Czasopismo

Pomiar przyjaźni wśród Psychologiczne

młodych dorosłych ...
Psychological Journal

DOI: 10.14691/CPPJ.25.1.27

Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych.

Struktura czynnikowa i psychometryczne
właściwości kwestionariusza FIMS
Tomasz Prusiński*
Instytut Psychologii, Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie

MEASUREMENT OF FRIENDSHIP AMONG YOUNG ADULTS. FACTOR STRUCTURE AND PSYCHOMETRIC

VALIDATION OF THE FRIENDSHIP INTENSITY MEASUREMENT SCALE (FIMS)
Friendship can be evaluated in a variety of ways. On the basis of his previous work, Arunkumar and Dharmangadan
proposed a measure of friendship relation. This paper describes the Polish adaptation of The Friendship Intensity
Measurement Scale (FIMS). There is presented the theoretical framework of the questionnaire and the process of
adaptation to the Polish cultural setting. Reliability and validity of the Polish version of the FIMS were established
in the two pilot studies on a sample of 189 women and 242 men, aged 19-41. There was assessed, mainly, the
internal consistency of the subscales and performed exploratory and confirmatory factor analysis to verify the
assumed structure of the questionnaire. The results document good psychometric properties of the questionnaire,
although some suggestions for enhancements and more in-depth studies are also formulated.
Key words: friendship, Polish adaptation FIMS, reliability, exploratory factor analysis, confirmatory factor
analysis

WPROWADZENIE dochodzi do zaspokojenia innych, frontalnych, potrzeb

ludzkich, takich jak potrzeba przywiązania, wsparcia,
Istota człowieka leży przede wszystkim w jego społecz-
intymności pozbawionej komponenty seksualnej. O tej
nej naturze. Ludzie mają silną motywację do budowania
ostatniej, zwłaszcza w bieżącej dekadzie, powstało kilka
więzi społecznych z innymi i dzielenia z nimi własnego
interesujących publikacji, ponieważ przyjaźń, choć wy-
doświadczenia (Rime, 2009). Nawet jeśli w danych oko-
daje się być rodzajem relacji istniejącym we wszystkich
licznościach nie ma konkretnych zadań do zrealizowa-
typach społeczeństw, w zachodnio- i środkowoeuropej-
nia, ludzie preferują doświadczać środowiska, w którym
skich przechodzi w ostatnich dekadach dynamiczne i za-
funkcjonują, częściej razem – w parach czy też w gru-
sadnicze przeobrażenia (Lehmiller, VanderDrift i Kelly,
pach, niż w osamotnieniu. Relacje i interakcje z innymi
2014; Prusiński, 2018). Być z kimś w satysfakcjonującej
ludźmi pozwalają zmodyfikować subiektywne odczuwa-
bliskiej przyjaźni, oznacza zatem często zaspokajanie
nie i postrzeganie rzeczywistości tak, by było ono wspie-
rozmaitych potrzeb, redukowanie wewnętrznych napięć,
rające i umożliwiało optymalne funkcjonowanie (Prusiń-
wzrost i zdrowie psychiczne (Ikporukpo, 2015).
ski, 2016). Posiadanie relacji społecznych, zależnie od ich
Jednocześnie, pomimo wyjątkowości tej więzi, nadal
jakości i treści, jest istotnym elementem rozwoju osobo-
istnieją poważne problemy, by naturę przyjaźni precy-
wego, zwłaszcza w jego emocjonalnej i społecznej war-
zyjnie uchwycić. Wielu badaczy boryka się do dziś dnia
stwie. Ta pojemna i najbardziej elastyczna ze wszystkich
z wyborem takiej definicji przyjaźni, by można było, bez
istniejących relacji (Adelman, Parks i Albrecht, 2000)
popadania w zasadnicze problemy związane z definiowa-
jest ważnym czynnikiem oddziaływującym na rozwój
niem, jednoznacznie i ostatecznie ją określić. Wydaje się,
na każdym jego etapie. Jeśli przyjąć założenie, że celem
że próby takie są tyleż samo istotne, co trudne.
rozwoju człowieka jest jego wszechstronny i pełny dobro-
Próby uchwycenia natury przyjaźni obecne są w naj-
stan, to spełniona przyjaźń jest jego fundamentalnym
nowszych publikacjach dotyczących tej tematyki. Opie-
warunkiem.
rając się właśnie na nich wskazano poniżej tylko niektó-
Przyjaźń, będąc specyficznym rodzajem potrzeby,
re powody skłaniające badaczy do zainteresowania się
domaga się zaspokojenia, ale również w jej przestrzeni
nie tylko wpływem różnorodnych czynników socjodemo-
graficznych i zmiennych psychologicznych na jakość re-
* Korespondencję dotyczącą artykułu można kierować na adres: lacji przyjacielskich, ale również samą istotą tego, czym
Tomasz Prusiński, Instytut Psychologii, Zakład Psychologii jest przyjaźń. Te powody to: zmieniający się charakter
osobowości, Akademia Pedagogiki Specjalnej, ul. Szczęśliwic- przyjaźni (Prusiński, 2018), niewielki ilościowy materiał
ka 40, 02-353 Warszawa. tomasz.prusinski@op.pl

© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42 27

Tomasz Prusiński
empiryczny dotyczący współczesnych relacji przyjaciel-
skich – bazujący na niewielkich próbach badawczych
(McAndrew i Rybak, 2006), niewielki materiał mający
charakter teoretyczno-metodologiczny i zawierający tyl-
ko pewne wątki empiryczne – doniesienia z badań zagra-
nicznych (Szarota, 2014) oraz rosnąca liczba osób, które
obecnie funkcjonują samotnie (Feldman, 2012).
Istnieją opracowania z połowy lat 90. (Prężyna, 1996),
jednak dotyczą one problematyki atrakcyjności interper-
sonalnej i z racji chociażby przemian kulturowych w na-
szym kraju (Marody i Giza-Poleszczuk, 2004), wymagają
uzupełnienia bieżącymi danymi empirycznymi dotyczą-
cymi relacji przyjacielskich. Wydaje się, że polski psycho-
log nie dysponuje szeroką, a zwłaszcza bieżącą wiedzą
na temat relacji przyjacielskich istniejących w polskim
społeczeństwie. Choć tak jak wspomniano, próby zrozu-
mienia tego zagadnienia są podejmowane. Aby poddać
analizie funkcjonowanie człowieka w relacjach przyja-
cielskich i lepiej zrozumieć zjawiska temu towarzyszą-
ce, należy dysponować przede wszystkim jasną definicją
przedmiotu, do określenia której niebawem powrócimy
oraz trafnymi i rzetelnymi narzędziami pomiaru przy-
jaźni. Wydaje się, że tych ostatnich nie ma wśród pol-
skich psychologów – badaczy.
Odpowiednie narzędzie, Kwestionariusz Intensywności
Relacji Przyjacielskich (Friendship Intensity Measurement
Scale, FIMS) zostało zaproponowane przez Arunkumara
i Dharmangadana (2001), psychologów z Wydziału Psy-
chologii Uniwersytetu w Kerala, w południowo-zachod-
nich Indiach. Za zgodą jednego z autorów, Arunkumara,
który w latach dziewięćdziesiątych prowadził rozległe
badania nad przyjaźnią (Arunkumar, 1995), stanowią-
ce zasadnicze podstawy zaprezentowanego w 2001 roku
narzędzia, została przygotowana polska, wersja kwestio-
nariusza. Celem niniejszego artykułu jest przestawienie
wersji końcowej, zmodyfikowanej, kwestionariusza, jego
założeń teoretycznych, procesu jego adaptacji do wa-
runków polskich oraz właściwości psychometrycznych.
Przedstawione i omówione zostaną zasadnicze zmiany
wprowadzone w polskiej wersji narzędzia na podstawie
przeprowadzonych analiz struktury czynnikowej, eks-
ploracyjnej i konfirmacyjnej. Ostateczna wersja polskiej
adaptacji kwestionariusza, uwzględniająca wnioski i za-
lecenia wynikające z dwóch badań pilotażowych, przesta-
wiona została w załączniku.
PODSTAWY TEORETYCZNE
KWESTIONARIUSZA FIMS
Model teoretyczny relacji przyjacielskich, pozwalający
na definicję przyjaźni będącej podstawą procesu jej ope-
racjonalizacji, bazuje na ustaleniach poczynionych przez
Davisa (1985). Do tych rozstrzygnięć Arunkumar i Dhar-
mangadan nawiązują w artykule naukowym prezentu-
jącym narzędzie (Arunkumar i Dharmangadan, 2001).
Wartościowy wkład w zrozumienie modelu teoretycznego
wnoszą wspomniane już rozległe badania empiryczne nad
naturą przyjaźni prowadzone przez Arunkumara (1995).
28 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
Zdaniem twórców tego modelu, przyjaźń rozumiana
jest jako długotrwała, charakteryzująca się wzajem-
nym szacunkiem, akceptacją i wsparciem, intymna choć
nieromantyczna relacja między dwojgiem ludzi. To ten
rodzaj relacji, który jest najbardziej ceniony przez czło-
wieka. Zawieranie przyjaźni charakteryzujących się
wysoką jakością, a zatem posiadanie doświadczenia
w tym zakresie, doprowadza do przeżywania intensyw-
nego poczucia koherencji i zadowolenia z życia. Czyn-
nikiem determinującym poczucie własnej wartości jest
jakość przyjaźni. Ludzie pozbawieni przyjaciół lub od-
notowujący poważne niepowodzenia w tworzeniu relacji
przyjacielskich, postrzegają świat zazwyczaj jako wrogi.
Próby udaremniania rozwoju przyjaźni między dwojgiem
ludzi doprowadzają do ogromnych frustracji osób w tym
związku.
Budowanie relacji przyjaźni między dwojgiem ludzi
jest wynikiem potrzeby afiliacji, która obejmuje potrzebę
obecności i towarzystwa drugiego człowieka oraz rozwija-
nia bliskiej, a z czasem intymnej więzi. W relacji przyjaźni
dwie osoby aprobują wzajemne poznanie wewnętrznych
przeżyć. Ważnym elementem jest zatem zdolność do ak-
ceptacji i życia w relacji z konkretną osobą. Za Szczepań-
ską (2009) dodać można, że bliskość oznacza intensywność
reagowania na siebie i zwracania się ku sobie, co w efek-
cie prowadzi do skutecznego, a zatem satysfakcjonującego
obie strony kontaktu poznawczego, emocjonalnego i beha-
wioralnego.
Jak już wspomniano przyjaźń na każdym etapie rozwo-
jowym człowieka pełni istotną rolę (Arunkumar i Dhar-
mangadan, 2001). W dzieciństwie wzmacnia i optymali-
zuje proces socjalizacyjny. Jest niezbędnym składnikiem
procesu asymilacji do społeczeństwa. W trakcie dorasta-
nia wzrastają zwłaszcza takie elementy przyjaźni jak bli-
skość i intymność między przyjaciółmi. W dorosłości przy-
jaciel pełni specyficzną rolę, wspierającą, porównywaną do
roli terapeuty (Prusiński, 2016). Badacze podkreślają, że
kompletna relacja przyjacielska, zakładająca równowagę
i optymalny, choć niekoniecznie równoczesny, rozwój
wspomnianych składowych relacji, warunkuje skutecz-
ność i powodzenie w radzeniu sobie z codziennymi kło-
potami i niepowodzeniami. Arunkumar i Dharmanga-
dan powołują się na Luebę (1962), wskazując, że żaden
z czynników sprzyjających psychicznemu dobrostanowi
nie odgrywa tak istotnej roli jak relacja przyjacielska.
Relacja przyjacielska jest jedną z niewielu, w której wza-
jemne zobowiązania są sprawnie zaspakajane z uwagi na
jej niezwykłą elastyczność pozwalającą przełączyć się na
jakąkolwiek rolę wymaganą bieżącą sytuacją.
Wydaje się, chociaż Arunkumar i Dharmangadan nie
wskazują tego wprost, że w modelu teoretycznym na-
wiązuje się do założeń teoretycznych interakcjonizmu
symbolicznego Goffmana (2008). Model ten wskazuje
dużą zależność funkcjonowania jednostki i przejawiania
przez nią różnych wymiarów tożsamości w zależności od
kontekstu sytuacyjnego, w jakim się ona znajduje. W co-
dziennym funkcjonowaniu ludzie przyjmują i utrzymują
specyficzne role względem innych. Bliska przyjaźń jest
 Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych ...

