Literaturuli Meskheti 2021 April - 04

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე
№4 (268)
აპრილი
2021 წელი
ფასი 40 თეთრი
გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”
ლილი ნუცუბიძე
დედ ა ე ნა
დედაენა, სიბრძნის წიგნი, აკვანშივე დაგვაფიცა
მოჩუხჩუხე ცხრა წყარო, ვინ გვასწავლა სიყვარული საქართველოს დიდება.
აი ია, აი თითი, მშობლიური მთა-ველის, დედაენას, დედასავით
აი მთელი სამყარო. ნაბიჯ-ნაბიჯ მოგვატარა მოფერება სჭირდება.
მიწის ყველა მტკაველი.
დედაენა, სიტყვის კონა, ვინ წაგვკიდა რუსთაველის
მზის სხივებით დართული, ვინ გვასწავლა სიყვარული სიყვარულის ალმური,
დაშაქრული, დათაფლული, ყანების და ზვრებისა, ასე ძლიერ ვინ გვასწავლა
დედაენა ქართული. ვინ დალოცა ვაზის ძირი, სიყვარული მამულის.
შუქი გათენებისა,
სულ უჭკნობი გაზაფხული, დედაენამ, კვლავ რომ ინთებს
ყვავილების შრიალი, მამა-პაპის სიყვარული მკერდზე ციცინათელებს,
ბულბულების ფრთების გაშლა, ვინ გვასწავლა პირველად, ამ განძს თუ არ მოუარე,
სალამურის წკრიალი. ჭირსა შიგან გამაგრება, ისე ვერ იქართველებ.
ქვეყნის გასაკვირველად.
ათას ჭირში გამოვლილი, დედაენა, სიბრძნის წიგნი,
ჩვენი ჭირი და ლხენა, მოჩუხჩუხე ცხრა წყარო,
მალხაზების ფეხის ადგმა, და რკალივით შემოევლო აი ია, აი თითი,
თვალის პირველახელა, ჩვენი ქვეყნის კიდე-განს, აი მთელი სამყარო.
შიდაფეოდალური ბრძოლა სამცხე-საათაბაგოში

XVI ს-ის 70-იან წლებში და პოლიტიკური ორიენტაცია
XVI საუკუნე, თავის მდიდარი ისტო- ედგა დიდი მესხი ფეოდალი ოთარ შალიკაშ- დებმა ვახუშტი დიასამიძის და ამაონის(?) ყვარყვარემ, მაგრამ ვინაიდან იგი გამოუც-
რიული მოვლენებით, ერთ-ერთი მნიშვნე- ვილი, ათაბაგის გვირგვინი მოირგო თავზე. მეთაურობით დაიწყეს ბრძოლა ათაბაგის დელი იყო, დედისიმედი კვლავ დაუბრუნდა
ლოვანი ხანაა საქართველოს ისტორიაში, ამასთანავე ოსმალეთისთვის, რომლის იმ- წინააღმდეგ და კავშირი დაამყარეს ქარ- პოლიტიკურ ცხოვრებას. თავდაპირველად
რომელიც მკვეთრად განსხვავდება წინა პერიაც ამ დროს უკვე სამ კონტინენტზე თლის მეფე ლუარსაბთან. მათ დაიკავეს ის სამთავროს განაგებდა ვარაზა შალიკაშ-
საუკუნეებისაგან. XVI საუკუნე ეს არის ერ- იყო დაფუძნებული, უცნობი არ უნდა ყო- ვარძია, ვანის ქვაბები, ასევე მათი მომხრე- ვილთან ერთად. ვახუშტი ბატონიშვილი ამ
თის მხრივ ირანისა და ოსმალეთის წინააღმ- ფილიყო ზოგადად საქართველოს, კერძოდ ების ხელში აღმოჩნდა თმოგვის, ასპინძის ფაქტს ასე გადმოგვცემს: „დაჯდა ყუარ-
დეგ შეუპოვარი ბრძოლის ისტორია, მეორე კი სამცხე-საათაბაგოს გეოსტრატეგიული და ვარნეთის ციხეები. შექმნილ სიტუაცი- ყუარე ათაბაგად ძე ქაიხოსროსი და ათა-
მხრივ კი შიდა „საქართველოების” ურთიერ- მდებარეობა, რომელიც აღმოსავლეთში აში ქაიხოსრო ათაბაგმა კურსი ირანისაკენ ბაგობდა. არამედ დედისიმედი, დედა მისი,
თდაპირისპირება, რამაც მნიშვნელოვანი მისი მთავარი მეტოქის – ირანისკენ მი- აიღო და შაჰ-თამაზს დახმარება სთხოვა. იყო პირველ და აწცა და ვარაზა ოთარ შა-
როლი ითამაშა ზოგადად ქართული პოლი- მავალ გზას აკონტროლებდა. მკვლევარ შაჰმაც არ დააყოვნა და ორჯერ – 1551 და ლიკაშვილის ძე მოქმედნი ყოვლისავე” (ვა-
ტიკის, როგორც საშინაო, ასევე საგარეო გიორგი ტივაძის შენიშვნით: „...ირანთან 1554 წელს სამცხესა და ქართლში ილაშქრა. ხუშტი, 1979:718). ვარაზას მამა ოთარ შა-
კურსის განსაზღვრაში. მომავალი ბრძოლა ოსმალეთისთვის წარმა- ათაბაგისა და შაჰ-თამაზის ურთიერთობა ლიკაშვილი სამცხის დიდი ფეოდალი, ათა-
გარდა ქართული პოლიტიკური ერთე- ტებით ჩატარდებოდა მხოლოდ იმ შემთხვე- განმტკიცდა მათი დამოყვრებითაც. შაჰმა ბაგების სახლის ნათესავი და დედისიმედის
ულების ურთიერთდაპირისპირებისა, ამავე ვაში, თუ ამიერკავკასია და განსაკუთრებით ათაბაგს ცოლად სთხოვა მისი ქალიშვილი. მეუღლის ათაბაგ ქაიხოსრო II-ის უახლოესი
საუკუნეში ადგილი ჰქონდა შიდაპოლიტი- კი მასში შემავალი კარი – სამცხე-საათაბა- რახან მას თავისი არ ჰყავდა „...და ენათე- თანამებრძოლი იყო. დედისიმედი წარმოშო-
კურ ბრძოლას სამცხე-საათაბაგოში, რო- გო, ოსმალეთის სრულ მორჩილებაში იქნე- სავებოდა ოთარი შალიკაშვილი ათაბაგსა, ბით მუხრანბატონის ბაგრატის ქალიშვილი
მელიც ოცი თვის განმავლობაში მიმდინა- ბოდა, წინააღმდეგ შემთხვევაში, ოსმალთა ამისთჳს ნებაყოფლობით გამოართვა ქალი იყო. დედისიმედს ოთხი ძმა ჰყავდა – ერეკ-
რეობდა. კომუნიკაციები ზურგიდან განადგურდე- და ნათესავად თჳსად გაუგზავნა ყაენს და ლე, არჩილი, აშოთანი და ვახტანგი. მათ-
წინამდებარე ნაშრომი, სწორედ XVI სა- ბოდა და, ამდენად, სამცხე-საათაბაგოში ყაენმა შეირთო ცოლად” (ქართლის ცხოვ- გან ერეკლე დედისიმედის თანამებრძოლი
უკუნის 70-იან წლებში სამცხეში მომხდარ დამოუკიდებელი ქართული მართვა-გამგე- რება, 1959:364). იყო შიდაფეოდალური ომის დროს. ბერი
შიდაფეოდალურ დაპირისპირებას და, აქე- ობის არსებობა ოსმალთათვის დიდ საშიშ- ქაიხოსრო ათაბაგის პროირანულმა ეგნატაშვილი და ვახუშტი ბატონიშვილი
დან გამომდინარე, პოლიტიკურ ორიენტა- როებას ჰქმნიდა (ტივაძე, 1947:136). ამავე ორიენტაციამ ოსმალეთი კიდევ უფრო გა- დედისიმედს უარყოფითად ახასიათებენ.
ციას ეხება. დროს, 1548 წელს ოსმალეთმა დიდი ლაშქ- აღიზიანა და მათ ტაოს შემდეგ შავშეთი ბერი ეგნატაშვილის შეფასებით დედისი-
ვიდრე უშუალოდ კონკრეტულ საკითხ- რობა მოაწყო აღმოსავლეთში და თავრიზი და კლარჯეთიც დაიპყრეს. ჯერი სამცხეზე მედი „იყო უჭკუო და უმეცარი, გლისპი და
ზე გადავიდოდეთ, აღვნიშნავთ, რომ XVI დაიკავა. სულთნის ჯარი ირანის სიღრმე- მიდგა. ოსმალთა მთავრობისაგან შეწუხე- ღმრთის უშიშარი ქალი” (ქართლის ცხოვრე-
საუკუნის შუა ხანებში სამცხე-საათაბაგოს ში შეიჭრა და დროებით დაიკავა ისპაჰანი. ბულმა ათაბაგმა დახმარებისათვის კვლავ ბა, 1959:370). ვახუშტის ცნობით „რამეთუ
პოლიტიკურმა მესვეურებმა საგარეო ვექ- ასეთ ვითარებაში ოსმალებმა ნელ-ნელა ირანის შაჰს მიმართა და ყაზვინს გაემგზავ- ესე დედისიმედი იყო ამაყი, გლისპი, მრის-
ტორი ორჯერ შეცვალეს. პირველად 1545 დაიწყეს საათაბაგოს ცალკეული მხარე- რა. შაჰისაგან დახმარების მიღებამდე ქა- ხანე და გაუსინჯავი” (ვახუშტი, 1973:719).
წელს სოხოისტის ბრძოლის დროს, როდე- ების უშუალო დაქვემდებარება. 1550 წელს იხოსრო იქვე ყაზვინში 1573 წელს გარდაიც- მკველარი გ. ტივაძე არ ეთანხმება ზემოხ-
საც ჯერ კიდევ „უგვირგვინო” ქაიხოსრო ოსმალებმა ტაო დაიკავეს, 1553 წელს არ- ვალა. მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ სენებული ავტორების ასეთ შეფასებას და
ოსმალთა მხარეზე მოქმედებდა, რასაც ვა- ტანუჯი დაიპყრეს და არსიანამდის დაიკა- დედისიმედი მონაზვნად შედგა დებორას სა- მას ტენდენციურს უწოდებს. „დედისიმედის
ხუშტი ბატონიშვილიც ადასტურებს. ამის ვეს სამცხე-საათაბაგოს ტერიტორიები. ხელით (შარაშიძე, 1961:44). ათაბაგის ტახ-
შედეგად ქაიხოსრომ, რომელსაც მხარში ამასთანავე, ჯავახეთის გავლენიანმა თავა- ტი დაიკავა დედისიმედის უფროსმა შვილმა გაგრძელება მე-2 გვ.
„ქართული ენა იმდენად მდიდარია, რომ თავისი

