FILIPINOLOHIYA AT

PAMBANSANG KAUNLARAN

BB. JENILYN C. MANZON

KAGAWARAN NG FILIPINOLOHIYA, PUP
EPISTEMOLOHIYANG FILIPINO SA
KARUNUNGANG PILIPINO

BAYANI S. ABADILLA
 Mga pangunahing katanungan:

• Ano ang karunungan?

• Paano nahuhubog ang karunungan?
• Ano ang katuturan ng karunungan sa buhay?
• Ano ang relasyon ng karunungan sa katotohanan?
• Ano ang katotohanan?
Paglilinaw < Larangan ng siyensiya < iba’t ibang
larangan ng karunungan

Larang ng siyensiya ay may dalawang

pangunahing saklaw o parametron

1. Karunungan tungkol sa tao

2. karunungan tungkol sa natural na kalikasan
 buhay

Iba’t ibang
larangan ng Tali danas
siyensiya
no
karunungan

mahigpit na proseso
ng agham
Karununga
proseso katotohanan
ng maka-
agham

Katalinuhang kapaki- isip

pakinabang sa buhay
Proseso ng isip na umaayon sa organikong
batas ng buhay ay konsepto at dalumat

Mabisang nakawawasak ng
katangahan
Ang EPISTEMOLOHIYA ay disiplina ng isip sa
walang humpay na pagtugon sa hatak ng
kalayaang itinakda ng pangangailangan.
*HINGGIL SA
EPISTEMOLOHIYA
- Pinagtitibay ang totoo o karunungan
(pagtanggap sa lipunan) pagkatapos ng
masinop na prosesong maka-agham: haka,
Etimolohiya
obserbasyon, ebalwasan, validasyon at
- ugat ng kaalamqan o impormasyon
konklusyon.

Teknolohiya
- simula at likas na galaw ng mga
impormasyon/kaalaman ng mga bagay na
abstrakto/teoretikal sa kabuluhan at katuturan
Ontolohiya
- inter-aktibong galaw o magkakaugnay na kaganapan
ng kaalaman

Ontonehiya
- Bulas at pag-unlad ng kaalaman

Hindi pa karunungan ang kaalaman,

impormasyon lang.
 KAIBAHAN NG KARUNUNGAN AT
KAALAMAN

Kaalaman
- Anyo (abstrakto/konkreto) ng mga kaganapan
(datos) sa buhay, nasasabat ng sentido ng tao at
natatambak sa memorya

Karunungan
-lantay ng katotohanan – ay likha ng pagsusuri ng
DIYALEKTIKA NG
KARUNUNGAN

1. Tesis
2. Antithesis
3. Sintesis
*SIMULA AT PAGSULONG NG
TALINONG PILIPINO

-nagsimula ang talino ng Pilipino – panahon ng

Plestosin 250,000 taon bago kay Kristo (Dr. Jame B,
Veneracion,”Agos ng Dugong Kayumanggi”;1987)

-Sinaunang tao ng archipelago/kapuluan ay mga

unggoy (Homo Erectus).
-Orihinal na pangalan ng kapuluan ay Islas
Maniolas. Pinangalanan ni Ptolemy, ang
griyegong topograpistang gumawa ng mapa

-Nang dumiklap sa pagkiskis ng kamay sa

dalawang bato, umiglap sa isip ng Homo Erectus
ng talino. Ito ang etimolohiya ng talino o umpisa
ng karununga ng mga Pilipino

-ungol at bulyaw at galaw ng mga kamay at

katawan ang wika o lengguwahe ng mga Homo
Ang mga salita ay tumutukoy sa kumakatawan sa mga
bagay na nakikita, nararamdaman, naamoy, at nalalasahan.
Mula sa mga bagay na tumitimo sa sentido, nakabuo ng
mga ideya ang mga sinaunang Pilipino.

Ideomotor ang nagpapakilos sa kahulugan, kabuluhan at

katuturan ng mga ginagawa ng mga tao sa pamumuhay.
Idea ang nilalaman ng ideomotor.

Paggawa ang talino; talino ang paggawa. Karunungan ang

Ang maunlad at maginhawang kabihasnan ay
dulot ng mga sumusunod:

1. Talino – paggawa
2.Kalayaan at kasarinlan
3. Masaganang likas na yaman ng kapaligiran
*ANG TALINO NG BAYAN SA SAPOT NG SIMBAHAN

Kolonyalismong Espanyol Kulturang ungas = 333

taon
simbahan tiwalag ang
talino
katangahan Bait/tino (good
sense)
Sinunog agad ang lahat na pamana ng lahi ng mga karunungang
nahabi ng sinaunang kabihasnan. Likha daw ng mga demonyo yaong
karunungang likha ng mga katutubong nilupig.
Malawak at matining (hegemoniko) ang kabalintunaan
at kabalbalan (erroneous knowledge) sa kulturang
ungas na milyenaryan ang kilatis. Habang ang sikil na
kamalayan o bait (collective unconscious) ang
sambayanan na likas ang talino (innate intelligence) ay
nananatiling nasa isip lamang bilang katotohanan
(psychological fact) dahil sa mabangis na sensura ng
simbahan at gobyernong kolonya.
Diwang toreng garing > Nasa diyos ang biyaya
katangian ng ang tao ang dapat
malaganap na kaisipan magmakaawa

