MAK423-KOMPOZİT MALZEMELER

Ders Kitabı:
 Kompozit Malzemelere Giriş, 3. Baskı,
Yusuf ŞAHİN, 3. Baskı 2015, Seçkin Yayıncılık.
• Mechanics of Composite Materials
Autar K. Kaw, 2006, CRC Press (Taylor&Francis).

Doç. Dr. Behiye YÜKSEL

 DERS PLANI
Bölüm/Konu Hafta*
Kompozit Malzemelere Giriş 1
Fiberler 2-4
Matris Malzemeleri 5-6
Katkı Malzemeleri 7
Vize (%30) 8
Kısa Fiberli Kompozit Malzemeler 9
Uzun Fiberli Kompozit Malzemeler 10
Üretim Teknikleri 11-14
Öğrenci Sunumları (%10) 4-14
FİNAL (%60) 15
*Ders planı tahmini olup süreler değişkenlik gösterebilir!
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 Birçok malzeme kompozit malzeme üretiminde takviye fazı olarak kullanılmaktadır. Bazı takviye malzemeleri
ağaçtaki selüloz gibi, kendiliğinden doğada var olan, ham, işlenmemiş ürünlerdir. Bununla birlikte, birçok ticari
amaçlı takviye malzemesi endüstriyel olarak üretilmektedir.
DOĞAL TAKVİYELER*
Doğal Takviyeler
• Hayvansal Takviyeler (Protein Bazlı)
Yün, İpek, Deve yünü vb.

• Bitkisel Takviyeler (Selüloz Bazlı)

Pamuk, Bambu, Hint keneveri, Hindistancevizi
lifi, Muz kabuğu vb.

• Mineral takviyeler (Mineral Bazlı)

Asbestos, Bazalt vb

*Fiber-Reinforced Polymer Composites: Manufacturing, Properties, and Applications, D. Rajak , D. Pagar, P. Menezes and E. Linul, Polymers (ISSN 2073-4360
 TAKVİYE MALZEMELERİ
ASBEST

 Doğal mineral fiberlerin en önemlisi olan asbest

(veya asbestos, veya amyant), doğal olarak
meydana gelen tek uzun mineral fiberdir.

 Asbest çeşitli kayalardan (metamorfik ve

volkanik) elde edilen bazı doğal minerallerdir;
magnezyum ve kalsyum silikatların lifsi kristalin
yapılarıdır; ayrıca, demir, aluminyum ve diğer bazı
mineraller içerir.

 Asbest olarak sınıflandırılan altı mineral

bulunmaktadır.

*Kompozitler, Temel ilkeler, Test Metodları, Prof. Dr. Bilsen Beşergil, Gazi Kitapevi Yayınları,2016.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 Asbest ısıya ve yanmaya çok dirençli bir malzemedir.
Asitlerden, alkalilerden ve diğer kimyasal
maddelerden etkilenmez paslanmaz.

 Zayıf bir malzeme olmasına rağmen normal kullanım

koşullarında bozulmaz, böcekler ve
mikroorganizmalardan etkilenmez.

 Asbest ateşe dayanıklı giysi, konveyör kayışı, conta,

endüstriyel paketleme, elektrik bobini, izolasyon ve
ses geçirmez malzeme üretimlerinde kullanılır.

 Asbestli ortamlarda gerekli önlemler alınmadan

çalışmak tehlikelidir; kanserojen etkisi
saptandığından kullanımı sınırlandırılmıştır.