tym rodzajem rzadkiej więzi, która wytwarza duże moż- ORYGINALNA WERSJA KWESTIONARIUSZA FIMS
liwości adaptacyjne i pozwala na przejście w jakąkolwiek I JEJ MODYFIKACJE
rolę wymaganą konkretną sytuacją społeczną. Jest za-
Kwestionariusz FIMS jest efektem pracy Arunkumara
sobem, który w sytuacjach napotykanych społecznych
i Dharmangadana rozpoczętej w połowie lat dziewięć-
oczekiwań i zadań rozwojowych, pozwala na utrzymanie
dziesiątych XX wieku. W początkowej fazie konstru-
optymalnego funkcjonowania i odniesienia sukcesu. Sło-
owania narzędzia, 36 osobom, w tym: 20 kobietom i 16
wem, funkcjonowanie w przyjaźni pozwala ludziom na
mężczyznom postawiono pytanie: „Czego oczekujesz od
swoisty obszerny trening społeczny, a dzięki uzyskanym
bliskiego/najlepszego przyjaciela (best friend), a czego
rezultatom bazującym na procesach uczenia się i rozwi-
od kolegi/znajomego (casual friend/acquaintance). Na
jania kompetencji społecznych (Matczak i Knopp, 2013),
podstawie uzyskanych od badanych osób odpowiedzi
na elastyczność w sytuacjach kryzysowych czy nawet
przygotowano sześć obszarów odzwierciedlających indy-
ekstremalnych.
widualne oczekiwania względem najlepszego przyjacie-
Podsumowując, definiując relację przyjacielską, Arun-
la. Tymi zidentyfikowanymi wymiarami były: zaufanie,
kumar i Dharmangadan (2001) skupiają się na jej czte-
wzajemna pomoc, zrozumienie, przyjemność, spontanicz-
rech ważnych wymiarach. Wymiary te stanowią główne
ność, stabilność, trwałość. Znalezione wymiary przyjaźni
charakterystyki operacjonalizowane narzędziem FIMS.
porównano z wymiarami przyjaźni założonymi w modelu
Pierwszym wymiarem jest akceptacja tej relacji, moż-
teoretycznym (akceptacja, wzajemne wsparcie, intym-
liwość życia i funkcjonowania w relacji przyjacielskiej.
ność, zestrojenie) oraz z 74-itemowym kwestionariuszem
Badacze nazywają ten wymiar również żywotnością, a jej
przyjaźni Davisa (1985) i uzyskano wysoką zgodność
wysoki poziom uzależniają od takich elementów jak sza-
tych obszarów.
cunek. Akceptacja to przyjmowanie drugiego człowieka
Wstępna wersja kwestionariusza FIMS składała się
takim, jakim on jest, bez skłaniania go do zmiany. Sza-
z 60 itemów operacjonalizujących zwłaszcza te 4 aspekty
cunek, zakłada przekonanie, że druga strona dokonuje
przyjaźni, które zakładał model teoretyczny i które okre-
dobrych ocen i kieruje się rozsądkiem. Relacja przyjaciel-
ślono dzięki zarówno wstępnym badaniom Arunkumara
ska powinna wyrażać się postawą zaufania. Badacze nie
jak i wcześniej, przez Davisa. W kwestionariuszu wyko-
precyzują dokładnie, czym jest zaufanie w relacji przy-
rzystano skalę Likerta, w pięciostopniowym formacie od-
jacielskiej jednak z faktu, że zaufanie wspiera pierwszy
powiedzi, punktowanym od zdecydowanie nie zgadzam
wymiar przyjaźni można domniemywać, że jest to rodzaj
się, nie zgadzam się, jestem niezdecydowany, zgadzam
wiedzy lub wiary, że działania, myśli lub własności przy-
się, do zdecydowanie zgadzam się. Wersję pilotażową
jaciela okażą się zgodne z naszym oczekiwaniem czy ży-
kwestionariusza wypełniło 130 osób, 72 kobiet i 58 męż-
czeniem, zgodne z naszym najlepszym interesem.
czyzn, w wieku od 19 do 24 lat.
Drugim wymiarem jest wzajemne wsparcie w relacji
Bazując na wynikach badań pilotażowych i korzysta-
rozumiane jako wzajemna pomoc (dawana i otrzymywa-
jąc z wyników analiz statystycznych, spełniających stan-
na) w sytuacji przeżywanych problemów i kryzysów oraz
dardy psychometryczne, autorzy skonstruowali osta-
osobistych zmartwień. Chodzi tu również o wzajemne
teczną wersję kwestionariusza FIMS. Zaprezentowana
poparcie i rzecznictwo, a także wyrażanie swojej opinii.
w 2001 roku skala przyjaźni składa się z 40 itemów i ope-
Można powiedzieć, że bliski przyjaciel właśnie w tej re-
racjonalizuje cztery wymiary przyjaźni. Każda podskala
lacji daje najwięcej, działa maksymalnie w celu wsparcia
zbudowana jest z 10 pozycji kwestionariusza.
drugiej strony relacji.
Jeśli zwrócimy uwagę na rzetelność, to narzędzie cha-
Trzeci wymiar to intymność w relacji, w sensie dzie-
rakteryzowało się wysoką zgodnością wewnętrzną dla
lenia się osobistymi doświadczeniami i wewnętrznymi
całości kwestionariusza oraz umiarkowanymi, ale ak-
przeżyciami. Na poziomie intymności zakłada się rów-
ceptowalnymi, wartościami zgodności wewnętrznej dla
nież wzajemne zrozumienie jako rozumienie nie tylko
kolejnych podskal. Wartość współczynnika α-Cronbacha
pewnych faktów z życia drugiej osoby, ale bardziej fun-
dla całego kwestionariusza wyniosła .88. Oszacowana
damentalnie jako rozumienie jej najbardziej osobistych
α-Cronbacha dla podskal wyniosła odpowiednio: dla pod-
powodów zachowania.
skali żywotności w relacji (akceptacji relacji przyjaciel-
Czwarty wymiar to harmony, którą najlepiej będzie
skiej) .68, dla podskali wsparcia: .70, dla podskali blisko-
tłumaczyć jako zestrojenie w relacji. Arunkumar i Dhar-
ści: .59 oraz dla podskali zestrojenia: .67.
mangadan (2001) podkreślają, że w przypadku tego
Niestety poza oszacowaniem rzetelności powyższym
ostatniego wymiaru zawiera on przyjemność z obecności
sposobem, który dziś poddawany jest poważnej krytyce
i towarzystwa drugiej osoby, spontaniczność w relacji,
(Aranowska i Rytel, 2013), badacze nie wykonali innych
w wyrażaniu osobistych cech oraz pewną stabilność rela-
analiz, dlatego też powyższą ocenę należy traktować jako
cji. Przyjaciele czują się bardziej wolni i swobodni, kiedy
wstępną i tak też do tego podchodził autor niniejszej pu-
przebywają ze sobą niż kiedy zobligowani są do odgry-
blikacji.
wania narzuconych przez okoliczności lub oczekiwania
Na podstawie artykułu naukowego prezentującego na-
partnera ról. Spontaniczność to niepowstrzymywanie się
rzędzie niewiele można dowiedzieć się o procesie i wyni-
od ekspresji osobistych cech i charakteru.
kach szacowania trafności narzędzia. W artykule rapor-

© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42 29

Tomasz Prusiński
tuje się, że wykazano wysoką trafność treściową, a więc
potwierdzono, że treść pozycji testowych stanowi repre-
zentatywną próbę zachowań, która jest przedmiotem po-
miaru.
Ostateczna wersja kwestionariusza pozwala na obli-
czenie wyniku dla czterech podskal: żywotności w relacji
(akceptacja relacji przyjacielskiej), wzajemnego wspar-
cia, intymności (bliskości w relacji) oraz zestrojenia.
W 2006 roku kwestionariusz FIMS został wykorzysta-
ny przez amerykańskich badaczy, Rybak i McAndrew.
Przeprowadzili oni niewielkie, pod względem wielkości
prób, badania empiryczne mające na celu określenie róż-
nic między Amerykanami a Polakami w jakości i pozio-
mie zaangażowania w relacje przyjacielskie. Badanymi
byli amerykańscy i polscy studenci oraz robotnicy pol-
skich kopalni. Chciano określić również, czy różnice te
będą miały miejsce, jeśli relacje przyjacielskie rozpatry-
wane będą na trzech, odmiennych poziomach zaangażo-
wania. Rozpatrywano zatem trzy rodzaje relacji: przyja-
ciel w Polsce i równoważny mu best friend w Stanach
Zjednoczonych, kolega w Polsce i równoważny mu friend
w Stanach Zjednoczonych oraz znajomy w Polsce i rów-
noważny mu acquaintance w Stanach Zjednoczonych.
Do badań wykorzystano zmodyfikowaną wersję kwe-
stionariusza FIMS. Wersja wykorzystana w omawianych
badaniach polsko-amerykańskich składała się z 22 ite-
mów. Autorzy skrócili kwestionariusz z powodów czysto
pragmatycznych, ponieważ osoby badane miały za zada-
nie wypełnić ten kwestionariusz trzykrotnie. Wysoki wy-
nik na podskalach odzwierciedlał wysoką, subiektywnie
postrzeganą, jakość relacji.
Kwestionariusz charakteryzował się wysoką zgodno-
ścią wewnętrzną. Dla polskiej próby badawczej, warto-
ści współczynników α-Cronbacha dla rozpatrywanych
poszczególnie rodzajów relacji przyjacielskiej wyniosły
odpowiednio: .72 (przyjaciel/best friend), .74 (kolega/
friend), .74 (znajomy/acquaintance). Dla amerykańskiej
próby badawczej, wartości współczynników α-Cronbacha
wyniosły: .81 (przyjaciel/best friend), .82 (kolega/friend),
.81 (znajomy/acquaintance).
Zamieszczone w artykule (McAndrew i Rybak, 2006)
wyniki analiz dokumentują również trafność teoretyczną
skróconej wersji kwestionariusza FIMS. Przedstawione
w artykule wyniki wcześniejszych badań empirycznych
oraz wątki teoretyczne dotyczące jakości i poziomu in-
tensywności różnych rodzajów relacji przyjacielskich, do
których nawiązują McAndrew i Rybak, wskazują na ist-
nienie różnic w intensywności i bliskości w odmiennych
poziomach relacji przyjacielskiej. W omawianych bada-
niach zakładano zatem, że natężenie jakości przyjaźni
będzie wzrastało wraz z rozpatrywaniem przez badanych
ich luźnych związków w postaci znajomości, przez relacje
koleżeńskie aż do relacji najbliższych przyjaźni. Wyniki
przedstawionych przez Rybak i McAndrew badań empi-
rycznych wskazują, że takie zmiany wykryto.
Wyniki skróconej wersji kwestionariusza dały możli-
wość analizowania różnic międzygrupowych. Podobnie
badania, przeprowadzone przy użyciu skróconej wersji
30 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
kwestionariusza FIMS, ujawniły istotne różnice w wy-
nikach między Amerykanami a Polakami. Różnice za-
notowano dla wszystkich trzech typów rozpatrywanych
w badaniach empirycznych relacji. Amerykanie postrze-
gają swoje relacje przyjacielskie jako bardziej intymne,
bliskie i generalnie intensywniejsze niż Polacy. Obli-
czenia poczynione w zakresie oceny trafności narzędzia
świadczą korzystnie o trafności kwestionariusza FIMS
jako narzędzia do pomiaru jakości relacji przyjacielskiej.
Dotychczasowe analizy trafności narzędzia budzą jed-
nak pewien niedosyt. Ani autorzy narzędzia ani wspo-
mniani późniejsi badacze, wykorzystujący skróconą wer-
sję kwestionariusza FIMS, nie uzupełnili oceny trafności
o tak kluczowe analizy jak trafność czynnikowa, inter-
korelacje podskal czy zgodność wyników kwestionariu-
sza FIMS z wynikami innych narzędzi, które mierzą po-
dobny konstrukt. Niestety wyniki analiz przedstawione
w artykule McAndrew i Rybak nie prezentują wyników
z podskal, a jedynie wyniki ogólne. Nie wiemy zatem,
czy podobne wielkości różnic istnieją na poziomie kolejno
zakładanych podskal. Są to również jedyne badania wy-
korzystujące kwestionariusz FIMS i to w dodatku kwe-
stionariusz w wersji skróconej.
PROCES ADAPTACJI KWESTIONARIUSZA W POLSCE
Kwestionariusz FIMS został przetłumaczony z języka
angielskiego na polski przez niezależnego tłumacza nie-
będącego psychologiem. Następnie porównano wersje ję-
zykowe kwestionariusza i ustalono ostateczne brzmienie
pozycji testowych, uwzględniając nie tylko ich popraw-
ność językową, ale także równoważność semantyczną
i funkcjonalną z oryginałem. W efekcie otrzymano pierw-
szą wersję polskiej puli pytań. Ostatecznie polska wersja
kwestionariusza obejmowała 4 wymiary przyjaźni i była
przeznaczona do samodzielnego wypełniania. Kwestio-
nariusz uzupełniono o rozbudowaną metryczkę, zawie-
rającą standardowe dane socjodemograficzne (płeć, wiek,
wykształcenie). W kwestionariuszu umieszczono miejsce
na uwagi dotyczące ewentualnych trudności w wypełnia-
niu kwestionariusza.
Przygotowana w ten sposób wersja narzędzia została
przetestowana na próbie dziewięciu osób w celu dokona-
nia bazowej oceny, czy instrukcja oraz pozycje kwestio-
nariusza są zrozumiałe dla osób badanych. Przebadano
5 kobiet oraz 4 mężczyzn (w wieku 20-26 lat, wykształ-
cenie średnie oraz wyższe). Badani po wypełnieniu kwe-
stionariusza, zapraszani byli na rozmowę z prowadzą-
cym badanie, w której mogli podzielić się odczuciami
towarzyszącymi im w trakcie badania, i w której pytano
ich o to, czy instrukcja i pytania były zrozumiałe oraz czy
któreś z pytań budziło jakieś wątpliwości lub sprawiało
trudności. Badani ocenili kwestionariusz jako zrozumia-
ły, choć również jako wymagający skupienia uwagi.
Po tym etapie weryfikacji, kwestionariusz został prze-
tłumaczony zwrotnie na język angielski. Inny tłumacz
(nie psycholog), który nie znał oryginalnej wersji pozycji
testowych, dokonał retranslacji polskiej wersji na język

oryginału. Wersja oryginalna i tłumaczenie zostały na-
stępnie porównane, a wszelkie niuanse językowe i różni-
ce przedyskutowano, formułując pozycje testowe w pol-
skiej wersji językowej kwestionariusza w sposób bardziej
jednoznaczny. Poprawki, które naniesiono, dotyczyły kil-
ku określeń i tak opracowana wersja skali potraktowana
została jako wersja pilotażowa.
Zaznaczyć należy, że przystępując do adaptacji kwe-
stionariusza i formułując pozycje testowe w polskiej wer-
sji językowej brano pod uwagę zagadnienie różnic kon-
tekstów kulturowych – kultury oryginalnej – indyjskiej,
w której narzędzie zostało stworzone i kultury, w której
miało być adaptowane (konstruowane) i miało spełniać
określone zadania. Dyskutowano zatem obecność w kwe-
stionariuszu aspektów emikalnych kultury indyjskiej
i starano się poprawiać pozycje testowe doprowadzając
do eliminacji wariancji zależnej od kultury indyjskiej.
Podobnie jak we wcześniejszych badaniach tym na-
rzędziem założono, że kwestionariusz może nadawać się
generalnie do określenia jakości różnych relacji inter-
personalnych osoby badanej. W przypadku badań pilota-
żowych walidujących oryginał narzędzia, osoba badana
wypełniając kwestionariusz rozważała jedną, konkretną,
relację przyjacielską. W badaniach Rybak i McAndrew
(2006), z uwagi na cel prowadzonych przez nich badań,
kwestionariusz przygotowano w kilku wersjach, które
wyznaczały odmienne sytuacje badawcze. Instrukcja
kwestionariusza została tak sformułowana, aby rozwa-
żyć kolejno relację z bliskim przyjacielem, kolegą i znajo-
mym. Badanie Rybak i McAndrew polegało na trzykrot-
nym wypełnieniu kwestionariusza.
Polska wersja kwestionariusza również została przy-
gotowana w kilku, dokładnie, czterech wersjach, aby
u osób biorących udział w badaniu i odpowiadających na
pozycje skali można było dokonać pomiarów różnych re-
lacji interpersonalnych: bliskiej przyjaźni i znajomości.
Różnice w wersjach dotyczą wyłącznie instrukcji umiesz-
czonej w narzędziu.
W pierwszej formie (kwestionariusz FIMS/PM) osoba
badana proszona zostaje o pomyślenie o osobie, która
jest jej najlepszym przyjacielem mężczyzną i o określe-
nie poziomu swojej zgody na stwierdzenia kwestionariu-
sza, zakładając, że odnoszą się one właśnie do tej osoby
i do relacji z nią. W drugiej formie (kwestionariusz FIMS/
PK) zakłada się rozważanie przez osobę badaną bliskiej
relacji przyjacielskiej z kobietą. Trzecia wersja (kwestio-
nariusz FIMS/ACQM) dotyczy relacji z dalekim znajo-
mym mężczyzną. Czwarta wersja (kwestionariusz FIMS/
ACQK) odnosi się do relacji z daleką znajomą kobietą.
BADANIA PILOTAŻOWE
– PROCEDURA I OSOBY BADANE
Pierwsze badanie pilotażowe, mające na celu walidację
psychometryczną skali przyjaźni zwłaszcza w wymiarze
trafności teoretycznej, przeprowadzone zostało na prze-
łomie 2015 i 2016 roku na próbie 180 osób (126 kobiet
i 54 mężczyzn). Próbę walidacyjną stanowiły osoby mię-
© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych ...
dzy 19 a 30 rokiem życia (Mwiek=22.89, SDwiek=2.48). Pró-
bę dobierano w taki sposób, aby badani reprezentowali
większość województw Polski. W polskim badaniu pilota-
żowym dokonano pomiaru jakości relacji interpersonal-
nych kwestionariuszem FIMS we wspomnianych czte-
rech wersjach narzędzia (FIMS/PM, FIMS/PK, FIMS/
ACQM, FIMS/ACQK). Wszyscy respondenci wypełniali
kwestionariusze w wersji papierowej. Kwestionariusz
okazał się zrozumiały dla respondentów, a jego wypeł-
nienie nie nastręczało zasadniczych trudności.
Drugie badanie pilotażowe, dodatkowe badanie, prze-
prowadzone zostało w 2016 i 2017 roku. Zebrano w su-
mie próbę 431 osób (189 kobiet i 242 mężczyzn). Próbę
walidacyjną stanowiły osoby między 19 a 41 rokiem ży-
cia (Mwiek=24.42, SDwiek=4.50). W tym badaniu pilotażo-
wym pomiaru jakości relacji interpersonalnych z powo-
dów ograniczeń czasowych dokonano kwestionariuszem
FIMS w dwóch wersjach narzędzia (FIMS/PM, FIMS/PK).
Wszyscy respondenci wypełniali kwestionariusze w wersji
papierowej. Podobnie jak w pierwszym badaniu, kwestio-
nariusz okazał się zrozumiały dla respondentów, a jego
wypełnienie nie powodowało zasadniczych problemów.
TRAFNOŚĆ POLSKIEJ ADAPTACJI
KWESTIONARIUSZA FIMS
KONFIRMACYJNA ANALIZA CZYNNIKOWA
W celu oszacowania trafności polskiej adaptacji narzę-
dzia w polskiej populacji młodych dorosłych na zgro-
madzonych danych z pierwszego badania pilotażowego
przeprowadzono analizę czynnikową.
Opierając się na istniejącym modelu teoretycznym
i postulowanych przez autorów kwestionariusza czte-
rech wymiarach przyjaźni: akceptacji, wsparcia, intym-
ności i zestrojenia, skonstruowano pełen model powią-
zań między zmiennymi latentnymi, reprezentującymi
konstrukty przyjaźni, a zmiennymi obserwowalnymi,
który zweryfikowano za pomocą konfirmacyjnej analizy
czynnikowej (CFA) metodą największej wiarygodności.
Zastosowana analiza czynnikowa konfirmacyjna miała
na celu sprawdzenie, czy ustalone teoretycznie wymiary
rzeczywiście tworzą podskale zbudowane ze wskaźników
cząstkowych oraz na ile struktura czynnikowa uzyskana
dla próby polskiej jest porównywalna ze strukturą orygi-
nału, co byłoby dowodem na trafność czynnikową rodzi-
mej adaptacji kwestionariusza FIMS.
Analizy przeprowadzono oddzielnie na wynikach uzy-
skanych ze wszystkich czterech wersji kwestionariusza,
ponieważ każda z nich dotyczyła rozpatrywania przez
badanych innej relacji interpersonalnej (bliskiego przy-
jaciela mężczyzny, bliskiej przyjaciółki kobiety, dalekie-
go znajomego mężczyzny, dalekiej znajomej kobiety).
Model strukturalny, ze zmiennymi latentnymi i ich mo-
delem pomiarowym, miał identyczną postać dla każdego
rodzaju mierzonej relacji interpersonalnej. Na Rycinie 1
zilustrowano graficznie układ relacji dla wprowadzonych
zmiennych latentnych i odpowiadających im zmiennych
obserwowalnych.
31
Tomasz Prusiński

