‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺷﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﻓﺼﻞ‪:‬‬

‫‪ ‬ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﮐﯿﻤﯿﺎوی‬
‫‪ ‬ﻣﻮل )اﺗﻮم _ﮔﺮام و ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل _ﮔﺮام(‬
‫‪ ‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ‬

‫‪9‬‬
‫ﺣﺪ و اﻧﺪازه ﺑﺮای ﻫﺮ ﭼﯿﺰ اﺳﺖ‪ ) .‬آﻧﺘﻮﻧﯽ راﺑﯿﻨﺰ (‬ ‫‪ ‬ﮐﻠﯿﺪ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در ﻧﮕﻪ داﺷ‬
‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي )‪( Stoichiometry‬‬

‫اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ﺑﺨﺸﯽ از ﮐﯿﻤﯿﺎ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﯾﮏ ارﺗﺒﺎط ﮐﻤﯽ ﺑﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬در‬
‫اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻣﺮﮐﺒﺎت اﻫﻤﯿﺖ زﯾﺎد دارد‪ .‬اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي از دو ﮐﻠﻤﻪ ي ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮن ‪  Stocheion ‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﻋﻨﺼﺮ و ﻣﺘﺮون ‪  metron ‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﻧﺪازه ﮔﯿﺮي ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺮﮐﺒﺎت در ﻣﻌﺎدﻟﻪ‬
‫ﺗﻮزﯾﻦ ﺷﺪه ي ﮐﯿﻤﯿﺎوي از اﻫﻤﯿﺖ ﺧﺎص ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ ﺿﺮاﯾﺐ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻨﺎم ﺿﺮاﯾﺐ اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ﯾﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي ﻣﺎده ﯾﺎ ﺗﺤﻔﻆ ﮐﺘﻠﻪ ‪:‬‬

‫در ﻗﺮن ‪ 18‬م ﻋﺎﻟﻢ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻨﺎم " ﻻوازﯾﻪ " اﺑﺮاز ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در ﯾﮏ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي‬
‫ﮐﺘﻠﻪ ﻫﺎي ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺴﺎوي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺤﻔﻆ ﮐﺘﻠﻪ ﺑﺮاي ﺗﻤﺎم‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻼت ﺻﺎدق اﺳﺖ ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻫﺴﺘﻮي ﮐﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد اﻧﺮژي آزاد ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺑﻘﺎي ﻣﺎده ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻧﯿﺴﺖ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﺗﻌﺎﻣﻼت اﮔﺰوﺗﺮﻣﯿﮏ دﯾﮕﺮ ﮐﻪ اﻧﺮژي آزاد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺗﺤﻔﻆ ﮐﺘﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ ‪ ،‬زﯾﺮا اﻧﺮژي ﮐﻪ آزاد ﻣﯿﺸﻮد ﺑﻪ اﻧﺪازه ﮐﻮﭼﮏ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺳﯿﻠﻪ‬
‫ي اﻧﺪازه ﺷﺪه ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ در ﺗﻌﺎﻣﻼت ﻫﺴﺘﻮي ﭼﻮن ﮐﺘﻠﻪ ي ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﺑﻪ اﻧﺮژي ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫) ﻻوازﯾﻪ (‬ ‫اﺳﺎس ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻘﺎي ﻣﺎده و اﻧﺮژي ) راﺑﻄﻪ ي اﻧﺸﺘﯿﻦ ( ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل آن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮔﺮدد‪ .‬راﺑﻄﻪ ي اﻧﺸﺘﯿﻦ‬
‫ﻋﺒﺎرت از ‪  E  mc 2 ‬ﺑﻮده ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﻣﯿﺘﻮان ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺮژي‬
‫ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺖ و ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪235‬‬ ‫‪141‬‬
‫‪92‬‬ ‫‪U 10 n 56 Ba  91‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪36 Kr  30 n  200merg‬‬

‫در ﺗﻌﺎﻣﻼت ذﯾﻞ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺤﻔﻆ را ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫)‪1‬‬ ‫‪2H 2 g   O2 g  ‬‬
‫‪ 2H 2O ‬‬
‫‪4 1g  2 16g  2  2 1  16  g‬‬
‫‪4g  32g  2 18 g  36g  36g‬‬

‫‪‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪2KIO3 s  ‬‬‫‪ 2KCls   3O 2g ‬‬
‫‪2  39  35.5  3 16  g  2  39  35.5 g  6 16g‬‬
‫‪245g  149g  96g  245g  245g‬‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﺛﺎﺑﺖ )‪: (Proust‬‬

‫ﺑﺮاي ﺑﺎر اول در ﺳﺎل ‪ 1807‬م ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻨﺎم " ﭘﺮوﺳﺖ " اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﻃﺮح رﯾﺰي ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬
‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻌﯿﻦ ﮐﺘﻠﻮي ﯾﺎ وزﻧﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﺮده و ﻣﺮﮐﺒﺎت را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ‪ :‬ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺘﻠﻮي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و‬
‫آﮐﺴﯿﺠﻦ در ﺗﺸﮑﯿﻞ آب ‪ 1: 8 ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪2H 2 g  ‬‬ ‫‪O 2 g   2H 2 OI ‬‬
‫‪4 1g‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪2 16g‬‬
‫‪‬‬ ‫‪H 2 : O2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1: 8‬‬
‫‪4g‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪32g‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪137‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬ ‫ﻋﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﯾﺎ ﻗﺎﻧﻮن داﻟﺘﻦ ‪:  Daltons Law ‬‬

