4.

Równoległobok
Czworokąt, którego przeciwległe boki są równoległe nazy-
wamy równoległobokiem. W niniejszym rozdziale przyjrzymy
się równoważnym opisom równoległoboku i ich zastosowaniom
w geometrii. D C

E
Twierdzenie 4.1 (o równoległoboku)
Niech ABCD będzie czworokątem wypukłym oraz niech E
będzie punktem przecięcia przekątnych AC i BD (rys. 151). A B
Wówczas następujące warunki są równoważne. rys. 151

(a) Proste AB i CD są równoległe oraz proste BC i DA są D C

równoległe;
(b) AB = CD oraz BC = DA;
(c) AB = CD oraz proste AB i CD są równoległe;
(d) AE = EC oraz BE = ED.
A B
rys. 152
Dowód
(a) ⇒ (b): Ponieważ proste AB oraz CD są równoległe, D C
więc <) BAC = < ) DCA (rys. 152). Analogicznie, proste BC oraz
DA są równoległe, więc < ) BCA = <) DAC. Stąd wniosek, że
trójkąty ABC i CDA są przystające (cecha kąt–bok–kąt), skąd
otrzymujemy tezę: AB = CD oraz BC = DA.
A B
(b) ⇒ (c): Z równości AB = CD oraz BC = DA wynika, że rys. 153
trójkąty ABC i CDA są przystające — cecha bok–bok–bok
(rys. 153). Wobec tego <) BAC = <) DCA i w konsekwencji pro- D C
ste AB i CD są równoległe.
E
(c) ⇒ (d): Ponieważ proste AB oraz CD są równoległe,
więc <) EAB = <) ECD oraz < ) EBA = <) EDC (rys. 154). Te
A B
dwie równości wraz z zależnością AB = CD dowodzą, że trój-
rys. 154
kąty ABE i CDE są przystające (cecha kąt–bok–kąt). Stąd
uzyskujemy AE = EC oraz BE = ED.
D C
(d)⇒(a): Z równości AE =EC, BE =ED wynika, że trój- E
kąty ABE i CDE są przystające na mocy cechy bok–kąt–bok
(rys. 155). Wobec tego <
) EAB = <) ECD, skąd wynika, że pro-
ste AB i CD są równoległe. Analogicznie dowodzimy, że proste A B
BC i DA są równoległe, co kończy dowód twierdzenia. rys. 155

Pierwsze zastosowanie twierdzenia 4.1 dotyczy długości C

środkowej w trójkącie prostokątnym.
M
Twierdzenie 4.2
Punkt M jest środkiem boku BC trójkąta ABC (rys. 156). A B
) BAC = 90◦ wtedy i tylko wtedy, gdy AM = 12 BC .
Wówczas < rys. 156
38 Waldemar Pompe

Dowód
Oznaczmy przez D punkt symetryczny do punktu A wzglę-
dem punktu M (rys. 157). Wówczas czworokąt ABDC jest
równoległobokiem (spełnia warunek (d) twierdzenia 4.1). Wo-
C D bec tego AB = CD oraz proste AB i CD są równoległe.
) BAC = 90◦ , to również <
Jeśli więc < ) ACD = 90◦ . Wtedy
trójkąty BAC i DCA są przystające (cecha bok–kąt–bok).
M Stąd AM = 21 AD = 12 BC.
A B Również odwrotnie: jeśli AM = 21 BC, to AD = BC i trój-
rys. 157 kąty BAC i DCA są przystające — tym razem na mocy cechy
bok–bok–bok. Stąd wniosek, że kąty BAC i DCA są równe.
Ponadto ich suma wynosi 180◦ (gdyż proste AB i CD są rów-
noległe), a zatem każdy z nich musi być równy 90◦ . To kończy
C
dowód.

M
Twierdzenia 4.2 czasami wygodniej jest używać w nastę-
pującym sformułowaniu: Środek okręgu opisanego na trójkącie
ABC pokrywa się ze środkiem boku BC wtedy i tylko wtedy,
A B ) A = 90◦ (rys. 158).
gdy <

