Andrzej Święcki

Formy pomocy osobom uzależnionym od

alkoholu
Terapia osób uzależnionych zazwyczaj kojarzy się z czymś niezwykłym i
tajemniczym. Aura tajemniczości i towarzysząca jej niepewność może niepotrzebnie
podwyższać lęk przed skorzystaniem z profesjonalnej porady. Aby obniżyć chociaż
odrobinę ten lęk pokrótce przybliżę poszczególne formy pomocy z jakimi można
spotkać się w placówce odwykowej.

Detoksykacja

Odtrucie organizmu, usunięcie szkodliwych substancji pochodzenia zewnątrz lub

wewnątrzustrojowego. Pomocy tej udziela się pacjentom w pierwszych dniach po
odstawieniu alkoholu, aby usunąć go w sposób bezpieczny. Bezpośrednio po
przerwaniu picia mogą pojawiać się objawy zespołu odstawienia alkoholu:
przyspieszony puls, podwyższone ciśnienie, drżączka, nerwowość,
podekscytowanie, bezsenność (Wallace J. 1989). Dla opanowania takiego stanu
pacjenta podaje się mu środki farmakologiczne: nieuzależniające leki uspokajające,
nasenne, przeciwdrgawkowe lub antydepresyjne, glukozę z witaminami, antybiotyki,
płyny uzupełniające, elektrolity ustrojowe (Gordon M. i Kolarczyk T. 1993).Właściwa
detoksykacja odbywa się w warunkach całodobowej opieki medycznej. Zdania na
temat farmakologicznego wspomagania procesu detoksykacji są jednak podzielone.

Ósmy Raport Specjalny dla Kongresu USA omawia badania Whitfielda .(Whitfield i in.
1978 za VIII Raport Specjalny dla Kongresu USA 1995), którzy po przebadaniu
ponad 1000 osób uzależnionych od alkoholu, poddanych detoksykacji bez użycia
środków farmakologicznych, u których nie wystąpiły powikłania zdrowotne, doszli do
wniosku, że takie postępowanie zmniejsza zapotrzebowanie na udział personelu
medycznego, skraca czas detoksykacji i zwiększa motywację pacjentów do podjęcia
terapii. Badania Wartenberga i in. z 1990 (Wartenberg i in. 1990 za VIII Raport
Specjalny dla Kongresu USA 1995), wskazują na to, że tylko u niewielu
uzależnionych występują nasilone objawy abstynencyjne wymagające stosowania
środków farmakologicznych. Wśród specjalistów wzrosło zainteresowanie badaniami
dotyczącymi skuteczności i bezpieczeństwa detoksykacji niefarmakologicznej.
Jednocześnie opublikowane w ciągu ostatnich lat prace amerykańskich zespołów
badawczych pokazują potencjalną możliwość wystąpienia objawów abstynencyjnych
począwszy od silnego drżenia poprzez drgawki i omamy aż do rozwinięcia się
majaczenia drżennego u osób, które po okresie intensywnego spożywania alkoholu
przerwały picie i nie były leczone farmakologicznie. Kolejne badania doprowadziły
autorów (Linnoila, Mefford i in. 1987 za VIII Raport Specjalny dla Kongresu USA
1995) do wniosku, że objawy abstynencyjne u osób przewlekle nadużywających
alkoholu należy leczyć farmakologicznie, aby zabezpieczyć się przed możliwością
wystąpienia u tych chorych w przyszłości poważnych problemów w przebiegu
zespołu abstynencyjnego.

Anticol i Esperal

Specyfiki te mają identyczny skład chemiczny (międzynarodowe nazwy to disulfiram,

antabus). ¨Disulfiram - środek zawierający siarkę znany był już w medycynie od 1880
roku. W 1930 roku jako lek stosowany zewnętrznie w leczeniu świerzbu. Po raz
pierwszy zastosowali go do leczenia alkoholizmu Duńczycy w 1948 roku¨
(Wankiewicz G. 1987 s.21).