შინაგანი თვისებებით მსოფლიო მნიშვნელობის ენაა.”
ნიკო მარი
2 ლიტერატურული მესხეთი 2021 წელი, აპრილი
საუბარია ტერიტორიულ გადანაწილებაზე. არ იყო მისაღები და სცადეს მისი გადა- აიალაფეს ყაენთა ელჩი გააგზავნეს და
დასაწყისი გვ. 1 „მაშინ გაუგზავნა კაცი სულტანსა ოსმალი- ხედვა დედისიმედის ვაჟებს თან ახლდა მგელციხეს მივიდნენ (შარაშიძე, 1961:46).
საქმიანობის განხილვა გვიჩვენებს, დედი- სასა და მიუწერა ესრეთ: „ვყოთ მშვიდობა სამოცამდე შეიარაღებული პირი. ოლადის აქვე მოვიდნენ მანუჩარი და ყვარყვარე,
სიმედი ენერგიული, მოხერხებული და სწო- ურთიერთას, რამეთუ სჯულითა ვართ მო- ქვაბებიდან იასონ ბედიანისშვილმა ამის ხოლო დედისიმედი ახალციხეს წავიდა.
რი პოლიტიკური ალღოს მქონე პიროვნება სავნი მაჰმადისანი”, რამეთუ მაშინ ბრძოლა შესახებ აცნობა კოკოლა შალიკაშვილს, მის 17 დეკემბერს სამცხეს შაჰ-ისმაილ II-ის
ყოფილა. დედისიმედის ზემოთხსენებული იყო მათ შორის. უსმინა სულტანმან და შე- ძმას ლაშქარას და მის ბიძას გუგარქს. მათ გარდაცვალების ამბავი მოვიდა. ჯაყელებ-
დახასიათება, როგორც „ქართლის ცხოვრე- რიგდნენ. მაშინ განაგეს ქვეყანანი და დარ- გარს შემოიკრიბეს ელია დიასამიძის შვილი მა ეს არ დაიჯერეს და ელჩი გაუგზავნეს
ბისა”, ისე სხვებისა, იმდენად იდენტურია, ჩა სულტანს იმერეთი, ოდიში, გურია, ზემო ავთანდილი, მისი ძმა შერმაზანი, ამატაკ თვალმშვენიერს. 28 დეკემბერს ირანიდან
რომ ცხადი ხდება ყველა მათგანის ერთი ქართლი საზღვრამდე ქართლისა,.. ხოლო და აბდუყაფარ ამატაკისშვილები, მათი თვალმშვენიერის ელჩი მოვიდა, რომელმაც
წყაროდან მომდინარეობა და ტენდენცი- შაჰ-თამაზს დაუგდო ქართლი, კახეთი, ერე- ძმისშვილი როსტომ და ამატაკის ვაჟი სეხ- დაადასტურა შაჰ-ისმაილის სიკვდილი. იგი
ური ხასიათი” (ტივაძე გ. , 1947:142). მი- ვანი... და მშვიდობა ჰყვეს ურთიერთას...” ნია. მათ ხუთასამდე კაცი შემოიკრიბეს და 1577 წლის 23 ნოემბერს გარდაიცვალა. 31
სივე აზრით „ქართლის ცხოვრების” ერთი (ქართლის ცხოვრება, 1959:371). მოყვანი- ბატონიშვილების წინააღმდეგ დაიძრნენ. დეკემბერს ყვარყვარე და მანუჩარი თმოგვს
ნაწილის პირველწყარო, ეგრეთ წოდებული ლი ტექსტიდან კარგად ჩანს, რომ მთელი ამ ამბის მოწმე ჯარასონ ფანასკერტელმა შემოადგნენ, ხოლო 1578 წლის 5 იანვარს
„მესხური დავითნის” ქრონიკა სრულები- დედისიმედმა და ბექამ ყველის ციხეს ალყა
თაც არ იძლევა დედისიმედის ამგვარ დახა- შემოარტყეს. 8 იანვარს ორივე ციხე დაეცა
სიათებას. სჩანს, ამ ნაწილის გადმომტანმა და ჯაყელებმა დაიკავეს. ამ ამბების შემდეგ
„ქართლის ცხოვრებაში” XVI საუკუნის ის- საომარ ოპერაციაში კოკოლამ სპარსელე-
ტორიულ ქრონიკას თავისი შეხედულებები ბიც ჩართო და სარდალი ყარახანი მოიწვია.
დაურთო, ხოლო ვახუშტიმ იგი უნებლიედ ისინი ერთად თმოგვზე წავიდნენ, მაგრამ
გაიმეორა (ტივაძე, 1947:142-143). შემდეგ თმოგვი უკვე აღებული დახვდა ჯაყელთა-
მკვლევარი ეხება რა „მესხური დავითნის” გან. ამის შემდეგ მანუჩარმა კიდევ ერთხელ
ქრონიკას წერს, რომ „ლოგიკურადაც დაუშ- მოარბია ფოსო და ჯავახეთი და მოკავშირე
ვეველი იქნებოდა გვეფიქრა, რომ დედისი- გუგარქს ქაჯისციხეში ძღვენი გაუგზავნა
მედის ასეთი უარყოფითი დახასიათება (შარაშიძე, 1961:47), დედისიმედმა თმოგ-
მოცემული ყოფილიყო ქრონიკის ავტორის ვის ციხეში სურსათ-სანოვაგე შეატანინა და
მიერ, ვინაიდან, როგორც ეს საფუძლიანად იქ დადგა. აქედან თვალმშვენიერთან ყაზ-
დაგვიმტკიცა ე. თაყაიშვილმა „მესხური და- ვინში ელჩი გაგზავნა, ციხეების დაჭერა და
ვითნის” ქრონიკის ავტორი უნდა ყოფილი- ურუმთა აშლა აცნობა (შარაშიძე, 1961:47),
ყო ათაბაგ ქაიხოსროს ოჯახის ერთ-ერთი რაც, თავისთავად, ირან-ოსმალეთის ახალი
წევრთაგანი და მაშასადამე, ოფიციალური ომის დაწყებას ნიშნავდა. გარდა ქართული
პირიც, რომელსაც ათაბაგობის ფაქტიური წყაროსი, აღნიშნული ცნობა დაცული აქვს
ძალაუფლების მატარებლის დედისიმედის იტალიელ მოგზაურს ანონიმი ვენეციელს.
ასეთი უარყოფითი დახასიათბის მიცემა არ 1577 წლის ბოლოს სულთანმა მურად
შეეძლო იმ შემთხვევაშიც კი, თუნდაც ეს III-მ გადაწყვიტა ირანის წინააღმდეგ დაეწ-
გამომდინარე ყოფილიყო „მწარე სინამდვი- ყო ომი. 1578 წლის 2 იანვარს მან ჯარის
ლიდან” (ტივაძე, 1947:143). სარდლობა მიანდო ლალა მუსტაფა ფაშას
გ. ტივაძის ეს მოსაზრება გასაზიარებე- და არზრუმის გზით გალაშქრება უბრძა-
ლია ამ შემთხვევაში, ვინაიდან დღეს ჩვენს ნა. ანონიმი ვენეციელის თქმით, სარდალს
ხელთ არსებული „მესხური დავითნის” ქრო- დაევალა „შირვანის სამეფო და სპარსელე-
ნიკაში, რომელიც 12 ხელნაწერ გვერდს მო- სამცხე-საათაბაგო (ზემო ქართლი) „საზღვ- უგუბოს მყოფ ყანდულარ დოლენჯისშვილს ბის მეგობარი ქართველების პროვინციები
იცავს და 26 წლის ამბებია მოთხრობილი, რამდე ქართლისა”, ოსმალეთს დარჩა, რაც აცნობა, რომელმაც თავის მხრივ ყვარყვა- დაეპყრო” (მამისთვალაშვილი, 1987:18).
დედისიმედის მიმართ უარყოფითი დამოკი- პრინციპულად ეწინააღმდეგება ამასიის რე და მანუჩარი გააფრთხილა. ისინიც სამ- თუ გადავხედავთ ამასიის ზავის შემდ-
დებულება არ შეინიშნება. მაგრამ, გასათვა- (1555 წ.) ზავის პირობებს. ამ ზავის თანახ- წუბის ღელიდან აიყარნენ და ოხერას ციხეს გომ პერიოდს, აშკარად დავინახავთ თუ რო-
ლისწინებელია ერთი გარემოება, კერძოდ, მად სამცხე-საათაბაგო ირან-ოსმალეთმა შეაფარეს თავი. მეამბოხეები, როდესაც გორი წინააღმდეგობები არსებობდა ირანსა
ის ფაქტი, რომ ვახუშტი ბატონიშვილი, რო- თანაბრად გაიყვეს. ჩვენთვის საინტერესო სამწუბის ღელეს მივიდნენ, მათ იქ თუხა- და ოსმალეთს შორის, დაზავების შემდეგაც,
დესაც მოსკოვში თავის „ქართლის ცხოვრე- მხარე სამცხე, ამ შემთხვევაში, ირანის გავ- რელების კარავის გარდა არავინ დახვდა. საქართველოს საკითხთან დაკავშირებით.
ბას” წერდა, მას ხელთ ჰქონია სამცხე-სა- ლენის სფეროში მოექცა. ბოლო მოლაპარა- ათაბაგის სახლმა ჯარის შეკრება დაიწყო. მართალია ამ ეტაპზე ორივე დამპყრობელი
ათაბაგოს ისტორიის ხუთი ტომი და აქედან კების დროს კი ეს მხარეც ოსმალეთს ერგო. ამის შემდეგ ისინი თმოგვს მიუხდნენ და (ირან-ოსმალეთი) ერთნაირად მიუღებელი
სარგებლობდა. დასაშვებად მიგვაჩნია ის, ფაქტობრივად ეს მოასწავებდა ამისიის ციხე-ქალაქი აიღეს. იქიდან ზედა თმოგვს იყო, თუმცა, ცხადია, – თუ ირან-ოსმალე-
რომ მომდევნო თავებში ყოფილიყო დედი- ზავის ანულირებას, რაც საეჭვოდ გვეჩვე- ავიდნენ, სადაც მათი დედა დედისიმედყო- თის მეორე ომის დაწყებამდე ქართლ-კახე-
სიმედის მიმართ უარყოფითი დახასიათება ნება, მაგრამ, თუ მოვლენებს გავუსწრებთ ფილი დებორა იქ მოვიდა. როგორც ჩანს, თის პოლიტიკოსები ოსმალეთისკენ იხრე-
და აქედან მომდინარეობდეს ყოველივე ის, და სამცხეში მიმდინარე შიდაფეოდალურ ქაიხოსრო ათაბაგის გარდაცვალების შემ- ბოდნენ, სამცხე-საათაბაგოს პოლიტიკური
რაც ბერ ეგნატაშვილს და ვახუშტი ბატო- დაპირისპირებას გავაანალიზებთ, ამ დრო- დეგ, შემონაზვნებული ქვრივი დედისი- მესურვეები – ირანისკენ.
ნიშვილს აქვთ დაფიქსირებული დედისიმე- ისათვის სამცხეში არსად არ გვხვდება ირა- მედი-დებორა კვლავ დაუბრუნდა საერო ამასობაში ოსმალთა ჯარი ისევ საქართ-
დის მიმართ. ყოველივე ეს კი მჟღავნდება ნული გარნიზონი, რაც მხარს უნდა უჭერ- ცხოვრებას და აქტიურად ჩაერთო ოპოზი- ველოს ტერიტორიაზე შემოიჭრა. „მესხური
დედისიმედის მიერ ოთარ შალიკაშვილის დეს ზემოთ მოყვანილ მოსაზრებას. ციის წინააღმდეგ ბრძოლაში. შემდეგ ბატო- მატიანის” ქრონიკის თანახმად, პირველი
ვაჟის – ვარაზის მკვლელობასთან დაკავ- შაჰ-თამაზის სამცხეში ლაშქრობის ნიშვილებმა აიღეს ვანის ქვაბები, ოლადის ციხე, რომელიც ოსმალებს საათაბაგოს ტე-
შირებით. ეს ამბავი უფრო დეტალურად დროს დედისიმედმა და მისმა შვილებმა ქვაბები და კარწახს მივიდნენ და დადგნენ. რიტორიაზე შეხვდა, იყო მგელციხე. ციხის
აღწერილი აქვს ბერ ეგნატაშვილს. 1574 თავი აჭარას შეაფარეს, ხოლო შაჰ-თამაზის 19 ივლისს ფოსოს მიუხდნენ და გადაწვეს. მცველებმა, როინ და ბერი გოგორიშვილე-
წელს გარდაიცვალა კახეთის მეფე ლევანი. უკან გაბრუნების შემდეგ „დედისიმედი და ბოლოს თეთრ-ციხის გარშემო ალბუტი და ბის ხელმძღვანელობით, დიდი წინააღმდე-
ტახტი დაიკავა ალექსანდრემ, რომელსაც ძენი მისნი მოვიდნენ და დაიპყრეს კუალად კამაროანი მოაოხრეს და შაჰთან ელჩი გაგ- გობა გაუწიეს მომხდურთ, მაგრამ ბოლოს
სულ ცოტა ხანში ვაჟი ერეკლე შემოსწყრა სამცხე” (ვახუშტი, 1973:719). არც ვახუშტი ზავნეს (შარაშიძე, 1961:44). 28 ივლისს, შა- მაინც დამარცხდნენ. 8 აგვისტოს დაიპყრეს
და სტამბოლში გაექცა. ვახუშტი ბატონიშ- ბატონიშვილს და არც ბერ ეგნატაშვილს ბათ დღეს, შალიკაშვილებმა მათი ნაქონები კოკოლა შალიკაშვილის მამულები. ოსმა-
ვილის მიხედვით ეს მომხდარა იმავე 1574 იმის შესახებ არავითარი ცნობა არ მოეპო- ოთის ციხე კვლავ დაიბრუნეს. ამასობაში ლების ინტერესი შალიკაშვილის მამულები-
წელს. სპარსეთის შაჰმა ერეკლეს ასეთი ვება, თუ როგორ მოახერხა დედისიმედმა ოსმალებიც შემოიჭრნენ სამცხის ტერი- სადმი, როგორც ამას მკვლევარი ე. მამის-
მოქმედება ზოგადად კახეთის სამეფოს ყვარყვარეს ათაბაგად აღდგენა. ვფიქ- ტორიაზე. ბატონიშვილებმა მათ წინააღმ- თვალაშვილი აღნიშნავს „განპირობებული
განდგომად შეაფასა, მის დასასჯელად გა- რობთ, ეს უნდა მომხდარიყო ოსმალებთან დეგ გაილაშქრეს მგელციხეს, შერმანიანთ უნდა ყოფილიყო შაჰის კართან მათი სიახ-
მოემართა და ყარაბაღში დადგა. კახეთის მორიგების შედეგად. პროირანული ფე- წყაროზე დადგნენ და ამის შემდეგ აწყურს ლოვით” (მამისთვალაშვილი, 2009:190).
სამეფოს სახლთუხუცესმა ოთარ ჩოლოყაშ- ოდალის და შაჰ-თამაზის ცოლისძმის მოკ- ჩავიდნენ (შარაშიძე, 1961:45). 31 აგვისტოს ამის შემდეგ ოსმალებმა დაიკავეს ვალე, ახ-
ვილმა მეფეს აღუთქვა, რომ კახეთს შაჰის ვლა, დედისიმედის მიერ, ნოყიერ ნიადაგს ამბოხებულებმა ღალატით ვარნეთის ციხე ჩიის ქვაბები, თმოგვი, ხერთვისი, ჩილდირი,
რისხვას ააცილებდა. ვინაიდან მან იცოდა, ჰქმნიდა ოსმალეთ-სამცხის ურთიერთობის დაიკავეს. 4 სექტემბერს დიასამიძემ დე- ახალქალაქი, ენი-კალი (ახალციხე - რ.გ.).
რომ გარდაცვლილ ქაიხოსროს მცირეწლო- გასაუმჯობესებლად. ეს ფაქტი იმაზეც მოთის ციხის ასაღებად აზნაურიშვილები ყველა ქართული წყარო – „მესხური მა-
ვანი შვილები დარჩნენ, სამთავროს კი მისი უნდა მიუთითებდეს, რომ სამცხემ საგარეო გაგზავნა, მაგრამ უშედეგოდ დასრულდა ტიანე”, ბერი ეგნატაშვილი, ვახუშტი ბატო-
ქვრივი განაგებდა. ვინაიდან დედისიმედი ორიენტაცია კვლავ ერთხელ შეცვალა შექმ- ეს ოპერაცია. პირიქით, ციხისთავმა შალ- ნიშვილი, გვაწვდიან ცნობებს, თითქოს 10
იყო „უღთო, გლისპი ქალი”, ჩოლოყაშვილ- ნილ ისტორიულ-პოლიტიკურ სიტუაციაში. ვაშვილმა 17 მომხვდური ტყვედ აიყვანა. 24 აგვისტოს „პატრონი მანუჩარ ქაჯის ციხეს
მა სცადა მასზე ზემოქმედება მოეხდინა და 1576 წლის 15 მაისს გარდაიცვალა შაჰ- ოქტომბერს არჩილ მუხრანბატონი შირაზი- შეეყარა, ვერც ლაშქარის ომსა და ვერც
დედისიმედთან კაცი გაგზავნა წერილით, თამაზი. 22 მაისს შაჰ-თამაზის დატყვევე- დან ყიზვინს მივიდა ცოლშვილიანად. ამავე ციხეების აღებას ვერ მოესწრა (შარაშიძე,
სადაც ეწერა: „ვარაზას შაჰ-თამაზ ყაენი ბული ვაჟი ისმაილი ალამუთის ტახტიდან დროს ათაბაგის მომხრეებმა ფოსო ააოხ- 1961:48), (ვახუშტი, 1973:722). სინამდვი-
მანდ მოჰყავსო, ნებავს ამოწყვეტა სამცხი- გამოიყვანეს და ყაზვინის გზას გაუყენეს. რეს, შაჰთან ელჩი გაგზავნეს. როგორც ვხე- ლეში კი, ამ დროს, 10 აგვისტოს, ჩილდი-
სო და ძისი შენისაო მანუჩარის სიკვდილიო მართალია მისი სამეფო ტახტზე ხელდასმა დავთ, ათაბაგის სახლის წევრებმა ივლისის რის ბრძოლის შემდეგ, მანუჩარი უკვე ლა-
და მრავალგზით მოგაყივნა ქვეყანა ხედათ მოგვიანებით – 17 აგვისტოს შედგა, მაგ- შემდეგ, უკვე ოქტომბერში, მეორე ელჩობა ლა-მუსტაფა ფაშას ბანაკშია (ნარკვევები,
და თვითონ უნდა ეგ ქვეყანა დაიჭიროსო და რამ ეს იყო საშინლად სისხლიანი გამეფება. გაგზავნეს შაჰის კარზე. ვფიქრობთ მათ 1973:128). მანუჩარმა პირველმა გადადგა
მანდ გაბატონდესო. და დაიჭირე ვარაზა, მან პირველ რიგში უმცროსი ძმები დახო- ირანში შაჰის კარზე ლობისტებიც უნდა ნაბიჯი ოსმალებთან მორიგებისაკენ. მას
მოჰკალ და მერმე შაჰ-თამაზ ყაენი ვეღარ ცა, შემდეგ ყველა ხანი და სულტანი, ვინც ჰყოლოდათ. ასეთებად ჩვენ მიგვაჩნია ჯერ კვალდაკვალ მიჰყვნენ ამილახორიშვილები,
მოვა და გაბრუნდება და წავა და მორჩება მის კონკურენტ ჰეიდარ-მირზას უჭერდა კიდევ 1573 წელს ყაზვინში წასული ათაბა- ამატაკიშვილები, დიასამიძეები და სხვანი.
ქვეყანაო” (ქართლის ცხოვრება, 1959:370). მხარს, არცერთი ცოცხალი არ დატოვა (მა- გის სახლის წევრი თვალმშვენიერი და მა- ე.ი. სამცხე-საათაბაგოს საგარეო ვექტორი
როგორც ტექსტიდან ჩანს, დედისიმედსა მისთვალაშვილი, 1977:114). თივე ბიძა არჩილ მუხრანბატონი. ამასთა- კვლავ ოსმალეთის სასარგებლოდ შეიცვა-
და ვარაზას შორის არცთუ კეთილგანწყო- სამცხეში შიდაფეოდალური დაპირისპი- ნავე, უნდა აღინიშნოს ერთი გარემოებაც, ლა.
ბა სუფევდა და ამის შესახებ კახეთის სა- რების მიზეზს არც ბერი ეგნატაშვილი და რომ შაჰ-თამაზის მიერ შერისხული პირები, ამრიგად, ვარაზა შალიკაშვილის მკვლე-
მეფოშიც სცოდნიათ. დედისიმედმა დაიჯე- არც „მესხური დავითნის” ქრონიკის ავტო- ახლა უკვე შაჰ-ისმაილ II-ის კარზე ამინის- ლობისა და სამცხეში შაჰ-თამაზის ლაშქ-
რა ყოველივე ეს და ვარაზა მოაკვლევინა. რი არ ასახელებენ. საომარი ოპერაციების ტირებულნი უნდა ყოფილიყვნენ. რობის შედეგად აჭარას თავშეფარებულმა
როგორც კი შეიტყო შაჰ-თამაზმა ვარაზას დაწყებას კი ორივე წყარო ერთიანად იწ- შიდაფეოდალური დაპირისპირება სამ- ათაბაგის სახლის წევრებმა, ოსმალების
სიკვდილი, დატოვა კახეთი „...და შევიდა ყებს. ცხეში მომდევნო 1577 წელსაც გაგრძელდა. თანხმობით, მაინც მოახერხეს ათაბაგის
სამცხეს და მოაოხრა და ამოსწყვიტა სამც- ცოტა განსხვავებულია ვახუშტი ბა- ამ წლის მარტში კოკოლა შალიკაშვილმა ტახტის დაკავება. მიუხედავად ამისა,
ხე და მრავალი ბოროტი შეამთხვია და შემ- ტონიშვილის ცნობა აღნიშნულ საკითხთან აღჩიის ქვაბები დაიკავა, მაგრამ მანუჩარმა შაჰ-თამაზის სიკვდილის შემდეგ, სამცხის
დგომად ამასსა შემოიქცა და წარმოვიდა” დაკავშირებით. აქ აღნიშნულია, რომ ირა- სწრაფად დაიბრუნა ეს ქვაბები, რომელსაც პოლიტიკური მესვეურებისთვის პროირა-
(ქართლის ცხოვრება, 1959:371). ნელთა ფავორიტმა ვარაზა შალიკაშვილის ერეკლე მუხრანბატონი თან ახლდა. ამ ამ- ნული პოლიტიკური ორიენტაცია დღის
ჩვენ აქ აღარ შევუდგებით დედისიმე- შვილმა კოკოლამ ოსმალეთის სულთანთან ბების შემდეგ კოკოლას განუდგა ბიძამი- წესრიგიდან არ მოხსნილა, რაც ნათლად
დის მოღვაწეობის შეფასებას, ვინაიდან იგი დაიწყო ურთიერთობის დალაგება. „არამედ სი გუგარქი და მანუჩართან მივიდა, თან გამოჩნდა სამცხეში შიდაფეოდალური და-
სცილდება ჩვენი კვლევის სფეროს, მაგრამ ვარაზას ძემან კოკოლამ და ვიეთთამე მეს- ქაჯისციხეც გადასცა. შემდეგ გუგარქმა პირისპირების დროს, როდესაც ათაბაგის
დავსძენთ, რომ დედისიმედის ხასიათმა ხთა უწყეს ზრახუა ხონთქარსა” (ვახუშტი, ფიცი გატეხა და კვლავ განუდგა მანუჩარს. სახლმა რამდენიმე ელჩობა განახორციელა
და ქმედებებმა ხელი შეუწყო სამოქალაქო 1973:719). ბატონიშვილმა ეს განდგომა ფოსოს დარ- შაჰის კარზე. ირან-ოსმალეთის ახალი ომის
დაპირსპირებას სამცხეში. რაც შეეხება დე- „ამ ამბის შეტყობის შემდეგ მანუჩარი, ბევით აღნიშნა. ელჩი გაისტუმრა და უკან დაწყებისა და ოსმალეთის მძლავრობის შე-
დისიმედის მოღვაწეობას სამცხეში, მასზე ყვარყვარე და მათი ბიძაშვილი მუხრან- მობრუნდა (შარაშიძე, 1961:45). როგორც დეგად ათაბაგის სახლი იძულებული გახდა
საინტერესო სტატია გამოქვეყნებული აქვს ბატონი ერეკლე წამოვიდნენ, მივიდნენ ჩანს იმ წინა ორი ელჩობის შემდეგ ირანში, პროთურქული ორიენტაცია აეღო, რასაც
მკვლევარ ელდარ მამისთვალაშვილს „პატ- მგელ-ციხეს და იქიდან ირანში, ყაენთან საპასუხო ელჩიც მოსულა სამცხეში. მაგრამ მოვლენათა განვითარების შედეგად მოჰყვა
რონობდა დედისიმედი სამცხეს” (XVI ს-ის დესპანის გასაგზავნად, თავისი უცოდ- რაზე იყო საუბარი, ამაზე არცერთი ქარ- პროირანულით ჩანაცვლება.
სამცხე-საათაბაგოს ისტორიიდან) (ისტო- ველობის დასამტკიცებლად და პატიების თული წყარო არ გვაძლევს ცნობებს. იმავე
რიის ინსტიტუტის შრომები, IX თბ., 2009). სათხოვნელად” (ვახუშტი, 1973:719). რო- წლის სექტემბრის შუა რიცხვებში ათაბაგის რომან გოგოლაური,
როგორც ბერი ეგნატაშვილი და ვახუშ- გორც ჩანს, მათ უკვე იცოდნენ ირანში ხე- მომხრეებმა ქაჯის ციხეზე გაილაშქრეს. სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნი-
ტი ბატონიშვილის აღნიშნავენ, ამ ამბების ლისუფლების ცვლილება და სცადეს ახალ 2 ოქტომბერს გუგარქი კვლავ შეურიგდა ვერსიტეტის განათლების, ჰუმანიტარულ
შემდეგ გარკვეული კონსენსუსი მომხდარა შაჰთან ურთიერთობის მოგვარება. სჩანს ჯაყელებს და ველი გადასცა. ამის შემდეგ და სოციალურ მეცნიერებათა ფაკულტე-
ირანსა და ოსმალეთს შორის. კერძოდ, აქ სამცხის პოლიტიკური მესვეურებისათვის ჯაყელები გამობრუნდნენ და კოკოლას ტის პროფესორი
პროთურქული ორიენტაცია მაინცდამაინც ხელთ მყოფი ურთის ციხე დაარბიეს, ფოსო
2021 წელი, აპრილი ლიტერატურული მესხეთი 3
პოეზია
არ დაბრუნების შიში თუ რიდი, ყვავილთ დაიზრდის გულ-მკერდზე, სხვა სტუმარი ახლავს
ვლადიმერ თუ ზღვის უჩინარ ფიქრებთან დაღლა, მდინარეს შეჰქმნის ცრემლებით, სხვა გრძნობის და ფერის
ველიჯანაშვილი მშფოთვარედ დგას თუ გულმშვიდად მიდის ფიქრებს დაუსვამს მზეს კვერთხზე და ვით შვენის ღირსი
მის ყოველ რხევას, რხევით რომ ახლავს. ბრძანებით, არა ვედრებით. არის თავის დღეთა.
მიჰყვება როგორც სიტყვები ლოცვის, ელვას ჩამოჰკრავს, ჩაკენწლავს, ჯერ არ მოდის თოვლი
*** ვით ფოთოლს მტვერი მიჰყვება ქარში ნისლებს ჩაიხვევს, ჩაითრევს, და ამ დღის ცას ალალს,
და მოლანდება დაღუპულ მოძმის, მეხით ქარაფებს ჩაფერფლავს, ნუ ემდური, წყნარი, თბილი
კვლავ თვალებღია კვლავ გაფრთხილებად ხმაურობს მასში. უფსკრულებს ჩაჭრის, ჩაიმტვრევს. ცრემლი სცვივა.
შევხვდები რიჟრაჟს, და უიმედო იმედის სჯერა, ქარიშხალს, ქარბუქს, ქარწვიმას, გადაგიშლის თრთოლვით,
კვლავ ბოლს ავადენ სჯერა მას მხოლოდ, მასა და მის ღმერთს როგორც ყაბალახს მოიხვევს დაგითრთვილავს დალალს,
ნამწვავთა გვამებს. და სანაპიროს მომცდელი მზერა, და როცა არ ქუხს და არც წვიმს, შემოდგომის წვიმა
მაშასადამე, – კიდევ და კიდევ უღვიძებს იმედს. თუ რამ აქვს ტანზე მოიხევს. ...
ეს იმას ნიშნავს, და ასე... მძიმე ხვედრით და ტვირთით, და ვერც ვინ შესძლებს დანახვას, შენც, ოდესმე, ალბათ.
შენი ფანჯრის წინ ძვლების ჭრიალით უძლებენ შტორმებს, ის ამ სიავის ჩამდენი,
ვათიე ღამე. არ დაბრუნების შიშით თუ რიდით... ზოგს უფსკრულებში დამარხავს, ***
გემები ზღვაში გადიან ხოლმე. ზოგს ნაპრალებში ჩატენის.
და გაიშიშვლებს მთელ სხეულს,
ვიღაცას სურდა თვით დაიკარგავს თავის ხმას,
მტრობის დავიწყება შემიძლია,
მყნობის დავიწყება – არა!
*** მაგრამ კვლავ სულს სხვას, გარეულს,
კბენის დავიწყება შემიძლია,
ვიღაცას სურდა დაიყვავილებს, დაისხამს.
კოცნის დავიწყება – არა!
ვიღაცის სუნთქვა, ასეა მთათა ბუნება,
მე მტკივა ყველა შენი მოთმინება, ღრენის დავიწყება შემიძლია,
მოვიდა მიწა, მათ რა ცეცხლი არ ნთებიათ
მე მეწვის ყველა შენი საწუხარი, ლხენის დავიწყება – არა!
მოვიდა ზეცა, და იქ ვერაფრის ცდუნება,
ჩემზედ იკლაკნება ფიქრი, მორჩილება, სავსე ვარ ყელამდე
მოვიდა მზე და ვერ ხარობს სადაც მთებია.
შიშველი მახვილივით მდგარი. ამ ყველაფრით
მოვიდა მთვარე თანდათან, ვერც კი ვგრძნობ, სულო, დამიწყნარდი,
და თუმცა არსად ფერმკთალდება, კმარა!
არაფერს ეცვა, წინ ცივად დაგდებული ბზარი,
იცოცხლა დღემ და, უნდა გნახო
ეგ გული ნეტავი რას მემართლება, ***
იცოცხლა ღამემ.
და იყო თოვლი
და იყო წვიმა კვარს და კელაპტარს არასდროს ვხმარობ, არაფერი არ ღირდა,
და იყო ცეცხლი მზისა და მიწის ვიყენებ კანონს წასვლა-მოსვლა გახშირდა,
და იყო თრთოლვა, და მუდამ, როცა ვწუხვარ თუ ვხარობ, ისე უცებ ადიდდა
თეთრ მაისს ცრემლი არასდროს ვნანობ. ეს პატარა რუ.
ეკიდა მძივად მე ჩემი არსი ჩემშივე ვპოვე, არაფერი არ მინდა,
და ცრემლმა მწვანედ თვითონ ვბრძანებლობ ჩემს ისე უცებ დაბინდდა,
დაიწყო ფოთვლა. აზრთა სფეროს, კიდევ ხომ არ გადიდდა
და გაჩნდა კვირტი გადაიხადოს ღმერთთან კი ნოემ ის – ოზონის ღრუ?
და გაჩნდა ტოტი სამადლობელო.
და გაჩნდა ჭერი მზის სხივი თრთოლვით მე მხვდება ***
და გაჩნდა ბუდე პირველს,
და გაჩნდა შემდეგ, და მიწის თბილ ორთქლს პირველი ვყნოსავ,
მჯერა, ამ მეჯლისზე მოვალ გვიან,
ეგ როდის, როდის, რადგანაც მათთვის სისხლ-ოფლის
ვიცი, ვიქნებოდი მომსწრე მე – ვით,
ჭირით და ლხინით, მწირველს
ჩემი ხეობები მომკივიან
სწორიც და მრუდეც. პირველს მხვდა მოსვლა.
ხანჯალ დაღერებულ მოზვრებივით.
მოვედი მე და მინდა გიყურო ამ სიმაღლიდან
შველა არასოდეს არის გვიან,
მოვიდა იგი, და აგიყვანო ამ სიმაღლემდე,
არც რა მარტივი და არც რა რთული,
ველოდით კიდევ გაჩვენო შენი კაცობა ციდან,
ჩემი ველ-მინდვრები მომკივიან
ჩვენნაირს რამდენს რომ აღარ თვლემდე.
გვიან შემოდგომით გაძარცულნი.
და ვდგავართ ახლა რომ აღარ ხევდე ჩაკონკილს მხრიდან,
ბოღმას, თვით ურთულესს, დავიოკებ
ურიგოთ, რიგით მტვერით და ჟანგით შენს ერთხელ პერანგს,
და ტყეს გავეშვლები ვითარც მწირი,
და ვინაწილებთ ერთ ადგილს რომ არ ურტყამდე მუდამ
თუკი ბინძურ ენას დაიმოკლებ,
მზესა და ალერსს. მაგ ბარს და წერაქვს.
ო, ჟამ-ჟამობით განაწირი.
ვიღაცას სურდა ალბათ არ იცნობ ჩემს ზვარს და ახორს,
რადგან უმიზნოა შენი ტყვია,
ვიღაცის სუნთქვა, სადაც მე გავჩნდი და ახლაც ვსახლობ,
ფარულ ათას ბოღმის დამტევარი,
შენც ასე განვლე მიწასთან ახლოს და მზესთან ახლოს
რადგან უცილობლად შემიტყვია,
ტრიალით ეს გზა, და უნდა მნახო.
ვერ ჭრის ვეღარც შენი სატევარი.
შენ თოკო, საბავ,
გიორგი, ემზარ. უსიამი დღე ***
შენ, ჩემი სისხლის
ფეთქვავ და დენავ,
შენ, ჩემი ოფლის ყოველდღიური
როგორც სასიკვდილო დამნაშავე,
უთქმელო ენავ, დღის საზრუნავით
ნახ. ია მღებრიშვილისა გრძნობამ დილიდანვე შემაჩვენა,
შენ, ვისაც გერქვა ვერა ვგრძნობთ
თვლემა მომთენთავი გავამშრალე,
კვირტიც და ფესვიც, როგორ მიდის ცხოვრება.
მაგრამ სისხლთან მაინც შემაჩერა.
ცხოვრების რომ არ საოცარია,
ვდგევარ დადუღებულ მაჭარივით,
გეგემა ხემსი. როცა მთრგუნავი
დამიმსხვრია თვით ამ ლექსის ბწკარიც. გული საგულედან მიწვევს გარეთ,
შენ ვისაც ცეცხლი დრო გვღელავს
აქეთ ცა მტევანივით იწურება, დამდევს, არ მეშვება ვაჭარივით
გეჭირა ხელში, და თან გვეუცხოვება.
ხან, მანდ კი მზე არის და დარი, ფიქრი ფანტელივით მოფრიალე.
თვით უკვდავების მითხარი და შევესწრები მიმწუხრებას, ვთრთი მსწრაფლ შეჩერებით,
ქარბუქში, თქეშში. ო, შენთვის ცოცხალიც და მკვდარიც. როგორც ტივი, ***
გელოდი, რადგან, თითქოს არსებობას ვეღარ ვფლობდე,
ეს ჩემს სულს სურდა, ნერვებს მივიბნევდი ღილებივით, მორცხვად კენკავდა
მოხველ და ახლა ხაიამი
ეს რომ ჩემს სიმშვიდეს ეყოფოდეს. უფლის მიერ დაყრილ ნამცეცებს
ჩემსავით სუნთქავ. მწუხარების ცრემლით შეკრული,
*** შემკვრივებული
მაგ ლალის ღვინით შემივსეთ ჯამი,
*** კიდევ და კიდევ, ძალითაც მასვით,
ფიქრის დუღაბი,
ვიცი, ამასვე იქმოდა ჯამი, მომეჩქეფება თბილი სისხლივით სევდა,
როგორც საწამლავი შევსვი ბოლოს ხომ ქვასაც დაფარავს ხავსი. შემომესევა ყივჩაღებივით დარდი, ***
სამი წელიწადი წყნარი, შემივსეთ ჯამი! დე, მთვარის სხივმა მე კარგადა ვარ, გულის თვალითაც
ჩემში ფორიალობს ლექსი, შემონათება მანახოს ბროლის, გხედავ... ეს მინდორი მშიერია,
როგორც იალქანში ქარი. რომ მაგრძნობინოს ყველაფრის ხილვამ, დამხვდი! ის მინდორი – მაძღარი,
არა, არ მოუხნავს კავით ცხოვრება არის ტრფობის და ბრძოლის, მომენატრება მზის ჩვენებური სითბო, მაინც პირმშვენიერია
ხელებს, და იგი ისე დავლიოთ უნდა, ჩვილი ბავშვივით ამიფახულებს თვალებს, შვლის ნუკრივით დამფრთხალი.
ხელებს მხოლოდ გაწვდილს, ვით ფიალაში ნარჩენი ღვინო, მოგინახულებ, გული სულ ასე მიგრძნობს, ეს ტყე-ჭალა მდიდარია,
კმარა, უნდა მივცე თავი, რომ მომცეს, მომცეს რაც რომ მე მსურდა, მალე! ის ტყე-ჭალა – ღარიბი,
მხოლოდ შამბნარსა და გზაწვრილს. ანდა ის ჩემში თვით გაიყინოს. ამაწრიალებს ფიქრიც სულ ერთი ციდა, ღმერთო, როგორ მიხარია
სადაც სულ ცუცუნებს ხიწვი, შემივსეთ ჯამი, დე მთვარის სხივმა თეთრი ფიქრები როცა დამიწყებს თოვას, ქრისტეს შობის თარიღი!
ჩემში წამომწყები ბრძოლის, შემონათება მანახოს ბროლის, მაინც, ვით ფიფქი დედამიწაზე ციდან –
ღმერთო, არ მომაკლო ნიჭი, რომ მაგრძნობინოს ყველაფრის ხილვამ, მოვალ! ***
ნიჭი ძიების და წვდომის. ცხოვრება არის ტრფობის და ბრძოლის. ვისაც უცხადებ, –
შენც ოდესმე ვინ უცხადებს,
მთებია რასაც უცხადებს,
გემები ზღვაში გადიან ხოლმე ფიქრებს უამურს,
აზრებს ნეტარს,
თუ ფოთოლი ახლა
კვლავ ერთი სუნთქვა გაექცა საყვირს სიზმრებს უცხადესს,
მთებია ცასთან მცინარე, ისე ვეღარ მღერის
და შეეკედლა უხილავ ფორმებს, უნდა უცხადდეს
მზეს სხივებს მოსწყვეტს პირველი, და ჩურჩული მისი
გემი კი თრთოლვით მოსცილდა ნაპირს უცილობლად...
ცისკარს ჩახედავს მძინარეს აღარ ესმით ხეთა,
ვით ყველა გემი სცილდება ხოლმე. უნდა უცხადდეს!
სიმაღლით გასაკვირველით.
პროზა
კენ გაიხედავდა, ელოდა, რას ეტყოდა ვარაზი ვარაზი პირველი გამოერკვა: – შიშოი, შენი ჭირიმე, – კოჭლობით მოეახ-
ანზორ სიფრაშვილი და გზას როგორ მიასწავლიდა. – გაიგონეთ? – მიუბრუნდა ძმებს, – დედო- ლა მასპინძელი, თან თაფახით მაგიდაზე თხის
– მაშ ჩვენი მეფის საცოლე მოგყავთ, დიდი ფალი მიხმობს! თქვენ შიშოსთან დაბრუნდით ყველი ჩამოდგა.
(გაგრძ. დასაწყ. წინა ნომერში) შაჰან-შაჰის ასული? – გაიმეორა ვარაზმა. და დამელოდეთ! კრინტი არსად დასძრათ, მე- – შიშოი? შენა, ჩვენ ვარაზ გცნობებოდის?
– ბალი, ბალი! – რაკი გაუგეს, სპარსს სახე ფეს არაფერი უბრძანებია! – ვარაზაი? აბაიმე! როგორ არ ვიცი! ვიცი,
უკვე კარგად მოშუადღევებული იყო, რომ გაუნათდა, – თქონი მეფე... სად იქნები? ან ძმებმა ვეღარაფერი უთხრეს: ხუმრობა მაშა!
ჯერ ისევ ძილ-ბურანში მყოფ ვარაზს შიშო შენ ვინა... თავად ვინა? ხომ არ იყო, ვარაზს თვით დედოფალი უხ- – ჰოდა, თუ გეცოდინავ, მეტყოდე, სად იქ-
დაადგა თავს და, მართალია მორიდებით, მაგ- – აბა, რა გითხრა, სპარსო... – აიბნა ვარა- მობდა, დიდი შაჰან-შაჰის ასული, ვინაც მა- ნებოდის?
რამ, დაჟინებით, დაუწყო გაღვიძება. ვარაზ- ზი. მართლაც, რა ეთქვა, ვინა ვარო? სახელო მამისმა ქართლს გამოგზავნა ვახტანგ მეფის – აბა, რაი ვიცი, შენი ჭირიმე, წეღან ვიღაც
მა მასპინძლის მიერ სასთუმლად დადებული არაფერი გააჩნდა, არადა, არ უნდოდა რომ ამ თანამეცხედრედ. ჯუგა გატრიალდა და კვლავ ჭრელა-ჭრულა ცხენოსანმა წაიყვანა.
თხის ტყავგადაფარებული კუნძიდან წინა სპარსს, რომელმაც იგი, ალბათ, მნიშველოვან შიშოსკენ გაეშურა. – ვინ ხმობდა ვარაზს ჩვენსას, ვინ ჭრელ-
ღამის ღვინის სმით გახურებული თავი ძლივს პირად მიიღო, გაეგო, რომ უბრალო ვინმე იყო. ძმებიც მიჰყვნენ, მაგრამ ის იყო ჭიშკარს სამოსიანი? ვოჟებო, არცა თქვენ უწყითა? –
აიღო და ცალი თვალით შეხედა: ეგ არი, შაირებს გამოთქვამდა, იმ შაირებს, მიადგნენ – არა, ამას რა ჭიშკარი ეთქმოდა, მოუბრუნდა უშიშა ქისიყელ ძმებს.
– ვარაზო, არ მინდოდა შენი გაღვიძება, რომლებიც ყველას მოსწონდა, მათ შორის ვახ- როცა ოთხ სარზე გადაკრული ძეძვის კონა – კაცო, უშიშავ, რატომ ჩვენ არა გვკით-
მაგრამა, მე იქით ვერაფერი გავაგებინე და მა- ტანგ მეფესაც, მაგრამ, აბა მოშაირეობა რა იყო მარტოოდენ, – რომ ღმერთმა იცის სა- ხავ ჯერა? – წამოუდგა ჯუგა, – ისიც ვიცი, სად
გათ აქეთ ვერა შემასმინეს რა... სახელო იყო? იდან მომავალი ფხოველი უშიშა დაინახეს. წაიყვანეს და ისიცა, რატომ წაიყვანეს!
– რაო, შიშო, რას ამბობ? ვის ვერ გააგე- თუმცა ვარაზს სწორედ ამ შაირების მოგო- მაგრამ უშიშა მარტო არ იყო: გვერდით შხამა – მაშ მეტყოდით უშიშასა სა არს ძმაი ჩემი
ბინე? – ვარაზი ნახევრად გამოფხიზლდა და ნებაზე გაუნათდა გონება: და ტყაჩა მოჰყვებოდნენ, ხოლო მათ უკან შავი ვარაზაი, რად არ მეტყოდით? ავსა რამ შარსა
იდაყვზე წამოიმართა. – ჰო, მე, სპარსო, ვახტანგ მეფის კარის და მეორეშავიც მოჩანდნენ, რომლებიც ძმებ- ხო არ გადაეყრებოდის?
– აი იმათა... აგე, ნახე... აქლემებით არიან მგოსანი გახლავარ! გუსან! – თამამად, თითქ- მა ქიზიყელებმა დანახვისთანავე იცნეს. – არა, ისეთ კარგ საქმეზე იხმეს, უკეთესი
და ცხენებითა... მგონი სპარსელნი უნდა იყვ- მის სიხარულითაც კი უთხრა პასუხის მოლო- უშიშა ცხენზე ამხედრებული მოდიოდა, არ შეიძლება! – დაასწრო ძმებს ტიბამ.
ნენ... დინში მყოფ მოსაუბრეს, რომელსაც თვალები მაშინ როცა დანარჩენნი ფეხით მოჰყვებოდ- მოსულებმა გაოცებით და, თანაც, კმაყო-
ვახტანგ გორგასალი
(ნაწყვეტი ისტორიული რომანიდან)
– რაო? სპარსელნიო? აბა, სად არიან? ნენ. თუ რატომ იყო ასე – ჯუგამ და მაჩხამ ფილებით შემოხედეს: მაშ ვარაზის თავს ცუდი
– იქიდან, ქვემოდან მოდიან, მტკვრის ამო- მხოლოდ მერეღა შეიტყეს. არა არის რა, მაშ სიკეთით დაბრუნდება და მე-
ყოლებიდან... ბევრი კი ჩანან, მაგრამა, საომ- – უფლის მადლ ნუ მოშლოდის ჩემს ძმათ, გობრებს შემოუერთდებაო.
რად არ უნდა ეპირებოდნენ... ქისიყელთ! – შორიდანვე კმაყოფილებით შე- – კეთილსა იტყოდი, – კმაყოფილებით წარ-
– დაიცა, მე თავად შევიტყობ, მოუძახა უშიშამ დამხვდურებს, აღვირი მოს- მოთქვა უშიშამ და შიშოს ხელით ანიშნა, მო-
არაზი წამოდგა, ტანსაცმლიდან მტვერი წია და ცხენს თავი მოუტრიალა, – გამიგონია, მიახლოვდიო, – შიშო-ო, სადაცაა ასკილ თავს
ჩამოიბერტყა, მერე, ხის ძირას, ღარში მომდი- მეგობარს მეგობრის გზაი არ დაეკარგებისო! დაიქნევ, შენა კი კარგ სიფროი გაგიშლია,
ნარე წყაროს მუჭები შეუშვირა, პირ-სახეზე აი თურმე სად ყოფილიყავსთ! როცა მიხვალ გულუხვადა, მაგრამა გაქვის კიდე ღვინოი?
მიისვ-მოისვა და თვალი სამხრეთისკენ მიაპყ- ძმისასო, თეთრ ჩაგედვას ქისასო! – ღვინო? როგორ არა მაქ, შენი ჭირიმე!
რო. – გამარჯობა, უშიშავ! მართლად უთქვამთ: – თუ გაქვის, ჩამოუდგამდი ამათა და შე-
შიშოს სახლიდან კარგა მოშორებით, გზა რაც ძველდება, იკარგება, მეგობრობა და ნაც შესვამდი! არა გსმენავ: თუ მასპინძელ არა
ვრცელ მინდორზე ნელი ნაბიჯით მომავალი ძმობა კი უფრო ძლიერდებაო! – დაუხვედრა ლხინობდის, სტუმართაც მოეწყინებისაო? –
ქარავანი მოჩანდა. ტიბამ, რომელიც ყველაზე უფრო ახლო მე- თვალით ანიშნა თავისთან ერთად მოსულებზე,
მცირე ხნის შემდეგ, ვარაზის დანახვაზე, გობარი იყო ფხოველისა, და ორი სიტყვა წაუმ- თან თვალი შეასწრო შხამას და იმასაც შეუბღ-
ერთი სპარსი დაწინაურდა, ცხენი გამოაჭენა, ღერა კიდეც: – ადვილია დევთა შეყრაა, მაგ- ვირა: გაიხდიდე მაგ ზეიდალსა, შხამავო! ვის