‫ﻫﺮﮔﺎه دو ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪ ‪ ،‬ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﺑﺴﺎزﻧﺪ ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺘﻠﻮي ﯾﮑﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ درﻣﺮﮐﺒﺎت‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ از اﻋﺪاد ﺗﺎم و ﮐﻮﭼﮏ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ‪ :‬از ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ ﭘﻨﺞ اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ آن ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﮐﺘﻠﻮي آﮐﺴﯿﺠﻦ در اﯾﻦ ﭘﻨﺞ ﻧﻮع اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 1: 2 : 3 : 4 : 5 ‬اﺳﺖ اﻣﺎ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪N 2O‬‬ ‫‪NO‬‬ ‫‪N2O3‬‬ ‫‪NO 2‬‬ ‫‪N 2 O5‬‬
‫‪2 14 :16‬‬ ‫‪14 :16‬‬ ‫‪2 14 : 3 16‬‬ ‫‪14 : 2 16‬‬ ‫‪2 14 : 5 6‬‬
‫‪28 :16‬‬ ‫‪14 :16‬‬ ‫‪28 : 48‬‬ ‫‪14 : 32‬‬ ‫‪28 : 80‬‬
‫‪7:4‬‬ ‫‪7 :8‬‬ ‫‪7 :12‬‬ ‫‪7 :16‬‬ ‫‪7 : 20‬‬

‫‪N:N ‬‬ ‫‪7:7:7:7:7‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1:1:1:1:1‬‬

‫‪O:O‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪4 : 8 : 12 : 16 : 20‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1: 2 : 3 : 4 : 5‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد را ﺑﺎﻻي ﭼﻬﺎر ﻧﻮع اﮐﺴﺎﯾﺪ ﻫﺎي ﮐﻠﻮرﯾﻦ ﮐﻪ داده ﺷﺪه ﺗﻄﺒﯿﻖ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪Cl2 O‬‬ ‫‪Cl2 O3‬‬ ‫‪Cl 2O5‬‬ ‫‪Cl2O 7‬‬
‫‪2  35 , 5 :16‬‬ ‫‪2  35 , 5 : 3 16‬‬ ‫‪2  35 , 5 : 5 16‬‬ ‫‪2  35 , 5 : 7 16‬‬
‫‪17 :16‬‬ ‫‪17 : 48‬‬ ‫‪71: 80‬‬ ‫‪17 :112‬‬

‫‪Cl : Cl‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪71: 71: 71: 71‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1:1:1:1‬‬

‫‪O:O‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪16 : 48 : 80 : 112‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1: 3: 5 : 7‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪7‬‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :‬ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد ﺑﺎﻻي ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﻋﯿﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎي ﺣﺠﻤﯽ ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻮﺳﻂ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻨﺎم " ﮔﻠﻮﺳﮏ " ﻃﺮح رﯾﺰي ﮔﺮدﯾﺪه ﮐﻪ ﻗﺮار ذﯾﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪:‬‬

‫ﺑﻪ ﺣﺮارت و ﻓﺸﺎر ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺠﻤﯽ ﻣﻮاد ﮔﺎزي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه و ﻣﺤﺼﻮل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮔﺎزي آﻧﻬﺎ اﻋﺪاد ﺗﺎم ﮐﻮﭼﮏ و ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و ﻫﻢ‬

‫ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺠﻤﯽ ﻣﻮاد ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻨﻨﺪه ي ﮔﺎزي اﻋﺪاد ﮐﻮﭼﮏ و ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪1‬‬ ‫‪H 2 g   Cl 2 g  ‬‬

‫‪ 2HCl g ‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫) ‪3H 2(g )  N 2(g )  2NH 3(g‬‬

‫‪H2‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪Cl 2‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪HCl‬‬ ‫‪H2‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪N2‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪NH 3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻃﻮرﯾﮑﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺠﻤﯽ ﮔﺎزات ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و ﮐﻠﻮرﯾﻦ در ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪ 1:1‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺠﻤﯽ‬
‫ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪ 1: 2 ‬و ﻧﺴﺒﺖ ﺣﺠﻤﯽ ﮐﻠﻮرﯾﻦ و ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﯾﺪ ‪ 1: 2 ‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪138‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ﻋﻨﺎﺻﺮ‪:‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻋﺒﺎرت از ﮐﺘﻠﻪ ي اﺗﻮﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﻋﻨﺼﺮ ‬ ‫‪A‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻌﺎدل ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪‬‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬ ‫‪Eq ‬‬
‫ وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ ‬ ‫‪V‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ اﻟﻤﻮﻧﯿﻢ ‪ 27amu‬ﺑﻮده و وﻻﻧﺲ آن ‪ 3‬اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻌﺎدل آن را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟‬
‫‪A al  27amu‬‬
‫‪A 27amu‬‬
‫‪V3‬‬ ‫‪Eq ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 9amu‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪3‬‬
‫? ‪Eq ‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻋﻨﺎﺻﺮﯾﮑﻪ داراي وﻻﻧﺲ ﻫﺎي ﻣﺘﺤﻮل اﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ﻣﺨﺘﻠﻒ را دارا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ Cu  63.4amu ‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ﻋﻨﺼﺮ ﻣﺲ )‪ (Cu‬را در ﻣﺮﮐﺒﺎت ‪ Cu 2 O‬و ‪ CuO‬ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ؟‬

‫‪A Cu  63, 4 amu‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪A 63, 4 amu‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪Cu 2 O‬‬ ‫‪V 1‬‬ ‫‪Eq ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 63, 4amu‬‬
‫? ‪Eq ‬‬ ‫‪V‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2 2‬‬ ‫‪A 63, 4amu‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪Cu O‬‬ ‫‪V2‬‬ ‫‪Eq  ‬‬ ‫‪ 31, 7 amu‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪2‬‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ‪:‬‬
‫ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻌﺎدل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻋﺒﺎرت از ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺐ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ ‬ ‫‪M‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻌﺎدل‬ ‫‪‬‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬ ‫‪Eq ‬‬
‫ وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ ‬ ‫‪V‬‬
‫ﻣﺮﮐﺐ‬
‫وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻃﻮر ذﯾﻞ ﺗﻌﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪:‬‬
‫‪ .1‬وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ در ﺗﯿﺰاب ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪HCl‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 1‬‬ ‫)‪4‬‬ ‫‪CH 3COOH‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 1‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪H 2SO 4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V2‬‬ ‫)‪5‬‬ ‫‪HNO 3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 1‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪H 3 PO 4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 3‬‬
‫‪ .2‬وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ در اﻟﻘﻠﯽ ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﮔﺮوپ ﻫﺎي ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﯿﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪NaOH‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 1‬‬ ‫)‪3‬‬ ‫‪Fe  OH 2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V2‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪Al  OH 3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V3‬‬ ‫)‪4‬‬ ‫‪Cu  OH  2‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V2‬‬
‫‪ .3‬وﻻﻧﺲ ﻣﻮﺛﺮ در ﻧﻤﮏ ﻫﺎ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﭼﺎرچ ﻫﺎي ﻣﺜﺒﺖ ) ﮐﺘﯿﻮن ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪Na Cl‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V 1‬‬ ‫)‪4‬‬ ‫‪Na 2 CO3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V  2 1  2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1 1‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪Ca SO 4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V2‬‬ ‫)‪5‬‬ ‫‪Na H CO3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪AlSO4‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V3‬‬ ‫)‪6‬‬ ‫‪Al2  SO4 3‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪V  23  6‬‬

