BogusławJANUSzEWsKl

ZakładGeometriiWykreś|nej
PolitechnikaRzeszowska

KRYwczNA ANAL|ZAPoLsK|cHl EURoPEJsKlcHNoRM DoTYczĄcYcH

GEOMETRYCZNYCH PODSTAW RYSUNKOW TECHNTCZNYCH

Podejmowaneostatnio wszechstronnedziałaniamające na ce|u Ścisłe dostosowaniepo|skich

pi.zepisownormaIizacyjnych (europejskich)
do standardowmiędzynarodowych skłaniajądo zwrÓcenia
uwagi na obowiązująceobecnie W Po|sce ustalenia normowe w zakresie podstaw zapisow
graficznychstosowanychw rysunkutechnicznymoraz na planowanezmiany tych usta|enwynikające
z wprowadzaniaprzez PKN ttumaczenodpowiednichnorm |So. Ana|izowaneusta|enia,ujęte w
normach polskich, obejmują praktycznie cały repertuar zagadnien dotyczących zarÓwno
geometrycznych uzasadnien poszczegoInychrodzajow zapisÓw graficznych jak i formalnych
rozwiązan zalecanych przy wykonywaniukonkretnychrysunkow technicznych.Zebrane są one
głowniew następujących
pozycjach:
- PN-89/N-01
605 Rysunektechniczny.Wykonywanierysunkow.
Terminologia
. PN.78/N-01608 Rysunek techniczny.Rzutowanieprostokątne
- PN-82/N-01619 Rysunek techniczny. Rzutowanieaksonometryczne
- PN-87/B-01037Projektybudowlane. Zasadyzutowania
Niestetysygna|izowanew tytutachtreścisą dostępnew wymienionychnormachtylko d|a bardzo
poprzez odgadywanieintencjia nie popŻez
dociekliwegoi kompetentnegoczytelnikai to najczęściej
odczytywania zapisanego tekstu norm. Wynika to z mnostwa nieścisłości,
niekonsekwencjii
gramatycznychwystępujących
nieprawidłowości w sformułowaniach
omawianychnorm. Konieczna w
pzypadku redagowania tego rodzaju pzepisow proba pogodzenia niezbędnej matematycznej
precyĄi sformułowan językiemtechnicznymzakonczyłasię tutajWyraznym
z nieco swobodniejszym
niepowodzeniem. oto kiIka symptomatycznych pzyktadow niedociągnięc zauwaŻonych W
poszczegolnychnormach.
N o r m aP N - 8 9 / N - 0 1 6 0 5
Rozdział2 tej normyjest zestawieniemdefinicjipodstawowychzutowan i opartychna nich metod
odwzorowan pzestzeni stanowiącychpodstawę za|ecanych pzedstawien graficznych obiektow
technicznych.Jest to więc miejsce,gdzie na|ezatoszczego|niezadbać o precyzjęsformułowan,ich
zgodnośc z ogolnie obowiązującą termino|ogiągeometryczną, oraz wykazac się dogtębną
znajomoŚciąprezentowanychzagadnien.Nie udałosię tego osiągnącczego ewidentnympzykładem
są zacytowane niŻejdefinicje:
2.5' zutowanie prostokatnena ki|ka otaszczyzn zutÓw (wzajemnieprostopadĘch)- żutowanieprostokątne,w Korym występuje
autowanie na ki|kawzaiemnieprostopadĘchpŁaszczyzn (ptaszczyznzutÓw); |iniamipzecięcia phszczyzn zutÓw są osie x' y, z
wzajemnie prostopadłei pzecinające się w punkcie wspo|nym(początkuuktaduwspołzędnych);podstawowymipłaszczyznami
zutÓw są pozioma,czołowai boczna p}aszczyznazutÓw;