Specyfik ten podaje się pacjentom w terapii uczulającej, której celem jest stworzenie
tzw. bariery chemicznej i zmniejszenie albo całkowite usunięcie chęci picia alkoholu,
z powodu lęku przed pojawieniem się szeregu nieprzyjemnych doznań, stanowiących
reakcję na zetknięcie się alkoholu ze środkiem uczulającym. Organizm człowieka
rozkłada alkohol na dwutlenek węgla i wodę. W pewnym stadium tego procesu
wydziela się trująca substancja - aldehyd octowy, która w normalnych warunkach
ulega szybkiemu rozpadowi nie wpływając na nasze samopoczucie (Kessel N. i
Walton H 1967). Disulfiram między innymi hamuje proces rozpadu tej substancji. Po
spożyciu alkoholu zakłócony jest więc proces jego przemiany, co prowadzi do
zatrucia organizmu aldehydem octowym. Czego więc człowiek może się spodziewać,
gdy zdarzy mu się napić alkoholu w trakcie terapii uczulającej? W podręczniku
psychiatrii czytamy: ¨W lżejszych postaciach zatrucia występuje zaczerwienienie
skóry twarzy, szyi i górnej części tułowia, uczucie gorąca, kołatanie serca, nudności
czasem wymioty. Czasem stwierdza się znaczne zmiany ciśnienia tętniczego krwi,
pojawiają się bóle głowy i zaburzenia oddychania. Wszystkie te objawy połączone są
z silnym lękiem. W cięższych zatruciach mogą wystąpić drgawki, a także zaburzenia
rytmu serca i zapaść krążeniowa. Gwałtowność reakcji alkohol - disulfiram nie zależy
od ilości spożytego alkoholu (..)¨ (Dąbrowski S. i in. 1988 s.279). Niektórzy autorzy
podają, że w krańcowych przypadkach zatrucia aldehydem octowym może dojść do
utraty przytomności a nawet śmierci (Habrat B. 1993).

Anticol jest postacią disulfiramu podawaną doustnie pacjentom, raz dziennie, w

formie tabletek bądź zawiesiny. Na początku stosowania tego środka w lecznictwie
odwykowym zalecano, aby lekarz przeprowadził próbną reakcję podając pacjentowi
anticol, a następnie alkohol (Kessel N. i Walton H. 1967). Od wielu lat metoda ta
została zarzucona. Obecnie informuje się chorego o skutkach, jakie spowoduje
wypicie przez niego alkoholu w trakcie terapii uczulającej (Kulisiewicz, T. 1984).
Esperal natomiast ma zastosowanie przy metodzie domięśniowego wszczepiania
środka uczulającego. Ma postać tabletek, które umieszcza się głęboko w mięsień
prosty brzucha lub w mięsień pośladka. Ilość wszczepionego disulfiramu uczula
zwykle chorych na 6 miesięcy (Bilikiewicz, A. 1987). Specjaliści krytycznie oceniają
ten sposób podawania środka uczulającego gdyż implantowane tabletki nie
powodują wystarczającego poziomu substancji we krwi koniecznego do wystąpienia
reakcji disulfiram-alkohol, a ich skuteczność nie przewyższa placebo ( Habrat 1991).

Wokół stosowania disulfiramu w leczeniu osób uzależnionych od alkoholu zaznacza

się wiele kontrowersji. W literaturze przedmiotu panuje zgoda co do tego, że anticol
nie leczy zespołu zależności alkoholowej. Dla dr. Kulisiewicza (Kulisiewicz, T. 1984)
jego wartością jest to, że uniemożliwia ucieczkę w alkoholowy ¨sztuczny raj¨,
człowiek nie może już schronić się w jego bramy, gdy przydarzą mu się jakieś
trudności. Kulisiewicz pisze ¨Pacjent przestrzeżony przez terapeutę - wie, że po
zażyciu tabletki alkohol nie poprawi mu samopoczucia a przeciwnie, narazi na
jeszcze bardziej dotkliwe przeżycia. To zmusza go do radzenia sobie w inny a nie
¨alkoholowy¨ sposób z przykrymi stanami napięcia psychicznego¨(Kulisiewicz, T.
1984 s.26). Autorzy programu motywowania do terapii uważają, że disulfiram może
pomóc tym osobom, które są impulsywne i których od picia mogą powstrzymać
jedynie wbudowane czynniki opóźniające i przeszkody. W tym systemie
terapeutycznym pacjenci mogą mieć przepisany anticol po wypisie ze szpitala, gdzie
uczestniczyli we właściwej terapii. Zwraca się uwagę na to, aby decyzja o
przyjmowaniu disulfiramu była świadomie podjęta przez pacjenta, aby znał on
korzyści związane z przyjmowaniem tego specyfiku i rolę, jaką będzie pełnił anticol w
utrzymaniu przez niego trzeźwości. Chodzi tu o to, aby podopieczny nie nabrał
pewności, że nie pije tylko dzięki disulfiramowi (Miller, W.R. i in. 1995). Anticol pełni
tutaj jedynie rolę wspomagająca to pacjent sam decyduje o tym, że nie używa
alkoholu. Wśród licznych argumentów przeciw stosowaniu disulfiramu ważnym jest
ten, że jego farmakologiczne działanie nie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy, a
unikanie alkoholu przez pacjentów jest spowodowane lękiem przed wystąpieniem
reakcji disulfiram-alkohol. Taka terapia wiąże się ze świadomym narażeniem
pacjenta na ryzyko zatrucia, a także ten rodzaj postępowania wobec osoby
uzależnionej zwalnia ją od aktywnego uczestniczenia w nowoczesnych programach
psychoterapeutycznych (Habrat, B. 1991).

