Prof.Dr. N.Fusun Oyman Serteller 6.

ders notları
Kısım 4

2
 4.1 Elektrostatiğin Kullanıldığı Alanlar

Elektrostatik günümüzde çok farklı alanlarda, farklı şekillerde karşımıza

çıkan büyüleyici bir konudur. Elektrik iletiminden, X-ray makinelerinin yapımı ve
yıldırım koruması gibi güçlü elektrik alanları ilgilendiren konular iyi bir
elektrostatik bilgi gereksinimine ihtiyaç gösterir. Bütün yarı iletken devreler
,(diyotlar tristörler v.b,) bilgiyardaki neredeyse bütün elemanlar, magnetik
memory dışındaki, Dokunmatik ped, kapasite klavyeler, katot-ışın tüpleri, sıvı
kristal ekranlar, ve elektrostatik yazıcılar tipik örnekleridir. Tıp alanında da çok
yaygın olarak kullanılmaktadır. Organların elektrokardiyogram, EEG ve tıbbi
çalışmalarda, tanı için, elektrostatik alan yardımıyla gerçekleştirilir. Makinede
işleme, ve ince parçacıkların ayrılması, boya püskürtme. Elektrokimyasal
olarak da tarımda kullanılmaktadır; bitkilerin tohumlarını sıralamada ve bitkilerin
sulanmasında, ürünlerin nem muhtevasını ölçmede ve ayarlamada, pamuk
eğrilmesinde ve ekmek pişirme de hız ayarında Elektrostatik alanlardan
yararlanılmaktadır.

3
Bu bölümde özet olarak aşağıdaki çıkarımlar işlenecektir.

Öncelikle uzayda sabit iki nokta yükü arasındaki elektrostatik kuvveti ilgilendiren
Coulomb kanunu ifade edilecektir. Elektrik alan şiddeti birim yük başına kuvvet
olarak tanımlandıktan sonra
(a) Elektrik alan şiddetinin rotasyonel olmadığı,
(b) Elektrostatik alan içinde bir noktadan diğer bir noktaya yükün hareketi sonucu
yapılan işin alınan yoldan bağımsız ve sadece yolun uç noktalarına bağlı olduğu
vurgulanacaktır. (Korunumlu olduğu)
 Elektrik alan şiddeti elektrik potansiyeli ile ifade edilecek ve elektrostatik alan içinde
bir yükü bir yerden başka bir yere hareket ettirmek için gereken enerji ifadesi
çıkarılacaktır.
 elektrostatik alanlarda ortamın etkisi de keşfedilecek ve sınır yük yoğunlukları
tanımlanacak; elektrostatik alan problemlerinin çözümünün çeşitli metotları (Gauss
kanunu, incelenecek ve bir kapasitans kavramı geliştirilecek
 bir kapasitörde depolanan enerji ifadesi elde edilecektir.

4
 4.2 Elektrostatik Alanlar Coulomb Yasası

Elektrik Yüklerinin birbirleriyle olan ilişkisini ortaya koyar. İki yük (𝑄 ,𝑄 )arasında
bir kuvvet söz konusudur. İlk deneysel çalışmalar Fransız Albay Charles Coulomb yaptığı
birçok deneyle elektrik yüklerinin birbirinlerine kuvvet etki ettirdiğini tespit etmiş ve bu
kuvvete etki eden faktörleri aşağıdaki şekildeaçıklamıştır.

1- Elektrik yükleri bir hat boyunca birbirlerine kuvvet etki ettirirler

2- Kuvvet yükler ile doğru orantılıdır
3- Yükler arasındaki mesafenin karesi ile ters orantılıdır

∈ 𝑜𝑟𝑡𝑎𝑚𝚤𝑛 elektriksel geçirgenliği

5
 𝑄 ,𝑄 noktasal yükler olmak üzere bu iki yükün birbirine etki ettirdiği kuvvet
aşağıdaki gibi hesaplanır

(4.1)

𝑄 ,𝑄 noktasal yükleri uzayda iki noktada bulunsunlar bunlara ait pozisyon vektörler
𝑟 , 𝑟 olsun (şekil 4.1 ) 𝑄 ’den dolayı 𝑄 ’ye etki eden kuvvet 𝐹 dir.

Şekil 4.1 noktasal 𝑄 , 𝑄 yükleri

Orjin(0,0)
6
 Şekil 4.2 yüklerin birbirini etkilemesi

1- Aynı yükler birbirine itme kuvveti uygular (a),(b)

2- Farklı yükler birbirini çeker(c)
3- 𝑄 𝑣𝑒 𝑄 durağan (statik) olmalı
4- Yüklerin işareti dikkate alınmalı
7
Şayet N tane yük varsa Ve bunlara ait pozisyon vektörleri sırasıyla

İse bu yüklerin bir Q vektörüne etki ettirdiği toplam kuvvet aşağıdaki

şekilde hesaplanır (Q’ya ait pozisyon vektörü r olmak üzere).

