2.

DİZEL MOTORLARDA EMİSYON KONTROL YÖNTEMLERİ

1. EGR (Egzoz Gazları Resirkülasyonu)

2. Elektronik Enjeksiyon Sistemleri
3. Yüksek Basınçlı Enjeksiyon
4. Common Rail Teknolojisi
5. Partikül Toplama Kutuları
6. Oksidasyon Katalisti
7. De-nox Katalisti
8. Basıncı Ayarlanabilen Turbo Kompresörleri
9. Ayarlanabilen Arasoğutma Sistemleri
10. Az Yağ Yakan Çok Supaplı Motorlar
11. OBD (On Board Diagnostic System)

2.1 EGR (Egzoz Gazları Resirkülasyonu)

Yanma sırasında oluşan NOx miktarı büyük ölçüde sıcaklığa bağlıdır. Yanma
odası içindeki karışımın egzoz gazları ile seyreltilmesi sonucu yanma sonu
sıcaklıkları, dolayısıyla üretilen NOx miktarı azalmaktadır. Bu sistemin işlevi egzoz
gazlarını silindirlere geri göndererek karışım içerisindeki oksijen konsantrasyonunu
azaltıp, karışım oranını azaltmak ve silindir gazlarının ısı kapasitesini yükselterek
maksimum gaz sıcaklığını azaltmaktır.

EGR direkt püskürtmeli dizel motorlarında yakıt ekonomisini kötüleştirmeden

NOx emisyonlarını azaltmanın en iyi yollarından birisidir. Uzun zamandır hafif
hizmet tipi dizellerde başarı ile kullanılmasına karşılık, orta ve ağır hizmet tipi
dizellerde motorun aşıntısını arttırdığından dolayı bazı sorunlar açığa çıkmaktadır.

Yanmış gazların sıcaklığı maksimum iken NOx oluşma ihtimali de artar. Bu

maksimum sıcaklık, yanma başlangıcı ve maksimum silindir basıncı oluşmasından
hemen sonra oluşmaktadır. Erken yanmaya başlayan karışımın sıcaklığı, piston
sıkıştırmaya devam ettiği için yükselecektir. Dolayısıyla NOx oluşum hızı da
artacaktır.

Motorlarda NOx, son alev cephesindeki sıcak gazlarda oluşur. NOx’ in

başlangıçtaki oluşum hızı kısmen sıcaklığa bağlıdır. Oksijen yoğunluğunun yüksek
1
olması da NOx oluşum hızını arttırır. EGR ile silindir içindeki oksijenin bir kısmının
yerini atık karbondioksit (CO2) ve su (H2O) alacağından lokal oksijen yoğunluğu
azalacaktır. Bu durum yakıt ve oksijen moleküllerinin buluşup reaksiyona girme
ihtimalini azaltır. Buna bağlı olarak reaksiyon hızı ve lokal alev sıcaklığı düşerek,
NOx oluşumu azalacaktır.

Şekil 5: EGR (Egzoz Gazları Resirkülasyonu)

EGR ile yanma odasının farklı bölgelerindeki lokal sıcaklıklar değiştirilmiş

olur. Bu da yakıtın buharlaşma hızına ve is oksidasyon hızına etki eder. İs oksidasyon
hızı lokal sıcaklığın artması ile kısmen artar. EGR’nin neden olduğu alev
sıcaklığındaki azalma oksidasyon hızının azalmasına ve is oluşumunun artmasına yol
açar. EGR ile silindir giriş sıcaklığı artacağından yanmamış hidrokarbon (HC)
emisyonları azalmaktadır gösterilmiştir.

EGR oranı arttıkça NOx azalır, fakat hava fazlalık katsayısının (HFK)
azalmasından dolayı is ve yakıt tüketimi kötüleşmektedir. Dolum havası içindeki
oksijen miktarı azaldıkça CO emisyonları artacaktır. Oksijen miktarı çok azalmadıkça
EGR yakıt ekonomisini kötüleştirmeyecektir.

Aşırı EGR hava yakıt oranını bozacağından PM ve is emisyonları artar.

Silindirlere geri gönderilen egzoz gazları soğutularak ya da püskürtme basıncı
arttırılarak PM ve is oluşumu azaltılabilmektedir.

2.2 Common Rail Teknolojisi

Common rail dizel motorlarda basınç oluşturma ve püskürtme işlemlerinin

birbirinden bağımsız olarak gerçekleşmesini sağlayan yüksek basınçlı bir yeni püskürtme

2
teknolojisi. Bu sistem sayesinde dizel motorlar sessiz çalışıyor çevreyi daha az kirletiyor
ve daha az yakıt tüketiyor.