Ryc. 1. Konfirmacyjna analiza czynnikowa (CFA) model czterech zmiennych latentnych: akceptacja, wsparcie, intymność, zestrojenie
i ich model pomiarowy. Zmienne obserwowalne (wskaźniki cząstkowe) operacjonalizujące zmienne latentne oznaczone są skrótami
kolejnych pozycji kwestionariusza FIMS pochodzącymi z wersji narzędzia mierzącego jakość relacji z bliskim przyjacielem mężczyzną
(FIMS/PM). Konstrukt intymność oznaczony został na rysunku jako bliskość

Spośród wielu miar dopasowania modelu wybra-
no cztery z nich: wartość statystyki testu dopasowania
modelu (CMIN/DF), pierwiastka średniokwadratowego
błędu aproksymacji (RMSEA), wskaźnika względnego
dopasowania (CFI) i znormalizowanego wskaźnika do-
pasowania (NFI). Miary oceniające jakość modelu dla
kolejnych, czterech wersji narzędzia przedstawione zo-
stały w Tabeli 1.
Miary służące do oceny dopasowania modelu do da-
nych dają zróżnicowaną ocenę. W zależności od przyjmo-
wanych założeń co do ważności wskaźników uzyskanych
z CFA (Aranowska, 2005; Konarski, 2018; Szymańska,
2016), na bazie których decyduje się o dopasowaniu mo-
delu, efekty CFA mogą być granicznie akceptowalne lub
model należy odrzucić.
Wprawdzie otrzymane wartości ilorazu statystyki
chi2 i liczby stopni swobody nie przekraczają wartości
2.5, świadcząc o dobrym dopasowaniu modelu, to jednak
wartości wskaźnika względnego dopasowania i znorma-
lizowanego wskaźnika dopasowania są zdecydowanie za

Tabela 1
Ocena jakości modelu – statystyka rozbieżności względem próby, statystyka rozbieżności względem populacji,
indeksy dopasowania

kwestionariusz
CMIN df p CMIN/df RMSEA RMSEA LO RMSEA HI CFI NFI
FIMS
FIMS/PM 1620.40 736 <.001 2.20 .082 .077 .087 .604 .463
FIMS/PK 1524.10 736 <.001 2.07 .077 .072 .083 .737 .596
FIMS/ACQM 1541.79 736 <.001 2.09 .078 .073 .084 .684 .542
FIMS/ACQK 1588.35 736 <.001 2.16 .080 .075 .086 .697 .563
Adnotacja: FIMS/PM – kwestionariusz w wersji badającej relację z najlepszym przyjacielem mężczyzną, FIMS/PK – kwestio-
nariusz w wersji badającej relację z najlepszą przyjaciółką kobietą, FIMS/ACQM – kwestionariusz w wersji badającej relację
z dalekim znajomym mężczyzną, FIMS/ACQK – kwestionariusz w wersji badającej relację z daleką znajomą kobietą, CMIN –
statystyka chi2 dopasowania modelu, df – liczba stopni swobody, CMIN/df – iloraz statystyki chi2 i liczby stopni swobody, RMSEA
– pierwiastek ze średniego kwadratu błędu aproksymacji, RMSEA LO – dolna granica pierwiastka ze średniego kwadratu błędu
aproksymacji, RMSEA HI – górna granica pierwiastka ze średniego kwadratu błędu aproksymacji, CFI – wskaźnik względnego
dopasowania, NFI – znormalizowany wskaźnik dopasowania.

32 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42


niskie. Wartości RMSEA to wartości progowe świadczą-
ce o granicznie zadowalającym dopasowaniu i można je
uznać za wartości akceptowalne. Biorąc pod uwagę prze-
dział ufności RMSEA, dla prawdopodobieństwa 90%, za-
wiera wartości okołoprogowe.
Na podstawie prezentowanych w Tabeli 1 wskaźni-
ków konfirmacyjnej analizy czynnikowej, przeprowa-
dzonej na wynikach z czterech wersji kwestionariusza,
stwierdzić należy, że proces walidacji psychometrycznej
powinien być kontynuowany. Na podstawie tego modelu
przygotowano kilka publikacji dotyczących jakości rela-
cji przyjacielskich (Prusiński, 2017), w których zamiesz-
czono dodatkowe dowody na trafność narzędzia.
EKSPLORACYJNA ANALIZA CZYNNIKOWA
Po przedyskutowaniu wyników CFA zdecydowano się na
rewizję modelu dla populacji polskiej. Przeprowadzenie
dodatkowego, drugiego badania pilotażowego pozwoliło
zgromadzić większą ilość wyników. Celem oszacowania
struktury przyjaźni zastosowano eksploracyjną analizę
czynnikową (EFA).
Postanowiono sprawdzić i przygotować takie rozwiąza-
nie, które w zasadniczym stopniu będzie objaśniało anali-
zowane zjawisko. Taka strategia jest możliwa, ponieważ
jak podkreśla Szymańska (2016), przeprowadzenie eks-
ploracyjnej analizy czynnikowej pozwoli odpowiedzieć na
pytanie, czy może istnieją w populacji, na którą adapto-
wane jest narzędzie, zmienne, które do tej pory nie zosta-
ły przewidziane na poziomie teoretycznym, a które jed-
nak stanowią ważny czynnik analizowanego zjawiska.
Za Jonkiszem (1998) podkreślić należy, że żaden model
nawet bardzo dobrze dopasowany nie jest jedynym mo-
delem dystrybuującym zjawisko. A w procesie adaptacji
kulturowej rzeczą znaczącą i wartościową jest konstru-
owanie alternatywnych modeli. Celem przeprowadzenia
EFA było również sprawdzenie, czy istnieje struktura
czynnikowa, która zjawisko jakości relacji przyjacielskiej
tłumaczyłaby w sposób bardziej oszczędny, tzn. mniej
złożony. Zakładano, że po uzyskaniu wyników EFA moż-
liwe będzie skrócenie poszczególnych skal przez wybór
najlepszych pozycji.
Zastosowano analizę czynnikową metodą osi głów-
nych (PAF) z rotacją Oblimin. Rozwiązań poszukiwano
przy założeniu niskiej i wysokiej skośności czynników,
czyli przy wartości parametru delta równiej od 0 do .4.
Poniżej zdecydowano się przedstawić dwa najlepsze roz-
wiązania. Pominięto rozwiązania, w których korelacje
pytań z wymiarami w macierzy strukturalnej były ma-
łymi i przeciętnymi wartościami, a zatem nie dającymi
możliwości zaakceptowania uzyskanego rozwiązania.
O przyjęciu rozwiązań zadecydowało również kryterium
interpretowalności uzyskanej struktury czynnikowej.
Otrzymane wartości współczynnika adekwatności
próby KMO były równe odpowiednio: dla kwestionariu-
sza mierzącego jakość relacji przyjacielskiej z mężczyzną
(FIMS/PM) – .904, dla kwestionariusza mierzącego jakość
relacji przyjacielskiej z kobietą (FIMS/PK) – .940. W przy-
© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych ...
padku kwestionariusza mierzącego przyjaźń z mężczyzną
uzyskane rozwiązanie wyjaśnia 41% całkowitej warian-
cji wyników, w przypadku kwestionariusza mierzącego
przyjaźń z kobietą – 45,5% całkowitej wariancji wyników.
W poszukiwaniu struktury czynnikowej zdecydowano się
na zastosowanie restrykcyjnego kryterium wartości ła-
dunków czynnikowych. Uwzględniano ładunki czynniko-
we z wartościami powyżej .4. W Tabeli 2 przedstawiono
współrzędne pozycji na czynnikach ukośnych dla przy-
jaźni z mężczyzną, natomiast w Tabeli 3 przedstawiono
współrzędne pozycji na czynnikach ukośnych dla przy-
jaźni z kobietą.
Macierz czynnikowa uzyskana przy założeniu sko-
śności czynników wykazała umiarkowane rozdrobnienie
czynników. Ich udział w wyjaśnianiu zmienności kon-
struktu posiada niewielkie i zbliżone do siebie wagi. Po
rotacji, zarówno w przypadku przyjaźni z kobietą, jak
i z mężczyzną, odtwarza się 8 czynników wskazujących na
znaczeniowo odmienne komponenty jakości tych relacji
przyjacielskich. Ładunki czynnikowe poszczególnych po-
zycji kwestionariusza, budujące interpretowalną struktu-
rę czynników, osiągają wartości wysokie i umiarkowane.
Dla niektórych pozycji czynników ładunki czynnikowe
rozkładają się równomiernie po kilku czynnikach, nie wy-
sycając silnie jednego. Takie równomierne rozłożenie się
ładunków czynnikowych danej pozycji po kilku czynni-
kach stanowiło zazwyczaj podstawę do usunięcia pozycji
z czynnika.
Końcowa liczba czynników jest mniejsza od tej, którą
wyznaczyła analiza czynnikowa, ponieważ do podjęcia
ostatecznej decyzji dotyczącej liczby czynników uwzględ-
niono również wartości rzetelności podskal kwestiona-
riusza FIMS i kryterium merytorycznej interpretowal-
ności czynników.
Pierwszą konkluzją jest niewielka odmienność znacze-
niowa i zasadnicza odmienność kolejności odtworzonych
wymiarów jakości relacji przyjacielskiej w przypadku
obu wersji kwestionariusza w porównaniu do oryginalnej
wersji narzędzia.
Analiza czynnikowa wskazała, że najlepiej dopasowa-
nym do danych empirycznych będzie rozwiązanie 4 kom-
ponentowe jakości relacji przyjacielskiej z mężczyzną. Do
czterech czynników weszło 17 z 40 pytań kwestionariu-
sza FIMS. I tak, jako odrębne dające się interpretować
czynniki, ujawniły się: wsparcie dawane, zestrojenie,
zwierzanie, żywotność.
Wsparcie dawane rozumiane jest jako pomoc w ży-
ciu i funkcjonowaniu przyjaciela, ale nie jest to pomoc
wzajemna, a dawana. Jest to pomoc w potrzebie i ciągła
troska o dobro drugiej strony relacji oraz o jakość życia
i funkcjonowania przyjaciela, rzecznictwo we wszelkich
sytuacjach i oddanie. To wsparcie należy traktować jako
zasób do radzenia sobie z bieżącymi napięciami i wyma-
ganiami. Istotnym elementem jest tu uważność na po-
ziom emocjonalny relacji, na sygnały, które harmonizują
ze wspierającym zachowaniem.
Komponentę zestrojenia w relacji z przyjacielem roz-
poznać należy jako odczuwanie spontaniczności w re-
33
Tomasz Prusiński

