Aeneid 12 set text, with vocab help

Interea extremo bellator in aequore Turnus

bellator = warrior, aequore = ocean

615 palantis sequitur paucos iam segnior atque

palantis = stragglers, segnior = slower

iam minus atque minus successu laetus equorum.

successu = advance

attulit hunc illi caecis terroribus aura

attulit = brought, caecis = unseen, aura = wind

commixtum clamorem adrectasque impulit aures

adrectas = upturned, aures = ears

confusae sonus urbis et inlaetabile murmur.

inlaetabile = unhappy

620 “Ei mihi! Quid tanto turbantur moenia luctu?

Quid = why, luctu = grief

Quisve ruit tantus diversa clamor ab urbe?”

diversa = distant

Sic ait adductisque amens subsistit habenis.

subsistit = stop, habenis = reins

Atque huic, in faciem soror ut conversa Metisci

faciem = appearance, conversa = changed

aurigae currumque et equos et lora regebat,

aurigae = charioteer, lora = reins

625 talibus occurrit dictis: “Hac, Turne, sequamur

occurrit = countered

Troiugenas, qua prima viam victoria pandit;

Troiugenas = sons of Troy, pandit = opens

sunt alii, qui tecta manu defendere possint.

tecta = buildings

Ingruit Aeneas Italis et proelia miscet:

Ingruit = attacked, miscet = stirs

et nos saeva manu mittamus funera Teucris.

funera = death

630 Nec numero inferior pugnae nec honore recedes.”

recedes = leave

Turnus ad haec:

“O soror, et dudum adgnovi, cum prima per artem

dudum = long ago, adgnovi = recognize

foedera turbasti teque haec in bella dedisti,

foedera = treaties, turbasti = broke

et nunc nequiquam fallis dea. Sed quis Olympo

nequiquam = in vain, fallis = deceive

635 demissam tantos voluit te ferre labores?

demissam = sent down

An fratris miseri letum ut crudele videres?

letum = death

Nam quid ago? Aut quae iam spondet Fortuna salutem?

spondet = offer

Vidi oculos ante ipse meos me voce vocantem

ipse = myself

Murranum, quo non superat mihi carior alter,

superat = surpass, carior = more beloved

640 oppetere ingentem atque ingenti volnere victum.

oppetere = fall, victum = defeated

Occidit infelix nostrum ne dedecus Ufens

ne = so that…not, dedecus = dishonor (accusative)

adspiceret; Teucri potiuntur corpore et armis.

potiuntur = possess

Exscindine domos (id rebus defuit unum)

Exscindine = to be razed, defuit = remains

perpetiar, dextra nec Drancis dicta refellam?

perpetiar = allow, refellam = disprove

645 Terga dabo et Turnum fugientem haec terra videbit?

Terga dabo = retreat

Usque adeone mori miserum est? Vos O mihi Manes

Usque adeone = really so, Manes = deathly spirits

este boni, quoniam superis aversa voluntas!

superis = gods, voluntas = support

Sancta ad vos anima atque istius nescia culpae

istius … culpae = any guilt, nescia = not knowing

descendam, magnorum haud umquam indignus avorum.”

haud = not, avorum = ancestors

650 Vix ea fatus erat: medios volat, ecce, per hostis

vix = scarcely, volat = flies

vectus equo spumante Saces, adversa sagitta

spumante = eager,

saucius ora, ruitque implorans nomine Turnum:

saucius = wounded, ruit = rush

“Turne, in te suprema salus: miserere tuorum.

miserere = pity!
Fulminat Aeneas armis summasque minatur

Fulminat = flashes, minatur = threatens

655 deiecturum arces Italum exscidioque daturum;

deiecturum = throw down, exscidio = destruction

iamque faces ad tecta volant. In te ora Latini,

faces = torches

in te oculos referunt; mussat rex ipse Latinus,

mussat = mutters

quos generos vocet aut quae sese ad foedera flectat.

generos = sons in law, foedera = treaties

Praeterea regina, tui fidissima, dextra

Praeterea = meanwhile, fidissima = most faithful

660 occidit ipsa sua lucemque exterrita fugit.

occidit = killed

Soli pro portis Messapus et acer Atinas

acer = fierce

sustentant aciem. Circum hos utrimque phalanges

aciem = battle line, utrimque = both

stant densae, strictisque seges mucronibus horret

seges = crop, mucronibus = swords

ferrea: tu currum deserto in gramine versas.”

