Professional Documents
Culture Documents
Klima Santrali Seçim Esasları
Klima Santrali Seçim Esasları
Klima Santrali Seçim Esasları
Bir HVAC Mühendisi , bir cihaza giren, içinden geçen ve terkeden havanın
termodinamik özelliklerindeki değişimi kesinlikle bilmelidir. Bunu yapabilmek için
psikrometrik diyagramlardan faydalanılır . Bu nedenle HVAC Mühendisi için
psikrometrik diyagram vazgeçilmez bir araçtır.
1
A ) NEMLİ HAVA PROSESLERİ :
Burada;
Nemli havayı ideal gaz olarak kabul edersek, serpantin ısıl kapasitesi, Q;
şekline dönüşebilir.
2
Burada;
W= 0.01 kgm/kga
Buradan Cp=1.00+0,01*1,872
Burada,
d: Havanın yoğunluğu (kg/m3)
V: Debi (L/s)
Eğer,
F1= d * Cp ise
2- Soğutma ve Kurutma :
Nemli hava kendi çiğ noktasının altındaki bir sıcaklığa soğutulduğu zaman ,
içerisindeki su buharının bir kısmı yoğunlaşacak ve havadan ayrılacaktır.
Şekil 1.3 bir soğutma ve kurutma cihazının şematik olarak gösterimidir.
3
Şekil 1.3: Nemli Havanın Soğutulması ve Kurutulması
Soğutma ve kurutma prosesi hem duyulur hem de gizli ısı transferlerini içerir.
Duyulur ısı transferi kuru termometre sıcaklığındaki düşüş ile ilgili iken , gizli ısı
transferi nem oranındaki azalma ile ilişkilidir. Toplam soğutma kapasitesini gösteren
Formül 1.9‟u duyulur ve gizli ısı olmak üzere iki parçaya ayırmak gerekirse;
Q= QS + QL (Formül 1.10)
Burada ;
Veya ;
Burada ,
4
hw = hg - hf = 2500 kj/kg
2500 kj/kg yaklaşık olarak 24°C KT ve %50 BN deki havanın içindeki su buharının ısıl
içeriğinden 10°C suyun ısıl içeriğinin farkıdır. Buradaki 24°C ve %50 BN kullanılan en
yaygın oda konfor şartı , 10°C ise soğutma – kurutma serpantinleri için normal
yoğuşma sıcaklığıdır.
Tekrar düzenlenirse;
Eğer;
F2=d*2500
olarak tanımlanırsa
Deniz seviyesinde , standart hava için serpantin duyulur ve gizli ısıl kapasiteleri;
5
3- Adyabatik Nemlendirme:
Nemli hava içerisine adyabatik bir ortamda (ısı transferi olmaksızın) buhar veya su
enjekte edildiği zaman nem oranı yükselir.
Buradan ;
Eğer nemli havaya yaş termometre sıcaklığında su enjekte edilirse, sabit bir yaş
termometre sıcaklığı eğrisi üzerinde doyma noktasına gelinceye kadar (%100 BN)
proses devam eder. Nemlenen havanın kuru termometre sıcaklığı düşerken nem
oranı artacaktır. Uygulamada bu proses “Evaporative Cooling” olarak bilinir ve nemli
hava %100 BN noktasına gelmeden proses sona erer. Nemlendiricinin veya
evaporatif soğutucunun verimlilik değeri, çıkış noktasının belirlenmesinde etkili
olacaktır.
6
Buna göre , sulu tip nemlendirici için Verimlilik Eff;
Burada ;
Bir klima santralı içerisinde kullanımı oldukça yaygın bir prosestir. Şekil 1.5, iki hava
akımının karışımını göstermektedir.
7
Formul 1.22, 1.23 ve 1.24‟ ü birleştirdiğimiz zaman, aşağıda gösterilen sonucu elde
edebiliriz.
h2 – h3 W2 – W3 ma1
--------- = ------------- = ------- (Formül 1.26)
h3 – h1 W3 – W1 ma2
İki ayrı hava akımının karışım noktası, bu iki hava noktasını birleştiren doğrusal çizgi
üzerinde olmak zorundadır.
ASHRAE‟ ye göre , Standart Havanın yoğunluğu 1,204 kg/m 3 olarak kabul edilmiştir.