Tabela 2
Wartości ładunków czynnikowych pozycji kwestionariusza w wersji mierzącej jakość relacji przyjacielskiej
z mężczyzną (n=427)

Czynnik
Pozycja
1 2 3 4 5 6 7 8
PM7 .759 .443
PM38 .689 .533
PM16 .668 .425 .401
PM12 .645 .489 .403 .404
PM8 .639
PM6 .612
PM40 .580 .501
PM2 .578 .486
PM18 .531
PM34 .524 .473 .403 .414
PM36 .511
PM15 .476
PM35 .695
PM29 .675
PM27 .648
PM10 .609 .482
PM26 .605
PM21 .483 .595
PM24 .576
PM1 .418 .495 .483
PM22
PM25 .423 .457
PM31 .418 .455 .409
PM20 .408 .416
PM4
PM14 .714
PM3 .469 .663
PM39 .560
PM33
PM9 .592
PM13 .522
PM5 .472
PM17 .459
PM28
PM37
PM23
PM19 .584 .408 .640
PM11 .410 .461 .586
PM30 .467 .408 .542
PM32 .442

34 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42

 Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych ...

Tabela 3
Wartości ładunków czynnikowych pozycji kwestionariusza w wersji mierzącej jakość relacji przyjacielskiej z kobietą (n=424)

Czynnik
Pozycja
1 2 3 4 5 6 7 8
PK19 .739 .648 .490 .494
PK11 .658 .582 .410 .476
PK30 .606 .571 .560
PK34 .572 .400 .456 .506 .537
PK12 .566 .488 .555 .447 .479
PK27 .691
PK29 .690
PK24 .677 .403 .400
PK35 .670 .423
PK21 .633 .483 .451 .522
PK10 .611 .497
PK22 .579
PM40 .535 .571 .566
PK26 .544 .530
PK31 .482 .420
PK25 .456
PK13 .600
PK19 .498 .480
PK9 .449
PK37
PK33
PK8 .745
PK16 .404 .732 .479
PK7 .445 .714 .466
PK18 .700
PK6 .404 .673 .626
PK32 .431
PK3 .749
PK14 .613
PK4 .468 .443
PK20 .417
PK23
PK38 .513 .541 .560 .720
PK2 .413 .417 .702
PK1 .421 .421 .512 .694
PK15 .424 .449 .673
PK36 .404 .412 .427
PK5 .643
PK17 .439 .413 .460
PK28

© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42 35

Tomasz Prusiński
lacji, uczucie swobody i nieskrępowania, brak poczucia
obarczających oczekiwań. To swoista płynność, gładkość
relacji, która wywołuje poczucie przyjemności z bycia
w tej relacji, akceptacji wobec takiego partnera relacji
oraz szacunku, rozumianego jako dobra i odpowiednia
ocena partnera relacji.
Trzeci czynnik stanowi zwierzanie. Możliwość in-
tymnych zwierzeń, powierzania najskrytszych tajemnic
i sekretów jest ważnym elementem relacji z przyjacie-
lem mężczyzną. Zwierzanie jest traktowane jako specy-
ficzny wymiar intymności (Adelman, Parks i Albrecht,
2000). Ma to miejsce wtedy, kiedy w wysoko ocenianej
pod względem jakości relacji przyjacielskiej pojawia się
możliwość dzielenia głębokich doświadczeń, powierzania
pewnych faktów z życia, chociaż nie zawsze idzie za tym
umiejętność i co istotne potrzeba ich rozumienia.
W literaturze (Adelman, Parks i Albrecht, 2000) pod-
kreśla się, że komponenta zwierzania pozwala na od-
czuwanie i rozwijanie przywiązania do osoby, której się
zwierzamy. Wymiar ten też traktowany jest jako wskaź-
nik „głębokości” rozwoju relacji. Im w większym stopniu
partnerzy relacji pozwalają sobie na wzajemne odsłonię-
cie, tym bardziej zwiększa się przywiązanie i bliskość.
Wraz z rozwojem relacji jej uczestnicy ujawniają coraz
więcej szczegółów z życia, osobistych informacji i pew-
niej oraz otwarciej formułują oczekiwania, krytykę oraz
wyrażają pozytywne i negatywne uczucia. Jak podkreśla
Adelman ze współpracownikami (2000) zwierzanie się
i intymność pozostają w zasadniczym związku ze wspar-
ciem w relacji. Wraz z rozwojem przyjaźni zwiększają
się bowiem możliwości zapewnienia bardziej intymnych
form wsparcia społecznego, które z racji swojej niepo-
wtarzalności, wynikającej z umiejętności trafnego dopa-
sowania formy i treści, są bardziej cenione.
Czwarty wymiar przyjaźni z mężczyzną określa ży-
wotność relacji. Rozumie się przez nią zdolność do życia,
funkcjonowania w relacji z drugą osobą wynikającą z ak-
ceptacji człowieka, takim jakim on jest oraz z aprobaty
jego zachowania i myślenia.
W strukturze przyjaźni z kobietą odnaleziono również
4 czynniki. Interpretuje się je jako: wsparcie otrzymywa-
ne, przyjemność, wsparcie dawane, zwierzanie. Otrzy-
mana w wyniku analiz struktura czynnikowa przyjaźni
z kobietą zawiera 13 z 40 pozycji kwestionariusza FIMS.
Pierwszy czynnik to wsparcie otrzymywane, rozumia-
ne podobnie jak w przypadku mężczyzn. Wsparcie i po-
moc w życiu i funkcjonowaniu, pomoc w potrzebie i ciągła
troska o dobro drugiej strony relacji, poziom jej życia. To
wsparcie to również rzecznictwo we wszelkich sytuacjach
związanych z bieżącymi napięciami i wymaganiami. Je-
śli chodzi o różnice w tym komponencie, porównując go
do podobnego wysycającego przyjaźń z mężczyzną, tu
wsparcie łączy się z poczuciem szacunku wobec przyja-
ciółki, rozumianym jako dobra ocena tej osoby. Jednak
jest również różnica zasadnicza, w przypadku przyjaźni
z kobietą jest to wsparcie rozumiane jako pomoc otrzy-
mywana od przyjaciółki.
36 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
Drugi czynnik to przyjemność w relacji interpretowa-
na jako pozytywne uczucia wywołane relacją z tą osobą
i atrakcyjnością tej relacji. Ta przyjemność indukowana
jest również przez głębokie zrozumienie i akceptację tej
osoby, jej układu cech i wynikającego z tego zachowania.
Trzeci czynnik stanowi drugi wymiar wsparcia, wspar-
cie dawane. Dwie najsilniej ładujące pozycje do tego wy-
miaru wskazują na potrzebę wsparcia i uważnej pomocy
w życiu i funkcjonowaniu przyjaciółki. Jest to pomoc da-
wana. Ta pomoc, podobnie jak w pierwszym czynniku, to
rzecznictwo we wszelkich sytuacjach, popieranie i prowa-
dzenie spraw przyjaciółki. Realizowanie tej komponenty
przyjaźni daje poczucie pewnej stabilności w relacji. Zwró-
cić należy uwagę, że w przypadku relacji przyjacielskiej
z kobietą dwa czynniki wprowadzają równość w zakresie
dawania i otrzymywania wsparcia.
Podobnie jak w przypadku przyjaźni z mężczyzną,
ostatni czynnik daje się interpretować jako zwierzanie.
Co istotne, tu również, w ślad za umiejętnością odsłania-
nia i dzielenia się głębokimi doświadczeniami, pojawia
się umiejętność trafnego dopasowania do funkcjonowania
w relacji, wynikająca z dobrego poznania przyjaciółki.
INTERKORELACJE PODSKAL
Ważnych informacji o trafności kwestionariusza FIMS do-
starczyło sprawdzenie korelacji między jego podskalami.
Ze względu na założenia teoretyczne modelu (Arunkumar
i Dharmangadan, 2001), że przyjaźń stanowi konstrukt
powiązanych ze sobą wymiarów, oczekiwano, że podska-
le odnoszące się do pomiaru różnych aspektów przyjaź-
ni będą ze sobą dodatnio powiązane. W Tabeli 4 podano
współczynniki rho Spearmana między podskalami FIMS
PM uzyskane dla młodych dorosłych a w Tabeli 5 – mię-
dzy podskalami FIMS PK.
Tabela 4
Korelacje między podskalami FIMS PM u młodych dorosłych
(n=428)
Podskale P WD ZW
WD .311* .325* .065
ZS .208* .376*
ZW .060
Adnotacja: WD – Wsparcie dawane, ZS – Zestrojenie,
ZW – Zwierzanie, Ż – Żywotność
* współczynniki korelacji istotne co najmniej na poziomie .05
Analiza współczynników korelacji zawartych w Tabeli 4
pokazuje, że w przypadku przyjaźni z mężczyzną, Wsparcie
dawane najwyżej koreluje z Zestrojeniem i Zwierzaniem,
zaś w ogóle nie koreluje z Żywotnością. Podskala Zestro-
jenie najwyżej koreluje z Żywotnością. Taki układ współ-
czynników korelacji sugeruje umiarkowane powiązanie
konstruktów mierzonych przez podskale WD i ZS oraz WD
i ZW.