gramine = field, versas = turn

665 Obstipuit varia confusus imagine rerum

Obstipuit = was stunned

Turnus et obtutu tacito stetit. Aestuat ingens

obtutu = gaze, Aestuat = surges

uno in corde pudor mixtoque insania luctu

pudor = shame, luctu = grief

et furiis agitatus amor et conscia virtus.

conscia = aware (of)

Ut primum discussae umbrae et lux reddita menti,

discussae = dispersed, reddita = return

670 ardentis oculorum orbes ad moenia torsit,

ardentis = burning, torsit = turned

turbidus eque rotis magnam respexit ad urbem.

eque rotis = horsed chariot (?)

Ecce autem flammis inter tabulata volutus

autem = but, tabulata = buildings

ad caelum undabat vortex turrimque tenebat,

undabat = was rising, turrim = tower

turrim, compactis trabibus quam eduxerat ipse

trabibus = beams, eduxerat = build

675 subdideratque rotas pontisque instraverat altos.

subdiderat = put under, instraverat = attach

“Iam iam fata, soror, superant; absiste morari;

absiste = stop, morari = delay

quo deus et quo dura vocat Fortuna, sequamur.

quo = wherever

Stat conferre manum Aeneae, stat quidquid acerbi est

Stat = it is necessary, quidquid = whatever

morte pati; neque me indecorem, germana, videbis

pati = to suffer, indecorum = inglorious

680 amplius. Hunc, oro, sine me furere ante furorem.”

amplius = anymore, sine = allow!

Dixit et e curru saltum dedit ocius arvis

saltum = a jump, ocius = swiftly, arvis = ground

perque hostis, per tela ruit maestamque sororem

maestam = sad

deserit ac rapido cursu media agmina rumpit.

cursu = a run, agmina = columns (of men)

Ac veluti montis saxum de vertice praeceps

vertice = peak, praeceps = high

685 cum ruit avulsum vento, seu turbidus imber

avulsum = propelled, imber = rainfall

proluit aut annis solvit sublapsa vetustas;

proluit = wash down, solvit = loosens, vetustas = age/time (nom.)

fertur in abruptum magno mons improbus actu

abruptum = broken off, actu = a falling

exsultatque solo, silvas armenta virosque

exsultat = leaps over, solo = ground, armenta = cattle

involvens secum: disiecta per agmina Turnus

disiecta = scattered

690 sic urbis ruit ad muros, ubi plurima fuso

fuso = poured

sanguine terra madet striduntque hastilibus aurae,

madet = is soaked, strident = are thick

significatque manu et magno simul incipit ore:

incipit = begins (speaking)

“Parcite iam, Rutuli, et vos tela inhibete, Latini;

Parcite = hold back, inhibete = restrain

quaecumque est Fortuna, mea est: me verius unum

quaecumque = whatever, verius = better

695 pro vobis foedus luere et decernere ferro.”

luere = pay for, decernere = decide (the matter)

Discessere omnes medii spatiumque dedere.

dedere = left

At pater Aeneas audito nomine Turni

At = but

deserit et muros et summas deserit arces

deserit = left behind

praecipitatque moras omnis, opera omnia rumpit,

praecipitat = put aside, rumpit = broke off (from)

700 laetitia exsultans, horrendumque intonat armis;

intonat = clanging

quantus Athos aut quantus Eryx aut ipse coruscis

quantus = as big as, coruscis = trembling

cum fremit ilicibus quantus gaudetque nivali

fremit = roars, ilicibus = oaks, nivali = snowy

vertice se attollens pater Appenninus ad auras.

vertice = peak, attollens = raising

Iam vero et Rutuli certatim et Troes et omnes

certatim = eagerly

705 convertere oculos Itali, quique alta tenebant

quique = whoever

moenia quique imos pulsabant ariete muros,

imos = high, ariete = with a battering ram

armaque deposuere umeris. Stupet ipse Latinus

umeris = shoulders, Stupet = marveled at

ingentis, genitos diversis partibus orbis,

genitos = born

inter se coiisse viros et cernere ferro.

coiisse = come together, cernere = decide (the matter)

710 Atque illi, ut vacuo patuerunt aequore campi,

patuerunt = lie open, aequore = plain

procursu rapido, coniectis eminus hastis,

procursu = running, eminus = from a distance

invadunt Martem clipeis atque aere sonoro.

