Yöntem

Liseye devam etmekte olan ortaöğretim ergenlerinde akran baskısının, benlik algıları
ve anne baba tutumlarına göre incelenmesi amaçlanan araştırma betimsel bir araştırma olup
ilişkisel tarama modelindendir. Betimsel araştırmalar, verilen bir durumu olabildiğince tam ve
dikkatli bir şekilde tanımlamayı amaçlayan araştırmalarken İlişkisel tarama modelleri iki ya
da daha çok değişken arasında birlikte değişimin varlığını ve/veya derecelemeyi amaçlayan
araştırma modelidir (Karasar, 2009, ss. 81).

Evren ve Örneklem

Araştırmanın evrenini 2020-2021 Eğitim-Öğretim yılında Diyarbakır’ın ilçelerinde

Milli Eğitim Bakanlığına bağlı devlet liselerinde öğrenim gören öğrenciler oluşturmaktadır.
Araştırmanın örneklemini Diyarbakır ili, Çermik ilçesinde Mesleki teknik lise, Anadolu lisesi
ve Fen lisesi olmak üzere farklı tür liselerden 60 katılımcıdan oluşmaktadır. Araştırmanın
katılımcılarının 26’sı erkek (%43.3) ve 34’ü kız (%56.7) öğrencilerden oluşmaktadır. Bu
katılımcılarından 26’sı ( %43.33) birinci sınıf öğrencisiyken 34’ü ise ( %56.67) dördüncü
sınıf öğrencisidir. Lise türlerine göre ise katılımcıların 19’u (%31.7) mesleki teknik lisede,
20’si(%33.3) fen lisesinde ve 21’i (%35) Anadolu lisesinde öğrenim hayatına devam
etmektedir.

Veri Toplama Araçları

Araştırmada veriler, araştırmacı tarafından hazırlanan katılımcıların demografik

bilgilerine ilişkin soruların yer aldığı Kişisel Bilgi Formu, Akran Baskısı Ölçeği (ABÖ),
Ergenler İçin Benlik Algısı Profili Ölçeği (EİBAP) ve Anne Baba Tutum Ölçeği (ABTÖ)
ölçme araçları kullanılarak toplanmıştır. Veri toplama araçlarına ilişkin açıklamalar aşağıda
sırasıyla sunulmuştur.

Akran Baskısı Ölçeği (ABÖ)

ABÖ Esen tarafından 2002 yılında geliştirilerek lise öğrencilerinden ölçüm alma
olanağı sağlayan 5'li likert tipi bir ölçme aracıdır. ABÖ' nün 19 maddesi doğrudan baskıyı, 15
maddesi ise dolaylı baskıyı ölçmek üzere iki alt boyuta sahiptir. ABÖ’nün güvenirliği iç
tutarlılık, madde toplam korelasyonları ve test -tekrar test yöntemleri ile incelenmiştir.
Ölçeğin 34 maddelik tümü için iç tutarlılık katsayısı (Cronbach alpha) (n=208) .90'dır. 19
maddeden oluşan Direkt Akran Baskısı alt ölçeği için alpha: .89, 15 maddeden oluşan Dolaylı
Akran Baskısı alt ölçü için alpha: .82 bulunmuştur. Birbiriyle yüksek ilişki gösteren
maddelerden oluşan ölçeklerin alpha katsayısı yüksek olur, Likert tipi bir ölçekte yeterli
sayılabilecek güvenirlik katsayısı olabildiğince 1’e yakın olmalıdır(Esen, 2002).ABÖ’nün
kararlılık anlamındaki güvenirliğinİ belirlemek için ölçeğin lise ikinci sınıfa devam eden 280
öğrenciden oluşan bir gruba 3 hafta ara ile iki kez uygulanması sonucunda elde edilen
korelasyon katsayısı ölçeğin tümü için .82 bulunmuştur. Korelasyon katsayısı, Direkt Akran
Bas alt ölçeği için .74 Dolaylı Akran Baskısı alt ölçeği için .79 bulunmuştur. ABÖ güvenirlik
katsayısı a: .90 olarak bulunmuştur. Ölçeğin maddelerinin yapı geçerliğini, kaç boyutlu
olduğunu anlamak amacıyla temel bileşenler faktör analizi uygulanmıştır. Ölçeğin geçerlik ve
güvenirlik çalışması Esen (2002) tarafından yapılmıştır. Ergenlerin yaşadığı olumsuz akran
baskısı ölçmeyi amaçlayan ölçekten elde edilebilecek en yüksek puanı 180 en düşük puan ise
34’tür. Ölçekten alınan puanların yükselişi öğrenciler üzerinde akran baskısının yüksek
olduğunu göstermektedir

