prof.

dr Dževad Bibić

2020/2021
Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Kvalitet rada motora

 Ekonomičnost potrošnje ulja

1  
  
 
 Ukupni kvalitet rada motora

  

 3 


 3 2
    
Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-2
Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Radni vijek motora sus

 Vremenska karakteristika nominalne efektivne snage i veličine istrošenja
dijelova motora

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-3

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Radni vijek motora sus

 Časovno istrošenje dijelova
 
  
 Specifično istrošenje dijelova

  
 Ekonomičnost materijala dijelova

1
      


Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-4

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Radni vijek motora sus

 Radni vijek motora sus

   
 Časovno istrošenje u fazi razrade motora sus

   
   

 Početno istrošenje

     

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-5

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Pogonski kvalitet motora sus

 Ukupni kvalitet motora može se predstaviti preko samo dvije veličine:

 Ukupni kvalitet rada motora sus 𝑲’𝒓 – karakteriše kvalitet radnog ciklusa
motora sus, uzimajući u obzir kako toplotne i strujne, tako i mehaničke
gubitke radnog procesa

 Intenzitet mehaničkog habanja (ekonomičnost materijala dijelova) Em –

karakteriše kvalitet konstruktivne strukture motora u pogledu otpornosti na
habanje, tj. u pogledu kvaliteta materijala i obrade dijelova motora sus

 Pogonski kvalitet motora sus

    
Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-6
Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Pogonski kvalitet motora sus

 4 3

3 
  
          

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-7

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Pogonska sigurnost motora sus

 Vremenske karakteristike efektivne snage Pe, specifične potrošnje goriva ge i ulja
gu

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-8

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Pogonska sigurnost motora sus

 Vremenska karakteristika pogonskog kvaliteta motora

Ispravan rad Kps > Kpo ; Neispravan rad Kps < Kpo

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2-9

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Pogonska sigurnost motora sus

 Pogonska sigurnost motora


    

  

  
 Parcijalni stepeni sigurnosti

  

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 10

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Pogonska sigurnost motora sus

 Položaj karakteristika opterećenja časovne Gh i specifične potrošnje goriva ge –
ispravan rad motora sus

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 11

Eksploatacioni kvalitet motora sus

 Pogonska sigurnost motora sus

 Položaj karakteristika opterećenja časovne Gh i specifične potrošnje goriva ge –
neispravan rad motora sus

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 12

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Osnovni pojmovi

 Pouzdanost – sposobnost da nesmetano vrši zadatu funkciju i da održava veličine

eksploatacionih pokazatelja

 Radno stanje – održavanje radne sposobnosti u određenom vremenskom intervalu

 Radni vijek motora – radna sposobnost do određenog tehničkog stanja

 Pogodnost održavanja i remonta – eksploataciona tehnologičnost

 Održavanje motora van rada

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 13

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Klasifikacija otkaza motora sus

 Otkazi razrađivanja – uhodavanja
 Iznenadni neočekivani otkazi
 Postepeni otkazi

Vremenska karakteristika relativnog učešća motora

u otkazu tokom radnog vijeka motora
Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 14
Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Promjene tehničkog stanja motora sus u eksploataciji

 Promjene parametara tehničkog stanja kod postepenih otkaza

 Racionalna funkcija

  1  2
2
  

 Eksponencijalna funkcija

  1 

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 15

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Osnovne statističke veličine

 Srednja vrijednost tsr

 Srednje kvadratno odstupanje 𝝈

𝝈
 Koeficijent varijacija 𝝊 = 𝒕
𝒔𝒓

 Vjerovatnoća P

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 16

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Relativno učešće motora u stanju otkaza u ukupnom broju ispitivanih vozila

 Relativno učešće motora u radnom stanju u ukupnom broju ispitivanih vozila


  1


 
 

0 1
Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 17
Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Zbir relativnih učešća

   1

 Osnovna statistička jednačina

    1
 Početak rada

0 0 1
 Nakon veoma dugog period rada

 1 0

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 18

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Funkcije gustine vjerovatnoće otkaznog i bezotkaznog stanja