‫‪139‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬ ‫ﻋﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ H 3 PO 4‬را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪ H 3 PO 4‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 98‬اﺳﺖ؟‬
‫‪M H3PO4  98amu‬‬
‫‪M 98‬‬
‫‪V3‬‬ ‫‪Eq ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 32.6amu‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪3‬‬
‫? ‪Eq ‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ Ca  OH 2‬را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪ Ca  OH 2‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 74‬اﺳﺖ؟‬
‫‪MCa  OH   74amu‬‬
‫‪2‬‬
‫‪M 74amu‬‬
‫‪V2‬‬ ‫‪Eq ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 37amu‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪2‬‬
‫? ‪Eq ‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﺎدل ‪ MgSO 4‬را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻨﯿﺪ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪ MgSO 4‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 120amu‬اﺳﺖ؟‬
‫‪M MgSO4  120amu‬‬
‫‪M 120amu‬‬
‫‪V2‬‬ ‫‪Eq ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 60amu‬‬
‫‪V‬‬ ‫‪2‬‬
‫? ‪Eq ‬‬
‫اﮔﺮ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻌﺎدل اﺗﻮم ﻫﺎ و ﯾﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺮام اراﺋﻪ ﮔﺮدد ‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﻣﻌﺎدل ﮔﺮام اﺗﻮﻣﯽ ﯾﺎ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻣﻌﺎدل‬
‫ﮔﺮام ‪  Equivalent  gram ‬را ﺑﻪ ‪  Eq  g ‬اﻓﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪Eq  Na   23amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1Eq  g  Na   23g‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪Eq  Al   9amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1Eq  g  Al   9g‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪Eq  H 2SO 4   49amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1Eq  g  H 2SO4   49g‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪Eq  NaOH   40amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1Eq  g  NaOH   40g‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪Eq  HCl   36.5amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1Eq  g  HCl   36.5g‬‬

‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ ‪:‬‬

‫ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮع ﮐﺘﻠﻪ ﻫﺎي اﺗﻮﻣﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮﮐﺐ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ را ﺑﻪ ‪  M ‬ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ واﺣﺪ‬
‫آن ‪  amu ‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت زﯾﺮ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪:‬‬

‫)‪1‬‬ ‫‪H 2SO4‬‬ ‫)‪2‬‬ ‫‪NaOH‬‬ ‫)‪3‬‬ ‫‪C 6 H12O 6‬‬

‫? ‪M H2SO4 ‬‬
‫‪A H  1amu‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪M H2SO4  2 1amu  1 32amu  4  16amu  98amu‬‬
‫‪AS  32amu‬‬
‫‪A O  16amu‬‬
‫? ‪M NaOH ‬‬
‫‪A Na  32amu‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪M NaOH  1  23amu  1 16amu  11amu  40amu‬‬
‫‪A O  16amu‬‬
‫‪A H  1amu‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪140‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫? ‪M C6 H12O6 ‬‬
‫‪A C  12amu‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪M C6 H12O6  6 12amu  1 12amu  6 16amu  180amu‬‬
‫‪A H  1amu‬‬
‫‪A O  16amu‬‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﻓﯿﺼﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻫﺎي ﻣﺮﮐﺒﺎت ‪:‬‬
‫ﻓﯿﺼﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ را در ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻣﯿﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺗﻮﺳﻂ ﻓﻮرﻣﻮل ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ ‪:‬‬

‫ ﮐﺘﻠﻪ ي اﺗﻮﻣﯽ ﻋﻨﺼﺮ ‪ ‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﻨﺼﺮ در ﻣﺮﮐﺐ ‬

‫‪ ‬ﻓﯿﺼﺪي ﻋﻨﺼﺮ در ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫‪ 100  %E  n  A 100‬‬
‫ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ ‬ ‫‪M‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﯿﺼﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﮐﺎرﺑﻦ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ را در ﻣﺮﮐﺐ ‪  C6 H12 O6 ‬درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ؟‬
‫‪M C6 H12O6  6  12amu  1 12amu  6 16amu  180amu‬‬
‫‪n A‬‬ ‫‪6 12‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪%C ‬‬ ‫‪100 ‬‬ ‫‪ 100  40%‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪nA‬‬ ‫‪12 1‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪%H ‬‬ ‫‪100 ‬‬ ‫‪100  6.66%‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪nA‬‬ ‫‪6 16‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪%O ‬‬ ‫‪100 ‬‬ ‫‪100  53.33%‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪180‬‬
‫ﻣﻮل ) اﺗﻮم ‪ -‬ﮔﺮام و ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ -‬ﮔﺮام ( ‪:‬‬
‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﯾﮏ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﮔﺮام اﻓﺎده ﮔﺮدد ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ را ﺑﻨﺎم اﺗﻮم ‪ -‬ﮔﺮام ﯾﺎ ﻣﻮل اﺗﻮم ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ‬
‫ﺳﻮدﯾﻢ ‪ 23amu‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﮏ ﻣﻮل اﺗﻮم ﺳﻮدﯾﻢ ‪ 23g‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت را ﺑﻪ ﮔﺮام‬
‫اﻓﺎده ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎم ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ -‬ﮔﺮام ﯾﺎ ﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﺗﯿﺰاب ﮔﻮﮔﺮد ‪  H 2SO 4 ‬ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ‬
‫‪ 98amu‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﯾﮏ ﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آن ‪ 98g‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻣﻮل اﺗﻮم و ﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل را ﺑﺼﻮرت ﺳﺎده ﺑﻨﺎم ﻣﻮل ‪  mole ‬ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم اﮔﺮ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻧﺴﺒﯽ ) ﮐﺘﻠﻪ ﺑﻪ واﺣﺪ‬
‫‪ ( amu‬ﻫﺮ ذره ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﺑﻪ ﮔﺮام اﻓﺎده ﺷﻮد ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻤﯿﺖ ﮐﺘﻠﻮي را ﺑﻨﺎم ﻣﻮل ﻫﻤﺎن ذره ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻣﺜﺎل ‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ‬
‫اﻟﮑﺘﺮون ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 5.4 10 4 amu‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﯾﮏ ﻣﻮل آن ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 5.4 104 g‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪A Na  23amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪23g  1mol  Na  ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪A Ca  40amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪40g  1mol  Ca  ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪A Al  27amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫اﺗﻮم ‪ ‬ﮔﺮام ﯾﺎ ﻣﻮل اﺗﻮم ‪27g  1mol  Al  ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪A H  1amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪1g  1mol  H  ‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪A O  16amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪16g  1mol  O  ‬‬

