILBOOK.blogfa.
com
‫ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎ ﻳﻲ از‬
‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎك‬

‫از ﺳﺮي ﺟﺰوات ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‬

www.SOILBOOK.blogfa.com ‫و‬ www.SOILS.blogfa.com : ‫ﺗﻬﻴﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ و ﮔﺮدﺁورﻧﺪﻩ‬
١٣٨٨
‫‪ www.SOILS.blogfa.com‬و‪www.SOILBOOK.blogfa.com‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻫﺎﻳﻲ از ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎك‬
‫ﻧﮑﺘﻪ هﺎ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪:‬‬
‫هﻴﭻ ﭘﺪﯾﺪﻩ ﺧﺎﮐﯽ در ﻣﻘﻴﺎس ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺨﺮب ﺗﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺎد و ﺁب ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬از روزﮔﺎران ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗﺎرﯾﺦ‪ ،‬ﺑﺸﺮ‬
‫زﺧﻢ ﺗﺎزﯾﺎﻧﻪ ﯼ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ را ﺑﺮ ﭘﻴﮑﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ داﺷﺘﻪ و از ﭘﻴﺎﻣﺪ هﺎﯼ ﺁن ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮء ﺗﻐﺬﯾﻪ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽ رﻧﺞ ﻣﯽ ﺑﺮد‪.‬‬
‫ﺗﻤﺪن هﺎﯼ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﺷﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺧﺎﮎ هﺎﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ ﻋﻤﻴﻖ و ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺑﻮد و ﺑﺎ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺗﭙﻪ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ‬
‫ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﺻﺨﺮﻩ اﯼ دﭼﺎر ﻓﺮو ﭘﺎﺷﯽ ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﯼ ﺗﭙﻪ هﺎﯼ ﺑﺎﯾﺮ در هﻨﺪوﺳﺘﺎن ﻣﺮﮐﺰﯼ و ﯾﺎ ﺑﺨﺶ هﺎﯼ از ﯾﻮﻧﺎن‪،‬‬
‫ﻟﺒﻨﺎن و ﺳﻮرﯾﻪ‪ ،‬ﺗﺼﻮر اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﺸﮑﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ زﻣﺎﻧﯽ در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺟﻮاﻣﻊ ﮐﺸﺎورزﯼ داراﯼ ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ‪ ،‬اﻣﺮوزﻩ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﻮم ﺗﺮ از هﺮ زﻣﺎن دﯾﮕﺮ در ﺗﺎرﯾﺦ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺴﻞ اﻣﺮوز‪ ،‬زار ﻋﻴﻦ ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺤﺼﻮﻻت ﻏﺬاﯾﯽ را ﺑﺮاﯼ رﻓﻊ ﻧﻴﺎزهﺎﯼ اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﯽ ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﻴﺶ از دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬در‬
‫ﮐﺸﻮرهﺎﯼ ﮐﻢ درﺁﻣﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺑﻪ اراﺿﯽ زراﻋﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﻪ از ﻗﺒﻞ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻ ﺑﻮدﻩ در ﺣﺎل اﻓﺰاﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﮐﺸﺖ و ﮐﺎر در اراﺿﯽ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰ ﻣﺴﻄﺢ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬و در ﺗﺎﻣﻴﻦ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻏﺬاﯼ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﮐﻤﮏ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺴﻴﺎرﯼ از ﻣﻠﺖ هﺎ ﻣﺠﺒﻮرﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ اراﺿﯽ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﺧﻮد را ﺗﻮﺳﻌﻪ دادﻩ و ﺑﻪ ﺳﻮزاﻧﺪن و ﺟﻨﮕﻞ ﺗﺮاﺷﯽ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ‬
‫ﺗﻨﺪ و ﺷﺨﻢ زدن ﻣﺮاﺗﻊ اﻗﺪام ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﺸﺎر ﺟﻤﻌﻴﺖ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺳﺒﺐ ﭼﺮاﯼ ﺑﯽ روﯾﻪ دام هﺎ در ﻣﺮاﺗﻊ و اﺳﺘﺨﺮاج ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭼﻮب ﮔﺮدﯾﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ هﺎ ﺳﺒﺐ ﺗﺨﺮﯾﺐ و ﯾﺎ ﺣﺬف ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ‪ ،‬و در ﻣﻌﺮض ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ هﺮ ﭼﻪ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﺎﮎ ﺣﺴﺎس زﯾﺮﯾﻦ اﯾﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً ﺣﺎﺻﻞ اﯾﻦ ﭼﺮﺧﻪ ﺷﻴﻄﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﯾﺎ ﺗﻨﺰل ﮐﻴﻔﻴﺖ‬
‫اراﺿﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺳﺒﺐ ﮐﻢ ﺷﺪن ﻣﺤﺼﻮل‪ ،‬ﻓﻘﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬و ﮐﺎهﺶ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ در روﯼ ﺧﺎﮎ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪ ﯼ‬
‫ﺧﻮد ﺳﺒﺐ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺮﺷﺘﺎب ﺷﺪﻩ و ﻋﺪﻩ ﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ از ﻣﺮدم ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ را ﺑﻪ ﻗﻄﻊ اﺷﺠﺎر‪ ،‬ﺷﺨﻢ و ﺗﺨﺮﯾﺐ اراﺿﯽ وادار ﻣﯽ‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬
‫ﺗﻨﺰل ﺗﻮان ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﺰارع‪ ،‬ﺟﻨﮕﻞ هﺎ و ﻣﺮاﺗﻊ ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﯽ از داﺳﺘﺎن ﺗﺎﺳﻒ ﺑﺎر ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ذرات ﺧﺎﮎ‬
‫ﺷﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﯾﺎ ﺑﺎد رﻓﺘﻪ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺸﯽ ﺑﻌﺪاً در ﺟﺎﯼ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ اراﺿﯽ ﭘﺴﺖ ﻣﺠﺎور رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ و ﻧﻬﺮهﺎ و ﯾﺎ در‬
‫ﻣﺨﺎزن و ﻟﻨﮕﺮ ﮔﺎﻩ هﺎﯼ ﭘﺎﯾﻴﻦ دﺳﺖ ﺗﺮﺳﻴﺐ ﺧﻮاهﻨﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪ .‬ﺧﺴﺎرت زﯾﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﯽ و اﻗﺘﺼﺎدﯼ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﻣﻮاد ﺧﺎﮐﯽ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺁن ﺗﺮﺳﻴﺐ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺸﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﮎ از ﺁﻧﻬﺎ ﺟﺪا ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﺑﻮدﻩ و ﯾﺎ‬
‫از ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻮاد ﺧﺎﮐﯽ ﺟﺎﺑﺠﺎ ﺷﺪﻩ ﺳﺒﺐ ﺑﺮوز ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺁﻟﻮدﮔﯽ ﺁب و هﻮا ﺷﺪﻩ و هﺰﯾﻨﻪ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﻗﺘﺼﺎدﯼ و‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ دهﻪ هﺎﯼ اﺧﻴﺮ ﺷﺎهﺪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ هﺎﯼ زﯾﺎدﯼ در ﻓﻬﻢ ﺳﺎزوﮐﺎر‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و اﺑﺪاع روش هﺎﯼ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﺛﺮ و ﺗﻮﺟﻴﻪ ﭘﺬﯾﺮ از ﺟﻨﺒﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ هﺪر رﻓﺖ ﺧﺎﮎ را در اﮐﺜﺮ ﻣﻮارد ﻣﻬﺎر‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻮدﻩ اﯾﻢ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ راهﮑﺎرهﺎ‪ ،‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ ﻧﻘﻄﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺧﺎﮎ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﺧﺎﮎ هﺎﯼ ﮐﺸﻮر را ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮐﻨﻴﻢ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ؛ ﺧﺎﮎ ﭼﻴﺰﯼ ﻧﻴﺴﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻋﺮض ﯾﮏ ﺳﺎل‪ ،‬دﻩ ﺳﺎل و ﯾﺎ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺎل ﻓﺎﺳﺪ ﺷﻮد و ﺑﮕﻨﺪد و ﺑﻌﺪ ﻣﺎ ﭘﯽ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ﺁن ﺑﺒﺮﯾﻢ‪ .‬هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺁن‬
‫ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺁن ﻧﻴﺰ ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﻨﻮﻧﯽ اﯾﻦ ﯾﮏ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻓﺰاﯾﻨﺪﻩ ﺗﺪرﯾﺠﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎﯼ اﯾﻦ‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﺁﻣﺎرهﺎﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺒﻖ ﺑﺮاورد هﺎﯼ ﺁن ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ در اﯾﺮان ‪ 4‬اﻟﯽ ‪ 5‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺮم ﺟﻬﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎرﯼ‬
‫ﮐﺮد‪...‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﺷﺪن ﯾﮏ اﮐﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﺟﻨﮕﻞ ﺗﺮاﺷﯽ‬
‫‪ (٢‬اﻓﺰاﯾﺶ ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫‪ (٣‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺮاﺗﻊ ﺑﻪ دﯾﻢ زار‬
‫‪ (۴‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﺮاﺗﻊ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫‪ (۵‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اراﺿﯽ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮﯼ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫‪ (۶‬ﺑﻬﺒﻮد وﺿﻊ ﺑﻬﺪاﺷﺖ و اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ ﻓﺮهﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٢‬ﺗﺒﻌﺎت ﯾﮏ اﮐﻮﺳﻴﺴﺘﻢ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ‪:‬‬
‫‪ (١‬راﻧﺶ زﻣﻴﻦ‬
‫‪ (٢‬از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺧﺎﮎ‬
‫‪ (٣‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و رﺳﻮب‬
‫‪ (۴‬ﺳﻴﻞ و ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ‬
‫‪ (۵‬ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﯽ ﺷﺪن اراﺿﯽ‬
‫‪ (۶‬ﺁﻟﻮدﮔﯽ ﺁب‪ ،‬ﺧﺎﮎ و هﻮا‬
‫‪ (٧‬ﮐﺎهﺶ ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰﯼ ﺧﺎﮎ‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٣‬راهﮑﺎرهﺎﯼ ﺑﺮاﯼ ﺑﻬﺒﻮد اﮐﻮﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ‪:‬‬

‫‪ (١‬ﮐﺎهﺶ ﺗﻌﺪاد دام از ﻣﺮاﺗﻊ‬
‫‪ (٢‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺮﺗﻊ ﺑﻪ دﯾﻢ زار‬
‫‪ (٣‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻗﻄﻊ ﺟﻨﮕﻠﻬﺎ و ﺑﻮﺗﻪ هﺎ‬
‫‪ (۴‬اﻓﺰاﯾﺶ راﻧﺪﻣﺎن ﻣﺤﺼﻮل در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ‬
‫‪ (۵‬ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﺮوﺗﺌﻴﻨﯽ دﯾﮕﺮ ﻏﻴﺮ از ﮔﻮﺷﺖ ﻗﺮﻣﺰ‬
‫‪ (۶‬ﺗﺒﺪﯾﻞ دﯾﻢ زار هﺎﯼ ﮐﻢ ﺑﺎزدﻩ ﺑﻪ ﻋﻠﻮﻓﻪ هﺎﯼ ﭼﻨﺪﺳﺎﻟﻪ‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٤‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬

‫‪ (١‬ﺟﻨﮕﻞ ﺗﺮاﺷﯽ‬
‫‪ (٢‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﺮﺗﻊ ﺑﻪ دﯾﻢ زار‬
‫‪ (٣‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻧﺎدرﺳﺖ ﮐﺸﺎورزﯼ‬
‫‪ (۴‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﺮاﺗﻊ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫‪ (۵‬ﺟﺎدﻩ ﺳﺎزﯼ ﻏﻠﻂ و ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدارﯼ ﻧﺎﺻﺤﻴﺢ از ﻣﻌﺎدن‬
‫‪ (۶‬ﺷﺨﻢ و ﺷﻴﺎر در اراﺿﯽ ﺷﻴﺐ دار‪ ،‬ﺁن هﻢ در ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ۵‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ )‪ (Erosion‬از رﯾﺸﻪ ﻻﺗﻴﻦ ‪ Eroderi‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﯽ ﺳﺎﺋﻴﺪﮔﯽ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬
‫ﺳﺎﺋﻴﺪﻩ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ .‬و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻓﺮاﯾﻨﺪﯼ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻃﯽ ﺁن ذرات ﺧﺎﮎ از ﺑﺴﺘﺮ اﺻﻠﯽ ﺧﻮد‬
‫ﺟﺪا ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﯾﮏ ﻋﺎﻣﻞ اﻧﺘﻘﺎل دهﻨﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﮑﺎﻧﯽ دﯾﮕﺮ ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ۶‬اوﻟﻴﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﯽ ﮐﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ در ﺟﻬﺎن اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻗﺎﯼ ‪ Wollny‬داﻧﺸﻤﻨﺪ‬
‫اﻟﻤﺎﻧﯽ ﺑﻴﻦ ﺳﺎل هﺎﯼ ‪ 1877-1895‬ﺑﻮد‪ .‬اﯾﺸﺎن ﻧﻘﺶ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ‪ ،‬ﻧﻮع ﺧﺎﮎ و هﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻴﺐ را در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ‬
‫ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار داد‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ هﺴﺘﻪ اوﻟﻴﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ را در دﻧﻴﺎ ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٧‬در ﺳﺎل ‪ 1968‬دو داﻧﺸﻤﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم هﺎﯼ ‪ Wischmeir & Smith‬ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ را ﺑﻪ ﺟﻬﺎن اراﯾﻪ دادﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ هﻨﻮز هﻢ ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﺗﺎﺑﻌﯽ از دو‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻣﯽ داﻧﺪ‬
‫)‪Erosion = f( Erosivity x Erodibility‬‬
‫ﻣﻨﻈﻮر از ‪ ، Erosivity‬ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎﯾﺶ دهﻨﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺮژﯼ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ‪ Erodibility‬ﮐﻪ ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﮏ ﻃﻴﻒ وﺳﻴﻌﯽ از ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎدﻩ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اراﺿﯽ را در ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٨‬در ﯾﮏ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﻣﺎ دو ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ دارﯾﻢ‬
‫‪ (١‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﯾﺎ ژﺋﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ﯾﺎ ﻧﺮﻣﺎل ﯾﺎ ﻣﺘﻌﺎرف ‪Geological Or Natural Soil Erosion‬‬
‫در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﮐﻪ در ﻃﯽ زﻣﺎن هﺎﯼ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﻋﻤﻖ ﺧﺎﮎ ﮐﻢ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﺑﻠﮑﻪ زﯾﺎد‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺧﺎﮎ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺴﺎزﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺑﻮدﻩ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻋﻤﻖ ﭘﺮوﻓﻴﻞ ﺧﺎﮎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﯾﺎ ﻣﺨﺮب ‪Accelerated Erosion‬‬
‫ﻣﻮﻗﻌﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﺮوع ﺷﺪ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﭘﺎ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﺬاﺷﺖ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺮد‪ .‬در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺳﺮﯾﻊ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ از ﺧﺎﮐﺴﺎزﯼ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﻋﻤﻖ ﭘﺮوﻓﻴﻞ ﺧﺎﮎ ﻧﻴﺰ ﮐﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬و هﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﻣﯽ داﻧﻴﺪ ﺣﺪاﮐﺜﺮ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺗﺎ ﺣﺪ ﺧﺎﮐﺴﺎزﯼ اﺳﺖ‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٩‬در زﯾﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺁﺑﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﺷﻴﺐ‬
‫زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ )ﻧﺤﻮﻩ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدارﯼ از اراﺿﯽ(؛ را ﺑﻄﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﺷﺮح ﻣﯽ دهﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ (1‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ ‪:‬‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﯽ ﺑﺎران‪ ،‬ﺗﮕﺮگ‪ ،‬ﺑﺮف‪ ،‬ﯾﺨﺒﻨﺪان‪ ،‬دﻣﺎ و ﺑﺎد ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻇﻬﻮر ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺁﺑﯽ ﺧﺎﮎ‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (١-١‬ﻧﻘﺶ ﺑﺎران در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﺻﺤﺒﺖ ﮐﺮ دن از ﻧﻘﺶ ﺑﺎران در اﯾﺠﺎد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﺻﻠﯽ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫واﻗﻊ ﺑﺎران اﺳﺎس ﺷﺮوع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﮑﺎت و اﺻﻄﻼﺣﺎت اﺳﺎﺳﯽ در اﯾﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﯽ‬
‫ﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ c‬ﻣﻘﺪار ﺑﺎران ‪:‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﺑﺎران در اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎﯼ ﺑﺎران ﺳﻨﺠﯽ اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﮏ‬ ‫اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎﯼ‬ ‫‪-٣‬‬ ‫‪ -٢‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎﯼ ﮐﻠﻴﻤﺎﺗﻮﻟﻮژﯼ‬ ‫‪ -١‬اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎﯼ ﺑﺎران ﺳﻨﺞ ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ‬
‫‪ -۴‬ﺑﺎران ﺳﻨﺞ ذﺧﻴﺮﻩ اﯼ‬
‫ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﯾﻦ و ارزاﻧﺘﺮﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎ از ﻧﻮع ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎ‪ ،‬اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ داراﯼ‬
‫ﺑﺎران ﺳﻨﺞ ﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎران ﺳﻨﺞ هﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺑﺎران و زﻣﺎن را ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ در ﺣﻘﻴﻘﺖ از روﯼ ﺁن‬
‫ﺷﺪت ﺑﺎران را ﺣﺴﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‬
‫‪ d‬ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ‪:‬‬
‫ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ از ﺗﻘﺴﻴﻢ ارﺗﻔﺎع ﺑﺎرش ﺑﺮ زﻣﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ دو ﻃﺮﯾﻖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﺛﺮ‬
‫ﮔﺬار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ﺁﻧﮑﻪ وﻗﺘﯽ ﺷﺪت زﯾﺎد اﺳﺖ ﺧﺎﮎ ﻗﺪرت ﺟﺬب ﺁب را ﻧﺪارد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﺰوﻻت ﺑﻪ ﺻﻮرت هﺮز ﺁب ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺁﻧﮑﻪ هﺮ ﭼﻪ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﻄﺮ ﻗﻄﺮﻩ ﺑﻴﺸﺘﺮ و اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺁن ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺁﻗﺎﯼ )‪ Best (1950‬ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ راﺑﻄﻪ اﯼ ﺑﻴﻦ ‪) D50‬ﻗﻄﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ ۵٠‬درﺻﺪ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران از ﺁن ﺑﺰرﮔﺘﺮ‬
‫‪D50= a.Ib‬‬ ‫و ‪ ۵٠‬درﺻﺪ از ﺁن ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ( و ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ) ‪ ( I‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪ a‬و ‪ b‬ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﻮدﻩ و ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 2.23‬و ‪ 0.182‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ هﺮ ﭼﻪ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ زﯾﺎد ﺗﺮ ﺷﻮد ‪ D50‬هﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬وﻟﯽ ﺁﻗﺎﯼ هﻮدﺳﻮن‬
‫در ﺳﺎل ‪ 1963‬راﺑﻄﻪ ‪ Best‬را رد ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺗﺎ ﯾﮏ ﺷﺪت ﺧﺎﺻﯽ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ و اﮔﺮ از ﺷﺪﺗﯽ زﯾﺎدﺗﺮ ﺷﻮد راﺑﻄﻪ‬
‫ﺑﺎﻻ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺪت هﺎﯼ ﮐﻪ هﻮدﺳﻮن اراﯾﻪ ﮐﺮد ﺷﺪت هﺎﯼ ﺑﻴﻦ ‪ 80-100 mm/hr‬اﺳﺖ و ﮔﻔﺖ در ﺷﺪت هﺎﯼ ﺑﺎﻻ ﺗﺮ‬
‫ذرات ﺑﻪ ﻗﻄﺮات رﯾﺰ ﺗﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ‪ D50‬ﺑﻪ ﺟﺎﯼ اﻓﺰاﯾﺶ‪ ،‬ﮐﺎهﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪ Best‬ﺗﺎ ﯾﮏ ﺷﺪت ﺛﺎﺑﺘﯽ ﺻﺎدق‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ e‬ﺷﺪت ﺑﺤﺮاﻧﯽ ‪:‬‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺷﺪﺗﯽ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺎدل ﺑﺎ ‪ 0.4 mm/min‬ﯾﺎ ‪ 24 mm/hr‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ f‬اﻧﺪازﻩ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ‪:‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﮐﺎر ﮐﺮد ﺁﻗﺎﯼ ‪ Lowe 1892‬ﺑﻮد اﯾﺸﺎن ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ اﻧﺪازﻩ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران از ﮐﺎﻏﺬ هﺎﯼ‬
‫ﺟﺎذب اﻟﺮﻃﻮﺑﺖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎﻏﺬهﺎ اﻧﺪازﻩ ﻗﻄﺮات ﺑﺎرن را درﺷﺖ ﺗﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دادﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش‬
‫ﺑﻌﺪ از ﻣﺪﺗﯽ ﻣﻨﺴﻮخ ﺷﺪ و ﺁﻗﺎﯼ ‪ Hodson‬در ﺳﺎل ‪ 1964‬روﺷﯽ را ﺑﻨﺎم روش ﺁرد اراﯾﻪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺁﻗﺎﯼ هﺎدﺳﻮن ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻗﻄﺮ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ‪ 0.2 mm‬و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻗﻄﺮ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ‪5 mm‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺁﻧﮑﻪ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﺮﺧﻼف ﻗﻄﺮات اﺷﮏ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺴﻄﺢ دارﻧﺪ ﻟﺬا ذرات ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ‪ 5 mm‬ﺑﺮ اﺛﺮ اﺻﻄﮑﺎﮎ‬
‫هﻮا ﺧﺮد ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ ذرات رﯾﺰ ﺗﺮ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ g‬ﺗﻮزﯾﻊ اﻧﺪازﻩ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﯾﻦ ﭘﺎراﻣﺘﺮ از ﻣﻌﻴﺎرﯼ ﺑﻨﺎم ‪ D50‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد در واﻗﻊ ‪ D50‬ﻗﻄﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ 50‬درﺻﺪ ﻗﻄﺮات‬
‫ﺑﺎران از ﺁن ﺑﺰرﮔﺘﺮ و ‪ 50‬درﺻﺪ از ﺁن ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ h‬ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺪ ﯾﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ‪:‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران اﺑﺘﺪا در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوﯼ ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﺮﺗﺒﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺎﺷﯽ از اﺻﻄﮑﺎﮎ هﻮا‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻴﺮوﯼ ﺟﺎذﺑﻪ ﺷﻮد‪ ،‬از ﺁن ﭘﺲ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺮﻋﺖ ﺛﺎﺑﺖ هﻤﺎن ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺪ ﺑﺎران اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻗﻄﺮﻩ ﺑﺎران ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ﺁن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ ،‬ﻗﻄﺮات ﮐﻮﭼﮏ ﺑﺎران در ﯾﮏ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺗﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺧﻮد‬
‫ﻣﯽ رﺳﻨﺪ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻗﻄﺮات درﺷﺖ ﭘﺲ از ﺳﻘﻮط ﺣﺪود ‪ ١٠‬ﻣﺘﺮ ﯾﺎ ﮐﻤﯽ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺧﻮد ﻣﯽ رﺳﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻗﻄﺮﻩ ﺑﺎراﻧﯽ ﺑﻪ ﻗﻄﺮ ‪ 5 mm‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ‪ 9 m/sec‬و ﯾﺎ ‪ 32.4 Km/hr‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ i‬ﺷﺎﺧﺺ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎران ‪:‬‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﺟﻤﻠﻪ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺳﺎﯾﺶ دهﻨﺪﮔﯽ )‪ (R‬ﺑﺎ‬
‫‪R= E.I30‬‬ ‫ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﻧﻴﻢ ﺳﺎﻋﺘﻪ )‪ (I30‬و اﻧﺮژﯼ ﺳﻨﺘﻴﮏ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران )‪ (E‬وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫در واﻗﻊ ﺣﺎﺻﻠﻀﺮب دو ﻋﺎﻣﻞ ‪ I30‬و ‪ E‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﺷﺎﺧﺺ ‪ EI30‬ﯾﺎ ﺷﺎﺧﺺ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ هﺮ ﺑﺎران را در‬
‫ﺟﺪاﺳﺎزﯼ ذرات ﺧﺎﮎ و اﻧﺘﻘﺎل ﺁن ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ را ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اراﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪KE = 210.2 + 89Log10 I‬‬
‫)‪ = (cm/ hr‬ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ‪ I‬و )‪ = (ton.m/ ha.cm‬اﻧﺮژﯼ ﺳﻨﺘﻴﮏ ‪KE‬‬
‫‪j KE > 1 inch Index :‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﺮاداﺗﯽ ﺑﺮ ﺷﺎﺧﺺ ‪ EI30‬وارد ﺑﻮد از ﺟﻤﻠﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺮژﯼ ﺳﻨﺘﻴﮏ )ﺟﻨﺒﺸﯽ( ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪﻩ در اﯾﻦ‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮ ﺑﺎران ﮔﺮﻣﺴﻴﺮﯼ ﮐﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺎ ﺷﺪت زﯾﺎد دارﻧﺪ ﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺁﻗﺎﯼ هﺎدﺳﻮن اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺷﺎﺧﺺ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ‪ EI30‬را در ﻣﻨﺎﻃﻖ اﺳﺘﻮاﯾﯽ و ﻧﻴﻤﻪ اﺳﺘﻮاﯾﯽ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﺪاﻧﺴﺖ و ﺑﺮاﯼ اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺎﺧﺺ » اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﯾﮏ )‪ « (KE > 1‬را ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ در واﻗﻊ ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ دورﻩ هﺎﯾﯽ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﮐﻪ در هﺮ ﯾﮏ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﯾﮏ اﯾﻨﭻ در ﺳﺎﻋﺖ و ﯾﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ دورﻩ هﺎﯾﯽ از‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﻩ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻮرت ‪ KE > 25‬ﻋﺮﺿﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ )ﻣﺠﻤﻮع اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ دورﻩ هﺎﯼ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ‪ ٢۵‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﯾﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ(‬
‫در زﯾﺮ ﺑﺮﺧﯽ از ﻧﮑﺎت ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪﻩ از ﻧﻘﺶ ﺑﺎران در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ را ﻣﺮور ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‬
‫¼ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﻩ ﺗﺮﯾﻦ ﺑﺎران هﺎ ﺁﻧﻬﺎﯾﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺪت زﯾﺎد و ﻣﺪت زﻣﺎن ﺑﺎرش ﮐﺎﻓﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫¼ در ﺑﺎران هﺎﯼ ﺑﺎ ﺷﺪت زﯾﺎد‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﺪ دﻗﻴﻘﻪ اول ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﺎهﺶ ﻣﯽ‬
‫ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺑﺎران ﺑﺎ ﺷﺪت ﻣﺘﻮﺳﻂ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ ﻣﺪت زﻣﺎن ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮐﺎهﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و در ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺎران ﺑﺎ ﺷﺪت ﮐﻢ‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮﯼ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻮدﻩ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﮐﺎهﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ هﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ ﺳﺮﯾﻊ ﺗﺮ ﮐﺎهﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺁﺑﺪوﯼ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫¼ در ﺣﻴﻦ ﯾﮏ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ اﮔﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﺷﺪت ﺁن در اواﯾﻞ اﺗﻔﺎق ﺑﻴﻔﺘﺪ ﺁن را رﮔﺒﺎر ﭘﻴﺶ اﻓﺘﺎدﻩ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ و اﮔﺮ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﺷﺪت در ﺣﺪود اواﺳﻂ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ رخ دهﺪ ﺁن را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ رﮔﺒﺎر ﻣﺘﻮﺳﻂ و اﮔﺮ در اﻧﺘﻬﺎﯼ دورﻩ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ رﮔﺒﺎر دﯾﺮ ﮐﺮدﻩ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﺁﺑﺪوﯼ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ رﮔﺒﺎر دﯾﺮ ﮐﺮدﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﺷﻮد زﯾﺮا‬
‫ﺷﺪت زﯾﺎد ﺑﺎران در هﻨﮕﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺟﻪ ﻧﻔﻮذ ﺧﺎﮎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ رﯾﺰش ﻣﺪاوم ﺑﺎران ﮐﺎهﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (١-٢‬ﻧﻘﺶ ﺑﺮف و ﺗﮕﺮگ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﮕﺮگ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺮم زﯾﺎد و درﺷﺘﯽ داﻧﻪ هﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻻ ﺑﻮدن ﺳﺮﻋﺖ ﺳﻘﻮط ﻗﻄﺮات ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺎران هﺎﯼ ﺷﺪﯾﺪ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ در ﻣﻮرد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺮف اﯾﻨﻄﻮر ﻧﻴﺴﺖ و ﺷﺪت‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻴﻠﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺎران اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﭘﺬﻳﺮي ﺧﺎك ‪: Erodibility‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﯽ ﮐﻪ در ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﺁن ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ ﻋﻮاﻣﻞ دﯾﮕﺮ هﻤﭽﻮن ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﻧﻴﺰ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺁﺑﯽ‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬارﻧﺪ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺑﻪ ﺁن ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﺎﮎ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺟﺪا ﺷﺪن و اﻧﺘﻘﺎل ذرات اﺳﺖ‪ .‬از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‬
‫روش هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﺁن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ روش ﺑﺎﯾﮑﻮس‬
‫اﺷﺎرﻩ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﺸﺎن اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ‪ (% Sand + % Silt) / %Clay‬ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ و در ﺧﺎﮎ‬
‫هﺎﯼ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ اﺳﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ روش اﻣﺮوزﻩ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﯾﺮاداﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺁن وارد ﺑﻮد ﻣﻨﺴﻮخ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬و اﻣﺎ اﻗﺎﯼ ﺑﺮﯾﺎن ﻣﻘﺪار ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎﯼ ﮐﻪ ﻗﻄﺮ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ‪ 0.5‬ﻣﻴﻠﯽ ﻣﺘﺮ ﺑﻮدﻩ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁب ﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ را‬
‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺎﺧﺺ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و ﮔﻔﺖ هﺮ ﭼﻪ ذرات ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 0.5‬ﻣﻴﻠﯽ ﻣﺘﺮ در ﺧﺎﮎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺁن ﺧﺎﮎ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ در ﺳﺎل ‪ 1971‬ﺁﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ و هﻤﮑﺎراﻧﺶ در اﯾﺎﻟﺖ ﻣﺘﺤﺪﻩ اﻣﺮﯾﮑﺎ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ و ‪ ۵‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‬
‫ﺧﺎﮎ ﯾﻌﻨﯽ در ﺻﺪ ﺳﻴﻠﺖ ‪ +‬ﺷﻦ ﺧﻴﻠﯽ رﯾﺰ‪ ،‬درﺻﺪ ﺷﻦ‪ ،‬ﻣﻮاد اﻟﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻧﻔﻮذ ﺧﺎﮎ ارﺗﺒﺎﻃﯽ ﺑﺮﻗﺮار ﮐﺮدﻩ و‬
‫ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ را اراﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁن ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪ .‬ﺑﺤﺚ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮل وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ و‬
‫ﻧﻮﻣﻮﮔﺮاﻓﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ اراﯾﻪ ﮐﺮدﻧﺪ را در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺁﯾﻨﺪﻩ اداﻣﻪ ﻣﯽ دهﻴﻢ‪.‬‬
‫در زﯾﺮ ﻗﺼﺪ دارﯾﻢ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﯽ از ﺧﺎﮎ ﮐﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺁن ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮐﻞ‬
‫ﺁب ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﺁب ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎﮎ و ﮐﻠﻮﺋﻴﺪهﺎﯼ ﺧﺎﮎ اﺷﺎرﻩ ﮐﻨﻴﻢ‬
‫‪ (٢-١‬ﻧﻘﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻧﻔﻮذ در ﺧﺎﮎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺰان رواﻧﺎب و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫ﮐﺎهﺶ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﺧﺎﮎ ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﻓﺮاهﻢ ﺁورد ﺗﺎ ﺁن ﺧﺎﮎ ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﺎﮎ هﺎﯼ‬
‫رﺳﯽ‪ ،‬ﺁهﮏ اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮد ﺗﺎ ﺁن ﺧﺎﮐﻬﺎ ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢-٢‬ﻧﻘﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮐﻞ ﺁب ﺧﺎﮎ )ﻇﺮﻓﻴﺖ ذﺧﻴﺮﻩ ﺁب( در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﮐﻞ ﺁب ﺧﺎﮐﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺪار ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ از ﺁب ﺑﺎران را ﺟﺬب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺪار ﺁﺑﺪوﯼ و‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ ﺗﺨﻠﺨﻞ ﮐﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دارﻧﺪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ذﺧﻴﺮﻩ ﺁب ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬و ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﻋﻤﻖ ﺧﺎﮎ ﻣﻘﺪار اﯾﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺻﻮرت‬
‫ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدن ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺧﺎﮎ هﺎﯼ ﻋﻤﻴﻖ ﮐﻤﺘﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺧﺎﮎ هﺎﯼ ﮐﻢ ﻋﻤﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢-٣‬ﻧﻘﺶ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﺁب ﺧﺎﮎ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻧﻴﺮوﯾﯽ ﮐﻪ ﺧﺎﮎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺨﺸﯽ از ﺁب را در ﺧﻮد ﻧﮕﻪ دارد ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﺁب ﺧﺎﮎ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﺁب ﺧﺎﮐﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻘﺪار ﺁﺑﺪوﯼ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻤﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻴﺰان اﯾﻦ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ در ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﺷﻨﯽ ﺣﺪود ‪ ٩‬درﺻﺪ‪ ،‬در ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎﻓﺖ ﺣﺪود ‪ ١٨‬درﺻﺪ و در ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ رﺳﯽ ﺣﺪود ‪ ٣۶‬درﺻﺪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٢-۴‬ﻧﻘﺶ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎﮎ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﺑﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﺳﻴﻠﺖ ﯾﮏ ﺧﺎﮎ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺁن ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﯾﮑﯽ وﺟﻮد دارد‪ .‬هﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﺳﻴﻠﺖ ﺧﺎﮎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺁن اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ذرات ﺳﻴﻠﺖ و ﺷﻦ ﺧﻴﻠﯽ رﯾﺰ ) ذراﺗﯽ ﺑﻴﻦ ‪ ٢-٢٠٠‬ﻣﻴﮑﺮون(‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ زﯾﺎدﯼ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢-۵‬ﻧﻘﺶ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎﮎ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﺧﺎﮐﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ داراﯼ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن داﻧﻪ اﯼ هﺴﺘﻨﺪ دﯾﺮﺗﺮ از ﺧﺎﮎ هﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﻔﺖ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﭘﻮﮎ دارﻧﺪ‬
‫ﻓﺮﺳﻮدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎﯼ درﺷﺖ و ﺑﺎ ﺛﺒﺎت ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ هﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ در اﻧﺪازﻩ و ﺛﺒﺎت ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﮐﺎهﺶ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻮﺛﺮﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﻧﻮع ﯾﻮن هﺎ‬
‫در ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ ﮐﺎﺗﻴﻮن ﺗﺒﺎدﻟﯽ‪ ،‬ﻧﻮع ﮐﺎﻧﯽ هﺎﯼ رس‪ ،‬ﻣﻮاد ﺁﻟﯽ و ﻧﻮع ﻣﻮاد ﺳﻴﻤﺎﻧﯽ‬
‫ﺧﺎﮎ هﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺣﺎوﯼ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدﯼ ﮐﺎﺗﻴﻮن هﺎﯼ ﺑﺎزﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻣﻮاد ﺑﺎﻋﺚ‬
‫ﭘﻴﻮﻧﺪ هﺎﯼ ﺷﻴﻤﻴﺎﯾﯽ در ﺑﻴﻦ ذرات ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ذرات ﻓﻠﻮ ﮐﻮﻟﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬وﻟﯽ اﮔﺮ در ﺧﺎﮐﯽ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدﯼ ‪ Na‬ﯾﺎ ‪K‬‬
‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ذرات ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺧﻮاهﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ درﺻﺪ ﺳﺪﯾﻢ ﺗﺒﺎدﻟﯽ )‪ (ESP‬ﺧﺎﮐﯽ از ‪ ٢٠‬درﺻﺪ ﺗﺠﺎوز ﮐﻨﺪ درﺻﺪ ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ‬
‫هﺎﯼ ﭘﺎﯾﺪار ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺑﻪ ﺻﻔﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮﯼ ﮐﻪ در ﺛﺒﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ﻧﻮع ﮐﺎﻧﯽ هﺎﯼ رس ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﭘﺎﯾﺪارﯼ ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﺑﻪ ﻧﻮع ﮐﺎﻧﯽ هﺎﯼ رس ﻣﻮﺟﻮد در ﺧﺎﮎ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬رس هﺎﯼ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻴﻠﻴﺲ‬
‫ﺑﻪ اﮐﺴﻴﺪهﺎﯼ ﺁهﻦ و ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ در اﺛﺮ رﻃﻮﺑﺖ ﻣﺘﻮرم ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﭘﻼﺳﺘﻴﮏ ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫و ﺑﺮ ﻋﮑﺲ رس هﺎﯼ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ در ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎﯾﺸﺎن در ﺑﺮاﺑﺮ ﺁب ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دارﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻴﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﮐﺴﻴﺪ هﺎﯼ ﺁهﻦ و ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم ﺑﺎ ﺣﺮارت ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ در ﺁب‬
‫و هﻮاﯼ ﺳﺮد زﯾﺎد و در ﺁب و هﻮاﯼ ﮔﺮم ﮐﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺁب و هﻮاﯼ ﺳﺮد ﯾﺎ ﻣﻌﺘﺪل ﻣﺮﻃﻮب ﻣﻌﻤﻮﻻ رﺳﻬﺎﯼ ‪ ٢‬ﺑﻪ ‪١‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻮﻧﺖ ﻣﻮرﯾﻮﻧﻴﺖ و اﯾﻠﻴﺖ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻴﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﮐﺴﻴﺪهﺎﯼ ﺁهﻦ و ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم زﯾﺎد اﺳﺖ ﻓﺮاوان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در‬
‫ﺁب و هﻮاﯼ ﮔﺮم ﻣﺮﻃﻮب رﺳﻬﺎﯼ ‪ ١‬ﺑﻪ ‪ ١‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮐﺎﺋﻮﻟﻴﻨﺖ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ اﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻢ اﺳﺖ ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎﺋﯽ ﮐﻪ‬
‫رس ﺁﻧﻬﺎ از ﻧﻮع ‪ ٢‬ﺑﻪ ‪ ١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻮﻧﺖ ﻣﻮرﯾﻮﻧﻴﺖ اﺳﺖ )ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻴﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﮐﺴﻴﺪهﺎﯼ ﺁهﻦ و ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم زﯾﺎد اﺳﺖ( ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار و‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎﯼ ﮐﻪ رس ﺁﻧﻬﺎ از ﻧﻮع ‪ ١‬ﺑﻪ ‪ ١‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﺋﻮﻟﻴﻨﺖ اﺳﺖ ) ﻧﺴﺒﺖ ﺳﻴﻠﻴﺲ ﺑﻪ اﮐﺴﻴﺪهﺎﯼ‬
‫ﺁهﻦ و ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ( ﭘﺎﯾﺪار و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬رس ﻧﻮع اﯾﻠﻴﺖ از ﻧﻈﺮ ﭘﺎﯾﺪارﯼ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺣﺪ واﺳﻂ رﺳﻬﺎﯼ ﻣﻮﻧﺖ ﻣﻮرﯾﻮﻧﻴﺖ و ﮐﺎﺋﻮﻟﻴﻨﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ﺁﻟﯽ ﻧﻴﺰ در ﭘﺎﯾﺪارﯼ ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺎﮐﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﮐﺮﺑﻦ ﺁﻟﯽ در ﺁﻧﻬﺎ از ‪ ٢‬درﺻﺪ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽ روﻧﺪ‪ .‬وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ و هﻤﮑﺎراﻧﺶ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺤﺪودﻩ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻮاد ﺁﻟﯽ در ﺛﺒﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ‪٠‬‬
‫اﻟﯽ ‪ ۴‬درﺻﺪ اﺳﺖ و ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺑﻴﺶ از ‪ ۴‬درﺻﺪ ﺗﺎﺛﻴﺮ زﯾﺎدﯼ در اﻓﺰاﯾﺶ ﺛﺒﺎت ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ هﻮﻣﻮس در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺑﻪ ﻧﻮع ﺁن ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬هﻮﻣﻮس اﺳﻴﺪﯼ ﮐﻪ ﯾﮏ هﻮﻣﻮس ﻧﺎرس‬
‫اﺳﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ هﻮﻣﻮس ﺧﺎﮐﺴﺘﺮﯼ و ﻗﻬﻮﻩ اﯼ زودﺗﺮ در ﻣﻌﺮض ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻧﻮع هﻮﻣﻮس ﭘﻴﻮﻧﺪ‬
‫ﺿﻌﻴﻔﯽ ﺑﺎ رس دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺁﺳﺎﻧﯽ در ﺁب ﺣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﻌﻼوﻩ اﯾﻦ هﻮﻣﻮس در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎ ﺧﺎﮎ‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد‪ .‬و ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ هﻮﻣﻮس از ﻧﻮع ﺧﺎﮐﺴﺘﺮﯼ دارﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﭼﺮﻧﻮزم‪ ،‬ﺧﻄﺮ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ در ﺛﺒﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ ﻧﻮع ﻣﻮاد ﺳﻴﻤﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻴﻦ ﻣﻮاد‬
‫ﺳﻴﻤﺎﻧﯽ‪ ،‬اﮐﺴﻴﺪهﺎﯼ ﺁهﻦ و ﺁﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻮم ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﻼت ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ اﻣﺮ در ﻣﻮرد ﻻﺗﻮﺳﻠﻬﺎ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺎﯾﺪارﯼ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ اﯾﻦ ﺧﺎﮐﻬﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﺁﻧﻬﺎ را در ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮﻃﻮﺑﯽ ﺷﺨﻢ ﺑﺰﻧﻨﺪ ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﺑﻪ هﻤﺎن‬
‫ﺻﻮرت اول ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢-۶‬ﻧﻘﺶ ﮐﻠﻮﯾﻴﺪ هﺎﯼ ﺧﺎﮎ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﻧﻮع ﮐﻠﻮﺋﻴﺪهﺎﯼ ﺧﺎﮎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺎﺛﻴﺮﺷﺎن در ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﻣﻮﺛﺮﻧﺪ‪ .‬هﺮ ﭼﻪ ﮐﻠﻮﺋﻴﺪهﺎﯼ ﺧﺎﮎ در‬
‫اﺛﺮ ﺟﺬب رﻃﻮﺑﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺘﻮرم ﺷﻮﻧﺪ از ﻗﻄﺮ ﺧﻠﻞ و ﻓﺮج ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮐﺎﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺁﺑﺪوﯼ ﺣﺎﺻﻞ در‬
‫ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﺎﻣﻼ رﺳﯽ ﻣﺮﮐﺐ از رﺳﻬﺎﯼ ﺁﻣﺎس ﭘﺬﯾﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﺣﺎوﯼ ﮐﻠﻮﺋﻴﺪهﺎﯼ ﺋﻴﺪروﻓﻴﻞ ) ﺁﺑﺪوﺳﺖ (‬
‫ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺟﺬب ﺁب ﻣﻴﺰان ﺁﺑﺪوﯼ را ﮐﺎهﺶ دادﻩ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﻣﺤﺪود ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (3‬ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ ‪:‬‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﯽ از ﺷﻴﺐ ﮐﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬درﺟﻪ‪ ،‬ﻃﻮل‪ ،‬ﺷﮑﻞ و ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ‪.‬‬
‫‪ (٣-١‬ﻧﻘﺶ درﺟﻪ ﺷﻴﺐ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫در ﺻﻮرت ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدن ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ‪ ،‬ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺗﻨﺪ )اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ ﺣﺪﯼ از درﺟﻪ ﺷﻴﺐ( ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ زﯾﺮا در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺗﻨﺪ ﺁب ﺑﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺟﺎرﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ و ﻗﺪرت‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺁن ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ ‪ ۴‬ﺑﺮاﺑﺮ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن ‪ ٢‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﺪن ﺳﺮﻋﺖ‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﺁب اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻗﺪرت ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺁن ‪ ۴‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺑﺎ درﺟﻪ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﻄﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫‪E = f.Sa‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ و راﺑﻄﻪ رﯾﺎﺿﯽ ﺁن ﺑﻪ ﺻﻮرت روﺑﺮو اﺳﺖ ‪:‬‬
‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎﻻ‪ E ،‬ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‪ S ،‬درﺻﺪ ﺷﻴﺐ و ‪ a‬ﯾﮏ ﻧﻤﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﺣﺪود ‪ 1.4‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣-٢‬ﻧﻘﺶ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﺑﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﻓﺮض ﮐﺮدن ﺳﺎﯾﺮ ﺷﺮاﯾﻂ در دو ﺷﻴﺐ هﻢ درﺟﻪ وﻟﯽ ﺑﺎ ﻃﻮل ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺷﻴﺐ ﻃﻮﻻﻧﯽ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺷﻴﺐ ﮐﻮﺗﺎﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﻃﻮل ﺷﻴﺐ ﻧﻴﺰ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ و در ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺷﻴﺐ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دارﯾﻢ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در اﻧﺘﻬﺎﯼ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ را ‪ ١.۵‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫در ﮐﻞ ﺷﻴﺐ ﻣﯽ داﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪b‬‬
‫‪E = f.L‬‬ ‫ﺑﻴﻦ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ و ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﻴﺰ راﺑﻄﻪ ﻧﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪ E‬ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ؛ ‪ L‬ﻃﻮل ﺷﻴﺐ؛ ‪ b‬ﺿﺮﯾﺒﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺘﺨﺼﺼﻴﻦ ﺁﻧﺮا ‪ 0.6‬ﺑﺮاورد ﮐﺮدﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣-٣‬ﻧﻘﺶ ﺷﮑﻞ ﺷﻴﺐ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ اﺛﺮ ﭼﻬﺎر ﻧﻮع ﺷﻴﺐ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪب‪ ،‬ﻣﻘﻌﺮ و ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ را در اﯾﺠﺎد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ‪ ،‬در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﻣﺤﺪب ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎ دور ﺷﺪن از ﻣﻘﺴﻢ ﺁب اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ و‬
‫در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﻣﻘﻌﺮ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ﺷﻴﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ و در ﭘﺎﯾﻴﻦ دﺳﺖ ﺁن ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺘﺪرﯾﺞ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺷﻴﺐ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﻴﺐ ﻣﻘﻌﺮ‬
‫ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﺎﮎ و در ﺷﻴﺐ ﻣﺤﺪب ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﺎﮎ از ﺑﻴﻦ ﻣﯽ رود‪ .‬و ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ و ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ ﺣﺪواﺳﻂ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻴﺰان ﺧﺎﮎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ از ﺷﻴﺐ ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ ﮐﻤﺘﺮ از ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﺑﻮدﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻧﯽ ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ ﺷﺪت‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺷﻴﺐ هﺎ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐﻢ ﺑﻪ زﯾﺎد ﺑﻪ ﻗﺮار زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻘﻌﺮ > ﮐﻤﭙﻠﮑﺲ > ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ > ﻣﺤﺪب‬
‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﮑﻞ ﺷﻴﺐ در ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺛﻴﺮ دارد‪ .‬در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﮐﻮﺗﺎﻩ ﺁﺑﺪوﯼ ﺗﺠﻤﻊ ﭘﻴﺪا ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﻣﺤﺪب و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻓﻘﻂ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺳﻄﺤﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﻣﻘﻌﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺁب‬
‫را در ﮐﻒ ﺁﺑﺮاهﻪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻄﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺧﻮاهﺪ ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣-۴‬ﻧﻘﺶ ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺁﻓﺘﺎب ﮔﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺳﺎﯾﻪ ﮔﻴﺮ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﺷﻴﺐ هﺎﯼ‬
‫ﺁﻓﺘﺎب ﮔﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺳﺎﯾﻪ ﮔﻴﺮ ﮔﺮﻣﺘﺮ ﺑﻮدﻩ و ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ذﺧﻴﺮﻩ ﺁب ﺧﺎﮎ ﮐﻢ ﺷﺪﻩ‪ ،‬رﺷﺪ‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺧﺎﮎ ﻧﻴﺰ از ﺗﮑﺎﻣﻞ ﭘﺮوﻓﻴﻠﯽ ﮐﻤﺘﺮﯼ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﺁن در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ‬
‫ﺁﻓﺘﺎب ﮔﻴﺮ ﺗﺎﺑﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ ﻣﻮاد ﺁﻟﯽ هﻮﻣﻮس را از ﺑﻴﻦ ﻣﯽ ﺑﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺧﺎﮎ ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬
‫دادﻩ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﻟﺤﻨﯽ ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ‪ ،‬اﯾﻨﻄﻮر ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻴﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ )و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ در ﻧﻴﻤﮑﺮﻩ ﺷﻤﺎﻟﯽ( ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺑﻮدﻩ و ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺷﺮﻗﯽ ﺷﺒﻴﻪ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺷﻤﺎﻟﯽ و ﺷﻴﺐ هﺎﯼ‬
‫ﻏﺮﺑﯽ ﺷﺒﻴﻪ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺟﻨﻮﺑﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺷﻤﺎﻟﯽ ﺷﻴﺐ ﺑﺤﺮاﻧﯽ را ‪8.8‬‬
‫درﺻﺪ و در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺟﻨﻮﺑﯽ‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﺑﺤﺮاﻧﯽ را ‪ 4.4‬درﺻﺪ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (4‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪:‬‬
‫اﺛﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ در ﮐﺎهﺶ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﻮع‪ ،‬ارﺗﻔﺎع‪ ،‬ﺗﺮاﮐﻢ و ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷﺪ ﮔﻴﺎﻩ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﺑﻨﺪﻩ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اراﯾﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﯾﮏ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺴﻨﺪﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ‪ .‬ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪﻩ و ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﻋﺮض ﯾﮏ ﺳﺎﻋﺖ در زﻣﻴﻦ ﺟﻨﮕﻞ ‪ ٨.۴‬ﻟﻴﺘﺮ و در زﻣﻴﻦ ﮐﺸﺎورزﯼ ‪ ١.٢٩‬ﻟﻴﺘﺮ و در ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج از ﺟﻨﮕﻞ ‪ ٠.٢٢‬ﻟﻴﺘﺮ ﺁب وارد ﺧﺎﮎ‬
‫ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﮔﻮﯾﺎﯼ اﯾﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺟﻨﮕﻞ ‪ ۴٠‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﻏﻴﺮ ﺟﻨﮕﻠﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (5‬ﻧﺤﻮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از اراﺿﻲ ‪:‬‬
‫روش هﺎﯼ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدارﯼ از زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﺪﯾﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از اﯾﻦ روش هﺎ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫ﻗﻄﻊ ﺑﯽ روﯾﻪ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﭼﺮاﯼ ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﯽ روﯾﻪ اراﺿﯽ دﯾﻢ و ﺷﺨﻢ در ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١٠‬اﻧﻮاع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺁﺑﯽ‬
‫‪ (١‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻗﻄﺮﻩ ﺑﺎراﻧﯽ ﯾﺎ ﭘﺎﺷﻤﺎﻧﯽ ‪Splash Or Raindrop Erosion‬‬
‫‪ (٢‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺳﻔﺮﻩ اﯼ ﯾﺎ ورﻗﻪ اﯼ ﯾﺎ ﺻﺨﺮﻩ اﯼ و ﯾﺎ ﺻﻔﺤﻪ اﯼ ‪Sheet Erosion‬‬
‫‪Rill Erosion‬‬ ‫‪ (٣‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ ﯾﺎ ﭘﻨﺠﻪ اﯼ‬
‫‪Inter Rill Erosion‬‬ ‫‪ (۴‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ‬
‫‪Gully Erosion‬‬ ‫‪ (۵‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ‬
‫‪ (۶‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺗﻮدﻩ اﯼ ‪Massive Erosion‬‬
‫‪Stream bank Erosion‬‬ ‫‪ (٧‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎرﯼ ﯾﺎ ﺑﺎﻻ روﻧﺪﻩ و ﯾﺎ ﺳﻴﻼﺑﯽ‬
‫‪Dissolution Erosion‬‬ ‫‪ (٨‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﻧﺤﻼﻟﯽ ﯾﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﯾﯽ‬
‫‪ (٩‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اراﺿﯽ ﺑﺪﺧﻴﻢ ﯾﺎ هﺰار درﻩ ‪Badland Erosion‬‬
‫‪ (١٠‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺗﻮﻧﻠﯽ‬
‫‪Redestad Erosion‬‬ ‫‪ (١١‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺎ ﺳﻨﮕﯽ ﯾﺎ ﺳﺘﻮﻧﯽ‬
‫‪ (١‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎراﻧﯽ ‪:‬‬

‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎراﻧﯽ را ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺮﺗﺎﺑﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎراﻧﯽ در اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ‬
‫ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬در واﻗﻊ اﻧﺮژﯼ ﺳﻨﺘﻴﮏ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران در اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺟﺪا ﺷﺪن ذرات ﺧﺎﮎ از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﺷﺪﻩ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ اﯾﻦ ذرات ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁب ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ هﺎ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ذرات ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ذرات ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ﺑﻴﻦ ‪ ۶٣‬ﺗﺎ ‪ ٢۵٠‬ﻣﻴﮑﺮون ﺑﻴﺶ از هﻤﻪ ﺟﺪا ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ذرات ﺑﺎ ﻗﻄﺮ ‪ ١٢٠‬ﻣﻴﮑﺮون ﺑﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار اﻧﺮژﯼ ﺟﻨﺒﺸﯽ ﺑﺮاﯼ ﺟﺪا ﺷﺪن ﻧﻴﺎز دارﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺟﺪا ﺷﺪن اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ‬
‫ذرات‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎﮎ هﺎﯼ ﭘﺎﯾﻴﻦ دﺳﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺧﻴﺮ هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺪا‬
‫ﺷﺪن ذرات ﺧﺎﮎ در اﺛﺮ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮﺷﯽ ﺧﺎﮎ دارد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﺧﺎﮐﯽ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ اﺷﺒﺎع در ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮﺷﯽ ﺧﺎﮎ ﺑﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﯽ رﺳﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﺟﺪا ﺷﺪن ذرات ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺟﺪا‬
‫ﺷﺪن ذرات ﺧﺎﮎ در اﺛﺮ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﺁب روﯼ ﺧﺎﮎ ﻧﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪ .‬اﮔﺮ ارﺗﻔﺎع ﺁب در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ‪ ،‬از ﺳﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‬
‫ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﻗﻄﺮ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد ﭘﺎﺷﻤﺎن ﻧﺎﭼﻴﺰ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ هﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺎﺷﻤﺎﻧﯽ )ﭘﺮﺗﺎﺑﯽ( در ﭘﺎﯼ‬
‫ﺷﻴﺐ هﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺿﺨﻴﻢ ﺑﻮدن ﻻﯾﻪ ﺁب در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ ﮐﻢ و در روﯼ ﺷﻴﺐ هﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﮐﻢ ﺑﻮدن ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﯾﻪ ﺁب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﺁﺑﺪوﯼ در اﯾﻦ دو ﻣﺤﻞ ﮐﺎﻣﻼ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و هﺮ ﭼﻪ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻻﯾﻪ ﺁب ﺳﻄﺤﯽ‬
‫اﻓﺰاﯾﺶ ﭘﻴﺪا ﮐﻨﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺮﺧﻮرد ﻗﻄﺮات ﺑﺎران اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻼﻃﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺑﺮﺧﻮرد‬
‫ﻗﻄﺮات ﺑﺎران ﺑﺮ روﯼ ﺳﻄﺢ ﺁب ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ ‪:‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻋﻤﺪﻩ ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪن ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ‪ ،‬ﺿﺮﺑﻪ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران اﺳﺖ‪ .‬و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ در ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪن اﯾﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ دو ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮ را دارﻧﺪ‪ ،‬اول ﻓﻘﺪان ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮاﯼ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﻧﺮژﯼ ﺳﻨﺘﻴﮏ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران و‬
‫دوم وﻗﻮع رﮔﺒﺎرهﺎﯼ ﺷﺪﯾﺪ در ﻓﺼﻮل ﺧﺸﮏ‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ ﻣﻌﻤﻮﻻ در اراﺿﯽ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ﮐﻢ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در هﺮ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺷﻴﺐ ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﺑﺮرﺳﻴﻬﺎ ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ ﮐﻪ از ﺑﺎران هﺎﯼ ﺧﻔﻴﻒ ﻣﺪاوم ﯾﺎ از ذوب ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺑﺮف ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ذرات رﯾﺰ ﺷﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺳﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ از‬
‫ﺑﺎران هﺎﯼ ﺷﺪﯾﺪ ﻋﻤﻞ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻧﺴﺒﯽ ﻣﻮاد رﯾﺰ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻩ از ﯾﮏ ﺧﺎﮎ در اﺛﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﺁﺑﺪوﯼ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ از ﯾﮏ ﺑﺎرش ﻣﺪاوم ﺑﺎ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﮐﻢ ﯾﺎ ﺁﺑﺪوﯼ ﺣﺎﺻﻞ از ذوب ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺑﺮف و ﯾﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺎﺷﻤﺎﻧﯽ از راﺑﻄﻪ ‪d40‬‬
‫)‪ (2)/d40 (1‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﺁن )‪ d40 (2‬ﻗﻄﺮ ذرات ﺧﺎﮎ در ﻣﻨﺤﻨﯽ داﻧﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﺑﺎ ﻓﺮاواﻧﯽ ﻧﺴﺒﯽ ‪ ۴٠‬درﺻﺪ در‬
‫ﺧﺎﮎ ﻃﺒﻴﻌﯽ )ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ( و )‪ d40 (1‬ﻗﻄﺮ ذرات در ﺧﺎﮎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ )‪ d40 (2)/d40 (1‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﺁﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮاد رﯾﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ از ﺧﺎﮎ ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ و‬
‫ﺧﺎﮎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻨﮕﺮﯾﺰﻩ اﯼ در ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼﯾﻢ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ ‪:‬‬
‫‪ .١‬ﺗﺠﻤﻊ ﺧﺎﮎ ﭘﺎﯼ ﺑﻮﺗﻪ هﺎ ﯾﺎ ﮐﭽﻠﯽ ﻣﺰرﻋﻪ‬
‫‪ .٢‬وﺟﻮد ﻟﮑﻪ هﺎﯼ ﺳﻔﻴﺪ ﯾﺎ ﻗﻬﻮاﯼ ﻣﺘﻤﺎﯾﻞ ﺑﻪ ﻗﺮﻣﺰ در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ‬
‫‪ .٣‬وﺟﻮد ﺳﻨﮕﻔﺮش ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﯽ ‪ Desert Pavement‬ﯾﺎ ﺟﻼﯼ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﯽ ‪ Desert Varnish‬در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ‬
‫‪ (٣‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ ‪:‬‬
‫وﻗﺘﯽ ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺶ از ‪ 15 ton/ ha.year‬ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ را دارﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻤﯽ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ اﺳﺖ و ﻋﻤﺪﻩ ﻋﺎﻣﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ‪ ،‬رواﻧﺎب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﻴﺎرهﺎ ﭘﺲ از ﺑﻮﺟﻮد ﺁﻣﺪن‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ‬
‫دﺳﺖ و ﭘﺎﯾﻴﻦ دﺳﺖ ﺧﻮد ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮐﺜﺮ ﺷﻴﺎرهﺎ اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﭘﺴﺮوﯼ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ در ﻣﻮرد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ اﯾﻦ ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﺎ در ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻟﻴﻪ ﺷﻴﺎر ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ را‬
‫دارﯾﻢ‪.‬‬
‫از ﻋﻼﯾﻢ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ‪ ،‬وﺟﻮد ﺷﻴﺎرهﺎﯼ ﻣﻮازﯼ ﯾﺎ در هﻢ در روﯼ ﺷﻴﺐ هﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﻴﺎرهﺎ ﮔﺎهﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﭘﻨﺠﻪ اﯼ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ در داﻣﻨﻪ ﮐﻮهﻬﺎ هﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺗﺮ ﺑﺮوﯾﻢ ﺷﻴﺎرهﺎ ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺮ ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ هﻢ وﺻﻞ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ و ﺁﺑﺮاهﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﯼ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﺷﻴﺎرهﺎ را ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﻨﺠﻪ اﯼ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﮐﻨﺘﺮل ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﻴﺎﺗﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺨﻢ زدن و اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﻮاد ﺁﻟﯽ ﺑﻪ ﺧﺎﮎ ﻣﻮﺟﺒﺎت اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ رﻃﻮﺑﺖ در ﺧﺎﮎ را ﻓﺮاهﻢ ﺁورد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﮐﺎهﺶ داد‪.‬‬
‫‪ (۴‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ ‪:‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﯽ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ اﺳﺖ و ﻋﺎﻣﻞ اﺻﻠﯽ ﺑﻮﺟﻮد ﺁورﻧﺪﻩ ﺁن اﻧﺮژﯼ ﺳﻨﺘﻴﮏ‬
‫ﻗﻄﺮات ﺑﺎران اﺳﺖ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ ﯾﮏ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎﮎ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﻄﺮف ﺳﺒﮏ ﺷﺪن ﭘﻴﺶ ﻣﯽ رود‪ .‬و ذرات اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ از زﻣﻴﻦ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ از ذرات ﻣﻨﺘﻘﻠﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺧﻴﻠﯽ از ﻣﺪل هﺎﯼ ﻓﻴﺰﯾﮑﯽ و رﯾﺎﺿﯽ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و رﺳﻮب‪ ،‬ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﺁﺑﺮﯾﺰ را ﺑﻪ ﺷﻴﺎرﯼ و ﺑﻴﻦ‬
‫ﺷﻴﺎرﯼ ﺗﻔﮑﻴﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (۵‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮔﺎﻟﯽ ‪:‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮔﻮداﻟﯽ ﯾﺎ ﺁﺑﮑﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗﺮ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ در ﻣﻨﺘﻬﯽ اﻟﻴﻪ ﺷﻴﺎر ﺑﻪ ﮔﺎﻟﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ ﺗﻔﺎوت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ و ﺷﻴﺎرﯼ در اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ ﻋﺮض و ﻋﻤﻖ ﺧﻨﺪق هﺎ ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺎ هﻢ اﺧﺘﻼف ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ ﻋﺮض‬
‫ﺷﻴﺎرهﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﻤﻖ ﺁﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ در ﻣﻮرد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮔﺎﻟﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ‪ ،‬دهﺎﻧﻪ ﮔﺎﻟﯽ ﺑﯽ ﺛﺒﺎت ﺗﺮﯾﻦ ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﮔﺎﻟﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮔﺎﻟﯽ هﺎ ‪:‬‬
‫در ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﮔﺎﻟﯽ هﺎ را ﺑﻪ دو ﻃﺮﯾﻖ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻤﻖ و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﮔﺎﻟﯽ‬
‫و دوم ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﮑﻞ ﮔﺎﻟﯽ‪ .‬ﻣﺎ در زﯾﺮ ﺑﻪ هﺮ دو روش اﺷﺎرﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‬
‫© ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮔﺎﻟﯽ هﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻤﻖ و ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ‪:‬‬
‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﮑﺮ‬ ‫ﻋﻤﻖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﻮت‬ ‫ﻧﻮع ﮔﺎﻟﯽ‬

‫)‪(1 ACER=0.4 HA‬‬ ‫)‪(1 FOOT=30 CM‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ‪5‬‬ ‫ﮐﻤﺘﺮ از ‪3‬‬ ‫ﮐﻮﭼﮏ‬
‫‪5-50‬‬ ‫‪3-15‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫‪50‬ﯾﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫‪15‬ﯾﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺰرگ‬
‫© ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮔﺎﻟﯽ هﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﮑﻞ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﮔﺎﻟﯽ هﺎﯼ ‪ U‬ﺷﮑﻞ ‪ :‬اﯾﻦ ﺷﮑﻞ از ﮔﺎﻟﯽ هﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ هﻢ ﻻﯾﻪ هﺎﯼ ﺳﻄﺤﯽ ﺧﺎﮎ و‬
‫هﻢ ﻻﯾﻪ هﺎﯼ ﻋﻤﻘﯽ هﺮ دو ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻧﻈﻴﺮ رﺳﻮﺑﺎت ﺁﺑﺮﻓﺘﯽ و رﺳﻮﺑﺎت ﺑﺎد رﻓﺘﯽ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﻧﻴﺰ ﻣﺎ در هﻤﻴﻦ ﮔﺎﻟﯽ هﺎﯼ ‪ U‬ﺷﮑﻞ دارﯾﻢ‬
‫‪ (٢‬ﮔﺎﻟﯽ هﺎﯼ ‪ V‬ﺷﮑﻞ ‪ :‬ﮔﺎﻟﯽ هﺎﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻻﯾﻪ هﺎﯼ ﺳﻄﺤﯽ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و ﻻﯾﻪ هﺎﯼ ﻋﻤﻘﯽ‬
‫ﻧﺴﺒﺘﺎ ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﮔﺎﻟﯽ هﺎﯼ ذوزﻧﻘﻪ اﯼ ‪ :‬در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻻﯾﻪ هﺎﯼ ﺳﻄﺤﯽ ﺣﺴﺎس و ﻻﯾﻪ هﺎﯼ زﯾﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ )ﻣﺜﻼ ‪ :‬ﺳﺎزﻧﺪهﺎﯼ ﮐﻨﮕﻠﻮﻣﺮا و ﯾﺎ ﮔﺮاﻧﻴﺘﯽ( ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺧﻨﺪق هﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﮐﺸﺖ ﮔﻴﺎﻩ ﯾﺎ اﺣﺪاث ﺑﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﮐﻨﺘﺮل و اﺣﻴﺎﯼ ﺧﻨﺪق هﺎ‬
‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﺳﺘﻘﺮار ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﺑﻪ اﺣﺪاث ﺑﻨﺪ ﺗﺮﺟﻴﻊ دادﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺪهﺎ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻃﺮاﺣﯽ و اﺟﺮا و ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ ﻧﮕﻬﺪارﯼ‬
‫هﺰﯾﻨﻪ هﺎﯼ ﺑﺎﻻﯼ را ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ وﻟﯽ ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻨﺪهﺎ ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻴﻞ هﺎ را ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ ﺁوردن‬
‫ﮐﻒ رودﺧﺎﻧﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻮب ﮔﺬارﯼ از ﺗﺨﺮﯾﺐ ﮐﻨﺎرﻩ هﺎﯼ ﺑﺴﺘﺮ ﻧﻴﺰ ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﻨﺪ ﺑﺮاﯼ ﮐﻨﺘﺮل ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ ﯾﮏ ﺣﻮزﻩ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﺑﻨﺪ اﺻﻠﯽ در ﻗﺴﻤﺖ‬
‫ﭘﺎﯾﻴﻦ دﺳﺖ ﺧﻨﺪق‪ ،‬در ﻣﺤﻠﯽ ﮐﻪ دﯾﻮارﻩ هﺎﯼ ﺧﻨﺪق ﻣﺤﮑﻢ اﺳﺖ اﺣﺪاث ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺪهﺎﯼ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﻓﻮاﺻﻠﯽ از ﺁن در ﺑﺎﻻﯼ‬
‫ﺧﻨﺪق ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻨﺪهﺎ ﺑﻪ ﺷﻴﺐ ﺁﺑﺮاهﻪ )ﺷﻴﺐ اوﻟﻴﻪ(‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﺣﺪ )ﺷﻴﺐ ﺛﺎﻧﻮﯾﻪ( و ارﺗﻔﺎع ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻨﺪ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻴﻦ ﺑﻨﺪهﺎ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ‪:‬‬
‫)‪S=H/(P–i‬‬
‫‪ : S‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻨﺪهﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : H‬ارﺗﻔﺎع ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻨﺪ ) ارﺗﻔﺎع ﺑﻨﺪ از ﮐﻒ ﺧﻨﺪق ﺗﺎ ﺗﺎج ﺳﺮ رﯾﺰ ( ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : P‬ﺷﻴﺐ ﺁﺑﺮاهﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : i‬ﺷﻴﺐ ﺣﺪ ) ﺷﻴﺐ رﺳﻮﺑﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻣﯽ رود در ﺑﺎﻻ دﺳﺖ ﺑﻨﺪ ﺟﻤﻊ ﺷﻮد ( ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ‪.‬‬
‫ﮔﺎهﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﺷﻴﺐ ﺣﺪ را ﻣﻌﺎدل ﺛﻠﺚ )ﯾﮏ ﺳﻮم( ﺷﻴﺐ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﺁﺑﺮاهﻪ )‪ (P‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺪاد ﺑﻨﺪهﺎ در ﯾﮏ ﺧﻨﺪق ﻧﻴﺰ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ‪:‬‬

‫)‪N=L((P–i)/H‬‬ ‫‪Or‬‬ ‫‪N=L/S‬‬
‫در ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ‪:‬‬
‫‪ : N‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻨﺪهﺎ‬
‫‪ : L‬ﻃﻮل ﺧﻨﺪق ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : P‬ﺷﻴﺐ ﺁﺑﺮاهﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : i‬ﺷﻴﺐ ﺣﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : H‬ارﺗﻔﺎع ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻨﺪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ (۶‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺗﻮدﻩ اﯼ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺮﮐﺖ ﺣﺠﻢ ﻋﻈﻴﻤﯽ از ﺗﻮدﻩ هﺎﯼ ﺧﺎﮎ ﯾﺎ ﺳﻨﮓ ﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﻴﻦ‬
‫ﺷﻴﺐ‪ ،‬در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوﯼ ﺛﻘﻞ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در واﻗﻊ ﻣﻮﻗﻌﯽ رخ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﻧﻴﺮوﯼ ﺣﺎﺻﻞ از وزن ﻣﻮاد ﺑﻴﺶ از ﻧﻴﺮوﯼ‬
‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ﻧﻴﺮوﯼ ﺑﺮﺷﯽ ﺧﺎﮎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺗﻮدﻩ اﯼ ﺧﺎﮎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﺳﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از رﯾﺰش ﺗﻮدﻩ هﺎﯼ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﻟﻐﺰش ﺧﺎﮎ و‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﮔﻞ )ﻻزم ﺑﻪ ذﮐﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﻨﺎﺑﻊ در دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪﯼ اﻧﻮاع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﺟﺪا دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪﯼ‬
‫ﮐﺮدﻩ‪ ،‬ﮐﻪ ﻣﺎ در اﯾﻨﺠﺎ هﻤﻪ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺗﻮدﻩ اﯼ دﺳﺘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﺮدﻩ و ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ(‬
‫‪ (۶-١‬رﯾﺰش ﺗﻮدﻩ هﺎﯼ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻌﻤﻮﻻ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺗﻨﺪ )ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺘﺠﺎوز از ‪ ۴۵‬درﺟﻪ( و ﮐﻨﺎر رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ رخ ﻣﯽ دهﺪ‬
‫‪ (۶-٢‬ﻟﻐﺰش ﺧﺎﮎ ﯾﺎ زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ ‪: Landside‬‬
‫زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ‪ ،‬ﻟﻐﺰش ﺗﻮدﻩ ﺧﺎﮎ ﯾﺎ ﺳﻨﮓ ﯾﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺁﻧﻬﺎ در اﺛﺮ ﻧﻴﺮوﯼ ﺟﺎذﺑﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ هﺎ ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﺑﻪ ﺧﺎﮎ هﺎﯼ رﺳﯽ ﯾﺎ ﭼﺴﺒﻨﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻨﺪرت ﻣﯽ ﺗﻮان در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ در ﺧﺎﮎ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ‬
‫ﭼﺴﺒﻨﺪﻩ رخ دادﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ رخ دادن زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ ﺳﻪ ﺷﺮط ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬اول اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻴﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازﻩ ﮐﺎﻓﯽ ﺗﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺗﻮدﻩ ﺧﺎﮎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ‬
‫ﺑﻠﻐﺰد‪ ،‬دوم اﯾﻨﮑﻪ در ﻋﻤﻖ ﺧﺎﮎ ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ ﯾﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﮐﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ )اﯾﻦ ﻻﯾﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ ‪Clay‬‬
‫‪ Pan‬و ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﺎرن ﻣﻴﻮﺳﻦ ﺑﺎﺷﺪ(‪ ،‬ﺳﻮم اﯾﻨﮑﻪ در ﻻﯾﻪ ﺳﻄﺤﯽ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﺁب ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﮐﺎﻓﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﻟﻐﺰش‬
‫ﺑﻪ درﺟﻪ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ و ﺟﻨﺲ ﻻﯾﻪ زﯾﺮﯾﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫در زﯾﺮ در ﻣﻮرد ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در وﻗﻮع زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ هﺎ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ هﺎ در واﻗﻊ ﻋﻮاﻣﻠﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻧﺎﭘﺎﯾﺪارﯼ ﺷﻴﺐ ﻣﻮﺛﺮﻧﺪ‪ .‬ﺷﻴﺐ ﯾﮏ ﺗﭙﻪ هﻨﮕﺎﻣﯽ رﯾﺰش‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺗﻨﺶ ﺑﺮﺷﯽ در هﺮ ﺻﻔﺤﻪ اﯼ از ﻣﻘﻄﻊ ﺧﺎﮎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮﺷﯽ ﺧﺎﮎ در اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در واﻗﻊ در ﯾﮏ ﺷﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺎﯾﺪارﯼ ﺗﻮدﻩ ﺧﺎﮎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪F=S/t‬‬
‫در ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ؛ ‪ F‬ﺿﺮﯾﺐ اﻃﻤﻴﻨﺎن‪ S ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺮﺷﯽ در ﺻﻔﺤﻪ ﺑﺮش و ‪ t‬ﺗﻨﺶ ﺑﺮﺷﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪﻩ در اﯾﻦ ﺻﻔﺤﻪ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻟﻐﺰش رخ ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ‪ F‬ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ و ﯾﺎ ﻣﺴﺎوﯼ ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ‪ F‬ﺑﺰرﮔﺘﺮ از ﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﺎﮎ ﭘﺎﯾﺪار‬
‫ﺧﻮاهﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﻻ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻧﺎﭘﺎﯾﺪارﯼ ﺷﻴﺐ هﺎ ﺑﺮ دو ﻧﻮﻋﻨﺪ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺗﻨﺶ ﺑﺮﺷﯽ در ﺧﺎﮎ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( از ﺑﻴﻦ ﺑﺮدن ﻣﻘﺎوﻣﺖ هﺎﯼ ﺟﺎﻧﺒﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎرﻩ اﯼ در رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ‪ ،‬ﺣﻔﺮ ﺁﺑﺮاهﻪ در ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ هﺎ‪،‬‬
‫ﺣﻔﺎرﯼ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﺑﻬﺮﻩ ﺑﺮدارﯼ از ﻣﻌﺎدن و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺟﺎدﻩ ﺳﺎزﯼ هﺎﯼ ﻏﻠﻂ‬
‫ب( زﻣﻴﻦ ﻟﺮزﻩ هﺎ‪ ،‬هﻮازدﮔﯽ و اﻧﺤﻼل ﻣﻮاد در ﺁﺑﻬﺎﯼ زﯾﺮزﻣﻴﻨﯽ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ زﯾﺮ زﻣﻴﻨﯽ‪.‬‬
‫ج( ﻓﺸﺎرهﺎﯼ ﺟﺎﻧﺒﯽ از ﻗﺒﻴﻞ ﻓﺸﺎر ﻧﺎﺷﯽ از ﺁﺑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺷﮑﺎف هﺎﯼ ﻋﻤﻮدﯼ ﺧﺎﮎ ﻧﻔﻮذ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﯾﺨﺒﻨﺪان ﺁب‬
‫در درز و ﺷﮑﺎف ﺧﺎﮐﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻋﻮاﻣﻠﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﮐﻢ ﺷﺪن ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺧﺎﮎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻴﺮوهﺎﯼ ﺑﺮﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‬
‫اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ( ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺧﺎﮎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن وﺟﻮد درز و ﺷﮑﺎف‪.‬‬
‫ب( اﻧﻘﺒﺎض و اﻧﺒﺴﺎط در اﺛﺮ ﺣﺮارت‪ ،‬هﻴﺪراﺳﻴﻮن ﮐﺎﻧﯽ هﺎﯼ رس‪ ،‬ﺷﺴﺘﻪ ﺷﺪن اﻣﻼح ﺧﺎﮎ‪.‬‬
‫ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﺳﺎﺑﻖ اﻟﺬﮐﺮ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ در وﻗﻮع زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ اﺛﺮ دارد ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺁن ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ (۶-٣‬ﺳﻴﻼن ﮔﻞ ‪: Mudflow‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺣﺮﮐﺖ را ﺟﺮﯾﺎن ﮔﻞ‪ ،‬ﺳﻨﮓ ﮔﻞ و ﺑﻬﻤﻦ ﮔﻞ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﮑﺎﻧﻴﺰم ﺑﻪ وﺟﻮد ﺁﻣﺪن اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺮﺗﻔﻊ در اﺛﺮ ﺑﺎران و ﯾﺎ ذوب ﺑﺮﻓﻬﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺁب ﺑﺎ ﺧﺎﮎ و ﻣﻮاد درﺷﺖ ﺗﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﻞ در ﺁﻣﺪﻩ‪،‬‬
‫و ﺑﻪ ﮐﻨﺪﯼ ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺷﻴﺐ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺮﮐﺖ ﺁن ﺑﻴﺶ از ﺁﻧﮑﻪ در اﺛﺮ ﻟﻐﺰش ﯾﺎ رﯾﺰش ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻴﻦ ذرات اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺣﺮﮐﺖ در اﺛﺮ ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ ذرات اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺗﻮدﻩ ﮔﻞ ﺑﺪون اﯾﺠﺎد ﺷﮑﺴﺘﮕﯽ در‬
‫ﺳﻄﺢ ﺧﻮد ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﺷﮑﺎل زﻣﻴﻦ را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺮﮐﺖ اﯾﻦ ﺗﻮدﻩ ﮔﻞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ زﻣﻴﻦ ﻟﻐﺰﻩ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ﮔﻞ در واﻗﻊ ﻧﻪ ﻣﺎﯾﻊ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﯽ دارد و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺟﺮم ﺣﺠﻤﯽ زﯾﺎدش ﻗﺎدر اﺳﺖ‬
‫ﺳﻨﮕﻬﺎﯼ ﺧﻴﻠﯽ ﺑﺰرگ را ﺣﺘﯽ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﮐﻢ )ﺣﺪود ‪ ۵‬درﺟﻪ( ﺻﺪهﺎ ﻣﺘﺮ ﺣﻤﻞ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺳﻴﻼن ﮔﻞ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻣﻘﺪار‬
‫زﯾﺎدﯼ ﻣﻮاد رﯾﺰ و درﺷﺖ را در اراﺿﯽ ﺷﻴﺐ دار ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺣﻤﻞ ﮐﻨﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮد ﺧﺴﺎرت وارد‬
‫ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎ ﯾﺦ زدﻩ هﺴﺘﻨﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﻧﺪرا ﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در واﻗﻊ در اﯾﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﯾﺦ ﺗﻮدﻩ ﺧﺎﮎ در زﯾﺮ ﭘﻮﺷﺶ ﭼﻤﻨﯽ ذوب ﺷﺪﻩ و ﺗﻮدﻩ ﮔﻞ ﺿﺨﻴﻤﯽ را ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻴﺎﻟﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻃﺮف ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٧‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎر رودﺧﺎﻧﻪ اﯼ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻌﻤﻮﻻ در دﯾﻮارﻩ هﺎﯼ ﻧﻬﺮهﺎ و رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در اﻣﺘﺪاد ﮐﻨﺎرﻩ هﺎ و‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ﻧﻬﺮهﺎﯼ داﯾﻤﯽ هﻤﻮارﻩ ﻓﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ هﺎﯼ دﯾﮕﺮ ﻓﻘﻂ در ﺣﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ و ﯾﺎ ﮐﻤﯽ ﭘﺲ از ﺷﺮوع‬
‫ﺁن ﻓﻌﺎل هﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﺗﺨﺮﯾﺐ و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﺧﺎﮎ را در ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ ﺧﺎرﺟﯽ ﺧﻤﻴﺪﮔﯽ هﺎﯼ‬
‫رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ و ﻧﻬﺮ هﺎ ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﯾﺒﯽ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‬
‫‪ (١‬ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺁب ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺁب اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﺗﻼﻃﻢ ﺟﺮﯾﺎن ﺁب ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺁب رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺘﻼﻃﻢ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺪرت ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٣‬وزن ﻣﺨﺼﻮص ذرات ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺑﺮود ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (۴‬ﻗﻄﺮ ذرات ﺧﺎﮎ ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﻗﻄﺮ ذرات ﺧﺎﮎ رﯾﺰﺗﺮ و ﺣﺴﺎس ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ راﺣﺖ ﺗﺮ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫‪ (۵‬ﻗﺪرت ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ ذرات ﺧﺎﮎ ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﭼﺴﺒﻨﺪﮔﯽ ذرات ﺧﺎﮎ ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (۶‬درﺟﻪ زﺑﺮﯼ و ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺮﯾﺎن ﺁب ‪ :‬اﮔﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﺎﻧﻊ ﯾﺎ ﭘﻮﺷﺸﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﺳﻨﮕﻼﺧﯽ ﺑﺎﺷﺪ از‬
‫ﺳﺮﻋﺖ ﺁب ﮐﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻊ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎرﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﮐﻨﺎرﯼ را در رودﺧﺎﻧﻪ هﺎﯼ ﮐﻪ در ﻣﺴﻴﺮ رﺳﻮﺑﺎت ﺁﺑﺮﻓﺘﯽ و ﺑﺎد رﻓﺘﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ (٨‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﻧﺤﻼﻟﯽ ﯾﺎ ﺷﻴﻤﻴﺎﯾﯽ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ﮐﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ از ﻻﯾﻢ اﺳﺘﻮن )ﺳﻨﮓ ﺁهﮏ( ﮐﻪ در ﺁب از‬
‫ﺣﻼﻟﻴﺖ ﺑﺎﻻﯾﯽ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻮﺷﻴﺪﻩ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺣﻼل ﻻﯾﻢ اﺳﺘﻮن‪ ،‬اﺳﻴﺪ ﮐﺮﺑﻨﻴﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺣﻞ ﺷﺪن‬
‫دﯼ اﮐﺴﻴﺪ ﮐﺮﺑﻦ هﻮا در ﺁب هﺎﯼ ﺳﻄﺤﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺁب ﺣﺎوﯼ اﺳﻴﺪ ﮐﺮﺑﻨﻴﮏ در اﺛﺮ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬ﺣﻔﺮﻩ هﺎﯾﯽ در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻣﯽ ﺁورد‪ .‬ﮐﻪ ﻋﻠﺖ ﺣﻔﺮﻩ ﺣﻔﺮﻩ ﺷﺪن ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‪ ،‬اﻧﺤﻼل ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮ ﻻﯾﻢ اﺳﺘﻮن در ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﺒﻪ ﮐﺎرﺳﺘﯽ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻋﻤﻖ ﺣﻔﺮات اﯾﺠﺎد ﺷﺪﻩ ﻧﺎﺷﯽ از اﻧﺤﻼل ﮐﺎﻧﯽ‬
‫هﺎ زﯾﺎد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻟﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﻧﺤﻼﻟﯽ ﺑﺼﻮرت ﮐﺎرﺳﺖ هﻢ دارﯾﻢ ﮐﻪ ﻋﻤﻖ ﺣﻔﺮات اﯾﺠﺎد ﺷﺪﻩ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻋﻤﻴﻖ‬
‫ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ )ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل‪ :‬دوﻟﻴﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻮع ﮐﺎرﺳﺖ ﺑﺎ ﺣﻔﺮات ﻋﻤﻴﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ(‪ .‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ هﺎﯼ اﻧﺤﻼﻟﯽ را ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮر واﺿﺢ در ﻣﻨﻄﻘﻪ زاﮔﺮس ﻣﯽ ﺑﻴﻨﻴﻢ‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪﻩ ﺑﺴﻴﺎرﯼ از داﻧﺸﻤﻨﺪان وﺟﻮد ﮐﺎرﺳﺖ و ﺷﺒﻪ ﮐﺎرﺳﺖ در زاﮔﺮس ﺑﺨﺎﻃﺮ‬
‫ﻏﻨﯽ ﺳﺎزﯼ ﺳﻔﺮﻩ هﺎﯼ ﺁب زﯾﺮ زﻣﻴﻨﯽ ﯾﮏ ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٩‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ هﺰار درﻩ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﻌﻤﻮﻻ در زﻣﻴﻨﻬﺎﯼ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﺑﻮدﻩ و هﻤﭽﻨﻴﻦ داراﯼ ﺳﺎزﻧﺪهﺎﯼ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪ .‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺪﻟﻨﺪ ﯾﺎ هﺰار درﻩ در واﻗﻊ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ هﺮﮔﺎﻩ ﺗﻌﺪاد ﺧﻨﺪق هﺎ در هﺮ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ از زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺶ از ‪ ٧٠‬ﻋﺪد ﺑﺎﺷﺪ و ﯾﺎ ﻃﻮل ﺁﻧﻬﺎ در هﺮ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ ١٠‬ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺪﻟﻨﺪ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ روﯼ ﺳﺎزﻧﺪ هﺎﯼ ﻣﺎرﻧﯽ و ﮔﭽﯽ ﻧﻤﮑﯽ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺟﻮد‬
‫ﮔﭻ و ﻧﻤﮏ زﯾﺎد ﮐﻪ اﻏﻠﺐ ﮐﻠﺮور ﺳﺪﯾﻢ اﺳﺖ اﺣﻴﺎء اﯾﻦ اراﺿﯽ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫در اﯾﻦ اراﺿﯽ‪ ،‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از ورود دام ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (١٠‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺗﻮﻧﻠﯽ ‪:‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎﯼ زﯾﺮ زﻣﻴﻨﯽ ﻧﻴﺰ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬و هﻨﮕﺎﻣﯽ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﯾﮏ‬
‫ﺧﺎﮎ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮ و در زﯾﺮ ﺁن ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ و ﯾﺎ ﺑﺎ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﮐﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ و ﺑﻴﻦ اﯾﻦ دو ﯾﮏ ﻻﯾﻪ ﺣﺴﺎس ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ اﯾﻦ ﻧﻮع ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در اراﺿﯽ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ اﻓﻖ ‪ A‬و ‪ B‬ﺧﺎﮎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻘﺪار رس ﺗﻔﺎوت‬
‫ﻓﺎﺣﺸﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ) ﻣﺜﻼ‪ ،‬ﺑﺎﻓﺖ ﻻﯾﻪ ‪ A‬ﻟﻮم ﺷﻨﯽ ﺗﺎ ﻟﻮم رﺳﯽ و ﺑﺎﻓﺖ ﻻﯾﻪ ‪ B‬از رس ﺗﺸﮑﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ( ﻧﻴﺰ‬
‫اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‪.‬‬
‫‪ (١١‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺎ ﺳﻨﮕﯽ ﯾﺎ ﺳﺘﻮﻧﯽ ‪:‬‬
‫ﮔﺎهﺎ در ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ ﮐﻪ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﯽ روﯼ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ وﺟﻮد دارد و وﻗﺘﯽ اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﺗﻔﺎق ﻣﯽ اﻓﺘﺪ‬
‫ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ زﯾﺮ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺣﻔﻆ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ وﻟﯽ ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﺑﻴﻦ ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮕﻬﺎ از ﺑﻴﻦ ﻣﯽ رود و ﯾﮏ ﺣﺎﻟﺖ ﺳﺘﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﻓﻮاﺻﻞ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ روﯼ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ و ﮔﺎهﯽ ﻣﻮاﻗﻊ ﻋﻮام ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺘﻮن هﺎ دودﮐﺶ ﺟﻦ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ‬
‫ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻋﻤﻘﯽ از ﺧﺎﮎ دﺳﺘﺨﻮش ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﺪﻩ و ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺗﻘﺮﯾﺒﯽ ﺿﺨﺎﻣﺖ ﺧﺎﮎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ را ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﯾﻢ‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١١‬در زﯾﺮ ﻗﺼﺪ دارﯾﻢ ﻣﺮاﺣﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﺷﺮح دهﻴﻢ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻌﺪ از ﺧﺮد ﺷﺪن ﺧﺎﮐﺪاﻧﻪ هﺎ ﺑﺮ اﺛﺮ اﻧﺮژﯼ‬
‫ﺳﻨﺘﻴﮏ ﻗﻄﺮات ﺑﺎران و از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﻴﻦ ذرات‪ ،‬اﯾﻦ ذرات ﺁﻣﺎدﻩ اﻧﺘﻘﺎل ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻃﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫در واﻗﻊ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ ﻣﯽ ﺗﻮان ﭼﺮﺧﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ اﻃﻼق ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ (١‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ‪Ablatation‬‬
‫‪ (٢‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺣﻤﻞ ‪Trans port‬‬
‫‪ (٣‬ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺳﻮب ﯾﺎ ﺗﺠﻤﻊ ‪Accumulation‬‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ذرات ﺟﺪا ﺷﺪﻩ ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺗﻮﺳﻂ رواﻧﺎب ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺷﺪﻩ و ﺑﻪ داﺧﻞ ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎ ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﺣﻤﻞ اﯾﻦ ﻣﻮاد ﻓﺮﺳﺎﯾﺸﯽ ﺑﻪ داﺧﻞ ﺁﺑﺮاهﻪ و ﯾﺎ رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ هﻴﺪروﻟﻴﮏ ﺗﺒﻌﻴﺖ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺑﻪ ان ﻣﯽ‬
‫ﭘﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن اول ‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬اﻧﺪازﻩ ذراﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺟﺮﯾﺎن رودﺧﺎﻧﻪ ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻗﺪرت‬
‫ﺟﺮﯾﺎن ‪ Competance‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﻮان ﺷﺸﻢ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺁب ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪ = C.V‬ﻗﺪرت ﺟﺮﯾﺎن‬
‫‪ : C‬ﺿﺮﯾﺐ ﺟﺮﯾﺎن )ﺑﻪ ﺟﻨﺲ رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد(‬
‫‪ : V‬ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺜﺎل؛ اﮔﺮ اﺣﻴﺎﻧﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن رودﺧﺎﻧﻪ دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد اﻧﺪازﻩ ذراﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻤﻞ ﻧﻤﺎﯾﺪ )ﻃﺒﻖ ﻓﺮﻣﻮل(‬
‫‪ ۶۴‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻻزم ﻣﯽ داﻧﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺎر دﯾﮑﺮ ﯾﺎدﺁور ﺷﻮم ﮐﻪ ﻗﺪرت ﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬اﻧﺪازﻩ ذراﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺟﺮﯾﺎن رودﺧﺎﻧﻪ ﺣﻤﻞ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل دوم ‪ :‬وزن ذرات ﻣﻌﻠﻖ در ﺁب‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ﻗﺪرت ﺣﻤﻞ ‪ Carring Power‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ اﺳﺖ‬
‫‪ = C.V5‬ﻗﺪرت ﺣﻤﻞ‬
‫ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻗﺪرت ﺣﻤﻞ ﺑﺎ ﺗﻮان ﭘﻨﺠﻢ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺁب راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن رودﺧﺎﻧﻪ دو‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ﻗﺪرت ﺣﻤﻞ ‪ ٣٢‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﺳﻮم ‪ :‬ﺑﻴﻦ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺳﺮﻋﺖ ﺟﺮﯾﺎن ﺁب ﺑﺎ ﻋﻤﻖ ﺁن ﮐﻪ ﺑﺎ ‪ D‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﻴﻢ راﺑﻄﻪ اﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺮﻗﺮار‬
‫اﺳﺖ‬
‫‪2‬‬
‫‪V = C.D‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﮔﺮ ﻋﻤﻖ ﺟﺮﯾﺎن دو ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮد ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪ ۴‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ﺣﺎل ﺑﺎ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪن ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل هﺎﯼ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭘﯽ ﺑﺒﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﺮا در ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﮔﺎﻟﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و‬
‫ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮاﯼ ﯾﺎدﺁورﯼ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺷﺎرﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ در ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﮔﺎﻟﯽ ﻋﻤﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻣﻮادﯼ ﮐﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ رودﺧﺎﻧﻪ در ﺣﺎل ﺣﻤﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺎ ﮐﺎهﺶ ﺳﺮﻋﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﺑﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷﻴﺐ‪،‬‬
‫رﺳﻮب ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮب ﮔﺬارﯼ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ذرات درﺷﺖ )ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص ﺁﻧﻬﺎ( رﺳﻮب ﮐﺮدﻩ و در‬
‫اداﻣﻪ ذرات رﯾﺰﺗﺮ ﺗﻬﻨﺸﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ رﺳﻮﺑﺎت ﺑﻪ ﺻﻮرت ﯾﮏ ﻣﺨﺮوط اﻓﮑﻨﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ‪Alluvial‬‬
‫‪ Fan‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬راس ﻣﺨﺮوط اﻓﮑﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ و ﻗﺎﻋﺪﻩ ﺁن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﺷﺘﻬﺎ و ﻧﻮاﺣﯽ ﭘﺴﺖ اﻃﺮاف ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﻣﺎ در راس ﻣﺨﺮوط اﻓﮑﻨﻪ ذرات درﺷﺖ ﺗﻬﻨﺸﻴﻦ ﺷﺪﻩ را دارﯾﻢ و هﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻗﺎﻋﺪﻩ ﭘﻴﺶ ﻣﯽ روﯾﻢ ذرات ﺗﻬﻨﺸﻴﻦ ﺷﺪﻩ‬
‫رﯾﺰ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ راس اﯾﻦ ﻣﺨﺮوط اﻓﮑﻨﻪ هﺎ ﻣﺤﻞ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ ﺑﺮاﯼ ﭘﺨﺶ ﺳﻴﻼب و اﯾﺠﺎد ﭘﻮﺷﺶ هﺎﯼ‬
‫ﻣﺮﺗﻌﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و ﻗﺎﻋﺪﻩ ﻣﺨﺮوط اﻓﮑﻨﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﺎورزﯼ ﺁﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ دﯾﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﺟﺰاء )ﺷﻦ‪ ،‬ﺳﻴﻠﺖ و رس( در واﺣﺪ ﺣﺠﻢ رواﻧﺎب زﯾﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻃﻮل‬
‫ﻣﺴﻴﺮ ﮐﻤﺘﺮ رﺳﻮﺑﺎت ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و هﺮ ﭼﻪ ﻏﻠﻈﺖ اﺟﺰاء ﮐﻤﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﻴﺮ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺗﺮﯼ ﺑﺮاﯼ رﺳﻮب ﺗﻤﺎﻣﯽ اﺟﺰا‬
‫ﻃﯽ ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١٢‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮاد در داﺧﻞ رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ ‪:‬‬