*Kompozitler, Temel ilkeler, Test Metodları, Prof. Dr. Bilsen Beşergil, Gazi Kitapevi Yayınları,2016.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
Takviye Türleri

1.Doğal takviyeler (Artık yerlerini sentetik takviyelere bırakmışlardır)

2.Sentetik inorganik takviyeler
Cam, Silisyum karbür
3. Sentetik organik takviyeler
Aramid, termoplastikler
4. Metalik takviyeler
Paslanmaz çelik, Nikel alaşımları

Polimerik matris-cam fiber

kompozit malzemesi
 TAKVİYE MALZEMELERİ
Takviye Türleri

1.Doğal takviyeler (Artık yerlerini sentetik takviyelere bırakmışlardır)

2.Sentetik inorganik takviyeler
a) Seramikler; Cam, Silisyum karbür, Alumina vb.
b) Metaller; Çelik, Paslanmaz çelik, Nikel alaşımları vb.
3. Sentetik organik takviyeler
Aramid, termoplastikler
4. Preformlar

Polimerik matris-cam fiber

kompozit malzemesi
 TAKVİYE MALZEMELERİ

Çok kullanılan takviye

malzemelerinden bazılarının
mekanik özellikleri

*Materials Science and Engineering an Introduction, William Callister, David Rethwisch, 8th Edition,Wiley, 2009.
 KOMPOZİT MALZEME

Gevrek fiber-sünek matris malzemelerinden oluşan bir kompozit malzemenin şematik gerilme-gerinim eğrisi

*Materials Science and Engineering an Introduction, William Callister, David Rethwisch, 8th Edition,Wiley, 2009.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM
Kompozit endüstrisinde kullanılan fiberlerin büyük
çoğunluğu camdır.

Karbondan daha ağırdır ancak camın tipine bağlı olarak

karbona kıyasla darbe dayanımı daha yüksektir.

Takviyeli plastiklerde kullanılan fiberlerin %95’inden fazlası

cam fiberlerdir; ucuzdur, üretimi kolaydır ve takviye olarak
konulduğu plastiklere göre yüksek mukavemet ve sertliğe
sahiptir.

Cam fiberlerin;
 Yoğunluğu düşüktür,
 Kimyasal maddelere karşı dirençlidirler
Cam fiber ve fiberglasın SEM görüntüleri*  İyi izolasyon malzemeleridir.

*Kompozitler, Temel ilkeler, Test Metodları, Prof. Dr. Bilsen Beşergil, Gazi Kitapevi Yayınları,2016.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM
 Cam elyafın esasını silis-kum (SiO2) meydana getirmektedir. Diğer
bileşenler ise sodyum (Na), Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg),
Alüminyum (Al), Baryum (Ba) ve Demir (Fe) gibi elementlerin
oksitleridir.

 Cam elyaflar, sıradan bir şişe camından yüksek saflıktaki kuartz

Silika bazlı camın iki boyutlu ağ yapısı
camına kadar pek çok tipte imal edilirler. Cam amorf bir malzemedir
ve polimerik yapıdadır. Üç boyutlu moleküler yapıda olup bir silisyum
atomu dört oksijen atomu ile çevrilmiştir. Silisyum metalik olmayan
hafif bir malzemedir, doğada genellikle oksijenle birlikte silis (SiO2)
şeklinde bulunur. Cam eldesi için silis kumu, katkı malzemeleri ile
birlikte kuru halde iken 1250 oC civarına ısıtılır ve soğumaya
bırakıldığında sert bir yapı elde edilir.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM

Cam elyafların bazı temel özellikleri;

Çekme mukavemeti yüksektir, birim ağırlık başına mukavemeti
çeliğinkinden yüksektir.
 Isıl dirençleri düşüktür. Yanmazlar, ancak yüksek sıcaklıkta yumuşarlar.
Kimyasal malzemelere karşı dirençlidirler.
Nem absorbe etme özellikleri yoktur, ancak cam elyaflı kompozitlerde
matris ile cam elyaf arasında nemin etkisi ile bir çözülme olabilir. Özel
elyaf kaplama işlemleri ile bu etki ortadan kaldırılabilir.
Elektriği iletmezler. Bu özellik sayesinde elektriksel yalıtımın önem
kazandığı durumlarda cam elyaflı kompozitlerin kullanılmasına imkan
tanırlar.
Cam elyaf imalinde silis kumuna çeşitli katkı malzemeleri eklendiğinde
yapı bu malzemelerin etkisi ile farklı özellikler kazanır. Dört farklı tipte
cam elyaf mevcuttur.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM

Cam Elyaf Tipleri;

A (Alkali) Camı: A camı yüksek oranda alkali içeren bir camdır. Bu nedenle elektriksel yalıtkanlık özelliği
kötüdür. Kimyasal direnci yüksektir.