Martem = into battle, clipeis = shields, aere = bronze

Dat gemitum tellus; tum crebros ensibus ictus

gemitum = a groan, tellus = ground, crebros = intense, ensibus = sowrds

congeminant: fors et virtus miscentur in unum.

congeminant = redouble, miscentur = mix

715 Ac velut ingenti Sila summove Taburno

velut = just as

cum duo conversis inimica in proelia tauri

inimica = hostile

frontibus incurrunt; pavidi cessere magistri,

pavidi = scared, cessere = give way

stat pecus omne metu mutum mussantque iuvencae,

pecus = herd, iuvencae = cows

quis nemori imperitet, quem tota armenta sequantur;

nemori = forest, armenta = herd

720 illi inter sese multa vi volnera miscent

vi = with force

cornuaque obnixi infigunt et sanguine largo

cornua = horns, obnixi = having locked, infigunt = tear

colla armosque lavant; gemitu nemus omne remugit:

gemitu = with groaning

non alitur Tros Aeneas et Daunius heros

alitur = differently
concurrunt clipeis; ingens fragor aethera complet.

fragor = noise

725 Iuppiter ipse duas aequato examine lances

examine = weight, lances = scales

sustinet et fata imponit diversa duorum,

sustinet = holds up

quem damnet labor et quo vergat pondere letum;

vergat = turned to, pondere = weight

Emicat hic, impune putans, et corpore toto

Emicat = leap out, impune = safe

alte sublatum consurgit Turnus in ensem

sublatum = raised

730 et ferit: exclamant Troes trepidique Latini,

ferit = struck, trepidi = fearful

arrectaeque amborum acies. At perfidus ensis

arrectae = upright, perfidus = treacherous

Frangitur in medioque ardentem deserit ictu ...

ardentem = eager, ictu = strike

(here we should insert something like, ‘and he would have perished…’)

ni fuga subsidio subeat. Fugit ocior Euro,

fuga subsidio = help in fleeing, ocior = swifter

ut capulum ignotum dextramque aspexit inermem.

capulum = sword-hilt, inermem = unarmed

735 Fama est praecipitem, cum prima in proelia iunctos

praecipitem = in haste, iunctos = yoked / ready

conscendebat equos, patrio mucrone relicto,

mucrone = sword

dum trepidat, ferrum aurigae rapuisse Metisci.

trepidat = hurry, aurigae = charioteer

Idque diu, dum terga dabant palantia Teucri,

palantia = scattered

suffecit: postquam arma dei ad Volcania ventumst,

ventumst = it came against

740 mortalis mucro glacies ceu futilis ictu

ceu = just like, futilis = brittle

dissiluit; fulva resplendent fragmina harena.

dissiluit = shattered, fulva = yellow, harena = sand

Ergo amens diversa fuga petit aequora Turnus

petit = made for, aequora = plains

et nunc huc, inde huc incertos implicat orbes

inde = then, implicat = ran around (in)

undique enim densa Teucri inclusere corona,

corona = circle

745 atque hinc vasta palus, hinc ardua moenia cingunt.

palus = marsh, ardua = high

Nec minus Aeneas, quamquam tardata sagitta

tardata = slowed, sagitta = arrow

interdum genua impediunt cursumque recusant,

genua = knees, cursum = running

insequitur trepidique pedem pede fervidus urget:

trepidi = scared, fervidus = eagerly

inclusum veluti siquando flumine nanctus

siquando = whenever, nanctus = having found

750 cervum aut puniceae saeptum formidine pinnae

cervum = stag, “hemmed in by fear of a purple feather”

venator cursu canis et latratibus instat;

latratibus = barking, instat = press on

ille autem, insidiis et ripa territus alta,

insidiis = traps, ripa = river (bank)

mille fugit refugitque vias; at vividus Umber

Umber = Umbrian hound

haeret hians, iam iamque tenet similisque tenenti

hians = gaping (its jaws),

755 increpuit malis morsuque elusus inani est.

increpuit malis = snaps with its jaws, morsu = bite

Tum vero exoritur clamor, ripaeque lacusque

exoritur = arises, ripae = banks

responsant circa et caelum tonat omne tumultu.

tonat = makes … echo

Ille simul fugiens Rutulos simul increpat omnis,

increpat = rebukes

nomine quemque vocans, notumque efflagitat ensem.

quemque = each one, efflagitat = demands

760 Aeneas mortem contra praesensque minatur

minatur = threatens

exitium, si quisquam adeat, terretque trementis,

exitium = destructive, quisquam = anyone

excisurum urbem minitans et saucius instat.

excisurum = he would destroy, saucius = (although) wounded

Quinque orbis explent cursu totidemque retexunt

orbis = circuits, totidem = the same number / as many

huc illuc; neque enim levia aut ludicra petuntur

levia = light (irrelevant?)