‫ﻣﻮاد در داﺧﻞ رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ ‪Suspension‬‬
‫ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ‪ ،‬ﻣﻮادﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در داﺧﻞ رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻌﻠﻖ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﻒ رودﺧﺎﻧﻪ در ﺗﻤﺎس‬
‫ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺟﺮم ﻣﺨﺼﻮص اﯾﻦ ﻣﻮاد ﮐﻢ اﺳﺖ ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ رس ﯾﺎ ﺳﻴﻠﺖ و ﯾﺎ ﺷﻦ رﯾﺰ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫ﻣﻮاد ﻣﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺟﻨﺲ ﺳﺎزﻧﺪهﺎﯼ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد اﮔﺮ ﺳﺎزﻧﺪهﺎ ﻧﺮم ﺑﺎﺷﺪ ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪﻩ ﻣﻮاد ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻖ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻣﻮاد ﺟﻬﺸﯽ ‪Saltation‬‬
‫در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻮاد ﺟﺎﻣﺪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﺁب و ﺗﻐﻴﻴﺮات داﯾﻤﯽ ﻓﺸﺎر در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺼﻮرت ﺟﻬﺸﯽ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻘﺪار ﺁﻧﻬﺎ ﺧﻴﻠﯽ زﯾﺎد ﻧﻴﺴﺖ و اﯾﻦ ﻣﻮاد داﯾﻢ ﺑﺎ ﮐﻒ رودﺧﺎﻧﻪ در ﺗﻤﺎس ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﻣﻮاد ﮐﻒ ﺑﺴﺘﺮ ‪Bed load‬‬
‫ﻣﻮادﯼ ﮐﻪ هﻤﻴﺸﻪ در ﺗﻤﺎس ﺑﺎ ﺑﺴﺘﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻩ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻓﺸﺎر ﺁب ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻ ﮔﺮاول هﺎ‬
‫و ﺳﻨﮕﺮﯾﺰﻩ هﺎﯼ ﮐﻪ ﮐﺮوﯼ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ اﯾﻦ ﻣﻮاد را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ در اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎﯼ رﺳﻮب ﺳﻨﺠﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎ ﺑﺎر ﻣﻌﻠﻖ اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺎر ﺟﻬﺸﯽ و ﮐﻒ ﺑﺴﺘﺮ‬
‫ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺳﺨﺖ ﺑﻮدن اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ در اﯾﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎهﻬﺎ‪ ،‬اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪ .‬و ﺗﺨﻤﻴﻦ زدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻣﻮاد ﺟﻬﺸﯽ و ﮐﻒ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ ‪ ١٠-١۵‬درﺻﺪ ﮐﻞ ﻣﻮاد را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮ در ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺳﺎزﻧﺪهﺎﯼ درﺷﺖ )ﮐﻨﮕﻠﻮﻣﺮا‪ ،‬ﮔﺮاﻧﻴﺖ( داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻮاد ﺟﻬﺸﯽ و ﮐﻒ ﺑﺴﺘﺮ ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ اﯼ از ﺑﺎر رﺳﻮﺑﯽ را ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١٣‬در رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ در ﺳﻄﺢ ﺁب‪ ،‬ﺳﺮﻋﺖ ﮐﻢ و در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﻴﺎﻧﻪ )ﺑﻴﻦ ﮐﻒ و ﺳﻄﺢ ﺁب رودﺧﺎﻧﻪ( ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ و در ﮐﻒ‬
‫ﺑﺴﺘﺮ رودﺧﺎﻧﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺁب ﮐﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻏﻠﻈﺖ ﺑﺮﻋﮑﺲ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻮدﻩ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ‬
‫ﻣﻮاد را در رودﺧﺎﻧﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺮﮐﺰﯼ دارﯾﻢ و در ﺳﻄﺢ و ﮐﻒ رودﺧﺎﻧﻪ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﻏﻠﻈﺖ ﻣﻮاد را دارﯾﻢ‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١۴‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ )‪: Universal Soil Loss Equation (USLE‬‬
‫اوﻟﻴﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﯾﮏ ﺷﻴﺐ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ زﯾﻨﮏ ﺑﻮد ﮐﻪ در ﺁن ﺗﻨﻬﺎ دو ﻋﺎﻣﻞ‬
‫درﺟﻪ و ﻃﻮل ﺷﻴﺐ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪهﺎ ﺁﻗﺎﯼ ﻣﺎﺳﮕﺮﯾﻮ ﻋﺎﻣﻞ ﺁب و هﻮا و اﺳﻤﻴﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ را دﺧﺎﻟﺖ‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﻓﺮﻣﻮل هﺎﯼ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪ و ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﺑﺮ اﺳﺎس دادﻩ هﺎﯼ ﻣﻌﻴﻨﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫ﺁﺧﺮﯾﻦ و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ و اﺳﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺲ از ﺣﺪود ‪ ٣٠‬ﺳﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ در‬
‫ﻣﻮرد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺁﺑﯽ در ‪ ۴۶‬اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﯽ در ‪ ٢۶‬اﯾﺎﻟﺖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﯾﯽ و ﺁب و هﻮاﯾﯽ و ﺑﺎ در‬
‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮرﺳﯽ هﺎﯼ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ دﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪A = R.K.L.S.C.P‬‬
‫در ﻓﺮﻣﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺗﺎﺛﻴﺮ هﺮ ﮐﺪام از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ را ﺑﺎ ﯾﮏ ﻋﺪد ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ از ﺣﺎﺻﻞ ﺿﺮب اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻤﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪:‬‬
‫‪ : A‬ﻣﻘﺪار ﺧﺎﮎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ و ﺷﻴﺎرﯼ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺟﺮم در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ و در واﺣﺪ‬
‫زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻦ در اﯾﮑﺮ در ﺳﺎل و در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﺗﻦ در هﮑﺘﺎر در ﺳﺎل ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ : R‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺪرت ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎران را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫‪ : K‬ﺿﺮﯾﺐ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪدﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ ذاﺗﯽ ﺧﺎﮎ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ : L‬ﻋﺎﻣﻞ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﻃﻮل ﺷﻴﺐ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در هﻤﺎن زﻣﻴﻦ و هﻤﺎن‬
‫ﺷﻴﺐ وﻟﯽ ﺑﺎ ﻃﻮل ‪ ٧٢.۶‬ﻓﻮت ﯾﺎ ‪ ٢٢.١‬ﻣﺘﺮ ‪.‬‬
‫‪ : S‬ﻋﺎﻣﻞ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺷﻴﺐ ﻣﻮﺟﻮد در زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در‬
‫هﻤﺎن زﻣﻴﻦ و هﻤﺎن ﻃﻮل وﻟﯽ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ‪ ٩‬درﺻﺪ )ﯾﺎ ‪ ۵‬درﺟﻪ(‪.‬‬
‫‪ : C‬ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪﻩ در زﻣﻴﻨﯽ ﺑﺎ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺷﺮاﯾﻂ ﭘﻮﺷﺶ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﺮت اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ ﺷﺨﻢ ﺧﻮردﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)ﮐﺮت اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﯾﺎ ﻣﺒﻨﺎ و ﯾﺎ ﺷﺎهﺪ؛ ﮐﺮﺗﯽ اﺳﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﭘﻮﺷﺶ‪،‬ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ ﺷﺨﻢ ﺧﻮردﻩ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺁﯾﺶ‬
‫داﯾﻤﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺴﺎﺣﺖ اﯾﻦ ﮐﺮت ‪ 0.01‬اﯾﮑﺮ‪ ،‬ﺷﻴﺐ ﺁن ‪ ٩‬درﺻﺪ و ﻋﺮض ﺁن ‪ ۶‬ﻓﻮت ﯾﺎ ‪ ١.٨٣‬ﻣﺘﺮ ﺑﻮدﻩ و ﻃﻮل ﺁن ‪ ٧٢.۶‬ﻓﻮت‬
‫ﯾﺎ ‪ ٢٢.١٣‬ﻣﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬
‫‪ : P‬ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ ﺑﻮدﻩ و ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﮏ زﻣﻴﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ هﻤﺎن‬
‫زﻣﻴﻦ ﮐﻪ هﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ در ﺁن اﻧﺠﺎم ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺸﺖ و ﮐﺎر در اﻣﺘﺪاد ردﯾﻒ هﺎﯼ ﺷﻴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫در زﯾﺮ ﻃﺮﯾﻘﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ هﺮ ﯾﮏ از ﭘﺎراﻣﺘﺮ هﺎﯼ ﺑﺎﻻ را ﺷﺮح ﻣﯽ دهﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ )‪: (R‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ در واﻗﻊ هﻤﺎن ﺷﺎﺧﺺ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ )‪ (E.I30‬اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻗﺒﻞ ﺑﻪ ﺁن ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ )‪: (K‬‬
‫ﻣﻘﺪار ‪ K‬ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ در ﯾﮏ ﮐﺮت اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﯾﻌﻨﯽ ‪:‬‬
‫‪K=A/R‬‬
‫در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺮت اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻘﺪار ﻋﺪدﯼ هﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ‪ L.S.C.P‬ﺑﺮاﺑﺮ واﺣﺪ ﺑﻮدﻩ و ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ‬
‫‪A = R.K‬‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎران و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ و هﻤﮑﺎراﻧﺶ ﺑﺎ ﺁزﻣﺎﯾﺶ هﺎﯼ ﻣﺘﻌﺪد ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ هﻤﺒﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮﺑﯽ را ﺑﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ‬
‫ﺧﺎﮎ )‪ (K‬و ‪ ۵‬ﻋﺎﻣﻞ ﻓﻴﺰﯾﮑﯽ ﺧﺎﮎ ﯾﻌﻨﯽ درﺻﺪ ﺳﻴﻠﺖ )‪ + (0.002-0.05 mm‬ﺷﻦ ﺧﻴﻠﯽ رﯾﺰ )‪ ،(0.05-0.1 mm‬درﺻﺪ ﺷﻦ‬
‫)‪ ،(0.1-2 mm‬ﻣﻘﺪار ﻣﻮاد ﺁﻟﯽ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺧﺎﮎ و ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﺎﮐﺘﻮر هﺎﯼ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ در ﺑﺎﻻ را در‬
‫ﻻﯾﻪ ﺳﻄﺤﯽ ﺧﺎﮎ )‪ (15-20 Cm‬و ﻣﻘﺪار ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﻴﻤﺮخ ﺧﺎﮎ اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﺁﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ K‬ﯾﮏ ﻧﻤﻮﮔﺮاف اراﯾﻪ ﮐﺮد‪ .‬هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺁﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ K‬ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻬﻴﻪ ﮐﺮد‪ .‬ﮐﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺁن در اﯾﻦ ﻣﻘﺎل ﻧﻤﯽ ﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ K‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻤﻮﮔﺮاف وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ ﺑﺮﺧﯽ اﯾﺮادات ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ (١‬در ﺁزﻣﺎﯾﺸﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ و هﻤﮑﺎراﻧﺶ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ K‬اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ از ﺑﺎران هﺎﯼ ﺧﺎص ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﺮق‬
‫ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﯼ ﻣﺮﮐﺰﯼ ﮐﻪ ﺑﺎران هﺎﯼ ﺑﺎ ﺷﺪت ‪ ۶٣.۵‬ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪت ‪ ٢‬ﺳﺎﻋﺖ ﻣﺘﻮاﻟﯽ اﻋﻤﺎل ﮔﺮدﯾﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﮏ اﯾﺮان‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ هﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ‬
‫اﻋﺪاد ﭘﻴﺪا ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺮاﯼ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺿﺮﯾﺐ ‪ K‬را ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻣﻘﺪار واﻗﻌﯽ ﻧﺸﺎن ﺑﺪهﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬اﺑﺪاع راﺑﻄﻪ و ﻧﻤﻮدار وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﻤﻪ ﻣﺮﻃﻮب اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ در ﺧﺎﮐﻬﺎﯾﯽ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﮐﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ‬
‫ﻋﺎرﯼ از ﺁهﮏ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﺁهﮏ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﮏ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺰرگ ﺷﺪن ﻋﺪد ‪ K‬ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﻋﺎﻣﻞ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ )‪: (L‬‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ زﯾﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﻃﻮل ﺷﻴﺐ ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ و در ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ اﻧﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻧﺸﺎن دادﻩ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در اﻧﺘﻬﺎﯼ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ ‪ ١.۵‬ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻴﻦ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ راﺑﻄﻪ اﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫‪m‬‬
‫)‪L = ( λ / 22.1‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﻃﻮل ﺷﻴﺐ )‪ (L‬را ﻣﯽ ﺗﻮان از راﺑﻄﻪ روﺑﺮو ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪.‬‬
‫در ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ‪ λ‬ﻃﻮل ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ و ‪ m‬ﺗﻮان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺁن ﺑﻪ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد و‬
‫ﻣﻘﺪار ﺁن ﺑﺮاﯼ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ‪ ۵‬درﺻﺪ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ، ٠.۵‬ﺑﺮاﯼ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ‪ ٣-۵‬درﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ، ٠.۴‬ﺑﺮاﯼ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ‪ ١-٣‬درﺻﺪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٠.٣‬و ﺑﺮاﯼ ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﮐﻤﺘﺮ از ﯾﮏ درﺻﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ‪ ٠.٢‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (۴‬ﻋﺎﻣﻞ درﺟﻪ ﺷﻴﺐ )‪: (s‬‬
‫راﺑﻄﻪ اﯼ ﺑﻴﻦ درﺻﺪ ﺷﻴﺐ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ وﺟﻮد دارد‪.‬‬
‫ﺁﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ در ﺳﺎل ‪ 1950‬راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺐ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورد‪.‬‬
‫‪1) E = 0.43 + 0.3 S + 0.043 S2‬‬
‫‪ : S‬درﺻﺪ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺷﻴﺐ ﮐﺮت ﻣﺒﻨﺎ‪ /‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺷﻴﺐ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ = ‪2) S‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻓﺮﻣﻮل ﯾﮏ را در ﻓﺮﻣﻮل دو ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮐﻨﻴﻢ ﻣﻌﺎدﻟﻪ اﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ اﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ درﺟﻪ‬
‫ﺷﻴﺐ از ﺁن اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪S = 0.065 + 0.045 S + 0.0065 S2‬‬
‫‪ (۵‬ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ )‪: (C‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ‪ C‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻘﺪار ﺧﺎﮎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ از زﻣﻴﻦ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﮎ ﻓﺮﺳﻮدﻩ ﺷﺪﻩ از هﻤﺎن ﻗﻄﻌﻪ در‬
‫ﻃﯽ ﯾﮏ ﺁﯾﺶ ﻣﺪاوم و ﻋﺎرﯼ از ﭘﻮﺷﺶ ﯾﺎ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪﻩ ﮔﻴﺎهﯽ‪.‬‬
‫ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﯾﮏ زﻣﻴﻦ داﯾﻤﺎ ﻟﺨﺖ در ﺣﺎل ﺁﯾﺶ )ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ C‬و ‪ P‬ﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ اﺳﺖ( ﺑﺮاﺑﺮ اﺳﺖ ﺑﺎ ‪، A = R.K.L.S‬‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ هﻤﻴﻦ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ را زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﺑﺒﺮﯾﻢ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺎﮎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺧﻴﻠﯽ ﮐﻤﺘﺮ از ﻣﻘﺪار ﻓﻮق ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺧﺎﮎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ در اﯾﻦ دو ﺣﺎﻟﺖ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ ﻣﻘﺪار ﻋﺎﻣﻞ ‪ C‬ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺪار ﻋﺎﻣﻞ ‪ C‬ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﻮع ﮔﻴﺎﻩ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﻮﺗﻪ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﻘﺎﯾﺎﯼ ﻧﺒﺎﺗﯽ‪ ،‬درﺻﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺎﮎ ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻧﻪ ﮔﻴﺎهﯽ )درﺻﺪﯼ از ﮐﻞ ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ ﮐﻪ در ﺗﺼﻮﯾﺮ ﻗﺎﯾﻢ ﺷﺎخ و ﺑﺮگ ﮔﻴﺎهﯽ از دﯾﺪ ﭘﻨﻬﺎن ﻣﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﭘﻮﺷﺶ ﺁﺳﻤﺎﻧﻪ‬
‫ﮔﻴﺎهﯽ ﻧﺎﻣﻴﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد( و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐﺸﺖ در ﺗﻨﺎوب ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﮑﻼت ﻋﻤﺪﻩ ﻓﺮﻣﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ هﻤﻴﻦ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ C‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﺛﺮ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﯾﺎ ﺷﺎﯾﺪ ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﺑﺮاورد ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﮐﻞ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار ﻋﺎﻣﻞ ‪ C‬از ﭘﻴﭽﻴﺪﻩ ﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (۶‬ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ )‪: (P‬‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻘﺪار ﺧﺎﮎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﯾﮏ زﻣﻴﻦ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫زﻣﻴﻨﯽ ﮐﻪ ﻟﺨﺖ ﺑﻮدﻩ و در ﺟﻬﺖ ﺑﺎﻻ و ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺗﻨﺪﺗﺮﯾﻦ ﺷﻴﺐ ﺷﺨﻢ زدﻩ ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻨﺠﺎ ﻣﻨﻈﻮر از ﮐﺎرهﺎﯼ ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫ﮐﺸﺖ در روﯼ ﺧﻄﻮط ﺗﺮاز‪ ،‬ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ و ﺗﺮاس ﺑﻨﺪﯼ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻨﺎوب هﺎﯼ ﺣﺎوﯼ ﻋﻠﻮﻓﻪ‪،‬‬
‫ﮐﻮد دادن‪ ،‬ﻗﺮار دادن ﺑﻘﺎﯾﺎﯼ ﻧﺒﺎﺗﯽ در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ و ﻏﻴﺮﻩ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زراﻋﯽ )‪ (C‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﻴﻦ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﻔﺎﻇﺘﯽ‪ ،‬اﺛﺮ ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ در ﮐﺎهﺶ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ از ﺷﺨﻢ و ﮐﺸﺖ در روﯼ ﺧﻄﻮط ﺗﺮاز ﺑﻴﺸﺘﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻘﺪار ‪ P‬در ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ ﺗﺎﺑﻌﯽ از درﺟﻪ و ﻃﻮل ﺷﻴﺐ و ﻧﻮع ﺗﻨﺎوب ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ اﯾﺮادات ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻗﺎﯼ وﯾﺸﻤﺎﯾﺮ اراﯾﻪ ﺷﺪ وارد اﺳﺖ ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫اﺷﺎرﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ‪ ،‬ﺷﻴﺎرﯼ و ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ رود و در ﺗﺨﻤﻴﻦ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ ﯾﺎ ﻣﺴﻴﻞ ﻧﻬﺮهﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدﻩ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻓﺮﻣﻮل ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺧﺎﮐﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺸﺎورزﯼ در ارﺗﺒﺎط ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ‬
‫ﮐﺎر ﻣﯽ رود و در ﮐﺎرهﺎﯼ ﻏﻴﺮ ﮐﺸﺎورزﯼ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻴﺎدﯾﻦ‪ ،‬ﭘﺎرﮎ هﺎ و ﻏﻴﺮﻩ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺿﺮﯾﺐ ‪ C‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﺸﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ‬
‫ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺑﺮاﯼ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﺁب ﺣﺎﺻﻞ از ذوب ﺷﺪن ﺑﺮف ﺑﻪ ﮐﺎر ﻧﻤﯽ رود زﯾﺮا ‪R‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎران اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (۴‬از روﯼ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﻴﺰان رﺳﻮب اﻧﺘﻘﺎل ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻬﺮهﺎ و هﻤﭽﻨﻴﻦ رﺳﻮﺑﺎت ﺟﻤﻊ ﺷﺪﻩ‬
‫در ﭘﺸﺖ ﻣﺨﺎزن را ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪.‬‬
‫‪ (۵‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اراﺿﯽ ﻣﺮﺗﻌﯽ و ﺟﻨﮕﻠﯽ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺁن‬
‫در ﺗﺨﻤﻴﻦ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اراﺿﯽ زراﻋﯽ ﻓﺎﻗﺪ دﻗﺖ ﻻزم اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (۶‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ را ﯾﮑﻨﻮاﺧﺖ ﻓﺮض ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٧‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻠﻔﺎت ﺧﺎﮎ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻠﻔﺎت ﺧﺎﻟﺺ ﺧﺎﮎ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﻴﺰان ﮐﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻣﺪل ﻗﺎدر ﺑﻪ دادن اﻃﻼﻋﺎت در ﻣﻮرد ﻣﻴﺰان رﺳﻮب ﮔﺬارﯼ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻠﻔﺎت ﺧﺎﻟﺺ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻠﻔﺎت ﺧﺎﮎ ﻣﻨﻬﺎﯼ رﺳﻮب ﮔﺬارﯼ ﺧﺎﮎ در هﻤﺎن ﻣﺤﻞ‪.‬‬
‫‪ (٨‬در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻣﻌﺎﯾﺐ ذﮐﺮ ﺷﺪﻩ در ﺑﺎﻻ در داراﯼ ﻣﺸﮑﻼت دﯾﮕﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻼ‬
‫ﻣﺎ در ﮐﺸﻮر ﺑﺪﻟﻴﻞ ﻧﺪاﺷﺘﻦ اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ هﺎﯼ ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﮏ ﮐﺎﻓﯽ در ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻴﺰان ‪ R‬ﺑﺎ ﻣﺸﮑﻞ روﺑﺮو هﺴﺘﻴﻢ‪ .‬هﻤﻴﻦ‬
‫ﻃﻮر در ﻣﻮرد ﻓﺎﮐﺘﻮر ‪ ، C‬ﮐﻪ در ﮐﺸﻮر ﺑﺮاﯼ هﻴﭻ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﯼ ﻓﺎﮐﺘﻮر ‪ C‬را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﮑﺮدﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١۵‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﻣﺒﺤﺚ ﻗﺒﻞ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐ دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫در زﯾﺮ اﻧﻮاع ﻣﺪل هﺎ و ﻣﻌﺎدﻻت ﻣﻄﺮح ﺷﺪﻩ در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب را ﺗﻮﺿﻴﺢ دهﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ (١‬ﻣﺪل )‪: Modified Universal Soil Loss Equation (MUSLE‬‬

‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ هﺪر رﻓﺖ ﺧﺎﮎ )‪ (USLE‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاورد ﻣﻴﺰان ﺗﻠﻔﺎت ﺧﺎﮎ از ﯾﮏ ﻗﻄﻌﻪ زﻣﻴﻦ و ﯾﺎ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﺷﻴﺐ‬
‫اراﯾﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺁن ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﻣﻴﺰان رﺳﻮﺑﺪهﯽ ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﺁﺑﺨﻴﺰ را ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﻘﺪار‬
‫رﺳﻮب ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ‪ ،‬ﺁﻗﺎﯼ وﯾﻠﻴﺎﻣﺰ و ﺑﺮﻧﺖ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺤﻮﯾﻞ رﺳﻮب را ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺤﻮﯾﻞ رﺳﻮب ﺑﻪ‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺣﻮزﻩ )ﻓﻴﺰﯾﻮﮔﺮاﻓﯽ و زهﮑﺸﯽ(‪ ،‬وﯾﮋﮔﻴﻬﺎﯼ رﺧﺪادهﺎﯼ اﻗﻠﻴﻤﯽ و ﮐﺎرﺑﺮﯼ اراﺿﯽ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫ﺁﻧﻬﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﺳﻄﺢ ﺣﻮزﻩ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ روش ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺗﻤﺎم ﻋﻮاﻣﻞ ﺁن ﺑﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎﯼ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ ﺑﺎران )‪ (R‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮرﺳﯽ هﺎﯼ ﺑﻌﺪﯼ ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﮔﯽ و ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫رﺳﻮب ﻏﻴﺮ ﺧﻄﯽ و ﺿﻌﻴﻒ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻮدن ﻧﺴﺒﺖ هﺎﯼ ﺗﺤﻮﯾﻞ رﺳﻮب ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪﻩ و ﻏﻴﺮ ﺧﻄﯽ‬
‫ﺑﻮدن راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ‪ R‬و ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب‪ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﻣﺪل ﺑﺎ ﻋﺎﻣﻞ رواﻧﺎب ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻨﯽ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺎﻣﻞ رواﻧﺎب‪ ،‬دﯾﮕﺮ ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺤﻮﯾﻞ رﺳﻮب در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاهﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﺷﮑﻞ ﮐﻠﯽ‬
‫ﻣﺪل ‪ MUSLE‬ﮐﻪ در ﺁن ﻧﻘﺶ رواﻧﺎب ﺷﺎﺧﺺ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺁن ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ رﺳﻮب ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺑﻬﺮﻩ ﺟﺴﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪0.56‬‬
‫)‪A = 95 (Q.qP‬‬ ‫‪KLSCP‬‬
‫‪ : A‬ﻣﻘﺪار رﺳﻮﺑﺪهﯽ ﯾﮏ روﯾﺪاد )رﮔﺒﺎر( ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻦ‬
‫‪ : Q‬ﺣﺠﻢ رواﻧﺎب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﮑﺮ‪ -‬ﻓﻮت‬
‫‪ : qP‬ﺷﺪت ﺣﺪاﮐﺜﺮ رواﻧﺎب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﻮت ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬
‫‪ L ،S ،C ،P‬و ‪ : K‬در ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻣﺘﺮﯾﮏ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪A = 11800 (Q.qP)0.56 KLSCP‬‬
‫‪ : A‬ﻣﻘﺪار رﺳﻮﺑﺪهﯽ ﯾﮏ روﯾﺪاد ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﮔﺮم‬
‫‪ : Q‬ﺣﺠﻢ رواﻧﺎب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ‬
‫‪ : qP‬ﺷﺪت ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ رواﻧﺎب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﺑﺮ ﺛﺎﻧﻴﻪ‬
‫‪ (٢‬ﻣﺪل )‪: Revised Universal Soil Loss Equation ( RUSLE‬‬

‫ﻣﺪل ‪ USLE‬از دهﻪ ﯼ ‪ ١٩٧٠‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺴﺘﺮدﻩ اﯼ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﺑﺘﺪاﯼ دهﻪ ‪USLE ١٩٩٠‬‬
‫ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و اﻃﻼﻋﺎت ﺁن ﺑﻪ روز ﮔﺮدﯾﺪﻩ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﻮرت راﯾﺎﻧﻪ اﯼ در ﺁﻣﺪﻩ و ﺳﺒﺐ اراﯾﻪ ﻣﺪل ﺑﺮاورد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺗﺤﺖ ﻧﺎم ‪ RUSLE‬ﮔﺮدﯾﺪﻩ اﺳﺖ‪ RUSLE .‬از هﻤﺎن ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﯽ ‪ USLE‬ﮐﻪ ﻗﺒﻼ ﺑﻪ ﺁن ﭘﺮداﺧﺘﻴﻢ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬
‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ و رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در ﺁن ﺑﻬﺘﺮ ﺗﺸﺮﯾﺢ ﺷﺪﻩ و ﺳﺒﺐ ﺑﻬﺒﻮد ﺻﺤﺖ ﺑﺮاورد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ RUSLE .‬ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻧﺮم اﻓﺰارﯼ راﯾﺎﻧﻪ اﯼ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﮐﺴﺐ ﺗﺠﺎرب ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﮐﺎرﺑﺮد ﺁن در ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺪاوم اﺻﻼح و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺪل ‪ USLE‬ﻓﻘﻂ در اراﺿﯽ ﮐﺸﺎورزﯼ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﺪل ‪ RUSLE‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫از اراﺿﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ هﻢ در اراﺿﯽ ﮐﺸﺎورزﯼ و هﻢ در اراﺿﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎدﻩ دارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁن ‪Land Use‬‬
‫‪ Dependent‬و اﯾﻦ ﻣﺪل ‪ Single Erent‬اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﺑﺮاﯼ هﺮ رﺧﺪاد ﺣﺴﺎب ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻋﻤﺪﻩ ﯼ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ‪ USLE‬و ‪ RUSLE‬وﺟﻮد دارد در ﺟﺪول زﯾﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﯼ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ ﺷﺪﻩ ‪RUSLE‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﯼ ﺟﻬﺎﻧﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ‪USLE‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ هﻤﺎﻧﻨﺪ ‪ USLE‬در ﺷﺮق ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻘﺎدﯾﺮ ‪ R‬در ﻏﺮب ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻃﻼﻋﺎت از اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ هﺎﯼ هﻮاﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻴﺸـﺘﺮﯼ ﺑـﻮدﻩ و ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑـﺮاﯼ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎرش ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﻃﻖ‬
‫هﺮ ﻧﻘﻄﻪ ﺧﺎص ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ دﻗﻴﻖ ﺗﺮ اﺳﺖ‪ RUSLE .‬ﺑﺮاﯼ ﺑﻴﺎن اﺛﺮ ﺿـﺮﺑﺎت ﺑـﺎران ﺑـﺮ‬ ‫‪R‬‬
‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﯾﯽ ﺧﺎص در اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫روﯼ ﺁب ﺗﺠﻤﻊ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺳﻄﺤﯽ در ﻣﻨـﺎﻃﻖ ﻣﺴـﻄﺢ ﯾـﮏ ﺿـﺮﯾﺐ اﺻـﻼﺣﯽ ﺑـﺮاﯼ ‪R‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑــﺮ اﺳــﺎس ﺑﺎﻓــﺖ ﺧــﺎﮎ‪ ،‬ﻣﻴــﺰان ﻣــﺎدﻩ ﺁﻟــﯽ‪،‬‬
‫هﻤﺎﻧﻨﺪ ‪ USLE‬اﻣﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤـﻮدن ﺗﻐﻴﻴـﺮات ﻓﺼـﻠﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﯾـﺦ زدن و ذوب ﺁن‪،‬‬
‫رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎﮎ و ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺧﺎﮎ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﻌﺪﯾﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ و ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ذاﺗﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻮع‬ ‫‪K‬‬
‫ﺧﺎﮎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫اﯾــﻦ دو ﻋﺎﻣــﻞ ‪ USLE‬ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﻣﻌــﺎدﻻت ﺟﺪﯾــﺪ ﺑﺮاﺳــﺎس ﻧﺴــﺒﺖ ﻓﺮﺳــﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻃﻮل و ﺗﻨﺪﯼ ﺷﻴﺐ ﺑﺪون ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬
‫ﺷﻴﺎرﯼ ﺑﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﻣﺮﮐﺐ ﺗﻄﺎﺑﻖ‬ ‫‪LS‬‬
‫ﮐﺎرﺑﺮﯼ اراﺿﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از ﻋﻮاﻣــﻞ ﻓﺮﻋــﯽ ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﮐــﺎرﺑﺮﯼ ﻗﺒﻠــﯽ‪ ،‬ﭘﻮﺷــﺶ ﺁﺳــﻤﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭘﻮﺷــﺶ ﺳــﻄﺤﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮاﺳـــﺎس ﺗـــﻮاﻟﯽ ﮐﺸـــﺖ و ﮐـــﺎر‪ ،‬ﺑﻘﺎﯾـــﺎﯼ‬
‫ﻧﺎهﻤﻮارﯼ ﺳﻄﺤﯽ و رﻃﻮﺑﺖ ﺧﺎﮎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ هﺮ ﺳﺎل ﺗﻨـﺎوب‬
‫ﺳـــﻄﺤﯽ‪ ،‬ﻧـــﺎهﻤﻮارﯼ ﺳـــﻄﺤﯽ و ﭘﻮﺷـــﺶ‬
‫در ﻓﻮاﺻﻞ ‪ ١٥‬روزﻩ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﺴﺒﺖ هﺪر رﻓﺖ ﺧﺎﮎ ﺑﺮاﯼ هﺮ دورﻩ ﺳﺒﺐ اﺻﻼح‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻧﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ درﺻﺪ ﺗﻮزﯾﻊ‬
‫‪ USLE‬ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬هﺮ زﻣﺎن ﮐﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﺎﮐﻮرزﯼ ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻋﯽ را ﺗﻐﻴﻴـﺮ‬
‫دهﺪ ﻧﺴـﺒﺖ هـﺪر رﻓـﺖ ﺧـﺎﮎ ﻣﺠـﺪدا ﻣﺤﺎﺳـﺒﻪ ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ RUSLE .‬ﺑﺮاوردهـﺎﯼ‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﻨﺪﻩ ﻃﯽ ‪ ٦‬ﻣﺮﺣﻠﻪ رﺷـﺪ ﻧﺒـﺎت‬ ‫‪C‬‬
‫اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﯾـﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﺑـﻪ هـﻢ در ﺟـﺪول‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯼ از ﺗﻐﻴﻴﺮات هﺪر رﻓﺖ ﺧﺎﮎ را در ﺳﺮاﺳﺮ ﺳﺎل ﺑﻪ ﺧﺼـﻮص در ارﺗﺒـﺎط ﭘـﺲ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ هﺪر رﻓـﺖ ﺧـﺎﮎ در ﻋﻤﻠﻴـﺎت ﮐﺸـﺖ و‬
‫ﻣﺎﻧﺪﻩ هﺎﯼ ﺳﻄﺤﯽ و ﻧﺰدﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺧـﺎﮎ و اﺛـﺮات اﻗﻠـﻴﻢ در ﺗﺠﺰﯾـﻪ ﭘـﺲ ﻣﺎﻧـﺪﻩ‬
‫ﮐﺎر و ﺧﺎﮐﻮرزﯼ ﺁﻣﺪﻩ اﻧﺪ‬
‫هﺎﯼ ﮔﻴﺎهﯽ اراﯾﻪ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻋﺎﻣﻞ ‪ P‬ﺑﺮاﺳﺎس ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ هﻴﺪروﻟﻮژﯾﮏ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﺗﻨﺪﯼ ﺷﻴﺐ ردﯾـﻒ هـﺎﯼ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس اﺟـﺮاﯼ ﻋﻤﻠﻴـﺎت ﮐـﻪ ﺳـﺒﺐ ﮐـﺎهﺶ‬
‫ﮐﺸﺖ‪ ،‬ارﺗﻔﺎع ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ هﺎ‪ ،‬ﻣﻴـﺰان ﺷـﺎﺧﺺ ﻓﺮﺳـﺎﯾﺶ ﯾـﮏ رﮔﺒـﺎر اﻧﻔـﺮادﯼ ﺑـﺎ‬ ‫ﺳــﺮﻋﺖ رواﻧــﺎب و ﮐــﺎهﺶ ﻓﺮﺳــﺎﯾﺶ ﺧــﺎﮎ‬
‫دورﻩ ﺑﺮﮔﺸﺖ ‪ ١٠‬ﺳﺎﻟﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ RUSLE .‬اﺛـﺮات ﮐﺸـﺖ ﻧـﻮارﯼ را ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﺳـــﺖ‪ ،‬اﺳـــﺘﻮار اﺳـــﺖ‪ .‬ﻣﻘـــﺎدﯾﺮ ﻋﺎﻣـــﻞ ‪P‬‬
‫ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺣﻤﻞ ﺟﺮﯾﺎن در ﻧﻮارهﺎﯼ ﻣﺘﺮاﮐﻢ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻴﺰان رﺳﻮب رﺳـﻴﺪﻩ ﺑـﻪ ﺁن‬ ‫ﻣﺘﻨﺎﺳــﺐ ﺑــﺎ ﺗﻐﻴﻴــﺮات ﺷــﻴﺐ ﺗﻐﻴﻴــﺮ ﯾﺎﻓﺘــﻪ و‬
‫‪P‬‬
‫ﻧﻮار ﺑﺮاورد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﻣـﻞ ‪ P‬ﺑـﺮاﯼ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰﯼ ﺣﻔﺎﻇـﺖ ﺧـﺎﮎ‪ ،‬ﻣﻴـﺰان و ﻣﺤـﻞ‬ ‫ارﺗﻔﺎع ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ هﺎ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺎ ﺣﺪﯼ در ﻧﻈـﺮ‬
‫ﺗﺮﺳﻴﺐ را ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫‪ (٣‬ﻣﺪل ‪: SLEMSA‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪل ﺗﻮﺳﻂ ال ول در ﺳﺎل ‪ ١٩٧٨‬ﺑﺮاﯼ ﻧﻮاﺣﯽ ﺟﻨﻮﺑﯽ اﻓﺮﯾﻘﺎ اراﯾﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮐﻪ در واﻗﻊ اﺻﻼﺣﯽ ﺑﺮ ﻣﺪل ‪USLE‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﺎزﮔﺎر ﮐﺮدن ﺁن ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺁﮔﺮواﻗﻠﻴﻤﯽ ﺟﻨﻮب اﻓﺮﯾﻘﺎ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪) .‬اﯾﻦ ﻧﻴﺎز در زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻴﻠﯽ از ﻣﺪل‬
‫هﺎﯼ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﺷﻮد( ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ال ول ﻣﺪل ﺟﺪﯾﺪﯼ اراﯾﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ در ﺁن ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺗﺎﺑﻊ‬
‫ﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻓﻴﺰﯾﮑﯽ ﻧﻈﻴﺮ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،‬ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ و ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺪل ‪ SLEMSA‬ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪Z = K.X.C‬‬
‫ﮐﻪ در ﺁن ‪ Z‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ هﺪر رﻓﺖ ﺧﺎﮎ )ﺗﻦ در هﮑﺘﺎر در ﺳﺎل(‪ K ،‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ هﺪر رﻓﺖ ﺧﺎﮎ )ﺗﻦ در‬
‫هﮑﺘﺎر در ﺳﺎل( در ﮐﺮت اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﺰرﻋﻪ اﯼ ﺑﻪ ﻃﻮل ‪ ٣٠‬و ﻋﺮض ‪ ١٠‬ﻣﺘﺮ در ﺷﻴﺐ ‪ ٢.۵‬درﺟﻪ )‪ ۴.۵‬درﺻﺪ( ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﮐﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺁن )‪ (F‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﯾﻂ ﺁﯾﺶ و ﻋﺎرﯼ از هﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﻠﻒ هﺮز ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺎﺷﺪ‪ X ،‬ﻓﺎﮐﺘﻮر ﻣﺸﺘﺮﮎ ﻃﻮل و درﺟﻪ‬
‫ﺷﻴﺐ )ﺑﺪون ﺑﻌﺪ( و ‪ C‬ﻓﺎﮐﺘﻮر ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ زراﻋﯽ )ﺑﺪون ﺑﻌﺪ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (۴‬ﻣﺪل )‪ PSIAC ((Modified) Pasific Southwest Inter-Agency Committee‬و ‪: MPSIAC‬‬