rys. 158 Udowodnimy teraz znane twierdzenie dotyczące wysokości

dowolnego trójkąta.
Twierdzenie 4.3
W każdym trójkącie wysokości przecinają się w jednym
punkcie (rys. 159).
Dowód
rys. 159
Poprowadźmy przez wierzchołki A, B, C danego trójkąta
proste równoległe odpowiednio do boków BC, CA, AB. Pro-
ste te wyznaczają trójkąt. Oznaczmy jego wierzchołki przez D,
E C D E, F (rys. 160). Wówczas czworokąty ABDC oraz ABCE są
równoległobokami, gdyż spełniają warunek (a) twierdzenia 4.1.
Stąd uzyskujemy EC =AB =CD . Wysokość trójkąta ABC po-
prowadzona z wierzchołka C jest prostopadła do prostej AB,
A B
a więc także do prostej ED. Wobec tego wysokość ta jest sy-
F metralną odcinka ED.
rys. 160
Analogicznie dowodzimy, że pozostałe dwie wysokości trój-
kąta ABC są symetralnymi odcinków EF i F D. Wysokości
trójkąta ABC pokrywają się zatem z symetralnymi boków
trójkąta DEF , skąd na mocy twierdzenia 1.6 wnioskujemy,
D że przecinają się one w jednym punkcie.
G Przykład 4.4
E
C Na bokach AC i BC trójkąta ABC zbudowano, po jego ze-
wnętrznej stronie, kwadraty BCDE i CAF G (rys. 161). Wy-
F
sokość trójkąta ABC poprowadzona z wierzchołka C przecina
A P B prostą AB w punkcie P . Udowodnić, że proste AE, BF i CP
rys. 161 przecinają się w jednym punkcie.
4. Równoległobok 39

Na prostej CP odłóżmy odcinek CQ, którego długość jest

Q
równa długości odcinka AB, leżący po zewnętrznej stronie trój-
kąta ABC (rys. 162). Rozpatrzmy obrót wokół środka kwa- D
dratu ACGF , który przeprowadza punkt A na punkt C. Kąt
G
obrotu wynosi 90◦ , a odcinki AB i CQ są prostopadłe i równej E
długości. Odcinek AB przechodzi więc przy rozpatrywanym
C
obrocie na odcinek CQ. A zatem punkt B przechodzi na punkt
F
Q. Wobec tego odcinek F B przechodzi na odcinek AQ, skąd
wynika, że odcinki te są prostopadłe. A P B
Analogicznie uzasadniamy, że odcinki AE i BQ są pro- rys. 162
stopadłe. Wobec tego proste AE, BF i CP są wysokościami C
w trójkącie ABQ, a zatem przecinają się w jednym punkcie.
Twierdzenie 4.5 K L
Punkty K i L są odpowiednio środkami boków AC i BC
trójkąta ABC (rys. 163). Wówczas proste KL i AB są równo- A B
ległe oraz KL = 12 AB . rys. 163
Dowód C
Niech S będzie obrazem symetrycznym punktu K wzglę-
dem punktu L (rys. 164). Wówczas KL = LS oraz CL = LB, K L S
skąd wynika, że czworokąt KBSC jest równoległobokiem. Wo-
bec tego odcinki KC i BS są równoległe i mają równą długość.
A B
Stąd wniosek, że również odcinki AK i BS są równoległe i mają
rys. 164
równą długość. Czworokąt ABSK jest więc równoległobokiem,
a zatem proste KL i AB są równoległe oraz D
1 1 C
KL = KS = AB .
2 2
To kończy dowód.
Powyższe twierdzenie posiada wiele ciekawych zastosowań. A B
rys. 165
Jednym z nich jest następujący fakt (rys. 165): Środki boków
dowolnego czworokąta ABCD są wierzchołkami równoleglo- D M
boku. Dla dowodu wystarczy poprowadzić przekątną AC, po N C
Q
czym wykorzystać twierdzenie 4.5 dla trójkątów ABC i ACD. E
To, że uzyskany czworokąt jest równoległobokiem wnioskujemy P L
z warunku (c) twierdzenia 4.1.
Przykład 4.6 B
Punkty K, L, M i N są odpowiednio środkami boków K
A
rys. 166
AB, BC, CD i DE pięciokąta wypukłego ABCDE (rys. 166).
Punkty P i Q są odpowiednio środkami odcinków KM i N L. D M
Wykazać, że proste P Q i AE są równoległe oraz P Q = 41 AE. N C
Q
Niech X będzie środkiem odcinka EB (rys. 167). Wów- E
czas, na mocy powyższej obserwacji, czworokąt XLM N jest P L
X
równoległobokiem. Zatem punkt Q — jako środek przekątnej
LN — jest również środkiem przekątnej M X. Stąd, na mocy B
twierdzenia 4.5 zastosowanego do trójkąta XKM wynika, że K
A
odcinki P Q i KX są równoległe oraz P Q = 21 KX. Stosując rys. 167
40 Waldemar Pompe

ponownie twierdzenie 4.5, lecz tym razem do trójkąta ABE,

wnioskujemy, że odcinki KX i AE są równoległe oraz zachodzi
równość KX = 12 AE. W efekcie proste P Q i AE są równoległe
oraz P Q = 41 AE, co kończy dowód.