765 praemia, sed Turni de vita et sanguine certant.

praemia = prizes, certant = compete

Forte sacer Fauno foliis oleaster amaris

oleaster = olive tree, Amaris = bitter

hic steterat, nautis olim venerabile lignum,

lignum = tree

servati ex undis ubi figere dona solebant

figere = to hang, solebant = were accustomed

Laurenti divo et votas suspendere vestes,

votas = votive / in thanks

770 sed stirpem Teucri nullo discrimine sacrum

stirpem = trunk

sustulerant, puro ut possent concurrere campo.

sustulerant = uproot, puro = clear

Hic hasta Aeneae stabat, huc impetus illam

impetus = thrust

detulerat fixam et lenta in radice tenebat.

detulerat = carried, lenta = tough

Incubuit voluitque manu convellere ferrum

Incubuit = leaned, convellere = pull free

775 Dardanides teloque sequi, quem prendere cursu

Dardanides = The Trojan, sequi = pursue, cursu = by running

non poterat. Tum vero amens formidine Turnus

formidine = with fear

“Faune, precor, miserere,” inquit, “tuque optima ferrum

miserere = have pity!

terra tene, colui vestros si semper honores,

colui = cared for

quos contra Aeneadae bello fecere profanos.”

Aeneadae = Aeneas’ followers

780 Dixit opemque dei non cassa in vota vocavit.

opem = power, cassa = empty

Namque diu luctans lentoque in stirpe moratus

luctans = straining, moratus = having delayed

viribus haud ullis valuit discludere morsus

viribus = strength, valuit = was able, morsus = grip / hold

roboris Aeneas. Dum nititur acer et instat,

roboris = strong, nititur = strained

rursus in aurigae faciem mutata Metisci

aurigae = charioteer, mutata = change

785 procurrit fratrique ensem dea Daunia reddit.

ensem = sword, Daunia = daughter of Daunus (Juturna)

Quod Venus audaci nymphae indignata licere

indignata = enraged, licere = be allowed

adcessit telumque alta ab radice revellit.

adcessit = approached, revellit = pulled

Olli sublimes armis animisque refecti,

Olli = They, sublimes = shining, refecti = replenished

hic gladio fidens, hic acer et arduus hasta,

arduus = tall

790 adsistunt contra certamina Martis anheli.

certamina = contest, anheli = out of breath

Iunonem interea rex omnipotentis Olympi

Iunonem = Juno (acc.)

adloquitur fulva pugnas de nube tuentem:

fulva = golden, tuentem = watching

“Qua iam finis erit, coniunx? Quid denique restat?

coniunx = wife, denique = in the end

Indigetem Aenean scis ipsa et scire fateris

Indigetem = fated, fateris = confess

795 deberi caelo fatisque ad sidera tolli.

sidera = stars, tolli = be raised

Quid struis, aut qua spe gelidis in nubibus haeres?

gelidis = cold, haeres = cling

Mortalin decuit violari volnere divom,

decuit = was it right, divom = divine being (refers to Aeneas here)

aut ensem (quid enim sine te Iuturna valeret?)

valeret = achieve

ereptum reddi Turno et vim crescere victis?

ereptum = lost, crescere = add / increase

800 Desine iam tandem precibusque inflectere nostris,

inflectere = overturning

ni te tantus edit tacitam dolor, et mihi curae

edit = consumes, curae = concerns

saepe tuo dulci tristes ex ore recursent,

recursent = rush back

ventum ad supremum est. Terris agitare vel undis

supremum = the end, agitare = chase

Troianos potuisti, infandum adcendere bellum,

infandum = unspeakable

805 deformare domum et luctu miscere hymenaeos:

luctu = mourning, hymenaeos = wedding

ulterius temptare veto.” Sic Iuppiter orsus;

ulterius = any further, veto = forbid

sic dea submisso contra Saturnia voltu:

voltu = face / expression

“Ista quidem quia nota mihi tua, magne, voluntas,

nota = well-known, voluntas = desire

Iuppiter, et Turnum et terras invita reliqui;

invita = unwillingly

810 nec tu me aeria solam nunc sede videres

nec = otherwise… not, aeria = in the air

digna indigna pati, sed flammis cincta sub ipsa

Digna = with dignity, cincta = clothed

starem acie traheremque inimica in proelia Teucros.