მოახლოებისას ძირს ჩამოხდა და ვარაზს შო- რამ გაყრა გაჭირდეებიის... მართალია, ჩვენც გაუგონავ ჯაჭვ-პერანგოსან ჯდეს მოყვრის
რიდანვე დაუძახა: სტუმრები ვართ, თუმცა ვარაზის ბიძაშვი- მაგიდაზედა? ამივსებდეთ ჯამსა, მასპინძლი
– ჩონ კარქი ხალხი...…შენ შიში არა... ჩონ ლის სახლში მაინც თამამად გპატიჟებთ! ჩვენც დღეგრძელობისასა შავსვამდეთ!
თქონი მეფისთვის ხანუმი... დედოფალი... სად გუშინ გავიცანით. ხომ იტყვიან: ერთი ნახვა ის იყო ტყაჩასაც, შხამასაც, შავსაცა და
იქნები შენი მეფე... ვარან-ხოასრო თანგ?... ცნობააო, ხანდახან კი ერთი ნახვა ძმობაც მეორეშავსაც უშიშასთან ერთად შიშოს ჭერი-
სპარსელმა სადავე ხელზე დაიხვია და იქვე არის! ჩამოხეთ, ჩამოხეთ ცხენებიდანა! სა და ფუძის სადღეგრძელო უნდა ეთქვათ და
მდგარ კაკლის ხისკენ გაემართა, რათა ცხენი უშიშამ პატიჟი მიიღო, ჩამოხდა და შავსა ნერწყვმოდენილნი ჯამებში დასხმულ წინწკ-
ზედ მიება, ვიდრე ვარაზთან მეფის ადგილსამ- და მეორეშავს მიხედა – ცხენი თქვენ ჩაიბარე- ლებავარდნილ, მაცოცხლებელ ნექტარს ხარე-
ყოფელს გაარკვევდა, მაგრამ ვარაზი ვერა- თო. ბივით დასწაფებოდნენ, მეტადრე კი ტყაჩა და
ფერს მიხვდა: შავი ასაკით უფროსი იყო და მეტი რამ შხამა, რომ ჯუგამ ანიშნა, შეჩერდითო, წამოდ-
– ვარან-ხოსრო-თანგი? ჩვენი მეფე? რას ნანახი ჰქონდა ქვეყანაზე, თუმცა მისი ამბა- გა და უშიშას მიმართა:
ამბობ, სპარსო? ვი ყველამ იცოდა: მინდობილ საქმეს, სადაც – ძმაო უშიშავო, ღმერთმა მანამ გაცოცხ-
– ბალი... ჰო, ჰო... თქონი მეფე... თქონი მოუხდებოდა, იქ მიატოვებდა, თუ რამ გა- ლოს, სანამ შენი პერანგი გეზიდებოდეს, მაგ-
შაჰ... ვარან... ვარაჰრან... თქონი... დასაკრავს იხელთებდა, გადაკრავდა, მერე რამა, მე მგონია, რომა, უფრო უკეთესი სად-
– ჩვენს მეფეს ვახტანგი ჰქვია, სპარსო! გაუბრწყინდა, რადგან სწორედ იმას გადააწყ- კაი გრძელ სიმღერასაც გააბამდა და საქმე ღეგრძელოს თქმაც შეგვიძლია და სჯობს, რო
– ცოტა არ იყოს გაწყრა ვარაზი, რადგან ვახ- და, ვისაც ეძებდა: ქართლის მეფესთან დაახ- როდის-როდის გაახსენდებოდა, მეორეშავი კი იმით დავიწყოთ.
ტანგ მეფის სახელის უცოდინრობა საკუთარ ლოებულ ადამიანს, ვისაც უეჭველად ეცოდი- უფრო ერთგული და საქმიანი იყო, ამასთან, უგუნურებაჩი ჩავარდნილ ას ჩვენი ჯუგაი!
შეურაცხყოფად მიიღო. სპარსს გაუხარდა: ნებოდა თავისი მეფის ადგილსამყოფელი. ალღოიანიცა და უღალატოც. – წამოიძახა ფხოველმა, – ვის უბნობიეს, რო-
– დოროსთ... ვახ-თანგ... ხუბ, ხუბ... თქო- – სე ხუბ! – გაებადრა სახე სპარსელს, – ამიტომ, როცა უშიშამ ცხენის სადავე გა- მელ სადღეგრძელოი უმჯობეს ას და რომელი
ნი მეფე... ჩონ ხანუმი მოიყვანე... ბანუ... შაჰ- მაშ ასწავლო გზა ჩვენს ხანუმს... თქონს დე- დაუგდო, ღვედები, უპირველესად, მეორე შავ- კნინ იქნების!
დუხტ... დოფალს... მოიცადო შენ აქა, მე ეხლავ მოხ- მა აიტაცა, რაც შავს დიდად არ უნაღვლია, – ეგ კი აგრეა, მაგრამ მე მაინც უკეთესს
ვარაზს ახსოვდა ჯერ კიდევ ლაშქრობის ვიდე, – ამ სიტყვებზე სპარსი ცხენს მოახტა რადგან კარგად იცოდა: სადაც ძმებ ქიზიყე- გეტყვი, ძმაო უშიშავ! – არ მოეშვა ჯუგა, – თა-
დასასრულს გაგონილი, რომ შეუპოვრობის- და მოახლოებული ქარავნისკენ გაქუსლა, სა- ლებს გადაეყრებოდა, იქ გადასაკრავ-დასა- ნაც ჩვენს ქართლში ეს სადღეგრძელო ჯერეთ
თვის და კიდევ იმისთვის, რომ ჩრდილოეთის იდანაც უკვე კარგა ხანია აქლემების ყროყინი, ლევსაც უეჭველად აღმოაჩენდა. არ შესმულა!
ველური ტომები: ოვსები, ხაზარები და ჰუნთა ცხენების ჭიხვინი და გამყოლ-გამრეკავთა შე- ეს უშიშამაც იცოდა და ამიტომ ძმობილ უშიშაც და მასთან ერთად მოსულნიც
სხვა გვარ-ტომნი დაამარცხა, რომლებიც და- ძახილები აღწევდა, ვარაზთან კი მისი გამოფ- შავს არასოდეს უწყრებოდა. პირიქით, ხელს საგონებელს ჩავარდნენ და ერთმანეთს გა-
რუბანდის კარით არაერთგზის შემოჭრილან ხიზლებული მეგობრები მოცვივდნენ: გადაჰხვევდა და თან გაიყოლებდა, თვითონ დახედეს: რა უნდა ეთქვა ისეთი ჯუგას, რომ
არა მხოლოდ ქართლში, არამედ სპარსეთშიც – ვინ არიან, ვარაზო, რა გვინდაო? – შო- თუ ხუთს გადაჰკრავდა, ექვს მას არგუნებდა ქართლში ჯერ არ თქმულიყო? უფლის სად-
და ძარცვა-აოხრებით თვით ეკბატანამდეც კი რიდანვე შეეკითხა ტიბა, ჯუგა კი უფრო მიმხ- ხოლმე. ღეგრძელო? – ყველა სუფრა ამით იწყებოდა;
ჩასულან, სპარსეთის შაჰმა პეროზმა ვახტანგ ვდური გამოდგა: შიშო უკვე გარეთ გამოსულიყო და გახა- ქვეყნისა და მამულისა? – ის ნადიმი რა ნადი-
მეფეს ცოლად საკუთარი ასული, ულამაზესი – სპარსნი უნდა იყვნენ, ჭრელ სამოსზე რებული, რომ უცებ ამდენი სტუმარი მიესია, მი იქნებოდა, სადაც უკვე გაძლიერებულ და
ბალენდუხტი აღუთქვაო. ეტყობათ! ციბრუტივით ტრიალებდა, რამე-რუმეები მოჰ- განმტკიცებულ, ნიკოფსიით ალბანეთამდე
ვარაზს ისიც გაახსენდა, ქართლში დაბრუ- – სპარსნი არიან! – დაუდასტურა ვარაზმა, ქონდ-მიჰქონდა და ცოლსაც და გერსაც დავა- გაჭიმულ სამშობლოს არ ადიდებდნენ; ვახ-
ნების შემდგომ, ვახტანგმა დიდძალი ძღვენი რომელიც ისევ მიმავალ სპარსს გაჰყურებდა. ლებებს აძლევდა, თავადაც მუხლჩაუხრელად ტანგ მეფისა, რომელსაც აგერ ორიოდ დღის
და საჩუქრები გაუგზავნა შაჰს და ახლა უკვე – მერე რაო, სამტროდ ხომ არ მოდიან? – ირჯებოდა, რათა ოდესღაც კნინი თავისი კა- წინ თვით სპარსელებმავე შეარქვეს მშვენიერი
თავად სთხოვა ასული ცოლად და ქართლის დაეჭვდა მაჩხა, ხოლო ტიბამ ივარაუდა: ცობა ახლა მაინც წარმოეჩინა: სახელი – „მგლისთავიანი,” ანუ „გორგასალი”?
დედოფლად. ვარაზს სულ სიტყვასიტყვით მო- – მაგათი მოძმენი რომ დავამარცხეთ გუ- – დიაცო! დედაკაცო! დედაკაცო-მეთქი! შე – ლხინის დასაწყისში ყველა ერთმანეთს მის
აგონდა ქართლის ეპისკოპოსის მიერ დაწერი- შინა, იმათ საშველად ხომ არ არიან წამოსულ- ოჯახქორო, შენა! ეს მოხარშე! ის შეწვი! დააწ- დიდებას ეცილებოდა და ცდილობდა სხვაზე
ლი სტრიქონები იმ პერგამენტზე, რომელზეც ნი? ყე! დააყარე! გააწყე! დანაყე! შეკმაზე! დაჭერი! უკეთ ეძღვნა საქებარი სიტყვები; ლაშქრობა-
მეუფე მიქაელმა ვახტანგ მეფის ლშქრობა – შაჰან-შაჰის ასული მოჰყავთ, ვახტანგ მოაყარე! მოიტა! წაიღე! ტარკოშით წვენი ამო- სა და ბრძოლებში დაღუპული მებრძოლების,
და მისი შემდგომი ამბები აღწერა, რათა შთა- მეფის საცოლე, – განუმარტა ვარაზმა. იღე! ძმების, მამებისა თუ შვილების შესანდობა-
მომავლობისთვის შემოენახა და რომელიც – მართლა? – ერთდროულად გაოცდა სა- ხოლო უკვე წამოზრდილ გერს ხან უბრძა- რი? – ორ კაცსაც რომ ერთად პური ეჭამა
ვარაზს თვით მეუფემ წაუკითხა, მეუფემ, რო- მივე, – მეფის საცოლე? აი ამბავი! მერედა, ნებდა, ხან რჩევას აძლევდა: და გვერდით ერთი ხელადა ღვინო მოედგა,
მელსაც ვარაზის შაირები გაგონილი ჰქონდა იცის მეფემ? – დაკალი! ჩამოასხი! ამოიღე! ტილო შე- ამ სადღეგრძელოს თქმისას უეჭველად ჯამს
და არაერთი მოსწონდა კიდეც. აი რას სწერდა – როგორც ჩანს, ჯერ არა, საიდან ეცოდი- მოუსვი! ეგ თასები წაიღე, ის ფიალები ჩამოდ- ამოამშრალებდნენ ხოლმე.
მეუფე მიქაელი ვახტანგის ლაშქრობისა და ნება. გი! მაშ ვისი თუ რისი სადღეგრძელო უნდა
ამის შემდეგი ამბების აღწერისას: „... და წარ- – თუ ასეა, გავიქცეთ და მოვახსენოთ! უშიშამაც დაატყო, რომ ყველაფერი მის თქვას ამ ჯუგამ ისეთი, რომ დღემდე არ შეს-
სცა ვახტანგ წინაშე სპარსთა მეფისა მონა – რით დაგვასაჩუქრებს, სამახარობლოდ! უზურში ჩავარდა და ახლა შეიძლებოდა ცოტა მულა ქართლის არც ერთ სოფელში, დაბასა
ათი ათასი, ცხენი, სახედარი ათი ათასი, ცხე- – არა, – შეაჩერა ვარაზმა, – იმ სპარსმა – დროც გაეტარებინა.ამიტომაც, როცა მიიწ- თუ ქალაქში?
ნი ხდალი, ათი ათასი. ესე ყოველი მიუძღვნა მოიცადეო, წეღან რომ ველაპარაკებოდი. ვიეს, ბევრი აღარ უყოყმანია, ერთი ვეება ჯამი – გესმითა, ძმებო? – გადახედა იქ მყოფთ
სპარსთა მეფესა... და ითხოვა სპარსთა მეფის- – შენ დაუცადე, ჩვენ კი გავვარდებით, – მშვენიერი ღვინო ზეზეულად გადაჰკრა და უშიშამ, – კოდალას უთხრეს: შენაო სულ ეგ-
გან ასული ცოლად. ხოლო სპარსთა მეფემან გაიმეორა მაჩხამ. მხოლოდ მერმეღა თქვა; რეთ აკაკუნებ, შენი ხარატულნ კი ჯერეთ არ
მოსცა ასული მისი ცოლად, რომელსა ერქუა – არა-მეთქი! მეფისთვის ამბის მოხსენებას – ძმებო! ვგონებ, ჭამად სჯობს დავსხდე! გვინახისო! ე ბალღ ძაან ბევრსა ლაპარაკობს
ბალენდუხტ...” ყოველთვის მოვასწრებთ, ჯერ ვნახოთ, რას შხამავ, მართლად არ ვუბნობ? შენ კი მოიხსნი- და სადღეგრძელოს თქმას მასწავებს...
ეს ყოველი გაახსენდა ვარაზს და ყვე- გვეტყვიან, – ვარაზმა ქარავნისკენ გაიხედა, – დე მაგ თორნსა და დასდებდე – მიუბრუნდა ამ დროს უშიშას გვერდით მჯდარმა შავმა,
ლაფერსაც მიხვდა: იმ ქარავნით, რომელიც აგერ, მოდის კიდეც, – თქვა წეღანდელი მხედ- ტყაჩას, რომელიც ჯერაც არ ჩამომჯდარიყო რომელსაც ღვინით სავსე თასი წინ კი ედგა,
მძიმედ მოდიოდა და სადაცაა აქამდეც მოაღ- რის დანახვაზე, რომელმაც ცხენი მოაჭენა და და პოლოტიკიც არ მოეხადა. მაგრამ დალევას ვერა და ვერ ეღირსა, უკმაყო-
წევდა, სპარსეთის შაჰან-შაჰ პეროზს ვახტანგ ისე, რომ არ ჩამომხდარა, ბრძანების კილოთი მეგობრები რომ ჩამოარიგა და თითოეულს ფილების გამოსახატავად აქა-იქ შერჩენილკბი-
მეფისთვის ცოლად აღთქმული ასული გამოეგ- გადმოსძახა: თითო ჯამი შიშოს ღვინისა შეასვა, უშიშას მე- ლიანი პირი დააღო, მაგრამ მერე გადაიფიქრა
ზავნა. – შაჰდუხტ... ხანუმი... თქონი დედოფალი რეღა მოაგონდა, თუ რისთვის იყო მოსული: და სიმღერა ამჯობინა, თუმცა იმითაც უკმა-
აი ამას უხსნიდა სწორედ ეს გრძელულვა- გიბრძანა მეახელ ჩემი კარავსო! – და უკანვე – შენ სახელ მეტყოდი, ძმობილო?– მიმარ-
შა და მოკლეწვერა სპარსი, რომელიც ხან მო- გატრიალდა, თან გაკვირვებული ვარაზისა და თა მასპინძელს და ახლა თავად წაიძრო შემორ-
საუბრეს უყურებდა, ხან მომავალი ქარავნის- ძმების მზერა გაიყოლა. ჩენილი ღაჯია თითებიდან. გაგრძელება მე-11 გვ.
ჩემი თავგადასავალი
ძველად, ნიკოლოზის დროს, 1915 წელს, კაზი იყო, 1917 წელს, კავკაზის ხალხი კავკა- იყო. ის მაშინვე მიხვდა, იქიდგან ცოცხლები 7 საროელები, 4 თოკელები, 3 ბარალელები.
ომის დროს, ჯარში გამიწვიეს. წამიყვანეს კი- ზის ფრონტზე უნდა წასულიყო. რუსის ხალხი ვეღარ დავბრუნდებოდით, რაც ვიცოცხლე, საროელებმა ეს ასე რომ ნახეს, ორი კვამლი
ევის გუბერნიაში, გოროდ სტარიკონსტანტი- – რუსეთის ფრონტზე უნდა მოსულიყო. მაშინ მას მერე იმან მაცოცხლა. თურმის, ქვაბლი- თათარი ყავდათ, თავიანთი სოფლელები და-
ნოვში. იქ სამი თვე გვავარჯიშეს. გაგვგზავნეს ჩვენ აფიცრებმა გამოგვიცხადეს, – აქ, რუმი- ანის თათარიც დამატებია ამ თათრებს ამ ღა- ტუსაღებული, მოინდომეს მათი დახოცვა.
ფრონტზე, კარპატის მთებში. იქ დავრჩით ათი ნის ქალაქში, ბოტოშანში, არის სომხების შტა- მეს. თელი ღამე ხერთვისში ზურნას უკრავდ- ერთს ერქვა აბდულა, ძალიან ყოჩაღი ბიჭი
თვე. გერმანიამ გზა გადაგვიჭრა. პლენში ბი, სომხებს აგროვებენ და გზავნიან კავკაზის ნენ, დიდი სიხარული ქონდათ – 2000 თათარი იყო, თავის ცოლიანად ერთ მაგარ სახლში
ვრჩებოდით ერთი დივიზია. როგორც იყო, ფრონტზე, თქვენც თუ გინდათ, წადით, სომხე- ამოსულიყო, სანგრებს აკეთებდნენ. აქეთგან დაემწყვდიათ. ჩვენებური გეიმან მელიქიძე ყა-
დავშორდით, გამოვიქეცით ტყე და ტყე, უკან ბი გაგგზავნიან. გამოგვგზავნეს სომხის აფიც- შემოუარეთ ყველა ყარაულებს, ბევრი ყარა- რაულად დაეყენებინათ. იმ სროლაში ცოლი
დაგვდევდა გერმანია. ბევრი ვიწვალეთ. ჩვიდ- რებმა. ქართველი მარტო მე ვიყავი. სახლში ული დიდღელის პირას იდგა, სულ ყველა საიდანღაც ამოაძვრინა, ყარაულმა ვერ გაიგო.
მეტი დღე და ღამე ვირბინეთ. წინ-უკან, ლა- მოვედი 1918 წლის იანვრის პირველში. ფრონ- ფხიზლად იყო. ამ სიარულში, აპრილია, ღამე ცოლისთვის ეთქვა: – ნახე, თათრები თუ ახ-
ჯებს შუა, ისე გამოგვკლა თელ ჯარს, იტყოდი, ტი მოიხსნა. შაქარტაღზე სომხები ვერ გა- კიდევაც გათენდა და კარგად რომ გაშუქდა, ლოს არიან, შემატყობინე, ყარაულისა არ მეში-
ხმალი ჩაუკრავთო. ერთ დიდ წყალთან დაგ- უმაგრდნენ. წამოვიდნენ თათრები, სასომხეთს დაზვერვიდგან მოვიხსენით. ჩამოვედით იმ ნია, ოცი ქართველი ვერაფერს მიზავსო. ომი
ვასვენეს, შეველით ჯარი. ვიბანეთ. გამოკვ- მოადგნენ რა, ეს ამბავი გაიგეს შინაურ თათ- ოჯახში, რომელ ოჯახშიც ჩვენ ვიყავით. უნდა რომ გათავდა, მე და ჩემი ბიძაშვილი გიო, ერ-
ლილ ლაჯებში, შუითგან, ისეთი სისხლი წაგვს- რებმა, გაგულადდნენ, დაიწყეს ურჩობა. ვინც დაგვეძინა. როგორც ღამე ნათევი, ერთი ფეხი თად შემოვედით საროში, ვნახეთ, რომ გეიმანი
კდა, წყალი შეღება. თვალები მოხარშულ ჯარის კაცი ჩამოვიდოდა ფრონტიდან, გზაში გავიხადე და მეორესაც რო ვიხდიდი, ბანმა ერთ დიდ ქვას ამოფარებია და თოფი სახლისა-
თევზს დაგვემგვანა. გულიდგან ისეთი სიცხე გადაუდგებოდნენ, ართმევდნენ ვეშს, იარაღს, დაიწყო რაკრაკი. გამიკვირდა, ის იყო შემოვე- კენ დაუმიზნებია. უთხარი, რას აკეთებ აქ, ან
ამოდიოდა, ყბები სულ შემწვა. კიდევ პრიკაზი თოფს, ქართველს, სომხებს, ვინც უნდა ყოფი- დი, ცა მოწმენდილი იყო, ასე მალე ღრუბელი თოფს რას უმიზნებ. – აქ ერთი ყოჩაღი თათა-
მოვიდა – ბესარაბის გუბერნიამდის უნდა ვირ- ლიყო. თათრებს შუა და ქრისტიანებს შუა ჩა- საიდგან გაჩნდა, იქნებ სეტყვა წამოაყარა. რი ამწყვდევია თავის ცოლთან, მე დამაყენეს
ბინოთ, პლენში დავრჩებითო. ვირბინეთ. რუ- მოვარდა დიდი შუღლი. თათრები ეუბნებოდ- ამას ვფიქრობდი, რო ოჯახის პატრონი შემო- ყარაულად, რომ გაიქცეს, უნდა ვესროლო,
მინეთი გავირბინეთ. ბესარაბის ადგილში გავ- ნენ ჯარისკაცებს, ეგ ვეში და თოფები ჩვენც ვარდა ტირილით, – არიქა, ბიჭებო, თათარი მოვკლა. მე გაუჯავრდი, რაღა შენ დადექი, სა-
ჩერდით. კარპატს ქვევით ჩამოვედით, რომ გვეკუთვნისო, ჩვენიც არისო, ამიტომ გცარც- შემოგვესიაო. სახელდახელოდ ჩავიცვით, პატ- როელები დამდგარიყვნენ, მოშორდი, წამოდი,
გაგეხედნა მინდორზე, იტყოდი – ქვეყანა იწვი- ვამთო. ამ გაცარცვაში და ამ შუღლში რამდე- რონტაჟები შემოვირტყით ჯვარედინად დაეხსენ, გაიქცეს, თავს უშველოს, ერთი კაცი
სო, თელ მინდორს ცეცხლი ეკიდა. კათათვე ნიმე კაცი მოკვდა და გაიმართა შინაური ომი. მხრებზე და წელზე სასწრაფოდ ავისხით, კა- რას გვიზამს. ეს კი არ მოშორდა, გიოც იქ დად-
იყო, ძალიან ცხელოდა, გზებზე წყალი არ იყო. გოკიოს თათრებს დაეცნენ 1918 წლის მარტში, რისაკენ გავიქეცით, შეგიძლია გახვიდე, მაგ- გა. მე იმათთვის აღარ მიმიხედნია. დაღამებუ-
გზებზე მჭები იყვნენ. სანამ ჩვენ მივიდოდით, გაანადგურეს სულ ყველაფერი. თათრები ბევ- რამ თათრების ტყვია კედლებს რომ ხვდება, ლი იყო, ბინაზე წამოველი. ერთმა საათმა გაი-
რამდენიც ჩვენ წინ მისულიყო, მჭები ისე გამხ- რი გაიქცნენ, ახალციხის თათრებს შეუერთდ- ცეცხლს ყრის, ქვის მტვერი დგას. როგორც არა, დაბინდდა კიდევაც. თურმის, ეს თათარი
დარიყო, წყალი და ტალახი ერთმანეთში არე- ნენ, ცოტა ნაწილიც დაიჭირეს, ახალქალაქში იყო, ხოხვით გავძვერით, გავედით, სადაც პატ- ამოვა და ქვევით გაიქცევა, წინ საროელები
ულიყო. სიცხისაგან გუნება გვიწუხდებოდა. დაამწყვდიეს, მათი ქონებაც გაანაწილეს სოფ- რონა ინახებოდა. აფიცერ რუხაძეს გამოეტა- დახვდებიან, ისინი დაიყვირამენ, – აბდულაი
ავსტრიის ხალხი კარგი იყო. რომელ სოფელ- ლებზე. სოფელი გოკიო აოხრებული დარჩა. ნინებინა პატრონის იაშიკები და ვინც მიდი- გარბისო. 10 კაცი შებრძოლებია ქვეითგან
შიც ჩამოვივლიდით, ქალებს ეზოს გარეთ გა- სოფელ ხოსპიოში ცხოვრობდნენ თათრის ბე- ოდა, 100 პატრონას აძლევდა. მე რომ დამინა- კიდე, კიდევ სხვები უჭრიან გზას, ზევით შე-
მოქონდათ ვედრებით წყალი. ვედრაზე მომბუ- გები. ისინიც დაატუსაღეს, ახალქალაქში ჩა- ხა, 200 პატრონა მომცა. მე და კახელი აფიცე- მოაბრუნებენ. მაშინ ყარაულები დაინახამენ,
ლი იყო კრუჩკა. იმ დიდ სოფლებში თავიდან მორეკეს, დაამწყვდიეს. გოკიოელებთან ერ- რი ავედით საროელების სასაფლაოსთან და გაექანება გიოი, შტიკზე ააგებს. ვნახოთ, შე-
დავყვებოდით და ბოლომდის თითო კრუჩკა თად, ამავე დროს, გაჩაღდა თათართა და ქრის- ამოვეფარეთ საფლავის ქვებსა. ოცი კაცი სულ მოვიდნენ მედიდურად გიოი და გეიმანაი. გიომ
წყალი ძლივს შეგვხვდებოდა. ჩვენ ოთხი ამხა- ტიანთა შუა ომი. ახალციხის ქართველები ჩვენი სოფლელი იყო, ერთი კი საროელი ბერი- დაუძახა ოჯახის პატრონის გასათხოვარ გო-
ნაგი ვიყავით: იაგორ კარაპეტოვი – კოთელი- გოებს, – მოიტათ წყალი, ხელები დავიბანო,
ელი, ოსი იოსებ რუბაევი, უდელი ფრანგი ერთიან სისხლში ვარ! მე მაშინვე წამოვდექი
ალექსი ბალახოვი. ამ ოთხმა ამხანაგმა ერთ- და უთხარი, – რის სისხლია? აბდულას სისხლი-
მანეთს შევფიცეთ, თუ გაჭირვებულებს არ უშ- აო! მაშინ კარგად გავლანძღე, ერთი კაცი არ
ველეთ, ჩვენ ვისმეს რაიმე დაუშავეთ, სახლში იყო, რაზე კლავდით-მეთქი. მას მერე თათარი
ცოცხლები ნუ დავბრუნდებით. შეუბრალებ- აღარ შეგვბრძოლებია. ცოტა ხალხი საროში
ლები იყვნენ ერევნის სომხები, ზოგიერთი რუ- დარჩა აფიცრებთან, დანარჩენი წამოვედით
სები. სოფლებში რომ ჩაუვლიდით, საწყალ მო- სახლებში. სახლში რომ მოვედით, ჩვენ
სახლეობას შეუყენებდნენ წივილ-კივილს. ვგრძნობდით, რომ აუცილებლად თათარი შე-
ამათ მეტი წილი ერევნის სომხები იყვნენ. მოვა, პურს წაგვართმევსო. რაც მიწები გვქონ-
ზოგი გოჭს მოარბევინებდა, ზოგი ქათამს, ინ- და, სულ დავთესეთ, სელი ბევრი გვქონდა. ვამ-
დაურს, ვიტყოდით: ბიჭებო, დრო ეს არის, უშ- ბობდით მიწაში მოვაქციოთ, თათრები მიწიდ-
ველოთ ამ ხალხს. ეს ოთხივენი მივცვივდებო- გან ხო აღარ ამოიღებენო. გზა რომ გავიდა
დით, მტაცებლებს წავართმევდით, დაუბრუ- პერევალზე, მენშევიკებმა რამდენიმე ზარბა-
ნებდით პატრონებს. პატრონებიც გვლოცავდ- ზანი გამოგვიგზავნეს ჯარის კაცებიანად, რომ
ნენ ხურვალე გულით. ერთხელ, ავსტრიის ად- გაიგეს, თათრებს ოსმალოს ჯარი მიეხმარაო.
გილში მოვდივართ, გზაში ვნახეთ, ცხრა კარგი ეხლა ჯავახეთი ვეღარ გაიმაგრებსო. ოსმა-
მაწველი ძროხები მოუდით, ცხრა ჯარის კა- ლოს გააგებინეს, რომ გოკიოს და ხოსპიოს
ცებს. ეს დავინახეთ თუ არა, ოთხივე შევგროვ- თათრები ახალქალაქში დაამწყვდიესო და მარ-
დით. ძროხებს უკან ქალები მოზდევენ წივილ- სიკო მელიქიძე ქარიანის ხელმძღვანელობით იშხანასი და მის
კივილით, ეხვეწებიან ჯარის კაცებს, ძროხები ამხანაგებით ცულით დაახოცინა იმოდენა
დაგვიბრუნეთო. მაშინ ჩვენს როტნი კამან- ხალხი. მაშინ ოსმალომ ჯარი გამოგზავნა
დირს უთხარით, – ვაში ვისოკო ბლაგაროდია, ზოგი საროსკენ გამოიქცნენ, ზოგი ახალციხეს კაცი, ხელში ბერდენკა ეჭირა, ძალიან ომობდა. თათრების მოსახმარებლად. კარწახის ფრონ-
რას გვეტყვი, ეს ძროხები დაუბრუნოთ, ცოდო- გაიქცნენ. სომხებს ეჭირათ კარწახიდგან სხვა ხალხიც სხვა მხარეს ომობდა. ამ სროლა- ტი ეჭირათ სომხებს. ოსმალოს თათრები მიად-
ნია გლეხები. გვითხრა: აბა, ბიჭებო, თუ შეგიძ- ფრონტი, ქართველებს – ხიზაბავრიდგან, სა- ში, ამ ვაი ვაგლახში, ერთი პატარა ჯანყი გაჩნ- გნენ კარწახს, მაშინვე მოშალეს სომხების სად-
ლიათ დაუბრუნეთო. მაშინვე გადმოვიღეთ როდგან, ჩუნჩხას, პტენას, ქილდას, გოგაშენს, და, საითგანღაც ამ ჯანყმა ჩვენც დაგვფარა გომები, გამოიქცნენ, ახალქალაქამდის ირბი-
თოფები და ჩავსაფრდით გზაში. დაუძახეთ: აფნიას, ვარძიის მხარეს. ჩვენ – ბალანთა, ჭი- და თათრები ვეღარ გვხედავდნენ. მაშინ თათ- ნეს. მაშინ ქართველმა მეზარბაზნეებმა ზარ-
დაყარეთ ძროხები, ნუ მიგიდით, თორემ, სულ ხარულა, ბარალეთი, კოთელია. ვეხმარებო- რებმა მიაშურეს მაღალ მთას, უნდოდათ მთა- ბაზნები აიტანეს მაჭატიის თავზე და იქ დად-
დაგხოცავთ. ცხრაში ერთი ქართველი ერია, დით სარო-ხიზაბავრას. გაიმართა დიდი ომები მთა წასულიყვნენ და დიდ ხევზე გადასულიყვ- გეს წყალგაღმა, ხალხი წყალგამოღმა გამოიყ-
რუსები შეშინდნენ. მაშინვე თავი დაანებეს. საროში. ერთი ქართველი ღვდელი იყო, ის ნენ, ხიზაბავრას ზევიდგან გადაეჭრათ, პლენ- ვანეს. თათარმა ახალქალაქი აიღო, უნდოდა
ქართველი გაჯიქდა, არ ანებებს თავს. შემდეგ- ხელმძღვანელობდა მთელ სარო-ხიზაბავრის ში დაენარჩუნებინათ სარო-ხიზაბავრა. ეს აქეთაც წამოსულიყო. მაშინ მაჭატიის თავიდ-
ში მე ქართულად უთხარი იაგორას – ხედავ, ეს ფრონტს. წავიდა თბილისში, მენშევიკებს ხალხი ერთიან დაეხოცათ. მაშინ ჩვენმა ახალ გან მისცხეს ზარბაზნები ახალქალაქში თათ-
მამაძაღლი, ეს ერთი თავს არ ანებებს. რომ გა- ჯარი სთხოვა, არ მისცეს. იარაღი მისცეს და მოსულ პოლკოვნიკმა იგულისხმა, – თათრებს რის ჯარს, ბევრი გაუწყვიტეს ოსმალოს ჯარი.
იგო, ქართველები ვართ, მაშინ გამოიქცა და ორი აფიცერი. ერთი იყო რუხაძე, მეორე – კა- ეს ეწადათო. მაშინ დაუძახა პულიმიოტების ახალქალაქს აქეთ ვეღარ გამოვიდნენ. რამდე-
დაგვკოცნა, – ქართველები ყოფილხართო. ეს ხელი. ესენი იყვნენ საროში. შტაბი საროში ნაოჩიკებს, – აბა, ბიჭებო, წავიდეთ, თათრებს ნიმე დღე ასე დარჩა. მენშევიკებმა გადაწყვი-
საქციელიც ძალიან მოგვიწონა. ძროხები ქონდათ, ღვდლის დახმარებით ხელმძღვანე- წინიდგან უყელოთ თუ არა ესენი ფინთ საქმეს ტეს, რომ ცოტა ხნით ჯავახეთი დაცლილიყო,
დაუბრუნეთ უკან მადევარ ქალებს. ქალები ლობდნენ ჯარს. ერთი ძველი ზარბაზანი ქონ- აპირობენ. მაშინვე ასი კაცი წაიყვანა და ოთხი თათარი შემოსულიყო. გენერალ არჯევანიძის
მოვიდნენ, ფეხთ გვეხვეოდნენ, სულ ყველას დათ, გაგზავნეს ურმები. თბილისიდგან მენშე- პულიმიოტი წაიღო. შეაჩერა ორი ათასი თათა- განკარგულებით დაიცალა ჯავახეთი. შეაბეს
თითო ძროხა გვყავსო, მეტი არაფერიო. ამ სი- ვიკების მთავრობას იაშიკებით პატრონა გე- რი. ზევიდგანაც წამოვიდა ხიზაბავრის ჯარი, ურმები, დაუდეს ბარგი, რასაც მოერეოდნენ,
არულით ბესარაბის ადგილში რომ გავედით, მიეგზავნათ ბაკურიანში. ბაკურიანიდან ირმე- შეუერთდნენ პოლკოვნიკის ჯარს, დაუწყეს – საქონელი, ცხვარი. გადავიდნენ ბაკვრიანის
რუმინის შუა და ბესარაბის შუა, ერთი დიდი ბით მოიტანეს ვაზნები. რა დღესაც მოიტანეს, ერთმანეთს მედგრად სროლა. თოფის ხმა არ ტყეში დაბინავდნენ ყველა თითო ხის ძირში,
წყალი ჩამოდის. ეს წყალი ავსტრიიდან მოდის. იმ დღეს თან მოჰყვა ვაზნებს ერთი ქართველი ისმოდა. მარტო შხივილი მოდიოდა, მთა და ზოგი ოსებში, წალკაში წავიდა. ეს იყო 1918
ერთ ადგილს ფონი იყო და იქ გამოვიარეთ. გა- პოლკოვნიკი. ერთი ვიღაც უხეში საროელი ბარი ირყეოდა. ის უხეირო ზარბაზანი ხიზა- წლის მაისის 18 დღეს. ბევრი ხალხი მთაზე და-
მოღმა, რუსის ადგილში რომ გამოვედით, იქ გლეხი გამოვიდა, დაიწყო ლანძღვა. ჩვენ, ბა- ბავრაში იდგა, სროლა არავინ იცოდა. პოლ- ბინავდა. უდაბნოში იალა იყო ორჯელებისა,
წყლის პირს, დავბინავდით. ერთ ქალს ერთი ლანთელებს, ძალიან გული მოგვივიდა. ამ კოვნიკმა შეიტყო, რომ თათარი ძალიან ბევრი ხანდოს იალაღზე, ალათუმნის იალაზე, გადაღ-
ქილა მაწონი ხელში უჭირავს, ჯარში დადის, კაცს ვაგინეთ. ვთქვით, რომ წავიდეთო. ამათ- იყო. პრიკაზი გასცა – ზარბაზანი ესროლეთო! მა დეკიანში, იმათ იზარალეს. მოლითი, ტაბაწ-
იყურება აქეთ-იქით, ჯარის კაცები ევაჭრე- ში ჭკვიანი ხალხი ბევრი იყო, დაგვედევნენ. მაშინ ზარბაზანი ისროლეს. ზედ ჩვენზე გასკ- ყური ადგილიდგან არ დაძრულან, ესენი მოტ-
ბიან, არ ყიდის. მე რომ დამინახა, წამოვიდა ბევრის ხვეწნით დაგვაბრუნეს. ეს ჩვენი აყალ- და, კინაღამ ჩვენ დაგვხოცა, მაგრამ თათარი ყუვდნენ, ვითომ თათარი კანონით შემოდი-
პირდაპირ ჩემსკენ. მომცა ქილა ხელში და მით- მაყალი გაიგეს თათრებმა. როგორც დაღამდა, შეშინდა და უკან ცოტათი დაიხია. მაშინ ქართ- ოდა. მარტო ახალქალაქის, ახალციხის, ბორ-
ხრა: მაწონია და ჭამე, შვილო, შენ ჩემს დაკარ- თურმის, ესენი შემზადებულან, ამოსულან ველებმა წინ წაიწიეს. თათრები ისე წაქეზებით ჯომის რაიონში ფეხი არ უნდა დაედგათ. თათ-
გულ შვილს გავხარო. დაუძახე ამხანაგებს, იმ ღამე საროს მთაზე, სანიორაზე ღამე, აკეთე- ვეღარ იბრძოდნენ. კაცები გააპარეს და ჯავა- რები ეშმაკურად მოიქცნენ, ერთ სამ დღეს
დაღლილ გულზე კარგად შევექეცით. შუადღი- ბენ საფრებს, კედელს. იქავე, სოფლის შო- ხეთის სოფლებს შეატყობინეს, – ჩქარა მოგ- დაიცადეს, ხალხი გაიცალოსო. შორეული სომ-
დან დაწყებული დილამდის იქ დავისვენეთ. რიახლოს, გარს შემორტყმული გუშაგები დგა- ვეშველენით, სარო-ხიზაბავრა პლენში რჩე- ხები ბევრი პლენში ჩარჩა, გაცარცვეს, გამო-
დილით გვიბრძანეს, ისევ უკან უნდა წავიდე- ნან. ამათგან ყარაულში, სასაფლაოსთან, – ბაო. სოფლებიდგან ხალხი წამოვიდა წამოუ- რეკეს, აწამეს, გააუპატიურეს, ბევრიც დახო-
თო. ავიშალენით. თუმცა აღარ გვინდოდა რუ- ჩვენებურები. დაზვერვაზე ვართ მე, სიკო, არეს წინიდგან, ჩვენც ქვეიდგან მედგრად შე- ცეს. სამი დღის შემდეგ წამოვიდა თათარი, ჩა-
სის ადგილს მოვშორებოდით. მეტი რა ღონე გიორგი მელიქიძე, ვლადიმერ ზედგინიძე. რომ უტიეთ. თათარი უკან დავაბრუნეთ. ის დიდი მოუარა იალებს, მოლითს, ტაბაწყურს, ვინც
იყო, ისევ ის წყალი გავიარეთ. გაღმა, რუმინის მივედით, ჩვენებურებთან ცოტა ხანს დავდე- სერი გადმოვარბენინეთ. სერის ბოლოში გა- გაიქცა, გაასწრო, ვინც არა, დახოცეს, გაცარ-
ადგილში, შორიდგან დავინახავდით – რუმინის ქით, ვილაპარაკეთ. შემდეგში გავშორდით ამ მაგრდნენ, დაგვიწყეს სროლა. პოლკოვნიკი ცვეს. მოლითში იომეს. მოლითელები, რამდე-
მინდვრებში, თეთრ ცხვრის ფარასავით. ახ- ყარაულებს. ცოტათი თათრების მხარეს წავე- მაშინ მოგვიკლეს, მუცელში მოარტყეს ტყვია. ნიმე კაცი, ძალზე დაუდგნენ, თათრებს ეჩხუბ-
ლოს რომ მივიდოდით, ვნახავდით, ხარები იყო დით. მაღალ მთიდგან რაღაც პაპიროზის სი- პოლკოვნიკმა მუცელი ხელით დაიჭირა და და- ნენ. თათრებმა სულ დახოცეს ალათუბნელები,
ბატონების, ზოგან 200 უღელი, 300 უღელი, ნათლე დავინახე. გიოს და ლადოს უთხარი, – იძახა: – შვილებო, მე გესალმებით, ყველას სამი ძმა ერთად მოკლეს – ათოს შვილები,
400-500 უღლამდის. რუმინელებმა ბევრმა რუ- აი, ბიჭებო, რაღაც პაპიროზის სინათლე დავი- გიკვდებით, თქვენ არ შეარცხვინოთ საქართ- იალაზე – ტაბაწყურელები. თორმეტი მამაკა-
სული იცოდა. ვინც რუსის გრანიცაზე ცხოვ- ნახე-მეთქი. უთხარი, აბა, ერთი სამივემ ერ- ველო. გამოუცხადა ხალხს, გმირულად იბრძო- ცი შეიკრიბნენ, წავიდნენ მოლითში ფაშასთან,
რობდა. მაგდენი ხარი რად უნდა ბატონსა, თად ვესროლოთ, ვნახოთ იქიდან პასუხს მოგვ- ლეთ ბოლომდის, თუ თათრებს ხელში ჩაუც- უთხრეს, შენ ნება არა გაქვს შემოხვიდე ბორ-
ხარი და ურემი ბატონისაგან, მუშაობა ჩვენ- ცემენ თუ არა. ვესროლეთ. თურმის, ხალხი ვივდით, სულ ყველას დაგხოცავენ დიდსა და ჯომის ადგილში. ფაშამ უთხრა, აღარ შემო-
გან. სამ დღეს ბატონისთვის ვმუშაობთ, ერთ ბევრი ყოფილა. რომ აიშალნენ, სილიანი ადგი- პატარასაც. ეს სიტყვები გაათავა და ენა ვე- ვალთ, წადითო. თან გაყოლია შინაური თათ-
დღეს ჩვენთვის. ამ სიარულში რუმინის ადგი- ლი იყო, სილამ დაიწყო შრიალი, ჩვენ გვეგონა, ღარ აამოძრავა, ბევრი რამ უნდოდა ეთქვა, რები. ისინი თავიანთ სოფლამდის მშვიდობით
ლი გავიარეთ, ისევ ავსტრიის ადგილში გავჭა- ჩვენები ადგნენ და იმათი ფეხის ხმა იყო. ჩვე- აღარ დასცალდა, სული განუტევა. რა ხალხმა მიეყვანათ. თორმეტი კაცი ნინოღელეში რომ
რით აკოფები, დავბინავდით. გერმანია რომ ნებს ვკითხეთ, ჩვენ რომ თოფი ვისროლეთ, ეს ნახა, მაშინ უფრო მძლავრად შეუტიეს თა- მიიყვანეს, დაამწკრივეს, სულყველანი დახო-
რუსის ალაგში ან რუმინის ალაგში გადმოგვეშ- თქვენ ფეხზე ხომ არ ადექითო. გვიპასუხეს, – თარს და ხერთვისამდის მივყევით. სოფლის ცეს, თორმეტივე. მაშინ აღარავინ დადგა მო-
ვა, მაშინ მოსახლეობას დიდ ზარალს მისცემ- არაო! მაშინ ვთქვით, ეს უთუოდ თათრის ფე- ბოლოს შევჩერდით, უკან ამოვედით ნაომარ ლითში და ტაბაწყურში. თათარიც გამობრუნ-
და, ამიტომ ისევ ავსტრიის ადგილში შევჩერ- ხის ხმა იყო. მაშინ მე უთხარი, – ავიდეთ, ვნა- ადგილზე. 15 მკვდარი თათარი დაგვხვდა, და- და და სოფელ ბეჟანოში და ბალანთაში შტაბი
დით. აქავრობაშიც ბევრი ხანი დავრჩით. შემ- ხოთ, ვინ არის. ბიძაშვილმა გიომ მითხრა, – წა- ნარჩენი მკვდრები სულ წაეღოთ, ის დიდი
დეგში, ოქტომბრის რევოლუცია რომ მოხდა, ვიდეთო! მაგრამ ვლადიმერ ზედგინიძე არ სერი სულ სისხლით იყო შეღებილი. ქართვე- გაგრძელება გვ.11
ბოლშევიკებმა გაიმარჯვეს. დეკემბერში პრი- დაგვთანხმდა წასვლაზე. ძალიან ჭკვიანი კაცი ლები დახოცილი იყვნენ – 12 ხიზაბავრელები,
პოსტ-კომუნისტურ ქვეყნებში ექსპროპრი- მოქვის ოთხთავის (XIII ს), ბედიის ბარძიმის (XII ს),
აციის შედეგად ჩამორთმეული ქონების დაბრუ- ოქონის ხატის (X ს) გადაცემის შესახებ.
ნება კვლავ დღის წესრიგში დგას. პრობლემა ორ პოს-საბჭოთა სივრცეში, ქონების დაბრუნების
მხარეს მოიცავს: კანონის მიღების შემდეგ, საზოგადოება მუზეუმე-
ა).რევოლუციის შემდეგ ბოლშევიკების მიერ ბის მიმართ განსაკუთრებულ ყურადღებას იჩენს.
მიუხედავად ამისა, ეკლესიის სახელით მაინც ახერ-
წართმეული საეკლესიო საკუთრების რესტიტუ-
ხებენ ექსპონატების გატანას, რაშიც მაღალი რან-
ცია; ბ).ომის დროს გაძარცული კულტურული
გის ჩინოვნიკებიც არიან გარეული. რუსმა მილიარ-
მემკვიდრეობის კანონიერი მფლობელისადმი დელმა, ვინმე სერგეი შმაკოვმა, ისარგებლა რა
დაბრუნება. 2010 წლის ქონების გადაცემის კანონით, რუსეთის
ყოფილ სოც-ქვეყნებში ეკლესიისათვის ქონე- რელიგიის სახელმწიფო მუზეუმიდან XIII ს. უძვე-
ბის გადაცემამ მკვეთრი დაპირისპირება გამოიწ- ლესი „ღვთისმშობლის ოდიგიტრიის” ხატი გაიტა-
ვია, – საზოგადოების ერთი ნაწილი დაჟინებით ნა, რომელიც დღესაც მის მამულშია დაბრძანებუ-
მოითხოვს სამართლიანობის აღდგენას, ხოლო ლი. გათამამებულმა ოლიგარქმა მალე ისევ მიმარ-
მეორე – ეწინააღმდეგება ამგვარ გადაწყვეტი- თა კულტურის სამინისტროს, რათა ნება დაერთოთ
ლებას. პრობლემის წინაშე აღმოჩნდნენ ისეთი ამავე მუზეუმიდან XII საუკუნის „ოქროსთმიანი ან-
ქვეყნები, როგორიცაა: რუსეთი, ჩეხეთი, სლოვა- გელოზის” ხატი პეტერბურგის მიხეილის სასახლის
კეთი, პოლონეთი და სხვა. როგორც ჩანს, ნაჩ- კარის ეკლესიაში გადაეტანა. შმაკოვის თავხედურ-
მა მოქმედებამ რუსეთის რაბინსაც აღუძრა მადა.
ქარევად მიღებულმა საეკლესიო შეთანხმებებმა
2010 წ. კონკორდატის საფუძველზე ფედერაციის
ვერ უზრუნველყო ევროპაში სამართლიანი გადა- მთავარმა რაბინმა, ვინმე ბერლ ლაზარმა, სახელ-
ნაწილების პროცესი. სტატია არ ეხება ეკლესი- მწიფო საცავებიდან ებრაულ ყოფასთან დაკავში-
ისა და სახელმწიფოს შორის უძრავი ქონების გა- რებული ყველა ექსპონატის დაბრუნება მოითხოვა.
ყოფას. თემის მიზანია მუზეუმებიდან ტაძრებში კულტურის მოღვაწეთა აქტიურმა წინააღმდეგო-
ექსპონატების გადაცემასთან დაკავშირებული ბამ შედეგი გამოიღო. მსგავსი პრეცენდენტით არც
პრობლემების საზოგადოების სამსჯავროზე გა- ჩვენ ვართ დაზღვეული. ასი ყური და თვალია სა-
მოტანა. ჭირო, რათა იური შმაკოვის მსგავსი დივერსანტები
საქართველოშიც არ მომრავლდნენ.
ხელოვნების ნიმუში არ წარმოადგენს რომელი-
„ეროვნული საგანძურის მოვლა