‫)‪1‬‬ ‫‪M H2SO4  98amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪98g  1mol  H 2SO 4 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪M H2O  18amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪18g  1mol  H 2 O ‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪ ‬ﮔﺮام ﯾﺎ ﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ‪‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪M C6H12O6  180amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪180g  1mol  C6 H12O 6  ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪M NaOH  40amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪40g  1mol  NaOH  ‬‬

‫‪141‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬ ‫ﻋﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫‪g‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -1‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻮﻟﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ از ﻧﻈﺮ ﻋﺪدي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﮐﺘﻠﻪ ي اﺗﻮﻣﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده ﮐﻪ واﺣﺪ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻮﻟﯽ‬
‫‪mol‬‬
‫‪g‬‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت از ﻧﻈﺮ ﻋﺪدي ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻪ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﻮده ﮐﻪ واﺣﺪ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻮﻟﯽ‬
‫‪mol‬‬
‫)‪1‬‬ ‫‪A Fe  56amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  56 g‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻮﻟﯽ آﻫﻦ‬ ‫‪ 56g  mol1‬ﯾﺎ‬
‫‪mol‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪A Na  23amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  23 g‬ﯾﺎ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻮﻟﯽ ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫‪23g  mol1‬‬
‫‪mol‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪M H 2O  18amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  18 g‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻮﻟﯽ آب‬ ‫‪ 18g  mol1‬ﯾﺎ‬
‫‪mol‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪M H 2SO4  98amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪  98 g‬ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻮﻟﯽ ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ‬ ‫‪ 98g  mol 1‬ﯾﺎ‬
‫‪mol‬‬

‫ﻓﺮﺿﯿﻪ ﻫﺎي اووﮔﺪرو ‪:‬‬

‫ﻓﺮﺿﯿﻪ اول اووﮔﺪرو ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻮل ﻫﺮ ﻣﺎده از ‪ 6.02 10 23‬ذره ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺪد ‪ 6.02 10 23‬را‬

‫ﺑﻨﺎم ﻋﺪد اووﮔﺪرو ‪  N A ‬ﯾﺎد ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫اووﮔﺪرو‬
‫ﻓﺮﺿﯿﻪ دوم اووﮔﺪرو ‪ :‬ﯾﮏ ﻣﻮل ﻫﺮ ﮔﺎز در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﺎري ‪ 1‬داراي ‪ 22.4‬ﻟﯿﺘﺮ ﺣﺠﻢ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪1‬‬ ‫‪1mol  Na   23g  6.02 10 23 atom  Na  ‬‬

‫‪‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪1mol  Fe   56g  6.02 1023 atom  Fe  ‬‬
‫‪‬‬ ‫ﻣﻮل اﺗﻮم‬
‫)‪3‬‬ ‫‪1mol  Ca   40g  6.02 1023 atom  Ca  ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪1mol  H   1g  6.02 1023 atom  H ‬‬ ‫‪‬‬

‫)‪1‬‬ ‫‪1mol  H 2 O   18g  6.02 1023 molicule  H 2 O ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪1mol  H 2SO 4   98g  6.02 1023 molicule  H 2SO4  ‬‬
‫‪‬‬ ‫ﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل‬
‫)‪3‬‬ ‫‪1mol  H 2   2g  6.02 1023 molicule  H 2 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪1mol  O 2   32g  6.02  10 molicule  O2 ‬‬ ‫‪‬‬

‫‪1) 1mol  H 2   2g  6.02 1023 molicule  H 2   22.4L‬‬ ‫‪‬‬

‫‪‬‬
‫)‪2‬‬ ‫‪1mol  O 2   32g  6.02 1023 molicule  O 2   22.4L ‬‬
‫‪‬‬
‫)‪3‬‬ ‫‪1mol  CH 4   16g  6.02 1023 molicule  CH 4   22.4L ‬‬ ‫ﺣﺠﻢ ﯾﮏ ﻣﻮل ﮔﺎزات در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﺎري‬
‫‪‬‬
‫)‪4‬‬ ‫‪1mol  CO 2   44g  6.02 1023 molicule  CO 2   22.4L ‬‬
‫)‪5‬‬ ‫‪1mol  He   4g  6.02 1023 atom  He   22.4L‬‬ ‫‪‬‬
‫‪‬‬

‫‪ 1‬ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﺎري ‪ :  S.T.P ‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺸﺎر ‪ 1atm‬و درﺟﻪ ﺣﺮارت ‪ 0C‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪142‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫ﻧﮑﺘﻪ ‪ :‬اﮔﺮ ﮐﺘﻠﻪ ذرات ﺑﻪ اﻧﺪازه ي ﻋﺪد اووﮔﺪرو ﺑﻪ ﮔﺮام اراﺋﻪ ﺷﻮد ‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﻤﯿﺖ را ﺑﻨﺎم ﻣﻮل ‪  mole ‬ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه ﻋﺪد ﻓﺎرادي ‪  96491cb ‬را ﺑﺮ ﭼﺎرچ اﻟﮑﺘﺮون ﮐﻪ ﻣﺴﺎوي ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ‪ 1.602 1019 cb‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬ﻋﺪد‬
‫اووﮔﺪرو ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪد ﻓﺎرادي‬ ‫‪96491cb‬‬
‫‪ ‬ﻋﺪد اوﮔﺪرو‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬ ‫‪NA ‬‬ ‫‪ 60231.586 1019‬‬
‫ ﻣﻘﺪار ﭼﺎرچ اﻟﮑﺘﺮون ‬ ‫‪1.602 10 19 cb‬‬
‫‪‬‬ ‫‪N A  6.0231586  10 4 1019  6.02 10 23‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﻧﺴﺒﯽ ‪ :‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﮐﺘﻠﻪ ي ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺗﻮم ﻫﺎ ﺑﺮ ‪  amu ‬ﯾﺎ ‪ 1.66  1027 Kg‬ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮔﺮدد ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﺷﺎن‬
‫ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬

‫ ﮐﺘﻠﻪ ﯾﮏ اﺗﻮم ﻋﻨﺼﺮ ‬

‫‪ ‬ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﻧﺴﺒﯽ‬ ‫ ‬
‫ ‪ amu‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﮏ اﺗﻮم ﺳﻮدﯾﻢ ‪ 3.8203 10 23 Kg‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﻧﺴﺒﯽ آﻧﺮا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟‬

‫‪m Na  3.8203 10 27 Kg‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ ﯾﮏ اﺗﻮم ﺳﻮدﯾﻢ‬ ‫‪3.8203 10 27 Kg‬‬
‫‪1amu  1.66 1024 g  1.66 1027 Kg‬‬ ‫‪AH ‬‬ ‫‪27‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2.301 10  23.01  23amu‬‬
‫‪1.66 10‬‬ ‫‪Kg‬‬ ‫‪1.66  1027 Kg‬‬
‫? ‪A Na ‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﯾﮏ اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ‪ 1.674 1027 Kg‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ ﻧﺴﺒﯽ آﻧﺮا درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫‪m H  1.674 10 27 Kg‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ ﯾﮏ اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ‬ ‫‪1.674 10 27 Kg‬‬
‫‪1amu  1.66 1027 Kg‬‬ ‫‪AH ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1.008amu‬‬
‫‪1.66 1027 Kg‬‬ ‫‪1.66 10 27 Kg‬‬
‫? ‪AH ‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻧﺴﺒﯽ ‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﺒﺎرت از ﮐﺘﻠﻪ ي ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺐ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ‪  amu ‬ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﺎن ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻋﺒﺎرت از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ي ﮐﺘﻠﻪ ﻫﺎي اﺗﻮﻣﯽ ﻧﺴﺒﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺐ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ﮐﺘﻠﻪ ي ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺐ ‬

‫‪ ‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻧﺴﺒﯽ‬ ‫ ‬
‫ ‪ amu‬‬

‫ﻣﺜﺎل ‪:‬ﮐﺘﻠﻪء ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ‪ 2.9898 1026 kg‬اﺳﺖ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻧﺴﺒﯽ آب را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟‬

‫‪m H2 O  2.9898 10 26 Kg‬‬

‫ﮐﺘﻠﻪ ي ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب‬ ‫‪2.9898  1026 Kg‬‬
‫‪1amu  1.66 1027 Kg‬‬ ‫‪AH ‬‬ ‫‪ 27‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 1.80110  18.01  1.008amu‬‬
‫‪1.66  10‬‬ ‫‪Kg‬‬ ‫‪1.66  1027 Kg‬‬
‫? ‪M H2O ‬‬

‫‪143‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬ ‫ﻋﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﻮل و ﮐﺘﻠﻪ ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﻘﺪار ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﮔﺮام ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي آن ﻃﻮر ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪:‬‬

‫ ﻣﻘﺪار ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﮔﺮام ‬ ‫‪mg‬‬

‫‪ ‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻮﻟﯽ ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫‪ ‬‬
‫‪A g‬‬
‫‪mol‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ ﻣﻘﺪار آن را ﺑﻪ ﮔﺮام ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﻢ از ﻓﻮرﻣﻮل زﯾﺮ ﮐﺎر ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪m  nA g‬‬ ‫‪ mol‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﻣﻘﺪار ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻪ ﮔﺮام ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي آن ﻃﻮر ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ ‪:‬‬

‫ ﻣﻘﺪار ﻣﺮﮐﺐ ﺑﻪ ﮔﺮام ‬

‫‪m g‬‬
‫‪ ‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫‪ ‬‬
‫‪M g‬‬
‫‪mol‬‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﺮﮐﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻣﻘﺪار آن را ﺑﻪ ﮔﺮام ﺑﺮ اﺳﺎس ﻓﻮرﻣﻮل ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪m  nM g‬‬ ‫‪ mol‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ 200g‬ﻋﻨﺼﺮ ﺳﻮدﯾﻢ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﺋﯿﺪ در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ ﮐﺘﻠﻪ ي اﺗﻮﻣﯽ آن ‪ 23amu‬ﺑﺎﺷﺪ؟‬
‫‪m  200g‬‬
‫‪m g‬‬ ‫‪200g‬‬
‫‪A Na  23 g‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 8.695mol‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪A g‬‬ ‫‪23 g‬‬
‫?‪n ‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ي ‪ 0.05mol‬آﻫﻦ را درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ي اﺗﻮﻣﯽ آﻫﻦ ‪ 56amu‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ؟‬

‫?‪m‬‬
‫‪A Fe  56 g‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪m  nA g‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.05mol  56‬‬
‫‪g‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪ 2.8g‬‬
‫‪n  0.05mol‬‬

‫‪ M NaOH  40amu ‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ 200g :‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻫﺎﯾﺪروﮐﺴﺎﯾﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮل آن اﺳﺖ ؟‬
‫‪m  200g‬‬
‫‪m g‬‬ ‫‪200g‬‬
‫‪M  40 g‬‬ ‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 5mol‬‬
‫‪mol‬‬
‫?‪n ‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪‬‬‫‪g‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪23‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪mol‬‬‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪M‬‬ ‫‪H 2SO 4‬‬ ‫‪ 98amu‬‬ ‫‪‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ ي ‪ 0.5‬ﻣﻮل ﺳﻠﻔﻮرﯾﮏ اﺳﯿﺪ را درﯾﺎﺑﯿﺪ؟‬
‫?‪m‬‬
‫‪M H2SO4  98 g‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪m  nM g‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.5mol  98‬‬
‫‪g‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪ 49g‬‬
‫‪n  0.5mol‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪144‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺣﺠﻢ و ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﮔﺎزات در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﺎري ‪:‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺣﺠﻢ ﮔﺎزات در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﺎري ‪  STP ‬ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﻃﻮر ذﯾﻞ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪:‬‬