acie = battle line, proelia = battles

Iuturnam misero, fateor, succurrere fratri

fateor = confess, succurrere = help

suasi et pro vita maiora audere probavi,

probavi = approve

815 non ut tela tamen, non ut contenderet arcum:

contenderet = interfere with, arcum = bow

adiuro Stygii caput implacabile fontis,

adiuro = swear (by), Stygii = the Styx

una superstitio superis quae reddita divis.

superis = gods, reddita = respected

Et nunc cedo equidem pugnasque exosa relinquo.

cedo = give way, exosa = hateful

Illud te, nulla fati quod lege tenetur,

tenetur = is prevented

820 pro Latio obtestor, pro maiestate tuorum:

obtestor = request, tuorum = of your people

cum iam conubis pacem felicibus, esto,

conubis = marriage, esto = let it be!

component, cum iam leges et foedera iungent,

foedera = treaties

ne vetus indigenas nomen mutare Latinos

ne = may…not (wish for the future), indigenas = indigenous

neu Troas fieri iubeas Teucrosque vocari

fieri = to become

825 aut vocem mutare viros aut vertere vestem.

vocem = language

Sit Latium, sint Albani per saecula reges,

saecula = the ages

sit Romana potens Itala virtute propago:

propago = offspring (nom.)

occidit, occideritque sinas cum nominee, Troia.”

occidit = fall, sinas = allow

Olli subridens hominum rerumque repertor

subridens = smiling, repertor = creator

830 “Es germana Iovis Saturnique altera proles:

germana = sister, proles = child

irarum tantos volvis sub pectore fluctus.

volvis = you turn, fluctus = wave

Verum age et inceptum frustra submitte furorem,

age = come on, submitte = let go

do quod vis, et me victusque volensque remitto.

remitto = relent
Sermonem Ausonii patrium moresque tenebunt,

Ausonii = The Italians, mores = customs

835 utque est nomen erit; commixti corpore tantum

tantum = but

subsident Teucri. Morem ritusque sacrorum

ritus = rites

adiciam faciamque omnis uno ore Latinos.

adiciam = add, ore = mouth (language?)

Hinc genus Ausonio mixtum quod sanguine surget,

genus = a race, surget = arise

supra homines, supra ire deos pietate videbis,

supra = beyond, pietate = in piety

840 nec gens ulla tuos aeque celebrabit honores.”

ulla = any, aeque = equally

Adnuit his Iuno et mentem laetata retorsit.

Adnuit = agreed, retorsit = rearranged

Interea excedit caelo nubemque relinquit.

excedit = departed

His actis aliud genitor secum ipse volutat

actis = done, volutat = ponders

Iuturnamque parat fratris dimittere ab armis.

Iuturnam = Juturna

845 Dicuntur geminae pestes cognomine Dirae,

geminae = twin

quas et Tartaream Nox intempesta Megaeram

intempesta = untimely

uno eodemque tulit partu paribusque revinxit

partu = birthing, paribus = equal, revinxit = wreathed

serpentum spiris ventosasque addidit alas.

spiris = spirals, alas = wings

Hae Iovis ad solium saevique in limine regis

solium = ground, limine = threshold

850 adparent acuuntque metum mortalibus aegris,

acuunt = sharpen, aegris = sick

siquando letum horrificum morbosque deum rex

letum = death

molitur meritas aut bello territat urbes.

molitur = sends, meritas = deserving

Harum unam celerem demisit ab aethere summo

celerem = swiftly
Iuppiter inque omen Iuturnae occurrere iussit.

occurrere = bring… before

855 Illa volat celerique ad terram turbine fertur.

volat = flies, turbine = in a whirlwind

Non secus ac nervo per nubem impulsa sagitta,

secus = different, nervo = bowstring, sagitta = arrow

armatam saevi Parthus quam felle veneni,

Parthus = a Parthian, felle veneni = poison

Parthus sive Cydon, telum immedicabile, torsit,

immedicabile = incurable, torsit = shoots

stridens et celeris incognita transilit umbras:

transilit = flies over, umbras = shadows

860 talis se sata Nocte tulit terrasque petivit.

