25/8/1883 | VOL.

29

LEVIOSA
TỜ BÁO UY TÍN XỨ ĐÔNG DƯƠNG

Cảnh ký kết Hòa ước Giáp

Tuất (từ trái sang phải: Nhìn nhận lại triều đình Huế:
tội đồ bán nước hay người
Trần Đình Túc, Palasne de
Champeaux, Jules
Harmand, Monsignor
Gaspar, Nguyễn Trọng
Hiệp, M. Masse)
lãnh đạo mắc sai lầm?
BIÊN TẬP: HẠ MY, HOÀNG YẾN

Ngày 20/8/1883, chính quyền Nguyễn đất Đại Nam đã đặt bút ký Hòa ước Giáp Tuất, công
nhận chủ quyền vĩnh viễn của Pháp ở Nam Kỳ. Sự kiện này làm dấy lên nhiều làn sóng chỉ trích
trong thời gian qua, khi nhiều người cho rằng chính quyền Tự Đức đã quá nhu nhược trong công
cuộc kháng chiến chống Pháp. Thế nhưng, sự việc có đơn giản như vậy?

Tóm tắt sự kiện

Hòa ước Giáp Thân đánh dấu sự kết thúc của chiến tranh Pháp-Đại Nam, diễn ra từ tháng 8
năm 1858 khi thực dân Pháp nổ súng tấn công Đà Nẵng.
Như các quốc gia Đông Nam Á khác, quá trình đấu tranh của triều đình Huế cũng diễn ra
rất quyết liệt suốt thời gian qua. Thế nhưng, số phận của họ cũng là số phận chung của số
đông các quốc gia phương Đông trước họa bành trướng của chủ nghĩa thực dân phương
Tây, kể cả nước Trung Hoa khổng lồ vào thời gian qua. Sau một loạt thất bại ở nhiều mặt
trận chủ chốt, nhà Nguyễn đầu hàng, chính thức dâng hiến Đại Nam cho ách thống trị thực
dân.
 25/8/1883 | VOL. 29
Xem xét lại vấn đề
Phản ứng của vua Tự Đức và triều đình
trước hành động xâm lược của Pháp:
kiên quyết hay nhu nhược, yếu đuối?
Để thấy rõ phản ứng của triều Nguyễn trước sự xâm lược của
thực dân Pháp, hãy nhìn lại phản ứng của triều đình qua một số
hành động cụ thể trên các mặt trận:
a. Mặt trận Đà Nẵng
Phản ứng của vua Tự Đức và triều đình Huế trên mặt trận Đà
Nẵng rất quyết liệt. Thậm chí khi tướng Nguyễn Tri Phương -
tổng thống quân thứ Quảng Nam - nêu chiến lược phòng thủ
vững chắc để đánh lâu dài, vua Tự Đức còn tỏ ý không hoàn
toàn tán thành. Nhà vua muốn Nguyễn Tri Phương phải đánh
một cách chủ động hơn. Tại mặt trận này, quân Pháp đã sa lầy,
khi kế hoạch đánh nhanh thắng nhanh bị phá sản.
b. Mặt trận Gia Định
Ở mặt trận Gia Định, triều đình Huế cũng rất tích cực chống
giữ. Tuy nhiên, sai lầm bắt đầu khi đại diện của triều đình ký
hòa ước Nhâm Tuất, cắt nhượng cho Pháp 3 tỉnh miền Đông
Nam Kỳ và đảo Côn Lôn. Không những thế, đến năm
1867, triều đình Huế lại để mất 3 tỉnh miền Tây vào tay Pháp,
đưa đến những hậu quả hết sức tai hại cho công cuộc bảo vệ đất
nước những năm sau đó.
c. Bắc Kỳ lần thứ nhất (Tháng 11/1873)
Tại đây, quân triều đình dưới sự chỉ huy của quan Khâm mạng
Nguyễn Tri Phương đã kháng cự quyết liệt, nhưng trước hỏa lực
hiện đại của Pháp, quân triều đình đành cam chịu thất bại. Hà
Nội thất thủ sau cuộc chiến đấu kéo dài chưa đầy 1 giờ đồng hồ.
d. Bắc Kỳ lần thứ 2 (25/4/18820
Một lần nữa, Hà Nội thất thủ, tướng Hoàng Diệu treo cổ tự sát.
