‫سینماگری دردمند‬

‫هنرمندان به «پیامبران» شباهت دارند‪ ،‬زیرا «زیبایی را همراه با آئینی اخالقی می‌آفرینند»‬
‫«تنها هنر می‌تواند امر مطلق را بشناسد و آن را به دیگران نشان دهد»‬
‫هنر در معنایی که تارکوفسکی می‌فهمد و به کار می‌بندد‪ ،‬نه تنها متعهد است‪ ،‬بلکه معنایی جز تعهد ندارد‪ .‬هنر‬
‫و سینما برای «شاعر سینمای جهان» کنشی است برای نشان دادن امر مطلق‪ ،‬نشان‌دادنی ک‪6‬ه هم‪66‬واره ب‪6‬ا آئی‪6‬نی‬
‫اخالقی همراه است‪.‬‬
‫«هر چیز تازه‌ای در هنر‪ ،‬همواره به جهت برآوردن نیازی معنوی ایجاد می‌ش‪66‬ود»‪ .‬و این نی‪66‬از اگ‪66‬ر در غ‪66‬رب‬
‫نادیده گرفته و فراموش شده است‪ ،‬الاقل برای ما شرقی‌ها بسیار قابل درک است‪.‬‬
‫تارکوفسکی از این نظر فیلمسازی کامال شرقی (در معنای اشراقی) است‪ .‬معنویت‪ ،‬ایم‪66‬ان‪ ،‬رازآم‪66‬یزی حی‪66‬ات‪،‬‬
‫سقوط انسان و به تبع آن سرگردانی او در جهان تیره مدرن از درونمایه‌هایی است ک‪66‬ه تارکوفس‪66‬کی هیچ‌گ‪66‬اه از‬
‫آنها غافل نشد و همواره آنها را با تصویر نشان داد‪ .‬زیرا خود دچار «نوستالژیا»ی روزگار ن‪66‬و ب‪66‬ود‪ ،‬روی‪66‬ایش‬
‫را در «آینه» روستای زادگاهش می‌دید و امر مطلق را در منطقه «اس‪66‬تاکر» و ت‪66‬وده «س‪66‬والریس» جس‪6‬ت‌وجو‬
‫می‌ک‪66‬رد‪ .‬او ب‪6‬ه ه‪6‬نر دل بس‪66‬ته ب‪66‬ود و رس‪66‬تگاری را در زیب‪6‬ایی‌جویی می‌دی‪66‬د و باره‪66‬ا تاکی‪66‬د ک‪6‬رد ک‪66‬ه در نه‪66‬ایت‬
‫«زیبایی جهان را نجات خواهد داد»‪.‬‬
‫برگمان‪« :‬همواره می خواستم با فیلمهایم به اتاقی وارد شوم ک‪6‬ه تارکوفس‪6‬کی ب‪6‬ه راح‪66‬تی در آن ق‪6‬دم می‌زد‪ ،‬ام‪6‬ا‬
‫تنها به آستانه آن اتاق نزدیک شدم‪ ».‬‬
‫‪« -‬نقد» وضع موجود در جهان مدرن‬
‫‪« -‬تحول» ساختار سینما از حیث زیبایی شناسی‬

‫واقع با بیانی تصویری به دنیای معنویت پا می‌گذارد‪ ‬کادربن‪66‬دی‌ای ک‪66‬ه او در فیلم‌ه‪66‬ا اس‪66‬تفاده می‌کن‪66‬د اس‪66‬توار ب‪66‬ر‬
‫عنصرهای اصلی موجود در ط‪6‬بیعت مث‪6‬ل آب‪ ،‬خ‪6‬اک‪ ،‬ه‪6‬وا و آتش اس‪6‬ت‪ .‬او می‌خواه‪6‬د ب‪6‬ه گ‪6‬ونه‌ای تم‪6‬ثیلی این‬
‫عناصر را به کار برد که ما به امری ورای این چیزهای ساده‌ که در ط‪6‬بیعت می‌بی‪6‬نیم‪ ،‬ب‪6‬ر بخ‪6‬وریم‪ ،‬بیندیش‪6‬م و‬
‫راز و حقیقت زندگی را درک کنیم‬
‫بحث مضامین فیلم‌هایش‪:‬رستگاری بشر از وضعیتی که اقتضائات دنیای مدرن برای او درس‪66‬ت ک‪66‬رده و انس‪66‬ان‬