Bu değer 15°C deki doymuş su buharı ile 20°C deki kuru havanın yoğunluk değerine
eşdeğerdir. Standart hava sıcaklığının 15°C de kabul edilmiş olmasının nedeni ise,
genelde HVAC proseslerinde serpantinlerden, fanlardan ve kanallardan geçen
havanın bu sıcaklığa yakın bir değerde olmasıdır. Standart hava değerlerini
kullanarak yapılan hesaplar genellikle % 2 veya %3 den daha fazla hata payı içermez
ve HVAC hesaplarında da kullanımı rahatlıkla kabul edilebilir.
İdeal gaz denklemlerinin nemli hava problemleri için –50 ile +50°C arası sıcaklıklarda
standart atmosferik basınçta kullanılması %0,7 den daha az bir hata oranı ortaya
çıkarmaktadır. Ayrıca, bu hata payı daha düşük atmosferik basınçlarda (deniz
seviyesi üzeri) daha da düşmektedir. Bu nedenle HVAC alanında basit ideal gaz
denklemlerinin kullanılması yeteri kadar hassasiyet vermekte ve kullanımı kolay
olmaktadır.
Ancak, atmosferik basınç her zaman deniz seviyesi olarak kabul edilmemeli
(101,325 kPa) ve farklı irtifalar için düzeltilmelidir. Bu da, kullandığımız psikrometrik
diyagramın yüksekliğe göre düzeltilmiş olması gereğini ortaya çıkarmaktadır.
Aşağıda Tablo-1 de 10000 m ye kadar olan irtifalar için Standart Atmosferik Hava
verileri verilmiştir.
8
Standart Atmosferik Data
Tablo-1 de görüldüğü üzere deniz seviyesi üzerine çıkıldakça havanın basıncı düşer.
Hava basıncının yüksekliğe bağlı olan formulasyonu aşağıdaki gibi ifade edilebilir.
Buna göre;
Burada ,
Buna göre;
Burada;
d = Havanın Yoğunluğu (kg/m3)
P = Barometrik Basınç (kPa)
Pw = 15°C Su Buharının Doyma Basıncı, (1.7055 kPa)
Ra = Kuru Havanın Gaz Sabiti, (0.287055 kJ/Kg. K)
9
T= Sıcaklık , (°K)
Yüksekliğin artması neticesi havanın yoğunluğu düştüğü için buna bağlı olarak
havanın kütlesel debisi de düşmektedir. Bir tarafı hava olan ısı eşanjörü için ısı
transferi hacimsel debi ile değil, kütlesel debi ile değişkendir. Bu nedenle bir çok
HVAC ekipmanın ısıl kapasitesi yüksek irtifalarda düşmektedir.
10
göre cihaz içi basınç kayıpları her eleman için ayrı olarak belirlenip toplanmalıdır.
Ortaya çıkan değer deniz seviyesinde cihaz içi basınç kayıplarının toplamıdır. Bu
değeri aşağıda belirtilen barometrik düzeltme faktörü (Formül 1.28) ile çarparsak
kendi yüksekliğimizdeki cihaz içi basınç kayıpları toplamını bulmuş oluruz.
Sistem Etkisi Faktörü (System Effect), fan giriş ve çıkış bağlantı ağızlarına sahada
yapılan farklı geometrideki kanal uygulamalarının fan imalatçısının kendi test
ortamlarındaki ideal bağlantı şekillerinden farklı olması nedeniyle meydan gelen
performans düşüklüğüdür. AMCA (Air Movement Control Association) farklı fan kanal
bağlantılarına göre çeşitli Sistem Etkisi Faktörlerini yayınlamıştır. Bu değerler farklı
yükseklik durumlarında (Formül 1.30) da gösterildiği gibi düzeltilmelidir.