-?L -
 2.8. zutowanie aksonometrvczne- rzutowanierÓwno|egłe
pzedmiotu umieszczonegow pzestrzeni ograniczone1tzema wzajemnie
prostopadĘmiptaszczyznamitwozącymi uktad osi aksonometrycznych
i umieszczonymidowolnie w stosunku do pŁaszczyzny
zutÓw (pŁaszczyznyrysunku);
2.14. zut persoektwvicznv:oersoektywa. zutowanie Środkowe na jedną ptaszczpnę zutu, prz1 Korym promienie zutujące
wychodzą ze Środka zutÓw |eŹącegopoza płaszczyznąłzutu.
''niby definicji''nie poa^/a|a,
nawet przy ogromnej chęci i umiejętności
Żadna z tych
',nadinterpretacji''
czytanego tekstu,wyl^/nioskować czegokolwieko właŚciwościach
fundamentaInych
dla pŻedstawien wykreślnychmetodach odwzorowanzwanych odpowiednio metodą Monge'a,
aksonometriąi perspektywą.
2 jestjego niekomp|etnośc.
lnnym mankamentemrozdziału Nie wspomnianow nim np. ani słowem
o szeroko stosowanym w przedstawieniachobiektowbudowlanychodwzorowaniuzwanym zutem
cechowanym.
Rozdziaty 3 i 4 ana|izowanejnormY zawierająokreŚ|eniaodpowiednichdziałangeometrycznych
dokonywanych na modelach geometrycznych obiektÓw technicznych, ktorych efekty zapisane
wykreślniena powiezchni arkusza rysunkowego są podstawowymi e|ementami pzedstawien
graficznych rozpatrywanychobiektÓw.Niestety i tym razem większośćpodanych definicji cechuje
sformułowani brak wzajemnej kore|acji.Znamiennym paykładem jest zestawienie
nieporadnośĆ
:
następującychokreś|en
3.9' pzekrÓj . rzut pzedmiotu po upzednim wyobra2a|nymprzec|ęciugo ptaszczYzną(paszczpnami) pzekroju; na rysunku
pzekroju uwidocznionesą zarysy figury powstałej
w wyniku pzecięcia pzedmiotu pŁaszczyznąpzekrojuoraz wszystkie widoczne
zarysYi krawędziepzedmiotu |efące zatąptaszczyznąpzekroju;
3.27 przekrÓi rozwinietv.pzekrÓi pzedmiotu rozwiniętyna ptaszcrynierysunkubez zniekształceniatego pzedmiotu.

W definicji3.9 mÓwi się wyraŹnie,Że pzekroj rozumianyjest tutajjako zut odpowiedniej(niestety

nie okreś|onejprawidłowow definicji)częściobiektu,a więc (zgodnie z definicją3.1) jako rysunek
obrazu tej częŚci w odpowiednimodwzorowaniu.Tymczasem w okreś|eniu 3.27 wprowadza się
?!), ktoryto przekrojjako rysunek(definicja3.9)
rozwinięciepzekroju obiektu(i to bez zniekształcen
jest z naturyrzeczy figurąpłaską.
Dyskutowany przykładpozwa|awskazac jeszcze jedno symptomatyczned|a całościopracowania
niedomaganiedefinicji3.9. Dopuszczasię w niej mianowiciestosowanieutworowsiecznychjedynie
w postaci płaszczyzny lub płaszczyzn,gdy w pzykładzie ilustrującym okreś|enie3'27 (rys. 1)
utworemsiecznymjest powiezchnia walcowa.
N o r m v P N - 7 8 / N - 0610 8 i P N - 8 2 / N - 0 1 691
Tytutyobu ana|izowanychobecnienorm nie odpowiadają
treściomtych norm. Nie mowi się w nich
mianowicie o zutowaniach - pzekształceniachgeometrycznych,okreś|onych juz w rozdziale 2
normy PN-89/N-0'1605,ale o rysunkach obrazow obiektow technicznych uzyskiwanych w
najpopu|arniejszychmetodach odwzorowan pŻestŻeni, a więc odpowiednio o tzw. zutach
orostokatnvch oarami zwiazanvch (zutach Monge'a) oraz o zutach aksonometrvcznvch
poszczego|nychobiektow. W związku z tym głowneinformacjezawarte w tych normach winny
dotyczyc zaIecen obowiązującychprzy spoządzaniu omawianych przedstawien graficznych i
znajdującychpełnepotwierdzeniew praktyceinżynierskiej
oraz w teorii odwzorowan.Tymczasem np.
rozdziaĘ 2 i 3 normy PN.78/N-01608wyraznienie odpowiadają
tym wymaganiom,bo.