‫را صرفا محدود به نگاه عقالنی محاسبه‌گر نم‪66‬وده اس‪66‬ت تنه‪66‬ا از طری‪66‬ق بازگش‪66‬ت ب‪66‬ه معن‪66‬ویت و زیب‪66‬ایی ممکن‬
‫است‪ .‬‬
‫تارکوفسکی معتقد است که نج‪66‬ات م‪66‬ا از طری‪66‬ق این تفک‪66‬ر عقلی محاس‪66‬به‌گر ی‪66‬ا هم‪66‬ان «‪ 6»reason‬ک‪66‬ه دک‪66‬ارت‬
‫بنیان‌گذارش است‪ ،‬ممکن نیست و نمی‌توان رستگاری بشر را با آن تضمین ک‪66‬رد‪ .‬ب‪66‬ر این مبن‪66‬ا اگ‪66‬ر تص‪66‬ور می‬
‫شود که با علم می‌توان بشر را به حقیقت خودش آگاه کرد‪ ،‬این کار ممکن نیست‪.‬‬
‫او نشان می‌دهد که آدمی در معنویت خودش و بها دادن به این معنویت اس‪66‬ت ک‪66‬ه می‌توان‪66‬د رس‪66‬تگاری را کس‪66‬ب‬
‫کند‪ .‬حتی در انتخاب عنوان‌های فیلمهایش این توجه به رستگاری و معنویت مشهود است‪ .‬از نظر تارکوفس‪66‬کی‬
‫این معنویت از طریق محبت و عشق به دست می‌آید و‪  ‬آدمی از این طریق می‌تواند رستگار شود و ب‪6‬رای خ‪6‬ود‬
‫در این جهان بحرانی گشایشی حاصل کند‪ .‬این اصلی‌ترین مضمون فیلم‌های تارکوفسکی است‪.‬‬
 ‫ایثار‬
‫درخت به مثابه نمادی از کهن الگوی خویشتن‬
‫وصیتنامه معنوی‬
‫نجات جهان‬
‫انزوای عقل انسان غربی‬
‫سوالریس‬
‫کوبریک می‌خواهد با علم و عقل بر این بحران‌ها غلبه کند‪ ،‬اما این‪ ،‬شدنی نیست‪ ،‬بلکه عشق است که می‌توان‪66‬د‬
‫آدمی را از این محیط بسته و دنیای بحران‌زده نجات دهد‪ .‬‬
‫کته قابل توجه اینجاست که این مضمون طبیعتا ساختار و زیبایی‌شناسی خ‪66‬اص خ‪66‬ودش را دارد و تارکوفس‪66‬کی‬
‫مجب‪6‬ور اس‪6‬ت س‪6‬اختار روایی فیلمه‪6‬ایش را متم‪6‬ایز از دیگ‪6‬ر آث‪6‬ار س‪6‬ینمایی انتخ‪6‬اب کن‪6‬د؛ ی‪6‬ا ب‪6‬ه بی‪6‬ان درس‪6‬ت‌تر‬
‫مضمون‪ ،‬ساختار ویژه خود را ایجاب می‌کند‪ .‬بنابراین او سکانس‌ها و پالن‌های طوالنی و متکی ب‪66‬ر تص‪66‬ویری‬
‫را می‌سازد که بتواند از طریق آنها معانی معنوی خاص خود را نشان دهد‬
‫نوستالژیا‬
‫«نوستالژی» حقیقت دارد و انسان خودش را دور افتاده از حقیقت می‌داند‪ .‬منظور تارکوفس‪66‬کی آن غمی نیس‪66‬ت‬
‫که به امور معمولی اشاره می‌کند‪ ،‬بلکه او از حاالت اصیل انسانی صحبت می‌کند‪ ،‬حاالتی که آدمی از فراق‌ه‪66‬ا‬
‫و رنج‌ها و‪ ...‬احساس می‌کند‪ .‬ب‪66‬ه ش‪66‬یوه‌ای ک‪66‬ه «آدمی» در اگزیستانسیالیس‪66‬م تفس‪66‬یر می‌ش‪66‬ود‪ .‬البت‪66‬ه تارکوفس‪66‬کی‬
‫نمی‌خواهد مفاهیم را بیان کند یا بحث فلسفی ارائه دهد‪ ،‬بلکه او در آثارش از طریق تصویر می‌خواهد یک ام‪66‬ر‬