Podskala WD przeznaczona jest do pomiaru wspiera-
nia dawanego przyjacielowi, natomiast podskala ZS do
pomiaru zestrojenia w relacji, czyli odczuwania sponta-
niczności w relacji, bycia sobą w relacji, odczuwania swo-
body i nieskrępowania.
Podskala WD koreluje również z podskalą ZW, prze-
znaczoną do pomiaru obecności powierzania najskryt-
szych tajemnic, odsłaniania się w relacji. Widać tu
pewną sensowną i popartą wcześniejszymi ustaleniami
z badań empirycznych zależność (Adelman, Parks i Al-
brecht, 2000). Im więcej swobody w relacji i im bardziej
relacja ta daje możliwość dzielenia wspólnie głębokich
doświadczeń, powierzania pewnych faktów z życia, tym
z większym wsparciem dawanym mamy do czynienia.
Podobnie konstrukt mierzony przez podskalę Ż, służą-
cą do pomiaru chęci do bycia i funkcjonowania w relacji
z drugą osobą, jest silnie związany z konstruktem mie-
rzonym przez podskalę ZS. W rozpatrywanym modelu
przyjaźni (Arunkumar i Dharmangadan, 2001; Davis,
1985) oraz wcześniejszych badaniach również podkre-
ślano, że im więcej swoistej płynności, gładkości relacji,
co wywołuje również poczucie przyjemności z bycia w tej
relacji, tym wyższy poziom akceptacji takiej przyjaźni.
Analiza współczynników korelacji zawartych w Tabeli 5
pokazuje, że w przypadku przyjaźni z kobietą, Wsparcie
otrzymywane najwyżej koreluje z Wsparciem dawanym
i Zwierzaniem. Taki układ współczynników korelacji su-
geruje powiązanie konstruktów mierzonych przez pod-
skale WO i WD, WO i ZW oraz WD i ZW.
Tabela 5
Korelacje między podskalami FIMS PK u młodych dorosłych
(n=425)
Podskale P WD ZW
WO .280* .404* .434*
P .084 .293*
WD .352*
Adnotacja: WO – Wsparcie otrzymywane, P – Przyjemność,
WD – Wsparcie dawane, ZW – Zwierzanie
* współczynniki korelacji istotne co najmniej na poziomie .05
Podskala WO mierzy wsparcie otrzymywane w rela-
cji z przyjaciółką, zaś podskala WD – wsparcie dawane
w relacji. W obu przypadkach chodzi o pomoc, rzecznic-
two i troskę. Co zatem ważne, wraz ze wzrostem pomocy
otrzymanej, rośnie również pomoc okazywana w relacji,
co jest sensownym układem w bliskiej relacji przyjaciel-
skiej. Reisman (1981) podkreślał w swoich badaniach, że
bliskie przyjaźnie zazwyczaj opierają się na podzielanym
odczuciu, że uczestnicy relacji są pod wieloma względami
równi. Prezentowane współczynniki wskazują, że rów-
ność ta dotyczy także kwestii pomocy i wsparcia.
Istotna korelacja dotyczy również konstruktów mierzo-
nych przez podskale WO i ZW oraz WD i ZW. Im wyższy
poziom zwierzania, zatem partner relacji ujawnia coraz
więcej szczegółów ze swojego życia, osobistych informacji,
© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych ...
tym wyższy poziom wsparcia zarówno dawanego, o czym
pisano już wcześniej, ale również tym więcej wsparcia
otrzymywanego. Zwierzanie się i intymność pozostają
w zasadniczym związku ze wsparciem w relacji (Rydlew-
ska, 2017). Wraz z rozwojem przyjaźni zwiększają się bo-
wiem możliwości zapewnienia bardziej intymnych form
wsparcia społecznego, które z racji swojej niepowtarzal-
ności wynikającej z umiejętności trafnego dopasowania
formy i treści jest bardziej atrakcyjne.
Wysokość otrzymanych współczynników uprawnia do
formułowania oczekiwań na temat współwystępowania
wymiarów przyjaźni. Pozwala również wnioskować o ich
umiarkowanej współzależności. Wartości korelacji nie są
jednak bardzo wysokie, co pozwala wnioskować, że wy-
różnione podskale faktycznie mierzą odrębne wymiary
przyjaźni. Większość otrzymanych korelacji potwierdza
trafność podskal FIMS.
Podsumowując, informacje o trafności narzędzia FIMS
dostarczyła analiza czynnikowa, mająca formę eksplora-
cyjnej, a więc procedury indukcyjnej. Analiza czynnikowa
miała za zadanie sprawdzić na poziomie oceny trafności,
czy faktycznie odtwarza się struktura zależnych kompo-
nentów w przyjaźni z mężczyzną i w przyjaźni z kobietą.
Taką strukturę wymiarów przyjaźni otrzymano.
Najlepsze efekty przyniosły rozwiązania analizy czyn-
nikowej z pozostawionymi 4 czynnikami zarówno dla
przyjaźni z mężczyzną jak i przyjaźni z kobietą. Pozwoli-
ły one na stworzenie 4 podskal składających się z pozycji
charakteryzujących się trafnością treściową, o ładunkach
na ogół oscylujących wokół wartości .7 do .6. To wysokie
wartości ładunków wskazują na silne nasycenie pozycji
podskali danym czynnikiem.
Ważną implikacją z tych badań wydaje się zredukowa-
nie pod względem ilości pytań w podskalach w stosunku
do oryginalnej struktury czynnikowej obu wersji kwestio-
nariusza FIMS. Taki cel postawiono na początku prac, po
przeprowadzonej konfirmacyjnej analizie czynnikowej.
Zgodnie z zasadą „brzytwy Ockhama”, chciano sprawdzić,
czy model może być bardziej oszczędny i mniej złożony.
Rezultaty analiz czynnikowych pozwoliły na wyodręb-
nienie czterech podskal mierzących różne aspekty przy-
jaźni z mężczyzną (wsparcie dawane, zestrojenie, zwie-
rzanie, żywotność) i czterech podskal mierzących różne
aspekty przyjaźni z kobietą (wsparcie otrzymywane,
przyjemność, wsparcie dawane, zwierzanie).
Rezultaty powyższych analiz pozwalają wyciągnąć
wniosek, że narzędzie charakteryzuje się dobrymi war-
tościami trafności. Nie oznacza to, że w tym polu zrobio-
no wszystko, co można byłoby wykonać. Proces walidacji
psychometrycznej, zwłaszcza w zakresie powyżej oma-
wianej trafności narzędzia powinien być kontynuowany.
RZETELNOŚĆ POLSKIEJ WERSJI
KWESTIONARIUSZA FIMS
Dla pozycji obu wersji kwestionariuszy budujących omó-
wione wyżej wymiary przyjaźni obliczono moc dyskrymi-
nacyjną.
37
Tomasz Prusiński

Wskaźniki mocy dyskryminacyjnej poszczególnych nie, jak dokładnie wyniki obserwowane pozwalają ba-
pozycji dla podskal przyjaźni z mężczyzną (WD, ZS, ZW, daczowi na generalizacje dotyczące zachowania osoby
Ż) przyjmowały wartości od .337 do .604, natomiast dla w określonej klasie sytuacji, a w tym przypadku jest to
pozycji podskal przyjaźni z kobietą – od .321 do .560. przyjaźń. Z uwagi na coraz większą popularność współ-
Choć w literaturze podaje się bardziej i mniej restryk- czynnika generalizowalności w Tabeli 7 podano wartości
cyjne kryteria dla wartości jakości poszczególnych pozy- ϱ2, zaznaczając jednocześnie, że ϱ2 zawsze jest niższe od
cji testowych, Aranowska (2005) podaje wartość .3 do .4 α-Cronbacha. Umożliwi to na szerszym poziomie porów-
jako dolną granicę akceptowalności, Hornowska (2006) nanie rzetelności podskal tego narzędzia z wartościami
wskazuje, że dobre pozycje testowe charakteryzują się innych podskal w innych narzędziach.
mocami dyskryminacyjnymi powyżej .2, to w tym przy-
padku wszystkie pozycje spełniały oba wspomniane Tabela 6
kryteria. Ponadto, wartość α-Cronbacha tylko w trzech Współczynniki rzetelności (α-Cronbacha) dla podskal
przypadkach nieznacznie wzrastała po usunięciu pozycji i wyniku ogólnego FIMS PM i FIMS PK
z danej podskali. Dotyczyło to pozycji: PM39, PK32,
PK20. Wersja Podskale
rtt
Podskale, zarówno w kwestionariuszu mierzącym kwestionariusza i wynik ogólny
przyjaźń z mężczyzną, jak i w kwestionariuszu mierzą- WD .660
cym przyjaźń z kobietą charakteryzują się zadowalającą
ZS .780
rzetelnością, którą szacowano za pomocą współczynnika FIMS PM
zgodności wewnętrznej α-Cronbacha. Współczynnik rze- ZW .697
telności podano w Tabeli 6. Ż .580
Wysokość wyniku ogólnego FIMS PM i FIMS PK jest Wynik ogólny .739
umiarkowanie wysoka. Rzetelność poszczególnych pod-
WO .741
skal jest niższa, oscyluje wokół wartości .679 dla FIMS
PM i .626 dla FIMS PK. P .503
FIMS PK
Dane zgromadzone z badań empirycznych umożliwiły WD .638
również analizę rzetelności obu wersji kwestionariusza Z .621
za pomocą współczynnika korelacji wewnątrzklasowej ϱ2.
Wynik ogólny .782
Analizy rzetelności dokonane tą statystyką nie są
znane szerzej polskim psychologom, choć przyznać na- Adnotacja: FIMS PM – kwestionariusz w wersji mierzącej ja-
kość relacji z przyjacielem mężczyzną. FIMS PK – kwestiona-
leży, że od niedawna, w kontekście dotyczącym pełnego riusz w wersji mierzącej jakość relacji z przyjaciółką kobietą.
procesu walidacji psychometrycznej narzędzia, coraz WD – Wsparcie dawane, ZS – Zestrojenie, ZW – Zwierzanie,
częściej, w literaturze psychometrycznej, pojawiają się Ż – Żywotność, WO – Wsparcie otrzymywane, P – Przyjem-
wątki podkreślające zasadność ich prowadzenia (Ara- ność, rtt – współczynnik rzetelności
nowska, 2005).
W przypadku informacji o rzetelności narzędzia istot- Uzyskane wyniki dla podskal wskazują na dostatecz-
na jest nie tylko odpowiedź na pytanie, jak dokładnie ną rzetelność podskal, wartości wskazują na umiarkowa-
wyniki obserwowane odzwierciedlają odpowiadające ną i graniczną spójność wewnętrzną komponentów przy-
im wyniki prawdziwe, ale również ważne jest ustale- jaźni z mężczyzną i przyjaźni z kobietą.

