BÖLÜM V

BETONARME MERDİVENLER
(Davranış ve tasarım)
 M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

5.1. GİRİŞ
Yapılarda katlar arasında inşa edilen iniş çıkışa imkân veren, yatayla en fazla 60
derecelik açı yapan basamaklı yapı elemanlarıdır. Merdivenler yapı tipine ve
mimari projeye bağlı olarak çok çeşitli türde inşa edilebilmektedir. Böylece,
mesnetlenme şekline bağlı olarak değişik statik sistemlere sahip olabilmektedirler.
Bunlar;
 Basamakları taşıyıcı olan merdivenler (konsol, basit kiriş, ankastre, vb.)
 Plak sistem merdivenler (bir ya da iki kollu)
 Katlanmış plak şeklinde basamakları olan merdivenler
 Serbest taşıyıcı helisel merdivenler
 Çevre mesnetli helisel merdivenler
 Serbest taşıyıcılı sahanlıklı merdivenler
şeklinde sıralanabilir. Merdivenlerin eğimlerine göre sınıflandırılması ise Şekil
5.1.’de verilmektedir. Burada merdiven elemanları verilerek yaygın olarak
kullanılan plak sistem merdivenlerle ilgili örnek çözülecektir. 138

Şekil 5.1. Eğilmelere göre merdiven çeşitleri

 M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

5.2. MERDİVEN ELEMANLARI, GENİŞLİK VE YÜKSEKLİK HESABI

5.2.1. Merdiven Elemanları

Merdiven basamaklarının yatay kısmına basamak genişliği (Bg) adı verilmektedir.

Basamak genişliği yapı tipi ve kullanım amacına göre 24 cm-30 cm arasında
değişmektedir.

Basamak yüksekliği: Merdiven basamaklarının düşey kısmı ise basamak

yüksekliği (rıht yüksekliği) olarak tanımlanmakta (Bh) ve yine yapı tipi ve
kullanımına bağlı olarak 16cm-19 cm arasında seçilebilmektedir.

Sahanlık: Merdiven kolları arasında güvenlik, rahatlık ve planlama esnekliği

sağlamak için düzenlenen merdiven kısmı sahanlık olarak adlandırılmaktadır.
Sahanlığın iniş çıkış doğrultusunda dik boyutu sahanlık genişliği (Sg), olarak
adlandırılmaktadır. Bu genişlik en az merdiven genişliği kadar olmalıdır.

Küpeşte: Merdiveni kullanan kişilerin elleriyle tutunmaları için yalpan duvara ya

da korkuluğa tutturulan elemandır.
139
Korkuluk: Merdivenlerin ve sahanlıkların açık olan kenarlarını düşme tehlikesine
karşı koruyan elemanlardır.

Limon kirişi: Basamak uçlarının oturduğu eğimli merdiven elemanı.

Baş yüksekliği: Merdivenlerin projelendirilmesinde, merdiven çıkarken başı

çarpmamak için merdiven üzerinde bulunan yapısal engel ile bu engelin
düşeydeki basamak arasında yeterli mesafenin bırakılmasına özen gösterilmelidir.
Baş yüksekliği olarak bilinen bu yükseklik 215 cm den daha küçük olmamalıdır.
Bu da aşağıdaki bağıntı ile kolayca hesaplanabilmektedir.

70
𝐸 = 140 + cos 𝛼 (cm)

Merdiven genişliği: Merdiven genişliği iniş ve çıkışlarda aktif olarak kullanılan

genişliktir. Bu genişlik yan yana yürüyen insanlara bağlı olarak değişmektedir.
Örneğin tek kişinin yürüyebileceği merdiven genişliği en az 70 cm, iki kişinin yan
 M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

yana yürüyebileceği merdiven genişliği en az 120 cm ve üç kişinin yan yana

yürüyebileceği merdiven genişliği en az 170 cm olmalıdır.

5.2.2.Merdiven Genişliği ve Yüksekliği Hesabı

Merdivenin kolay çıkılabilmesi için basamak genişliği ve basamak yüksekliği
arasında

2Bh+Bg=64 (cm)

uygunluk bağıntısı bulunmalıdır. Bu bağıntıya göre merdiven uzunluğu (L) ve

merdiven yüksekliği (H), bilinince basamak sayısı ve boyutları aşağıdaki
bağıntılarla belirlenmektedir(Şekil 5.2).