Disulfiram nie jest substancją obojętną dla funkcjonowania organizmu. Ma on wpływ

na skomplikowane reakcje neuroprzekaźników, co może spowodować powstanie
zaburzeń typu depresyjnego, które z kolei mogą być przyczyną sięgnięcia po alkohol
(Habrat B. 1991). W jednym z opracowań na temat skutków leczenia disulfiramem
jest opisana psychoza disulfiramowa, której objawy mogą wystąpić w trakcie terapii
(Wankiewicz, G. 1987). W trakcie podawania tego specyfiku mogą występować inne
objawy uboczne takie, jak: ¨senność bóle i zawroty, głowy uczucie znużenia i
niechęci do pracy, zwolnienie toku myślenia przykry metaliczny smak w ustach,
niekiedy zaburzenia żołądkowe w postaci zaparć lub biegunek, osłabienie libido i
obniżenie potencji płciowej oraz duszność wysiłkowa. Rzadziej występowały skórne
odczyny uczuleniowe, przejściowe zaburzenia widzenia, wyjątkowo zaburzenia
czynności zwieraczy na ogół pęcherza moczowego. Część autorów łączy powstanie
tego rodzaju objawów ubocznych z wysyceniem ustroju disulfiramem, nazywając to
zespołem impregnacji disulfiramowej¨ ( Wankiewicz, G. 1987 s.1554).

Mimo tych niepokojących danych specyfik ten jest dalej stosowany w poradniach
odwykowych. Jednak procentowy udział placówek stosujących disulfiram
systematycznie maleje. Badania 371 poradni przeprowadzone w 1991 roku
wykazały, że 81,1 % z nich posiada w swojej ofercie programu terapeutycznego
Anticol, a 56,6% Esperal (Morawski J. i in. 1992). Przeprowadzona w 1994 roku
lustracja poradni przez pokazała, że 61% z 346 przebadanych placówek oferuje
swoim pacjentom disulfiram ( Muszyńska A. 1995). Z nowszych danych Państwowej
Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, iż w roku 2000 placówki
oferujące pacjentom specyfiki będące pochodnymi disulfiramu stanowiły 30% z 453
poradni biorących udział w badaniu.

Spotkania indywidualne z terapeutą

Jest to ważny element programu placówki odwykowej. To podczas spotkania

indywidualnego z terapeutą następuje pierwszy kontakt pacjenta z placówką i praca
nad motywowaniem go do leczenia. Jest on zapoznawany z programem leczniczym,
warunkami uczestnictwa, zawierany jest kontrakt terapeutyczny. Osoba uzależniona
wyraża zgodę na uczestniczenie w proponowanych przez terapeutę formach terapii
modyfikowanych wg potrzeb i możliwości pacjenta oraz placówki, często spisane
warunki umowy podpisuje własnoręcznie, tak uzależniony, jak i terapeuta
prowadzący. Spotkania te są dla pacjenta źródłem wsparcia w konfrontacji z jego
nałogiem. Prowadzącemu terapię umożliwiają przeprowadzenie diagnozy problemu
alkoholowego i ustalenia szczegółowego programu pomocy. W trakcie
indywidualnego kontaktu z terapeutą osoba uzależniona pracuje nad odkrywaniem
tego, kim naprawdę jest i jakiego spustoszenia dokonał w niej alkoholizm. W czasie
tych sesji poruszane są takie problemu z życia pacjenta, o których trudno byłoby
mówić w innych okolicznościach np. podczas spotkań grupowych (Wallace J. 1989).