11
Şekil 1.6 Fan Sistem Performansı
12
Yükseklik Nedeniyle Psikrometrik Diyagramdaki Değişiklikler:
2. Bağıl nem çizgileri doyma eğrisini de içerecek şekilde yukarıya ve sola doğru
kayar,
13
4. Spesifik hacim eğrileri yukarıya ve sağa doğru kayar,
14
Örnek Problem 1:
Yaz : 34 °C KT ve 21 °C YT
Kış : -12°C KT ve % 90 BN
Yaz : 26°C KT ve % 50 BN
Kış : 20°C KT
By Pass Faktörü : % 5
Vantilatör Verileri :
15
Sonuç 1 : Deniz Seviyesinde Santral Hesaplanırsa
Soğutucu Serpantin Giriş Noktası :34°C KT, 21°C YT, 60.45 kj/kg
QCC=73957 W
QHC = 126523 W
Soğutucu Serpantin Giriş Noktası :34°C KT, 21°C YT, 65.07 kj/kg
QCC=66573 W
16
QHC = 113151 W
Soğutucu Serpantin Giriş Noktası :34°C KT, 21°C YT, 65.07 kj/kg
QCC=81864 W
QHC = 126208 W
17
Örnek Problem 2 :
Örnek 1 deki santral 1732 m yükseklik (Örneğin Van) için dizayn edilirse:
Soğutucu Serpantin Giriş Noktası :34°C KT, 21°C YT, 69.99 kj/kg
QCC= 90245 W
QHC = 126074 W
18
C ) PSİKROMETRİK ANALİZLER :
Yukarıda anlatılan nemli hava proseslerinin bir veya birkaçının birlikte kullanılması
halinde istenilen mahal konfor şartları bir klima santralı tarafından sağlanacaktır.
Belirlenen sıcaklıkta ve nemde, bir hava debisi ile yazın mahalde oluşan
duyulur ve gizli ısı kazançlarını, kışın ise ısı kayıplarını bertaraf ederek,
istenilen sıcaklık ve nem şartlarını yerine getirmek.
Bunu yaparken ayrıca iç ortam hava kalitesini ve hava dağıtımını mahalin
ihtiyaçlarına göre tesis etmek.
şeklinde özetleyebiliriz.
a. Sistem Verileri
Draw Through
Blow Through
b. Tasarım Verileri
Yükseklik
Dış Hava KT Sıcaklığı, TO , °C
Dış Hava YT Sıcaklığı , WBO, °C
Mahal KT Sıcaklığı , TZ, °C
Mahal BN Şartı , RZ, %
Mahal Duyulur Isı Kazancı , RSH, W
Mahal Gizli Isı Kazancı , RLH, W
Taze Hava İhtiyacı , OSA, (L/s)
Mahal Ortam Basıncı , EP, +/- %
Dönüş Havası Kanal Isı Kazancı ,ZR, W
Oda ile üfleme Havası Arası Sıcaklık Farkı , DTR, °C
Soğutma Serpantini By-Pass Faktörü, BF
19
c. Fan Verileri
d. Analiz Verileri
2. Temel Hesaplar :
Oda duyulur ısı kazancının (RSH) , oda toplam ısı kazancına oranıdır.
RSH
RSHF= --------------- (Formül 2.1)
RSH+RLH
20
Şekil 2.1 Oda ve Üfleme Havası Noktası Arasındaki RSHF Doğrusu
TSH
GSHF= --------------- (Formül 2.2)
TSH+TLH
Burada ;
OSH , dış hava duyulur ısı kazancıdır ve aşağıdaki gibi ifade edilir.
21
TLH = RLH + OLH (Watt) (Formül 2.5)
Burada ;
Etkin duyulur ısı kazancının (ERSH) , etkin toplam ısı kazancına oranıdır.
ESH
ESHF= --------------- (Formül 2.7)
ESH+ELH
22
BF : By pass faktörü , Serpantin içerisinden geçerken serpantin yüzeyi ile
temas etmeyip , sıcaklığında düşüş olmayan hava miktarının oranıdır.
Şekil 2.3 Oda Mahal Konfor Şartı ve Cihaz Çiğ Noktası Arasındaki ESHF Doğrusu
Oda içerisinde oluşan ısı kazancını kaldırmak için gerekli olan hava debisi ,
QTA (L/s) ;
RSH
QTA = ---------------------- (L/s) (Formül 2.10)
1.23 * ( TZ – TS )
TSH
QTA = ------------------------- (L/s) (Formül 2.11)
1.23 * (TMA – TL)
23
Burada ;
QTA * TP
Fan Gücü = --------------- (Watt) (Formül 2.12)
1000* Feff
QTA : L/s;
TP : Fan Toplam Basıncı , (Pa)
Feff : Fan Verimliliği
Fan Gücü
Motor Gücü = ------------------- (Watt) (Formül 2.13)
Meff
TPv
ZDTF = ---------------------------------- (Formül 2.14)
1.23 * 1000 * Feff* Meff
Buradan ,
Aynı şekilde ,
TPa
DTFR = ---------------------------------- (Formül 2.16)
1.23 * 1000 * Feff* Meff
24
Buradan , (Draw thru fan için)
3. Analiz Yöntemleri :
Eğer ortamda hassas bir nem kontrolü istenmiyor ise bu yöntem uygulanabilir. Buna
göre, tasarımcı ;
Oda ve üfleme noktaları arasında sabit bir sıcaklık farkı ( DTR) belirler.