Geleneksel dizel püskürtme sistemleri yaklaşık 900 barlık basınç ile çalışırken
common rail yakıtı 1600 bara kadar yükselten bir basınçla ortak bir boru üzerinden
enjektörle dağıtıyor. Common rail motor üzerinde çok fazla değişiklik yapılmasına gerek
kalmadan kullanılan enjeksiyon sisteminin yerini almasıyla da diğer sistemlere göre
avantaj sağlıyor. Bu sistemde püskürtme basıncı zamanı başlangıcı ve miktarı diğer
mekanik enjeksiyon sistemlerinde olduğu gibi motor devrine bağlı değil. Mekanik
enjeksiyon sistemlerinde gaza bastıkça motor devrine yükselmesine bağlı olarak basınç
yükseliyor. Common rail sisteminde ise haznenin içerisine önceden yüksek basınç
pompasıyla yakıt gönderiliyor. Yüksek basınçta yakıtın bu haznede kalmasını sağlayan
düzenekler bulunuyor. Böylece motorun düşük devirlerinde bile her zaman
kullanılabilecek yüksek basınç bulunuyor. Yeni sistem dizel motorların daha verimli daha
sessiz çalışmasını sağladığı gibi egzoz emisyon oranlarının da iyileştirir.

Şekil 6: Common Rail Teknolojisi

Common rail sisteminde yakıt enjektörlere rail adı verilen bir yüksek basınç
akümülatöründen dağıtılır. Rail bir yüksek basınç yakıt pompası tarafından beslenir. Her
bir silindirdeki püskürmenin başlangıcı ve bitişi gibi raildeki basınç da elektronik olarak
kontrol edilir. Püskürme zamanlaması ve kontrolündeki esneklik bu sisteminin
avantajlarındandır. Common rail sisteminde gerçekleştirilen pilot enjeksiyonların motor
gürültüsünü ve NOx emisyonlarını azalttığı kanıtlanmıştır.

3
2.3 Partikül Toplama Kutuları (Dizel Partikül Filtre)

Bir dizel partikül filtresi, dizel motorların egzoz gazlarında bulunan kurumun
ayrılması için bir sistemdir. Katkı kullanılmayan dizel partikül filtreleri, partikül
filtresinin motorun yakınına yerleştirildiği araçlarda kullanılır. Katkılı sistemler,
partikül filtresinin motorun yakınına konumlandırılmasının mümkün olmadığı
araçlarda kullanılır. Katalitik kaplamalı filtre, katkı olmaksızın çalışır ve bunun için
iki türlü etki yapan, soy metal içeren bir filtre kaplaması kullanır. Pasif rejenerasyon
sırasında katalizatörde birikmiş olan kurum yavaş ve zarar vermeyecek bir şekilde
CO2’ye dönüştürülür. Bu olay 350-500°C sıcaklık aralığında meydana gelir ve
özellikle ağırlıklı olarak otoyol kullanımında başka özel önlemler olmaksızın sürekli
olarak olur. Uzun süre düşük yükle kullanımda, örneğin şehir içi trafiğinde, her 1000
ila 1200 km de bir egzoz gazı sıcaklığının aktif olarak yaklaşık 600°C’ye çıkarılması
ilave bir filtre rejenerasyonu yapılmasını sağlar. Filtrede birikmiş olan partiküller bu
sıcaklıkta yanar. Katkılı sistemlerde katkı, kurumun yanma sıcaklığının yaklaşık
5000°C ’ye düşürülmesine yarar. Sürüş tarzına bağlı olarak her 500 ila 700
kilometrede bir rejenerasyon gereklidir. Her yakıt ikmalinde katık otomatik olarak
yakıt deposuna konur. 1 litre katkı yaklaşık 2800 litre yakıt için yeterlidir.

Şekil 7: Partikül Toplama Kutuları (Dizel Partikül Filtre)

Dizel partikül filtreleri, dizel kaynaklı partikül emisyonlarının Euro 3 emisyon

standartlarına getirilmesinde temel etkendir.