Terapia grupowa

W opracowaniu Lidii Grzesiuk czytamy o psychoterapii grupowej, iż ¨bazuje na

interakcjach po między uczestnikami grupy, bazuje na specyficznych normach przez
nią kreowanych a przede wszystkim korzysta z sił tkwiących w małych grupach
społecznych w celu prowokowania pozytywnych zmian u ich członków¨ (Grzesiuk L.
1994 s.211). Terapia grupowa dobrze sprawdza się w leczeniu osób uzależnionych
od alkoholu. To, co człowiek uzależniony ma najbardziej zaburzone w swoim życiu,
to właśnie relacje z innymi ludźmi. Kinney i Leaton wyrażają to dosłownie pisząc:
¨Istnienie silnej więzi z alkoholem oznacza niemożność budowania więzi z ludźmi.
Próby zmiany tego stanu rzeczy dokonywane w trzeźwym życiu będą wymagały
odnawiania prawdziwych kontaktów z innymi ludźmi¨ (Kinney J. i Leaton G. 1996,
s.195). Dlatego więc grupy, w których bierze udział zdrowiejący alkoholik, są dla
niego idealnym miejscem terapii. Autorzy cytowanego ostatnio opracowania
wymieniają konkretne pozytywne skutki uczestnictwa w terapii grupowej. Pierwszym
z nich jest odbudowanie zaufania do innych ludzi. Aktywny alkoholik boi się ludzi z
zewnątrz, cały świat wydaje mu się dziką dżunglą. Na grupie poznaje na nowo
otaczającą go rzeczywistość i doświadcza tego, iż inni ludzie mogą stać się dla niego
źródłem bezpieczeństwa i siły. Następnym pozytywnym skutkiem uczestnictwa w
grupie jest to, iż alkoholik może poznać samego siebie. Kontakty zawarte podczas
spotkań są bogatym źródłem informacji zwrotnych dla ich uczestników. Mogą się oni
dowiedzieć o tym, jakie są ich możliwości, jaki wpływ wywierają na innych a także ile
dla siebie znaczą. Spotykając się w grupie z osobami mającymi ten sam problem
spostrzegają, że nie są sami. Osoby aktywnie pijące często bardzo surowo oceniają
siebie i charakteryzuje ich przytłaczające poczucie wstydu za swoje zachowanie, na
grupie okazuje się, że nie są jedynymi najgorszymi. Co więcej, gdy opowiadają o
swoim dotychczasowym pijanym życiu, to słyszą w odpowiedzi od innych pacjentów,
że wcale nie musi tak dalej być. W grupie terapeutycznej jeden drugiemu daje
nadzieję na to, że nie muszą popełniać w swoim dalszym życiu tych samych błędów.
Kolejną korzyścią wypływającą z uczestniczenia w grupie jest to, że pacjenci
zaczynają siebie samych traktować łagodniej, gdy widzą, w jaki sposób są traktowani
przez innych. Dla Kinneya i Leatona terapia grupowa to: ¨... każda forma
doświadczenia grupy przynosząca w efekcie zmiany w psychice jej członków¨
(Kinney J. i Leaton G. 1996, s.196).

Grupa wstępna i zaawansowana

Zazwyczaj w programie placówki wyróżnia się dwie grupy: wstępną i zaawansowaną.

Podział ten wynika z procesu terapii osoby uzależnionej. Na grupie wstępnej pacjent
otrzymuje podstawowa wiedzę na temat choroby alkoholowej. Może skonfrontować
swoje dotychczasowe życie z otrzymanymi wiadomościami a także z relacjami innych
członków grupy na temat ich picia. Doprowadza to pacjenta do uznania się za osobę
uzależnioną a więc wzrasta w nim motywacja do dalszego leczenia. W trakcie
spotkań otrzymuje też doraźne rady dotyczące utrzymania abstynencji.
Zidentyfikowany z chorobą, mający dostateczną motywacje do leczenia pacjent
przechodzi na grupę zaawansowaną.
Zajęcia edukacyjne

Przez cały proces terapii, zależnie od jego stanu zaawansowania, pacjenci

poddawani są odpowiedniej porcji informacji w trakcie zajęć grup edukacyjnych.
Celem uczestniczenia w takich grupach jest zdobycie wiedzy na temat alkoholu,
skutków jego działania oraz przyswojenia sobie informacji o chorobie alkoholowej.
Spotkania te mogą mieć różną formę: może to być mini wykład, pokaz filmu, czy też
spotkanie ze specjalistą z dziedziny alkoholizmu, lekarzem, zakończone dyskusją w
grupie. Tematy grup edukacyjnych mogą dotyczyć np.:: somatycznych skutków picia
alkoholu, opisu przebiegu procesu zdrowienia a także opisu zasad funkcjonowania
grup AA. Poprzez tę formę pacjent może skonfrontować sposób postępowania w
swoim dotychczasowym życiu, z tym, czego dowiedział się na wykładzie. W procesie
terapii następuje zmiana w funkcjonowaniu życiowym pacjenta i zajęcia edukacyjne
pełnią tu kluczową rolę. Kinney i Leaton zakładając istnienie bardzo złożonych
powiązań między wiedzą, uczuciami i zachowaniem mówią o tym, że fakty, jakie
poznaje alkoholik na tych zajęciach nie spowodują od razu, że on przestanie pić, ale
mogą mieć ogromne znaczenie przy przełamywaniu systemu iluzji i zaprzeczeń,
który pomaga mu w piciu. Na zajęciach grup edukacyjnych alkoholicy zdobywają,
więc pewne umiejętności poznawcze, które gwarantują im bardziej efektywny udział
w dalszej terapii (Kinney J. i Leaton G. 1996).