Z twierdzenia 4.5 wynika także następująca użyteczna ob-

serwacja, którą sformułujemy jako oddzielny wniosek.

P Wniosek 4.7
Dany jest punkt P oraz punkty A, B, C (rys. 168). Wów-
czas środki odcinków P A, P B i P C leżą na jednej prostej wtedy
i tylko wtedy, gdy punkty A, B, C leżą na jednej prostej.
A B C
rys. 168 Twierdzenie 4.5 ma swój odpowiednik w przypadku czwo-
rokąta wypukłego.

Twierdzenie 4.8
Dany jest czworokąt wypukły ABCD. Punkty K i L są
D odpowiednio środkami boków AD i BC (rys. 169). Wówczas
C 1
K KL ¬ (AB + CD) ,
L 2
przy czym równość ma miejsce wtedy i tylko wtedy, gdy proste
AB i CD są równoległe. Ponadto, jeśli proste AB i CD są
A B
rys. 169 równoległe, to prosta KL jest równoległa do nich.

Dowód
Oznaczmy przez M środek przekątnej AC (rys. 170). Na
podstawie twierdzenia 4.5 wnioskujemy, że proste KM i CD
są równoległe oraz KM = 21 CD. Analogicznie uzasadniamy, że
proste M L i AB są równoległe oraz M L = 21 AB. Wykorzystu-
jąc nierówność trójkąta, otrzymujemy zatem
D 1 1
C KL ¬ KM + M L = AB + CD .
2 2
K
L Równość zachodzi wtedy i tylko wtedy, gdy punkt M leży na
M odcinku KL. To ma miejsce wtedy i tylko wtedy, gdy proste
KM i M L są równoległe. A ponieważ KM kCD oraz M LkAB,
A B
rys. 170 więc proste KM i M L są równoległe wtedy i tylko wtedy, gdy
proste AB i CD są równoległe.
Ponadto, jeśli proste AB i CD są równoległe, to proste
KM i M L pokrywają się z prostą KL. Wiemy, że proste KM
i M L są równoległe odpowiednio do prostych CD i AB, więc
prosta KL jest także do nich równoległa.

Wniosek 4.9
Prosta przechodząca przez środek ramienia trapezu i rów-
noległa do jego podstaw przechodzi przez środek drugiego ra-
rys. 171 mienia oraz przez środki obu przekątnych (rys. 171).
4. Równoległobok 41

Twierdzenie 4.10 D C
Dany jest trapez ABCD o podstawach AB i CD, w którym
bok AD jest prostopadły do obu podstaw (rys. 172). Punkt M M
jest środkiem boku BC. Wówczas AM = DM .

Dowód A B
Przez punkt M poprowadźmy prostą równoległą do pod- rys. 172
staw trapezu, która przecina przeciwległe ramię danego tra-
pezu w punkcie N (rys. 173). Wówczas z wniosku 4.9 wynika, D C
że punkt N jest środkiem odcinka AD. Ponadto prosta M N
jest prostopadła do odcinka AD. Wobec tego prosta M N jest M
symetralną odcinka AD, skąd AM = DM . N

Twierdzenie 4.11 A B
W dowolnym trójkącie środkowe przecinają się w jednym rys. 173
punkcie (rys. 174). Ponadto, ich wspólny punkt dzieli każdą ze
środkowych w stosunku 2 : 1, licząc od wierzchołków trójkąta.

Dowód
Niech ABC będzie danym trójkątem oraz niech K, L, M
będą odpowiednio środkami boków BC, CA, AB (rys. 175).
Oznaczmy ponadto przez S punkt przecięcia odcinków AK
i BL. Niech wreszcie punkty P i Q będą odpowiednio środ- rys. 174
kami odcinków AS i BS. Wówczas, wykorzystując twierdze-
nie 4.5, wnioskujemy, że odcinki P Q i AB są równoległe oraz C
P Q = 12 AB. Podobnie, odcinki KL i AB są równoległe oraz
KL = 12 AB. Zatem odcinki P Q i KL są równoległe i równej
długości, skąd wynika, że czworokąt P QKL jest równoległo- L K
bokiem. Wobec tego P S = SK oraz QS = SL. S
Wykazaliśmy więc, że punkt przecięcia S odcinków AK P Q
i BL spełnia zależność
AS BS A M B
= = 2. rys. 175
SK SL
Analogicznie wykazujemy, że punkt przecięcia T odcinków BL
C
i CM spełnia (rys. 176)
BT CT
= = 2.
TL TM L 2y
A zatem punkty S i T leżą na odcinku BL oraz każdy z nich T
x
dzieli ten odcinek w stosunku 2 : 1, licząc od wierzchołka B.
Stąd wniosek, że S = T . W konsekwencji, odcinki AK, BL y 2x
i CM mają punkt wspólny S oraz M B
A
AS BS CS rys. 176
= = = 2,
SK SL SM
co kończy dowód.