   
 0

 funkcija gustine (frekvencije) vjerovatnoće pojave stanja motora u otkazu

 
  

 funkcija gustine (frekvencije) vjerovatnoće pojave stanja motora u radu


  

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 19

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Aproksimacija funkcije gustine vjerovatnoće otkaza s obzirom na vrste otkaza

 a) i b) Aproksimacija eksponencijalnom funkcijom

 c) Aproksimacija funkcijom normalne raspodjele

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 20

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Kumulativna funkcija vjerovatnoće otkaznog stanja F(t)
1

   
0


      1
0

0  0
   1

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 21

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Kumulativna funkcija vjerovatnoće bezotkaznog stanja R(t)
1

   
0

   1    1   
0
 Kumulativna funkcija vjerovatnoće motora u radu R(t), po definiciji predstavlja
statističku veličinu sigurnosti rada motora u eksploataciji, te se zove i
pouzdanost motora u eksploataciji.

0   1
  0

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 22

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Kumulativna funkcija vjerovatnoće bezotkaznog stanja R(t)
 1 

       odnosno    

0 0 1

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 23

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Intenzitet (stopa) otkaza
 Definiše se kao odnos funkcije gustine vjerovatnoće otkaza i vjerovatnoće
bezotkaznog rada

  1  
       
   

 Kumulativna funkcija vjerovatnoće bezotkaznog stanja R(t) izražena preko

intenziteta otkaza


  
  0

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 24

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Određivanje parametara pouzdanosti metodom konačnih razlika
 Broj otkaza u intervalu vremena Δ𝑡𝑖

      

 Broj otkaza nakon isteka ukupnog vremena ispitivanja (t)


 1  2   
1
 Relativni broj otkaza u odnosu na ukupan broj ispitivanih motora (n) u
ukupnom vremenu (t)



   1

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 25

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 vjerovatnoća otkaza

 1 1
 

    1    2          
1 1

 U praktičnoj primjeni se umjesto vremenskog izvoda dF(t)/dt koristi odnos

konačnih razlika

   
  
 

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 26

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Kumulativna funkcija vjerovatnoće otkaza

 
 1 
           
1 1  1

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 27

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 ukupan broj motora u radu poslije isteka vremena (t) u toku ispitivanja


   
1

 vjerovatnoća bezotkaznog rada (funkcija pouzdanosti)


 
 1 
   1
 1 
1
 1  

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 28

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Priraštaj vjerovatnoće bezotkaznog rada
 1  1 
            1     
 1 
 1   
 1          
 1 
 gustina vjerovatnoće bezotkaznog rada

     
     
 

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 29

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 intenzitet otkaza u konačnim intervalima vremena Δ𝑡𝑖 ispitivanja


   

1       1     

1
 

 Vjerovatnoća ispravnog rada

  
      
 1 

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 30

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Broj otkaza (mi) u posmatranom vremenskom intervalu (Δ𝑡𝑖 ) kao zbir otkaza
pojedinih istoimenih dijelova u datom vremenskom intervalu

  1  2    
1

 gustina vjerovatnoće otkaza i intenzitet otkaza

  1   2       
1

     1    2           
1

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 31

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 vjerovatnoća ispravnog rada cijelog motora

   
           
 1  1 

  1   2   

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 32

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Normalna (Gaus-ova) raspodjela

1    2 
    
  2  2 2 


 1

  2
 1

1

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 33

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Značaj standardne devijacije (srednjeg kvadratnog odstupanja) leži u činjenici
da:
 68,3 % svih vremena otkaza tj. ispravnog rada leži u granicama ±;

 95,4 % svih vremena otkaza tj. ispravnog rada leži u granicama ±2;