Tabela 7
Współczynniki generalizowalności wyników (ϱ2) dla podskal FIMS PM i FIMS PK

Podskale ϱ2 dolna* granica ϱ2 górna* granica ϱ2

WD .280 .236 .327
ZS .414 .369 .462
FIMS PM
ZW .434 .376 .491
Ż .256 .207 .309
WO .364 .319 .413
P .336 .249 .418
FIMSPK
WD .370 .310 .431
Z .353 .293 .414
Adnotacja: FIMS PM – kwestionariusz w wersji mierzącej jakość relacji z przyjacielem mężczyzną. FIMS PK – kwestionariusz
w wersji mierzącej jakość relacji z przyjaciółką kobietą. WD – Wsparcie dawane, ZS – Zestrojenie, ZW – Zwierzanie, Ż – Żywot-
ność, WO – Wsparcie otrzymywane, P – Przyjemność
*95% przedział ufności

38 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42


DYSKUSJA
Przyjęta strategia walidacyjna obu wersji kwestionariu-
szy przyniosła oczekiwane rezultaty, wskazując już na
poziomie badań pilotażowych, na zadowalającą dobroć
pomiaru jakości relacji przyjacielskiej.
Trafność teoretyczna pomiaru kwestionariuszem w obu
wersjach, szacowana, na podstawie wyników badania mło-
dych dorosłych, za pomocą analizy czynnikowej, interkore-
lacji komponentów konstruktu głównego i analizy struk-
tury wewnętrznej kwestionariuszy, osiąga umiarkowane
oceny i została potwierdzona.
W populacji polskiej uzyskano nieco inną strukturę
czynnikową Kwestionariusza FIMS. Wśród młodych do-
rosłych, zarówno w przypadku przyjaźni z mężczyzną jak
i przyjaźni z kobietą, odtworzyły się podskale wsparcia
i zwierzania w relacji. Wyniki przeprowadzonych analiz
potwierdzają istnienie założonych w pierwotnej wersji
kwestionariusza dwóch podskal, przy czym struktura
czynnikowa wsparcia, w przypadku przyjaźni z kobietą,
okazała się bardziej złożona. Powstały dwa odrębne czyn-
niki, wsparcia otrzymywanego i wsparcia dawanego. W
przypadku przyjaźni z mężczyzną, przeciwnie, wsparcie
odtworzyło się jedynie w zakresie wsparcia dawanego
partnerowi relacji.
Postulowana w teorii intymność w relacji przyjaciel-
skiej pojawia się w formie zredukowanej, jako konstrukt
zwierzania. Nadal mamy do czynienia z podobnym rozu-
mieniem tego konstruktu, jako możliwości dzielenia się
osobistymi doświadczeniami i wewnętrznymi przeżycia-
mi, niemniej jednak w polskiej populacji młodych doro-
słych czynnik ten jest wysycony treścią nie wskazującą
na wzajemność w realizowaniu tego wymiaru relacji.
W przypadku przyjaźni z mężczyzną analizy czynni-
kowe ujawniły dwie kolejne podskale: zestrojenia i ży-
wotności, które wydają się być znaczeniowo zbliżone
z postulowanymi w teorii wymiarami przyjaźni, uwzględ-
nionymi w oryginalnej wersji kwestionariusza. W przy-
padku przyjaźni z kobietą analizy czynnikowe ujawniły
aspekt przyjemności z relacji przyjacielskiej, któremu
najbliżej znaczeniowo jest do czwartego wymiaru przy-
jaźni – zestrojenia. Arunkumar i Dharmangadan (2001)
podkreślają, że w przypadku tego ostatniego wymiaru
zawiera on przyjemność z obecności i towarzystwa dru-
giej osoby.
Jak już wspomniano, ważną implikacją z tych badań
wydaje się zredukowanie podskal, pod względem liczby
pytań, w stosunku do oryginalnej struktury czynnikowej
obu wersji kwestionariusza FIMS. Wersja oryginalna
narzędzia zawierała 10 pozycji na podskalę, polskie wer-
sje narzędzia zawierają od 5 do 3 pozycji, a w przypadku
podskali Przyjemności – 2 pozycje. Prezentowane wyniki
analiz empirycznych pozwoliły na ujawnienie bardziej
szczegółowych komponentów przyjaźni, nie zawsze ho-
mogenicznych z komponentami wersji oryginalnej na-
rzędzia. Chociaż udało się wyodrębnić wyraźne wymia-
ry, to zdają się one być wersją „instant” komponentów
oryginalnych. Dla celów diagnostycznych wydaje się, że
© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych ...
narzędzie umożliwia różnicowanie kilku zasadniczych
składowych złożonego konstruktu.
Uzyskana struktura komponentów przyjaźni pozwala
na konkluzję, że w jej przestrzeni dochodzi do zaspokoje-
nia najbardziej frontalnych ze wszystkich potrzeb ludz-
kich, takich jak potrzeba wsparcia czy zaufania prze-
jawiającego się możliwością ujawnienia przyjacielowi
sekretów (Ikporukpo, 2015). Potwierdza to wcześniejsze
ustalenia teoretyczne, że poufność i prywatność w su-
biektywnych definicjach przyjaźni zajmuje ważne miej-
sce (Devere, 2014; Sheets i Lugar, 2005).
Podkreślić również należy, że zaproponowany model
przyjaźni istniejący w polskiej populacji powinien zostać
poddany wtórnej analizie konfirmacyjnej. Pozwoliłoby
to potwierdzić model przyjaźni wynikający z rozwiąza-
nia otrzymanego z zastosowania eksploracyjnej analizy
czynnikowej. W obecnej postaci zaproponowany model
przyjaźni można traktować jako eksploracyjny empi-
ryczny model deskryptywny. Jako model eksploracyjny
najprawdopodobniej nie ma on charakteru uniwersal-
nego. Składa się na to chociażby fakt, że jak wynika
z analiz danych z wcześniejszych badań innych populacji
(Arunkumar i Dharmangadan, 2001) w obecnym modelu
wyprowadzono nieco inne konstrukty przyjaźni. Otwarte
pozostaje zatem pytanie, o możliwość modyfikacji Kwe-
stionariusza FIMS (zastąpienie niektórych pytań inny-
mi, zwiększenie liczby pytań) celem sprawdzenia, czy
w populacji polskiej istnieją inne komponenty przyjaźni,
jak chociażby postulowane w innych teoriach: wspólna
aktywność, zakres i różnorodność interakcji, wzajemna
zależność czy pewność poznawcza w relacji (Floyd, 1997).
Powyższy wątek porusza też istotne zagadnienie sta-
bilności zaproponowanego modelu strukturalnego. Dal-
sze badania empiryczne z pewnością rzucą światło na to
zagadnienie. Zwłaszcza badania empiryczne w innych
grupach wiekowych polskiej populacji powinny potwier-
dzić lub sfalsyfikować zagadnienie niestabilności struk-
tury czynnikowej przyjaźni. Być może okaże się, że owa
niestabilność jest wynikiem zróżnicowania w trakcie roz-
woju osobniczego. Wymaga to dalszych badań. W konse-
kwencji niezbędna staje się identyfikacja potencjalnych
moderatorów jakości relacji przyjacielskiej oraz prowa-
dzenie badań na grupach zróżnicowanych nie tylko ze
względu na wiek, ale również z uwagi na zmienne: wy-
kształcenia, pozostawania w romantycznych związkach
partnerskich, etc.
Większość podskal charakteryzuje się umiarkowaną
spójnością wewnętrzną i są od siebie w pewnym stop-
niu zależne. Ujawniona, w badaniach polskich, między
nimi zależność wskazuje, że należy oczekiwać, iż rozwój
przyjaźni odbywa się równolegle po większości zdefinio-
wanych jej komponentów oraz że przyjaźń jest pewnym
zjawiskiem wewnętrznie uzależnionym od siebie kom-
ponentów. Chcąc zatem precyzyjnie uchwycić zjawisko
przyjaźni, należy równocześnie rozpatrywać wiele jej
aspektów. Budowanie relacji przyjaźni między dwojgiem
ludzi jest wynikiem skomplikowanej sieci interakcji od-
bywających się na kilku zasadniczo zależnych od siebie
39
Tomasz Prusiński
poziomach. Być może właśnie z powodu tej koherencji
różnych rozwijanych równocześnie wymiarów przyjaźni
charakteryzuje się ona niezwykłą elastycznością jako
relacja. Elastycznością pozwalającą na efektywne akty-
wowanie różnorodnych zasobów w sytuacjach interper-
sonalnych.
Podkreślić należy, że badania nad charakterystyką
psychometryczną kwestionariusza FIMS prowadzone
są od niedawna. A walidacja dotyczy stosunkowo wąsko
zdefiniowanych populacji i opiera się przede wszystkim
na próbach nie dobieranych w sposób losowy (McAndrew
i Rybak, 2006). Celem dalszych badań nad trafnością
pomiaru jakości przyjaźni powinno być również okre-
ślenie trafności kryterialnej, rozumianej jako zgodność
wyników testowych z kryterium zewnętrznym. Na ten
moment trudno oszacować możliwości osiągnięcia tego
celu ponieważ z dostępnej wiedzy o publikacjach na te-
mat badań empirycznych dotyczących przyjaźni wynika,
że nie istnieją narzędzia, o których wiadomo, że mierzą
konstrukt przyjaźni (Iskra i Olejniczak, 2016). Jednak-
że warto podkreślić, że do badania trafności kryterialnej
nie muszą służyć jedynie narzędzia psychologiczne. Jako
zewnętrzne kryterium może być wykorzystane bardzo
wiele zmiennych. Może to być miara w postaci obserwo-
walnych przyjaźni definiowanych osobnymi kryteriami,
czy też wymieniane wyżej zachowania ludzi tworzących
relacje przyjaźni.
Jak już wspomniano, w procesie adaptacji kulturowej
rzeczą znaczącą i wartościową jest konstruowanie alter-
natywnych modeli. Poszukiwanie odpowiedniej struk-
tury komponentów przyjaźni stanowiących dobry model
dystrybuujący zjawisko powinno zatem w przyszłości
uwzględnić nie tylko rodzaj bliskiej przyjaźni, przyjaźń
z mężczyzną i przyjaźń z kobietą, ale również płeć osoby
badanej. Przyjaźń zależy nie tylko od tego do kogo jest
kierowana ale także z czyjego punktu widzenia jest roz-
patrywana. Wydaje się nie bez znaczenia dywersyfikujący
charakter zmiennej płci osób badanych, czy w przyjaźni
z mężczyzną i w przyjaźni z kobietą jest osoba tej samej
czy przeciwnej płci. Być może przyjaźń uzyskać może za-
sadnicze zróżnicowanie znaczeniowe między kobietami
i mężczyznami (Prusiński, 2016).
LITERATURA
Adelman, M., Parks, M., Albrecht T. (2000). Natura przy-
jaźni i jej rozwój. W: J. Stewart (red.), Mosty zamiast
murów: o komunikowaniu się między ludźmi (s. 376-387).
Warszawa: PWN.
Aranowska, E. (2005). Pomiar ilościowy w psychologii. War-
szawa: Scholar.
Aranowska, E., Rytel, J. (2013). Kontrowersje wokół rzetel-
ności jako pojęcia psychometrycznego. Przegląd Psycholo-
giczny, 56, 1, 29-43.
Arunkumar, T.S. (1995). Intensity of friendship as a function
of gender difference. Unpublished thesis. Thiruvanantha-
puram, Department of Psychology, University of Kerala.
Arunkumar, T.S. (1995). Intensity of friendship as a func-
tion of gender difference. Kerala: Unpublished thesis.
40 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42
Arunkumar, T.S., Dharmangadan,B. (2001). The FIMS
Friendship Intensity Measurement Scale. Psychological
Studies, 46, 58-62.
Devere, H. (2014). The many meanings of friendship. The
Journal of Friendship Studies, 2, 1-3.
Davis, K. E. (1985). Near and dear: friendship and love com-
pared. Psychology Today, 19, 22-30.
Feldman, R. (2012). Oxytocin and social affiliation in hu-
mans. Hormones and Behavior, 61, 3, 380-391.
Floyd, K. (1997). Communicating affection in dyadic rela-
tionships: an assessment of behavior and expectancies.
Communication Quarterly, 45, 68-80.
Goffman, E. (2008). Człowiek w teatrze życia codziennego.
Warszawa: Aletheia.
Hornowska, E. (2006). Testy psychologiczne. Teoria i prakty-
ka. Warszawa: Scholar.
Ikporukpo, A.B. (2015). Enhancing friendship-making abili-
ty of peer rejected adolescents through social skills train-
ing. Ife Psychologia, 23, 157-167.
Iskra, J., Olejniczak, A. (2016). Psychologia przyjaźni. Do-
świadczenia kobiet i mężczyzn. Warszawa: Difin.
Jonkisz, A. (1998). Ciągłość teoretycznych wytworów nauki.
Ujęcie strukturalne. Lublin: WUMSC.
Konarski, R. (2018). Modele równań strukturalnych. War-
szawa: PWN.
Lehmiller, J., VanderDrift, L., Kelly, J. (2014). Sexual com-
munication, satisfaction, and condom use behavior in
friends with benefits and romantic partners. Journal of
Sex Research, 51, 74-85.
Lueba, C. (1962). Personality, interpersonal relations and
self-understanding. Ohio: Charles and Merrill Books.
Marody, M., Giza-Poleszczuk, A. (2004). Przemiany więzi
społecznych. Warszawa: Scholar.
Matczak, A., Knopp, A.K. (2013). Znaczenie inteligencji emocjo-
nalnej w funkcjonowaniu człowieka. Warszawa: LiberiLibri.
McAndrew, F., Rybak, A. (2006). How do we decide whom
our friends are? Defining levels of friendship in Poland
and the United States. Journal of Social Psychology, 146,
147-163.
Prężyna, W. (1996). Obraz siebie i partnera a wzajemna
atrakcyjność w diadzie mieszanej. Roczniki Filozoficzne,
44, 4, 75-133.
Prusiński, T. (2016). Anatomia przyjaźni. Zagadnienie rów-
noważności relacji przyjacielskich kobiet i mężczyzn.
Studia Psychologica. Annales Universitatis Paedagogicae
Cracoviensis, 9, 209-225.
Prusiński, T. (2017). Z badan nad przyjaźnią. Kompetencje
społeczne a jakość relacji przyjacielskich. Studia Psycho-
logica, 17, 1, 32-63.
Prusiński, T. (2018). A new form of friendship among young
adults in Poland. Identification of the friends with ben-
efits phenomenon. Annals of Psychology, 21, 1, 87-105.
Reisman, J. M. (1981). Adult friendships. W: S.W. Duck, R.
Gilmour (red.), Personal relationships (s. 205-230). Lon-
don: Academic Press
Rimé, B. (2009). Emotion elicits the social sharing of emo-
tion: Theory and empirical review. Emotion Review, 1,
1, 60-85.
Rydlewska, H. (2017). Po prostu przyjaźń. Warszawa: Agora.
Sheets, V.L., Lugar, R. (2005). Friendship and gender in
Russia and the United States. Sex Roles, 52, 1-2, 131-140.
 Pomiar przyjaźni wśród młodych dorosłych ...