4
2.4. Oksidasyon Katalisti

Dizel oksidasyon katalistleri kirletici maddeleri zararsız gazlara oksidasyon

yoluyla çevirir. Egzoz akışı içine yerleştirilen katalistlerden bir tanesi oksidasyon
katalistidir. Bu katalistle CO ve HC oksijenle reaksiyona sokularak CO ve H2O
oluşturulmaktadır. Oksidasyon katalistlerinde Rhodium (Rh), platin (Pt), paladyum
(Pd) ve bunların karışımı olan bazı elementler kullanılır. Sistemde kullanılan bir hava
pompası ile zengin egzoz içerisindeki bileşenlerin yanmasını tamamlamak için O2
sağlamaktadır. (sekonder hava ). Platin/Rhodium katalistlerin, zengin veya
stokiyometrik karışımlarda çalışması durumunda, NOx’i azaltıcı özelliğinden
yararlanarak çiftli konvertör sistemleri geliştirmiştir.

2.5. De-nox Katalisti (NOx Katalizörü)

Gelişimdeki en yeni emisyon kontrol stratejilerinden biridirler. 90’lı yıllardan

itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Temel metal oksitlerin ve zengin metal
kaplamalarını kullanarak NOx kontrolüne etki ederler. Giren NOx gazı temel metal
elemanlar ve oksitler ile tepkimeye girerek nitrojen gazı ve su buharı olarak atılır

2.6. Elektronik Enjeksiyon Sistemleri

Günümüz enjeksiyon teknolojisi, yanma gürültüsü ve egzoz emisyonlarını

azaltmak, bunun yanında motor performansını artırmak için kademeli enjeksiyon
sistemlerini geliştirmiştir. Şekil de beş kademeli enjeksiyon ve emisyonlar açısından
sağladığı yararlar gösterilmektedir.

Dizel motorlarındaki yüksek basınç, silindirler içerisinde sıcaklığın hızlı bir

şekilde artmasına ve buna bağlı olarak NOx emisyonlarının artmasına neden olur. Bu
durumu ortadan kaldırmak için pilot enjeksiyon yöntemi geliştirilmiştir. Bu
yöntemde, silindire önce az miktarda (~0,5-1,5 mm3) yakıt püskürtülür ve
püskürtülen bu yakıt hemen yanarak yanma odasının ısınmasını sağlamaktadır.
Böylece esas yanmaya yönelik ideal şartlar oluşturulmuş olmaktadır. Gelişmekte
olan pilot enjeksiyon teknolojisi, düşük yük bölgelerindeki hidrokarbon
emisyonlarını, NOx emisyonlarını ve yanmadan kaynaklanan gürültü kirliliğini
azaltmaktadır.

5
 Yanma gürültüsü ve emisyon oranlarının kendiliğinden azalması, pilot yanmış
gazların etkisinin azalması, pilot enjeksiyon zamanının daha ileriye alınması ve pilot
yakıtın minimize edilmesi ile mümkün olmaktadır. Bununla birlikte, pilot yakıtın çok
küçültülmesi ve enjeksiyon zamanının çok ileriye alınması pilot yanmayı
bozacağından, miktar ve zamanın belirli bir değer aralığında sınırlandırılması
gerekmektedir.

6
Dizel Egzoz Emisyonları
 Terminology
TECHNICAL TERM CUSTOMER TERM OTHER COMMON TERMS
Aftertreatment System Exhaust Filter System Aftertreatment System
Exhaust Filter Exhaust Filter Aftertreatment Device (ATD)
•Diesel Oxidation Catalyst (DOC) •Diesel Oxidation Catalyst (DOC) •Diesel Oxidation Catalyst (DOC)
•Diesel Particulate Filter (DPF) •Diesel Particulate Filter (DPF) •Diesel Particulate Filter (DPF)
Regeneration Exhaust Filter Cleaning Regeneration
•Passive •Natural •Passive
•Active (Auto) •Auto •Active (Auto)
•Parked (Manual) •Manual •Parked (Manual)
•Service •Service •DPF Recovery
Fuel Dosing System Fuel Dosing System Hydrocarbon Dosing System

Particulate Matter (PM) Soot Soot Particulate Matter

Ash Ash Ash

Ash Removal Ash Removal Ash Cleaning

 Diesel Emisyon Kontrolleri
Günümüzde, mevcut dizel araçlardan egzoz emisyonlarını azaltmak için
uygulanabilir emisyon kontrol teknolojileri mevcuttur.
Partikül maddeyi (PM) kontrol etmek için tasarlanmış iyileştirme teknolojileri
şunları içerir:
• Dizel oksidasyon katalizörleri (DOC'lar)
• Dizel partikül filtreleri (DPF'ler)
• Filtrelerden akış (FTF'ler)
• Kapalı karter havalandırması (CCV)