წინააღმდეგ მიმართული ნაღმი, უარი თქვეს „საეკ- შეთანხმებაში არ ჩანს ნივთის გატანის შემთხვევა-
ლესიო შეთანხმების” აქტებზე. საზოგადოება ში ვინ იქნება განძზე პასუხისმგებელი. მიუღებლად მე ჯგუფის, კონფესიისა თუ ეპარქიის საკუთრე-
რესტიტუცია ეკლესიასთან ურთიერთობის ახალი რედაქციის მიგვაჩნია შეთანხმების მე-8 მუხლის მე-2 პარაგრა- ბას. მათზე შეტევა არა მარტო ქართულ კულტუ-
შექმნაზე ალაპარაკდა, როგორც ჩანს, ქონების ფის ფორმულირება რის მიხედვითაც {სახელმწიფო რას, არამედ კაცობრიობის მონაპოვარს აზიანებს.
ევროპულად! დაბრუნების საკითხი გლობალიზაციის ნაწილს ეკლესიის საკუთრებად ცნობს სახელმწიფო დაც- კულტურის „მოღვაწეებმა” უნდა გააცნობიერონ,
ჩეხების 70 % არ იზიარებს სახელმწიფოს აქ- წარმოადგენს, რომლის მიზანია: ვაში (მუზეუმებში, საცავებში) მყოფ საეკლესიო რომ ეროვნული საგანძურის დანაწევრება დამ-
ტივებიდან კონფესიებისადმი ქონების გადაცემას. 1) უმცირესობების სახელით მუზეუმებიდან საგანძურს;} აღნიშნული მუხლი ეწინააღმდეგება ღუპველია ქვეყნის ისტორიისათვის. როდესაც
ამგვარი მოსაზრება ათეისტების ზრდას უკავშირ- იუდეური კულტურის ნიმუშების ებრაული თემი- კანონს მუზეუმის შესახებ, სადაც წერია: „კოლექ- ექსპონატი საზოგადოებრივ სივრცეს ტოვებს, იგი
დება. ევროპის ქვეყნებში ქრისტიან მორწმუნეთა სადმი დაბრუნება; ცია გასხვისებას არ ექვემდებარება”, გამოდის, კარგავს ეროვნული კუთვნილების ხარისხს. ფონ-
შემცირებას სექტანტურ გაერთიანებებში გადადი- 2) ნაციონალურ მუზეუმებში ეროვნული კულ- რომ საგანძურზე საპატრიარქოს უფლება ფორ- დის დანაწევრებისას ნივთი სამუზეუმო სტატუსის
ნებითაც ხსნიან. ჰუსისტი მრევლი უკმაყოფილოა ტურის ექსპოზიციის ნაცვლად მულტიკულტურუ- მალურია. ეკლესიის საკუთრებად ცნობის მუხლი მიღმა რჩება, რაც ექსპონატზე უარის თქმას ნიშ-
გადანაწილების ჩეხური მოდელით, რადგან აქტი- ლი გამოფენების დამკვიდრება; თვალის ასახვევად არის შექმნილი, რომლის მიზა- ნავს. უფრო მეტიც, საცავიდან გატანილი სიძვე-
ვების უდიდესი ნაწილი რომის კათოლიკურ ეკლე- 3). ეკლესიის საბოლოო გამიჯვნა სახელმწი- ნია არც ბერი განაწყენდეს და არც ერი. კონკორ- ლეების რიტუალში ჩართვა სამეცნიერო და ერთი-
სიას რჩება. მსგავსი პრობლემის წინაშე მომავალში ფოდან, რათა მომავალში მან თავის თავს თვითონ დატში გარკვევით უნდა ეწეროს საეკლესიო საგან- ანი ეროვნული კულტურული სივრციდან გასვლას
საქართველოც აღმოჩნდება. დასავლეთი აუცი- მიხედოს. ძური სახელმწიფოს ეკუთვნის თუ საპატრიარქოს. იწვევს, რის შემდეგ იგი დაღუპვის პირას აღმოჩდე-
ლებლად მოგვთხოვს კონფესიებს შორის ქონების შეთანხმებაში არ არის მითითებული, ვის შეუძლია ბა. დაზიანდება როგორც ძეგლი, ასევე კოლექცია.
გაყოფის გადაწყვეტილების აღსრულებას. ისარგებლოს კოლექციით (მორწმუნეთა ჯგუფს, ყოველი ექსპონატი წარმოადგენს წყაროს ისტო-
ქონების გადაცემის მოწინააღმდეგეები მწვა- დივერსია ქართულ ეკლესიას, ეპარქიას, თუ საპატრიარქოს), მიუხე- რიის აღსადგენად. მათი განცალკევება კულტუ-
ვედ აკრიტიკებენ სახელმწიფო მუზეუმებიდან ხე- დავად ამისა, მრევლის ერთი ნაწილი კონკორდატ- რის კვლევას საფრთხის წინაშე დააყენებს, რად-
ლოვნების ნიმუშების ტაძრებში გადატანის მცდე- კულტურაზე! ზე პედალირებს და ძეგლის ეკლესიაში გადატანას გან მხოლოდ კოლექცია იძლევა ქვეყნის ერთიანი
ლობას. ლიბერტარიანულმა კურსმა ნაციონალურ ითხოვს. წაღების შემთხვევაში ექსპონატი სამართ- ისტორიის ჩვენების შესაძლებლობას. სხვაგვარად
კვლავ ჩეხეთს დავუბრუნდეთ. „ჩეხეთის ეკლე- სახელმწიფოებში კულტურის „განვითარების” პა- ლებრივად მუზეუმის კუთვნილებაში დარჩება და იგი დაემსგავსება სახელმძღვანელოს, რომელსაც
სიის ქონების დაბრუნების აქტის” მიხედვით, რომე- რადიგმა მნიშვნელოვნად შეცვალა. ეროვნულმა პასუხისმგებლობა მას დაეკისრება. ფურცლები ამოხეული აქვს.
ლიც 1994 წლის მარტში მიიღეს, მხოლოდ ებრა- ინსტიტუციებმა წარსულის გამოცდილების გა- საქართველოს საეკლესიო შეთანხმება ევრო- ორგანული მასალისაგან დამზადებულ კულ-
ელებმა ისარგებლეს. მათ ომის დროს წართმეული რეშე გააგრძელეს „მოღვაწეობა”, შედეგად მივი- პის აქტების მინაბაძს წარმოადგენს და ევროკავ- ტურულ მემკვიდრეობას ზღვრული რესურსი გააჩ-
იუდეური კულტურის 750 ნიმუში დაიბრუნეს, ღეთ – ისტორიის გარეშე დარჩენილი სახელმწიფო შირის კანონთან არის შესაბამისობაში. ნათლად ნია. ჩვენი მიზანია, საუკუნეების მიღმა გადავწიოთ
რომლის ბაზაზე ახალი მუზეუმი შეიქმნა. შედევ- მუზეუმი, აფეთქებული საყდრისი, ჩამორეცხილი ჩანს, რომ მის შემუშავებაში ერის სწავლულებს მათი არსებობა. სწორედ ამისთვის არის მუზეუმი
რები მორავიის ეროვნული სამხატრო გალერიიდან გელათი, გაპარტახებული ხელოვნების მუზეუმი, მონაწილება არ მიუღიათ. პრობლემა უბირთა და მოწოდებული. ბუნებრივად ჩნდება კითხვები, –
და დეკორატიული ხელოვნების სახელმწიფო მუ- გადათხრილი გრემი, მოთვინიერებული მწერლო- ყრმათა განსახილველი არ უნდა გამხდარიყო. სა- იცის თუ არა მრევლმა ექსპონატის ეკლესიაში გა-
ზეუმიდან გაიტანეს, რამაც საზოგადოების უკმა- ბა, თვალახვეული სამეცნიერო კორპუსი და სხვა. კითხი „გარჩევითა და გამორჩევით” უნდა გადაწყ- დაბრძანების შემთხვევაში რა მოუვა მას? როგორ
ყოფილობა გამოიწვია. „დაბრუნების აქტი” სხვა ჯერი ქართულ მართლმადიდებელ ეკლესიაზე ვეტილიყო და ისე დაედგინათ. შედგენის დროს არ იმოქმედებს მასზე დანთებული სანთლების კვამლი
კონფესიებს არ შეხებია. ჩეხეთში რესტიტუციის მიდგა. გლობალისტებმა წინასწარ იცოდნენ რა იქნა გათვალისწინებული ეროვნული საგანძურის და აქედან გამომდინარე ტემპერატურის მატება?
პრობლემის მოგვარების პერიოდს, ჰოლოკოსტის შედეგი მოჰყვებოდა საგანძურთან დაკავშირებულ დაცვასთან დაკავშირებული ისტორიულად ჩამო- მლოცველთა გადაჭარბების შემთხვევაში ხომ არ
ეპოქის აღდგენის გლობალური მცდელობა დაემთ- შეთანხმებას. ეკლესიასა და სახელმწიფოს შო- ყალიბებული ტრადიცია. „ნაციონალების” მიერ დაირღვევა კლიმატ-კონტროლის (ტენიანობის)
ხვა. რის დადებულმა ხელშეკრულებამ (კონკორდატი) ნაჩქარევად მიღებულ კონკორდატში ჩანს, რომ ავ- რეჟიმი?! რას მოუტანს ეროვნულ საუნჯეს ტრანს-
რესტიტუცია შედარებით რთულად მიმდინა- მრევლის ერთ ნაწილს, მუზეუმის ექსპონატების ტორები ცუდად „იცნობენ” ან შეგნებულად უარყ- პორტის ვიბრაცია და გამონაბოლქვი? საინტერე-
რეობს პოლონეთში. იგი რამდენიმე პრობლემის ეკლესიაში გადატანის სურვილი აღუძრა, რომლის ვეს კანონი მუზეუმების შესახებ. ხელშეკრულებაში სოა – ორგანიზატორები დაფიქრებულან ამ პრობ-
წინაშე აღმოჩნდა. მთავრობა რუსეთისა და გერ- განხორციელების შემთხვევაში საზოგადოება ხე- არ იკვეთება, როგორ გარემოში მოუწევს ძეგლს ლემებზე?!
მანიის მუზეუმებში გადამალული ექსპონატების ლოვნების მუზეუმის საგანძურის დაშლის წინაშე არსებობა. ამ მხრივ, ფრაზები ორაზროვანია. დე- სპეციალისტების აზრით, ეკლესიაში ძეგლი
დაბრუნებას ითხოვს, რომელიც დღემდე გადაუწყ- აღმოჩნდება. ბულება ზუსტად არ ასახავს განძის მფლობელის დაღუპვის პირას აღმოჩნდება. გაქრება ჭედურო-
ვეტელია. დასავლეთის ზეწოლით, პოლონეთი იძუ- სამწუხაროდ ვერ ვაცნობიერებთ ეროვნული ვალდებულებებს. საკითხთან დაკავშირებით კონ- ბაზე დაფერილი ოქროს თხელი ფენა, რომელიც
ლებული გახდა ებრაელებისთვის მუნიციპალიტე- კულტურის წინააღმდეგ როგორც საგარეო შემო- სტიტუცია და კონკორდატი შესაბამისობაშია მო- ექსპონატს უძრავ მდგომარეობაშიც თავისით ცვი-
ტების ბალანსზე არსებული ნივთები დაებრუნები- ტევას (კულტურული ინდუსტრია), ასევე სახელმ- საყვანი, რათა გართულებები თავიდან ავიცილოთ. ვა. დაზიანდება ცვილოვანი საღებავით რამდენიმე
ნა. რაც შეეხება მუზეუმებში დაუნჯებულ ექსპო- წიფოს შიგნით არსებულ (მუზეუმის დადგენილება საგანძურის ერთობლიობის შენარჩუნება მხოლოდ ასეული წლის წინანდელი მოხატულობა, რომელიც
ნატებს, მთავრობამ მასზე უარი განაცხადა, რის N376) დივერსიის ნიშნებს. განძის დანაწევრება და ახალი სამართლებრივი შეთანხმებით არის შესაძ- ენკაუსტიკური ტექნიკით არის შესრულებული.
გამოც აშშ-ის კონგრესის კრიტიკა დაიმსახურა. ეკლესიებში გადატანა ახალი ყაიდის ნეო-მარქსის- ლებელი. ექსპონატის კოლექციიდან ამოღება და საშიშროების წინაშე დადგება დაფის მთლიანობა
პოლონეთში ებრაელობამ ახალი მუზეუმი ტების პროგრამის ნაწილს წარმოადგენს. მათი ვინმესთვის გადაცემა კანონით დასჯადი და მასზე არსებული ფერწერა. ვინ აგებს ამაზე
შექმნა, რომელიც 63 მილიონი ევრო დაჯდა. 2016 2002 წლის საეკლესიო შეთანხმების საფუძ- უნდა გახდეს. პასუხს?! დირექციამ, რომელმაც ვერ შეძლო 17
წელს იგი ევროპის „წლის მუზეუმის” ნომინაციაზე ველზე მრევლის ერთი ჯგუფი მოითხოვს ეროვ- წლის განმავლობაში სათანადო პირობები შეექმნა
წარადგინეს და გამარჯვებულად გამოაცხადეს. ნული სიწმინდეები ხელოვნების მუზეუმიდან საგანძურისთვის, რომლის გადასარჩენად გამოყო-
ამავე ნომინაციაში საქართველოდან მონაწილე- ეკლესიაში გადააბრძანოს. აღნიშნული ქმედება, ისტორიის ფილი თანხები დმანისის, ვანისა და ლ. გუდიაშილის
ობას იღებდა მესტიის მუზეუმიც, რომელიც ყუ- როგორც კონსტიტუციასთან, ასევე კანონთან მუ- მუზეუმების მიმართულებით გადაამისამართა! თუ
რადღების მიღმა დარჩა. როგორც ჩანს, მსგავსი ზეუმების შესახებ, წინააღმდეგობაშია („საქართვე- დამახინჯება მრევლი?! რომლის კოლექტიური პასუხისმგებ-
კონკურსების ბედს წინასწარ წყვეტენ „ღვთის ლოს სამუზეუმო ფონდის სახელმწიფო ნაწილში
რჩეულთა” მამები. შესული სამუზეუმო ნივთი და კოლექცია გასხვი- კოლექციის დაშლით ლობა მაშინვე გაქრება, როცა ძეგლის დაზიანების
შემთხვევაში სამართლებლივი საქმე აღიძვრება?
სებას არ ექვემდებარება”; „საქართველოს სამუზე-
რესტიტუციის ევროპულ „დეკლარაციამდე”
თბილისში დიდი ხნით ადრე, უკვე არსებობდა ქარ- უმო ფონდში შეტანილი კოლექცია განუყოფე- იწყება ეგებ მათი წინამძღოლი კისრულობს ისტორიის
წინაშე ვალდებულებას?! სამწუხაროდ, იგი ბრმა
თველ ებრაელთა მუზეუმი, რომელიც ს.ჯანაშიას ლია”, საქართველოს კანონი მუზეუმების შესახებ. მუზეუმიდან ექსპონატის გატანა, საცავიდან
ნებისმიერი ნივთის ამოღების შესაძლებელობას იარაღია მრევლის ხელში. ისინი ცდილობენ ეკ-
სახ. საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ექს- 2001 წ.22.06. N990. თავი V; მუხლი 26; N 1-3.). ამ ლესიას დამატებითი შემოსავალი მოუტანონ, რათა
პონატების ბაზაზე შეიქმნა. რამდენიმე წლის წინ კანონით ქსპონატი საცავს ვერ დატოვებს, რადგან დააანონსებს, რის შემდეგ ავანტიურისტების მიერ
„ხალხის ქონების” მისაკუთრება დაიწყება. ძეგ- ტაძარი უკეთესად შეიმოსოს. ჩვენ არ ვართ ტაძრის
გამოფენისთვის, დირექციამ ხელნაწერთა ინს- მუზეუმს უფლება აქვს უარი თქვას მოთხოვნაზე. ფინანსური გაუმჯობესების წინააღმდეგი, მაგრამ
ტიტუტიდან „ლაილაშის თორა” და „ბრეთის ბიბ- საშიშროება მდგომარეობს იმაში, რომ ექსპონატის ლებზე გაჩნდება „დიასპორების” კანონიერი მოთ-
ხოვნები მულტიკულტურული მუზეუმების შესაქ- არა ეროვნული საგანძურის ხარჯზე. მრევლმა
ლიის” დროებითი გადაცემა მოითხოვა. როგორც გატანა შესაძლებელია მაღალჩინოსნების მითი- უნდა გააცნობიეროს, რომ ხელოვნების ნიმუში არ
ყოველთვის, მუზეუმში ექსპონატების ყოფნის თებით, ანდა კანონის გვერდის ავლით განხორ- მნელად. დღეისათვის კოლექციების ერთიანობის
შენარჩუნება მთავარ პრობლემას წარმოადგენს. ეს წარმოადგენს მხოლოდ მათი ინტერესის საგანს,
დრო უსასრულოდ გაგრძელდებოდა. ნაციონალუ- ციელდეს, რასაც კულტურის სამინისტრო წინ არამედ იგი მომავალი თაობების ინტერესის სფე-
რი მოძრაობა ეცადა საკითხი პოლიტიკურ ჭრილში ვერ აღუდგება. კოლექციის დაშლას პოლიტიკური არის ის, რაც ყველაზე მეტად გვაღელვებს.
ეკლესიაში ძეგლის გადატანა ბიძგს მისცემს როსაც განეკუთვნება. მუზეუმიდან ექსპონატის
გადაეტანა, თუმცა, საზოგადოების ჩარევისა და სა- მოტივითაც გაამართლებენ. ზემდგომი ინსტანცი- გადატანის მომხრეები, ნებით თუ უნებლიეთ, ნე-
კითხის გასაჯაროების შემდეგ, თემას გაგრძელება ები მუზეუმს დაავალებენ „სახელმწიფოებრივად” ერთ დროს სათემო ტაძრების კუთვნილებაში არ-
სებული ნივთების დაბრუნების პროცესს. დაიწყება ოლიბერალების ნავში აღმოჩდებიან, რომლებმაც
არ მოჰყოლია. მუზეუმში დაცვა-შენახვისა და არა- იმოქმედოს. ამ შემთხვევაში დირექცია და სამი- ქართულ კულტურას სასიკეთო ვერა არგო რა. შე-
სათანადო პირობების გამო საკითხი დღის წეს- ნისტრო, რომელსაც ევალება დაიცვას ეროვნული სახელმწიფო საცავებიდან ხელნაწერებისა და სა-
კულტო ნივთების მოთხოვნა. მათ შორის შეიძლება საძლებელია მრევლი დროებით გამარჯვებულიც
რიგიდან მოიხსნა. სიმდიდრე, მხარედ იქცევა. გამოვიდეს, მაგრამ ასეთი გამარჯვება ზნეობრივი
პოსტ-საბჭოთა ქვეყნებმა გააცნობიერეს რა მუზეუმისა და კონკორდატის კანონით საეკ- აღმოჩნდეს: ადიშის სახარება (897 წ), ლაილაშის
ბიბლია (X-XI სს), ხახულის ხატი (XIს), ანჩისხატის დარტყმა იქნება მათ ავტორიტეტზე, რომელიც ის-
რესტიტუციის კანონში ჩადებული კულტურის ლესიო საგანძური ორ ინსტიტუციას ეკუთვნის. ტორიას გადაწვდება.
კარედი (VI ს). სეპარატისტები დასვამენ საკითხს:
ეკლესიის მრევლს გულწრფელად სჯერა, რომ ეროვნულ საუნჯეს და შთამომავლობას უვნებელი აღრიცხვა, მონიტორინგის ღიაობა, სამეცნიერო მორჩენა აინტერესებთ. ამ ჯგუფს თავი კოსმოპო-
„ბრონირებული ყუთი”, სადაც ძეგლი უნდა მოთავ- გადააბარონ. პროპაგანდა და სხვა. საეკლესიო საგანძურის კო- ლიტური ელიტის ნაწილად მიაჩნია და ცდილობს
სდეს, სათანადოდ დაიცავს მას. ეკლესიაში პოლი- სამწუხაროდ, ლატალელი წინამძღვრის ნათ- ლექციაზე პასუხისმგებლობა კონსტიტუციით სა- ნეოლიბერალების ყველა „ხუშტური” შეასრულოს.
ციის საგუშაგოს შექმნა და სპეციალურად დამ- ქვამი ვერ მისწვდა ვარძიის ბერებს. ეკლესიაშიც პატრიარქოს უნდა გადაეცეს. როგორც ჩანს, მუზეუმის თანამშრომლები
ზადებული კიოტი პრობლემას ვერ გადაწყვეტს. აღმოჩნდნენ ეროვნული მემკვიდრეობის „არხეინი სახელმწიფოსა და მორწმუნე მრევლს შორის აღარ წარმოადგენენ სერიოზულ საზოგადოებ-
„კაფსულაში” შესაძლებელია მართლაც შეიქმნას დამცველები”, რომლებმაც წინდაუხედაობით პრობლემის გადაჭრის სხვა გზაც არსებობს. საეკ- რივ ძალას, რათა ჭეშმარიტების სასარგებლოდ
პირობები, თუმცა იგი პანაცეას არ წარმოადგენს იმ უძველესი ფრესკები შემუსრეს. ხორციელ ტკბო- ლესიო ხელოვნებას არა მხოლოდ საკულტო და- შეცვალონ მდგომარეობა. სამუზეუმო თემა საზო-
მარტივი მიზეზის გამო, რომ ასეთი კაფსულა ქმნის ბას მიცემულმა მსახურებმა „ხატული” კვამლით ნიშნულება გააჩნია, არამედ ესთეტიკური აღქმის გადოების თვალთახედვიდან გაქრა. ქართული შე-
სათანადო კლიმატს მხოლოდ მცირე შეზღუდულ გაჭვარტლეს. დრო მარადიულად შეინახავს წმიდა ობიექტსაც წარმოადგენს. გარდა ამისა, მუზეუმი დევრების ბედი არავის აინტერესებს. ხელოვნების
სივრცეში. აპარატურის გაუმართაობის შემთხვე- მეფე თამარის ხსოვნას და მასთან ერთად საუკუ- უნდა გავიაზროთ არა მხოლოდ გასართობი და მუზეუმიდან ეკლესიაში ექსპონატების გადატანის
ვაში (თუ კი ასეთი რამ ექნებათ), კიოტის გახსნის ნეებს გადაწვდება ვარძიის ჰეროსტრატების ის- საგანმანათლებლო საშუალება, არამედ, როგორც შესახებ კამათს ყველა ერიდება.
დროს ტემპერატურისა და ტენიანობის მოულოდ- ტორია. ქვეყნის ეკონომიკის ნაწილი. ფინანსური თვალ- მუზეუმის თაობა ცდილობს მოერგოს ინსტი-
ნელ ნახტომს გამოვიწვევთ, რაც ორგანული მასა- კიდევ უფრო დაუნდობლად მოვექეცით გელა- საზრისით, მატერიალური კულტურის ძეგლი სა- ტუციის დღევანდელ პოლიტიკას, რათა ადვილად
ლისაგან დამზადებული ექსპონატისთვის დამღუპ- თის მონასტერს. ფრესკების ჩამორეცხვა ქართუ- ხელმწიფოს ინტერესის სფეროს წარმოადგენს, ინტეგრირდეს „ადმინისტრაციულ ვერტიკალში”,
ველი აღმოჩნდება. უეცარი ცვლილების შედეგად ლი საზოგადოების გულარხეინობას უნდა მივაწე- რომელიც ტურიზმის ინფრასტრუქტურაშია ჩარ- დღეს ყველა თავისი პოზიციის შენარჩუნებაზე
დაიწყება ლითონის სწრაფი ჟანგვა, დაფაზე გაჩნ- როთ. ხალხმა ტრაგედიას საუკუნის „სირცხვილი” თული. პრობლემის გადასაჭრელად ოქროს შუალე- ზრუნავს. ზოგიერთი მზადაა წავიდეს არა მხოლოდ
დება ნაპრალი, მოხდება საღებავისა და გრუნტის უწოდა. სამწუხაროდ, ვერ შევძელით მწირი ფი- დია მოსაძებნი. მრევლთან დაპირისპირებას იმ საღი აზრის წინააღმდეგ, არამედ, პროფესიული
ცვენა და სხვა, რაც ტრაგედიამდე მიგვიყვანს. ნანსებით მსოფლიო მნიშვნელობის ძეგლისათვის შემთხვევაში ავიცილებთ, თუ ორივე ინსტიტუცია
მოდით, ახლა ფონდში არსებული პირობები გვეპატრონა. ამიტომაც მივიღეთ ის, რაც გვაქვს! (მუზეუმი და ეკლესია) ერთ ტერიტორიულ სივრ-
განვიხილოთ: მუზეუმის საცავის კლიმატი მნიშვ- ფრესკების განადგურება უპირველესად გადა- ცეში განთავსდება. ამ ვერსიის თანახმად, საეკლე-
ნელოვნად განსხვავდება კაფსულის შიგნით არ- ხურვის კონსტრუქციის ბრალია. კრამიტის ბოლო სიო საგანძური ხელოვნების სახელმწიფო მუზე-
სებული რეჟიმისგან. თუ ფონდში მოწყობილობა რიგი შენობის კედლის პირზე მთავრდება, რის გა- უმის განკარგულებაში დარჩება და მასზე სახელ-
მწყობრიდან გამოვა, საცავის მოცულობიდან მოც სველდება ფასადი და ფიტავს მას. კრამიტის მწიფომ უნდა იზრუნოს. მუზეუმისა და ეკლესიის
გამომდინარე, ძეგლზე შედარებით ნელა აისახება ამგვარი წყობა აუცილებლად მოითხოვს თუნუქის ერთად თავმოყრა ავლაბრის სასახლის მიმდებარე
ცვლილებები. პროცესის მსვლელობა არც ისე რა- სადინარს, როგორ ეს სვეტიცხოვლისა და სამთავ- ტერიტორიაზე გვესახება, რომელიც ფუნქციის გა-
დიკალურად და სწრაფად წარიმართება, როგორც როს მონასტრებშია. სხვა შემთხვევაში, იგი ორი რეშეა დარჩენილი. აღნიშნულ სივრცეში ხელოვნე-
ეს კაფსულაში შეიძლება მოხდეს. შესაბამისად ათეული სანტიმეტრით მაინც უნდა გადმოეკიდოს ბის მუზეუმის სიახლოვეს წმიდა ექვთიმე ღვთის-
თანამშრომელს შესაძლებლობა ექნება უეცრად კედლის პირს. მთავარ მიზეზად დაბალხარისხი- კაცის (ე.თაყაიშვილი) სახელობის ახალი ეკლესია-
შეცვალოს სიტუაცია და დროულად დააბრუნოს ანი თიხისაგან დამზადებული კრამიტი მიგვაჩნია. მუზეუმის აგება მოგვიწევს, სადაც დღესასწაულის
საფონდო ოთახში ოპტიმალური რეჟიმი, რაც იგი მინარევებისაგან არ არის გასუფთავებული და დროს რელიგიური ძეგლები გამოიფინება. წირვის
მარად ყვე ლა ჩვენთაგანის ვალია!“

