9.

MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Medjutim, ako zup anici u sprezi imaju grešku ozubljenja, nasta e neujedna eno
obrtno kretanje mernog predmeta, tako da dolazi do razlike ugaonih brzina
izmedju njega i frikcionog to ka postavljenog u istu osu. Razlika brzina se tada
uve ava i registruje na pisa u.

Uredjaj bez krugova kotrljanja

prikazan je u dve varijante
šematski prikaz jednoprofilnog
uredjaja za ispitivanje
zup anika "Omega" dat je na
slici.

9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Zup asti par (1) i (2) prenosi kretanje preko osovine (3) na konus (4)
posredstvom para (5) i (6), a na konus (8) direktno preko osovine (7).

Izmedju konusa se nalazi lopta

(13), koja je postavljena na
visinu koja odgovara preseku
konusa, na ijem obimu su
obimne brzine iste. Ako su
zup anici izradjeni sa greškom,
nasta e zaostajanje jednog
konusa u odnosu na drugi,
odnosno razlika obimne brzine
levog i desnog konusa na mestu
dodira sa loptom, pa e se lopta
pomeriti i pokrenuti uredjaj za
pisanje (15) i iglu (14), tako da
e se na dijagramskoj traci
registrovati greška ozubljenja.

10
 9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA
Na slici prikazana je druga varijanta uredjaja za merenje zbirne greške zup anika
tangencijalnom metodom, konstrukcija prof. Kimera |6|. Sadrži: nosa sa
osnovnom polukuglom (1), dve polukugle (2) tri satelita (3), nosa satelita (4) i
prsten (5), vrsto vezan za nosa satelita, koji pokazuje razlike ugaonih brzina
polukugli. Za razliku od predhodno uredjaja, umesto dva konusa, postoje dve
ravne plo e. Izmedju njih se nalazi kugla, kojom se beleže odstupanja od
idealnog para zup anika, odnosno meri se zbirna greška para, ili jednog
zup anika, ako se ispituje sa etalon-zup anikom. Principijelna šema uredjaja je
slede a:

9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Osovine koje nose zup anike, koje treba ispitati u zahvatu, vezane su svaka sa po
jednom ravnom plo om - tanjirom, izmedju kojih se nalazi merna kugla
postavljena ta no izmedju dve osovine u položaju gde se dodiruju kinematski
krugovi, odnosno podeoni krugovi.
Prilikom okretanja zup anika u zahvatu koji se ispituju, okreta e se i plo e istim
ugaonim brzinama kao i zup anici. Na mestima gde kugla dodiruje plo e,
tangencijalne brzine e biti za idealno izradjene zup anike, potpuno iste po
veli ini i pravcu.

11
 9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Svaka nepravilnost izrade zubaca utica e na promenu odnosa uganih brzina dva
zup anika u zahvatu, a time i odgovaraju ih tangencijalnih brzina na krugovima
kotrljanja odnosno na mestima dodira kugle sa plo ama.
Da bi kugla mogla registrovati promene odnosa ugaonih brzina ili promene
odnosa tangencijalnih brzina, a koje nastaju usled grešaka obrade elemenata
zubaca, predložena su dva rešenja:

9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

1. Donjoj plo i daje se preko prenosne pantljike isti smer obrtanja kao i gornjoj
plo i.
Tada e se kugla usled suprotnih smerova tangencijalnih brzina u ta kama
dodira sa plo ama, obrtati oko svoje horizontalne ose.
Ako obe brzine imaju istu veli inu, središte kugle se ne e pomerati u
prostoru, a ako su brzine razli ite, onda e se središte kugle pomerati u
pravcu ve e brzine.
Tim pomeranjem središte kugle e registrovati promenu odnosa ugaonih
brzina para zup anika i oceniti greške obrade na osnovu toga.