Nitrojen oksitlerini (NOx) kontrol etmek için tasarlanmış iyileştirme

teknolojileri şunları içerir:
• Egzoz gazı devridaimi (EGR)
• Seçici katalitik indirgeme (SCR)
• Yalın NOx katalizörleri (LNC'ler veya HC-SCR)
• Yalın NOx tuzakları (LNT'ler)
 Dizel Oksidasyon Katalizörü

Bir aracın egzoz sistemine takılan dizel oksidasyon katalizörleri (DOC), salınan PM'nin bileşimine bağlı
olarak toplam PM'yi yüzde 25 ila 50'nin üzerine kadar azaltabilir. Dizel oksidasyon katalizörleri ayrıca
eski araçlardan çıkan duman emisyonlarını azaltabilir ve dizel egzozundan kaynaklanan kötü kokuları
neredeyse tamamen ortadan kaldırabilir. Dizel oksidasyon katalizörü (DOC), petek benzeri bir yapı
veya substrat içeren bir kutudan oluşan bir akış cihazıdır. Substrat, bir aktif katalizör katmanı ile
kaplanmış geniş bir yüzey alanına sahiptir. Bu katman, platin veya paladyum gibi küçük, iyi dağılmış
miktarda değerli metaller içerir. Egzoz gazları katalizörü geçerken, karbon monoksit, gaz halindeki
hidrokarbonlar ve sıvı hidrokarbon partikülleri (yanmamış yakıt ve yağ) oksitlenir ve böylece zararlı
emisyonlar azalır.Oksidasyon katalizörleri, dizel egzozdaki CO ve HC emisyonlarının yüzde 90'ından
fazlasını ve toksik hidrokarbon emisyonlarının yüzde 70'inden fazlasını azaltabilir.
 Diesel Oxidation Catalyst
• Halihazırda tüm benzinli araçlarda kullanılan katalitik konvertörler gibi,
dizel oksidasyon katalizörleri (DOC) kimyasal reaksiyonların herhangi bir
hareketli parça olmadan emisyonları azaltmasına neden olur.
• Katalizörler partikül emisyonlarını% 50'ye kadar azaltır, görünür dumanı
azaltabilir ve dizel egzoz kokusunu ortadan kaldırabilir.
• Katalizörler, ozon oluşturan görünmez hidro-karbon gazlarını% 70'ten fazla
ve CO'yi% 90'a kadar azaltabilir.
• DOC'lar yeni araçlarda kullanılır ve halihazırda kullanımda olan iyileştirilmiş
araçlara takılabilir.
• D2, biyodizel, emülsiyonlaştırılmış dizel, etanol / dizel karışımları ve diğer
alternatif dizel yakıtlarla kullanılabilir
• Genellikle Seviye 3 cihazı değildir
Dizel Partikül Filtresi Sinterlenmiş Metal veya Tel
Yastık
Akış filtresi (FTF) teknolojisi veya kısmi filtreler, dizel PM'yi azaltmak için
katalize edilmiş metal tel örgü yapıları veya kıvrımlı akış, sinterlenmiş
metal levhalara sahip metal folyo bazlı alt tabakalar kullanır.

Bugüne kadar doğrulanan teknolojiler, kurumu oksitlemek için

katalizörler ve / veya yakıt kaynaklı katalizörler kullanır. Bu teknoloji,
daha eski, kirli motorlarda duvar akış filtrelerine göre daha yaygın olarak
uygulanmaktadır çünkü tıkanma olasılığı çok daha düşüktür ve çoğu
zaman kül temizliği gerektirmez.