Zajęcia poświęcone elementom programu 12 Kroków AA

Są one oparte na trzech pierwszych krokach wspólnoty Anonimowych Alkoholików.

Krok pierwszy: [¨Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy
kierować własnym życiem ¨]. Jest tu mowa o potrzebie uznania swojej bezsilności
względem alkoholu oraz o konieczności kapitulacji, bez której nie może rozpocząć
się proces zdrowienia.¨ (Woronowicz B.T. 1993 s.119). Krok drugi: [¨Uwierzyliśmy, że
Siła Większa od nas samych może przywrócić nam zdrowie¨] po przez oddanie Sile
Większej od nas samych uleczenia z uzależnienia prowadzi do pomniejszenia
możliwości swojego ¨Ja¨. Człowiek staje się wtedy mniej samowystarczalny i
wszechmocny, bardziej skory do przyjmowania pomocy od innych. Na tym polega
właśnie ten paradoks mówiący o tym, że uznanie swojej bezsilności wobec choroby
jest pierwszym etapem prowadzącym do jej wyleczenia. Krok trzeci [¨Postanowiliśmy
powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek go pojmujemy¨] .
Realizacja tego kroku wymaga podejmowania działań na rzecz zdrowienia w oparciu
o fakt, iż Bóg, jakkolwiek Go pojmujemy, wspomaga nasz wysiłek w budowaniu
trzeźwego życia. W przekładaniu idei zawartych w tym kroku na codzienne życie
mogą być pomocne słowa ¨Modlitwy o Pogodę Ducha¨, którą Wspólnota AA
zapożyczyła od rzymskiego cesarza Marka Aureliusza (Woronowicz B. 1993):
 Boże użycz mi pogody ducha,
abym godził się z tym, czego zmienić nie mogę,
odwagi, abym zmieniał to, co zmienić jestem w stanie
i mądrości, abym umiał odróżnić jedno od drugiego.

Indywidualny program terapii

Jest to jeden z nowoczesnych elementów programu terapii. Wspomaga on terapię

grupową, dając pacjentowi możliwość zobaczenia i rozwiązania jego problemów.
Polega na rozpoznaniu wybranych fragmentów z biografii i aktualnego życia
pacjenta, szczególnie związanych z uzależnieniem. Na tej podstawie wybiera się
sprawy, wymagające konstruktywnego rozwiązania, aby osiągnięty był cel terapii.
Wspólnie z pacjentem terapeuta spisuje plan, zawierający konkretne zadania,
rozłożone na czas terapii, prowadzące do rozwiązania wcześniej zasygnalizowanych
problemów. Plan ten zawiera szczegółowe określenie sposobów realizacji tych zadań
oraz ich terminów i okoliczności. Ta forma pracy prowadzi do upodmiotowienia
pacjenta i wzrostu jego motywacji w leczeniu. Taki dokument w ręku pacjenta jest dla
niego przewodnikiem, co i kiedy ma zrobić, on sam pilnuje realizacji poszczególnych
kroków. Terapeuta jest tu tylko konsultantem, a także osobą, która daje możliwość
realizacji niektórych zadań (Mellibruda J. 1995)

Sesje zapobiegania nawrotom

W tej chorobie często się zdarza, że pacjent po okresie abstynencji znów sięgnie po
alkohol. W języku terapeutów takie zdarzenie nazywa się nawrotem.. Autorzy książki
o zapobieganiu nawrotów Gorski i Miller piszą: ¨Skłonność do nawrotu jest normalną
i naturalną cechą procesu zdrowienia. Nie należy się jej wstydzić. Trzeba zająć się
tymi skłonnościami otwarcie i uczciwie.¨ (Gorski T.T. i Miller M. 1995, s.26) . W
trakcie tych sesji analizuje się sytuacje w której pacjent sięgnął po alkohol. Podczas
zajęć każdy sporządza listę swoich sygnałów ostrzegawczych zapowiadających
nawrót choroby. Przypomina sobie, jakie sytuacje i okoliczności w jego życiu kojarzą
mu się z piciem. Pacjenci uczą się sposobów radzenia sobie z tymi trudnymi
momentami, kiedy to zagrożona jest ich trzeźwość. Konkretne procedury
zapobiegania nawrotom opisane są w cytowanej wyżej książce Gorskiego, a także w
książce Anny Muszyńskiej (Muszyńska-Kutner A. 1994).