უარყოფით შედეგს აგვაცილებს. ამრიგად, ჰერმე- მოზელვის პროცესიც აკლია. გარდა ამისა, თიხის დასრულებისთანავე ექსპონატი სამუზეუმო სივ-
ტიულად დახურულ კიოტში და საფონდო საცავში კეცი დაბალ ტემპერატურაზეა გამომწვარი. ამგვა- რცეს დაუბრუნდება. პროექტი შესაძლებლობას
სხვადასხვა სისწრაფით ვითარდება დაზიანების რი ტექნოლოგიით დამზადებულ კეცს მრავალფო- მოგვცემს საეკლესიო მატერიალური კულტურის
პროცესი. ფონდთან შედარებით, კაფსულაში როვანი სტრუქტურა უყალიბდება, რაც სიცხესა და მიმართ საზოგადოების ინტერესი მაქსიმალურად
თითქმის შეუძლებელია ნეგატიური მოვლენის სიცივეში კეცის სწრაფ დავიწროებასა და გაფარ- დაკმაყოფილდეს.
დამუხრუჭება. ექსპონატის მდგომარეობა და მისი თოებას პროვოცირებს. სიცივის დროს ფორისებრი რეზიდენციის ტერიტორიაზე აგებული ტაძა-
უსაფრთხოება კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება. მასში კრამიტი პატარავდება და შეპირაპირების ხაზზე რი, ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის საექს-
ექსპონატის დიდი ხნით დაუნჯება გარკვეულ რის- ღია სივრცეს ტოვებს, რაც წყლის ჩადინებას უწ- პოზიციო სივრცის გაგრძელებად უნდა ვაქციოთ,
კთან არის დაკავშირებული. აქედან გამომდინარე, ყობს ხელს. კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი დეტალი: რომელიც დაცვა-აღრიცხვისა და კლიმატ-კონტ-
ხატის მუდმივ შესანახად „კაფსულა” არ ივარგებს. კრამიტის უხარისხობას ასევე განსაზღვრავს თი- როლის თანამედროვე სისტემებით იქნება აღჭურ-
იგი ტრანსპორტირებისა და დროებითი გამოფე- ხის კეცსა და მასზე გადაკრული ჭიქურის გაფარ- ვილი. პროექტს რისკებიც ექნება. ტრანსპორტი-
ნის მოსაწყობად შეიძლება გამოვიყენოთ. დღე- თოების კოეფიციენტის შეუსაბამობა, რაც კეცის რება გამოფენიდან ეკლესიამდე. ამ შემთხვევაში
ისათვის ექსპონატის სათანადო სტანდარტებით ზედაპირზე ბზარის გაჩენას აპირობებს. „ყოვლისშემძლე კაფსულის” იმედი უნდა ვიქო-
დაცვა არც ერთ ეკლესიას არ შეუძლია. აღმოსავლეთ ევროპის ეკლესიები დღეისათ- ნიოთ. ექსპონატის დაძვრისას ექსპერტთა ნებარ-
ვის უნგრეთის ქალაქ პეჩის ჟოლნაის წარმოების თვა და სადაზღვევო პოლისი გახდება საჭირო.
დეკორატიული თიხის კეცით არის გადახურუ- ორივე ვერსიის შემთხვევაში მუზეუმები უნდა
ეროვნული საუნჯის ლი, რომელსაც პიროგრანიტის კრამიტს უწოდე- ჩაიხსნან ხელოვნურად შეკოწიწებული გაერთი-
ბენ. იგი ყინვისა და მჟავეების მიმართ საკმაოდ ანებიდან და მათ ავტონომიური მართვის უფლება
გადარჩენის მდგრადია. მისი გამძლეობა რამდენიმე საუკუნით დაუბრუნდეს. აღნიშნული პროექტები ეკონომიური
ისტორიიდან განისაზღვრება. ჟოლნაის კეცი 1400 გრადუსზეა
გამომწვარი. ამრიგად, გელათში უხარისხო კრამი-
კრიზისისა და პანდემიის დროს მკითხველს ალბათ
ზღაპრად ეჩვენება. ჯერჯერობით გადარჩენის
შემოსევებისა და ეპიდემიების დროს ეკლესი-
ტი თუ არ გამოვცვალეთ, წყალი ისევ ჩამოგვივა. მხოლოდ ამ ორ გზას ვხედავთ, რათა კოლექცია არ
ებიდან პირველად საგანძური იხიზნებოდა. მრავა-
მავანი გაიფიქრებს, პიროკრამიტით გადახურვა დაიშალოს. ჩვენს მიერ შემოთავაზებული ვერსიები
ლი გადმოცემა არსებობს ხვამლის მთისა და ახალი
ძვირი დაჯდებაო! მაშინ საკითხი ასე დავსვათ! რა აქსიომას არ წარმოადგენს. ეს მხოლოდ მოსაზრებე-
ათონის სამალავების შესახებ. სვანეთის მონასტ-
გვიღირს გელათი? ბია, რომლის გარშემო კამათი მომავლის საკითხია.
რები ამის დასტურია, სადაც დღესაც ინახება ბა-
მჯერა, გავა დრო – პანდემიაც ჩაივლის, პოლიტიკუ-
რიდან ატანილი სიმდიდრე.
რი და ეკონომიური კრიზისიც ალაგდება, მაგრამ ეს
განძის დაცვა უდიდეს პატივად ითვლებოდა.
ზნეობრივი სიწმინდე მცველთა მთავარი თვისება
საეკლესიო საქმე დღეს თუ არ დავიწყეთ, ხვალ უკვე გვიანი იქ-
ნება. ეროვნული სამუზეუმო ცხოვრებიდან ძალიან
უნდა ყოფილიყო. ხევსურეთში მათ „მეგანძურს”, საგანძურის შორს ვიქნებით, რადგან ექსპონატების უმეტესი
ხოლო სვანეთში „ეკლესიის კაცებს” ეძახდნენ. ასეა
დღესაც. საქართველოს მუზეუმებში ეროვნული გადარჩენის გზები ნაწილი აღარ იარსებებს. არადა „ეს ის განძია, რომე-
ლიც ფასით არ იყიდება და თუ ერთხელ დაიკარგა,
საუნჯის დაცვა ფონდის მცველის ზნეობრივ-ეთი- საქართველოს სახელმწიფო მუზეუმის ექს-
აღდგენა აღარ შეიძლება. გაქრა ეს განძი – გაქრა
კურ ნორმებსა და მაღალ პროფესიონალიზმს უკავ- პოზიციების ეროვნული იდეით ამეტყველება მხო-
ისტორია, ლიტერატურა, მეცნიერება და, საზოგა-
შირდება. ლოდ მართლმადიდებელ ეკლესიასა და ნაციონა-
დოდ, მთელი კულტურა ერისა” – გვაფრთხილებდა
ძეგლის მდგომარეობა განისაზღვრება არა ლური იდეით აღჭურვილ მთავრობას შეუძლია.
წმიდა ექვთიმე თაყაიშვილი.
მხოლოდ მათი შენახვის პირობით, არამედ ბუნებ- სახელმწიფო უნდა ვაიძულოთ, სწრაფად მოიძიოს
რივი დაბერების გარდაუალი პროცესით, რომლის ახალი სამუზეუმო სივრცე. ხელოვნების მუზეუმ-
შენელებას გაუსაძლისი გარემოების მიუხედავად
მუზეუმის თანამშრომლები მთელი ძალისხმევით
ში განძის შენახვისა და რეტროსპექტივისთვის
რესურსი ბოლომდე ამოწურულია. დღეისათვის
რამ განაპირობა
ცდილობენ. ამისთვის საჭიროა ექსპონატების ყო- მთავარი არ არის, სად დავაუნჯებთ საგნძურს – ექსპონატების
ველდღიური მეთვალყურეობა. სხვა შემთხვევაში, მუზეუმში, უნივერსიტეტში თუ საპატრიარქოში!
კითხვის ნიშნის ქვეშ დადგება ნივთის ხანგრძლი- არც ის, თუ ვის დაექვემდებარება კოლექციები – ეკლესიაში გატანის
ვობის საკითხი. მეცნიერებათა აკადემიას, მთავრობას, კულტურის
საცავიდან ექსპონატის გატანის შემთხვევაში, სამინიტროს თუ პარლამენტს! მთავარია, გარდა- იდეის წარმოშობა
ბოლო სიტყვა ფონდის მცველს ეკუთვნის. ამის მავალ პერიოდში კულტურული მემკვიდრეობა წარსულის ამსახველი ექსპონატები მუზეუმს
მაგალითია ხელოვნების სახელმწიფო მუზეუმის ერთ მთლიან კოლექციად (წინაქრისტიანული და აღარ აინტერესებს. დღეს მოდურია „მხოლოდ”
საგანძურის მცველის, აწ განსვენებული ხელოვნე- ქრისტიანული) შევინარჩუნოთ. სამუზეუმო ქონე- არქეოლოგიური მუზეუმების გახსნა. „დავითი-
ბათმცოდნის ელენე კავლელიშვილის მოღვაწეობა. ბის გაბნევა და დაზიანება მაშინ იწყება, როდესაც სეულ” ექსპოზიციებზე საქართველოს ისტორია,
მან არავის დაანება კოლექციის დაშლა და სიცოცხ- ექსპონატები ყურადღების მიღმა რჩებიან. ხელოვ- კულტურა, ეთნოგრაფია და რელიგია დარბაზები-
ლის უკანასკნელ წუთამდე იცავდა მას. ქალბატონი ნების მუზეუმის ოქროს ფონდი, სარემონტო სამუ- დან გაქრა. ისე გამოდის, რომ პირველი საუკუნის
ელენე საგანძურის დაცვაში შეტანილი განსაკუთ- შაოების საბაბით, წელზე მეტია, სარდაფშია ჩაკე- შემდეგ ქვეყანას ისტორია აღარ ქონია. სამწუხა-
რებული წვლილისათვის (სიკვდილის შემდეგ) თა- ტილი, სადაც ვინტილაცია-კონდეცირების, ტემპე- როდ, ეროვნულ იდეოლოგიაზე დაფუძნებული
მარ მეფის ორდენით დაჯილდოვდა. რატურული რეჟიმისა და სახანძრო უსაფრთოების გამოფენის შემკვეთი დღემდე არ ჩანს. არადა,
საქართველოში ეროვნული კულტურის დაც- ნორმები სტანდარტებს არ შეესაბამება. პანდემიის ამის სურვილი სახელმწიფოდან უნდა მოდიოდეს.
ვისა და მოვლა-პატრონობის შესახებ არა ერთი პერიოდში გათბობისა და ვინტილაციის სისტემა მთავრობამ ამ საკითხთან დაკავშირებით დუმილი
ისტორიული წყაროა ცნობილი. მათ შორის აღსა- მუზეუმებში გამორთულია. არჩია. ბოლო ოცდაათი წელია მუზეუმი მიგდებუ-
ნიშნავია, ბალსზემო სვანეთის ლატალის თემის ხელოვნების მუზეუმის ექსპონატების გადა- ლია. საზოგადოებას არა აქვს სურვილი შეცვალოს
ეკლესიის ფრესკაზე შემონახული წარწერა. ბერი სარჩენად ახალი გზების ძიებაა საჭირო. საზოგა- სიტუაცია. ქვეყნის ისტორიისა და კულტურის
კვირიკე, რომელიც მაცხვარიშის ეკლესიის წინამძ- დოების ერთი ნაწილის მოსაზრებით, კარგი იქნება პროპაგანდის დაკნინებამ ხელი შეუწყო გამწყდა-
ღვარი იყო, სასულიერო პირებსა და მრევლს აფრთ- თუ სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ საეკლე- რიყო კავშირი ხალხსა და მუზეუმს შორის. ახალ-
ხილებს: „ვინცა ამას ეკლესიასა მამასახლისი იყოს, სიო ნივთებს საპატრიარქოს სრული განკარგვის გაზრდების მხრიდან აშკარად შეიმჩნევა წარსუ-
კვამლისგან შეიკრძალეთ ხატული, რათა ფერი უფლებით გადავცემთ. ეს აქტი მხოლოდ ახალი მუ- ლის მიმართ გაუცხოვება, რაშიც მუზეუმს ლომის
არ დააკლოს". ლატალელმა ბერმა მლოცველებს ზეუმის აშენების შემდეგ უნდა განხორციელდეს. წვლილი მიუძღვის. ამგვარმა გარემოებამ საზოგა-
ანდერძად დაუტოვა: „წირვის დროს სანთლის მშენებლობაზე პასუხისმგებლობა სახელმწიფომ დოებაში ანტისამუზეუმო განწყობა განაპირობა.
მოსახლეობას გაუჩინა ეჭვი – ნივთების დაკარგ- მოვალების წინააღმდეგაც. რომელმაც შეანელა
კონების კვამლს, ნატუსუნის (საკმევლი) ბოლსა უნდა იკისროს. მჯერა, ამ საშვილიშვილო საქმეში
ვის, უყურადღებობის, მოუვლელობის, გაყიდვის, შემოქმედება და დააკნინა სამუზეუმო ღირებულე-
და ლატბაშიდან (სარიტუალო მინაშენი) შემოსულ ფართოდ ჩაერთვება საზოგადოებაც, როგორც
გაფუჭების, გასხვისების, გაბნევის შესახებ, რაც ბის შემეცნების უნარი. ეროვნული მატერიალური
ჭვარტლს „ხატული” არ დაეზიანებინა”, ამ სიტყვე- ეს ელიაზე ღვთისმშობლის ეკლესიის მშენებლო-
ინსტიტუციის იმიჯზე უარყოფითად აისახა. კულტურისადმი მსგავსი დამოკიდებულება ქვეყ-
ბით იგი დღესაც მიქაელ მაღლაკელიძის მოხატულ ბისას მოხდა. ახალი მუზეუმის მშენებლობა ტაძ-
შეუძლებელია ერის ისტორიის პროპაგანდა იმ ნის წარსულს, თავისუფლების იდეასა და დემოკ-
ფრესკებს დარაჯობს. ეს გადმოძახილი დღევანდე- რის შენების ტოლფას საქმედ უნდა ვაღიაროთ.
ხალხს მიანდო, რომელთაც ქვეყნის სიყვარულის რატიის იმიჯს მნიშვნელოვნად აზიანებს.
ლი ეკლესიის ზოგიერთი მრევლის გასაგონადაც საპატრიარქომ მუზეუმის თანამშრომლებთან
არის ნათქვამი. „საუკუნის მცველი” კულტურის ერთად უნდა გააკონტროლოს ექსპონატების მოვ- შეგრძნება ატროფირებული აქვთ. მათ სამშობლო- ნოდარ ახალკაცი,
გულშემატკივრებს მოუწოდებს, გაუფრთხილდნენ ლა-პატრონობა, კოლექციის შენარჩუნება, დაცვა- სა და საზოგადოების ხარჯზე, მხოლოდ პირადი გა- სამუზეუმო საკითხების ექსპერტი
წმიდა სოფრონი იერუსალიმელი (დაახლ. + 644 წ.. ხსენება 11/24 მარტს)