.)a

I
1o sugerujesię w nich powszechnośc
stosowaniatzw. metody
(E)' gdy tymczasem W rysunku budowlanymtakie ułozenie
zutow jestjedyniesporadyczniemozliwedo wykozystania,
2o podnosi się w nich do rangi metody przedstawiania
zutow pzedstawianegoobiektumające
szczegÓ|neułoŻenia
czysto formalnycharakter,
3o nie wspominasię w nich ani słowemo istotnychregutach
prawidłowegodoboru aparatow zutowan prostokątnych W
figury,co jak wiadomo
stosunkudo odwzorowywanej Rys. 1
warunkujeoptymalizacjębudowyzutÓw głownego,
od |ewej,od prawej,itd.
Ana|ogicznemankamentywykazujenormaPN-82/N.01619.
Dochodządo nich dodatkowe,wręcz
kompromitujące, błędyw rysunkachzamieszczonychw kolumnie4 tabe|ii w podpunkciec rozdziału
4 (zacyt'owanote rysunkijako rys. 2a i rys. 3a podającich prawidłowe
wersje na rys. 2b i rys' 3b).

a) b)

Rys.2

-:)-
 b)

Rys. 3

Norma PN-87/B-01032
Zawartoścomawianej normy w niewielkimstopniu potwierdzapotŻebę jej
opracowaniajako
branzowego uzupełnieniawcześniejwymienionychnorm ponadbranzowych.
zby:małow niej za|ecen
i uwag dotyczącychswoistychdta rysunku budow|anegorodzajow
i form pzedstawien graficznych
obiektÓwtechnicznych.Ponadto:
. tytułnormy nie odpowiadajej treści,ponieważ
norma traktujenie o ,,zasadachzutowania',|ecz o
pewnych wskazaniach obowiązującychprzy spoządzaniu pzedstawien
graficznych obiektow
budowlanych.
. norma wbrew oczywistymwnioskomwynikającym
z praktykibudow|anej|ansujezapis tzw. ,.metodą
europejską'.(rys.4 jest kopią rys.2a normy pzedstawiającegojakoby
zalecane ułozeniepzekrojÓw
budowli);

bt
Rys.4

-24-
 I

. pominiętow normieszereg charakterystycznychd|a rysunkowarchitektoniczno-budow|anych

form
przedstawien graficznych uzaIeżnionychod ich przeznaczeniaj dokładności okreś|eniamodeli
geometrycznych
zapisywanychobiektow;
- norma nie wspomina rowniez o bazującychna zutowaniu cechowanym pzedstawieniach
wykreŚ|nych powiezchni terenow budow|anych,|inii W nich wyroznianych oraz obiektow
inzynieryjnychprojektowanychw rozpatrywanych
terenach,
. rozdziaty3 i 4 nie wnoszą nic nowegoW porownaniu
do odpowiednichnorm ponadbraniowych.
Zaprezentowanydotąd, z koniecznościw sposob fragmentaryCzny,opis wazniejszych
niedociągnięĆ zauwazonych W po|skich opracowaniach normalizacyjnych dotyczących
fundamentalnychzasad sporządzaniagraficznychpzedstawien obiektowtechnicznychświadczyo
duŻej nieporadnościtych opracowan i koniecznoŚci gruntownego ich pzeredagowania Iub
zastąpieniaich nowymiopracowaniami.
Niestetyopisanasytuacjanie jest charakterystyczna
jedynie d|a aktua|nieobowiązujących
norm polskich.Autor niniejszychuwag bieze udziatw pracach jednej z problemowychkomisji
normalizacyjnychutworzonychpzy PKN w celu dostosowaniapolskich norm do wymagan lSO.
Komisjata pzeana|izowała
szereg norm |so iich tłumaCaen,
dotyczącychzagadnienomawianychw
niniejszym artykule. GeneraInie nalezy stwierdziĆ,ze poziom merytorycznytych norm jest
zdecydowanienizszy od słabegopzecieŻ poziomuwspomnianychwcześniejnorm krajowych.Wśrod
norm lSo zaskakujemnogoścpozycjidotyczącychbana|nychzagadnienzzakresu technikikreś|en
rysunkowtechnicznych(np. 9 norm traktujeo liniachrysunkowych)przy rownoczesnympobieznymi
fragmentarycznym ujęciu fundamentaInychzasad budowy pzedstawien graficznych obiektow
technicznych.Zasadyte zebranow normach:
fSO '128: 1982- "Technicaldrawings.Generalprinciplesof presentation",
I S O 1 2 9 : 1 9 8 5 - " T e c h n i c ad
l r a w i n g sD
. i m e n s i o n i n gG. e n e r a l p r i n c i p l e sd, e f i n i t i o n sm
, e t h o d so f
executionand specialindications".
W Źadnej z tych norm nie sprobowanonawet zestawic wazniejszych metod odwzorowan
uŻyilecznychw spoządzaniu pzedstawien graficznycha odpowiednierozwaŻaniaograniczono do
nieprecyzyjnego
zasygnalizowania
w |So 128 metodyMonge'a,ktorąscharakteryzowano
w sposob
następujący:
"Po usta|eniuzutu z przodu(zut głÓwny' p. 2 4) pozostałe
zuty tworząz nimoraz międzysobą kąt90" |ubjego wielokrotność..