‫ﻣﺪل ‪ PSIAC‬در ﺳﺎل ‪ ١٩۶٨‬ﻣﻴﻼدﯼ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﻴﺘﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اب در اﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ و ﻧﻴﻤﻪ ﺧﺸﮏ ﻏﺮب اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪﻩ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ اراﯾﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﺑﺮاﯼ اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر در اﯾﺮان در ﺳﺎل‬
‫‪ ١٣۵٢‬در ﺣﻮزﻩ ﺳﺪ دز اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﺪ‪ .‬و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﻗﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺧﻮب ﺁن در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺳﺎﯾﺮ روﺷﻬﺎ و ﻣﺪﻟﻬﺎﯼ ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫در ﺑﺮﺧﯽ از ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﮐﺸﻮر ﻣﺎﻧﻨﺪ دو ﺧﻮاهﺮان‪ ،‬ﮐﻬﻴﺮ‪ ،‬زاﯾﻨﺪﻩ رود‪ ،‬ﻣﺎرون‪ ،‬هﻠﻴﻞ رود‪ ،‬دز‪ ،‬ﺳﺮاوان و اوزن درﻩ ﻣﻮرد‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮرﺳﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب در ﻃﺮح هﺎﯼ ﺟﺎﻣﻊ ﮐﺸﻮر از اﯾﻦ روش‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از روش ‪ PSIAC‬ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاورد وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب در هﺮ ﯾﮏ از اﺟﺰاﯼ واﺣﺪ اراﺿﯽ ﯾﺎ‬
‫واﺣﺪ هﻴﺪروﻟﻮژﯾﮏ‪ ٩ ،‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و رﺳﻮب زاﯾﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﺪت و ﺿﻌﻒ ﻧﻘﺶ ﺁﻧﻬﺎ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫رﺳﻮب ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ دﻗﻴﻖ ﻗﺮار ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻧﻤﺮﻩ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ از ‪ ٩‬ﻋﺎﻣﻞ در هﺮ ﯾﮏ از اﺟﺰاﯼ واﺣﺪ اراﺿﯽ‬
‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﻣﻴﺰان رﺳﻮب زاﯾﯽ در ﺁن واﺣﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﻧﻤﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺁن در روش ‪: PSIAC‬‬
‫ﻧﻤﺮات ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻮاﻣﻞ در‬ ‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت‬ ‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و‬
‫ردﯾﻒ‬
‫ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب‬
‫ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب‬
‫زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫‪0 -10‬‬ ‫ﺳﻄﺤﯽ‬ ‫‪١‬‬
‫‪Surface geology‬‬
‫ﺧﺎﮎ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﺮﻩ اﯾﻦ ﻓﺎﮐﺘﻮر ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ K‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪0 – 10‬‬ ‫‪٢‬‬
‫‪Soil‬‬
‫ﺁب و هﻮا‬
‫ﺑﺮاﺳﺎس وﺿﻌﻴﺖ و ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ در ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻧﻤﺮﻩ ﺁن ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪0 – 10‬‬ ‫‪٣‬‬
‫‪Climate‬‬
‫ﻧﻤﺮﻩ رواﻧﺎب ﺑﺮاﺳﺎس ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ هﻴﺪروﻟﻮژﯼ )ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺧﺎﮎ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب(‬ ‫روان ﺁب‬
‫‪0 – 10‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ : A .‬ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ رواﻧﺎب و ‪ : D‬ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ رواﻧﺎب و ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻧﻤﺮﻩ‬ ‫‪Run off‬‬
‫ﺷﻴﺐ ﺣﻮزﻩ ﺑﻴﺶ از ‪ 20 = % 30‬؛ ﺷﻴﺐ ﺣﻮزﻩ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 10 = % 20‬؛ ﺷﻴﺐ‬ ‫ﭘﺴﺘﯽ و ﺑﻠﻨﺪﯼ‬
‫‪0 – 20‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ‪0 = % 10‬‬ ‫‪Topography‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ زﻣﻴﻦ‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﭘﻮﺷﺶ ﺣﻮزﻩ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺮﻩ ﺁن ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‬ ‫‪-10 - +10‬‬ ‫‪٦‬‬
‫‪Ground cover‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺎﻣﻞ و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ داﺷﺘﻦ ﻧﻤﺮﻩ ﻣﻨﻔﯽ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ در‬ ‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از زﻣﻴﻦ‬
‫‪-10 - +10‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ﮐﺎهﺶ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ و رﺳﻮب دارﻧﺪ‬ ‫‪Land use‬‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﯽ‬
‫در ﺻﻮرت ﻋﺪم ﻣﺸﺎهﺪﻩ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ ﻧﻤﺮﻩ ﺻﻔﺮ و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ ٥٠‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ درﮔﻴﺮ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ و ﺧﻨﺪﻗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﺮﻩ ‪٢٥‬‬ ‫‪0 – 25‬‬ ‫‪٨‬‬
‫ﺣﻮزﻩ‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪UP land Erosion‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ رودﺧﺎﻧﻪ اﯼ‬
‫و ﺣﻤﻞ رﺳﻮب‬
‫‪0 - 25‬‬ ‫‪٩‬‬
‫‪Channel erosion and‬‬
‫‪sediment transport‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻋﺪد ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ از ﺟﻤﻊ اﯾﻦ ‪ ٩‬ﻓﺎﮐﺘﻮر را درﺟﻪ رﺳﻮب دهﯽ ﺁن زﯾﺮ ﺣﻮزﻩ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ درﺟﻪ رﺳﻮب دهﯽ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮﻣﻮل زﯾﺮ رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ﯾﺎ هﻤﺎن ﻣﻴﺰان ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ ﺁن زﯾﺮ ﺣﻮزﻩ را‬
‫ﻧﻴﺰ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪QS = 38.77 e0.0353R‬‬
‫‪ : R‬درﺟﻪ رﺳﻮب دهﯽ )ﺟﻤﻊ ﻓﺎﮐﺘﻮرهﺎﯼ ‪ ٩‬ﮔﺎﻧﻪ(‬ ‫‪ : QS‬رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ‪m3/ Km2.Year‬‬
‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ﮐﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﺁن رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﺮاﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﯾﮋﻩ ﺁن ﺣﻮزﻩ‬
‫از ﻃﺮﯾﻖ راﺑﻄﻪ ﺳﺎدﻩ زﯾﺮ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ‪:‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ‪ /‬ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب = ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺤﻮﯾﻞ رﺳﻮب )‪(SDR‬‬
‫‪ / SDR‬ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب = ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺤﻮﯾﻞ رﺳﻮب ﮐﻪ ﻣﻘﺪار ﺁن از ﻃﺮﯾﻖ ﻧﻤﻮﮔﺮاف ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪SDR‬‬
‫وﺟﻮد دارد( در واﻗﻊ ﺑﺨﺸﯽ از ﻣﻮاد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت رﺳﻮب در ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪ .‬و ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﯾﺮ‬
‫ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ SDR ،‬ﮐﻤﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﺷﻴﺐ ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ SDR ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﺑﺎﻓﺖ ﯾﺎ ﻧﻮع ﺧﺎﮎ ‪ :‬ﺑﺎﻓﺖ هﺎﯼ رﯾﺰ و ﺑﺎﻓﺖ هﺎﯼ ﺳﻴﻠﺘﯽ‪ SDR ،‬را زﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎﻓﺖ هﺎﯼ ﺷﻨﯽ‬
‫‪ SDR‬ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻓﺖ ﺧﺎﮎ در ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺧﻮد را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫در ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول زﯾﺮ و اﻋﺪاد ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ از درﺟﻪ رﺳﻮب دهﯽ‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ دو ﺟﻮر ﺗﻔﺴﻴﺮ اﻧﺠﺎم‬
‫‪ (٢‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﻤﯽ‬ ‫دهﻴﻢ‪ (١ .‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﻴﻔﯽ‬
‫رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ‪ton/ Km2.Year‬‬ ‫درﺟﻪ رﺳﻮب‬ ‫ﺷﺪت رﺳﻮب دهﯽ‬ ‫ﮐﻼس رﺳﻮب دهﯽ‬
‫ﮐﻤﺘﺮ از ‪200‬‬ ‫‪0 – 25‬‬ ‫ﺧﻴﻠﯽ ﮐﻢ‬ ‫‪١‬‬
‫‪200 – 500‬‬ ‫‪25 – 50‬‬ ‫ﮐﻢ‬ ‫‪٢‬‬
‫‪500 – 1500‬‬ ‫‪50 – 75‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫‪٣‬‬
‫‪1500 – 2500‬‬ ‫‪75 – 100‬‬ ‫زﯾﺎد‬ ‫‪٤‬‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪2500‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪100‬‬ ‫ﺧﻴﻠﯽ زﯾﺎد‬ ‫‪٥‬‬
‫اﮔﺮ در زﯾﺮ ﺣﻮزﻩ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﻤﯽ اﻧﺠﺎم دهﻴﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ ﻧﻘﺸﻪ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺨﺼﻮص ﯾﺎ رﺳﻮب وﯾﮋﻩ‬
‫ﯾﺎ ﻧﻘﺸﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﯾﮋﻩ ﺁن زﯾﺮ ﺣﻮزﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﻣﺨﺼﻮص ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮐﻞ ﻣﻮاد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ در‬
‫ﺳﺎل ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ هﮑﺘﺎر‬
‫هﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺁﻧﺮا ﺑﺮ ﺣﺴﺐ واﺣﺪ ﺣﺠﻤﯽ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫ارﺗﻔﺎع ﺧﺎﮎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﺠﻢ ﻣﻮاد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﺎ از اﻋﺪاد درﺟﻪ رﺳﻮب دهﯽ در ﺣﻮزﻩ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ) ﺟﻤﻊ ﻓﺎﮐﺘﻮرهﺎﯼ ‪ ٩‬ﮔﺎﻧﻪ( ﺗﻔﺴﻴﺮ ﮐﻴﻔﯽ اﻧﺠﺎم دهﻴﻢ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻘﺸﻪ رﺳﻮب دهﯽ ﺣﻮزﻩ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰاﯾﺎ و ﻣﻌﺎﯾﺐ روش ‪: PSIAC‬‬
‫در اﯾﻦ ﻣﺪل‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت وارد ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﮑﺎرﮔﻴﺮﯼ ﻣﺪل ‪ PSIAC‬در ﺑﺮرﺳﯽ ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب ﭼﻨﺪ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺳﺪهﺎﯼ ﻣﺨﺰﻧﯽ ﺑﺰرگ ﮐﺸﻮر‬
‫ﻧﺸﺎن دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺧﺘﻼف ﺑﻴﻦ ﺑﺎر رﺳﻮﺑﯽ ﺑﺮاوردﯼ از اﯾﻦ روش ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﻣﺸﺎهﺪﻩ اﯼ ﮐﻢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﯾﻦ روش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﯾﺮ روش هﺎ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﻴﺸﺘﺮﯼ دارد‪.‬‬
‫ارزﯾﺎﺑﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب ﺑﺮ ﺧﻼف ﺑﺮﺧﯽ از روش هﺎ ﻧﻈﻴﺮ ‪ FAO‬و ‪ BLM‬ﺑﺎ ﮐﻤﻴﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺪ اﯾﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺰﯾﺖ اﯾﻦ روش ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫از ﻣﺰاﯾﺎﯼ دﯾﮕﺮ روش ‪ PSIAC‬اﯾﻨﺴﺖ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ارزﯾﺎﺑﯽ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ )هﻔﺖ ﻋﺎﻣﻞ اول ﻣﻮﺟﻮد‬
‫در ﺟﺪول( وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ در ﺳﻄﺢ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ و ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ رودﺧﺎﻧﻪ اﯼ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﺳﺎدﻩ ﺗﺮ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﻴﻨﯽ‬
‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻮرد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب در هﺮ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫از ﻣﻌﺎﯾﺐ ﺑﺰرگ اﯾﻦ روش‪ ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﺻﺤﻴﺢ هﺮ ﯾﮏ از ﻓﺎﮐﺘﻮرهﺎ و ﺗﻌﻴﻴﻦ اوﻟﻮﯾﺖ ﺁﻧﻬﺎ از ﻟﺤﺎظ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮدن در ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻬﻢ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎر ﮔﻴﺮﯼ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﻠﻤﯽ و ﻋﻤﻠﯽ ﻓﺮاوان در زﻣﻴﻨﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و‬
‫رﺳﻮب زاﯾﯽ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﻣﺮﺗﻔﻊ ﮐﺮدن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﮐﻤﺮﻧﮓ ﮐﺮدن ﻧﻘﺶ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﺳﻠﻴﻘﻪ در ﻣﺪل ‪ ، PSIAC‬در ﺳﺎل ‪ ١٩٨٢‬ﻃﯽ ﺗﺤﻘﻴﻘﯽ ﺁﻗﺎﯼ ﺟﺎﻧﺴﻮن و ﮐﻤﺒﻬﺎرت‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﻪ ﮔﺎﻧﻪ اﯾﻦ روش را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﺎدﻻت ﻋﺪدﯼ در ﺁوردﻧﺪ ﮐﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ از اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻻت اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺪل اﺻﻼح ﺷﺪﻩ در اﯾﺮان ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ MPSIAC‬ﻣﻌﺮوف ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬در روش ‪ MPSIAC‬هﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﮑﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻢ ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﻪ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﯾﺎد ﺁور ﻣﯽ ﺷﻮم ﮐﻪ دو ﻋﺎﻣﻞ‬
‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﺳﻄﺢ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻋﺎﻣﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ رودﺧﺎﻧﻪ اﯼ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب در روش ‪ MPSIAC‬از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺪل ‪ BLM‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (۵‬ﻣﺪل )‪: EPM (Erosion Potential Method‬‬
‫اﯾﻦ روش ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اﻃﻼﻋﺎت ﭘﻼت هﺎﯼ ﻓﺮﺳﺎﯾﺸﯽ و اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ رﺳﻮب در ﻃﻮل ﭼﻬﻞ ﺳﺎل ﺁزﻣﺎﯾﺶ در ﮐﺸﻮر‬
‫ﯾﻮﮔﺴﻼوﯼ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﺁن ﺿﻤﻦ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻣﻴﺰان ﺣﻤﻞ رﺳﻮب در رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ را‬
‫ﺑﺮاورد ﻧﻤﻮد و در رودﺧﺎﻧﻪ هﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﺁﻣﺎر هﻴﺪروﻣﺘﺮﯼ و رﺳﻮب ﺳﻨﺠﯽ هﺴﺘﻨﺪ ﮐﺎرﺑﺮد ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ دارد‪.‬‬
‫روش ‪ E.P.M‬در دو ﻣﺮﺣﻠﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫‪ (٢‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ رﺳﻮب ﺣﻤﻞ ﺷﺪﻩ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در ﯾﮏ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎت و ﻧﻘﺸﻪ هﺎﯼ زﯾﺮ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ و ﻋﮑﺲ هﺎﯼ هﻮاﯾﯽ هﻢ ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﻧﻘﺸﻪ زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺳﻨﮓ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺧﺎﮐﺸﻨﺎﺳﯽ‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ‪Land use‬‬
‫ﻧﻘﺸﻪ ﺷﻴﺐ‬
‫در ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﭼﻬﺎر ﻋﺎﻣﻞ ﺿﺮﯾﺐ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ )‪ ، (ψ‬ﺿﺮﯾﺐ ﮐﺎرﺑﺮﯼ اراﺿﯽ )‪ ، (Xa‬ﺿﺮﯾﺐ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ‬
‫ﺧﺎﮎ ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ )‪ (Y‬و ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ )‪ (I‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬و ﻧﻤﺮﻩ هﺮ ﯾﮏ ﺗﻮﺳﻂ ﺟﺪاوﻟﯽ‬
‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﭘﺲ از ارزﯾﺎﺑﯽ ﭼﻬﺎر ﻋﺎﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁورﯾﻢ ‪:‬‬
‫)‪Z = Y . Xa (ψ + I0.5‬‬
‫ﭘﺲ از ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ Z‬ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺟﺪول زﯾﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﮐﻴﻔﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﻗﺪام ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﻣﺘﻮﺳﻂ ‪Z‬‬ ‫ﻣﻘﺎدﯾﺮ ﺣﺪ ‪Z‬‬ ‫ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬ ‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪﯼ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫‪1.25‬‬ ‫‪Z>1‬‬ ‫ﺧﻴﻠﯽ ﺷﺪﻳﺪ‬ ‫‪I‬‬
‫‪0.85‬‬ ‫‪1 > Z > 0.71‬‬ ‫ﺷﺪﻳﺪ‬ ‫‪II‬‬
‫‪0.55‬‬ ‫‪0.7 > Z > 0.41‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬ ‫‪III‬‬
‫‪0.30‬‬ ‫‪0.4 > Z > 0.2‬‬ ‫ﮐﻢ‬ ‫‪IV‬‬
‫‪0.10‬‬ ‫‪0.19 > Z‬‬ ‫ﺧﻴﻠﯽ ﮐﻢ‬ ‫‪V‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ Z‬ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ﻣﯽ ﺗﻮان از ﻧﻤﻮدار ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﯾﺐ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﯾﮋﻩ ‪:‬‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﯾﮋﻩ ﯾﺎ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ در واﺣﺪ ﺳﻄﺢ در ﻃﻮل ﯾﮏ ﺳﺎل ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ‪:‬‬
‫‪WSP = T . H . Z1.5‬‬
‫‪ = WSP‬ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﺎل‬
‫‪ = H‬ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﯽ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ = T‬ﺿﺮﯾﺐ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﮐﻪ از راﺑﻄﻪ ‪ T= (t/10 + 0.1)0.5‬ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ در ﺁن ‪ t‬ﻣﺘﻮﺳﻂ درﺟﻪ ﺣﺮارت‬
‫ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻪ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎﻧﺘﯽ ﮔﺮاد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ = Z‬ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﯾﺐ رﺳﻮب دهﯽ ﺣﻮزﻩ ‪:‬‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻣﻘﺪار رﺳﻮﺑﯽ ﮐﻪ در ﻣﺤﻞ ﺧﺮوﺟﯽ رودﺧﺎﻧﻪ اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ ﻣﯽ ﺷﻮد از ﺧﺎﮎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﺳﻄﺢ ﺣﻮزﻩ‬
‫ﺁﺑﺨﻴﺰ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﻘﺪار زﯾﺎدﯼ از ﺧﺎﮎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﺎﻓﺘﻪ در ﻧﻘﻄﻪ دﯾﮕﺮﯼ از ﺣﻮزﻩ رﺳﻮب ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ هﻤﻴﻦ‬
‫ﺟﻬﺖ ﻟﺰوم ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺿﺮﯾﺐ رﺳﻮب دهﯽ ﺣﻮزﻩ ﺿﺮورت دارد‪.‬‬
‫‪0.5‬‬
‫)‪RU = L (P . D‬‬
‫‪ = RU‬ﺿﺮﯾﺐ رﺳﻮب دهﯽ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ‬
‫‪ = P‬ﻣﺤﻴﻂ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ‬
‫‪ = L‬ﻃﻮل ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﻪ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ )ﻣﻨﻈﻮر ﻃﻮﯾﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﻃﻮل ﯾﺎ ﻃﻮل ﺁﺑﺮاهﻪ اﺻﻠﯽ اﺳﺖ(‬
‫)‪D = (Dav – DO‬‬ ‫در ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ ﻣﻘﺪار ‪ D‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮﻣﻮل روﺑﺮو ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ = Dav‬ارﺗﻔﺎع ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ‬
‫‪ = DO‬ارﺗﻔﺎع ﻧﻘﻄﻪ ﺧﺮوﺟﯽ در رودﺧﺎﻧﻪ‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﺑﯽ رﺳﻮب وﯾﮋﻩ و دﺑﯽ رﺳﻮب ﮐﻞ ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﺑﯽ رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ؛ ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﯾﮋﻩ را در ﺿﺮﯾﺐ رﺳﻮب دهﯽ ﺿﺮب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪GSP = WSP . RU‬‬
‫‪ = GSP‬دﺑﯽ رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﺎل‬
‫‪ = WSP‬ﻣﻘﺪار ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ وﯾﮋﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﺎل‬
‫‪ = RU‬ﺿﺮﯾﺐ رﺳﻮب دهﯽ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ) ﮐﻪ هﻤﺎن ‪ SDR‬روش ‪ PSIAC‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ(‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﺑﯽ رﺳﻮب ﮐﻞ ؛ دﺑﯽ رﺳﻮب وﯾﮋﻩ را در ﻣﺴﺎﺣﺖ ﮐﻞ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺿﺮب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻴﻢ ‪:‬‬
‫‪GS = GSP . F‬‬
‫‪ = GS‬دﺑﯽ رﺳﻮب ﮐﻞ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل‬
‫‪ = GSP‬دﺑﯽ رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺳﺎل در ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪ = F‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ دﺑﯽ رﺳﻮب ﮐﻞ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻦ در ﺳﺎل‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ ‪ GS‬را در وزن ﻣﺨﺼﻮص‬
‫ﻇﺎهﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺣﻮزﻩ ﺿﺮب ﻧﻤﺎﯾﻴﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺪل ‪ EPM‬در اﯾﺮان در ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ اﻟﻤﻮت رود ﻗﺰوﯾﻦ و ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ اوزون درﻩ و ﭼﻨﺪ ﺣﻮزﻩ دﯾﮕﺮ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ اﺧﺮ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﺪل )‪ (EPM‬اﯾﻨﮑﻪ در ﺣﻮزﻩ هﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺳﻂ درﺟﻪ ﺣﺮارت ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ -1‬درﺟﻪ‬
‫ﺳﺎﻧﺘﯽ ﮔﺮاد اﺳﺖ اﯾﻦ روش ﻗﺎدر ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ وﺿﻌﻴﺖ رﺳﻮب ﺁﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار دهﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻪ در ﻓﺮﻣﻮل‬
‫‪ T= (t/10 + 0.1)0.5‬داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (۶‬روش ‪: FAO‬‬
‫در اﯾﻦ روش ﺑﺮاورد ﻣﻴﺰان ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮرﺳﯽ و ارزﯾﺎﺑﯽ ‪ ۶‬ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﺗﻮﻟﻴﺪ‬
‫رﺳﻮب در ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﻴﻦ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ و ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫)‪S = f (A, B, C, D, E, F‬‬
‫ﮐﻪ در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪:‬‬
‫‪ : D‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن و داﻧﻪ ﺑﻨﺪﯼ‬ ‫‪ : C‬ﺷﻴﺐ‬ ‫‪ : B‬ﺳﻨﮓ ﻣﺎدر‬ ‫‪ : A‬ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ‬ ‫‪ : S‬ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ‬
‫‪ : F‬وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬ ‫‪ : E‬ﻋﻤﻠﻴﺎت ﮐﺸﺎورزﯼ‬ ‫ﺧﺎﮎ‬
‫ﻓﺎﮐﺘﻮر هﺎﯼ اراﯾﻪ ﺷﺪﻩ در ﻣﺪل ﻓﺎﺋﻮ ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﻓﺎﮐﺘﻮر هﺎﯼ ﻣﺪل ‪ PSIAC‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ : A ،‬زﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺳﻄﺤﯽ ‪ : B‬ﺧﺎﮎ ‪ : C‬ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ ‪ : D‬ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺎﮎ ‪ : E‬ﻧﺤﻮﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اراﺿﯽ و ‪ : F‬وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫در روش ‪ PSIAC‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ هﺮ ﯾﮏ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﻮق ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﺪت و ﺗﺎﺛﻴﺮﯼ ﮐﻪ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ اﯾﻔﺎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﮐﺎرﺷﻨﺎس ﻧﻤﺮﻩ‬
‫ﮔﺬارﯼ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﺳﻬﻢ هﺮ ﻓﺎﮐﺘﻮر در ﺟﺪول زﯾﺮ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺮﻩ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬

‫‪1-18‬‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫‪1-16‬‬ ‫ﺧﺎﮎ‬
‫‪1-16‬‬ ‫ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ و ﺷﻴﺐ‬
‫‪1-20‬‬ ‫ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺎﮎ‬
‫‪0-15‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اراﺿﯽ‬
‫‪0-15‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫‪4-100‬‬ ‫ﺟﻤﻊ ﮐﻞ‬
‫ﭘﺲ از ﻧﻤﺮﻩ ﮔﺬارﯼ ﮐﻠﻴﻪ ﻋﻮاﻣﻞ در واﺣﺪهﺎﯼ هﻴﺪروﻟﻮژﯾﮏ ﯾﺎ واﺣﺪهﺎﯼ اراﺿﯽ‪ ،‬از ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ ﻧﻤﺮات ﺷﺪت‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪﻩ و ﺗﺤﺖ ‪ ۶‬ﮐﻼس ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﮐﻪ اﯾﻦ ﮐﻼس ﺑﻨﺪﯼ ﻧﻴﺰ در ﺟﺪول زﯾﺮ اراﯾﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻤﺮﻩ ﺑﺮاورد‬ ‫ﮐﻼس‬

‫ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﯽ‬
‫ﺷﺪﻩ‬ ‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫اﻗﺪاﻣﺎﺗﯽ ﮐﻪ در زﻣﺎن ﺣﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‬ ‫‪0-8‬‬ ‫‪I‬‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻧﺤﻮﻩ ادارﻩ زﻣﻴﻦ ﺑﻪ هﻤﺮاﻩ ﻣﻘﺪارﯼ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﯽ‬ ‫‪9-20‬‬ ‫‪II‬‬
‫ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﻧﺤﻮﻩ ادارﻩ زﻣﻴﻦ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﯽ اﻓﺰودﻩ ﮔﺮدد‬ ‫‪21-40‬‬ ‫‪III‬‬
‫‪41-65‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات وﺳﻴﻊ و هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ در ادارﻩ اراﺿﯽ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﯽ و ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬ ‫‪IV‬‬
‫‪66-85‬‬
‫اﻗﺪاﻣﺎت هﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ در زﻣﻴﻨﻪ ﻣﺤﺪودﯾﺖ اراﺿﯽ‪ ،‬ﺑﺮاورد ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ هﺎ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت ﮔﺴﺘﺮدﻩ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‬ ‫‪V‬‬
‫ﻣﺤﺪودﯾﺖ در ﻣﺎﻟﮑﻴﺖ اراﺿﯽ و ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﯽ‬ ‫‪+ 86‬‬ ‫‪VI‬‬
‫ﻧﮑﺎت ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﻣﺪل اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬ﻣﺪل ﻓﺎﺋﻮ ﺗﺎ ﺣﺪودﯼ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ ﻣﺪل ‪ PSIAC‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ ﻣﺪل ‪ PSIAC‬ﺑﺎ‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻘﺶ ‪ ٩‬ﻋﺎﻣﻞ را در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮد )در روش ‪ ۶ FAO‬ﻓﺎﮐﺘﻮر را دارﯾﻢ( و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻔﯽ ﮐﻤﯽ و ﮐﻴﻔﯽ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ اراﯾﻪ ﮐﻨﺪ ) روش ﻓﺎﺋﻮ ﻓﻘﻂ ﺗﻮﺻﻴﻔﯽ ﮐﻴﻔﯽ از ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ در ﺣﻮزﻩ اراﯾﻪ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ( ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻔﺼﻞ و ﮐﺎرﺑﺮدﯼ ﺗﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و در ﺁﺧﺮ ﯾﺎدﺁور ﻣﯽ ﺷﻮم ﮐﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻃﻼﻋﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺪﻩ دارم روش ‪ FAO‬در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ در ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺳﺪ‬
‫وﯾﺸﻤﮕﻴﺮ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٧‬روش ﻓﻮرﻧﻴﻪ )‪: (Fournier‬‬
‫ﻓﻮرﻧﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاورد رﺳﻮب ﯾﮏ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ دو روش ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﯾﻪ دادﻩ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫روش اول ﻓﻮرﻧﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاورد رﺳﻮب در ﯾﮏ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪log QS = 2.65 log (P2W / Pa) + 0.46 log H (tan S) – 1.56‬‬
‫‪ : QS‬رﺳﻮب وﯾﮋﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻦ در ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ در ﺳﺎل‬
‫‪ : PW‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﭘﺮﺑﺎران ﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎﻩ ﺳﺎل در دورﻩ ﺁﻣﺎرﯼ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﻴﻤﺘﺮ‬
‫‪ : Pa‬ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎﻻﻧﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﯽ ﻣﺘﺮ در دورﻩ ﺁﻣﺎرﯼ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬
‫‪ : H‬ارﺗﻔﺎع ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : S‬ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺟﻪ )ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ‪ tan S‬ﻣﯽ ﺗﻮان از درﺻﺪ ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﻮزﻩ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد(‬
‫روش دوم ﻓﻮرﻧﻴﻪ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاورد رﺳﻮب در ﯾﮏ ﺣﻮزﻩ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪log QS = 2.65 log (PW / Pa) + 0.46 log (H2/ S) -1.56‬‬
‫ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﺎﻣﻞ هﺎﯼ ﺑﺎﻻ هﻤﺎن ﻋﻮاﻣﻞ ﻓﺮﻣﻮل ﻗﺒﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺠﺰ ‪ S‬ﮐﻪ ﺳﻄﺢ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ اﯼ ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻓﺮﻣﻮل ﻓﻮرﻧﻴﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ اﯾﻨﮑﻪ روش ﻓﻮرﻧﻴﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ‬
‫ﺣﻮزﻩ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻧﻤﯽ دهﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ اﮔﺮ دو ﻣﻨﻄﻘﻪ از ﻧﻈﺮ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮﻣﻮل ﯾﮑﺴﺎن ﺑﻮدﻩ وﻟﯽ از ﻧﻈﺮ ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﻴﻦ‬
‫ﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺧﺎﮐﺸﻨﺎﺳﯽ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻴﺰان رﺳﻮب ﺁﻧﻬﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺮاورد ﺧﻮاهﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ (٨‬روش ﻣﺴﮕﺮﯾﻮ )‪: (Musgrave‬‬

‫ﻣﺴﮕﺮﯾﻮ در ﺳﺎل ‪ ١٩۴٧‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و اﻧﺪازﻩ ﮔﻴﺮﯼ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺣﺎﺻﻞ از ‪ ۴٠٠٠٠‬رﮔﺒﺎر را در اﯾﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﺮاﯼ‬
‫ﺑﺮاورد ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ ﺑﮑﺎر ﺑﺮدﻩ و اﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت را ﺑﻪ ﺻﻮرت راﺑﻄﻪ اﯼ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اراﯾﻪ دادﻩ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪E = I.R.S1.35.L0.35.P301.73‬‬
‫‪ : E‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﮑﺮ اﯾﻨﭻ‬
‫‪ : I‬ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻨﭻ‬
‫‪ : R‬ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻮﺷﺶ ﺧﺎﮎ‬
‫‪ : S‬ﺷﻴﺐ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ درﺻﺪ‬
‫‪ : L‬ﻃﻮل داﻣﻨﻪ ﺷﻴﺐ دار ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﻮت‬
‫‪ : P30‬ﻣﺎﮐﺰﯾﻤﻢ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ‪ ٣٠‬دﻗﻴﻘﻪ دو ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻨﭻ‬
‫روش ﻣﺴﮕﺮﯾﻮ ﺑﺮاﯼ ﺑﺮاورد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ورﻗﻪ اﯼ ﺑﻮدﻩ و ﺑﺮاﯼ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﮐﺎرﺑﺮدﯼ ﻧﺪارد و هﻤﻴﻦ‬
‫ﻃﻮر ﺑﺮاﯼ ﺳﻄﻮح ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ (٩‬روش دﻓﺘﺮ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اراﺿﯽ )‪: Bureau of Land Management (BLM‬‬
‫اﯾﻦ روش ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اراﺿﯽ اﻣﺮﯾﮑﺎ اﺑﺪاع ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﺮ اﺳﺎس ارزﯾﺎﺑﯽ ‪ ٧‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﺮح زﯾﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬
‫)‪(0-14‬‬ ‫ﺣﺮﮐﺖ ﺧﺎﮎ )ﺗﻮﺳﻂ ﺁب‪ ،‬ﺑﺎد‪ ،‬ﻧﻴﺮوﯼ ﺛﻘﻞ و ‪(...‬‬
‫)‪(0-14‬‬ ‫وﺟﻮد ﻻﺷﺒﺮگ در ﺳﻄﺢ ﺧﺎﮎ‬
‫)‪(0-14‬‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﺳﻨﮕﻬﺎ )ﻋﻤﺪﺗﺎ از ﻧﻈﺮ ﺗﻮزﯾﻊ درﺳﻄﺢ(‬
‫)‪(0-14‬‬ ‫ﻗﻄﻌﺎت ﺳﻨﮕﯽ ﺗﺤﮑﻴﻢ ﯾﺎﻓﺘﻪ )ﺑﺮﺟﺴﺘﮕﯽ هﺎ(‬
‫)‪(0-14‬‬ ‫وﺟﻮد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺷﻴﺎرﯼ‬
‫)‪(0-15‬‬ ‫ﻓﺮم ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎ‬
‫)‪(0-15‬‬ ‫وﺟﻮد ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﻨﺪﻗﯽ‬
‫ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻤﺮات اﯾﻦ هﻔﺖ ﻋﺎﻣﻞ )ﮐﻪ در ﺟﻠﻮﯼ ﺁﻧﻬﺎ ﺁﻣﺪﻩ اﺳﺖ(‪ ،‬اﻣﺘﻴﺎز ﻋﺎﻣﻞ ﺳﻄﺤﯽ ﺧﺎﮎ )‪ (S.S.F‬را ﺑﻪ دﺳﺖ‬
‫ﻣﯽ دهﺪ‪ .‬و وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﺟﻤﻊ ﻧﻤﺮات هﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻴﻔﯽ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺟﺪول زﯾﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﻧﻤﺮات ﻋﻮاﻣﻞ هﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬

‫‪0-20‬‬ ‫ﺟﺰﺋﯽ‬
‫‪21-40‬‬ ‫ﮐﻢ‬
‫‪41-60‬‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻂ‬
‫‪61-80‬‬ ‫زﯾﺎد‬
‫‪81-100‬‬ ‫ﺧﻴﻠﯽ زﯾﺎد‬
‫‪ (١٠‬ﻣﺪل )‪: Griffith University Erosion System Template (GUEST‬‬

‫در ﺳﺎﻟﻬﺎﯼ اﺧﻴﺮ ﻧﺴﻞ ﺟﺪﯾﺪﯼ از ﻣﺪﻟﻬﺎﯼ ﺑﺎ ﭘﺎﯾﻪ ﻓﻴﺰﯾﮑﯽ )ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﻓﺮاﯾﻨﺪﯼ( ﻧﻈﻴﺮ ‪ EUROSEM ،WEPP‬و‬
‫‪ GUEST‬ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﮐﻤﯽ ﮐﺮدن ﻓﺮاﯾﻨﺪهﺎﯼ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﻣﺪل ‪ GUEST‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﺪﻟﻬﺎﯼ ﻓﺮاﯾﻨﺪﯼ‬
‫ﻣﻄﺮح در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺧﺎﮎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻃﯽ دو دهﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺌﻮرﯼ اوﻟﻴﻪ اﯾﻦ ﻣﺪل ﺗﻮﺳﻂ رز و‬
‫هﻤﮑﺎران ﻣﻄﺮح و ﺑﺮاﯼ دادﻩ هﺎﯼ رواﻧﺎب و ﻏﻠﻈﺖ ﻧﺎﺷﯽ از ‪ ٩‬روﯾﺪاد در ﯾﮏ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﮐﻮﭼﮏ )‪ (1.3 ha‬در اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﮏ در ﺁرﯾﺰوﻧﺎ‬
‫ﺑﮑﺎر ﺑﺮدﻩ ﺷﺪ‪) .‬اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ در ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﮔﺮدد‪(.‬‬
‫‪ (١١‬ﻣﺪل )‪: Water Erosion Prediction Project (WEPP‬‬

‫اﯾﻦ ﻣﺪل در ﺳﺎل ‪ ١٩٨۵‬ﭘﺎﯾﻪ ﮔﺬارﯼ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ و ﯾﮏ ﺗﮑﻨﻮﻟﻮژﯼ ﺟﺪﯾﺪ ﭘﻴﺶ ﺑﻴﻨﯽ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ‬
‫ﻣﻔﺎهﻴﻢ اﺳﺎﺳﯽ اﻗﻠﻴﻤﯽ‪ ،‬ﺗﺌﻮرﯼ ﻧﻔﻮذ‪ ،‬هﻴﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ‪ ،‬ﻓﻴﺰﯾﮏ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﻋﻠﻮم ﮔﻴﺎهﯽ‪ ،‬هﻴﺪروﻟﻴﮏ و ﻣﮑﺎﻧﻴﺴﻢ هﺎﯼ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﻨﺎ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺪل ﻗﺎدر اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻠﻔﺎت ﺧﺎﮎ را در ﻃﻮل ﺷﻴﺐ و ﺗﻮﻟﻴﺪ رﺳﻮب را در اﻧﺘﻬﺎﯼ ﺷﻴﺐ ﯾﮏ ﺗﭙﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪) .‬اﻣﻴﺪوارم ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺤﺚ در ﺁﯾﻨﺪﻩ ﺗﮑﻤﻴﻞ ﮔﺮدد‪(.‬‬
‫‪ (١٢‬ﻣﺪل )‪: European Soil Erosion Model (EUROSEM‬‬