Grupa wsparcia
Przeznaczona dla pacjentów poradni, prowadzona przez jednego z pracowników tej
placówki. Celem grup wsparcia jest pomoc ich członkom w świadomym ograniczaniu
roli alkoholu w ich życiu, wspieranie w trzeźwości. Nacisk kładzie się na świadome
przeżywanie chwili obecnej, ucząc pacjentów zauważania pojawiających się w
różnych sytuacjach uczuć oraz tego jak te uczucia wpływają na ich zachowanie
(Kinney J. i Leaton G., 1996). W trakcie spotkań poruszane są różne życiowe
problemy uczestników. Mają oni możliwość otrzymania wsparcia, doraźnej pomocy
od siebie nawzajem. Wspólnie z grupą znajdują rozwiązanie trudnych, bieżących
kłopotów.

Treningi psychologiczne

Mają one na celu rozwój umiejętności potrzebnych w różnych sytuacjach

społecznych. Efektywne radzenie sobie z trudnymi sytuacjami zmniejsza możliwość
wystąpienia nawrotu. Treningi są przeznaczone dla pacjentów, którzy ukończyli
podstawowy program terapeutyczny i są w trakcie realizacji programu dalszej pracy
nad swoją trzeźwością. Specjaliści uważają, że w treningach psychologicznych mogą
uczestniczyć osoby, które mają za sobą co najmniej dwa lata abstynencji. Wyjątkiem
od tej zasady jest Trening Asertywnych Zachowań Abstynenckich, który stanowi
element wspomagający profesjonalnej terapii uzależnień.

TAZA

Trening Asertywnych Zachowań Abstynenckich to procedura terapeutyczna, której

celem jest nauka konstruktywnego zachowania w sytuacjach grożących załamaniem
abstynencji. Przeznaczona jest dla pacjentów rozpoczynających leczenie, którzy
mają już za sobą miesiąc abstynencji. W trakcie zajęć uczestnicy uczą się na
przykład, jak w prosty sposób można odmawiać wypicia alkoholu, gdy są do tego
nakłaniani w sytuacji towarzyskiej. Ze scenariuszem konkretnego treningu można się
zapoznać w książce Elżbiety Królak i Marii Król-Fijewskiej (Królak E. i Król-Fijewska
M. 1992).

Trening interpersonalny

Jest formą edukacji zbudowaną na innych niż tradycyjne założeniach teoretycznych i

wykorzystujący specyficzny dla siebie aspekt procesu uczenia się. Polega na
wykonywaniu różnych działań wspólnie z innymi, uzyskaniu doświadczeń osobistych,
które tym działaniom towarzyszą, wyciągnięciu wniosków praktycznych z tych
doświadczeń. Celem treningu jest rozwijanie umiejętności ważnych w kontaktach
międzyludzkich i w kierowaniu własnym postępowaniem (Mellibruda J. 1990). W
trakcie zajęć uczestnik otrzymuje wiele informacji od innych na temat swojego
zachowania, dowiaduje się więc, jak jest odbierany przez innych ludzi w konkretnych
sytuacjach międzyludzkich, jakie uczucia i myśli wywołuje u nich jego zachowanie.
Może porównać te informacje z własnymi myślami na temat tego, jak jest
postrzegany przez innych. Taka konfrontacja prowadzi często do przełamania swoich
własnych schematów myślenia i postrzegania innych ludzi.

Z badań przeprowadzonych przez Instytut Psychologii Zdrowia wynika, że trening ten

może być stosowany wobec osób uzależnionych dopiero w późniejszych etapach
zdrowienia. Tę metodę można wykorzystać do nauki umiejętności ważnych dla
trzeźwego życia w okresie wstępnie utrwalonej abstynencji. Z zasadami i
scenariuszem treningu interpersonalnego można się zapoznać między innymi w
książce, której autorami są Krzysztof Jedliński, Lucyna Golińska, Mariola
Karczewska, Danuta Łabędź, Teresa Ossowska, Hanna Szczepańska pod tytułem
¨Trening interpersonalny¨ (Jedliński K. i inni, 1997)

Trening asertywności

Maria Król-Fijewska za zachowanie asertywne uważa ¨zespół zachowań

interpersonalnych wyrażających uczucia, postawy, życzenia, opinie, lub prawa danej
osoby w sposób bezpośredni, stanowczy i uczciwy a jednocześnie respektujący
uczucia, postawy, życzenia, opinie i prawa innej osoby (osób)¨ (Król-Fijewska M.
1991 s. 4) Uczestnicy treningu uczą się asertywnych zachowań ćwicząc je w
sytuacjach, które sprawiają im kłopoty w wyrażaniu siebie wobec innych osób nie
naruszając praw innych osób. Uzależnieni od alkoholu po przez swoje wcześniejsze
życie skoncentrowane na piciu posiadają wiele deficytów zachowań asertywnych.
Trudno jest im się znaleźć w wielu sytuacjach, w których kiedyś zastępowali
zachowania asertywne piciem alkoholu. Teraz nie wiedzą, bądź nie umieją,
zachować się w nich na trzeźwo. Z przeprowadzonych badań wynika, że bardzo
często brak tych umiejętności powoduje stres, a w konsekwencji sięgnięcie po
alkohol. W pracy z uzależnionymi trening ten powinien być stosowany po
zakończeniu właściwej terapii uzależnienia (Mellibruda J.1990). Scenariusz
przeprowadzenia treningu można znaleźć w cytowanej wyżej książce Król-Fijewskiej.