‫ ﺣﺠﻢ ﮔﺎز ﺑﻪ ﻟﯿﺘﺮ ‬

‫‪V L‬‬
‫‪ ‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﮔﺎز‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪22.4 L‬‬
‫ﺣﺠﻢ ﻣﻮل ﮔﺎز‬ ‫‪mol‬‬

‫‪ L ‬‬
‫‪ ‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﮔﺎزات در ﺷﺮاﯾﻂ‬ ‫ﻋﺪد ‪  22.4 ‬را ﺑﻨﺎم ﺣﺠﻢ ﻣﻮﻟﯽ ﮔﺎزات ﯾﺎد ﻧﻤﻮده ﮐﻪ واﺣﺪ آن ‪‬‬
‫‪ mol ‬‬
‫ﻣﻌﯿﺎري ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺣﺠﻢ آﻧﻬﺎ را ﻃﻮر ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﻧﺪ ‪:‬‬

‫‪L‬‬
‫‪V  n  22.4‬‬
‫‪mol‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ‪ 250L‬ﮔﺎز ‪ CO2‬را در ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﻌﯿﺎري درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟‬

‫‪V  250L‬‬ ‫‪V L‬‬ ‫‪250L‬‬

‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 11.16mol‬‬
‫?‪n ‬‬ ‫‪22.4 L‬‬ ‫‪22.4 L‬‬
‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺣﺠﻢ ‪ 2.5‬ﻣﻮل ﮔﺎز ﻧﺎﯾﺘﺮوﺟﻦ را در ﺷﺮاﯾﻂ اﺳﺘﻨﺪرد درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻨﯿﺪ؟‬

‫‪n  2.5mol‬‬
‫‪V  n  22.4 L‬‬ ‫‪ 2.5mol  22.4 L‬‬ ‫‪ 56L‬‬
‫?‪V‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬

‫راﺑﻄﻪ ﺑﯿﻦ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎ و ذرات ﻣﻮاد ‪:‬‬

‫ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ داﺷﺖ ﻓﺮﺿﯿﻪ ي اول اووﮔﺪرو ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻮل ﻫﺮ ﻣﺎده ‪ 6.02 10 23‬ذره دارد ‪ ،‬ﺳﻮاﻻت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﯾﻦ ﺑﺨﺶ را ﺑﺮ اﺳﺎس‬
‫ﺗﺸﮑﯿﻞ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺣﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ‪ 9.32 1025‬اﺗﻮم ﺟﺴﺖ ‪  Zn ‬را درﯾﺎﺑﯿﺪ؟‬

‫‪1mol  Zn ‬‬ ‫‪6.02 1023 atom  Zn ‬‬ ‫‪1mol  9.32 1025 atom‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪ 154.8mol‬‬
‫‪X‬‬ ‫‪9.32 1025 atom  Zn ‬‬ ‫‪6.02 1023 atom‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ 0.05mol :‬ﺳﻮدﯾﻢ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ ﭼﻨﺪ اﺗﻮم آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ؟‬

‫‪1mol  Na ‬‬ ‫‪6.02 1023 atom  Na ‬‬

‫‪0.05mol  Na ‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪0.05mol  6.02 10 23 atom‬‬
‫‪ x‬‬ ‫‪ 0.301 1023 atom  3.01 1022 atom‬‬
‫‪1mol‬‬

‫‪145‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬ ‫ﻋﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫‪ Ag  107.8amu ‬‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ 3.07 1020 :‬اﺗﻮم ﻧﻘﺮه ﭼﻨﺪ ﻣﻠﯽ ﮔﺮام ﮐﺘﻠﻪ دارد؟‬
‫‪6.02 1023 atom  Ag ‬‬ ‫‪107.8g‬‬ ‫‪3.07 10 20 atom  107.8g 3.07  107.8g‬‬
‫‪‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬
‫‪3.07 1020 atom  Ag ‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪6.02 1023 atom‬‬ ‫‪6.02 103‬‬
‫‪330.946g‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 0.054g 1000g  54mg‬‬
‫‪6020‬‬

‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫ﻣﺜﺎل‪ 46.5cm3 :‬آﻫﻦ ﭼﻘﺪر اﺗﻮم دارا اﺳﺖ؟ ‪d Fe  7.86 g 3‬‬
‫‪cm‬‬
‫ﺣﻞ‪ :‬اﺑﺘﺪا از روي ﮐﺜﺎﻓﺖ و ﺣﺠﻢ آﻫﻦ ﮐﺘﻠﻪ آﻧﺮا ﺑﺪﺳﺖ آورده و ﺑﻌﺪاً ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي آﻧﺮا ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫‪VFe  46.5cm3‬‬
‫‪m Fe‬‬
‫‪d Fe  7.86 g‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪ d‬‬ ‫‪ m Fe  d Fe  VFe  46.5 cm3 1.86 g‬‬ ‫‪ 365.49g‬‬
‫‪cm‬‬ ‫‪VFe‬‬ ‫‪cm3‬‬
‫? ‪m Fe ‬‬

‫از ﻓﺮﺿﯿﻪ ي اووﮔﺪرو ﻣﯽ داﻧﯿﻢ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﻮل آﻫﻦ ‪ 6.02 1023‬اﺗﻮم آن ﺑﻮده و ‪ 56g‬ﮐﺘﻠﻪ دارد‪ .‬ﭘﺲ دارﯾﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫‪6.02 1023 atom  Fe ‬‬ ‫‪56g‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪365.49g‬‬
‫‪6.02 1023 atom  365.49 g‬‬ ‫‪2200.249  1023 atom‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 39.29 1023‬‬
‫‪56 g‬‬ ‫‪56‬‬