‫ﻣﺪل ‪ ، EUROSEM‬ﻣﺪﻟﯽ ﻓﺮاﯾﻨﺪﯼ و دﯾﻨﺎﻣﻴﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻮرﮔﺎن و هﻤﮑﺎراﻧﺶ در ﺳﺎل ‪ ١٩٩٨‬اراﯾﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪل ﻗﺎدر اﺳﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﺮاﯾﻨﺪهﺎﯼ ﺷﻴﺎرﯼ و ﺑﻴﻦ ﺷﻴﺎرﯼ را در هﺮ رﮔﺒﺎر ﺑﺮ روﯼ ﺳﻄﻮح اراﺿﯽ در ﻣﻘﻴﺎس‬
‫ﻣﺰرﻋﻪ اﯼ ﯾﺎ ﺁﺑﺨﻴﺰ هﺎﯼ ﮐﻮﭼﮏ ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزﯼ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﻣﺪل ‪ ، EUROSEM‬ﺣﺠﻢ ﮐﻞ رواﻧﺎب‪ ،‬ﺗﻠﻔﺎت ﮐﻞ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﺁب ﻧﻤﻮد‬
‫)‪ (Hydrograph‬و رﺳﻮب ﻧﻤﻮد )‪ (Sediment graph‬هﺮ رﺧﺪاد را ﺷﺒﻴﻪ ﺳﺎزﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١۶‬ﭘﻴﺶ از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ و ﮐﻨﺘﺮل ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﯾﮏ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻣﻴﺰان‬
‫رواﻧﺎب ﺁن ﺣﻮزﻩ و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺷﮑﻞ ﺣﻮزﻩ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﺑﺪﺳﺖ ﺁورﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺎ در زﯾﺮ ﻗﺼﺪ دارﯾﻢ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ‬
‫ﺑﭙﺮدازﯾﻢ‪.‬‬
‫ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮﯾﻦ ﺗﻌﺮﯾﻔﯽ ﮐﻪ از رواﻧﺎب ﺷﺪﻩ اﺳﺖ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﺰوﻻت ﺁﺳﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ ﺷﺪﻩ‪ ،‬ﻧﻪ ﺟﺬب‬
‫ﮔﻴﺎهﺎن ﺷﺪﻩ و ﻧﻪ در ﺧﺎﮎ ﻧﻔﻮذ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در ﺳﻄﻮح ﺷﻴﺐ دار ﺟﺎرﯼ ﺷﺪﻩ و ﺗﻮﺳﻂ ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎﯼ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ از ﺁن‬
‫ﺧﺎرج ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﯾﻦ ﺁب را روان ﺁب ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺗﺮ ﺁﺑﺪوﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﯾﺎ ﺳﻄﺤﯽ )‪ (Surface run off‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺸﯽ از اﺑﯽ ﮐﻪ در ﺧﺎﮎ ﻧﻔﻮذ ﮐﺮدﻩ اﺳﺖ در زﯾﺮ ﻻﯾﻪ ﺳﻄﺤﯽ ﺧﺎﮎ در ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﺮدﻩ و از ﺟﺎﯼ دﯾﮕﺮﯼ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ .‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺁﻧﺮا رواﻧﺎب زﯾﺮ ﺳﻄﺤﯽ )‪ (Subsurface flow‬ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﺸﻤﻪ هﺎ ‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﺁب ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮐﻨﺪﯼ ﺟﺮﯾﺎن در ﻻﯾﻪ هﺎﯼ ﺧﺎﮎ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺧﻴﻠﯽ دﯾﺮﺗﺮ از رواﻧﺎب ﺳﻄﺤﯽ در ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻇﺎهﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺁﻧﺮا‬
‫ﺁﺑﺪوﯼ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﯾﺎ داﯾﻤﯽ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮع ﺁﺑﺪوﯼ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺁﺑﺪوﯼ ﮐﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب ‪:‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﯽ ﯾﺎ ﺁب و هﻮاﯾﯽ در ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب‪:‬‬ ‫‪(١‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺁب و هﻮاﯾﯽ ﻣﻮﺛﺮ در ﺁﺑﺪوﯼ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪ :‬ﺷﮑﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﺷﺪت‪ ،‬ﻣﺪت و دورﻩ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﭘﺮاﮐﻨﺶ‬
‫ﺷﺪت در ﻣﺪت ﺑﺎرش‪ ،‬ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ رﮔﺒﺎر‪ ،‬ﺗﺒﺨﻴﺮ و ﺗﻌﺮق و ﻏﻴﺮﻩ‬
‫در ﻣﺒﺤﺚ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺎران ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﯾﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺿﺮورﺗﯽ ﺑﻪ ﺗﮑﺮار ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻘﺶ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ در ﻣﻴﺰان ﺁﺑﺪوﯼ ‪:‬‬ ‫‪(٢‬‬
‫ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ )‪ (Watershed catchment area‬ﺳﻄﺤﯽ از ﯾﮏ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ﺧﻂ اﻟﺮاس هﺎﯼ ﺁن ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺤﺪود‬
‫ﮔﺮدﯾﺪﻩ و ﺁﺑﺪوﯼ ﺣﺎﺻﻞ از ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﮐﻪ روﯼ ﺁن ﻣﯽ ﺑﺎرد ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ واﺣﺪﯼ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﻘﻄﻪ ﺗﻤﺮﮐﺰ هﺪاﯾﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰ در داﺧﻞ ﺣﻮزﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺣﻮزﻩ ﻣﺤﻴﻂ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺴﺪودﯼ را ﺗﺸﮑﻴﻞ دهﺪ‪ ،‬ﺁن ﺣﻮزﻩ را ﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰ در اﻧﺘﻬﺎﯼ ﺣﻮزﻩ واﻗﻊ ﺷﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﯼ ﮐﻪ رواﻧﺎب ﺑﺘﻮاﻧﺪ از ﺣﻮزﻩ ﺧﺎرج ﺷﻮد‪ ،‬ﺁن را ﺣﻮزﻩ ﺑﺎز ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺧﻂ اﻟﻘﻌﺮ‬
‫هﺎﯼ هﺮ ﺣﻮزﻩ‪ ،‬ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎ را ﺗﺸﮑﻴﻞ ﻣﯽ دهﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻌﺮﯾﻒ زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﯾﺎ زﻣﺎن ﺗﺠﻤﻊ ‪ :‬ﻣﺪت زﻣﺎن ﻻزم ﺑﺮاﯼ رﺳﻴﺪن ﺁب ﺑﺎران ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻗﺴﻤﺖ هﺎﯼ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪ‬
‫ﺧﺮوﺟﯽ اﺳﺖ‪ .‬و ﯾﺎ از ﺷﺮوع رواﻧﺎب ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ دﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻘﺪار ﺛﺎﺑﺖ ﺧﻮد ﻣﯽ رﺳﺪ ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮل ﻣﯽ ﮐﺸﺪ ﮐﻪ ﺁﻧﺮا زﻣﺎن‬
‫ﺗﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬و دﺑﯽ رواﻧﺎب در زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻘﺪار ﺧﻮد ﻣﯽ رﺳﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺑﺮ زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ‪:‬‬
‫‪ (١‬وﺳﻌﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ وﺳﻴﻊ ﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ ‪ :‬هﺮ ﭼﻪ ﺗﻮﭘﻮﮔﺮاﻓﯽ )ﺷﻴﺐ( زﯾﺎدﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﺷﮑﻞ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ‪ :‬ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺷﮑﻞ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ در ﻣﻘﺪار )ﺣﺠﻢ( رواﻧﺎب ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻧﺪارد وﻟﯽ در ﺷﺪت )‪ (PK‬رواﻧﺎب‬
‫ﺗﺎﺛﻴﺮ دارد‪ .‬ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﮐﻪ ﺑﻪ داﯾﺮﻩ ﯾﺎ ﻣﺮﺑﻊ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺪﻟﻴﻞ اﯾﻨﮑﻪ زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎﯼ اﯾﻦ ﺣﻮزﻩ هﺎ ﺑﻪ هﻢ ﻧﺰدﯾﮏ‬
‫اﺳﺖ ﺁب اﯾﻦ ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎ ﯾﮑﺪﻓﻌﻪ ﺑﻬﻢ ﻣﯽ رﺳﻨﺪ و اﯾﺠﺎد ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻃﻐﻴﺎﻧﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺣﻮزﻩ ﮐﺸﻴﺪﻩ و ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺁﻧﮑﻪ زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎ ﯾﮑﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺟﺮﯾﺎﻧﺎت ﻃﻐﻴﺎﻧﯽ را‬
‫ﻧﺪارﯾﻢ‪.‬‬
‫روش هﺎﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﮑﻞ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ‪:‬‬
‫‪ (١‬روش هﻮرﺗﻮن ‪:‬‬
‫‪R = A / L2‬‬
‫‪ : A‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪ : L‬ﻃﻮل ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫هﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ‪ R‬ﺑﻪ ﻋﺪد ﯾﮏ ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻣﺮﺑﻊ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎﻟﻌﮑﺲ هﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻋﺪد از ﯾﮏ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﮑﻞ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﺸﻴﺪﻩ و ﻃﻮﯾﻞ ﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٢‬روش ﻣﻴﻠﺮ ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫‪S = (12.57 ° A) / P‬‬
‫‪ : A‬ﻣﺴﺎﺣﺖ و ‪ : P‬ﻣﺤﻴﻂ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ هﺮ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ‪ S‬ﺑﻪ ﻋﺪد ﯾﮏ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺷﮑﻞ‬
‫ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻪ داﯾﺮﻩ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﻧﺴﺒﺖ ﻃﻮل ﯾﺎ روش ﺷﻴﻮم ‪:‬‬
‫‪S = DC / L‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل‪ DC ،‬ﻗﻄﺮ داﯾﺮﻩ هﻢ ﺳﻄﺢ ﺑﺎ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ‪ L‬ﻃﻮل ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ اﺳﺖ‬
‫‪ (۴‬ﺿﺮﯾﺐ ﮔﺮدﯼ ﯾﺎ ﺿﺮﯾﺐ ﮔﺮاوﻟﻴﻮس ‪:‬‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﮔﺮدﯼ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﺣﻮزﻩ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ داﯾﺮﻩ اﯼ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁن ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫ﻓﺮﻣﻮل ﺁن ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪C = (0.28 ° P) / √A‬‬
‫‪ P‬ﻣﺤﻴﻂ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ و ‪ A‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪ :‬اﮔﺮ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ داﯾﺮﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺿﺮﯾﺐ ‪ C‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﯾﮏ اﺳﺖ و در ﻏﻴﺮ اﯾﻦ ﺻﻮرت ﺿﺮﯾﺐ ﺑﺰرﮔﺘﺮ از‬
‫ﯾﮏ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪ .‬هﺮ ﭼﻪ اﯾﻦ ﺷﺎﺧﺺ از ﯾﮏ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﮑﻞ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﮐﺸﻴﺪﻩ ﺗﺮ ﺧﻮاهﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ £‬روش هﺎﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ‪:‬‬

‫‪ (١‬روش وﯾﻠﻴﺎﻣﺰ ‪ :‬در اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﯽ دﻗﻴﻖ ﺗﺮﯾﻦ روش ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﯾﮏ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﻴﺰﯾﮑﯽ ﺁن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﻴﺎن ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪TC = ( L / (1.5 ° D)) ° √(M / F‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ‪:‬‬
‫‪ : TC‬زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﺎﻋﺖ‬
‫‪ : L‬ﻃﻮل ﺁﺑﺮاهﻪ اﺻﻠﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫‪ : D‬ﻗﻄﺮ داﯾﺮﻩ ﻣﻌﺎدل ﺳﻄﺢ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ‬
‫‪ : M‬ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫‪ : F‬ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺁﺑﺮاهﻪ اﺻﻠﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ‪ ١٠٠‬ﻣﺘﺮ‬
‫‪ (٢‬روش ﮐﺮﭘﻴﭻ ‪) :‬روش ﺗﺠﺮﺑﯽ(‬

‫‪0.77‬‬ ‫‪-0.385‬‬
‫‪TC = 0.02 L‬‬ ‫‪°S‬‬
‫‪ : TC‬زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻗﻴﻘﻪ‬
‫‪ : L‬ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﻃﻮل ﺟﺮﯾﺎن ﺁب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : S‬ﺷﻴﺐ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺁﺑﺮاهﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ‬
‫‪ (٣‬روش ﺗﺠﺮﺑﯽ دوم ‪:‬‬
‫‪0.77‬‬
‫)‪TC = 0.00195 (L / √S‬‬
‫‪ : TC‬زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ دﻗﻴﻘﻪ‬
‫‪ : L‬ﻃﻮل ﺁﺑﺮاهﻪ اﺻﻠﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : S‬ﺷﻴﺐ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل‪ ،‬ﺷﻴﺐ از ﺗﻘﺴﻴﻢ اﺧﺘﻼف ارﺗﻔﺎع ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ و ﭘﺎﯾﻴﻦ ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ در ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﻃﻮل ﺁﺑﺮاهﻪ اﺻﻠﯽ‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫روش هﺎﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ رواﻧﺎب ‪:‬‬
‫‪ (١‬روش ﻣﻨﻄﻘﯽ ﯾﺎ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ‪: Rational method‬‬
‫اﯾﻦ روش ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ روش ﺗﺠﺮﺑﯽ‪ ،‬ﺳﺎدﻩ ﺗﺮﯾﻦ روﺷﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﺗﺨﻤﻴﻦ ﺣﺪاﮐﺜﺮ دﺑﯽ ﺟﺮﯾﺎن رواﻧﺎب )‪ (PK‬و‬
‫ارﺗﻔﺎع ﺁﺑﺪوﯼ ﺑﮑﺎر ﻣﯽ رود‪ .‬اﯾﻦ روش ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺑﺮاورد ﺷﺪت رواﻧﺎب ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﺑﻌﺎد دهﺎﻧﻪ ﭘﻞ هﺎ ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮﻣﻮل ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫‪Q = CIA / 360‬‬
‫در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل‬
‫‪ : Q‬دﺑﯽ رواﻧﺎب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺛﺎﻧﻴﻪ‬
‫‪ : C‬ﺿﺮﯾﺐ رواﻧﺎب )ﺑﺪون واﺣﺪ(‬
‫‪ : I‬ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﯽ ﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﮐﻪ زﻣﺎن ﺗﺪاوم ﺁن ﻣﻌﺎدل زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺣﻮزﻩ ﯾﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ : A‬ﺳﻄﺢ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ هﮑﺘﺎر‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ ﻧﻴﺰ اراﯾﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‬
‫‪Q = 0.278 CIA‬‬
‫ﮐﻪ در ﺁن ‪:‬‬
‫‪ : Q‬دﺑﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ در ﺛﺎﻧﻴﻪ‬
‫‪ : C‬ﺿﺮﯾﺐ رواﻧﺎب‬
‫‪ : I‬ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻴﻠﯽ ﻣﺘﺮ در ﺳﺎﻋﺖ ﮐﻪ زﻣﺎن ﺗﺪاوم ﺁن ﻣﻌﺎدل زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺣﻮزﻩ ﯾﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺁن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ : A‬ﺳﻄﺢ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﮐﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ‬
‫ﺣﺎل اﯾﻦ ﺳﻮال ﭘﻴﺶ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ﮐﻪ ﭘﺎراﻣﺘﺮ هﺎﯼ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ‪ Q‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﺪﻩ اﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ؟‬
‫ﮐﻪ در زﯾﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دهﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺳﻄﺢ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺁﻧﺮا روﯼ ﻧﻘﺸﻪ ﯾﺎ ﻋﮑﺲ هﺎﯼ هﻮاﯾﯽ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﮐﻨﻴﻢ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﺗﻌﻴﻴﻦ ‪ I‬ﯾﺎ ﺷﺪت ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ اﺑﺘﺪا زﻣﺎن ﺗﺠﻤﻊ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ و ﺳﭙﺲ اﯾﻦ زﻣﺎن ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪﻩ را ﺑﻪ‬
‫ﻋﻨﻮان ﻣﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و از روﯼ ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻴﻦ ﺷﺪت و ﻣﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ در دورﻩ ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻣﻘﺪار‬
‫ﺷﺪت را ﺑﺮاﯼ ﺁن زﻣﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﯽ ﺁورﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﯾﺐ ‪ C‬و ﯾﺎ هﻤﺎن ﺿﺮﯾﺐ ﺟﺮﯾﺎن‪ ،‬از ﺟﺪاوﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪﻩ اﺳﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺿﺮﯾﺐ ﺟﺮﯾﺎن ﮐﻪ در واﻗﻊ ﻧﺸﺎن دهﻨﺪﻩ درﺻﺪﯼ از ﺑﺎران ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت رواﻧﺎب در ﺁﻣﺪﻩ‪ ،‬ﻣﯽ ﺗﻮان از‬
‫ﺗﻌﺎرﯾﻒ زﯾﺮ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﺿﺮﯾﺐ ﺟﺮﯾﺎن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ‪ :‬ارﺗﻔﺎع ﺁب ﺟﺎرﯼ ﺷﺪﻩ )ﺣﺠﻢ ﺁب ﺧﺎرج ﺷﺪﻩ( ﺑﻪ ارﺗﻔﺎع ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﻮزﻩ‬
‫)ﺣﺠﻢ ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪﻩ ﺷﺪﻩ(‪.‬‬
‫‪ (٢‬روش ﺷﻤﺎرﻩ ﻣﻨﺤﻨﯽ رواﻧﺎب )‪: (C.N‬‬