sata = offspring, tulit = carried

Postquam acies videt Iliacas atque agmina Turni,

acies = battle lines, agmina = columns

alitis in parvae subitam conlecta figuram,

alitis = bird, conlecta = change

quae quondam in bustis aut culminibus desertis

bustis = tombstones, culminibus = rooftops

nocte sedens serum canit importuna per umbras,

serum = late, canit = sings

865 hanc versa in faciem Turni se pestis ob ora

ora = face

fertque refertque sonans clipeumque everberat alis.

clipeum = shield, alis = wings

Olli membra novus solvit formidine torpor,

formidine = fear, torpor = numbness

adrectaeque horrore comae, et vox faucibus haesit.

faucibus = throat, haesit = stuck

At procul ut Dirae stridorem adgnovit et alas,

stridorem = noise

870 infelix crinis scindit Iuturna solutos,

scindit = tore, solutos = loose

unguibus ora soror foedans et pectora pugnis:

unguibus = nails, foedans = spoiling

“Quid nunc te tua, Turne, potest germana iuvare?

Quid = how, germana = sister

Aut quid iam durae superat mihi? Qua tibi lucem

superat = is left
arte morer? Talin possum me opponere monstro?

morer = delay / keep back, Talin = such

875 Iam iam linquo acies. Ne me terrete timentem,

acies = battle line, terete - imperative

obscenae volucres: alarum verbera nosco

obscenae = wretched, nosco = I know

letalemque sonum, nec fallunt iussa superba

letalem = deadly, fallunt = deceive

magnanimi Iovis. Haec pro virginitate reponit?

repoint = repays

Quo vitam dedit aeternam? Cur mortis ademptast

Quo = why, ademptast = derive

880 condicio? Possem tantos finire dolores

condicio = condition (nom.) dolores = pains

nunc certe et misero fratri comes ire per umbras!

comes = as a companion

Immortalis ego? Aut quicquam mihi dulce meorum

quicquam = anything

te sine, frater, erit? O quae satis ima dehiscet

“Can the earth gape open deeply enough”

terra mihi Manisque deam demittet ad imos?”

Manis = spirits of the dead

885 Tantum effata caput glauco contexit amictu

effata = having said “covered with a grey cloak”

multa gemens et se fluvio dea condidit alto.

gemens = groaning, fluvio = river

Aeneas instat contra telumque coruscat

instat = pressed on, coruscat = brandished

ingens arboreum et saevo sic pectore fatur:

arboretum = tree-like, fatur = spoke

“Quae nunc deinde mora est? Aut quid iam, Turne, retractas?

mora = a delay

890 Non cursu, saevis certandum est comminus armis.

cursu = by running, comminus = close together

Verte omnis tete in facies et contrahe quidquid

Verte = change, contrahe = summon

sive animis sive arte vales; opta ardua pennis

vales = you can, opta = choose! pennis = on wings

astra sequi clausumve cava te condere terra.”

sequi = follow, clausum = shut away, cava = empty

Ille caput quassans, “Non me tua fervida terrent

quassans = shaking, fervida = eager

895 dicta, ferox: di me terrent et Iuppiter hostis.”

ferox - vocative

Nec plura effatus saxum circumspicit ingens,

effatus = having spoken, saxum = rock

saxum antiquum ingens, campo quod forte iacebat,

iacebat = was lying

limes agro positus, litem ut discerneret arvis.

limes = as a boundary, Arvis = field

Vix illud lecti bis sex cervice subirent,

lecti = well-chosen, cervice = on their backs

900 qualia nunc hominum producit corpora tellus:

qualia = of the sort, tellus = the earth

ille manu raptum trepida torquebat in hostem

raptum = having seized, torquebat = threw

altior insurgens et cursu concitus heros.

cursu = in running, concitus = hasty

Sed neque currentem se nec cognoscit euntem

cognoscit = realize, euntem = going

tollentemve manus saxumve immane moventem;

tollentem = raising

905 genua labant, gelidus concrevit frigore sanguis.