Eksponującjako odmiennemetodyodwzorowan(podobniejak W normachpo|skich)rozne utozenia

rzutow obiektu, pominięto całkowicie konsekwencjeme$oryczne tych ułozen a zajęto się
nazewnictwemposzczegolnychzutÓw, ich oznaczeniamigraficznymii literowymi,zdobiąc tekst
następującym
i wskazowkami:
"Nieza|ehie od kierunkuzutowania, duŹe |iteryoznaczającezuĘ zawsza powinnybyć umieszczaneprostopad|edo kierunku
czytania".

Rownie błędnerozłozenieakcentowpzyjęto w rozdziałach

4 i 5 normy lso 128, gdzie nie
podano praktycznieani jednego poprawnegookreślenia
wprowadzonychw tych rozdziattachpojęc
pzekrojow, ktadÓw, itp. (pzyktad tekstu:.łoy
zaoszczędzić pzedmioĘ
czasi miejsce symetryczne
mofnarysować
jakofragmenty
całoŚci.),opisując
natomiastszczegołowo
sposobykreskowaniazutow figur przekrojow.

-?5 -
 Z ko|einorrnalso 129 mającawedługautorowzazadanie'.ustanowienieogÓ|nychzasad
werrłszystkich
dostosowania
wymiarowania nie podajeco się w niej rozumie pod pojęciem
technikr,
dziedzinach
wymiarowania,a wymiar rysunkowydefiniujew sposobnastępujący:
.3.1.1wymiar
rysunkory:WartoŚć |iczbowa jednostkach
w odporrednich
wyrażona miary, graficzną
ktÓrejformą narysunkach
sąlinie,znakii liczbf.
technicznych
Pozostaty tekst charakreryzujesię podobnym poziomem trafnoŚci sformułowan.Sprawę ratują
mają szansę zrozumieć
rysunki i|ustrująceomawiane zagadnienia i tytko dzięki nim fachowcy
niektorePostanowienianormy.
Brakiem staranności charakteryzują się rowniez opracowania branzowych norm
''Buildingdrawings.Projectionmethods:,wyrożniasię, podobno
rysunkowych.Np. w |So 2594:1972
stosowanąw rysunkachbudow|anych(lecz nie znaną przez liczne grono indagowanychfachowcow),
''metodę lustzanego zutowania prostokątnego',, dla popularniejszej
ktÓra stanowi a|ternatyrrrlę
tzw.
''bezpośredniegozutowania'.,i ktorawedługautorownormy charakteryzujesię tym' ii
metody tzw.
.zut pokazuje pzedmiotu,
tęstronę płaszczyzny
sięodstrony
Koraznajdu1e zutowania..
lstniejąteŻ przykładynorm |So, ktÓrych tytuĘ oraz wyroznionew nich stowa k|uczowe,po
pzełozeniu na język polski, ewidentniezwodzą czyte|nika.Taka sytuacja występujew pfypadku
of areas on section
drawings.Representation
normy lso 4069 : 1g77"Buildingand civil engineering
tytułw języku polskim sformułowanonastępująCol.Rysunek
and views. Genera| principles..,ktorej
on, że norma|izacji poddano
budow|any.PrzedstawieniePotviezchniw pzekroju iwidokach.Zasady ogÓ|ne..Sugeruje

zasady przedstawiania graficznego roznego rodzaju powierzchni, np' przekryÓ budow|anych.