Benlik Algısı Profili Ölçeği

Orjinal dili İngilizce olan Ergenler İçin Benlik Algısı Profili Ölçeği Herter(1988)
tarafından geliştirilmiştir. Herter'in geliştirdiği EİBAP 9 alt ölçek ve her alt ölçekte 5 madde
olmaz üzere toplam 45 maddeden oluşmaktadır. Ölçme aracının bir puanlama sistemi vardır.
1-4 arasında değişen puanlama sisteminde 1 puan düşük benlik algısı ifade ederken, 4 puan
yüksek benlik algısını ifade etmektedir. Ölçeğin kültür uyarlaması, Türkçeye çevirisi ve
güvenirlik-geçerlilik çalışmaları Şekercioğlu(2001) tarafından yapılmıştır. EİBAP'ın
açımlayıcı faktör analizi ile faktör yapısının belirlenmesi amaçlanmıştır. Analiz sonucunda 19
madde ölçekten çıkarılmış EİBAP'ın 26 madde ve 6 alt boyuttan oluşan formuna ulaşmıştır.
Cronbach alpha iç tutarlılık katsayısı, ölçeğin tamamı için .88 olarak ölçülmüştür.

Anne-Baba Tutum Ölçeği

Lamborn, Mounts, Steinberg ve Dornbush(1991) tarafından geliştirilmiştir. Ölçme

aracının kabul/ilgi, kontrol/denetleme, ve psikolojik özerklik olmak üzere 3 boyutu vardır.
Kabul/ilgi boyutu çocukların ebeveynlerini ilgili, katılımcı bulma derecelerini ölçmeyi
amaçlar. Kontrol/denetleme boyutu çocukların ebeveynlerini kontrollü denetleyici bulma
derecelerini ölçmeyi amaçlar. Psikolojik özerklik boyutu ise çocukların ebeveynlerinin
kendilerini ifade etmeleri için ne derece teşvik ettiğini ve cesaretlendiklerini ölçmeyi hedefler.
Kabul ilgi boyutu 9 maddeden oluşur ve 4 dereceli likert tipi ölçek, kontrol/denetleme boyutu
8 maddeden ve ilk iki maddesi 7 dereceli likert tipi diğer maddeleri ise 3 dereceli likert tipi
ölçek, psikolojik özerklik boyutu ise 9 maddeden ve dört dereceli likert tipi ölçek üzerinden
değerlendirilmektedir. Birinci boyutun Cronbach alfa iç tutarlılık katsayısı.72, ikinci boyutun
iç tutarlılık katsayısı .76 ve üçüncü boyutun iç tutarlılık katsayısı .82 olarak
hesaplanmıştır.Ölçekten iki farklı şekilde ölçüm alınmaktadır. Bunlardan ilki her 3 boyuttan
ortancanın üzerinde puan alan çocukların ebeveynleri 3 puan almakta ve "demokratik" olarak
isimlendirilmektedir. Her 3 boyutta ortancanın altında olan çocukların ebeveynleri 0 puan
almakta ve "demokratik tutumda olmayan" olarak isimlendirilmektedir. Herhangi iki boyuttan
ortancanın üzerinde puan alan çocukların ebeveynleri "bir ölçüde demokratik" olarak ve 2
puan almaktadır. Sadece bir boyutta ortancanın üzerinde puan alan çocukların ebeveynleri
"bir ölçüde demokratik tutumda olmayan" olarak adlandırılmakta ve 1 puan almaktadır. İkinci
ölçüm ise kabul/ilgi boyutu ile kontrol/denetleme boyutunun kesişmesinden 4 tane anne-baba
tutumu belirlenerek alınmaktadır. Kabul/ilgi boyutu ile kontrol/denetleme boyutunda
ortancanın üzerinde puan alan kişilerin ebeveynleri "demokratik", altında puan alanlar "izin
verici-ihmalkar", kabul ilgi boyutunda ortancanın altında ve kontrol/denetleme boyutunda
ortancanın üzerinde puan alan kişilerin ebeveynleri "otoriter", kabul/ilgi boyutunda ortancanın
üzerinde ve kontrol/denetleme boyutunda ortancanın altında olan kişilerin ebeveynleri "izin
verici-müsahamakar" olarak belirlenmiştir. Ölçeğin güvenirlik-geçerlilik çalışmaları ve
Türkçeye uyarlama çalışması Yılmaz(2000) tarafından yapılmıştır. Ölçekte 1,3, 5,7,9,11,
13,15,17 numaralı maddeler kabul/ilgi boyutuna, 2, 4, 6, 8, 10, 12, 14, 16, 18 numaralı
maddeler psikolojik özerklik boyutuna ve 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 26 numaralı maddeler
kontrol/denetleme boyutuna aittir. Değerlendirmede, kabul ilgi boyutu aynen alınmakta,
psikolojik özerklik boyutu ise 12.madde dışındaki çift numaralı maddeler ters puanlanacak
şekilde yapılmıştır.