Mặc dù vẫn tiến hành thương thuyết, nhưng Tự Đức cũng không
lơ là việc phòng bị để đối phó với giặc nếu hòa nghị đổ vỡ. Sau
khi Pháp mở rộng xâm chiếm Bắc Kỳ (đầu năm 1883), tuy có gặp
khó khăn, lúng túng, nhưng nhìn chung, công cuộc kháng chiến
của triều đình được đẩy mạnh. Vua Tự Đức cũng tỏ thái độ kiên
quyết chống xâm lược.
Ngay từ đầu, triều đình Nguyễn đã rất kiên quyết kháng cự quân
xâm lược. Vua Tự Đức và một bộ phận lớn quan lại ý thức rất rõ
trách nhiệm bảo vệ chủ quyền dân tộc.
Tuy nhiên, cùng với chủ trương “chiến”, chủ trương "nghị hòa”
cũng ngày càng chi phối vua Tự Đức và triều đình. Những sai
lầm của triều đình Huế một phần cũng bắt đầu từ sự dùng dằng
lúc hòa lúc chiến này.
Những hạn chế của chủ trương hòa nghị
với Pháp ủa vua Tự Đức và triều thần
Theo nhà nghiên cứu Phan thuận An, thực dân Pháp là “một thế
lực xâm lược hoàn toàn mới, mà lịch sử trước đây chưa để lại
kinh nghiệm”. Vì thế, triều đình Tự Đức không thấy rõ bản chất
cuộc viễn chinh của Pháp là biến Việt Nam thành thuộc địa. Vì
ảo tưởng về việc đạt được hòa nghị, thiếu kiên quyết trong
phong trào đấu tranh chống thực dân Pháp, triều đình đã bỏ lỡ
rất nhiều cơ hội đánh giặc.
Chủ trương hòa nghị của vua Tự Đức không thuyết phục được
một bộ phận văn thân yêu nước và cả quần chúng nhân dân, gây
chia rẽ nội bộ triều đình. Cùng lúc, thực dân Pháp lợi dụng hòa
nghị để ngày càng lấn tới, khiên cho nhà Nguyễn rơi vào thế bị
động.
Sự lạc hậu về mọi mặt của Việt Nam lúc đó
ảnh hưởng thế nào đến cuộc chiến chống
thực dân Pháp xâm lược?
Tình hình Đại Việt thời gian qua nghèo nàn, nhân dân khổ cực,
khởi nghĩa bùng nổ khắp nơi, cộng với chính sách hạn chế giao
thương với nước ngoài, nạn tham nhũng cùng với hệ tư tưởng
Nho giáo lỗi thời đã làm cho khủng hoảng xã hội càng thêm
trầm trọng.
Việc triều Nguyễn không giải quyết được vấn dề do nhiều
nguyên nhân. Một trong số đó là duy tân nửa vời: Nhà Nguyễn
không chối bỏ yêu cầu canh tân, nhưng những cuộc cải cách
đều rời rạc và không triệt để. Xã hội Việt Nam bị chia rẽ trầm
trọng, các cuộc chống đôi của nhân dân đối với triều đình diễn
ra liên miên, khiến cho triều đình phải vất vả đối phó bằng vũ
lực. Điều này khiến cho nội lực của dân tộc bị bào mòn và suy
thoái.
Trong khi đó, Pháp là một quốc gia tư bản phát triển, thực lực
về kinh tế, quân sự, khoa học kĩ thuật đều vượt trội so với Việt
Nam. Với sự chênh lệch như vậy liệu họ có cơ hội thắng pháp
không ?
Kết luận
Có thể thấy, nhà Nguyễn tuy phạm phải nhiều sai lầm, nhưng
không hề buông trôi vận mệnh dân tộc trước sức mạnh của giặc
như nhiều tác giả quy kết. Việc để mất nước vào tay của giặc hội
tụ cả những nhân tố khách quan và chủ quan; và vì thế, tuy
những sai lầm của nhà Nguyễn khi tiến hành lãnh đạo cuộc
kháng chiến bảo vệ đất nước chiếm phần nhiều, nhưng không
phải là tất cả.