labant = give way, gelidus = cold

Tum lapis ipse viri, vacuum per inane volutus,

lapis = stone, volutus = having flown

nec spatium evasit totum neque pertulit ictum.

evasit = go over, ictum = the throw

Ac velut in somnis, oculos ubi languida pressit

velut = just as, languida = faint

nocte quies, nequiquam avidos extendere cursus

nequiquam = in vain, avidos = keen

910 velle videmur et in mediis conatibus aegri

conatibus = efforts

succidimus, non lingua valet, non corpore notae

succidimus = fall, lingua = tongue

sufficiunt vires, nec vox aut verba sequuntur:

vires = strength, sequuntur = follow

sic Turno, quacumque viam virtute petivit,

quacumque = whatever
successum dea dira negat. Tum pectore sensus

sensus = senses (nom. pl.)

915 vertuntur varii. Rutulos aspectat et urbem

vertuntur = turned

cunctaturque metu letumque instare tremescit;

cunctatur = be filled, letum = death

nec quo se eripiat, nec qua vi tendat in hostem,

eripiat = extract, tendat = go against

nec currus usquam videt aurigamve sororem.

currus = chariot, aurigam = charioteer

Cunctanti telum Aeneas fatale coruscat,

Cunctanti = the delaying one, coruscat = threw

920 sortitus fortunam oculis, et corpore toto

sortitus = having obtained

eminus intorquet. Murali concita numquam

eminus = from afar, concita = thrown

tormento sic saxa fremunt, nec fulmine tanti

tormento = besieged, fremunt = roared, fulmine = lightning bolt

dissultant crepitus. Volat atri turbinis instar

crepitus = thundering, instar = in the manner of

exitium dirum hasta ferens orasque recludit

exitium = destruction, recludit = pierced

925 loricae et clipei extremos septemplicis orbes.

loricae = breastplate, clipei = shield

Per medium stridens transit femur. Incidit ictus

stridens = hissing, ictus = from the throw

ingens ad terram duplicato poplite Turnus.

duplicato poplite = with his knee collapsed

Consurgunt gemitu Rutuli, totusque remugit

gemitu = with a groan, remugit = resounded

mons circum, et vocem late nemora alta remittunt

late = far and wide, nemora = woods

930 Ille humilis supplexque oculos, dextramque precantem

humilis = on the ground, precantem = praying

protendens, “Equidem merui, nec deprecor,” inquit:

merui = deserve, deprecor = ask for mercy

“utere sorte tua. Miseri te siqua parentis

sorte = good luck

tangere cura potest, oro (fuit et tibi talis

tangere = touch, oro = beg, talis = such

Anchises genitor), Dauni miserere senectae

genitor = father, miserere = pity!

935 et me, seu corpus spoliatum lumine mavis,

seu…mavis = or…if you prefer, spoliatum = taken from

redde meis. Vicisti, et victum tendere palmas

meis = to my people, tendere = stretch out

Ausonii videre; tua est Lavinia coniunx:

Ausonii = the Italians, coniunx = spouse

ulterius ne tende odiis.” Stetit acer in armis

ulterius = further, odiis = hatred, acer = eager

Aeneas, volvens oculos, dextramque repressit;

repressit = restrain

940 et iam iamque magis cunctantem flectere sermo

cunctantem = the delaying one, flectere = to calm

coeperat, infelix umero cum apparuit alto

coeperat = began, umero = shoulder

balteus et notis fulserunt cingula bullis

cingula = strap, bullis = decorations

Pallantis pueri, victum quem volnere Turnus

victum = defeated
straverat atque umeris inimicum insigne gerebat.

straverat = bring down, insigne = emblem

945 Ille, oculis postquam saevi monimenta doloris

Ille – refers to Aeneas

exuviasque hausit, furiis accensus et ira

exuvias = memories, accensus = blazing

terribilis, “Tune hinc spoliis indute meorum

indute = dressed in

eripiare mihi? Pallas te hoc volnere, Pallas

eripiare = escape

immolat et poenam scelerato ex sanguine sumit,”

immolate = sacrifices, poenam = punishment, sumit = applies

950 hoc dicens ferrum adverso sub pectore condit

ferrum = sword, condit = buried

fervidus. Ast illi solvuntur frigore membra

fervidus = in passion, solvuntur = loosen, membra = limbs

vitaque cum gemitu fugit indignata sub umbras.

gemitu = groan, umbras = shadows