Punkt wspólny środkowych trójkąta nazywamy środkiem

ciężkości tego trójkąta.
44 Waldemar Pompe

C C0 Ćwiczenia

B0 Zadanie 4.15
0
M0 Dane są trójkąty ABC oraz A0 B 0 C 0 . Punkt M jest środ-
A M B A
rys. 186 kiem boku AB, punkt M 0 jest środkiem boku A0 B 0 (rys. 186).
Wiadomo, że
C
BC = B 0 C 0 , CA = C 0 A0 oraz CM = C 0 M 0 .
Czy stąd wynika, że trójkąty ABC i A0 B 0 C 0 są przystające?
D

M Zadanie 4.16
Punkty D i E leżą odpowiednio na bokach BC i AB trój-
A E B kąta równobocznego ABC, przy czym CD = BE (rys. 187).
rys. 187 Punkt M jest środkiem odcinka DE. Wykazać, że
C BM = 12 AD .

D
Zadanie 4.17
E Punkt P leży wewnątrz trójkąta równobocznego ABC
P o boku długości 1 (rys. 188). Proste AP , BP , CP przecinają
odcinki BC, CA, AB odpowiednio w punktach D, E, F . Udo-
A F B wodnić, że
rys. 188 PD+PE +PF < 1.
B
Y
Zadanie 4.18
Po dwóch stronach rzeki o równoległych brzegach znaj-
X dują się dwa domki położone w punktach A i B (rys. 189).
A W którym miejscu należy wybudować most XY , prostopadły
rys. 189 do brzegów rzeki, aby droga łącząca oba domki i biegnąca przez
E most była najkrótsza?

F D
Zadanie 4.19
W sześciokącie wypukłym ABCDEF wszystkie boki są
A C równej długości oraz
<)A+< )C +<
)E = <
)B +<
)D+<
)F .
rys. 190 B
Dowieść, że przekątne AD, BE i CF przecinają się w jednym
E punkcie (rys. 190).

D
C Zadanie 4.20
Dany jest czworokąt wypukły ABCD. Okrąg o średnicy
AB przechodzi przez punkty C i D (rys. 191). Punkt E jest
A B symetryczny do punktu A względem środka odcinka CD. Do-
rys. 191 wieść, że proste CD i BE są prostopadłe.
4. Równoległobok 45

Zadanie 4.21
D
Na bokach BC i CA trójkąta ABC zbudowano po jego
zewnętrznej stronie kwadraty BCDE oraz CAF G (rys. 192). G
M N
Punkty M i N są odpowiednio środkami odcinków DF i EG.
Znając długości boków trójkąta ABC, obliczyć długość od- C E
cinka M N . F
A B
rys. 192

Zadanie 4.22 C
Dwusieczne kątów wewnętrznych trójkąta ABC przeci-
nają się w punkcie I (rys. 193). Punkty P i Q są rzutami pro-
stokątnymi punktu C odpowiednio na proste AI i BI. Znając Q P
I
długości boków trójkąta ABC, obliczyć długość odcinka P Q.
A B
rys. 193

Zadanie 4.23 C
D
W czworokącie wypukłym ABCD przekątne AC i BD
są równej długości (rys. 194). Punkty M i N są odpowiednio
środkami boków AD i BC. Wykazać, że prosta M N tworzy M N
równe kąty z przekątnymi AC i BD.
A
B
rys. 194
Zadanie 4.24
D C
Dany jest czworokąt wypukły ABCD. Punkty K i L są
odpowiednio środkami boków BC i AD (rys. 195). Symetralne P K
L
boków AB i CD przecinają odcinek KL odpowiednio w punk- Q
tach P i Q. Dowieść, że jeżeli KP = LQ, to proste AB i CD
są równoległe. A B
rys. 195

C
Zadanie 4.25 D
Dany jest trójkąt ostrokątny ABC (rys. 196). Punkt D M
jest spodkiem wysokości tego trójkąta opuszczonej z wierz-
30◦
chołka B, a punkt M jest środkiem boku BC. Udowodnić,
że jeżeli AM = BD, to < ) CAM = 30◦ .
A B
rys. 196