Akış filtreleri, yaklaşık% 30 ila% 75 oranında PM azaltımı sağlayabilir ve

ayrıca akciğerlerin derinliklerine nüfuz edebilen mikron altı ultra ince
parçacıkları yakalayabilir. FTF'ler, HC, CO ve toksik maddelerin% 80-
90'a kadar azaltılmasının ortak faydalarını sunmak için katalize edilebilir.
Dizel Partikül Filtresi Duvar-Akışı Monolitik Yüzey
Dizel partikül filtresi, DPF substratının giriş / çıkış uçlarında dönüşümlü olarak açılan
veya tıkanan çok sayıda küçük kanaldan oluşan bir "duvar akışı" filtresidir.
Motor egzoz gazları ve PM, değişen giriş / çıkış tapalarından dolayı filtre alt tabakası
göbeğinin iç gözenekli kanal duvarlarından akmaya zorlanır.
PM, iç gözeneklerin eleme eylemi ve PM'nin aglomerasyon eylemi nedeniyle substrat
çekirdeğinin iç gözenekli duvarları içinde hapsolur.
Substrat kanal duvarlarının gözenekliliğindeki değişiklikler, substrat kanalı hücre
yoğunluğu, substrat hacmi ve diğer değişkenler, PM yakalama verimliliğini artırmak ve
egzoz gazı geri basınç kısıtlamasını azaltmak için değiştirilebilir.
Dizel partikül filtre substrat çekirdekleri, Kordierit Seramik veya Silisyum Karbür
malzeme bileşimlerinde mevcuttur.
Her bir substrat çekirdek malzeme bileşiminin kendine özgü avantajları ve
dezavantajları vardır.
Silisyum Karbür substrat maçaları, Cordierite Ceramic substrat maçalara kıyasla termal
strese karşı daha yüksek bir dirence sahiptir.
Silikon Karbür substrat göbeği, bir Cordierite Seramik substrat göbeğine kıyasla PM
kütlesi bakımından litre başına filtre hacmi başına daha yüksek bir kapasiteye sahiptir.
Silisyum Karbür substrat maçaları, Cordierite Ceramic substrat maçalara kıyasla daha
pahalıdır.
Silisyum Karbür alt tabaka çekirdekleri, seramik alt tabaka çekirdeklerine kıyasla daha
ağırdır
Wall Flow Dizel partikül filtresi (DPF)
 DOC / DPF

DOC, DPF için ısı üretir, DPF, PM veya kurumu hapseder. Doğru çalışma için motor, DOC ve
DPF eşleştirilmelidir.
Diesel EGR
 LOW pressure EGR With DPF

Adından da anlaşılacağı gibi, EGR, doğal olarak havalandırılan motorlar söz konusu olduğunda, motor egzozunun bir
kısmının şarj cihazı girişine veya emme manifolduna geri döndürülmesini içerir.Çoğu sistemde, bir ara soğutucu,
yeniden dolaştırılan gazların sıcaklığını düşürür. Havadan daha yüksek ısı kapasitesine sahip olan ve havadan daha
az oksijen içeren soğutulmuş devridaim gazları, motorda daha düşük yanma sıcaklığı dolayısıyla Nox oluşumu
engellenir. Dizel partikül filtreleri, büyük miktarlarda partikül maddenin motora geri gönderilmemesini sağlamak için her
zaman düşük basınçlı EGR sistemiyle birlikte kullanılır. EGR sistemleri, yüzde 40'tan fazla NOx azaltımı sağlayabilir.
 2010 On-Highway

Üre, ısıtıldığında amonyağa dönüşen bir nitrojen bileşiğidir.Bir üre ve su çözeltisi egzoz akımına
enjekte edildiğinde ve bir katalizör üzerinden geçtiğinde, üre NOx ile reaksiyona girerek nitrojen ve su
buharı - soluduğumuz havanın iki temiz ve zararsız bileşeni oluşturur.
• SCR sisteminin temel unsurları:
• SCR katalizörü son işlem odası
• DEF tankı
• Pompa ve hatlar
• Isıtma sistemi
• Kontrol ve izleme sistemi
 2010 SCR w/ DEF system

SCR, motorun çıkış yönündeki emisyonları kontrol eden bir egzoz son işlemidir. SCR, yanma işleminden
sonra gerçekleşir ve NOx seviyelerini düşürmek için dizel egzoz sıvısını (DEF) kullanır. SCR ile DEF,
SCR katalizöründeki NOx ile reaksiyona girerek zararsız nitrojen ve su oluşturan egzoz akımına enjekte
edilir.

SCR, motorun daha yüksek ve daha optimum yanma sıcaklıklarında çalışmasına izin vererek daha fazla
yakıt verimliliği ve güç sağlar. EPA 2010'un gerektirdiği son derece düşük NOx seviyelerini elde etmek
için çoğu büyük motor üreticisi, aynı zamanda EGR kullanan bir SCR işlemi kullanır.

EGR ve SCR teknolojilerini birleştirmenin bu kanıtlanmış yöntemi, zararlı emisyonları verimli bir şekilde
azaltmak ve daha iyi motor performansı sağlamak için her iki teknolojinin en iyisini uygular.