‫ذوقی‪ ،‬شاعرانه و رمز و راز را نشان دهد و در این راه از اشارات و استعاره‌ها و زبان ش‪6‬عری به‪6‬ره می‌ب‪6‬رد‪.‬‬
‫از این رو‪ ،‬می‌توان گفت نوع زیبایی‌شناسی و نگاه او به طبیعت متفاوت است با آنچه ک‪66‬ه در کاره‪66‬ای دیگ‪66‬ران‬
‫می‌بینیم؛ این‌ها نوآوری‌های تارکوفسکی است‪.‬‬
‫حرف اساسی تارکوفسکی در این است که ما صرفا فکر می‌کنیم شناخت عالم تنها از طریق تجربه ممکن است‬
‫و شناخت آدم تنها از طریق عقل‪ .‬یا اینکه بیائیم عقل و عالم را بشناسیم و نسبت این دو را تشخیص دهیم‪ ،‬آنگ‪66‬اه‬
‫ب‪66‬ه ه‪66‬دفمان رس‪66‬یده ایم‪ .‬مس‪66‬لما این ام‪66‬ر درس‪66‬ت نیس‪66‬ت‪ .‬ش‪66‬ناخت این ع‪66‬الم همچن‪66‬ان ک‪66‬ه در س‪66‬نت دی‪66‬نی م‪66‬ا از‬
‫پیامبر(ص) نقل می‌شود که به خداوند منان می‌فرمایند‪« :‬حقیقت اشیاء را آن‌گونه که هستند به من نشان ب‪66‬ده‪ ،‬ن‪66‬ه‬
‫آن‌چه که من می‌بینم‪».‬‬
‫نابراین حرف تارکوفسکی این است که اشیاء‪ ،‬موجودات و عالم‪ ،‬تنها به این شکل که ما ادراک می‌ک‪66‬نیم نیس‪66‬تند‬
‫و حقیقتی دارند‪ ،‬درک حقیقت این‌ها با صرف عقل استداللی و توانایی نفوذ به شناخت و معرفت پی‪66‬دا ک‪66‬ردن ب‪66‬ه‬
‫آنها محقق نمی‌شود‪ .‬بلکه آدمی‪ 6،‬شناخت دیگ‪6‬ر و فهم دیگ‪6‬ری را می‌طلب‪6‬د ک‪6‬ه بتوان‪6‬د در ذی‪66‬ل معن‪66‬ویت‪ ،‬ع‪66‬الم را‬
‫بشناسد‪ .‬این موضوعات اصل بحث تارکوفسکی اس‪66‬ت و بح‪66‬ثی اس‪66‬ت ک‪66‬ه مت‪66‬اثر از س‪66‬نت‌های عرف‪66‬انی ش‪66‬رق و‬
‫عرفان‌ه‪66‬ای مس‪66‬یحیت هم هس‪66‬ت و می‌دانیم ک‪66‬ه تارکوفس‪66‬کی ب‪66‬ا تفک‪66‬ر فلس‪66‬فی و عرف‪66‬انی گذش‪66‬ته‪ ،‬خصوص‪66‬ا ب‪66‬ا‬
‫اگزیستانس‌ها به خوبی آشنا بوده است‪.‬‬
‫بنابراین تارکوفسکی آدمی را به این موضوع فرا می‌خواند که شناخت عالم تنها ب‪6‬ا ت‪6‬یز ک‪6‬ردن فک‪6‬رت ص‪6‬ورت‬
‫نمی‌گیرد‪ ،‬بلکه باید راه دیگ‪6‬ری را شناس‪6‬ایی ک‪6‬رد و این راه «دردمن‪6‬دی»‪« ،‬رنج‌» و «غ‪6‬ریب ب‪6‬ودن در ع‪6‬الم»‬
‫است‪.‬‬
 ‫الگویی از همبستگی میان فیلم و مذهب در فرهنگ پسامدرن‬
‫در کودکی ایون با تصویر دورر که چهار سوار آخر زمان را حک می کند‪ ،‬به صراحت به گشودگی م‪66‬ذهبی و‬
‫آخر زمانی زمان اشاره می کند؛ همچنین است تص‪6‬ویر یح‪6‬یی تص‪6‬ویر یح‪6‬یی تعمی‪6‬د دهن‪6‬ده ز مح‪6‬راب مع‪66‬روف‬
‫گنتی که برادران ون آیک نقاشی کرده اند و نیز نقل قطعه ای از آخر زمان در فیلم استاکر‬