‫ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ‪:‬‬

‫ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ ﮐﯿﻤﯿﺎوي را ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺗﻮﺳﻂ ﻃﺮز ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻤﺒﻮل ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ي آن ﺑﺎ ﺿﺮاﯾﺐ ﻧﺴﺒﯽ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﺿﺮاﯾﺐ‬
‫اﺳﺘﻮﮐﯿﻮﻣﺘﺮي ‪  Storichiometry ‬ﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ‪ NaCl :‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي ﻧﻤﮏ ﻃﻌﺎم و‬
‫‪  H 2 O ‬ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ي آب اﺳﺖ ﮐﻪ ﻃﺮز ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺳﻤﺒﻮل ﻫﺎي اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺑﺎ ﺿﺮﯾﺐ ﻧﺴﺒﯽ آﻧﻬﺎ را در‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺎت ﺑﻨﺎم ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﯾﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﯾﮏ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل آب از دو اﺗﻮم ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و ﯾﮏ اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ ‪،‬‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺎس ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آب ‪  H 2 O  ،‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺼﻮرت ﻋﻤﻮم ﻣﺮﮐﺒﺎت داراي ﺳﻪ ﻧﻮع ﻓﻮرﻣﻮل ﮐﯿﻤﯿﺎوي ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ‪ :‬ﺗﻌﺪاد و ﻧﻮﻋﯿﺖ اﺗﻮﻣﻬﺎي ﺳﺎزﻧﺪه ي ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ اﯾﺘﺎن ﻋﺒﺎرت‬
‫از ‪  C 2 H 6 ‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده‪ :‬ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﯿﻦ ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺳﺎزﻧﺪه ي ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ را ﻧﺸﺎن ﻣﯿﺪﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﺎم ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻧﯿﺰ ﯾﺎد ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺐ اﯾﺘﺎن ﻋﺒﺎرت از ‪  CH 3 ‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ :‬ﺑﺮ ﻋﻼوه ﺗﻌﺪاد و ﻧﻮﻋﯿﺖ اﺗﻮم ﻫﺎي ﺳﺎزﻧﺪه ي ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ‪ ،‬ﻧﺤﻮه ي وﺻﻞ ﺷﺪن اﺗﻮم ﻫﺎ را ﺑﺎ ﻫﻢ دﯾﮕﺮ‬
‫در ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺒﺎت ﻧﯿﺰ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ‪ :‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ اﯾﺘﺎن را در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮﯾﻢ‪:‬‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬
‫|‬ ‫|‬
‫‪H‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪H‬‬
‫|‬ ‫|‬
‫‪H‬‬ ‫‪H‬‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪146‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫ﺗﻌﯿﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ) ﺳﺎده ( ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻌﺪاد ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﮔﺮام و ﯾﺎ ﻓﯿﺼﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻣﺮﮐﺐ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در اﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ را ﻃﺒﻖ ﻣﺮاﺣﻞ ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪ (1‬ﻣﻘﺪار ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ را ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﺮام ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ ‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﻪ ﻣﻮل ‪  mol ‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه در ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ 1‬را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﺮ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ (3‬اﻋﺪاد ﮐﻪ در ﻧﺘﯿﺠﻪ ي ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪  2 ‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﺪه در ﺻﻮرﺗﯿﮑﻪ اﻋﺪاد ﺗﺎم ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ اﺗﻮم‬
‫ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮل ﻣﺮﮐﺐ را در ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ و اﮔﺮ ﺗﺎم ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﻪ ي روﻧﺪ اف و‬
‫ﯾﺎ ﺿﺮب ﻧﻤﻮدن ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺗﺎم ‪ ،‬ﺑﻪ اﻋﺪاد ﺗﺎم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻧﻤﻮده و اﯾﻦ اﻋﺪاد ﺗﺎم ﻧﺴﺒﺖ اﺗﻮم ﻫﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫را در ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده اراﯾﻪ ﻣﯽ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ ‪ 8g‬ﮐﺎرﺑﻦ ‪ 1.33g ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و ‪ 10.667g‬آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺷﺎﻣﻞ اﺳﺖ ‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ )ﺳﺎده(‬
‫‪ C  12amu , H  1amu , O  16amu ‬‬ ‫ﻣﺮﮐﺐ را درﯾﺎﺑﯿﺪ؟‬

‫‪m C  8g‬‬
‫‪m H  1.33g‬‬
‫‪m O  10.667g‬‬
‫? ‪ ‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﺣﻞ‪ :‬ﻃﻮرﯾﮑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﻪ ﮔﺮام ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ :1‬ﻣﻘﺪار ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ را ﺑﻪ ﻣﻮل ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪mC‬‬ ‫‪8g‬‬ ‫‪1.33g‬‬ ‫‪10.667g‬‬

‫‪nC ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.66mol‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪nH ‬‬ ‫‪ 1.33mol‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪nO ‬‬ ‫‪ 0.66mol‬‬
‫‪A C 12 g‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪g‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪g‬‬
‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ :2‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﺷﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ در ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪0.66mol‬‬ ‫‪1.33mol‬‬ ‫‪0.66mol‬‬

‫‪C‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪ 2.01  2‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0.66mol‬‬ ‫‪0.66mol‬‬ ‫‪0.66mol‬‬
‫ﭘﺲ ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﻦ ‪ ،‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ در ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ‪ 2 ، 1‬و ‪ 1‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪  CH 2 O‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬در ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ ‪ 80%‬ﮐﺎرﺑﻦ و ‪ 20%‬ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ي ﻣﺮﮐﺐ را ﺑﺪﺳﺖ آورﯾﺪ؟‬
‫‪%C  80%‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪mC  80g‬‬
‫‪%H  20%‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪m H  20g‬‬
‫? ‪ ‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺐ‬

‫‪147‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬

 ‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬
‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬ ‫ﻋﯿﺮﻋﻀﻮي‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪي‪ :1‬ﻣﻘﺪار ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻪ ﻣﻮل ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪:‬‬

‫‪mC‬‬ ‫‪80g‬‬
‫‪nC ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 6.666mol‬‬
‫‪A C 12 g‬‬
‫‪mol‬‬
‫‪m‬‬ ‫‪20g‬‬
‫‪nH  H ‬‬ ‫‪ 20mol‬‬
‫‪AH 1 g‬‬
‫‪mol‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ :2‬ﻣﻮل ﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ي ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﻢ‪.‬‬