12
 9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

2. Plo e zadržavaju iste smerove obrtaja kao i zup anici u zahvatu (sl.9.8b), pa
e tangencijalne brzine na mestima dodira kugle sa plo ama imati isti smer.
Kugla se jednom kosom ravni se e na dve polukugle, koje se mogu obrtati
oko jedne osovine, normalne na ravan preseka kugle.
Time e svaka polukugla biti u dodiru sa po jednom pravom plo om, i
obrta e se odgovaraju im ugaonim brzinama pri okretanju zup anika u
zahvatu, ali sa suprotnim smerovima obrtanja.

9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Da bi medjusobno povezali ugaone brzine dveju polukugli, postavljen je izmedju

njih jedan koni ni satelit, sa osom upravnom na osu polukugli.
Osa satelita e mirovati, ili e se obrtati oko ose polukugli usled obrtanja dveju
polukugli ve prema tome da li su:
- ugaone brzine polukugli po veli ini iste, odnosno tangencijalne brzine na
mestima dodira polukugli sa ravnim plo ama iste veli ine, a suprotnog smera,
- ugaone brzine polukugli razli ite, odnosno razli ite tangencijalne brzine na
mestu dodira zbog grešaka obrade elemenata zubaca u zahvatu.

13
 9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Firma Klingelnberg izradila je familiju uredjaja, modulnog tipa, za spitivanje

zup anika jednoprofilnim postupkom (slika).
Omogu uje ispitivanje cilindri nih
zup anika sa pravim i zavojnim zubima,
spoljne i unutrašnje ozubljenje (slika a),
zatim koni nih zup anika sa pravim i
zavojnim zubima (slika b) i hiperboloidnih
evolventnih zup anika.
Za pokazivanje i registraciju greške razvili
su elektronski uredjaj PEW 01 (slika c) koji
ima mogu nost i izdvojenog prikazivanja
Fp' i fp' (slike d,e). Ovakav uredjaj ima
mogu nost analognog i digitalnog
pokazivanja kinematske greške, zapisivanja
na pisa u, a ima i digitalni izlazni signal u
BCD-kodu za spoljni ra unar, analizator ili
banku podataka.

9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

9.3. KONTROLA EVOLVENTE PROFILA ZUBA

Kontrola profila zuba svodi se na kontrolu evolvente i može se vršiti uredjajima,

koji se dele u dve grupe: na uredjaje sa stalnim i sa promenljivim osnovnim
krugom. Kontrola se zasniva na uporedjivanju teorijske evolvente , koju simulira
uredjaj, sa stvarnim profilom boka zuba zup anika.

14
 9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Uredjaj sa konstantnim osnovnim krugom

Uredjaj za kontrolu evolvente (Maag, slika leva C.Mahr, slika desna) radi na taj
na in, što se teorijska evolventa stvara odvalom tangente, predstavljene lenjirom
(1) po osnovnom krugu, odnosno po plo i (2) , izradjenoj sa pre nikom koji
odgovara minimalnoj vrednosti osnovnog kruga ispitivanog zup anika. Sa
plo om se na istoj osovini nalazi ispitivani zup anik, a sa lenjirom je povezan
pipak (3), tako da centar kuglice leži ta no iznad ivice lenjira i opisuje evolventu,
koja se uporedjuje sa profilom boka zuba

Odstupanje od teorijske
evolvente prenosi se preko
dvokrake poluge (4) na
pisaljku (5), koja ostavlja
trag po papirnoj traci. Hartija
se kre e paralelno sa
vodjicama kliza a. Ako je
evolventa zup anika
ispravna, linija dijagrama e
biti prava.

9. MERENJE I KONTROLA ZUP ANIKA

Ur aj sa promenjivim osnovnim krugorn

Drugi tip aparata za kontrolu evolvente su oni sa kontinualno promenljivim
krugom (C.Zeiss, C.Mahr i drugi). Zup anik koji se ispituje (1) i odvalni disk (2)
nalaze se na istoj osovini (slika).

Za odvalni disk vezane su

dve eli ne trake (3) i (4),
jednim krajem, a drugim
za odvalne saonice (5).
Pomaci odvalnih saonica
prenose se na
tangencijalna kolica (9),
pomo u lenjira za
upravljanje (6), i to u
odnosu:
r0 s
R S

15