140
Şekil 5.2. Merdiven uzunluğu ve yüksekliği

Gerçekten de n adet basamağı (basamak sayısı rıht sayısına eşittir) bulunan

merdivenin n-1 adet basamak genişliği mevcuttur. Böylece;

nBh=H ve (n-1)Bg=L

olmaktadır. Buna göre;

Bh=H/n ve Bg=L/(n-1)

olur. Bunlar uygunluk denkleminde yerine konulursa,

64n2-n(64+2H+L)+2H=0

bağıntısı elde edilir. Basamak sayısı bu denklemin köküdür. Buradan bulunan sayı
tamsayıya yuvarlatılarak basamak genişliği ve yüksekliği ayarlanır.
 M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

5.3 HESAP YÖNTEMİ

Konsol merdivenler, kuleler içinde yapılan helisel şeklinde ya da mesnet

konulması mümkün olmayan doğrusal merdivenler olarak kullanılmaktadır.
Bunların basamakları duvara ankastre olarak mesnetlenmiş olduğundan konsol
kiriş ilkesine göre hesaplanmaktadırlar. Bu hesapta belirlenen donatılar
basamağın üst kısmına yerleştirilmesi gerekmektedir.

Diğer tür merdivenler yapı içine yerleştirilme şekline bağlı olarak hesaplanabilmektedir.
Bu konu ile ilgili (merdivenlere ait) teknik literatürde çok değişik merdiven çözümlemesi
mevcuttur. Bu nedenle bu ders kapsamında tüm merdivenlerin çözüm yöntemlerine
girilmeyecektir. Ancak, yaygın olarak kullanılan iki kollu limon kirişsiz bir merdivenin
çözümlemesi yapılacaktır.

141
 M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

Uygulama: Limon Kirişi Bulunmayan Çift Kollu Bir Merdiven Hesabı

Plan ve kesiti şekilde verilen merdiven sadece temel yük kombinezonu dikkate
alınarak projelendirilecektir. Merdiven kolu plağı bir ucundan kat kirişine diğer
ucundan sahanlık kirişine oturmaktadır. Merdiven kolu üzerine sonradan da
dökülebilen basamaklar taşıyıcı değildir. Merdiven kolu plağı ve sahanlık kalınlığı
18 cm dir. Hareketli yük 3.5 kN/m2 olarak dikkate alınacaktır. Sıva +kaplama
(karo mozaik): 1.5 kN/m2, malzeme C25-S420 olarak dikkate alınacaktır. Kat
yüksekliği 3m dir. Diğer bilgiler kalıp planı üzerinde verilmektedir. Kat kirişi ve
merdiven kirişi boyutları 25/50 cm dir. Basamakta kullanılan betonun yoğunluğu
22kN/m3, basamak genişliği 28 cm, basamak yüksekliği 16.67 cm dir.

Çözüm:

142
 M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

a) Merdiven kolu plağında;

16.67 16.67
cos 𝛼 = cos 𝛼 = = 0.595
28

25∗0.18 25∗0.18
Plak öz ağırlığı : = = 7.563 𝑘𝑁/𝑚2
cos 𝛼 0.595
1
Basamak ağırlığı : ∗ 0.167 ∗ 22 = 1.837 𝑘𝑁/𝑚2
2
Sıva+ kaplama : = 1.5 kN/m2
g= 10.5 kN/m2
q= 3.5 kN/m2
Pd= 1.4g+1.6q Pd= 20.3 kN/m2

b) Sahanlık plağında;
Plak öz ağırlığı : 25*0.18 = 4.5 kN/m2
Sıva +kaplama : = 1.5 kN/m2
g = 6.0 kN/m2

Pd= 1.4g+1.6q =14 kN/m2

q= 3.5 kN/m2
143

A ve B mesnet tepkileri;
A=B=134.24/2 = 67.12 kN
Açıklık momenti: Yükler dikkate alınacak x=2.645 m’ de
M= 96.885 kNm
Bu momente göre tek donatılı dikdörtgen kesit tasarımı;
d=180-20=160 mm, b=1400 mm (basamak uzunluğu)
 M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

𝑀𝑑 96.∗ 106
𝑘𝑚 = → 𝑘𝑚 = = 2.70 → 𝜌 = 0.0086
𝑏 𝑑2 1400 ∗ 1602

As=0.0086*140*16=19.26 cm2
13Ø14 (20.01 cm2)→ Ø14/20+Ø14/20

Sahanlık kirişinin hesabı :

Sabit yükler;
Merdivenden gelen : 0.5*20.3*2.24+14*1.4 = 42.34 kN/m
144
Kendi ağırlığı : 1.4*0.25 * 0.50* 25 =4.375
Duvar ağırlığı : 1.4*0.20 *(1.5-0.5)*18 =2.97

1.4g=49.69 kN/m
Hareketli yük q=0

𝑃𝑑 𝑙 2 49.69 ∗ 3.052
𝑀𝑑 = = = 57.78 𝑘𝑁𝑚
8 8
d=50-3=47 cm

𝑀𝑑 57.78𝑥106
𝑘𝑚 = = = 1.04 → 𝜌 = 0.0030
𝑏𝑤 𝑑2 250 ∗ 4702

As=25*0.0030*47 =3.525 cm2 4Ø12 (4.52 cm2)

M.Hüsem, Betonarme Merdivenler

145