İşlem

Çalışma 2020-2021 Eğitim-Öğretim yılında Diyarbakır İli Çermik ilçesinde Mesleki teknik

lise, Anadolu lisesi ve Fen lisesi olmak üzere farklı tür liselerde öğrenimine devam eden 1.

Ve 4. sınıf öğrencilerine küme tipi anket uygulanarak gerçekleştirilmiştir. okul müdürleri ve

öğretmenleri ile görüşülerek araştırmanın amacı, yöntemi hakkında bilgi verilmiş olup bu

okullardaki öğrenimine devam eden öğrencilerle çalışmanın yürütülmek istenildiği ifade

edilmiştir. Ardından çalışılmak istenen öğrenci gruplarına araştırmanın amacı, önemi

anlatılmış ve gönüllü olan katılımcılardan ders saati içinde öğretmenleri tarafından sırasıyla

Kişisel bilgi formu, Anne baba tutum Ölçeği, Ergenler İçin Benlik Algısı Profili Ölçeği , ve

Akran baskısı Ölçeği uygulanmıştır. Toplamda 75 form dağıtılmıştır. Formlar Her öğrenci

için ortalama 10-15 dakikalık bir sürede tamamlanmıştır. Geri toplanan 72 formdan 11

tanesinin hatalı ve yönergelere uygun doldurulmamasından ayrıca demografik bilgi formunda

yaş için verilen cevaplarda çok uç değerler olduğundan dolayı bunlar değerlendirilmeye

alınmamış olup toplamda kalan 60 katılımcı değerlendirilmeye alınmıştır. Çalışmada

kullanılacak veriler, 29-30 Mart 2021 aralığındaki tarihlerde toplanmıştır. Toplanan veriler

Spss 26 paket programı ile analiz edilmiştir. İlk olarak 'Pearson Momentler Çarpımı

Korelasyon Tekniği' ile ikili değişkenler arasındaki ilişki incelenmiş, Daha sonra benlik algısı

ve anne-baba tutumunun akran baskısını yordayıp yordamadığı 'Çoklu Regresyon Analizi' ile

gerçekleştirilmiştir. Öğrencilerin demografik verilerini analiz etmek için ise betimsel

İstatistikler kullanılmıştır.