Tymczasem norma zawierazalecenia dotyczącewyrożnianiana rysunkachpewnych obszarow(np.
grubymiliniami,kreskowanieitp.
rysunkowfigurpzekrojow)popzez ich obwodzenie
Podobnychnieporozumienmoina wskazac więcej.Niestetyprzyjętysposob dostosowywania
polskich pŻepisow normaIizacyjnychdo wymogow ISo' poIegający na prawie dosłownym
przed
tłumaczeniunorm |So na język polski, nie zabezpieczarodzimychodpowiednikÓwtych norm
błędami oryginałow oruz nieścisłościami tłumaczen.Wręcz odwrotnie wszeIkie tego rodzaju
niedociągnięciazostajązaakceptowanei mimowo|niepoparteautorytetemspecja|istowdziałających
w odpowiednichkomlsjachPKN.
Podsumowującpzedstawione uwagi na|eżystwierdziÓ,że obowiązująceobecnie pzepisy
normaIizacyjnedotyczącepodstawowychzagadnienrysunkutechnicznegobudzą wiele zastzeŻen i
wymagająwprowadzeniaodpowiednichkorekt.Jak wskazujądotychczasowedoświadczenia'korekt
ogołupolskich norm do standardow
takich nie nalezy się spodziewacjako wynikudostosowywania
europejskich.W związkuz tym wydajesię koniecznepodjęciestaranw następującychkierunkach:
1owniesienie poprzez kompetentnąorganizację.np. przez Po|skieTowarzystwoGeometrii i Grafiki
Po|skiegoKomitetu
za pośrednictwem
lnzynierskiejdo MiędzynarodowejorganizacjiNorma|izacyjnej
Normalizacyjnego propozycji odpowiednichpoprawek do obecnie obowiązującychnorm |So w
zakresiepodstawrysunkutechnicznego,
uregulowannormovvych)usunięciez polskich
2o czasowe (do momentu opracowaniaprawidłowych
przepisow normaIizacyjnychwszystkich norm dotyczących geometrycznych podstaw rysunku
niektorych sformułowannie
technicznego, ktore ze wzg|ędu na brak precyzji a nawet błędnośc

-26-
 czyniąje niezrozumiałe
poŻądkująomawianychw nich zagadnien,a wręczodwrotnie dla wszystkich
stron.
za interesowanych
daje szansęwprowadzenianiezbędnychkorektw
Pien..lszezzaproponowanychroa,rliązan
ramach prowadzonychpŻez Międzynarodową okresowych(co 5 lat)
organizacjęNormalizacyjną,
przeglądownorm.Duzą rolę odegractutajmoze odpowiedniaredakcjapoprawekoraz wszechstronne
uzasadnieniepotzeby ich wprowadzenia.
spowodujezahamowanierozpzestzeniania się błędnych
Natomiastdrugie zadzlałanie
okreś|en pojęcgeometrycznychzwiązanychz rysunkiemtechnicznymi poparte
podstawov{ych
w odpowiednie
wysiłkiemedukacyjnymszkołtechnicznychroznychszczeb|i,wyposaŻonych
fachową,wytwozy w ŚrodowiskachinzynierÓwl technikowspzyjającą
podręcznikii Iiteraturę
zmianom atmosferę'

C R I T I C A LA N A L Y S I SO F P O L I S HA N D E U R O P E A N S T A N D A R D S
I N T H E F I E L D O F G E O M E T R I C A LP R I N C I P L E SO F T E C H N I C A L
DRAWINGS

SUMMARY

The paper presents the critical analysis of the following standards PN-89/N-01605,
P N - 7 8 / N - 0 1 6 0 8P,N - 8 2 / N - 0 1 6 1 9P ,N - 8 7 / B - 0 1 0 3 I7S, O 1 2 8 ,I S O 1 2 9 ,I S O 2 5 9 4a n d I S O 4 0 9 6 w h i c h
describefundamentalgeometricalprinciplesof presentations
to be appliedto technicaldrawings.A
few more importantexamples of mistakeswhich are found in those standardsand possible ways to
improvethem are shownin the paper.