KULTURANG Duyan at
UNGAS kabaong
LIPUNANG KOLONYAL May
tumataliwas
sunod-sunuran
Taong labas (social
katutubong Pilipino deviance)

Utak de kahon (stereotype

consciousness)
Ang katangian ng bait ng bayan o talino ng
sambayanan sa sumusunod:

1. Winawasak ng talino ang katangahan;

2. Hindi habang panahon nasisikil ang talino;
3. Ang talino ay katinuan;
4. Agn talino sa lantay na kahulugan, kabuluhan
at katuturan ay totoo, magaling at mabuti;
5. Nahuubog ang talino ng mga karanasan;
6. Ang mga masasaklap na karanasan na tumitimo sa
isip, ay talinong mapanghimagsik;
7. Ang talino na ideomotor ay napakalakas na
pwersa na batas ng kasaysayan;
8. Talino ang naghahatid ng pagbabago sa kaayusan
at sa pagkatao ng sambayanan;
(Sa kahingian ng kabatiran (insight) hinggil sa katagang republika, sinipi
natin ang ilang “buntis na linya” ng tulang republikang basahan ni teodoro
A. Agoncillo.)

Republikang basahan
republika baga itong busabos ka ng dayuhan?
Ang tingin sa tanikala ay busilak na kalayaan?
Kasarinlan baga itong ang bibig mo’y nakasusi
ang mata mong nakadilat ay bulag na di mawari?
Ang buhay mo’y walang patid na hibla ng pagtataksil
MEKANISMO NG MAKABAGONG
KOLONYALISMO

International monetary fund

(IMF) at World Bank (WB)

KULTURA, KABUHAYAN AT
PULITIKA
 MONOPOLYO
KAPITALISMO kabuhayan

IMF AT WB ang
namamahala pulitika

Kontradiksyon ng mga kultura

institusyon at pagkatao
Ang mga naghaharing uri sa Pilipinas ay binubo ng
mga sumusunod:
1. Uring kapitalista (dayuhan at lokal)
2.Propitaryo-komprador (asendero-komersyante)
3.Burukrata-komprador (negosyanteng Pulitiko)
4.Edukador-komprador (nagnenegosyo sa
edukasyon)
5.Komprador-tagapamahayag (naegosaynte sa mass
media)
6.Banal na awtoridad (mga taong simbahan)
ang sistema ng edukasyon sa kasalukuyan
na mistulang punerarya ng utak ang
akdemya at ang mga guro ay
embalsamador ng talino. Kaugnay into,
ang iondustriya na apbatirang pangmadla
ay tahasang palengke ng kaisipan na may
presyo ang mga ideya, paglilibang,
paghakot ng katangahan at pagkatao ng
mga gumaganap sa teknolohiya ng mass
Sa industriya ng utak, puwersa ng palengke (na
tinatantos ng tubo at presyo) ang nagtakda sa
kilatis ng pag-uugali, gusto, hilig, propesyon at
paggawa. Sa umiiral na komersyalismo—walang
puwang ang kabutihan ng pagkatao.
ang kasabihan ay pumukaw-diwa sa katalinuhan ng
bayan. Ang talino ng mga Pilipino, sa ideyal na
kalakaran ay karanasan ng bayan—sininop ng
sistema ng edukasyon—na nagiging karunungang
namamatnubay ng bayang patuloy na lumilikha ng
mga pangangailangang panlipunan para sa
kabutihan, kaginhawaan at katiwasayan ng
sambayanan—ito na praxis (karanasan at
karunungan).
 Tanging wikang Filipino ang saligan ng
Epistemolohiyang Filipino—ng batis (source) ng
antas-antas na pag-unlad ng talinong Pilipino.
Ang wikang Filipino ay hindi miyum lamang ng
pagtuturo. Sinasalamin ng wikang Filipino ang
pagkatao, pagkabayan, pagkamamamayan at
pagkalahi ng mga Pilipino.ang wika ay mukha at
isip na magkakaiba sa sangkatauhan
Ang mahigpit na balakid sa epistemolohiyng
Pilipino ay dogmatismo at panatisismo na (lason)
sa matinong pag-iisip.

Ang katotohanan ay mapagpalaya. Sa

katotohanan lumalaya ang isip sa katangahan. Sa
pamamayani ng kabalintunaan/kabalbalan, masakit
ang katotohanan. Ngunit nagtuturo ang totoo. Ang
tao o bayang tanga—walang pag-asa!
May tatlong dimensyon o larangan ng buhay na
pinaiiralan ng Filipinolohiya sa kalinangan:
• Ekonomiya o pambansang kabuhayan.
• Pulitika o malawak na katuturan ng buhay
• Kultura, kadluan ng totoo, tama, mabuti at
maganda sa kapamuhayan ng sambayanan.
Bawat larangan ng buhay ng sambayanan ay kinaiiralan ng
batas ng kontradiksyon—mula ng sumulpot at umiral ang
mga uri ng pagkatao sa sibilisasyong Pilipino.

Sa madaling sabi, ang batas ng kontradiksyon ng

lipunang Pilipino ay tunggalian ng mga uri ng
pagkatao.
Talino na pinanday ng paggawa ang “pumipino” sa
katauhang kultural. Naiwawaksi sa katauhang
bayolohikal ang likas na kabangisan sa pagkatao sa
patuloy na pag-unlad ng talino sa isip.