„მიეცი ნიჭსა გზა ფართო!”
ნუშების თოვლი
სიტყვა უფლის პატიოსანი ჯვარის ამაღლებაზე და წმიდა აღდგომაზე
ლექსად მოგიყვებით ახლა სასწაულზე,
აღესრულება დღესასწაული ჯვარისა, ეშმაკთა ყოველგვარი ბოროტმოქმედება ვალება და ჯვარისადმი ნათელი თაყვანის- როგორ ყვავდებოდა ნუში,
და განა არის ვინმე ისეთი, ვინც არ განიხა- განქარდა, ისევე როგორც მოკვდინებულ ცემაა. ისინი ჩვენთვის მთელი ჩვენი ცხოვ- როგორ დასტრიალებს ლამაზი ასული
რებდა დღეს სულით? იქადაგება აღდგომა იქნა მათი ბილწი და სულისწარმწყმედი ნების საქმის ძლევამოსილი გამარჯვებაა! და როგორ იხუტებს გულში.
და განა არის ვინმე ისეთი, ვინც არ განს- მოქმედების ძალა – ენერგია. უწინ ჯვარი მათ განგვათავისუფლეს ჩვენ სიკვდილისა
ცხრებოდა აწ? ჯვარმა ხომ, აღმართულმა უსწრებდა წინ აღდგომას, აწ კი აღდგომას და ვნებებისაგან, უბოროტესი ზიანისაგან დრო გადიოდა, ნუშიც იზრდებოდა,
თხემის ადგილას (გოლგოთაზე) და მქო- შემოჰყავს ჯვარი და წინ უსწრებს ჯვარს ეშმაკთა მხრიდან და კვლავ აღგვიყვანეს სიყვარულს გრძნობდა მასში,
ნებელმა თავისზე მიმსჭვალული მეუფისა (როგორც ზემოთ აღინიშნა, ძველ დროში, ჩვენს მეუფესთან; ისინი წარხოცავენ ყო- რამდენმა წყალმა ჩაიარა,
ყოველი ქმნილებისა, `აღხოცა ჩვენთვის გარკვეული ხნის მანძილზე, ჯვართამაღლე- ველივე დამთრგუნველსა და მწუხარების ისიც შესულიყო ხანში
ხელით წერილი ბრძანებით” (კოლას. 2,14), ბის დღესასწაული 3 მაისს აღინიშნებოდა – მომტანს და სიხარულის ნათელს გამოგვიბ-
რომელსაც ჩვენმა პირველმშობელმა ადამ- რედ.). რწყინვებენ. განა ცხოვრების მომნიჭებელი ნუში კი ყვაოდა, აფრქვევდა ყვავილებს
მა მოაწერა ხელი (როგორც სავალო ვალდე- ჰოი, რა საკვირველი ცვალებაა საგანთა აღდგომა არ მოგვმადლის შესვლას უკვდავ ირგვლივ ნიავსა თუ ქარში,
ბულებას) იმით, რომ გარდახდა ღმერთის მდგომარეობისა! რამეთუ ამაშიც ვხედავ მე სიცოცხლეში? ან განა აღმაღლებული ჯვა- აშრიალდებოდა თეთრი ფიფქებივით
მცნებას, დაარღვია იგი. ხოლო ჯვარმა გან- მაცხოვრის სიტყვების აღსრულებას: `მრა- რი არ აღმოაცენებს ჩვენთვის გათავისუფ- და იკარგებოდა თმაში.
გვათავისუფლა ჩვენ ცოდვის ბორკილე- ვალნი იყუნენ პირველნი უკუანა”, და თა- ლებას ტანჯვისა და ვნებებისაგან? იმიტომ,
ბისაგან და ქმნა ის, რომ ჩვენ სიხარულით ვის მხრივ, `უკუანანი წინა” (მათე 19, 30). რომ ჭეშმარიტად, მათ კვლავ წარმოგვაჩი- კვლავ გაიარა მის გვერდით ასულმა
განვსცხრებოდეთ და ვმხიარულობდეთ და განა შესძლებს ვინმე ახსნას საგანთა ნეს თანამოზიარეებად ღემერთის მიერ ჩვე- ისევ ცრემლი ჰქონდა თვალში,
ბაგათაგან ახსნილი ხბო-რების მსგავსად. წესრიგის ასეთი ცვლილების მიზეზი? იმი- ნი შეწყნარებისა, გათავისებისა, რისთვისაც ნუში კვლავ ყვაოდა და ქალის ჭაღარას
`სადა-იგი განმრავლდა ცოდვაი, მუნ უფრო- ტომ რომ, შემთხვევით როდი ხდება ის, რომ იყვნენ კიდეც ისინი გამოწვეულნი და რისი ისევ ერეოდა თმაში.
ისად გარდაემატა მადლი” (რომ. 5, 20). აღდგომამ, თითქოსდა, ისწრაფა, წინამავა- გულისთვისაც აღმოცენდნენ ყველა ჩვენგა-
ხოლო ქრისტეს აღდგომამ გააუქმა სიკ- ლი ყოფილიყო, ჯვარმა კი, თითქოს შეაგ- ნისათვის, ვინც კი ამქვეყნად ვმკვიდრობთ. ბარბარე ალავიძე,
ვდილისმიერი გახრწნა და გაფანტა ჯოჯო- ვიანდაო, მას მოჰყვა. მაგრამ განა თავიდან ამრიგად, შევიცნობთ რა მათს საიდუმ- ახალციხის მუნიციპალიტეტის
ხეთის წყვდიადი; საფლავთაგან აღადგინა ღვთაებრივი ჯვარი არ გაბრწყინდა, ხოლო ლოებითს მნიშვნელობას და იმას, თუ რაზომ სოფელ ხეოთის საჯარო სკოლის VII
მკვდრები და, თუ წინასწარმეტყველის ბრწყინვალე ნათელმოსილი აღდგომა განა კეთილისმყოფელნი იყვნენ და არიან ისინი კლასის მოსწავლე
სიტყვებით გამოვთქვამთ, `მოსპო ყოველი მის შემდგომ – მესამე დღეს არ გაცხადდა? ჩვენთვის და რა სიკეთეთა წყარონი გამხ-
ცრემლი ყოვლისაგან პირისა” (ესაია 25, და თუ რატომ დაადგინეს ჩვენმა მამებ- დარან მორწმუნეთათვის, წმიდა მშვენიერე-
ბელესი და ჭეშმარიტი მესაიდუმლოენი. და
8), რითაც ყველა ადამიანს მოანიჭა ჭეშ- მა შეგნებულად საგანთა ასეთი ცვალება, ბითა და კეთილმსახურებით ვიზეიმოთ მათი
თუ ჩვენ მოწიწებით ვემთხვევით ხოლმე
მარიტად წაურთმეველი მადლი. იმიტომ, კერძოდ ის, რომ აღდგომა წინამსწრობელი დღესასწაული, რაც თავად ამ დღესასწა-
ჯვარს, მაშინ რატომ არ ვაცვამთ ჯვარს სა-
რომ აღდგომის საბოძვარი განუზომელია ყოფილიყო ჯვარისა, ამის ზედმიწევნითი ულებს აქვთ კიდეც თავიანთ მიზნად – „ნუ
კუთარ არსებაში ჩვენს ვნებებსაც მიწიურ
და ადამიანთა რაღაც განსაზღვრულ რა- სიზუსტით ახსნა ჩვენ არ ძალგვიძს. ხოლო სიმღერითა და მთრვალობითა, ნუ საწოლი-
ნაწილებთან ერთად, ისე, რომ მოციქულ
ოდენობაზე როდი განივრცობა მისი მნიშ- ვცდილობთ რა მივხვდეთ, ვვარაუდობთ, თა და ბილწებითა, ნუ ხდომითა და შურითა,
პავლესთან ერთად ვიღაღადოთ: „ქრისტეს
ვნელობა. იმიტომ, რომ მთელი ქმნილების რომ ამის მიზეზი შემდეგში მდგომარეობს: ნუ ტაცებითა და უმართლობითა” (რომ. 13,
თანა ჯუარ-ცუმულ ვარ, ხოლო ცხოველ არ-
ღმერთი იყო ის, ვინც ადამიანის ხორცში მთელი ქვეყნიერების ყველა კუთხიდან 13), – დავდუმდები და აღარ ჩამოვთვლი სხვა
ღარა მე ვარ, არამედ ცხოველ არს ჩემ თანა
(სხეულში) დაუქვემდებარა თავი დაფლვას;
ქრისტე” (გალატ. 2, 19 - 20).
ხოლო უმჯობესად რომ ვთქვათ: აღდგომა
და თუკი ქრისტე გვაუწყებს, რომ იგი
აღასრულა მასში; ვინაც არ იცოდა ზღვარი
ცოცხლობს იმ ადამიანებში, რომელთაც
მოწყალებათა მონიჭებაში და ვისთვისაც
ჯვარს უცვიათ საკუთარი თავი ამა ქვეყნი-
უცხოა რაიმე სახის თვალ-ღება. იმიტომ,
სათვის და მოუკვდინებიათ „ასონი” თვის-
რომ იგი შეიცნობა როგორც ყოველთა ჭეშ-
ნი „ქვეყანასა ზედა: სიძვაი, არაწმიდებაი,
მარიტი ღმერთი, და მან ყველა ადამიანზე
ვნებაი, გულის-თქუმაი ბოროტი და ანგაჰ-
განავრცო ცხოვნების ნიჭი, შეიბრალა რა
რებაი, რომელ არს კერპთ-მსახურებაი, რო-
თავისი ხატი და სრულყოფილი სახით გა-
მელთათვის მოიწევის რისხვაი ღმრთისაი”
ნაახლა რა იგი, რადგან თითოეული ქვეყნი-
(კოლას. 5-6), როგორც ამას პავლე ღაღა-
ური ადამიანი ღმერთის ხატად შეიქმნა.
დებს და მოწმობს, – მაშინ რატომ ჩვენც
დადგა ჯვარის მოხსენიების დღე, და
არ ვიქცევით ამდაგვარად და არ მოვაკვდი-
ადამიანთაგან ვინ არ ისურვებს, თავის
ნებთ საკუთარ თავში ჩვენს ყოველ მიწიურ
მხრივ, ჯვარს აცვას საკუთარი თავი? რა-
ნაწილს – ვნებას, ბოროტ გულისთქმას და
მეთუ თავის ჭეშმარიტ თაყვანისმცემლად
სხვათ, მათთან ერთად ჩამოთვლილთ, რათა
ქრისტე ისეთ ადამიანში ხედავს, ვისაც
ქრისტე ცოცხლობდეს ჩვენში და გვანიჭებ-
თავი ჯვარს-უცვია ამა ქვეყნისათვის და
დეს უბერებელ სიცოცხლეს?
თვით საქმეებით წარმოჩენილა ჯვარის ნამ-
ამრიგად, მშვიდობა ვეძიოთ ყველას-
დვილ მოყვარულად. დღეს აღესრულება
თან და ამასთანავე სიწმიდეს შევიძენდეთ,
აღდგომის განახლების დღესასწაული, და
იმიტომ, რომ მათ გარეშე „ვერვინ იხილოს
მართალ მორწმუნეთაგან ვინ არ ისურვებს,
უფალი” (ებრ. 12,14), როგორც კვლავაც გვი-
თავის მხრივ, რომ განიახლოს თავი – უარ-
მოწმებს პავლე. ამის გამო ქრისტე ასევე იწო-
ყოფს რა ყოველგვარ უსიცოცხლობას, მო- ცხოველმყოფელი ჯვარისა და აღდგომის დანარჩენს. რადგან მე ვკადნიერდები ვთქვა,
დება „მშვიდობად”, რამეთუ იგივე მოციქული
წევნულს ვნებების მიზეზით და შეიმოსება თაყვანის-საცემად ჩამოსულმა მომლოც- უსაყვარლესნო ძმანო, რომ ამავე ჩვენი სარ-
ამბობს: „იგი თავადი არს მშვიდობაი ჩვენი”
რა სულის უხრწნელებით? სხვა რამ არის ველებმა თავიდან აღდგომის ყოვლადსახა- წუნოების მონაწილენი და განმდიდრებულნი
(ეფეს. 2, 14); ამასთანავე, იგი იწოდება ჩვენს
სულის სიკვდილი, და სხვა რამ შეიმეცნება რულევანი და ნათელი დღესასწაული უნდა ამავე სულიერი ნაყოფებით არათუ არ შეიწ-
„სიწმიდედ და გამოხსნად” (I კორინთ. 1, 30).
სხეულის სიკვდილთან მიმართებაში. პირ- იზეიმონ, ხოლო შემდეგ, მალევე, იხილავენ ყნარებენ იმათ, ვისაც ასე უჯეროდ სურს
ხოლო იწოდება იგი „ჩვენს მშვიდობად”, რო-
ველს, ცოდვა იწვევს, რომელიც მოსწყლავს რა უფლის ჯვარის ამაღლებას, მშვენიერი დღესასწაულთა ზეიმობა, ანუ – არა კეთილ-
გორც ჩვენდა მშვიდობიანი ერთსულოვნების
სულს, როგორც ამ წმიდა იერუსალიმის კა- და მაცხოვნებელი საჭურველი მიიღონ ამ მოშიში მოწიწებით, არამედ იმ მანკიერებათა
მომტანი, ვინაც ზეციური – ქვეყნიურთან შე-
თედრის პირველი მღვდელმთავარი და წი- ყოვლადძლიერი თანამგზავრის, ანუ უფ- სულისკვეთებით, რომელთაც მოციქული
აერთა და ერთიანი ეკლესია აღაშენა, რომე-
ნამძღოლი – იაკობი (ხორციელად უფლის ლის ჯვარის სახით, რომელიც მარადის თან ახსენებს, – ეს მორწმუნენი ისინი არათუ არ
ლიც ამ ორივეთაგან შედგება. ხოლო იწოდება
ძმა) გვეუბნება. მეორე კი აღმოაცენებს იმ ახლავს მათ ქვეყნიური ცხოვრების გზებზე, მიიღებენ და არ მოუშვებენ თავისთან მათ,
„სიწმიდედ და გამოხსნად” (რამეთუ პირველ
ელემენტების რღვევას, რომლებისგანაც, – ხმელზეც და ზღვაზეც, და ყოველივეში არამედ პირს იბრუნებენ მათგან და სძაგთ
სახელწოდებებთან ერთად ესეც გვეუწყება),
თავისი ბუნებით, შედგება სხეული. რა თქმა უმჯობესად განაგებს მათი ცხოვნების საქ- ისინი, როგორც უღირსად მცხოვრები ადა-
– როგორც ქცეული ჩვენს გამომსყიდველად,
უნდა, ამასთან ხდება უკვდავი სულის გაყრა მეს და იცავს, იფარავს მათ ყველა დაუდგ- მიანები, მოქმედნი იმისა, რაც საძულველია
რომელნიც ტყვედ ვიმყოფებოდით, რადგან
სხეულისაგან, თუნდაც ასე არც წარმოედ- რომელი გარემოებებისას თუ განსაცდელე- მათთვის და უფლისთვის.
გამოგვისყიდა არამხოლოდ დემონებისა და
გონოთ მკურნალთ, ოდენ სხეულის გან- ბისას. ყოველივე ამას იგი თვალნათლივ და ამიტომაც გევედრებით და შეგაგონებთ,
ვნებებისაგან, არამედ ღვთაებრივი კურთხე-
კურნვის მცოდნეთ, რადგანაც ეს ღმერთის ნივთიერად გვიჩვენებს, რამეთუ ჯვარის მოიძულოთ ეს მანკიერებები და ზურგი
ვა და განწმედა მოგვანიჭა.
მცნებას გარდამხდარ ადამიანს შემოქმე- ყოვლისშემძლე ძალას მთელი სამყაროს აქციოთ მათ, როგორც დამარღვეველთ
მაშ, მთელის მოწადინებითა და გულ-
დის მიერ მოეცა განცხადებული ეპიტიმიის ყველა მხარე მოუცავს, იგი ყოველივეს ჩვენი დღესასწაულებისა; ხოლო დაიცვათ
მოდგინებით შევუდგეთ ყოველივე იმის აღ-
(მორჩილების) სახით. აღავსებს და ყველგანმყოფია; იგი დაუცხ- და აღასრულოთ ყოველივე ის, რაც ჩვენ
სრულებას, რაც აწ ითქვა, და მოვიხვეჭოთ,
ჯვარი სიმაღლეზე დაიდგინება, და განა რომლად შეეწევა ყველა მორწმუნეს, იხსნის გაცნობიერებული გვაქვს როგორც სათნო
აღვიტაცოთ ეს, და ამ გზით შევაუღლოთ
არის ვინმე ისეთი, ვინც საიდუმლოები- მართალთ განსაცდელთაგან, ცხოვნებას თვით ამ დღესასწაულთათვის. და ჩვენ ვი-
თავი ქრისტეს მშვენიერი და ნეტარი ერთო-
თად თავადაც არ აღმაღლდება მიწიდან? ანიჭებს კეთილმსახურთ და იცავს მათ ყვე- ცით, რომ მათთვის სათნო და საამოა ყო-
ბისთვის მასთან. იმიტომ, რომ იმ ადამიანს,
იმიტომ, რომ იქ, სადაც გამომსყიდველი ლა მტრისაგან. ველივე ის, რასაც ცხოვნებისა და საუკუ-
რომელიც ამდაგვარად მიდის უფალთან,
ამაღლდა, მის მიერ გამოსყიდულიც მიდის თუმცა შესაძლებელია, რომ იყო სხვა, ნო ცხოვრებისაკენ მიჰყავს ადამიანი. განა
ქრისტე არ განაგდებს გარე და არ დატო-
(ამაღლდება) და გადასახლდება, რადგან რაღაც დაფარული მიზეზიც, რომელიც უწ- დაუსრულებელი სიცოცხლითა და დაუღა-
ვებს თავისი სახიერებისა და ნეტარების
უდიდესი სურვილი აქვს ყოველთვის იყოს ყოდნენ და გაცნობიერებული ჰქონდათ ჩვე- მებელი ნათელით არ განგაცისკროვნეს მას
გარეშე; შორს ჩვენგან თვით ასეთი აზრიც
თავის მაცხოვართან ერთად და დასტკბე- ნი ეკლესიის ძველ დროში მცხოვრებ დიდ შემდეგ, რაც ქრისტესაგან გამოუბრწყინდ-
კი! ამიტომ ვეცადოთ ასეთი ერთიანობა
ბოდეს მისგან მიღებული წარუგებელი მი- მამებსა და მოძღვრებს, რომელი მიზეზიც, ნენ ადამიანებს? ამრიგად, თავად ჩვენც შევ-
მოვიპოვოთ უფალთან, იმიტომ, რომ არ არ-
საგებლებით. ჩვენ, უფლის კნინმა მსახურებმა, არ ვუწყით, ცვალოთ ჩვენი ქცევა და, განვიძარცვავთ
სებობს არაფერი ისეთი, რაც ამაზე უფრო
დღევანდელი დღე წინამსწრობელია და ამის აღიარებისა არ გვრცხვენია. ხოლო რა უწინდელი ცხოვრების წესს, როგორც
ღირებული იქნებოდა, და ვესწრაფოთ იმას,
აღდგომისა, და მსოფლიო განიხარებს წი- ღმერთი ჩვენც მოგვმადლის ამის გულისხ- მავნესა და დამღუპველს, ახალი ცხოვრების
რომ ჩვენში ქრისტე მკვიდრობდეს, რაზე
ნა-დღესასწაულის გამო. ჯვარი დილით, მის-ყოფას, რაშიც ჩვენ სავსებით დარწმუნე- გზას დავადგეთ. განა სიცოცხლის მემკვიდ-
უპირატესიც არაფერი არსებობს, რათა მო-
ცისკარზე გამოცხადდება ხოლმე და სა- ბულები ვართ, თვით თქვენი – უფლის უერ- რეობას არ გვანიჭებს ქრისტეს აღდგომა?
ვიხვეჭთ რა ასეთ სიმდიდრეს, ჩვენ ცათა
ბოძვართ ანიჭებს მის თაყვანისმცემლებს. თგულეს მსახურთა სარგებლობისათვის. და ქრისტეს ჯვარმაც განა ძველი კაცი არ
სასუფეველითაც დავსტკბეთ და საუკუ-
დღეს აღდგომაა გაბატონებული, ხვალ კი ამრიგად, არის კი რაიმე უფრო ამაღლე- აცვა ჯვარს ჩვენს არსებაში?
ნო ცხოვრება შევიძინოთ თვით ქრისტეში,
ჯვარი მოვალს; აღდგომა სირცხვილეულ- ბული ჩვენთვის, ვიდრე ეს ნეტარი დღესას- ამგვარად, თუ ჩვენ აღდგომას მივაგებთ
ჩვენს ღმერთსა და მაცხოვარში, რომლისა
ჰყოფს სიკვდილს, ჯვარი კი თავს განაცხა- წაულებია? არის კი ჩვენთვის მსოფლიოში პატივს და ვდღესასწაულობთ მის ზეიმს,
თანა დიდება მამასა და სულსა წმიდასა აწ
დებს ეშმაკთა ლეგიონების სირცხვილეულ- რაიმე უფრო წმიდა და საღმრთო, ვიდრე ეს მაშინ უმეტესად ცხოვრების ახალი წესიც
და მარადის და უკუნითი უკუნისამდე. ამინ!
ყოფით; აღდგომა – თავისთავად ქადაგებს, ზეიმია? ან განა არ უნდა გვიხაროდენ და არ შევიყვაროთ, რომლის ძალითაც მისი მიმ-
რომ სიკვდილი, ჭეშმარიტად, წარწყმდა, უნდა განვსცხრებოდეთ ამ დღესასწაულთა დევრები გავხდებით არა მხოლოდ სიტყვით,
შეადგინა და თარგმნა
მოისპო, ჯვარი კი ყველას გვაუწყებს, რომ აღნიშვნისას? – ეს ხომ აღდგომის ბრწყინ- არამედ საქმითაც, როგორც მისი უმახლო-
ვასილ ბურკაძემ
ქართველმა დედამ ხომ არ ჩამოაყალიბა ჩვენი ერის ვარეობა შევლახე. სამაგიეროდ, სიკვდილს გამოვ- სინათლეზე გამოვიდა. აშკარად წაიქცეოდა, ნინოს
ზელიმხან მაღრაძე მოწამე რაინდების ზნეობა, როგორიცაა ხერხე- გლიჯე ჩვენი შვილების სიცოცხლე და შევაჩერე ხელი რომ არ შეეშველებინა.
ულიძეების დედა და, კიდევ, ვინ მოსთვლის... უაზრო სისხლისღვრა, რომელიც ბევრად აღემატე- მთელი სოფელი საბნელოს კართან გაჩნდა,
ქართველ ქალზე ბევრი რამ თქმულა და დაწე- წინამდებარე ამბავი ერთმა ღვთის გლახამ, ბა თქვენს შელახულ პატივმოყვარეობას. თუ ამის- დუმილით შესცქეროდნენ გაოცებულნი, თითქოს
რილა, ზოგი ლექსად ან სიმღერად, ზოგი ნოველად, ღირხჩა ღულელმა მიაბო: თვის ჩემი შვილების გვარი განაჩენს გამომიტანს, საიქიოდან მოვლენილის მომსწრენი გამხდარიყვ-
ბევრი ლეგენდად შემორჩა ხალხის გონებას, მრა- მოხევე ოდიშვილების ერთი შტო სოფელ ღუ- მე მზად ვარ მოვისმინო იგი და არ დაგავიწყდეთ, ნენ.
ვალიც – დავიწყებას მისცემია... და მაინც, ვინაა ლელევიდან, სისხლს გამოჰქცევიან და ყაზბეგის რომ სასწორის მეორე მხარეს ისეთი რამ უნდა და- მერე, როცა თვალში სინათლე ჩაუდგა და თავი
ჩვენგან ესოდენ ცამდე ამაღლებული ქართველი მახლობლად მდებარე სოფელ სიონში დასახლე- დოთ, რომელიც მერე, ჩემ გაზრდილ შვილებს, არ ასწია, გაკვირვებით მოავლო თვალი არე-მარეს და
ქალი და დედა? ბულა, სამნავიანი ბაზილიკის ტიპის ტაძარსა და შეურაცხყოფს. – თქვა ნინომ და თოფი უფროს ნინოსკენ ჰქნა პირი.
ეს ქალი ზურაბის დედაა, ყველაზე ძველი კლდეზე აღმართულ ციხე-კოშკს შორის. მიუხე- ვაჟს შეაჩეჩა, თვითონ ქმრისეული ნაბადი გვერდზე – რომელი ღვთაება მე მნახე, შე უბედურო,
ლეგენდა დედაზე, ლეგენდათა შორის! – სურამის დავად იმისა, რომ მათი გვარი არცთუ ისე დიდია გადადო, თავს ლეჩაქი დაიხურა და, ახლა, როგორც გასწორდი წელში, ფრთები გაშალე და ისე ჰქენი,
ციხის კედელში რომ ჩაედუღაბა თავის შვილთან და მაინცდამაინც დიდი ხნის მაცხოვრებელნი არ ქალი, ისე წარსდგა განაჩენის მოსასმენად. ხვალვე ცხენზე ამხედრებული რომ დაგინახოს
ერთად, რათა საშველი დაადგეს ციხის აშენებას. ყოფილან ხევისა, მათ ჰქონდათ და ახლაც აქვთ კაცებში ჩოჩქოლი ატყდა, მერე დალაგდნენ; ხალხმა. აჰა, ეგ ჯოხიც შენთვის შემომიწირია, რომ
როგორც მადლიანი ხურო საკოცარი, ორნამენტე- საგვარეულო ხატი, რომლის გარშემოც იკრიბება ბოლოს ორი უხუცესი გამოეყო ჯგუფს და ნინოს კეთილი და ბოროტი გაარჩიო მაგით... და, შუბის-
ბით დამშვენებულ ქვას რომ შემოსდებს საუფლო მთელი ხევის ოდიშვილები და აღნიშნავენ აღდგო- წინ წარსდგნენ, მოწიწებით თავი დაუკრეს მრა- ტარივით ლამაზად გამოთლილი ჯოხი ხელში შე-
ტაძრის თაღზე, ისეთივე ზრუნვით, რომ ჩააშენებს მის ბრწყინვალე დღესასწაულს. აგრეთვე ღალან- ვალჭირნახულმა კაცებმა, მარჯვენაც შეუქეს და აჩეჩა...
ციხის გოდოლში თავის პირმშოს ქართული გენის, გურის წმინდა გიორგის სალოცავი ნიში, რომლის გამზრდელი უდღეგრძელეს. ამის შემხედვარე მაზ- გავიდა დრო. ამ კაცმა ცოლი შეირთო და შთა-
სინდისისა და ზნეობის გადასარჩენად. მერე ლამის სრულუფლებიან, შეწირულ ყმებად ითვლებიან, ლებმაც იგივე გაიმეორეს, ხოლო უფროსმა მაზლმა მომავალიც ბლომად დატოვა.
თვითონვე რომ შემოდგეს გოდოლზე, როგორც მე- თუმცა ეს ნიში სხვა სოფლის საკუთრება ყოფილა გულში ჩაიკრა და მის მანდილს ემთხვია. მერე ნინოს წესიერად თვალიც აღარ მოუხუ-
ციხოვნე და იქიდან გადასძახოს მომხვდურს: და თუ, როგორ შეირაცხნენ ამ ნიშის ყმებად, ქვე- – ჩვენი წესით, ძვირფასი საჩუქარი გეკუთვ- ჭავს...
– მე აქ ვარ, დუღაბში ჩაშენებული შვილის მოთ გიამბობთ: ნის, ჩვენო რძალო! დაასახელე საფასური. მთელი
დედა, ჩემი შვილის ძვლებზე ვდგავარ და ერთ მის- საგვარეულოს კაცები აქ ვართ და თუ შევძლებთ,
ხალსაც არ დავთმობ არც მიწისას და არც სინდი- ღვთის მადლმა, გადაგიხდით! – განაცხადა უფროს- სოფლის გასაჭირი
სისას, მომხვდურო! ტყუილად ნუ გაირჯები და ნუ სისხლიანი დილა მა მაზლმა და მის უკან მდგომ ძმებს და ბიძაშვი-
შემოეფშვნები ციხის კედლებს, აქ ჩემ შვილ ზურაბ- ლებს გადახედა. როცა მათ დასტურის ნიშნად თავი არავინ იცის, რა ვერ გაიყო მთის ორმა სოფელ-
თან ერთად მე ვდგავარ – დედა!.. და განა შეიძლე- სიონში მცხოვრებ ოდიშვილებს ჰყოლიათ დაუკრეს, განაგრძო – ოღონდ გულში ნუ ჩაიდებ მა – ახალციხემ და ართხმომ, არც ის ახსოვდათ
ბა შვილის შემყურე დედა დუღაბს მიღმა დარჩეს? ახალგაზრდა რძალი, ნინო, რომელიც ხადას ხევის წყენას, ჩვენც ხალხნი ვართ, შეცდომა ვის არ მო- წესიერად, საიდან დაიწყო მტრობა ამ ორ სოფელს
იქ ხომ თვითონაც ჩაშენდა და ჩადუღაბდა ციხის წამალაიძეების გვარისა ყოფილა და რომელსაც უვა. ასე არ არის, ძმებო?! შორის, რადგან დიდძალი სისხლი დაიღვარა. ვერა-
კედლებში. და სანამ ცოცხალი იყო, გოდოლის თავ- სულ ახალგაზრდა ქმარი, სოფელ გაიბოტენიდან – ასეა, ასე! – ერთხმად შესძახეს ოდიშვილებ- ფერი მოუხერხა თემმა, ვერც უხუცესებმა, ვერც
ზე ცრემლნარევ იავნანასაც უმღეროდა ზურაბს; სალბიშვილებმა მოუკლეს. სისხლის ასაღებად მა: – სთქვას, რა უფრო უნდა და, თავს არ დავიშუ- ცნობილმა ადამიანებმა. ერთ დღეს ამბავი მოვიდა
ამ სიმღერას უმღეროდა მერეც მრავლადგაჩენილ
ხადასხეველი ქალი ნინო