Szarota, P. (2014). Przyjaźń pod mikroskopem. Problemy
metodologiczne w badaniach nad funkcjonowaniem rela-
cji przyjacielskich. Psychologia Społeczna, 28, 28-36.
Szczepańska, M. (2009). Przyjaźń jako specyficzny rodzaj re-
lacji interpersonalnej. W: M. Szczepańska, E. Gaweł-Lu-
ty (red.), Przyjaźń jako wartość w relacjach społecznych
dzieci i młodzieży (s. 27-55). Kraków: Implus.
Szymańska, A. (2016). Założenia formalne modeli weryfiko-
wanych przy pomocy układów równań strukturalnych.
Studia Psychologica, 2, 16, 93-116.

ZAŁĄCZNIK
Kwestionariusze przyjaźni

Każdy kwestionariusz może być używany do celów badawczych z powołaniem się na źródło i wersję bez uzyskiwania
zgody. Użycie w innym celu wymaga pisemnej zgody autorów oryginalnej wersji i adaptatora kwestionariusza.

FIMS/PM
(wersja oryginalna: T.S. ARUNKUMAR & B. DHARMANGADAN, 2001)
(wersja polska: Prusiński, 2017)
INSTRUKCJA

Stwierdzenia zawarte w tym kwestionariuszu dotyczą różnych aspektów relacji międzyludzkich. Pomyśl o osobie,
która jest Twoim najlepszym przyjacielem (mężczyzną) i wyobraź sobie, że stwierdzenia te odnoszą się właśnie do tej
osoby i do Twojej relacji z nim. Określ poziom swojej zgody na każde stwierdzenie.

Do każdego stwierdzenia możesz ustosunkować się, zaznaczając jedną z pięciu możliwych odpowiedzi:
1 – zdecydowanie nie zgadzam się
2 – raczej nie zgadzam się
3 – nie mam zdania na ten temat
4 – raczej zgadzam się
5 – zdecydowanie zgadzam się

Przy każdym stwierdzeniu otocz kółkiem jedną odpowiedź, tą która najlepiej wyraża poziom Twojej zgody.
Zakreśl tylko jedną odpowiedź przy każdym stwierdzeniu i nie pomiń żadnego z nich.
Otrzymane odpowiedzi nie są ani dobre, ani złe, ponieważ każdy inaczej rozumie relacje międzyludzkie.
Wyniki tego kwestionariusza są anonimowe, służą wyłącznie celom naukowym, dlatego jest rzeczą bardzo ważną,
aby odpowiedzi dotyczące zawartych w kwestionariuszu stwierdzeń były zgodne z Twoimi osobistymi przekonaniami
i doświadczeniami.

1 Przykładam większą wagę do jego spraw i szczęścia niż do moich własnych. 1 2 3 4 5

2 Zawsze robię dla niego wszystko, co najlepsze. 1 2 3 4 5
3 Czuję się nieswojo, kiedy przebywam z nim. 1 2 3 4 5
4 Nie ujawniam mu pewnych sekretów. 1 2 3 4 5
5 Nie zawsze jestem w stanie zrozumieć jego charakter. 1 2 3 4 5
6 Nie szanuję go. 1 2 3 4 5
7 Całkowite dzielenie się z nim wszystkim nie jest konieczne. 1 2 3 4 5
8 Nie zawsze mogę cieszyć się z naszych relacji. 1 2 3 4 5
9 Wierzę, że moim obowiązkiem jest starać się o polepszenie jego sytuacji. 1 2 3 4 5
10 Nie mogę zaakceptować go takim, jakim jest. 1 2 3 4 5
11 Krępuję się być sobą w jego obecności. 1 2 3 4 5
12 Nie ukrywam przed nim żadnych sekretów. 1 2 3 4 5
13 Nie lubię, gdy on wytyka moje słabości. 1 2 3 4 5
14 Nie potrafię tolerować jego błędów. 1 2 3 4 5
15 Mogę wyczytać w jego oczach to, co czuje. 1 2 3 4 5
16 Zmniejsza się przy nim moje uczucie przygnębienia. 1 2 3 4 5
17 Jestem zadowolony/a z relacji z nim. 1 2 3 4 5

© Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42 41

Tomasz Prusiński

FIMS/PK
(wersja oryginalna: T.S. ARUNKUMAR & B. DHARMANGADAN, 2001)
wersja polska: Prusiński, 2017
INSTRUKCJA

Stwierdzenia zawarte w tym kwestionariuszu dotyczą różnych aspektów relacji międzyludzkich. Pomyśl o osobie,
która jest Twoim najlepszą przyjaciółką (kobietą) i wyobraź sobie, że stwierdzenia te odnoszą się właśnie do tej osoby
i do Twojej relacji z nią. Określ poziom swojej zgody na każde stwierdzenie.

Do każdego stwierdzenia możesz ustosunkować się, zaznaczając jedną z pięciu możliwych odpowiedzi:
1 – zdecydowanie nie zgadzam się
2 – raczej nie zgadzam się
3 – nie mam zdania na ten temat
4 – raczej zgadzam się
5 – zdecydowanie zgadzam się

Przy każdym stwierdzeniu otocz kółkiem jedną odpowiedź, tą która najlepiej wyraża poziom Twojej zgody.
Zakreśl tylko jedną odpowiedź przy każdym stwierdzeniu i nie pomiń żadnego z nich.
Otrzymane odpowiedzi nie są ani dobre, ani złe, ponieważ każdy inaczej rozumie relacje międzyludzkie.
Wyniki tego kwestionariusza są anonimowe, służą wyłącznie celom naukowym, dlatego jest rzeczą bardzo ważną,
aby odpowiedzi dotyczące zawartych w kwestionariuszu stwierdzeń były zgodne z Twoimi osobistymi przekonaniami
i doświadczeniami.

1 Krępuję się być sobą w jej obecności. 1 2 3 4 5

2 Nie zawsze mogę cieszyć się z naszych relacji. 1 2 3 4 5
3 Przykładam większą wagę do jej spraw i szczęścia niż do moich własnych. 1 2 3 4 5
4 Nie ukrywam przed nią żadnych sekretów. 1 2 3 4 5
5 Nie szanuję jej. 1 2 3 4 5
6 Jestem pewien/pewna, że będzie ona broniła moich spraw nawet pod moją nieobecność. 1 2 3 4 5
7 Wierzę, że moim obowiązkiem jest starać się o polepszenie jej sytuacji. 1 2 3 4 5
8 Nie ujawniam jej pewnych sekretów. 1 2 3 4 5
9 Nie uważam, że jest ona kimś, na kim można polegać. 1 2 3 4 5
10 Nie zawsze jestem w stanie zrozumieć jej charakteru. 1 2 3 4 5
11 Czuję się przygnębiony/na, jeśli ona nie dba o stabilność w naszych relacjach. 1 2 3 4 5
12 Nie uważam, że wzajemne wsparcie to niezbędny składnik relacji z nią. 1 2 3 4 5
13 Umiem dostosowywać się do moich zachowań. 1 2 3 4 5

42 © Czasopismo Psychologiczne – Psychological Journal, 25, 1, 2019, 27-42