 99,7 % svih vremena otkaza tj. ispravnog rada leži u granicama ±3;

 brojevi 1,2,3 predstavljaju koeficijente nivoa vjerovatnoće da se vrijeme rada

motora ti nađe u području ±k

 Kao dovoljni nivo vjerovatnoće uzima se 95 % kome odgovara koeficijent k =

1,96
 izuzetno za posebne istraživačke zadatke se zahtjeva nivo vjerovatnoće od 99 %,
kom odgovara koeficijent k = 2,58

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 34

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 funkcija vjerovatnoće nastanka otkaza definiše se kao integral funkcije gustine
vjerovatnoće otkaza
1    2 
       
0
  2 0  2 2 

1
    2 
 
  2  
 2 2



normirana funkcija (z) 

    

  2 2
1
    
 
  
  2 
0
2

0
2

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 35

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 Koeficijent varijacije određuje se odnosom srednjeg kvadratnog odstupanja i
srednjeg vremena rada bez otkaza

  = 00,33


  Za male i velike uzorke
n30

 Za velike uzorke n100

t 
2n
   
Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 36
Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 PRIMJER

 Statističkim praćenjem rada brizgača na jednom desetocilindričnom diesel

motoru konstatovani su sljedeći prelasci vozila Li u km do intervencije.
L1 = 45000 L2 = 50000 L3 = 50000 L4 = 50000 L5 = 60000
L6 = 65000 L7 = 70000 L8 = 70000 L9 = 80000 L10 = 100000

 Odrediti:
a) sa vjerovatnoćom povjerenja od 95%, granice srednjeg interventnog
puta;
b) optimalan broj vozila za posmatranje u intervalu

Lint = LSR ± 5000 km

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 37
Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 PRIMJER -rješenje
 empirijsko pravilo određivanja broja klasa:

a) ako je 40 < n < 60 tada je broj klasa 6 < N < 8;

b) ako je 60 < n < 100 tada je broj klasa 7 < N < 10;
c) ako je 100 < n < 200 tada je broj klasa 9 < N < 12;
d) ako je 200 < n < 500 tada je broj klasa 12 < N < 17;
e) ako je n > 500 tada je broj klasa N = 21

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 38

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 PRIMJER –rješenje
 Određivanje klasa

Klasa ili nterval Sredina klase Broj pojava Kumulativni Relativna Kumulativna
x 103 Li x 103 fi broj pojava frekvencija fri rel. frekvencija

40 ≤x < 50 45 1 1 0,10 0,10

50 ≤x < 60 55 3 4 0,30 0,40
60 ≤x < 70 65 2 6 0,20 0,60
70 ≤x < 80 75 2 8 0,20 0,80
80 ≤x < 90 85 1 9 0,10 0,90
90 ≤x < 100 95 1 10 0,10 1,00

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 39

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 PRIMJER –rješenje
LSR Standardna Minimum Maksimum Razmak varijacije Relativna varijanca
[km] devijacija σ Lmin [km] Lmax [km] R [km] V [%]
64000 16964,01 45000 100000 55000 28,77

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 40

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 PRIMJER –rješenje
 a) Standardna greška se određuje iz izraza

 16964 01
    5364 49
10
 Imajući u vidu da je za pouzdanost od 95 % koeficijent nivoa vjerovatnoće
k=1,96 dobivaju se granice srednjeg interventnog puta:

L'sr  Lsr  k  σ t  64000  10514,4 km

53485,6 km  L  74514,4 km

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 41

Eksploataciona pouzdanost motora sus

 Određivanje parametara pouzdanosti matematičkom statistikom

 PRIMJER –rješenje
 b) Optimalan broj brizgača za posmatranje koji će sa zadanom
vjerovatnoćom dati manje rasipanje; u granicama ± 5000 km:
 16964,01
k t  k  1,96  5000
n n
 nb=44,22 brizgača

odnosno (10 brizgača po vozilu)

 Broj vozila koje je potrebno uzeti kako bi se dobila tražena pouzdanost

brizgača u srednjem intervalnom putu u granicama ± 5000 km

 n=5 vozila

Ispitivanje i eksploatacija motora– 2020/2021 – VI semestar Bsc studija 2 - 42