‫اﯾﻦ روش در ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﺁﺑﺨﻴﺰﯼ ﮐﻪ اﯾﺴﺘﮕﺎﻩ ﺳﻴﻨﻮﭘﺘﻴﮏ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪ .‬در اﯾﻦ روش ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﯽ از ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺪدﯼ ﻣﯽ رﺳﻴﻢ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﻩ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب در ان ﺣﻮزﻩ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻋﺪد ﺑﻴﻦ ‪ ٠-١٠٠‬ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﻮدﻩ و هﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ‪ ١٠٠‬ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﺷﻮد ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺁن ﺣﻮزﻩ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد و‬
‫هﺮ ﭼﻪ از ‪ ١٠٠‬دورﺗﺮ ﺷﻮد ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺁن ﺣﻮزﻩ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﺁوردن ﺷﻤﺎرﻩ ﻣﻨﺤﻨﯽ رواﻧﺎب )‪ (C.N‬ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻋﻤﻖ ﯾﺎ ارﺗﻔﺎع رواﻧﺎب‪ ،‬ﺣﺠﻢ رواﻧﺎب و ﺷﺪت رواﻧﺎب را‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﻴﻢ‪) .‬در روش اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﻣﺎ ﺷﺪت رواﻧﺎب را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁوردﯾﻢ(‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﯽ ﮐﻪ از ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ‪ ،‬ﮐﻪ در اﯾﻦ روش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﮔﺮوﻩ هﺎﯼ هﻴﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬
‫ﺧﺎﮐﻬﺎ را ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻪ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻠﯽ ﺑﺮاﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﮔﺮوﻩ زﯾﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻩ ‪ : A‬ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب ﮐﻢ و ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ زﯾﺎد ) ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺑﻴﺶ از ‪ 7.6 Cm/hr‬و اﻏﻠﺐ‬
‫ﺑﻴﺶ از ‪ ( 18 Cm/hr‬و داراﯼ ﺑﺎﻓﺖ ﺳﺒﮏ‪ ،‬ﺷﻨﯽ و ﻋﻤﻴﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻩ ‪ : B‬ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ هﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب ﻣﺘﻮﺳﻂ و ﺑﺎﻓﺖ ﻧﺴﺒﺘﺎ رﯾﺰ و داراﯼ ﻋﻤﻖ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎ‬
‫ﻋﻤﻴﻖ ﺗﺎ ﻋﻤﻴﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺧﺎﮐﻬﺎ داراﯼ ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺑﻴﻦ ‪ 3.25-7.6 Cm/hr‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻩ ‪ : C‬ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ رواﻧﺎب ﻧﺴﺒﺘﺎ زﯾﺎدﯼ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻓﺖ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎ ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺗﺎ ﺳﻨﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻌﻀﯽ از‬
‫اﯾﻦ ﺧﺎﮐﻬﺎ ﻻﯾﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ وﺟﻮد دارد‪ .‬و ﻧﻔﻮذ ﭘﺬﯾﺮﯼ اﯾﻦ ﮔﺮوﻩ از ﺧﺎﮐﻬﺎ ﺑﻴﻦ ‪ 1.3-3.25 Cm/hr‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﮔﺮوﻩ ‪ : D‬ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ رواﻧﺎب در اﯾﻦ ﺧﺎﮐﻬﺎ زﯾﺎد اﺳﺖ و داراﯼ ﺑﺎﻓﺖ ﺧﻴﻠﯽ ﺳﻨﮕﻴﻨﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮔﺮوﻩ از‬
‫ﺧﺎﮐﻬﺎ‪ ،‬ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ 1.3 Cm/hr‬داﺷﺘﻪ و اﻏﻠﺐ در ﺷﺮاﯾﻂ زﯾﺮ دﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ رﺳﯽ ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻧﺒﺴﺎط ﭘﺬﯾﺮﯼ زﯾﺎد‬
‫ب( ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ ﺳﻔﺮﻩ ﺁب زﯾﺮ زﻣﻴﻨﯽ ﺑﻄﻮر داﯾﻢ در ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺎﻻ اﺳﺖ‪.‬‬
‫پ( ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ در ﺁﻧﻬﺎ ﻻﯾﻪ ‪ Clay pan‬ﯾﺎ ‪ Clay layer‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ت( ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻢ ﻋﻤﻖ ﺑﺮ روﯼ ﻣﻮاد ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ )ﻣﺎرن ‪ ،‬ﺷﻴﺴﺖ(‬
‫‪ (٢‬وﺿﻌﻴﺖ رﻃﻮﺑﺘﯽ ﺧﺎﮎ‬
‫‪ (٣‬ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻴﺎت اﺻﻼﺣﯽ‬
‫‪ (۴‬ﻧﻮع اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺧﺎﮎ‬
‫‪ (۵‬وﺿﻌﻴﺖ ﮐﺎرﺑﺮﯼ‬
‫‪ ( ٣‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ رواﻧﺎب ﺑﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ‪: SCS‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺁﻗﺎﯼ ‪ Victor.mockus‬در ﺳﺎل ‪ ١٩۴٧‬ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم داد اراﯾﻪ ﺷﺪ‪ .‬وﻟﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﻄﺢ وﺳﻴﻊ ﺗﻮﺳﻂ ‪ SCS‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻣﻌﺮوف ﺷﺪﻩ اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐﺎرﺑﺮد ﺑﺴﻴﺎر‬
‫وﺳﻴﻌﯽ دارد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1) Q = (P – Ia) / (P – Ia) + S‬‬
‫‪ : Q‬ﻋﻤﻖ رواﻧﺎب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻨﭻ‬
‫‪ : P‬ﻣﻘﺪار ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻨﭻ‬
‫‪ : Ia‬ﺟﺬب اوﻟﻴﻪ‬
‫‪ : S‬اﻣﮑﺎن ﺑﺎﻟﻘﻮﻩ ﺧﺎﮎ ﺑﺮاﯼ ﻧﮕﻬﺪارﯼ اب ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﻨﭻ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎدﻩ ﺷﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﺁﻣﺪ‪.‬‬
‫‪2) Ia = 0.2 S‬‬
‫)‪3) Q = (P – 0.2 S)2 / (P – 0.8 S‬‬
‫‪4) S = (100 / C.N) – 10‬‬
‫)‪5) C.N = 1000 / (10 + S‬‬
‫در اﯾﻨﺠﺎ اﮔﺮ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﺷﻮد )ﯾﻌﻨﯽ هﻴﭻ ﺁﺑﯽ ﻧﮕﻬﺪارﯼ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد )ﺁﺳﻔﺎﻟﺖ(( در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ‪ C.N‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﺪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ هﻤﻪ ﺁن رواﻧﺎب اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮ در ﺗﭙﻪ هﺎﯼ ﺷﻨﯽ ‪ S‬ﺑﺮاﺑﺮ ∞ ﺑﺎﺷﺪ در ﻓﺮﻣﻮل ‪ C.N ،۵‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﺻﻔﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫اﮔﺮ ﻋﻤﻖ رواﻧﺎب )‪ (Q‬را ﺿﺮب در ﺳﻄﺢ ﺣﻮزﻩ ﮐﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ (۴‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ رواﻧﺎب ﺑﻪ روش ﮐﻮﮎ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ روش ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ رواﻧﺎب‪ ،‬روش دﻗﻴﻘﯽ ﻧﻴﺴﺖ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺑﺮاورد ﭼﻬﺎر ﻓﺎﮐﺘﻮر ﻧﻴﺎز دارد‪ .‬ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ‬ ‫‪(١‬‬
‫ذﺧﺎﯾﺮ ﺳﻄﺤﯽ‬ ‫‪(٢‬‬
‫ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ‬ ‫‪(٣‬‬
‫ﭘﺴﺘﯽ و ﺑﻠﻨﺪﯼ‬ ‫‪(۴‬‬
‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١٧‬در زﯾﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻄﻠﺐ ﭘﺎﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ را ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎﮎ و روش هﺎﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺧﺎﮎ اراﯾﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫اﻧﻮاع روش هﺎﯼ ﻣﺒﺎرزﻩ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﻣﺒﺎرزﻩ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﯾﺎ ﺑﻴﻮﻟﻮژﯾﮑﯽ ‪:‬‬
‫در اﯾﻦ روش ﻣﺎ روﯼ ﺷﻴﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺁﻧﭽﻨﺎﻧﯽ اﯾﺠﺎد ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ اﺣﻴﺎء ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﺜﻞ‬
‫‪ -١‬اﺣﻴﺎء ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﺑﺎ ﺑﺬر ﭘﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻧﻬﺎﻟﮑﺎرﯼ و ﺟﻨﮕﻞ ﮐﺎرﯼ ﻃﺒﻴﻌﯽ ﯾﺎ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ‬
‫‪ -٢‬ﻗﺮق؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻗﺮق ﮐﻮﺗﺎﻩ ﻣﺪت‬
‫‪ -٣‬ورود ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ دام ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﻊ و ﺧﺮوج ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺁﻧﻬﺎ‬
‫‪ -۴‬ﺗﺒﺪﯾﻞ اراﺿﯽ دﯾﻢ ﮐﻮ ﺑﺎزدﻩ ﺑﻪ ﻋﻠﻮﻓﻪ هﺎﯼ ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻟﻪ‬
‫‪ -۵‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از رواﻧﺎب ﺳﻄﺤﯽ در ﺟﻬﺖ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺣﻴﺎء ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ‪ ،‬ﻣﺜﻞ ‪Micro catchment‬‬
‫‪ -۶‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ از اراﺿﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﺳﺘﻌﺪاد ﺁﻧﻬﺎ‬
‫‪ -٧‬ﺟﻠﻮﮔﻴﺮﯼ از اﻋﻤﺎل ﻋﻤﻠﻴﺎت ﻣﻀﺮ ﮐﺸﺎورزﯼ و اﻧﺠﺎم ﮐﺸﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ ﮐﻨﺘﻮر ﺑﻨﺪﯼ و ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ )اﯾﻦ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ را در زﯾﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﯽ دهﻴﻢ(‪.‬‬
‫ﻧﻮع ﮐﺸﺖ در روش ﻣﺒﺎرزﻩ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺎ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﮐﺸﺖ ﮐﻨﺘﻮرﯼ ‪:‬‬
‫ﮐﺸﺖ ﺑﺮ روﯼ ﺧﻄﻮط ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﻴﺰان ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﺑﻪ دو ﻃﺮﯾﻖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪ (١-١‬ﮐﻦ ﺗﻮر ﻻﯾﻦ ‪) : Contour Line‬ﺧﻂ راهﻨﻤﺎ(‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﮐﺸﺖ در روش ﻣﺮاﺣﻞ زﯾﺮ را دارا اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺧﻂ ﮐﻦ ﺗﻮر ﯾﺎ ﺧﻂ راهﻨﻤﺎ‬ ‫‪-١‬‬
‫ﺷﺨﻢ ﮐﻦ ﺗﻮر‬ ‫‪-٢‬‬
‫ﮐﺸﺖ ﺑﺮ روﯼ ﺧﻄﻮط ﮐﻦ ﺗﻮر‬ ‫‪-٣‬‬
‫اﯾﻦ ﻣﺪل ﮐﺸﺖ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺟﻮاب را در ﺷﻴﺐ ‪ % 3-8‬و در ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﮐﻢ ﻣﯽ دهﺪ‪.‬‬
‫‪ (١-٢‬ﮐﻦ ﺗﻮر ﺑﺎﻧﮏ ‪: Contour bank‬‬
‫در اﯾﻦ روش ﮐﺸﺖ ﺑﻪ ﺟﺎﯼ ﺧﻂ راهﻨﻤﺎ ﻣﺎ ﯾﮏ ﭘﺸﺘﻪ ‪ 30-40 Cm‬دارﯾﻢ و ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ روﯼ‬
‫ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺰان ﻣﻨﺤﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﮐﻨﺘﻮر ﺑﺎﻧﮏ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ‪ % 8-15‬و در ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺷﺪﯾﺪ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ % 8‬ﻧﻴﺰ‬
‫اﺟﺮا ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻋﻼوﻩ ﺑﺮ اراﺿﯽ ﮐﺸﺎورزﯼ در ﻣﺮاﺗﻊ ﻧﻴﺰ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺁﻧﺮا اﺟﺮا ﮐﺮد )اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ ﺷﻴﺐ ‪.( % 15‬‬
‫ﮐﻒ ﮐﻦ ﺗﻮر ﺑﺎﻧﮏ را دو ﺟﻮر ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﯾﺎ اﻓﻘﯽ و ﯾﺎ ﺷﻴﺐ دار ؛ اﻓﻘﯽ وﻗﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ زﯾﺎد‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ و ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﻧﻴﺰ ﺧﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﻣﻨﻄﻘﻪ زﯾﺎد و ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺧﻮب ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻒ ﮐﻦ ﺗﻮر ﺑﺎﻧﮏ را‬
‫ﺷﻴﺐ دار ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﺁﺑﺮاهﻪ هﺎ را ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﮐﻦ ﺗﻮر ﺑﺎﻧﮏ هﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺁﺑﺪار ﺷﺪن ﺳﻔﺮﻩ ﺁب زﯾﺮ زﻣﻴﻨﯽ و ﻗﻨﻮات ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ ‪: Strip cropping‬‬
‫اﯾﻦ روش ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﯾﮏ ﺳﺮﯼ ﻧﻮار ﯾﮑﺪرﻣﻴﺎن ﮔﻴﺎهﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺟﻬﺖ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ‪.‬‬
‫اﻧﻮاع ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ‬
‫‪ -١‬ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ ﮐﻦ ﺗﻮرﯼ ‪ : Contour strip cropping‬ﻣﺜﻞ ﺣﺎﻟﺖ ﮐﻦ ﺗﻮرﯼ )ﮐﻦ ﺗﻮر ﻻﯾﻦ و ﮐﻦ ﺗﻮر ﺑﺎﻧﮏ(‪ ،‬ﻣﻨﺘﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺟﺎﯼ اﯾﻨﮑﻪ روﯼ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺰان ﯾﮏ ﮔﻴﺎﻩ ﺑﮑﺎرﯾﻢ روﯼ هﺮ ﻧﻮار ﯾﮏ ﮔﻴﺎﻩ ﻣﯽ ﮐﺎرﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ ﻣﺰرﻋﻪ ‪ : Field strip cropping‬ﮔﺎهﺎ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﺎرﯼ ﻣﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﻴﺐ‬
‫ﻧﺎﻣﻨﻈﻤﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻧﺘﻮان ﮐﺸﺖ روﯼ ﺧﻄﻮط ﻣﻴﺰان اﻧﺠﺎم داد در اﯾﻦ ﺷﺮاﯾﻂ از ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ ﻣﺰرﻋﻪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬در اﯾﻦ روش ﻣﺎ روﯼ ﺧﻄﻮط ﻣﻨﺤﻨﯽ ﻣﻴﺰان ﮐﺸﺖ اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽ دهﻴﻢ وﻟﯽ ﻋﻤﻮد ﺑﺮ ﺷﻴﺐ ﮐﺸﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -٣‬ﮐﺸﺖ ﻧﻮارﯼ ﺑﺎدﯼ ‪ : Wind strip cropping‬در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺑﺎدهﺎﯼ ﻓﺼﻠﯽ ﺑﺎ ﺷﺪت زﯾﺎد وﺟﻮد دارد ﻣﺎ درﺧﺘﺎﻧﯽ‬
‫را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺎدﺷﮑﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻮارﯼ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻬﺖ ﺑﺎد ﻣﯽ ﮐﺎرﯾﻢ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺑﺎ دﺷﮑﻦ هﺎ ﺳﺮﻋﺖ ﺣﺪ ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ را‬
‫ﭘﺎﯾﻴﻦ ﻣﯽ ﺁورﻧﺪ‪ .‬و در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺟﻬﺖ ﺑﺎد ﻏﺎﻟﺐ در ﻓﻄﻮل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ از ﺑﺎدﺷﮑﻦ هﺎﯼ ﺷﻄﺮﻧﺠﯽ اﺳﺘﻔﺎدﻩ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻣﺒﺎرزﻩ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﯾﺎ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﯾﺎ ﻣﮑﺎﻧﻴﮑﯽ ‪:‬‬
‫در اﯾﻦ روش ﻣﺒﺎرزﻩ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎ روﯼ ﺷﻴﺐ ﺗﻐﻴﻴﺮات )ﺗﺮاس‪ ،‬ﺑﺎﻧﮑﺖ( اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎ اﯾﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ﻣﻨﺠﺮ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ‪ ،‬اوﻻ ﺳﺮﻋﺖ رواﻧﺎب ﺑﻪ ﺣﺪ ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﻧﺮﺳﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎ ﺗﻤﺎم ﯾﺎ ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﺁب در زﻣﻴﻦ ﻧﻔﻮذ ﮐﻨﺪ‪ .‬و ﺛﺎﻟﺜﺎ اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﺁﺑﻬﺎﯼ اﺿﺎﻓﯽ ﺑﻪ ﻣﺠﺮاﯼ ﺧﺮوﺟﯽ ﻣﻄﻤﺌﻨﯽ هﺪاﯾﺖ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻐﻴﻴﺮات روﯼ اراﺿﯽ ﺷﻴﺐ دار در ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ ﺑﻨﺎم ﺗﺮاس ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ و در ﺑﻌﻀﯽ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺜﻞ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ‬
‫هﺎ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﻐﻴﻴﺮات را ﺗﺮاس و ﺑﻌﻀﯽ از ﺗﻐﻴﻴﺮات را ﺑﺎﻧﮑﺖ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﺎ در ﺁﺑﺨﻴﺰدارﯼ ﺑﺎ اروﭘﺎﯾﯽ هﺎ هﻤﺎهﻨﮓ هﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫ﺗﺮاس ﺑﻨﺪﯼ ‪: Terracing‬‬
‫ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺧﺎﮐﺒﺮدارﯼ و ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﯼ ﺑﺮ روﯼ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ﺑﻪ ﻧﺤﻮﯼ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﺟﺮا‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺗﺮاس در ﺁﻣﺪﻩ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﯾﮏ ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ﺗﺮاس هﺎ ﻣﺎﻧﻊ اﯾﻦ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﺳﺮﻋﺖ رواﻧﺎب ﺑﻪ ﺣﺪ ﺁﺳﺘﺎﻧﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬در زﯾﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﯽ اﯾﺮادات و در واﻗﻊ ﻋﻴﻮﺑﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﺮاس ﺑﻨﺪﯼ وارد اﺳﺖ را ﻣﺘﺬﮐﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﯾﻢ‪.‬‬
‫هﺰﯾﻨﻪ زﯾﺎد ﺧﺎﮐﺒﺮدارﯼ و ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﯼ ) در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﺪاﺷﺘﻦ ﺗﻮﺟﻴﻪ اﻗﺘﺼﺎدﯼ(‬ ‫‪-١‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻣﻮارد اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﺗﺮاس )ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﺎورزﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد(‬ ‫‪-٢‬‬
‫ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن اﺳﺘﻔﺎدﻩ در ﺷﻴﺐ )ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﺎ ﺷﻴﺐ ‪( % 25‬‬ ‫‪-٣‬‬
‫اﺧﺘﻼط ﺧﺎﮎ ﺳﻄﺢ اﻻرض و زﯾﺮﯾﻦ‬ ‫‪-۴‬‬
‫اﻣﮑﺎن ﻟﻐﺰش ﺧﺎﮎ در ﻣﻮارد ﺧﺎص‬ ‫‪-۵‬‬
‫اﻧﻮاع ﺗﺮاس هﺎ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﺗﺮاس ﻣﻌﻤﻮﻟﯽ ‪ :‬در ﺟﺎهﺎﯼ ﮐﻪ ﺷﻴﺐ ﮐﻢ اﺳﺖ )‪ % 20‬و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎ ‪ ( % 25‬اﺟﺮا ﺷﺪﻩ و ﭼﻮن ﺷﻴﺐ ﮐﻢ اﺳﺖ‬
‫ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً ﻋﺮض ﺁﯾﻦ ﺗﺮاس هﺎ زﯾﺎد ﺷﺪﻩ و از ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﺎورزﯼ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﺗﺮاس ﺳﮑﻮﯼ ﯾﺎ ﭘﻠﻪ اﯼ ‪ : Bench terrace‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮاس هﺎ را در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺗﻨﺪ ﺣﺘﯽ ﺗﺎ ‪ % 50‬ﻣﯽ ﺗﻮان اﺟﺮا‬
‫ﮐﺮد‪ .‬و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻴﺐ زﯾﺎد اﺳﺖ ﻋﺮض ﺗﺮاس ﮐﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮاس هﺎ ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﺎورزﯼ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاﯼ ﻧﻬﺎل ﮐﺎرﯼ و اﺣﺪاث ﺑﺎغ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮاس هﺎﯼ ﺳﮑﻮﯼ ﯾﺎ ﭘﻠﻪ اﯼ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫ﺗﺮاس هﺎﯼ ﭘﻠﻪ اﯼ اﻓﻘﯽ ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﺮاس هﺎ ﺷﻴﺐ ﻧﺪارﻧﺪ و اﺟﺎزﻩ ﻧﻔﻮذ ﺁب را ﻣﯽ دهﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪(١-١‬‬
‫ﺗﺮاس هﺎﯼ ﭘﻠﻪ اﯼ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ﺑﻪ ﻃﺮف درﻩ ‪ :‬اﯾﻦ ﺗﺮاس هﺎ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ و رواﻧﺎب در ﻣﻨﻄﻘﻪ زﯾﺎد‬ ‫‪(٢-١‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و در ﻻﯾﻪ زﯾﺮﯾﻦ ﺗﭙﻪ‪ ،‬ﻻﯾﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻧﻔﻮذ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮاس هﺎﯼ ﭘﻠﻪ اﯼ ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ﺑﻪ ﻃﺮف ﮐﻮﻩ ﯾﺎ ﺗﭙﻪ ‪ :‬در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﮐﻪ ﺁب ﮐﻢ اﺳﺖ و ﻣﯽ ﺧﻮاهﻴﻢ هﻤﻪ ﺁب در‬ ‫‪(٣-١‬‬
‫زﻣﻴﻦ ﻧﻔﻮذ ﮐﻨﺪ از اﯾﻦ ﺗﺮاس هﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺗﺮاس هﺎﯼ ﭘﻠﻪ اﯼ ﺁﺑﻴﺎرﯼ ‪ :‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاﯼ اﻧﺘﻘﺎل ﺁب اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪(۴-١‬‬
‫اﺷﮑﺎل ﺗﺮاس هﺎ ‪ :‬ﺗﺮاس هﺎ ﺑﻪ دو ﺷﮑﻞ ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺗﺮاس ﻗﺎﯾﻢ ﺑﺎ دﯾﻮارﻩ ﻣﺤﺎﻓﻆ ‪ :‬ﺟﺎهﺎﯼ ﮐﻪ ارزش زﻣﻴﻦ ﺑﺎﻻ و ﺧﻄﺮ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﭘﺎﯾﻴﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﻧﻮع ﺗﺮاس هﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﮐﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﺟﺮاﯼ ﺁﻧﻬﺎ هﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎﻻﯼ ﻧﻴﺰ دارد‪.‬‬
‫ب( ﺗﺮاس هﺎﯼ ﻣﺎﯾﻞ ‪ :‬در ﺟﺎهﺎﯼ ﮐﻪ ارزش زﻣﻴﻦ ﮐﻢ و اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺧﺎﮎ زﯾﺎد اﺳﺖ از اﯾﻦ ﺗﺮاس هﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ و اﻓﻘﯽ ﺑﻴﻦ ﺗﺮاس هﺎ ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ ﺗﺮاس هﺎ )‪: Vertical Interval (V.I‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ از ﻓﺮﻣﻮﻟﯽ ﮐﻪ ‪ SCS‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﮐﺮدﻩ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫) ‪V.I = 0.3 ( X.S +Y‬‬
‫‪ : V.I‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ دو ﺗﺮاس ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : X‬ﻋﺪد ﻣﺘﻐﻴﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ ‪ 0.4‬ﺑﺮاﯼ ﺗﺮاس هﺎﯼ ﺷﻴﺐ دار و ‪ 0.8‬ﺑﺮاﯼ ﺗﺮاس هﺎﯼ اﻓﻘﯽ ﺑﺪون ﺷﻴﺐ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ‬
‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ : S‬ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ )ﻣﺘﺮ در ﯾﮑﺼﺪﻣﺘﺮ(‬
‫‪ : Y‬ﻓﺎﮐﺘﻮر ﻣﺘﻐﻴﺮﯼ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﯾﮏ ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ و‬
‫ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ در ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ Y=1‬ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﮐﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ داﺷﺘﻪ و هﻤﻴﻦ ﻃﻮر داراﯼ ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﮐﻤﯽ در ﺳﻄﺢ‬
‫ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺟﺰء ﮔﺮوهﻬﺎﯼ هﻴﺪروﮐﻮژﯾﮑﯽ ‪ C‬و ‪ D‬ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﻟﺤﺎظ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ Y=2.5‬ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ در ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﺑﻮدﻩ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﻮدﻩ و ﺟﺰء ﮔﺮوهﻬﺎﯼ‬
‫هﻴﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ ‪ B‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ Y=4‬ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﺑﺎﻻﺗﺮ از ﺣﺪ ﻣﺘﻮﺳﻂ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﺧﻮب و ﺧﺎﮐﻬﺎﯼ ﮐﻪ ﺟﺰء ﮔﺮوﻩ ‪A‬‬
‫هﻴﺪروﻟﻮژﯾﮑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻘﺪار ‪ 4‬ﻟﺤﺎظ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻓﻘﯽ ﺑﻴﻦ ﺗﺮاس هﺎ ‪:‬‬
‫ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ) ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ( از ﻓﺮﻣﻮل ﺷﻴﺐ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫) ‪tg α = S = ( V.I / H.I‬‬
‫) ‪H.I = ( V.I / S‬‬
‫‪ : H.I‬ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻓﻘﯽ ﺗﺮاس هﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : S‬ﺷﻴﺐ )ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ(‬
‫ﺑﺎﻧﮑﺖ ‪: Banquette‬‬
‫ﺑﺎﻧﮑﺖ ﮐﻠﻤﻪ اﯼ اﺳﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻮﯼ ﮐﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﯽ هﺎ ﺑﻪ ﺁن ‪ Contour Trenche‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺎﻧﺎل روﯼ ﺧﻄﻮط‬
‫ﻣﻴﺰان‬
‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺗﻨﺪ و در اراﺿﯽ ﻣﺮﺗﻌﯽ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﮐﺎهﺶ ﺳﺮﻋﺖ رواﻧﺎب و ﻧﻔﻮذ ﺁب در داﺧﻞ ﺧﺎﮎ و‬
‫ﮐﻤﮏ ﺑﻪ اﺣﻴﺎء ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ و ﺣﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﺟﻨﮕﻞ هﺎﯼ ﻣﺼﻨﻮﻋﯽ و ﻣﺠﺎرﯼ اﻧﺘﻘﺎل ﺁب ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﮐﻤﺘﺮﯼ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺮاس دارد و از ﻧﻈﺮ اﺟﺮا ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﻣﺜﻞ ﮐﻦ ﺗﻮر ﺑﺎﻧﮏ از ﺑﺎﻻ ﺑﻪ ﭘﺎﯾﻴﻦ اﺣﺪاث ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺗﺮاس هﺎ در ﺗﻤﺎم ﺳﻄﺢ ﺷﻴﺐ دار ﺧﺎﮐﺒﺮدارﯼ و ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﯼ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﻴﺮد وﻟﯽ در ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﻣﺎ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ‬
‫ﺧﺎﺻﯽ از ﺷﻴﺐ ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﯼ و ﺧﺎﮐﺒﺮدارﯼ دارﯾﻢ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺑﻪ دو ﻃﺮﯾﻖ اﺟﺮا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎﯼ ﺟﺬﺑﯽ ﯾﺎ اﻓﻘﯽ ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺧﻮب و ﺷﺪت ﺑﺎرش در ﻣﻨﻄﻘﻪ‬
‫ﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺟﺮا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ب( ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎﯼ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﯾﺎ ﺷﻴﺐ دار ‪ :‬اﯾﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﮐﻪ ﻧﻔﻮذﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮐﻢ و ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‬
‫زﯾﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺟﺮا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﺣﺎل اﻧﻮاع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﺑﺎﻧﮑﺖ از ﻧﻮع ‪ Gradin‬ﯾﺎ ﺗﺮاس ﺁﺑﺮاهﻪ اﯼ ﺑﺎ ﻧﻴﻤﺮخ ‪ V‬ﺷﮑﻞ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺣﺘﻤﺎ ﺟﺬﺑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺗﻨﺪ ‪ % 50-60‬ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺳﻄﺢ ﻣﻘﻄﻊ‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع از ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ‪ V‬ﺷﮑﻞ ﺑﻮدﻩ و در ﮐﻒ ﺑﺎﻧﮑﺖ درﺧﺘﯽ ﮐﺎﺷﺘﻪ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد و ﻓﻘﻂ در ﻣﺤﺪودﻩ ﺧﺎﮐﺒﺮدارﯼ و ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﯼ ﺷﺪﻩ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان درﺧﺘﮑﺎرﯼ ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ اﻏﻠﺐ ﺑﺮاﯼ اﺣﺪاث ﺑﺎغ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﺗﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﺑﺎﻧﮑﺖ ﺑﺎ ﻣﻘﻄﻊ ذوزﻧﻘﻪ اﯼ ﯾﺎ ﺗﺮاس ﺑﺎ ﻧﻴﻤﺮخ ﻧﺮﻣﺎل ﯾﺎ ‪: Contour trenches‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﮐﻪ هﻢ ﺟﺬﺑﯽ و هﻢ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﺁن ﻃﺮاﺣﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در اﮐﺜﺮ ﺣﻮزﻩ هﺎﯼ ﮐﺸﻮر دﯾﺪﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٣‬ﺑﺎﻧﮑﺖ ﻏﻼت ‪: Forming terrace‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﺗﺎ ﺷﻴﺐ ‪ % 20‬وﻟﯽ اﻏﻠﺐ ﺗﺎ ﺷﻴﺐ ‪ % 18‬ﻃﺮاﺣﯽ و اﺟﺮا ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎﻧﮑﺖ ﻏﻼت ﺑﻪ ﺳﻪ‬
‫دﺳﺘﻪ زﯾﺮ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ (٣-١‬ﺑﺎﻧﮑﺖ ﻏﻼت ﺑﺎ اﻧﺤﻨﺎﯼ ﺳﺎدﻩ ﯾﺎ ﺗﺮاس ﺑﺎ ﺷﻴﺐ ﺗﻨﺪ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺗﺎ ﺷﻴﺐ ‪ % 12-20‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ و ﻗﺴﻤﺖ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﺑﺮدﻩ ﺷﺪﻩ ﺁﻧﻬﺎ ‪ ۶‬اﻟﯽ ‪ ١٢‬ﻣﺘﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ‪ ٩۵‬درﺻﺪ ﺳﻄﺢ ﺑﺎﻧﮑﺖ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﻣﯽ رود‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺑﺮاﯼ ﮐﺸﺖ ﻏﻼت ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪﻩ و ﺟﺬﺑﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ (٣-٢‬ﺑﺎﻧﮑﺖ ﺑﺎ اﻧﺤﻨﺎﯼ دوﮔﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺗﺮاس ﭘﺎﯼ ﭘﻬﻦ ﯾﺎ ﺗﺮاس ﻣﺎﻧﮕﻮم ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ‪ % 6-12‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﺷﺪﻩ و ﺣﺠﻢ ﺧﺎﮐﺒﺮدارﯼ در ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺴﺎوﯼ ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﯼ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫ﺳﻄﺢ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ رﻓﺘﻪ در اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ‪ ١٢‬اﻟﯽ ‪ ١۵‬ﻣﺘﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ ﻧﻴﺰ ﺟﺬﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ (٣-٣‬ﺑﺎﻧﮑﺖ ﺑﺎ اﻧﺤﻨﺎﯼ ﺳﻪ ﮔﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﺗﺮاس ﺁﺑﺮاهﻪ اﯼ ﻣﺴﻄﺢ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﺎﻧﮑﺖ در ﺷﻴﺐ هﺎﯼ ﮐﻤﺘﺮ از ‪ % 6‬اﺟﺮا ﻣﯽ ﺷﻮد و ‪ ١۵‬ﻣﺘﺮ را ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻴﻢ زﯾﺮ ﮐﺸﺖ ﺑﺒﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ‪:‬‬
‫‪ (١‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮ ﻣﻮل ﺳﺎﮐﺎردﯼ ‪:‬‬
‫‪H = [ P (260 ± 10 ) ] 1/3‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﻓﺮﻣﻮل ﺑﺎﻻ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﺷﺖ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪H / P = 260 ± 10‬‬
‫‪ : H‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ دو ﺑﺎﻧﮑﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : P‬ﺷﻴﺐ ﺗﭙﻪ ﯾﺎ داﻣﻨﻪ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ ) ﻓﺮﻣﻮل ﺳﺎﮐﺎردﯼ ﺗﺎ ﺷﻴﺐ ‪ % 25‬ﺑﺮاوردﯼ ﺻﺤﻴﺢ دارد و ﺑﺮاﯼ ﺷﻴﺐ‬
‫هﺎﯼ ﺑﻴﺶ از ‪ % 25‬از ﻓﺮﻣﻮل ‪ H2 / P = 64‬اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﺷﻮد‪(.‬‬
‫‪ ٢۶٠‬ﻋﺪد ﺛﺎﺑﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻴﻦ ‪ ٢۵٠-٢٧٠‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻨﺎﺳﺐ ‪ +‬و در ﺷﺮاﯾﻂ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ – ﯾﺎ ‪ ٢۵٠‬را در‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺴﺘﯽ ﻣﻬﻤﯽ ﮐﻪ در ﻓﺮﻣﻮل ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬هﺮ ﭼﻪ ﺷﻴﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﻮد ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺑﻬﻢ ﻧﺰدﯾﮑﺘﺮ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫و ﯾﺎ ﺑﺎ اﻓﺰاﯾﺶ ﺷﻴﺐ در ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ اﻓﺰاﯾﺶ و ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻓﻘﯽ ﮐﺎهﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫هﻤﻴﻦ ﺟﺎ اﺷﺎرﻩ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ اﻓﻘﯽ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﺜﺎل ﺗﺮاس هﺎ از ﻓﺮﻣﻮل ﺷﻴﺐ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﻴﻢ‪.‬‬
‫‪ (٢‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮﻣﻮل راﻣﺴﺮ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل را ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻣﺮﯾﮑﺎﯾﯽ هﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪H = (αp + b) ° 0.305‬‬
‫‪ : H‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : P‬درﺻﺪ ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ‬
‫‪ : α‬ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮐﻢ ﺑﺎران ‪ 0.6‬و ﺑﺮاﯼ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﭘﺮ ﺑﺎران ‪ 0.3‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ : b‬ﻋﺎﻣﻞ ﺧﺎﮎ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ از ‪ ١‬ﺗﺎ ‪ ٢‬ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮﯼ ﺧﺎﮎ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﯽ ﮐﻨﺪو ‪ ١‬ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﮎ هﺎﯼ‬
‫ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﭘﺬﯾﺮ و ‪ ٢‬ﺑﺮاﯼ ﺧﺎﮎ هﺎﯼ ﻣﻘﺎوم ﺑﻪ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬
‫‪ (٣‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ ﺑﺎﻧﮑﺖ هﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎدﻩ از ﻓﺮﻣﻮل اﯾﺮاﻧﯽ ‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫)‪H / P = 50 (L1 / L2‬‬
‫‪ : H‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻋﻤﻮدﯼ ﺑﻴﻦ دو ﺑﺎﻧﮑﺖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : P‬ﺷﻴﺐ داﻣﻨﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﺘﺮ در ﻣﺘﺮ‬
‫‪ : L1‬ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ‪ ،‬ﮐﻪ ‪ 3 mm/min‬در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﻴﺮﻧﺪ‬
‫‪ : L2‬ﺷﺪت ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﺷﺪت هﺎﯼ ﮐﻪ اﯾﺠﺎد ﺗﺨﺮﯾﺐ در ﺣﻮزﻩ ﺁﺑﺨﻴﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ را ﺑﺮاﺑﺮ ‪ 1.5 mm/min‬در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻓﺮﻣﻮل ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت زﯾﺮ در ﻣﯽ ﺁﯾﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫)‪H / P = 50 (3/1.5‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪H / P = 100‬‬
‫از اﯾﺮاداﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل وارد اﺳﺖ اﯾﻨﮑﻪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮل ﻧﻘﺶ ﺧﺎﮎ و ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎهﯽ ﻧﺎدﯾﺪﻩ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪﻩ و‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺁب و هﻮاﯾﯽ در اهﻤﻴﺖ ﻗﺮار دارد‪.‬‬

نکته ها از فرسایش و حفاظت خاک1

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

نکته ها از فرسایش و حفاظت خاک1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

www.SOILS.blogfa.com ‫ و‬www.SOILBOOK.blogfa.

‫ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ و ﺣﻔﺎﻇﺖ ﺧﺎك‬

‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٣‬راهﮑﺎرهﺎﯼ ﺑﺮاﯼ ﺑﻬﺒﻮد اﮐﻮﺳﻴﺴﺘﻢ هﺎﯼ ﻧﺎﭘﺎﯾﺪار ‪:‬‬

‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ٤‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ در ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺳﺮﯾﻊ ﺧﺎﮎ ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﻋﻮاﻣﻞ اﻗﻠﻴﻤﻲ ‪:‬‬

‫‪ (2‬ﻓﺮﺳﺎﻳﺶ ﭘﺬﻳﺮي ﺧﺎك ‪: Erodibility‬‬

‫‪ (3‬ﺷﻴﺐ زﻣﻴﻦ ‪:‬‬

‫‪ (4‬ﭘﻮﺷﺶ ﮔﻴﺎﻫﻲ ‪:‬‬

‫‪ (5‬ﻧﺤﻮه ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ و ﺑﻬﺮه ﺑﺮداري از اراﺿﻲ ‪:‬‬

‫‪ (١‬ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ ﺑﺎراﻧﯽ ‪:‬‬

‫ﻣﺴﺎﺣﺖ ﺣﻮزﻩ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ اﯾﮑﺮ‬ ‫ﻋﻤﻖ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﻮت‬ ‫ﻧﻮع ﮔﺎﻟﯽ‬

‫ﺗﻌﺪاد ﺑﻨﺪهﺎ در ﯾﮏ ﺧﻨﺪق ﻧﻴﺰ از راﺑﻄﻪ زﯾﺮ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ ﺁﯾﺪ ‪:‬‬

‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١٢‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺣﺮﮐﺖ ﻣﻮاد در داﺧﻞ رودﺧﺎﻧﻪ هﺎ ‪:‬‬

‫۞ﻧﮑﺘﻪ ‪ : ١٣‬در رودﺧﺎﻧﻪ ﻣﻮﻟﻔﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﺑﻪ ﺻﻮرت زﯾﺮ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ (١‬ﻣﺪل )‪: Modified Universal Soil Loss Equation (MUSLE‬‬

‫‪ (٢‬ﻣﺪل )‪: Revised Universal Soil Loss Equation ( RUSLE‬‬

‫‪ (۴‬ﻣﺪل )‪ PSIAC ((Modified) Pasific Southwest Inter-Agency Committee‬و ‪: MPSIAC‬‬

‫ﻧﻤﺮﻩ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﺷﺪت ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ‬

‫ﻧﻤﺮﻩ ﺑﺮاورد‬ ‫ﮐﻼس‬

‫‪ (٨‬روش ﻣﺴﮕﺮﯾﻮ )‪: (Musgrave‬‬

‫ﺟﻤﻊ ﻧﻤﺮات ﻋﻮاﻣﻞ هﻔﺖ ﮔﺎﻧﻪ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﺳﺎﯾﺶ‬

‫‪ (١٠‬ﻣﺪل )‪: Griffith University Erosion System Template (GUEST‬‬

‫‪ (١١‬ﻣﺪل )‪: Water Erosion Prediction Project (WEPP‬‬

‫‪ (١٢‬ﻣﺪل )‪: European Soil Erosion Model (EUROSEM‬‬

‫‪ £‬روش هﺎﯼ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ زﻣﺎن ﺗﻤﺮﮐﺰ ‪:‬‬

‫‪ (٢‬روش ﮐﺮﭘﻴﭻ ‪) :‬روش ﺗﺠﺮﺑﯽ(‬

‫‪ (٢‬روش ﺷﻤﺎرﻩ ﻣﻨﺤﻨﯽ رواﻧﺎب )‪: (C.N‬‬

You might also like