Trening radzenia sobie z konfliktami w małżeństwie

Może on mieć charakter sesji rodzinnych czy też małżeńskich, których celem jest
pomoc rodzinie w uzyskaniu równowagi zaburzonej chorobą alkoholową. Niezbędne
jest w tym przypadku poznanie nieprawidłowych wzorów odnoszenia się do siebie jej
członków. Uczestnicy sesji uczą się podstawowych umiejętności potrzebnych im do
tego by mogli dalej razem żyć i rozwiązywać pojawiające się problemy. Poznają oni,
w jaki sposób uświadamiać sobie faktyczny stan rzeczy. Zdarza się często, iż ludzie
próbują sami domyśleć się, jakie motywacje i myśli kierują innymi ludźmi, a następnie
postępują tak, jakby ich domysły były prawdziwe. W trakcie sesji demaskuje się ten
sposób funkcjonowania, pokazując jakie wywołuje ono skutki. Terapeuta pomaga
także w ujawnianiu sytuacji, w których rodzina szuka kozła ofiarnego. Najczęściej
staje się nim alkoholik, na barki którego zrzucane są wszystkie niepowodzenia
rodzinne. W ten sposób rodzina unika odpowiedzialności za swe własne działania. W
trakcie sesji wypływa także temat akceptacji prawa każdego człowieka do swych
uczuć. W myśl założenia, że uczucia negatywne, jeśli są tłumione nie dopuszczają
do przeżywania uczuć pozytywnych, pracuje się z rodziną nad ekspresją uczuć
negatywnych, lęku czy też poczucia zranienia, aby mogły dojść do głosu uczucia
pozytywne. Ważnym elementem pracy z rodziną jest też zwracanie uwagi na
demonstrowane przez nich reakcje unikania. Wtedy terapeuta patrzący ¨z boku¨
może za nich samych ¨wypowiedzieć to czego wypowiedzieć nie sposób¨ ujawniając
fakty, o których nikt nie wspomniał.

Po wyjaśnieniu wszystkich wspomnianych wyżej sytuacji uczestnicy sesji

zapoznawania są z nowymi sposobami rozwiązywania problemów będącymi
odpowiedzią na ich dotychczasowe trudności w życiu rodzinnym (Kinney J. i Leaton
G. 1996).

Trening umiejętności wychowawczych dla rodziców

Osoby, których życie zaburzyła choroba alkoholowa, zazwyczaj mają wiele kłopotów
w kontaktach ze swoimi dziećmi i pewną nieumiejętność w radzeniu sobie z rolą
rodzicielską. Trening ten ma na celu zaradzenie tym problemom. Skierowany jest na
poprawę kontaktów z dziećmi uczy podstawowych reguł słuchania dziecka i
mówienia do niego tak, aby nas słuchało.

Nie udało mi się dotrzeć do ogólnodostępnej pozycji opisującej procedury przebiegu

tych zajęć. Prezentowane niżej informacje pochodzą od osób prowadzących taki
rodzaj szkolenia. Jedną z form pracy, jaka może występować w tracie zajęć jest
wykorzystanie własnych doświadczeń ze swojego dzieciństwa. Rodzice
przypominają sobie swoje własne doświadczenia z kontaktów ze swoimi rodzicami,
na poszczególnych etapach swojego dorastania. Przyglądają się im pod kątem tego,
które z nich oceniali wtedy jako pozytywne, a które wywoływało w nich negatywne
reakcje. Otrzymują w ten sposób wiedzę, jakiego rodzaju zachowania mogą służyć
ich dzieciom. W trakcie zajęć przekazywana jest wiedza na temat etapów rozwoju
psychomotorycznego dzieci. W pracy nad poprawą komunikacji z dzieckiem korzysta
się między innymi z sugestii Thomasa Gordona zawartych w książce ¨Wychowanie
bez porażek¨ (Gordon T. 1991) na przykład trenuje się w parach: aktywne słuchanie,
wypowiedzi ¨Ja¨, udzielanie dziecku komunikatu rozumiejącego.
Bibliografia

 Bilikiewicz A.: Zarys metod leczenia w psychiatrii. PZWL, Warszawa. 1987.