C
Zadanie 4.26
Dany jest trójkąt ABC, w którym AC = BC (rys. 197). E
Punkt D jest symetryczny do punktu A względem punktu B.
Punkt E jest środkiem odcinka BC. Dowieść, że
<
) CAE = <
) BCD . A B D
rys. 197
46 Waldemar Pompe
C
Zadanie 4.27
Dany jest trójkąt ABC, w którym AB =AC oraz <) A=90◦
Q (rys. 198). Punkty D i E leżą odpowiednio na bokach AB
i AC, przy czym AD = AE. Prosta przechodząca przez punkt
E P A i prostopadła do prostej CD przecina bok BC w punkcie P .
Prosta przechodząca przez punkt E i prostopadła do prostej
A D B CD przecina bok BC w punkcie Q. Dowieść, że punkt P jest
rys. 198 środkiem odcinka BQ.
C

K L Zadanie 4.28
Punkty K i L leżą odpowiednio na bokach AC i BC trój-
A B
kąta ABC (rys. 199), przy czym
rys. 199 AK BL 1
D = = .
E KC LC 2
C Dowieść, że proste KL i AB są równoległe oraz
Q P
2
KL = AB .
3
A B

R
Zadanie 4.29
Na bokach trójkąta ABC zbudowano, po jego zewnętrznej
rys. 200 F stronie, trójkąty równoboczne BCD, CAE, ABF o środkach
P , Q, R (rys. 200). Dowieść, że obwód trójkąta P QR jest nie
większy od obwodu trójkąta ABC.

Zadanie 4.30
Udowodnić, że proste przechodzące przez środki boków
czworokąta wpisanego w okrąg i prostopadłe do przeciwległych
rys. 201 boków przecinają się w jednym punkcie (rys. 201).
C
Q
D
E
P Zadanie 4.31
Dany jest trójkąt ostrokątny ABC. Punkty D i E są rzu-
tami prostokątnymi punktów A i B odpowiednio na proste BC
A B i CA (rys. 202). Punkty P i Q są rzutami prostokątnymi odpo-
rys. 202 wiednio punktów A i B na prostą DE. Dowieść, że P E = DQ.
C

Q
Zadanie 4.32
D B
Dany jest czworokąt wypukły ABCD, w którym
P < ) C = 90◦ .
)A = <
Punkty P i Q są rzutami prostokątnymi odpowiednio punktów
rys. 203 A B i D na prostą AC (rys. 203). Wykazać, że AP = QC.
4. Równoległobok 47

Zadanie 4.33 C
P
) ACB =120◦ (rys. 204).
Dany jest trójkąt ABC, w którym < Q
Punkt M jest środkiem boku AB. Na odcinkach AC i BC wy-
brano odpowiednio takie punkty P i Q, że AP = P Q = QB . A M B
rys. 204
Wykazać, że <) P M Q = 90◦ . C
M
L
Zadanie 4.34 D B
Dany jest czworokąt wypukły ABCD, w którym N K
< ) C = 90◦ .
)A = <
Punkty K, L, M , N leżą odpowiednio na bokach AB, BC, A rys. 205
CD, DA (rys. 205). Dowieść, że obwód czworokąta KLM N C
jest nie mniejszy od 2AC.

M
H
Zadanie 4.35
Dany jest trójkąt ABC. Środkowe poprowadzone do bo-
A B
ków AB i AC są prostopadłe (rys. 206). Punkt H jest spodkiem rys. 206
wysokości trójkąta ABC poprowadzonej z wierzchołka A. Wy- C
kazać, że AH ¬ 32 BC. N
D
Zadanie 4.36
L
Punkt P leży wewnątrz czworokąta wypukłego ABCD,
przy czym K
<
) P AD = <
) P BC oraz <
) P DA = <
) P CB . P

M B
Punkty K i L są rzutami prostokątnymi punktu P odpowiednio A rys. 207
na proste AD i BC (rys. 207). Punkty M i N są odpowiednio C
środkami odcinków AB i CD. Wykazać, że punkty K i L są
symetryczne względem prostej M N . E
H
D
Zadanie 4.37
Punkt H jest punktem przecięcia wysokości w trójkącie
ostrokątnym ABC (rys. 208). Punkt M jest środkiem boku A M B
rys. 208
AB. Prosta przechodząca przez punkt H i prostopadła do pro- C
stej HM przecina odcinki AC i BC odpowiednio w punktach D
D i E. Wykazać, że DH = EH.
B

Zadanie 4.38
Dany jest sześciokąt wypukły ABCDEF , w którym
AC = DF , CE = F B , EA = BD .
A
Wykazać, że proste łączące środki przeciwległych boków tego E
sześciokąta przecinają się w jednym punkcie (rys. 209).
F rys. 209