ვუძღვნი ამ გაუტანლობის დროში,
სიკეთის და სიყვარულის დესპანად ქცეულ ქ-ნ ნინო დუმბაძეს

შვილებს, ალბათ, იქიდან წამოვიდა ეს ჰანგიც. თუ ოდიშვილები ემზადებოდნენ, მაგრამ ახალგაზრდა რებთ! – ამ ორ სოფელს შორის შეტაკება მომხდარიყო, სა-
არა სხვას ვის შეეძლო შვილის აკვანთან ეს უკვდა- ქალმა კარგად იცოდა რა მთის კანონები და ისიც, –მე კიდევ ერთხელ გეუბნებით, – თოფი ხელში ბედნიეროდ არავინ მოეკლათ, მაგრამ დაჭრილები,
ვება – იავნანა შეექმნა; ეს დვრიტაც აქედან უნდა რომ მის სამ შვილს კარგი არაფერი ელოდა, ერთ იმიტომ ავიღე და ჩემი სიცოცხლეც იმიტომ ჩავაგ- თურმე, ბევრი ყოფილა... მეორე დილას, ორივე
მოდიოდეს, დვრიტა ხომ უკვდავების საწყისია, არა, დილას ჩაიცვა თავისი ქმრის ტანსაცმელი, შეჯდა დე საფრთხეში, რომ ჩემი შვილები და მათი გვარის სოფლის გასაყარში დამჯდარა ნინო.
არა, ის თვითონაა უკვდავება, რომელსაც დედა ქმრისეულ ცხენზე, აქაფებულ მდინარე თერგზე კაცები მეხსნა სიკვდილისაგან. სისხლის აღებას დილით გავლილმა სოფლელებმა, საღამოსაც
ჰქვია!.. გადავიდა, მოკლე გზით შევიდა სოფელში და სის- ხომ ბოლო არ უჩანს და ისედაც პატარა გვარი იქვე ნახეს, ერთ ადგილას მჯდომარე. გვიან ღამით
არავინ იცის ეს ლეგენდა საიდან და როდის წა- ხამ დილას ქმრის მკვლელის კარებთან აიმართა. ვერ გავძლებდით, შეეწირებოდა ამ შუღლიანობას გამვლელსაც იქ უნახავს. მეორე და მესამე დღესაც
მოვიდა, იმ დუღაბისაგან, სადაც ზურაბი ჩაეშენა, სალბიშვილები ურმის გზიდან ელოდნენ სისხლის ახალგაზრდობა. ამის გასაღები ჩემი ქალობაა და იგივე განმეორებულა... ბოლოს ჰკითხეს, თურმე,
დღემდე თუ შემორჩა რამე, მაგრამ ეს ლეგენდა ამღებს და ყურადღებაც ურმის გზაზე ჰქონდათ. აი ასეც მოხდა! ვერცხლს არ ავიღებ ამაში და თუ ვინ ხარ და აქ რატომ მოსულხარ, თუ გიჭირს რამე,
დედობის მაგალითადაა შექმნილი და მერე რაა, რა სოფელში შეუმჩნევლად შესულს, ცხენიდანვე უსვ- მაინც გინდათ რაიმეთი გადამიხადოთ, აი, ჩემი ძმა რატომ არაფერს არ ითხოვო?
მნიშვნელობა აქვს, ის ნამდვილად მოხდა თუ არა; რია კაჟიანი თოფი და მოუკლავს ქმრის მკვლელი. ჩამოასახლეთ ჩვენთან, საძოვრები მიეცით, ამით – გასაჭირი მე კი არა, თქვენ გაქვთ, ამ ორმა
აბა, სხვაგვარად როგორ იშვებოდა ხალხის გონე- გაქცეულს გვარის რჩეული ვაჟკაცები დაადევნა ჩვენი ნათესაობაც გაძლიერდება და მეც მადლი- სოფელმა რა ვერ გაიყავით ისეთი, რომ ლამის
ბაში? ამ ლეგენდით დედობის თამასაც საკმაოდ სალბიშვილებმა, და როცა ნინო თერგზე გადადი- ერი დაგრჩებით. ამოწყვიტოთ ერთმანეთი. არ გასჭრა მუდარამ,
მაღლაა აწეული. ეს ლეგენდა ქრისტესშობამდე- ოდა, სათოფე მანძილზე წამოეწივნენ. მდინარეში ყველაფერზე დასტური მიიღო ოდიშვილების არც ხევის თავკაცების სიტყვამ და აღარც კეთილ-
ლი ლეგენდაა და ასე ემზადებოდა, ასე ჰკვერავდა ცხენი გაჭირვებით მიიკვლევდა გზას და ის იყო ქვრივმა. ჩამოიყვანა ობოლი ძმა, დაასახლა თა- მა ნებამ. მე, აი, აქ მოვკვდები და დამარხვას რომ
ქართველი ერი სულიერ სარჩულს, რომ მერე უნდა ესროლათ, რომ ამ დროს, ცხენმა წაიბორძი- ვისთან ახლოს, ცოლი შერთო, მაგრამ უშვილო გა- დამიპირებთ, ხომ იკითხავთ, რატომ, ან რისთვის
შეეგრძნო და გაეთავისებინა მაცხოვარი და მერე კა, ნინოს თავიდან ქმრისეული ფაფახი გადმოვარ- მოდგა. გულანთებულმა ქალმა ერთი შვილი აჩუქა მოკვდაო, ჰო და, იცოდეთ, სანამ ეს ორი სოფელი
წამებულიყო მისებრ. აბა, შემდეგ, ვის შეეძლო დნია და ნაწნავი ჩამოშლია. გვარის უხუცესს ხელი ძმას. ცოტა ხანში თვითონ, ძმასაც შეეძინა შვილები არ შერიგდებით, მე აქედან ფეხს არ მოვიცვლი და
ეშვა უფალი იესო, თუ არა დედას? როგორ ჰგავს აუკრავს დამიზნებული თოფისთვის და მეორედ და ახლა იქ მცხოვრები წამალაიძეები ნინოს ძმის ჩემი სიკვდილიც თქვენ დაგეწერებათ. თუ ვაჟკაცე-
ეს ორი დედა ერთმანეთს; ერთი ციხის მისადგო- აღარ დაურთავს ნება, რომ ესროლათ. ნაშიერები არიან, ხოლო ნაწილი იმ ნაჩუქარი შვი- ბი ხართ, უნდა შეგრცხვეთ და ქალის მკვლელები
მებთან დგას და იქიდან ამხნევებს თავის პირმშოს, – ქალია, ვერა ხედავთ? ქალმა გადაგვიხადა სა- ლის შთამომავლები. სირცხვილით სახლიდან გარეთ ვერ უნდა გამოდი-
რომელიც კირში იფლობა და ეწირება ციხის, ესე მაგიერო, არ ესროლოთ! ამის შემდეგ არა თუ ოდიშვილები, არამედ ოდეთ, თუ არა და მე ჩემსას მაინც არ გადავალ.
იგი, ერის გადარჩენას, ხოლო მეორე – იესოს დედა, მთის წესით, თუკი სისხლს ქალი აიღებდა, მთელი სიონის მოსახლეობა დიდის მოწიწებით ეპყ- შერცხვათ სოფლელებს. უხუცესები მაშინ-
ქვემოდან უცქერის ჯვარზე გაკრულ ქრისტეს, რო- შუღლი ჩერდებოდა და ვაი იმას, ვინც სისხლისღვ- რობოდა მას და მის სიტყვასაც დიდი წონა ჰქონდა. ვე შეიკრიბნენ და ნინოსთან მივიდნენ. შუაში მან
მელმაც კაცობრიობის ცოდვები იტვირთა და მათი რას გააგრძელებდა – ჩაქოლავდნენ! ვერც სასიკვ- თავისი მანდილი გაუფინა, მანდილი, რომელიც
სულის გადასარჩენად ადის ჯვარზე. მერე მათი დილოდ მოჩხუბართ შეეძლოთ შუაში ჩაგდებულ ქალისგან ყოველთვის ძნელადმოსახდელი იყო.
პირმშონი რომ ჩაეშენ-ჩაედუღაბება კაცობრიობის მანდილზე ფეხის დადგმა – შერისხავდნენ!.. საბნელო ქალი, მანდილის გარეშე, ცოცხლად სიკვდილსა
სულის ტაძარს, რათა არ დაინგრეს... აი, ასე გადაკეტა ამ ქალმა შემდგომი სისხლის ჰგავდა. ჰოდა, თუ ქალი თავს გაიმეტებდა და მან-
განა ვეფხვთან მეომარი მოყმის დედაა ნაკლე- აღების არც თუ ისე ადვილად მოსაგვარებელი საქ- გავიდა ხანი და სოფელს ჭირი დაერია, ერთი დილს მოიხსნიდა, ამას თავისი გამართლება უნდა
ბი? ისიც ერთ-ერთი დამკვეთია ქართული სულის მე. ოჯახი კი მთლიანად ამოწყდა. ერთადერთი კაციღა სდებოდა საფუძვლად. ეს იყო გლოვა და სასიკვდი-
ფორმისა, ეს ორი ქალი ზნეობის სავანის სხვა- კაცი მოკვდა, პატარა საქმე ხომ არ იყო; ხალხი დარჩა ოჯახში, რომელმაც დედ-მამასა და ცოლშ- ლოდ გამეტებული მოძმე, მოფარიკავე მამაკაცებს
დასხვა წახნაგია, სულის ბალავერზე დადებული შეიკრიბა დასაფლავებაზე და უმალ ხმა გავარდა, ვილთან ერთად, თითქმის ნახევარი საგვარეულო შორის მშვიდობის დასამყარებლად ჩაგდებული
ლოდისა და ისინი უკვეთავენ თავიანთ შვილებს დიაცმა შეაჩერაო ამ ორ გვარში სანიაღვრედ გამ- თავისი ხელით დამარხა და, როგორც მთაში იყო მი- მანდილი, რომელსაც ვერავინ დააბიჯებდა ფეხს
ამ ჩუქურთმას, რათა მერე მთელ მოდგმას დაუმკ- ზადებული სისხლი. შინაგანად ყველას გაუხარდა ღებული, ორმოცი დღე ჩაიკეტა მიწურში, რომელ- და ვერც გადააბიჯებდა, ჩაჰქოლავდნენ, თემიდან
ვიდრონ, რომ მათი პირმშონი ამიერიდან იქცნენ, საქმის ასეთ ვითარებაში მოქცევა, მაგრამ... საც „საბნელოს” ეძახდნენ. წესისამებრ, ჩაკეტილე- მოჰკვეთდენ, არ აპატიებდნენ. ქალის მანდილს
როგორც წმ. იოანე ოქროპირი იტყვის: „საცოდ მთელი ოდიშვილების გვარი აუხირდა ნინოს: ბი ორმოც დღეს ლოცვაში ატარებდნენ, მაგრამ დიდი ძალა ჰქონდა, მაგრამ არც წამდაუწუმ მისი
ყოვლისა საეშმაკოისა მოქმედებისა”, – ღირსება შეგვილახეო, დედაკაცი ჩვენს საქმეში გამწარებული კაცი კი არ ლოცულობდა, არამედ ფრიალი იყო დასაშვები.
ეს ორი დედა, რა თქმა უნდა, თავიანთი შვილე- რატომ ერეოდიო და ბევრი ამგვარი საყვედურე- გოდებდა. მისი ღმუილი მთელ სოფელს ნისლივით აი ეს მანდილი გაიფინეს, როგორც თავდები
ბით არიან მდიდრები – არ არსებობს ქვეყანაზე სიმ- ბით აავსეს, ზოგი ქალიც გამოერია, მაგრამ როცა გადაუვლიდა და თითქოს მზეს აბნელებდა ხოლმე. მშვიდობისა და ყველა წყენა, რაც კი ახსოვდათ
დიდრე, შვილი რომ გადაწონოს... და ამ აუღწერელ ქმრის გვარეულობა მის კარზე იხილა, მაშინ კი წარ- აბა, ისედაც ამ ჭირგამოვლილ ხალხს როგორ შეიძ- ოდესმე, წყენად მიღებული – ჩამოწერეს და ყვე-
სიმდიდრეს სდებენ ქართველი დედები სამსხვერპ- სდგა მათ წინაშე. საქმე ასე უბრალოდ კი არ იყო, ლებოდა, თუნდაც ღიმილი გადაჰკვროდა ბაგეზე, ლაფერი ნინოს მანდილზე დადეს. მერე მიზეზიც
ლოზე ზნემაღალი კაცის ჩამოსაყალიბებლად... გვარის ღირსების შელახვაში სდებდნენ ბრალს! მაგრამ მამაკაცის გოდება, ისედაც გულმკვდარ გამოჩხრიკეს, საიდან დაიწყო ეს წყენა და როცა
„შენ არ ხარ სატირალია...” – იტყვის შვილმკვ- რადგან აქ, იგი უკვე ქმრის ოჯახს წარმოად- ხალხს სულსაც უთრგუნავდა და აბეჩავებდა კი- გაიგეს, სასაცილოდ არ ეყოთ.
დარი დედა, რომელიც არ ამცირებს, არ აბეჩავებს გენდა, ლეჩაქის მაგივრად ფაფახი დაეხურა, დეც. წამოდგნენ უხუცესები, შემოიკრიბეს ყველა,
მკვდარ შვილს ცრემლით.., მაგრამ ესეც არაფე- ქმრისეული თოფი აეღო ხელში, წინ სამივე შვილი საჭმელს ერდოდან აწვდიდა ხალხი და მას- ვისაც ხანჯალი ერტყა წელზე და ფიცი დასდეს,
რი; იგი შვილის მტრის დედის გულში და სულშიც დაიყენა, რათა თქმული მათი ყურებით ყოფილიყო თან საჭმლის მიმტანი შვილმკვდარი დედებიც რომ ამიერიდან ისინი იცხოვრებდნენ მშვიდობი-
ზის და იქიდანაც იყურება, რომ არავის არაფერი გაგონილი და აღქმული, თან, როგორც ყავარჯენს, დაუჯდებოდნენ ერდოს თავზე და მასთან ერთად ანად და ერთი სოფლის გასაჭირი მეორე სოფლის
შეეშალოს, არაფერი წამოსცდეს აუგად. მისი შვი- ისე დაეყუდა თავის პირმშოს და ისე წარსდგა კუშ- მოსთქვამდნენ. ასე განვლო თითქმის სამმა თვემ. გასაჭირად იქცეოდა.
ლის სულის მაწყევარი არ უნდა დარჩეს ქვეყნად ტი მამაკაცების წინაშე, მან ყურადღებით მოისმინა შეწუხდა ხალხი. მთაში მამაკაცები გაურბიან ჭკუის ღალანგურის წმინდა გიორგის სალოცავში
ჭირმოუნელებელი – ამ შემთხვევაში, მტრის დედის გვარის და მაზლების საყვედური და არა როგორც სწავლებას, სახიფათოა, კაცმა შეიძლება შეურაცხ- შეკრიბეს ორთავ სოფლის მოსახლეობა, საკლა-
სახით და, ნახეთ, როგორი ზნეობრივი სიმაღლეა ქალმა, ისევ ქმრის მაგივრად, ომახიანად გასძახა ყოფილად იგრძნოს თავი და ვაი თუ, კამათს შეხლა- ვიც დაჰკლეს და ფიცის ქაღალდიც იქ დასწერეს.
ამ ქალში? – „... წავიდე, მეც იქ მივიდე, სამძიმარ შეკრებილთ: შემოხლა მოჰყვეს, ამას სისხლი და... ქაღალდი ხევისბერმა წაიკითხა. ნინო მოიკითხეს,
ვუთხრა ჭირისა...” ეს მწვერვალია აზროვნებაში და – მე თქვენ რომ გიყურებთ, მეამაყებით და ერთ დილას, როცა ეს კაცი მწარედ მოსთქვამ- ნინო კი, სახლისკენ მიმავალ გზას დასდგომოდა.
რომ არაფერი დაწერილიყო ქართულ პოეზიაში – მეიმედებით. ჩემთვის კი არა, არამედ, ამათთვის და, თავს ნინო წამოადგა და მეხივით დაეცა მგლო- მდევარი დაადევნეს და... ლამის ხელში აყვანილი
ეს ერთი პოემა ეყოფოდა ჩვენ ერს წარმოსაჩენად... ხართ იმედი, რადგან, ხომ ხედავთ, მე ქალი, მო- ვიარეს: დააბრუნეს ბრძენ-ქალი.
ახლა ვახსენეთ, რომ მოკლული შვილის სულს სისხლე მტერმაც ვერ გამიმეტა სასიკვდილოდ და – როგორ დედაკაცივით მოსთქვამ, შე უბე- დიდძალი ვერცხლი შესთავაზეს ნინოს, მაგრამ
უკან წყევლა არ უნდა დაადევნოს არავინ. საამი- ისიც ვიცი, ვერც ჩემ ქალობას შეურაცხყოფს ვინმე დურო, შენა! აბა, ერთი გამოიხედე გარეთ და ნახე, იგი უარზე იდგა.
სოდ მთის დედაკაცის საოცარი მიდგომაა ქართ- თემისგან დადგენილი წესის იმედით... ისიც კარგად რა დღეშია შენი საქონელი, მისი ნახევარი ძლივს – მე მხოლოდ დედის კალთა გადავაფარე
ველი ადამიანის ცნობიერებაში, – მიცვალებულის მესმის, თუ რა მოჰყვება ჩემ გაუფრთხილებელ დარჩა. როდემდე უნდა გიძოვოს სხვამ, გახედე სასიკვდილოდ განწირულ შვილებს და ამაში
ღირსეულად დატირებისა და, აი ისიც: – „ლომო, მოქმედებას, დაუფიქრებელ სიტყვას და ყოველივე შენს საძოვრებს, ვისაც არ ეზარება, იქით მიერე- ვერცხლს როგორ ავიღებ, ხევის კაცნო, დედობა კი
შენ, ლომის მოკლულო...” ნახეთ, როგორი ძლიერი იმას, რის გულისთვისაც მერე თქვენ მოგიხდებათ კება საქონელს საბალახოდ და ვიღაცა გლახები არ დამვიწყნია, მე დედა ვარ, დედა!
ფესვები აქვს ამ აზრს და, საერთოდ, მტერთან ურ- გვარის სინდისისა და ღირსების დაცვა, რასაც შეიძ- დაეპატრონებიან მალე. და ეს იმიტომ, რომ, რო- – ეს სათემო საქმეა და ძღვენი გეკუთვნისო –
თიერთობას. თუ გინდა რომ განადიდო შენი მიც- ლება სისხლისღვრა მოჰყვეს და აქ ჩემი და თქვენი გორც ეტყობა, კაცადაც აღარ გთვლიან და აღარც აძალებდნენ აქეთ-იქიდან, მერე ეკლესიის მამებმაც
ვალებული, უნდა განადიდო მისი მკვლელი და ეს შვილების სისხლიც დაიღვაროს... მე ამას არ ვკად- ცოცხლებში ხარ. ადექი, გამოდი და შენს ქონებას იგივე უთხრეს.
ასეა! ლომის მკვლელი მხოლოდ ლომი შეიძლება რებ ჩემ გარდაცვლილ ქმარს, არც ჩემს მშობლებს, თვითონვე მიხედე – ცოლი მოიყვანე და შენ გვარს – რადგან არ იშლით, კაცის მოცემულს, ისევ
იყოს. ტურის მოკლული ლომი, ლომი აღარაა და ეს ყველაფერი ჩემში ჩაკირულია ბავშვობიდანვე შთამომავლობა დაუტოვე, რომ შენი პაპების ნაჯა- ღმერთისგან ბოძებული მირჩევნია, მაშინ ამ სალო-
წყევლა-კრულვას კი არ უგზავნის მკვლელს, არა- და ამას მე ვეღარ გადავაბიჯებ, ხოლო, რაც შეეხე- ფარზე სხვამ არ იბატონოს! ცავში ჩემ ობლებს წილი დაგვიდეთ და ეგ იქნება ის
მედ – განადიდებს!!! ბა ჩემს ახლანდელ საქციელს, რისთვისაც პასუხს საბნელოს კარი, რომელიც შიგნიდან იყო გა- ძღვენი, რასაც დავთანხმდები – მიუგო ნინომ.
ქართველი ქალის ბუნება სხვისთვის მიუწვდო- მთხოვთ, მე ასე გეტყვით: – მე არც ჩემი და არც დარაზული, ფრთხილად გაიღო და სინათლეს გა- მეტი რა დარჩენოდათ, ქალს უარი ვერ უთხრეს
მელია, ალბათ, გაუგებარიც, ეს ჩვენია, ქართველ- თქვენი გვარის ნამუსისთვის ფეხი არ დამიბიჯებია, დაჩვეული მამაკაცი, ჩამომხმარი და თმა-წვერით და დღემდე ამ სალოცავის ყმებად ითვლებიან ნი-
მა ერმა შეჰქმნა და გამოძერწა განსაკუთრებული არც შემილახავს. მე მხოლოდ თქვენი პატივმოყ- გაბურძგნული, თვალებზე ხელაფარებული, მზის ნოს შთამომავალი ოდიშვილები.
ხატება დედაკაცისა. ან, პირიქით ხომ არ არის? –
ათი შეკითხვა ჩვენი კარის მეზობლებს – აზერბაიჯანელებს!

დავითგარეჯის სამონასტრო ტომ „კმაყოფილდებით” ამ ისტო- საქციელი, ქართველების მიმართ,
კომპლექსი (VI ს.), რომელიც მდე- რიული ძეგლის ნაწილით – ჩიჩხა- დავითგარეჯთან დაკავშირებით,
ბარეობს საქართველოს ტერიტო- ტურისა და უდაბნოს ეკლესიებით, ძმური და მეგობრულია?
რიაზე, აზერბაიჯანის საზღვარ- რატომ არ გაქვთ პრეტენზია 8. ჩვენ პატივს ვცემთ აზერ-
თან ახლოს, არასოდეს ყოფილა მთელ სამონასტრო კომპლექსზე? ბაიჯანის ყოფილ პრეზიდენტს,
დავის საგანი ჩვენს სამეზობლო- 4. დავითგარეჯში – ბერთუბ- აწ განსვენებულ ჰეიდარ ალიევს,
ში. ყველა, ვისაც ამ ისტორიული ნის ეკლესიაზე, რომლის ერთ-ერთ ძეგლებიც კი დავუდგით თბილის-
ძეგლის გაეგება, აღიარებს, რომ კედელზე გამოსახულია თამარ სა და რუსთავში, მისი სახელი და-
ეს სამონასტრო კომპლექსი ქართ- მეფის და მისი შვილის – ლაშა ვარქვით თბილისში მტკვრის სა-
ველების მიერ არის აშენებული და გიორგის პორტრეტები, ვის უნდა ნაპიროს, თქვენ კი, რით გვიხდით
მათსავე საკუთრებას წარმოად- მიეხატა – ალბანელებს, აზერბა- სამაგიეროს?!
გენს. მაგრამ, ამ ბოლო დროს, იჯანელებს თუ ქართველებს? 9. იქნებ გვითხრათ, კიდევ რა
თითქოს ყველასთვის მოულოდნე- 5. XVII საუკუნეში შაჰ-აბასის ძეგლი დაგიტოვათ ალბანელებმა
ლად, აზერბაიჯანელებმა წამოგ- ახლახან, საქართველოს თავ- ლექსი ქრისტიანულია? ურდოებმა, დავითგარეჯში, 6 საქართველოში?
ვიყენეს პრეტენზია, – დავითგარე- დაცვის სამინისტროს არქივში, 2. თუ ქრისტიანულია (და ასეც ათასი ბერი რომ ამოწყვიტეს, ვინ 10. კარგად მოგეხსენებათ,
ჯი ჩვენი წინაპრების – ალბანელე- მოძიებული იქნა 1938 წლის რუ- არის!), გამოდის, რომ მისი „ამშე- უნდა ყოფილიყვნენ ეს ბერები – რომ დავითგარეჯის სამონასტ-
ბის აშენებულია და ჩვენ გვეკუთვ- კები, რომლის მიხედვითაც და- ნებელი” ალბანელებიც ქრისტი- აზერბაიჯანელები თუ ქართველე- რო კომპლექსი ქართულია თავისი
ნისო. მათ ძალის გამოყენებითაც ვითგარეჯის სამონასტრო კომპ- ანები უნდა ყოფილიყვნენ, ხოლო ბი? არქიტექტურით, ჯვრებით, ხატე-
კი დაიკავეს სამონასტრო კომპ- ლექსი მთლიანობაში შეტანილია თქვენ, აზერბაიჯანელები, რომ- 6. განა ვინმეს უნახავს და- ბით, ფრესკებით, ჩუქურთმებით,
ლექსში შემავალი ჩიჩხიტურის საქართველოს საზღვრებში, მიმ- ლებიც თავს ალბანელთა შთა- ვითგარეჯში სალოცავად მისული წარწერებით. მაშ, რატომ ძაბავთ
და უდაბნოს ეკლესიები, იქიდან დინარეობს ამ რუკების შესწავლა, მომავლებად თვლით, როგორ, აზერბაიჯანელი? ჩვენ კი ახლა ურთიერთობას ორ მეზობელ ქვეყ-
გამოაძევეს მღვდელმსახურები, იმედი უნდა ვიქონიოთ, რომ მალე როდის, რა ვითარებაში უნდა ამ სალოცავში ავტომატებით შეი- ნებს შორის?
სასწრაფოდ გაიყვანეს ძეგლთან გაირკვევა და სამართლიანად გა- ქცეულიყავით ისლამის მიმდევ- არაღებულ თქვენს ჯარისკაცებს თუ სწორ პასუხს გასცემთ ამ
მისასვლელი გზები, ააშენეს სამ- დაწყდება ძეგლის კუთვნილების რებად? ვინმეს უთქვამს ან გა- ვხედავთ. როგორ შეიძლება ის- კითხვებს, აუცილებლად მიხვალთ
ხედრო ყაზარმები და შეიარაღე- საკითხი. მანამდე კი საჭიროდ უგონია, რომ აზერბაიჯანელები ტორიული სინამდვილის დადგენა იმ დასკვნამდე, რომ დავითგარე-
ბული მესაზღვრეები ჩააყენეს. ჩავთვალე ათიოდე შეკითხვა და- ოდესღაც ქრისტიანები იყვნენ? ეს იარაღით? ვისთვის არის სასიკე- ჯი ისეთივე საქართველოა, რო-
ყოველივე ეს ხდებოდა ბაქოში ვუსვა ჩვენს მეზობელ აზერბაიჯა- ხომ აბსურდია თვით აზერბაიჯა- თო ასეთი ქმედება? გორც საგარეჯო, როგორც მთელი
მიმდინარე ქართულ-აზერბაიჯა- ნელებს დავითგარეჯის სამონასტ- ნელებისთვისაც? 7. ჩვენ, ქართველები და აზერ- კახეთი!
ნული სამთავრობო მოლაპარა- რო კომპლექსთან დაკავშირებით: 3. თუ დავითგარეჯი ალბანე- ბაიჯანელები „ძმასა” და „მეგო-
კებების ფონზე ისე, რომ მოდავე 1. მიგაჩნიათ თუ არა, რომ და- ლების აშენებულია და თქვენ მათი ბარს” ვუწოდებთ ერთმანეთს, ვაჟა სამსონიძე
მხარე არც დალოდებია შედეგებს. ვითგარეჯის სამონასტრო კომპ- შთამომავლები ბრძანდებით, რა- მაგრამ, როგორ ფიქრობთ, თქვენი
წიგნის თარო ჯოჯოხეთგამოვლილი კაცის ისტორია