 Dąbrowski S., Jaroszyński J., Pużyński S.: Psychiatria .T.2. PZWL,
Warszawa 1988.
 Gordon M. i Kolarczyk T.: Wspólnota Anonimowych Alkoholików. KE w DA i IU
Fundacji im. Stefana Batorego, Centralny Zarząd Zakładów Karnych Ministerstwo
Sprawiedliwości, Warszawa 1993.
 Gordon T.: Wychowanie bez porażek. Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa
1991.
 Gorski, T.T., Miller M.: Jak wytrwać w trzeźwości . Poradnik zapobiegania
nawrotom choroby. Akuracik, Warszawa 1995.
 Grzesiuk, L.: Psychoterapia. Szkoły, zjawiska, techniki i specyficzne problemy.
PWN, Warszawa 1994.
 Habrat B.: .Współczesne metody i perspektywy farmakologicznego
zapobiegania nawrotom picia alkoholu. Alkoholizm i narkomania. 1991, Nr 8, 26-
33.
 Habrat B.: Organizm w niebezpieczeństwie. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, Warszawa 1993.
 Jedliński K., Golińska L, Karczewska M., Łabędź D., Ossowska T.,
Szczepańska H:: Trening interpersonalny. Wydawnictwo WAB, Warszawa 1997.
 Kessel N. i Walton H.: Alkoholizm.. PWN, Warszawa 1967.
 Kinney J., Leaton G.: Zrozumieć alkohol. Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych, Warszawa 1996.
 Królak E. i Król-Fijewska M.: TAZA. Trening Asertywnych Zachowań
Abstynenckich instrukcja dla osób prowadzących. IPZiT, Warszawa 1992.
 Król-Fijewska M.: Trening asertywności. IPZiT, Warszawa 1992.
 Kulisiewicz T.: Zespół uzależnienia alkoholowego (Choroba alkoholowa)
Rozpoznanie i leczenie.. Społeczny Komitet Przeciwalkoholowy,
Warszawa 1984.
 Linnoila, M., Mefford, I., Nutt, D. and Adinoff, B. NIH Conference: Alcohol
withdrawal and noradrenergic function. Ann Intern Med. 107(6), 875- 889.
 Mellibruda J.: Nowe koncepcje i metody psychologiczne w lecznictwie
odwykowym. Raport końcowy z badań realizowanych w latach 1986-1990. PTP
IPZiT, Warszawa 1990.
 Mellibruda J.: Uzależnienie od alkoholu i model terapii uzależnień . Skrypt do
zajęć w roku 1995/96 w Studium Terapii Uzależnień. IPZiT, Warszawa 1995.
 Miller, W.R., Zweben, . A., DiClemente, C.C, Rychtarik R.G.: Materiały
szkoleniowe dla terapeutów uzależnień część II. Motywowanie do terapii.
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych,
Warszawa 1995.
 Morawski J., Świątkiewicz G., Sobczyk E.: Stan ambulatoryjnego lecznictwa
odwykowego. w Alkoholizm i narkomania. Nr 10 Warszawa 1992, 101-130.
 Muszyńska A.: Jakie mamy poradnie? Świat problemów. Miesięcznik
poświęcony profilaktyce i rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Nr10(33),
październik 1995, 41-42.
 Muszyńska-Kutner A.: Jak zapobiegać nawrotom picia. IPZiT, Warszawa
1994.
 VIII Raport Specjalny dla Kongresu USA . Alkohol a Zdrowie Nr 12 Biuro
Pełnomocnika Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej ds. Profilaktyki i
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz PARPA. Warszawa 1995.
 Wallace, J.: Alkoholizm nowe spojrzenie na chorobę. IPZiT, Warszawa 1989
 Wankiewicz, G.: Powikłania psychiatryczne w leczeniu disulfiramem.
Wiadomości lekarskie. XL, 22, 1553-1557, 1987.
 Wartenberg, A.A., Nirenberg T.D., Liepman, M.R., Silvia, L.Y., Begin, A.M. and
Monti, P.M.: Detoxification of alcoholics: Improwing care by symptom-triggered
sedation. Alcohol Clin Exp Res. 14(1), 71-75, 1990.
 Whitfield, C. L., Thompson, G., Lamb, A., Spencer, V., Pfeifer, M. and
Browing-Ferrando, M.: Detoxifikcation of 1,024 alcoholic patients without
psychoactiwe drugs. JAMA. 239 (14), 1409-1410. 1978.
 Woronowicz B. T.: Alkoholowe vademecum dla każdego, Bracia Mniejsi
Kapucyni Warszawa, Ośrodek Apostolstwa Trzeźwości, Zakroczym 1993.