‫‪6.666mol‬‬ ‫‪20mol‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪H‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪6.666mol‬‬ ‫‪6.666mol‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ : 3‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي ﮐﺎرﺑﻦ در ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺐ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ )‪ (1‬و از ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﻣﺴﺎوي ﺑﻪ )‪ (3‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪  CH 3‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ 3.2g :‬اﮐﺴﺎﯾﺪ آﻫﻦ ﺑﺎ ﮔﺎز ﻫﺎﯾﺪروﺟﻦ ﺣﺮارت داده ﺷﺪه و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ‪ 2.24g‬آﻫﻦ ﻓﻠﺰي ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻮرﻣﻮل‬

‫ﺳﺎده ي اﮐﺴﺎﯾﺪ آﻫﻦ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ اﺗﻮﻣﯽ آﻫﻦ ‪ 56amu‬و از آﮐﺴﯿﺠﻦ ‪ 16amu‬اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺣﻞ‪ :‬دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ‪ 3.2g‬اﮐﺴﺎﯾﺪ آﻫﻦ ‪ 2.24g ،‬آﻫﻦ وﺟﻮد دارد ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ي اﮐﺴﺎﯾﺪ آﻫﻦ را آﮐﺴﯿﺠﻦ ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪m Fe  2.24g‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪m O  m Oxide  m Fe  3.2g  2.24g  0.96g‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ :1‬ﺗﻌﺪاد ﻣﻮل ﻫﺎي ﻫﺮ ﻋﻨﺼﺮ را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪Fe  56 g‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪O  16 g‬‬

‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬
‫‪m Fe‬‬ ‫‪2.24g‬‬ ‫‪mO‬‬ ‫‪0.96g‬‬
‫‪n Fe ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.04mol‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪nO ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 0.06mol‬‬
‫‪A Fe 56 g‬‬ ‫‪A O 16 g‬‬
‫‪mol‬‬ ‫‪mol‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ : 2‬ﻣﻮل ﻫﺎي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه ي ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺗﻘﺴﯿﻢ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‪:‬‬

‫‪0.04mol‬‬ ‫‪0.06mol‬‬
‫‪Fe ‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪O‬‬ ‫‪ 1.5‬‬
‫‪0.04mol‬‬ ‫‪0.04mol‬‬

‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ي ‪ : 3‬ﻃﻮري ﮐﻪ دﯾﺪه ﻣﯿﺸﻮد ‪ ،‬ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي آﮐﺴﯿﺠﻦ ﻋﺪد ﺗﺎم ﻧﯿﺴﺖ ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺨﺎﻃﺮﯾﮑﻪ ﺑﻪ ﻋﺪد ﺗﺎم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﻮد ‪،‬‬

‫ﺗﻌﺪاد اﺗﻮم ﻫﺎي آﻫﻦ و آﮐﺴﯿﺠﻦ را ﺑﻪ ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ ﻋﺪد ﺗﺎم ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت از ‪  2 ‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﺿﺮب ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫‪Fe  1 2  2‬‬ ‫‪O  1.5  2  3‬‬

‫ﺑﻨﺎء در ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ي اﮐﺴﺎﯾﺪ آﻫﻦ ‪ ،‬دو اﺗﻮم آﻫﻦ و ﺳﻪ اﺗﻮم آﮐﺴﯿﺠﻦ وﺟﻮد دارد‪.‬‬

‫‪  Fe2 O3‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي و اﻧﺠﻨﯿﺮ ﻣﺤﻤﻮد ﺗﯿﻤﻮرﯾﺎن‬ ‫‪148‬‬

‫ﮐﯿﻤﯿﺎي‬

‫ﻏﯿﺮﻋﻀﻮي‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ | ﻗﻮاﻧﯿﻦ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﮐﯿﻤﯿﺎ‬

‫ﺗﻌﯿﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ ‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ﺗﻌﯿﻦ ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ ﺑﺎﯾﺪ ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ و ﯾﺎ ﻓﯿﺼﺪي ﻋﻨﺎﺻﺮ در ﻣﺮﮐﺐ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آن ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ ﻃﻮر ذﯾﻞ درﯾﺎﻓﺖ ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪:‬‬

‫) ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ ( ‪  x‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﻗﯿﻤﺖ ‪ x‬را ﻃﻮر ذﯾﻞ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ‪:‬‬

‫ ﮐﺘﻠﻪ ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ ‬

‫‪M‬‬
‫‪x ‬‬ ‫ ‬ ‫‪‬‬ ‫‪x‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪M‬‬
‫ﮐﺘﻠﻪ ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﯾﮏ ﻣﺮﮐﺐ ‪ CH 2 O‬و ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آن ‪ 180amu‬ﻣﯿﺒﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ را درﯾﺎﻓﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟‬

‫ﺣﻞ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﮐﺘﻠﻪ ي ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ) ﺗﺠﺮﺑﯽ ( را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ‪.‬‬

‫‪M 180amu‬‬
‫‪MCH2 O  1 12amu  2 1amu  1 16amu  30amu‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪M 30amu‬‬

‫‪)  6  CH 2 O   C 6 H12 O 6‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ ( ‪  x‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﻣﺜﺎل‪ :‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ ‪  CH ‬ﺑﻮده اﮔﺮ ﮐﺘﻠﻪ ي ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آن ‪ 78amu‬ﺑﺎﺷﺪ ‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ آﻧﺮا درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؟‬

‫ﺣﻞ‪ :‬اﺑﺘﺪا ﮐﺘﻠﻪ ي ﻓﻮرﻣﻮل ﺳﺎده ) ﺗﺠﺮﺑﯽ ( را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آورﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪MCH  12amu  1amu  13amu‬‬

‫‪M 78amu‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪M 13amu‬‬

‫‪)  6  CH   C 6 H 6‬ﻓﻮرﻣﻮل ﺗﺠﺮﺑﯽ ﻣﺮﮐﺐ ( ‪  x‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻣﺎﻟﯿﮑﻮﻟﯽ ﻣﺮﮐﺐ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬

‫‪149‬‬ ‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ‪ :‬داﮐﺘﺮ اﺣﻤﺪﺿﯿﺄ ﮔﻮﻫﺮي‬