რედაქციაში ხანგრძლივი წლების ტიმრეს და სასამართლოს გადაწყ- წერილი და დღესაც დიდ რელიკვიად ფოთებელ ფაქტზე მინდა მოგითხ-
მანძილზე მუშაობამ არაერთ საინ- ვეტილების გარეშე „ენკევედეს” სა- ინახავენ. მათ უკვდავყვეს მამის სახე- როთ:
ტერესო ისტორიის მქონე ადამიანს მეულმა ათწლიანი კატორღა მიუსა- ლი და შთამომავლობას შემოუნახეს გასული საუკუნის 90-იანი წლე-
შემახვედრა, რაც ჩემთვის, როგორც ჯა შორეულ ციმბირში – კოლიმაში, მშობლის განვლილი ნარ-ეკლიანი ის- ბია. ქვეყანაში განუკითხაობის, უწეს-
ჟურნალისტისთვის, ნამდვილად და- ოქროს მაღაროებში მოსახდელად ტორია, რომლის სიცოცხლეც ბეწვის რიგობის, სახელმწიფო ქონების და-
უვიწყარია და დღესაც დიდი სიამოვ- (30-იან წლებში მსგავსი ფაქტები ხიდზე სიარულს გავდა და, თუ ცოც- ტაცების ფაქტები ყოველდღიურად
ნებით ვიხსენებ იმ ადამიანებს, რომ- უამრავი იყო). ხალი გადარჩა, მხოლოდ კეთილშო- გვესმოდა, რაც პატიოსანი ადამიანე-
ლებმაც უდიდესი შთაბეჭდილება წიგნს აღელვების გარეშე ვერ ბილებისა და კაცთმოყვარეობის სა- ბის აღშფოთებას იწვევდა.
მოახდინეს ჩემზე. ყველას ჩამოთვლა წაიკითხავთ. მასში აღწერილი ამბა- ფასურად, რომელიც ამ ღვთისნიერ შემოდგომის წვიმიანი დღე
შეუძლებელია. ადამიანში მტკიცედ იყო იდგა. სახლში ვარ და ტელეფონ-
დღეს მინდა უფროსი თაობის განივთებული. მა დარეკა. აღშფოთებული კაცის
ბორჯომელთათვის კარგად ცნობი- კატორღიდან დაბრუ- ხმა მესმის, – იქნებ შენ მაინც
ლი კოლორიტული პიროვნება, ბა- ნებულს ცხოვრებაზე ხელი მიშველო, მე ვერაფერს გავხდი,
ტონი პავლე აზარაშვილი გავიხსენო. არ ჩაუქნევია. ჩვეული ჩემი სახლის წინ, სკვერში, შარშან
გასული საუკუნის 80-იანი წლე- პატიოსნებით გააგრძელა რომ „მწუხარე დედის” სტატუიკა
ბის ბოლოა. მაშინ რედაქტორის დროებით შეწყვეტილი დადგეს, ვიღაც ნაძირლებმა მოხს-
მოადგილედ ვმუშაობდი. კაბინეტ- მშვიდობიანი ცხოვრება, ნეს და ტროტუარის კიდეზე გად-
ში მორიდებით შემოვიდა ხანში შე- შექმნა სანიმუშო ოჯახი, მოიტანეს, სატვირთო მანქანას
სული, მაგრამ ერთობ ენერგიული შეეძინათ შვილები და შვი- ელოდებიან და, ალბათ, წაიღებენ.
დაიბეჭდა. გადავწყვიტე წერილი
ბატონი პავლე აზარაშვილი. იგი ლიშვილები, რომლებიც იქნებ მიშველო, არ გავატანოთ, ეს
რესპუბლიკურ გაზეთში გამეგზავ-
ბორჯომში დამსახურებული ავტო- სამშობლოს მოსიყვარულე ხომ ჩვენი ქალაქის საკუთრებაა! –
ნა. გაზეთმა „სოფლის ცხოვრებამ”
რიტეტით სარგებლობდა და მასთან პიროვნებებად აღზარდა, მითხრა მოკლედ და ჩემს პასუხს
მთელი გვერდი დაუთმო ჯოჯოხეთ-
შეხვედრა, ჩემთვის, ნამდვილად სა- პირადად მან კი ბორჯო- დაელოდა. დავამშვიდე და ვუთ-
გამოვლილ ბატონ პავლეს ტანჯვა-
პატივსაცემო იყო. სკამი შევთავაზე მის მინერალური წყლების ხარი – თვალი მიადევნე, არავის
წამების ისტორიას. წერილს გამოხ-
და მორიდებით მოსვლის მიზეზი ჩამომსხმელ ქარხანაში გაატანო, მაშველები ხუთ წუთში
მაურებებიც მოყვა. ბევრი იწონებდა
ვკითხე, პასუხად სამი სქელყდიანი მუშაობის წლებში არაერ- შენთან იქნებიან-მეთქი.
ჩვენი გაზეთის გამბედაობას და შე-
რვეული გამომიწოდა და მითხრა: ამ თი კარგი, კეთილშობილუ- სასწრაფოდ პოლიციაში დავ-
უპოვრობას. ამ წლებში ადვილი არ
რვეულებში ჩემი განვლილი ცხოვ- რი საქმე გააკეთა, რითაც რეკე. მორიგეს შექმნილი სიტუაცია
იყო მსგავსი წერილების გამოქვეყ-
რებაა აღწერილი. წაიკითხე, თუ სა- ხელმძღვანელობის არაერ- ავუხსენი და ვთხოვე, იქნებ სტატუ-
ნება.
ჭიროდ ჩათვლით, იქნებ წერილიც თი მადლობა და ჯილდო იკა პოლიციის ეზომდე მიიტანოთო.
მას შემდეგ ბატონ პავლეს ხში-
დაბეჭდოთ გაზეთშიო. დაიმსახურა. პოლიციელებმა ჩემი თხოვნა
რად ვხვდებოდი და განვლილი ცხოვ-
მერე გაიხსენა ახალგაზრდულ ჩემი აზრით, ეს წიგნი უმალ შეასრულეს, მორიგე მანქანით
რების ტკბილ-მწარე მრავალ საინ-
წლებში გადახდილი ტანჯვა-წამების ყველამ უნდა წაიკითხოს, სტატუიკა პოლიციის ეზოში გადა-
ტერესო საკითხებზე ვსაუბრობდით.
ათწლიანი კატორღული ცხოვრების რომ ნათლად გაიცნო- იტანეს. ბატონი პავლე სიხარულით
გაოცებული ვიყავი მისი მსოფლმ-
ეპიზოდები. ვი, ავტორის ფანტაზიის ნაყოფი არ ბიეროს გასული საუკუნის 30-იანი აღფრთოვანებული დარჩა. ისევ
ხედველობით, მეტად არგუმენტირე-
ბატონ პავლეს შორიდან ვიცნობ- გახლავთ, რასაც აღწერს, თვითონ წლების ის უსამართლობები, რომლე- დამირეკა და მომახარა, – პოლიცი-
ბული, უტყუარი ფაქტებით უყვარდა
დი – სამართლიანი, ობიექტური კა- გადახდა თავს და გაოცებული კიდეც ბიც ათიათასობით ადამიანს საკუთა- ელები მოვიდნენ, მეც მივეშველე და
დიალოგი.
ცის სახელით იყო ცნობილი და ვერც ამბობს: – მიკვირს, როგორ გამოვე- რი სიცოცხლის ფასად დაუჯდა და სტატუიკა საიმედოდაა დაცულიო.
უსამართლოდ დასჯილ კაცს
კი წარმოვიდგენდი, თუ ასეთი მძიმე დი ცოცხალი იმ ჯოჯოხეთიდან, რო- მხოლოდ ერთეულები შემთხვევით, მადლობა გადამიხადა. პატრიოტი და
ერთხელაც არ წამოსცდენია აუგი
წლები ჰქონდა გამოვლილი. მელშიც 10 წელი გავატარეო. ბედ-იღბლის წყალობით, გადაურჩ- ბორჯომის ერთგული გულშემატკი-
იმდროინდელ ხელისუფლებაზე, პი-
იმავე დღეს დავიწყე რვეულების ამ მემუარულ ნაწარმოებში ნენ სიკვდილს. ვარი იყო ბატონი პავლე. ეს ერთ-ერ-
რიქით, საქებარი სიტყვებით მოიხ-
კითხვა და თვალწინ დამიდგა ამ კე- ბევრ საგულისხმოს ამოიკითხავს ბატონ პავლეს მოგონებებს თი მაგალითია მისი კარგი კაცობის
სენიებდა სტალინს და სხვა ხელმძღ-
თილშობილი კაცის უდანაშაულოდ უახლესი ისტორიით დაინტერესე- აღელვების გარეშე ვერ წაიკითხავთ. შესაფასებლად.
ვანელებს.
კატორღაში გატარებული არაადამი- ბული მკითხველი, რომელიც ჩვენი ამ წიგნში არაერთი ფაქტია, იმდ- მსგავსი ფაქტები მის ცხოვრება-
დღეს ამ პატივცემული კაცის
ანური მოპყრობის და დამცირების რაიონის 20-30-იანი წლების მოვლე- როინდელი უკუღმართობის შესახებ. ში არაერთია. აი, ასეთი კეთილშო-
გახსენების მიზეზი ისაა, რომ ახლა-
პერიოდი. ნებსაც ეხება. თუმცა, სისასტიკესაც და არაადამი- ბილი პიროვნება ათი წელი უსამარ-
ხან მზის სინათლე იხილა საკმაოდ
მოგეხსენებათ, რაიონული გაზე- ნამდვილად ჯოჯოხეთგამოვლი- ნურ მოპყრობასთან ერთად, მრავა- თლოდ იყო პატიმრობაში და სიკვ-
სქელტანიანმა წიგნმა სათაურით –
თი დიდი მოცულობის წერილებს ვერ ლია ბატონი პავლე. მისი ცხოვრე- ლი ჰუმანურობის მაგალითები აქვს დილს შემთხვევით გადაურჩა.
„ბედის ტრიალი”, რომელიც ბატონ
იტანს, მე კი მეტად ვრცელი წერილი ბის მწარე მოგონებები და განცდები მოყვანილი, რომლებიც ამ ბედით P.S. წიგნის გარეკანის ნახატი ბა-
პავლე აზარაშვილის ცხოვრებას
გამომივიდა. რედაქტორმა წაიკითხა დღის სინათლეს ვერ იხილავდა, რომ დაჩაგრული ადამიანების მიმართაა ტონ პავლეს მიერაა შესრულებული,
ეხება. იგი გაჭირვებაში გაიზარდა და
და გაუკვირდა, – არ მეგონა, პავლე არა შვილების – ზურაბის და პეტრეს გამოჩენილი. რაც მის ნიჭიერებაზე მეტყველებს.
მოშურნეებმა რომ იფიქრეს, ნიჭიერ
კატორღაგამოვლილი თუ იყოო. დიდი მცდელობა, წიგნად გამოეცათ თუ როგორი კეთილსინდისიერი
ახალგაზრდას მომავალი წარმატე- ვალერიან ლომიძე,
ბატონ პავლეს თავგადასავალი მამის განვლილი ცხოვრება, რომე- და პატრიოტი პიროვნება გახლდათ
ბული ექნებოდა, 26 წლის ასაკში გაზეთ „ბორჯომის”
ჩვენი გაზეთი რამდენიმე ნომერში ლიც სამ საერთო რვეულში იყო აღ- ბატონი პავლე, ერთი მეტად აღმაშ-
შეთითხნილი ბრალდებით დააპა- რედაქტორი
ახალი წიგნების წარდგენა
ახლახან, 18 მარტს, კორონა-ვირუსის პანდემიის რეგულა- მიანობისა და მრავალი დამსახურების გამო მონაწილეებმა ბა- ორგანიზატორებს, მომავალშიც შემოქმედებითი წარმატებები
ციების გათვალისწინებით, ახალციხის ცენტრალურ ბიბლი- ტონი მერაბის ღვაწლს განსაკუთრებით გაუსვეს ხაზი. წიგნის უსურვეს.
ოთეკაში გაიმართა ახალგამოცემული წიგნების წარდგენა: ან- ბოლო გვერდებზე კი დაბეჭდილია ინტერვიუ ბატონ მერაბთან, სამივე წიგნი ახალციხის მუნიციპალიტეტის მერიის ხელ-
ზორ თამარაშვილის „მუსიკის ენციკლოპედიური ლექსიკონი”, რომელსაც უძღვებოდა გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” შეწყობითა და ფინანსური მხარდაჭერით გამოიცა.
მერაბ ბერიძის – „ვალის ტოპონიმია” და მიხეილ იაძის ნახატე- რედაქტორი ავთანდილ ბერიძე, საიდანაც უფრო მეტ ინფორმა- შეხვედრაზე თავიანთი მოსაზრებები გამოთქვეს
ბის ალბომი „ფერწერა”, ციას ვღებულობთ მისი ცხოვრებისა და მოღვაწეობის შესახებ. ქ.ახალციხის მერიის კულტურისა და განათლების სამსახურის
ბიბლიოთეკის თანამშრომლებმა მარინა ბერიძემ, ლალი რაც შეეხება მიხეილ იაძის შემოქმედებას, იგი თვითნას- ხელმძღვანელმა ზაზა თამარაშვილმა, სამხარეო ადმინისტ-
ჩინჩალაძემ და ნაირა გოგოლაძემ საინტერესოდ ისაუბრეს ახა- წავლი მხატვარია, რომლის ნამუშევრები, საოცარ ფერთა რაციიდან – ეკა ორჯონიკიძემ და ირმა მერაბიშვილმა, სამც-
ლი წიგნების მნიშვნელობისა და ავტორთა ღვაწლის შესახებ. შეხამებით, შინაარსიანად ასახავს მესხეთის თემატიკას, მის ხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტის რექტორმა მაკა
ხელოვნებათმცოდნემ, მუსიკოსმა ანზორ თამარაშვილმა წარსულს, ხუროთმოძღვრებას და ფოლკლორს. მხატვარს ჯერ ბერიძემ, ისტორიკოსმა რეზო ანდღულაძემ, ქ.ახალციხის სა-
დამსწრე საზოგადოებას ვრცლად გააცნო წიგნის შექმნის ის- კიდევ სიცოცხლეშივე უწოდეს „მესხი ფიროსმანი”, პატიო მოქალაქემ ნათელა იაძემ, მესხეთის პროფესიული სა-
ტორია, ასევე ისაუბრა იმ ხელოვნებათმცოდნეების, კომპოზი- მიხეილ იაძის ვაჟმა, ზურაბ იაძემ, მამის შემოქმედება ხელმწიფო დრამატული თეატრის ადმინისტრატორმა შალვა
ტორების შესახებ, რომლებზეც სახელმძღვანელოშია აღნიშ- უფრო ღრმად გააცნო დამსწრე საზოგადოებას და გაიხსენა ტაბატაძემ.
ნული. წიგნი ასევე სპეციალური ციკლები მიძღვნილია მუსიკის ალბომში შესული ნამუშევრების შექმნის ისტორიის საინტერე- წიგნების წარდგენისა და დახასიათების დროს გამოითქ-
ისტორიის, თეორიის ძირითადი ცნებებისა და ტერმინებისად- სო დეტალები. ვა აზრი იმის შესახებ, რომ კარგი იქნება თუ მუნიციპალიტე-
მი, სამუსიკო საკრავებისადმი. წიგნების წარდგენას ესწრებოდნენ სამცხე-ჯავახეთის მხა- ტის საჯარო და კერძო სკოლებში ქართული ლიტერატურის,
გამოცემა განკუთვნილია მუსიკის მოყვარულთა ფართო რის რწმუნებულის მოადგილე დავით ლომიძე, ახალციხის მუ- ხელოვნებისა და მუსიკის საგნების უკეთ შესწავლის მიზნით,
წრისათვის. ნიციპალიტეტის მერის პირველი მოადგილე გურამ მელიქიძე, გადაეცემათ ამ ახალი წიგნების თითო ეგზემპლარი, რითაც
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორს, პროფესორ მერაბ სამხარეო ადმინისტრაციის ადგილობრივი თვითმმართველო- მოსწავლეები უფრო გაიღრმავებენ გაკვეთილებზე მიღებულ
ბერიძეს გამოქვეყნებული აქვს 100-ზე მეტი სამეცნიერო ნაშ- ბის ორგანოებთან ურთიერთობის სამსახურის ხელმძღვანელი ცოდნას.
რომი, წიგნები და მონოგრაფიები. ეკა ორჯონიკიძე, სამხარეო და ადგილობრივი თვითმმართვე-
წარმოდგენილი წიგნის – „ვალის ტოპონიმიის” ავტორმა ლობის წარმომადგენლები და დაინტერესებული საზოგადოება. ლილი აჩელაშვილი,
ვრცლად ისაუბრა მისი გამოცემის აუცილებლობაზე; სამცხე- შეკრებილმა აუდიტორიამ წიგნების გამოცემის ფაქტი და- ახალციხის ცენტრალური ბიბლიოთეკის მენეჯერი
ჯავახეთში გაწეული დიდი სამეცნიერო, მამულიშვილური საქ- დებითად შეაფასა და როგორც ავტორებს, ასევე ღონისძიების
ვახტანგ გორგასალი
(ნაწყვეტი ისტორიული რომანიდან)
– ისეთი რა სადღეგრძელო უნდა იყოს, მა, რომ ჯუგამ დედოფლის სადღეგრძელო აგ- გადახედეს.
დასაწყისი გვ. 4 ჩვენში არ დალეულიყოს! რერიგად გააზვიადა, მანაც, ისევე როგორც ახლა საუბარში უკვე ტიბაც ჩაერია:
– კეთილი, მაშ მისმინეთ, – ჯუგა წამოდ- იქ მყოფებმა, ცოტა არ იყოს, მხრების აჩეჩვით – მართალს ამბობს ჩემი ძმა: აგერ იქით,
ყოფილებას გამოხატავდა:
გა, მასპინძლის მიერ დიდი სასოებით მორთ- წარმოთქვა: ცხენის ერთი გაჭენება მანძილზე, სპარსელთა
– აშრაა-ფელი, მაშრაა-ფელი,
მეული, გამორჩეული სტუმრებისთვის (განა – დედოფალ საგდუხტის სადღეგრძელოს ქარავანი მოემართება და ჩვენი მეფის საცო-
უღვინობიით გაშრაა ყელი!
სწორედ ასეთნი არ აღმოჩნდნენ ვარაზი, უში- განა დღეს პირველად ვსვამთ, ძმებო? აგრე ლე, სპარსეთის შაჰან-შაჰის ასული მოჰყავს.
და უფრო თამამად განაგრძო:
შა და მათი მეგობრები შიშოსთვის, რომელსაც არაა, უშიშავ? მოსულნი ახლა კი მართლა გაოცდნენ,
ხან ომი უნდა ძლიერიი,
აქამდე ან მხოლოდ მწყემსები შემოუღებდნენ – გან თუ არ ვუბნობდი, რაი უნდ სთქოს- თუმცა მალევე მოეგნენ გონს და რაკი ამასო-
ხანდიხაან შესვენებაოო!
კარს, ან გლახაკნი და მაწანწალანი?) გადანა- მეთქი ჯუგამა, ჯერეთ რომ არ ეუბნათ ქართ- ბაში მეორეშავს უკვე მოესწრო ყანწის გამოც-
ხან სმა უნდარიის ღვინოსაა,
ხული ვერცხლით შეჭედილი მოზვრის ყანწი ლშია? – გამარჯვებული იერით გამოეპასუხა ლა, უშიშამ აღარავის დააცადა, ყანწი ხელიდან
ხანდიხან შემღერეებაოო!
ღვინით გაავსო და ჭერში აიხედა: უშიშა, – რას მეჯიბრებოდა ე ჯუგაი? ვირ რო გამოსტაცა, საღვინე ხელადა შიგ ჩააპირქვავა
– დამალევინეთ, თქვე დალოცვილებო, რას
– ღმერთო, შენ აბედნიერე და გაახარე, შენ გარბოდა ცხენთანო – მეც ბედაური შენთანო! და როცა გაივსო, გაპიპინებული მოზვრის რქა
მაწვალებთ! – დასძინა ხახაგამშრალმა და კი-
დალოცე და კეთილად ამყოფე, მიეც სიხარუ- დედოფალ საგდუხტ რატო ათასგზის არ გვიდ- საზეიმოდ ასწია:
დევ წაიღიღინა:
ლი და დიდი ხნის სიცოცხლე და დედოფალსა ღეგრძელებიეს?! – ყველაი სალოცავის მადლ ჰფარვიდეს
– ვინააც მოხადა ქვევრიოო,
ქართლისასა, ჩვენ კი მალე გაგვითენე დღეი მაგრამ ჯუგას სახიდან გამარჯვებულის ახალგაზრდა დედოფალსა, ჩვენი ვახტანგისა
იმას არგუნეეს ბევრიოო.
იგი, ოდეს შევიძლებთ და თავს დავდებთ იმის- ამაყი იერი არ სცილდებოდა: მეფის თანამეცხედრესა!
როგორც ჩანს, უშიშამ ეს შემოძახილი
თვისა! – ეე, უშიშავ! თხამ სანეკრე ნახა, სახტომი ზედაც ვარაზი შემოიჭრა და როცა მონა-
გაითვალისწინა და ჯუგას ასპარეზი დაუთმო:
ჯუგამ ყანწი ერთი მოსმით გამოცალა, კი ვერაო!მე მეჯიბრები? მაშ მისმინე: დედო- დიმენი ამ ყოფაში დაინახა, ბევრი აღარ და-
– მაშ თუ აგრე გწადს, გვეტყოდე, ოღონ-
ისევ შეავსო და არა უშიშას – თავის მოპაექ- ფალი საგდუხტი დიახაც ბევრჯელ გვიდღეგ- უხანებია, ყველას ერთობლივ მიმართა:
და, შენზედ რო არა ვსთქვათ: საპნითა ჰბანდე
რეს – არამედ, პირისპირ მჯდარ მეორეშავს რძელებია, ცხონებული დიდი მირდატ მეფის – მე ვახტანგ მეფეს უნდა ვეახლო, რათა
ვირსაო, ტყუილად ხარჯვიდე ძვირსაო, სიტყ-
გადაულოცა. მეუღლე, მაგრამ მე ჩვენი ვახტანგ მეფის თა- დედოფლის, შაჰან-შაჰის ასულის მობრძანება
ვი კაც იქნებოდე: ეგეთ სადღეგრძელოი ჯერ
უშიშამ დოინჯი შემოიყარა და გამარჯ- ნამეცხედრის სადღეგრძელო შევსვი და ამასა მოვახსენო, რომელიც თავის მამამძუძესთან
არ უნდ შესმულიყოს ჩვენშია! ხომ მართალს
ვებული სახით ჯერ ჯუგას მიაჩერდა, მერე გთავაზობთ თქვენცა! აბა, დღემდე ქართლში ერთად მოემართება, რაჟდენი რომ რქმევია,
ას, რასა იუბნებთ, ბჭენო? – გადახედა მეინა-
მის ძმებს, შემდეგ კი შავსა და ყანწით ხელში ასეთი სადღეგრძელო შესმულა? თქვენ კი წინ შეეგებეთ და მცხეთამდე საპა-
ხეებს და მათაც დაუდასტურეს:
მდგარ მეორეშავს, მაგრამ რადგან სწორედ ამ – რაო? ვახტანგ მეფის თანამეცხედრი- ტიოდ წამოუძეხით!
– მართალია, მაშა!
უკანასკნელს ეკუთვნოდა სიტყვის რიგი, ხმა საო? – წამოცვივდნენ ფეხზე ყველანი და
– უშიშამ არ დაგჯაბნოს, ჯუგავ! დასასრული იქნება
არ ამოუღია, ხოლო მეორეშავმა, გაოცებულ- დამხვდურებს, ქისიყელ ძმებს, გაოცებულებმა
ჩემი თავგადასავალი
ტიფი, დაიწყო ხოცვა, მოედო სასაფ- გადააგდეს. პერევალის ბუტკაში
დასაწყისი გვ. 5 ლაო მთელ ბაკვრიანის ტყესა, სა-
ბალანთელები.
მკვდრების საჟენები იდგა, რომ აღარ
გაიკეთა. ფრონტი შეკრა ბალანთა- დაც გაგევლო, სულ მკვდარს მარ- ეტეოდა მკვდარი, ზოგი გზაში ეყარა,
მე-20 ს-ის 60-იანი წ.წ.
ში, უცხო ხალხი ბევრი დახოცა, ხავდნენ, ყველგან მოედო ხეობაში, ურმები ზედ დადიოდნენ. ასე მოდე-
ახალციხის რაიონში ბევრი პლენში წალკაში. ასე დიდი ხალხი დაზარალ- ბული იყო ყველგან – წალკის თავზე,
ჩარჩენ. თათრების ბედზე, იმ ზაფ- და, საქონელიც დაიხოცა, ზოგი მო- პერევლიდგან მოდეგის ბუტკამდის
ხულს, ისეთი ჭირნახული მოვიდა, პარეს, ზოგი გაყიდეს იაფ ფასად, სულ მკვდარი ეყარა, გაზაფხულზე
ზღვად იქცა. მოსავლის აღების ასე დაიღუპა ხალხი. ჟორდანია პირ- სულ ადამიანის ძვალი ეყარა გზებზე,
დროს მოიყვანეს ახალციხის პლენში დებოდა ხალხს, მალე თქვენ ალაგზე გვერდს ვერ აუქცევდი. ხალხი ყველა
ჩარჩენილი ხალხი, იმათ მოათიბინეს დაგაბრუნებთო. მთელ ზაფხულმა დაბინავდა თავიანთ სახლებში. სა-
მთელი ჯავახეთი. როცა წავიდნენ გაიარა, მაგრამ არ დახმარებიან. შე- ქონლის საკვები ბევრი იყო. თათრებს
თათრები, დიდი ჭირნახული წაიღეს. მოდგომაზე, გიორგობის თვეში, ინგ- ბზე ბევრი დარჩენოდათ, გაულეწავი
არჯევანიძემ რომ განაცხადა, ახალ- ლისის წყალობით, დააბრუნეს უკან ბჭები, მოუთიბავი ყანები ბევრი, ბევ-
ციხე, ჯავახეთი დაცალეთო, ესეც ხალხი. ბევრმა გაიგო უკან დაბრუ- რმაც ცხვარი, საქონელი, გადმორეკა.
განაცხადა – თუ ინებებთ, ქალები ნების ნება არისო. ჯერ თათარი არ ასე დაიწყეს ცხოვრება. წავიდა გიორ-
ადგილზე დატოვეთ და მამაკაცები დაცლილიყო სოფლებიდგან. გადმო- გობის თვე, წავიდა დეკემბერი, დადგა
გამოშორდითო. აბა ვინ გიჟი იქნე- ვიდნენ, მაგრამ თათრებს პლენად 1919 წლის იანვარი. ესეც მშვიდობი-
ბოდა, ასე მოქცეულიყო. ბაკვრიანის ჩაუვარდნენ. თათარმა იმათ ქალებს ანად წავიდა. დადგა თებერვალი.
ტყეს მოედო ხალხი, ბინა არ ჰქონ- ახადა ნამუსი, რამდენიმე ქალწულ- გაგრძელება იქნება
დათ, ციოდა, ბავშვები ტიროდნენ, მა გოგოებმა ვერ გაუძლეს წვალე-
ყოველ ხის ძირს აკვანი იდგა, ლოგი- ბას, დაიხოცნენ. როდესაც დაიძრა სიკო მელიქიძე,
ნი ელეგა, ყველას ქვაბი ედგა და მთელი ხალხი და წამოვიდა, ავადმ- მასალა მოგვაწოდა
ხორცს ხარშავდა. ხალხი ერთმანეთ- ყოფი ბევრი იყო და ისევე დატოვეს
ნოდ დაიხოცნენ და ისევე დაუსაფ- დირმა დაჭამა. ზოგმა თუ წამოიყვა-
ზაზა მელიქიძემ
ში აირია, წყლები მოიწამლა, გაჩნდა ქოხებში. ისინი ქოხებში უპატრო- (იბეჭდება უცვლელად)
ლავებელი დარჩნენ. ძაღლმა და ნა- ნა, გზაში მოკვდა, ისევე ასწიეს და
„ლექსო არ დაიკარგები”
ეს საინტერესოა
გამოსათხოვარი
„მე ლამაზი მეგობარი
მყავდა”,.. სიმპატიური, რა-
ვაზი მესხეთში მუხლს ვიყრი შენს წინ,
ჩემო ბორჯომო
ფინირებული, აკურატული,
ელეგანტური, ერუდირებუ-
მილიონი წლების წინათ
მიმდინარე წლის 7 ნოემბერს პირველი სამშობლოს დასადგენად.
ჩემო ბორჯომო, ჩემო ქალაქო,
ლი, ასაკთან შედარებით, უძველესო და სიკეთით სავსე,
უფრო ახალგაზრდული, მო- რაიონულ სასოფლო-სამეურნეო ცნობილია, რომ ახალციხის დი-
და სამრეწველო გამოფენებზე წარ- ატომიტი წარმოშობილია მეძოძური შენი წყლები და შენი მიდამო
ზომილი სიტყვა-პასუხით.
მოდგენილი იყო ახალციხის დიატო- ერის, ცარცის პერიოდში, რომელიც მნახველს ახარებს და მადლით ავსებს.
ყველასთან გამონახავდა მიტის საწარმოს ძვირფასი ექსპონა- კაინოძური ახალი ერის 125 მილი-
სასაუბრო თემას. ტები, რომელსაც დიდი ისტორიული ონი წლის წინათ იყო. ადამიანის
მასწავლებელი, მოს- და მეცნიერული მნიშვნელობა აქვს წარმოშობა ადამიანის მსგავსი მა- შენ მადლიანი წყლით ხარ ქებული,
წავლისთვის მუდამ მასწავ- ჩვენი მხარის შესასწავლად. იმუნისაგან კი იწყება კაინოძური არჩენ ავადმყოფს, სტუმართმოყვარევ,
ლებლად რჩება. მე, მისი ნა- ერის მეოთ-
მოწაფარი, დღეს გამოსათ- ხეულ პერიოდ- ბევრი ვიარე, ვიხეტიალე
ხოვარ წერილს ვუტოვებ ში. ამიტომ და შენებრ ლამაზს ვერ შევეყარე.
გაზეთის მკითხველს. ჩემი უნდა ვიფიქ-
როთ, რომ
ვახტანგი მასწავლებელი
ახალციხის მარად მწვანეში ჩაფლული რომ ხარ,
იყო ის, ვინც პირველად წამიყვანა „შოთაობაზე” და მაზიარა დიატომიტის
პოეზიას, შემახვედრა ცნობილ მწერლებს. ხავერდოვანი ლამაზ ველებით,
ფენებში ვაზის
ბატონი ვახტანგ მელიქიძე დაიბადა ბორჯომის რაიონის ფოთლის ანა- ვინც შემოგხედავს, ახლოს გაგიცნობს,
სოფელ ბალანთაში 1938 წლის 22 ივნისს. ახალციხის პირვე- ბეჭდის აღმო- სიცოცხლით ავსებ და ეფერები.
ლი საშუალო სკოლის დამთავრების შემდეგ, სწავლა განაგ- ჩენამ მოგვცა
რძო გორის პედაგოგიურ ინსტიტუტში, რომელიც წარჩინე- ახალი მასალა
ბით დაამთავრა. შემდეგ მუშაობა დაიწყო ქ.ვალის პირველ იმის დასადგე- მიყვარხარ, გეტრფი და მენატრები,
საშუალო სკოლაში, ქართული ენისა და ლიტერატურის მას- ნად, რომ ვაზი მუდამ ვიყავი შენი მოყვარე,
კავკასიაში (სა-
წავლებლად. წლების განმავლობაში მუშაობდა ვალის N29-ე როგორ გაუძლებს ეს გული იმას,
ქართველოში)
პროფტექნიკური სასწავლებლის სასწავლო ნაწილის გამ- გარეული სახი- თუ შენს წინ მუხლი არ მოვიყარე.
გედ, შემდეგ – დირექტორად. თაც ყოფილა
ვ.მელიქიძის ბიოგრაფიაში განსაკუთრებული ადგილი გავრცელებუ-
მის შემოქმედებას ეკუთვნის. მან არაერთი შესანიშნავი ლი ჯერ კიდევ
ლექსი და მოთხრობა შექმნა, რომლებიც სისტემატურად ადამიანის წარ-
სიმართლისათვის
იბეჭდებოდა გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ფურც- მოშობამდე და
დიატომიტის ექსპონატების შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კავკასია
მგონი, დავბერდი, წლები გაფრინდა,
ლებზე. მისი ლექსები შესულია კრებულებში „მესხეთი ქარ-
თულ პოეზიაში” და „ვწერ ვინმე მესხი მელექსე”; გამოცემუ- კარგად შესწავლისა და დაკვირ- ითვლება ვაზის კულტურის ერთ- ეს არ მიგრძვნია არასდროს დღემდე,
ვების შედეგად გამოვარკვიე, რომ ერთ თავდაპირველ სამშობლოდ და გაჭირვება და ტანჯვა-წამება
ლი აქვს ლექსებისა და მოთხრობების რამდენიმე კრებული,
დიატომიტის ნატეხებზე ეტყობა ვაზი საქართველოში და, საერთოდ,
გამოსაცემად მზად ჰქონდა რომანი, რომელიც წელს უნდა თევზის ფხის ანაბეჭდები, რაც იმას კავკასიაში, არსაიდან არავის მიერ ყოველთვის, თითქოს,
გამოცემულიყო. ადასტურებს, რომ რამდენიმე მი- არ უნდა იყოს შემოტანილი. კვალდაკვალ მდევდნენ.
ღმერთმა ნათელში ამყოფოს შესანიშნავი პედაგოგის, ლიონი წლის წინათ ეს მიდამოები
მწერლისა და პოეტის სული. ზღვის წყლით ყოფილა დაფარული. შალვა წიქვაძე,
ქ,ვალის N 1 საჯარო სკოლის დიატომიტის ერთ-ერთ ნაჭერზე (სოფლის მეურნეობის მეც- ჭირიც და ლხინიც ბევრი ვიგემე,
კურსდამთავრებულთა სახელით, აღმოჩნდა ვაზის ფოთლის ანაბეჭ- ნიერებათა კანდიდატის შალვა ბევრს მოვერიე და ბევრიც დავგმე,
ციური ასპანიძე- მესხიშვილი დი, რომელმაც ახალი საბუთი მოგ- წიქვაძის საოჯახო არქივიდან. 1957
ვცა კავკასიაში (საქართველოში) წელი. მოგვაწოდა მისმა შვილმა სულ ჩემი გულის გამოძახილი
ვაზის წარმოშობისა და მისი თავდა- ავთანდილ წიქვაძემ) იყო მართალი სიტყვა და საქმე.
ავანტიურისტი კოღო არაკი

დაჩაგრულ კაცის ვიყავ ქომაგი,
დაუცხრომელი და თანაც ურჩი,
ერთი გზააბნეული კოღო, შემთხვევით, ჩირგ- მაინც ეთქვა მათთვის. ბოლოს, როგორც იქნა, – ჩემს შესაშინებლად მოფრენილან, ალბათ,
ვნარში მომაკვდავ ლომს წააწყდა. ლომი ისე იყო დათრგუნა შინაგანი მღელვარება და მედიდურად – გაიფიქრა არწივმა და განრისხებული მზერა სიმართლისათვის ვიყავ ქადაგი,
ავადმყოფობისაგან დაუძლურებული, რომ კუდის შეავლო თვალი ვულკანივით მოხეთქილ მასას და სტყორცნა. მერე მაღლა და მაღლა აფრინდა, ცაში უსამართლობას ვერ გადავურჩი.
განძრევაც არ შეეძლო. ყველას გასაგონად განაცხადა: ირაო შემოჰკრა და რამდენჯერმე ჩაუქროლა
იხილა რა კოღომ ლომის სისუსტე, მთელი ძა- – ჩვენ, ლომის მძლეველნი, არწივსაც ადვი- დაუპატიჟებელ „მოლაშქრეებს”, – ფრთა ფრთას
ლით თავს დააცხრა და კბენა დაუწყო, თან ისეთი ლად დავასამარებთ, ჩვენი მოდგმა გახდება ცათა შემოჰკრა და კლდეთა ქიმებზე მათი ნაფლეთების ბოროტს ვერჩოდი, სიკეთეს ვთესდი
ხმაური ატეხა, რომ, ამ ხმაურში, უამრავი კოღო- და ხმელეთთა მბრძანებელი... გროვები დააყენა, ნაპრალები კი – ძლივს გადარ-
ბუზი-ქინქლა-ხარაბუზა მოფრინდა და თვალით სიტყვა დამთავრებული არ ჰქონდა, რომ კო- ჩენილთა თავშესაფრად იქცა.
და ვაჟკაცობას ვხვდებოდი რიდით,
დაუჯერებელ ამბავს შეესწრნენ: ღო-ბუზ-ხარაბუზა-ქინქლათა გუნდმა კლდეთა ჩაცხრა არწივის მრისხანება. დამფრთხალ-შე- ვთესდი, ვიმკიდი, რაც დღემდე მომყვა
სულს ღაფავდა კოღოს ქვეშ გართხმული მიმართულებით აიღო გეზი. შინებულმა და სიკვდილს ძლივს გადარჩენილმა მასაც ბუნების საჩუქრად ვთვლიდი.
ლომი. ამ დროს სალ კლდეზე მეფური სიდინჯით კოღო-ბუზ-ხარაბუზ-ქინქლათა პატარ-პატარა
– კოღოს ლომი მოუკლავს!.. კოღოს ლომი გადმომდგარიყო ვეებერთელა არწივი და მედი- გუნდებმა ნელ-ნელა იწყეს თავშესაფრებიდან
მოუკლავს!.. – მთასა და ბარს მოედო მათი გამყი- დურად გადაჰყურებდა არე-მარეს. გამოსვლა, მაგრამ, მოულოდნელად, ახლა მათ შუახნის კაცი ისევ ბავშვი ვარ,
ნავი ხმა და... ათასობით მწერმა უცბად იხუვლა ლაჟვარდოვან ცაზე საავდრო ღრუბლის ნასა- მშიერ-მწყურვალი ბეღურები დააცხრნენ თავს
თმაში ჭაღარა შემომერია,
ლეშადქცეული ლომის მიმართულებით. ხიც კი არსად არ ჩანდა და, უცებ, არწივმა, კლდე- და...
თავისი „წარმატებით” რეტდასხმული, ლომის თა მიმართულებით ავარდნილ, შავი ღრუბლის იმათ მეხსიერებას კი, ვისაც არწივის ფრთებქ- სიმართლისათვის რა არის ბრძოლა
ცხვირზე ამაყად წამოსკუპებული კოღო, მათგან მსგავს მტვრის კორიანტელს მოჰკრა თვალი. ვეშ ამ ქარბორბალას საშინელებანი თვალითაც თუ ძალა შემრჩა, არ დამელია!
შექების მოლოდინში, უაზროდ მისჩერებოდა თა- არც ქუხდა, არც წვიმდა, ამ შავი ღრუბლიდან არ ენახა, ლომთან „მებრძოლი” კოღო-წინამძღო-
ნამოძმეთ და თავმომწონედ დაჰყურებდა ზემო- პაწია, უფრო შავი ლეგა ღრუბელი წამოიმართა, ლის გმირობა, თაობიდან თაობას მაინც ლეგენ-
დან. ავისმომასწავლებელი ხმით დაარღვია მისი მე- დის სახით გადაეცემოდა... ავტორ-მთქმელი ჯუმბერ ხიჯაკაძე,
სამწუხაროდ, კოღოს არც ორატორული ნიჭი ფური მყუდროება და მახვილი მზერა წინამძოლ 81 წლის, ქ. ბორჯომი
და არც იმის ცოდნა აღმოაჩნდა, რომ რაღაცა კოღო-ხარაბუზათა გუნდს მიაპყრო. რობერტ ბერიძე
მესხური ანდაზები
– შენს ფუშრუკს მოურიეო; – გძულდეს და მოგეცესო; – გიჟობა მორიგეობითააო; – საგონებელო წლისაო, საქმევ ერთი წა-
– თევზივით პირი წყლით რომ გქონდეს – დიდგულმა შვილი მოჰკლა, დაჯდა და – ზოგი ცხოვრობს ბედითა, ზოგი ვერც მისაო;
დაგუბებული, მაინც არაფერი უნდა თქვაო; იტირაო; გაჭირვებითაო; – ცოდვა ურისხავი არ იქნებაო;
– ზოგჯერ კაცი საკუთარი ენით ითხრის – კაცი ვირზე იჯდა და ვირს ეძებდაო; – ზღვა ფაფად იდგა და უბედურს კოვზიც – ავყიას შარი არ დაელევაო;
სამარესო; – შენნაირის თოკის წვერით წყალში არ კი არ ჰქონდაო; – ტკბილი სიტყვით მთას ირემი მოიწვე-
– ქაჩალს ნახშირიდან პური ვერ გამოურ- ჩაისვლებაო; – ლხინში ნაბიჯით წადი, ჭირში – სირბი- ლაო.
ჩევიაო. – შვიდ ძმას ერთი ცხენი ჰყავდა, რომე- ლითაო; მთქმელი ნათელა კაჭკაჭაშვილი-
– მამალი თავის ერდოზე ყივისო; ლიც შეჯდა, ხამი ეგონაო; – დაქცეული ზეთი ჭურჭელს ვერ გაავსებსო;
– მწვანილი რომ კარგი იყოს, მელა სა- – ჩემი ურგები ქოთანი შეჭამადი ძაღლ- – ძალად გატანებული ძაღლი ფარას არ სარიშვილი,
ქათმეში არ შეიპარებაო; საო; არგიაო; 68 წლის, სოფ. ბოლაჯური;
– ფაფა მთამდე გაგყვება, ქაში – კარამ- – გურული ქალი სადაც გაივლის, იქ ბა- – შეშის ბევრი მენაფოტე ტყეში მარტო ჩაიწერა გიორგი სართანიამ
დეო; ლახი არ ამოვაო; წავაო; 2021 წელს
გაზეთ „ლიტერატურული მესხეთის” ელექტრონული ვერსია შეგიძლიათ იხილოთ შემდეგ მისამართზე: www.scri.co; fcoo: ლიტერატურული მესხეთი
ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

დამფუძნებლები: ლობს თავისუფალი პრესის
სსიპ სამცხე-ჯავახეთის სახელმწიფო უნივერსიტეტი
პრინციპებით და ავტორის
მოსაზრებებსა და გამონათ-
ქვამებზე პასუხს არ აგებს
კომპიუტერული
უზრუნველყოფა
მერაბ ბერიძე, 5
ირმა ჯიშკარიანის
საბურთალოს 43ა lit.meskheti@gmail.com
ტელ: 2 – 93 – 27 – 66 lit – meskheti@yahoo.com

Literaturuli Meskheti 2021 April - 04

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Literaturuli Meskheti 2021 April - 04

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Literaturuli Meskheti 2021 April - 04

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

”დადგით მესხეთში აკვნები, აღზარდეთ კვლავ რუსთაველი” გიორგი ლეონიძე

გამოცემის ოცდამესამე წელი ”LITERATURULI MESKHETI”

შიდაფეოდალური ბრძოლა სამცხე-საათაბაგოში

„ქართული ენა იმდენად მდიდარია, რომ თავისი

„ეროვნული საგანძურის მოვლა

მარად ყვე ლა ჩვენთაგანის ვალია!“

წმიდა სოფრონი იერუსალიმელი (დაახლ. + 644 წ.. ხსენება 11/24 მარტს)

ხადასხეველი ქალი ნინო

სიკეთის და სიყვარულის დესპანად ქცეულ ქ-ნ ნინო დუმბაძეს

ათი შეკითხვა ჩვენი კარის მეზობლებს – აზერბაიჯანელებს!

წიგნის თარო ჯოჯოხეთგამოვლილი კაცის ისტორია

ახალი წიგნების წარდგენა

ავანტიურისტი კოღო არაკი

ფიზიკური პირი ავთანდილ ბერიძე გაზეთის რედაქცია სარგებ-

You might also like