4.3 Elektrik Alan

Bir elektrik alan birim yük başına kuvvetin değerine eşittir.
Birimi V/m veya N/C’dur SI (International system of unit)
birim sisteminde.
E , F ile aynı yöndedir, r’ bir yükün
Veya basitçe bir r noktasında oluşturduğu
elektrik alan aşağıdaki şekilde
yazılır
8
 r’ (pozisyon vektörü), bulunan Q yükünden dolayı r(pozisyon vektörü ile verilmiş)
’deki E elektrik alan yoğunluğu aşağıdaki şekilde bulunur

Yüklerinin pozisyon vektörleri r pozisyon vektörü mesafesinde

oluşturduğu elektriksel alan

9
 Örnek 4.1 Noktasal yük değerleri ve İki yük

ve Noktalarında bulunmaktadır,sırasıyla de bulunan

Yüke etki eden kuvveti bulun

Çözüm 4.1

10
11
12
13
14
Örnek 4.5 5 nC ve - 2 nC iki yük (2,0,4) ve (-3,0,5) noktalarında sırasıyla bulunmaktadır

(a) (1,-3,7) noktasında bulunan 1-nC yüke etki eden kuvveti bulun
(b) (1,-3,7) noktasında E elektrik alan değerini hesaplayın

Cevap 4.5

4.4 Sürekli Yük dağılımına göre Elektrik Alan değerinin

bulunması
Bir doğru(hat), yüzey ve hacim için yüklerden bahsedilirse

Doğru boyunca yük dağılımı(C/m)

Yüzey boyunca yük dağılımı (C/𝑚 )

Hacim Boyunca yük dağılımı (C/𝑚 )
15
 Bir hat boyunca yük elemanı

(a) Noktasal yük

(b) Hat yükü(c) Yüzey yükü (d) Hacim yükü
Şekil 4.2 yük dağılımları

Hat için elektrik alan

Yüzey yükü

Yüzey için elektrik alan

Hacim yükü

Hacim için elektrik alan

16
4.5 Hat yükünün Elektrik Alan Değeri

Şekil 4.3 hat boyunca sürekli bir yük için

Elektrik alan değeri
Direk integral alarak II.yol
l aR
E 
L
4 0 R 2
dl

17
Sonsuz uzunlukta bir hat elemanı için 1   / 2 ve  2    / 2

Çizgisel (hat yükü) yük için ρ dik uzunluğun bulunmasının grafiksel(görseller şekil 4.5 )gösterimi örnekler:

Şekil 4.5  dik uzunluğun bulunmasına

ait görseller.

18
19
20
21
4.6 Yüzey Yükünün Elektrik Alan Değeri

Veya

Elektrik alan formülünde yerine yazarsak

Şekil 4.4 Yüzey(Tabaka) yükü için yük dağılımı

22»
Bu sonuç eğer yük xy düzleminde ve sonsuz büyük ise z
noktasındaki E değeridir.
23
Genel olarak yazlırsa 𝑎 birim normal vektörü

Paralel iki yüzey için

4.7 Hacimsel Yük Dağılımı

𝜌 Hacimsel yük yoğunluğu C/𝑚

Şekil 4.5 dikkate alınarak kürenin yarıçapı da a ise

24
 Ex ve Ey simetriden dolayı 0 olurlar

Şekik 4.5 Hacim yükü için yük dağılımı

Şekil 4.5 için cos teoremi uygulanırsa

25
𝜃 𝑔ö𝑟𝑒 𝑡ü𝑟𝑒𝑣 𝑎𝑙𝚤𝑛𝚤𝑟 𝑧 𝑣𝑒 𝑟 𝑠𝑎𝑏𝑖𝑡 𝑘𝑎𝑏𝑢𝑙 𝑒𝑑𝑖𝑙𝑖𝑟𝑠𝑒 aşağıdaki denklem elde edilir

veya Daha genel olarak

26
Örnek 4.7 Yarıçapı a olan dairesel bir ring yüküne sahiptir xy düzleminde
bulunmaktadır

(a) ‘ da aşağıdaki denklemin

doğruluğunu gösterin

(b) E ‘nin en büyük değerini bulun

(c) Q ring üstündeki toplam yük

değeri olmak üzere ise E
Değerini bul

Şekil 4.6 örnek 4.7 için ring yük yoğunluğu

Çözüm 4.7

veya
27
Değerlerinin toplamı 0 olur . Çünkü simetriye sahiptirler dolayısıyla = 0 olur.
Sadece z bileşeni denklemde kalır.

28
Maksimum E değeri için

Genel olarak
29
 Örnek 4.8 değerlerine sahip z=0 düzlemi üzerinde
Yük yoğunluğunu mevcuttur. Aşağıdakileri bulun

(a) Toplam yük yoğunluğunu bulun

(b) Noktasındaki elektrik alan değeri (E)
(c) (0,0,5) noktasında Yükten dolayı oluşan kuvvet nedir?
Çözüm 4.8

İntegral değişken dönüşümü yapılırsa

30
31
Örnek 4.9 x=2 ve y=-3 düzlemlerinde şekil 4.6 ‘dagörüldüğü gibi 10 𝑛𝐶/𝑚
15𝑛𝐶/𝑚 yüklerine sahip sonsuz uzun düzlemler bulunmaktadır.
noktasından y eksenine paralel sonsuz uzun bir hat üzerinde de 10𝜋
Bulunmaktadır. Bu üç yük için 𝑬 ‘yi (1,1,-1) noktasında bulun.

Çözüm 4.9

Şekil 4.7 (a) 𝐸 ,𝐸 ve 𝐸 vektörleri (b) 3 doğrusuna dik vektörün belirlenmesi

32
33
Örnek 4.10 X=2 ve y= - 4 noktadan geçen z ekseni boyunca düzgün bir yük
değeri bulunmaktadır . Noktasında E (N/C)
değerini bulun (Şekil 4.8)

Şekil 4.8 örnek 4.10 için çizgisel yük

Örnek 4.11
İki uzun değerinde yük
hattı şekil 4.8’de görüldüğü gibi
uzanmaktadır E’yi
Noktasında bulun.

Şekil 4.9 örnek 4.11 için çizgisel yükler 34