Bu DTR değeri ile hava debisini hesaplar. (Formül 2.10)
Yaklaşık bir BF faktörü kabul eder (BF=0.5)
Cihaz Çiğ Noktasını (ADP) ve serpantin çıkış KT Sıcaklığını (TL1) aşağıda
belirtilen şekilde hesaplar
TL1 – BF * TMA
ADP = ---------------------- (°C) (Formül 2.18)
1 – BF
Burada ,
1
WZ = WADP + (TZ – ADP ) * ( -------- - 1) / 2447 (Formül 2.20)
ESHF
Burada ,
RSH + BF*OSH
ESHF = ---------------------------------------------------------
(RSH + BF*OSH) + (RLH + BF*OLH)
Cihaz çiğ noktası nem oranı (WADP) ise , ADP ve Çiğ noktası BN „i (%100)
kullanılarak psikrometrik diyagramdan okunabilir.
25
Bulduğu WZ değerini kullanarak tüm gizli ısı kazançlarını yeniden
hesaplayarak karışım hava noktasını bulur. Formül 2.18‟i kullanarak yeni bir
cihaz ciğ noktası hesaplar. Yeniden ESHF‟ü hesaplar ve bununla yeni bir WZ
değeri bulur. Bu işlemi arka arkaya bulduğu iki WZ değeri birbirine çok yakın
oluncaya kadar devam ettirir. İterasyon tekniği ile bu işlemi bilgisayar yardımı
ile yapmak kısa zamanda doğru sonuca ulaştıracaktır. Aksi takdirde oldukça
zaman tüketici bir hesap yöntemi haline gelir. Fakat doğru sonuca ulaşmak
için başka çare yok gibidir.
Psikrometrik diyagram üzerinden gerekli değerleri bularak Soğutma Serpantin
kapasitesini hesap eder.
Sonuç :
Hesap ettiği son WZ değeri ile istediği konfor şartının WZ değeri farklıdır.
Amaç edilen KT sıcaklığı sağlanırken BN değeri hedeften sapar. Ne kadar
sapıldığının tesbit edilmesi gereklidir. Bu değer toleranslar dahilinde ise sorun
yoktur.
Ulaşılan Oda Bağıl Nemi (BN) > İlk İstenilen Bağıl Nem (BN)
Ulaşılan Oda Bağıl Nemi (BN) < İlk İstenilen Bağıl Nem (BN)
26
Şekil 3.1 Sabit Hava Debisi Yöntemi ile Çizilmiş Psikrometrik Diyagram
Ortamda hassas bir nem kontrolü isteniyor ise, tasarımcı bu yöntemi uygulamak
durumundadır. Buna göre tasarımcı;
Başlangıç için, amaçlanan oda şartının çiğ noktasına (td) eşit bir Cihaz Çiğ
Noktası (ADP) sıcaklığı bulur.
WADP = W = DBRH(ADP,100)
İterasyon tekniği ile cihaz çiğ noktasını çok küçük sıcaklık aralıkları ile (örneğin
0.01 °C) azaltarak buna ilişkin ESHF‟ ü ( geçici diğer olarak) aşağıdaki formül
kullanarak bulur.
27
1
ESHFTR = ----------------------------------------- (Formül 2.21)
3010 WZ-WADP
1+ (----------) x (----------------)
1.23 TZ-TADP
Bu işlemi, geçici ESHF „ ün gerçek ESHF‟ e eşit oluncaya değin devam eder.
Buna göre ;
ZSH
QTA = --------------------- (L/s) (Formül 2.23)
1.23*(TZ – TL2)
Bu yeni debi ile dönüş hava sıcaklığı , karışım hava sıcaklığı ve tüm duyulur
ısı faktörleri yeniden hesaplanarak, serpantin çıkış nem oranı (WL) bulunur.
1 1.23
WL = WMA – (TMA – TL2) * ( -------- - 1) * --------- (Formül 2.24)
GSHF 3010
28
29