C (Korozyon) Camı: Kimyasal çözeltilere direnci çok yüksektir.

 E (Elektrik) Camı: Düşük alkali oranı nedeniyle elektriksel yalıtkanlığı diğer cam tiplerine göre çok
iyidir. Mukavemeti oldukça yüksektir. Suya karşı direnci de oldukça iyidir. Nemli ortamlar için geliştirilen
kompozitlerde genellikle E camı kullanılır. Takviye elyaflarının üretiminde en çok kullanılan cam türüdür.

S (Mukavemet) Camı: (Amerika’da “S” camı, Avrupa’da ise “R” camı) Yüksek mukavemetli bir camdır.
Çekme mukavemeti E camına oranla %33 daha yüksektir. Ayrıca yüksek sıcaklıklarda oldukça iyi bir
yorulma direncine sahiptir. Bu özellikleri nedeniyle havacılıkta ve uzay endüstrisinde tercih edilir. Cam
elyaflar genellikle plastik veya epoksi reçinelerle kullanılırlar.
 TAKVİYE MALZEMELERİ

Cam Takviye Tipleri*

* http://www.dogusfiberglas.com/images/CTPcamelyaf.pdf, 2020.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
CAM ELYAF ÜRETİMİ 1200-1500°C de ergitilen cam harmanı platin bir potanın tabanındaki binlerce
delikten ve devamında bir soğutma bölgesinden geçirilir.

Elde edilen lifler yüksek hızlarda (20-70 m/s gibi…) çekilerek 5-20 mikron kalınlığında liflere dönüştürülür.
Bu lifler demet haline getirilmeden önce bağlayıcı adı verilen bir kimyasal bileşim ile kaplanır ki bağlayıcı
cinsi, kompozit malzeme içinde cam elyafının performansını etkileyen en önemli faktörlerden biridir.
Kompozitin mukavemeti, matris-cam bağının kuvveti ile orantılıdır. Bu bağın kuvveti, kullanılan bağlayıcı
içindeki bağlama gruplarının cinsine bağlıdır.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM

Takviye-matriks arasında gerilim aktarımı, farklı etmenlere bağlıdır;

1. Cam takviye üzerine kaplanan bağlayıcının matris ile uyumu,

2. Cam takviyenin kompozit malzeme içindeki miktarı,
3. Cam takviye malzemesinin kompozit malzeme içindeki yönlenmesi,
4. Cam takviyesinin elyaf çapı.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM ELYAF TİPLERİ
Cam elyafı takviye malzemeleri, sürekli ve kesikli olmak üzere iki tipte üretilmektedir.
 Sürekli cam elyafı tipleri: Fitil, dokunmuş fitil, iplik, kumaş çok katlı dokunmamış fitil ve
sürekli demetli keçedir.
 Kesikli cam elyafı tipleri; Kırpılmış demetler, kırpılmış demetten keçeler ve öğütülmüş liflerdir.

FİTİL: Sürekli yapıya sahip bir cam elyafı takviye malzemesidir.

Çok sayıda delik içeren kovanlardan akan cam liflerinin doğrudan
doğruya sarılması ile “Direkt Sarma Fitil veya Tek Uçlu Fitil” olarak
üretilebildiği gibi, daha az sayıda delik içeren kovanlardan üretilen cam elyafı
demetlerinin birbirine paralel olarak bükülmeden sarılması ile,
“Bileşik Fitil veya Çok Uçlu Fitil” olarak da üretilebilirler. Özel olarak üretilen ve Cam Elyaf Fitil 40mm (1 m)*
“Spun Roving” adı verilen düğümlü fitilde ana doğrultuya dik yönde takviye sağlayan,
ilmekler bulunmaktadır.

*https://urun.n11.com/diger/cam-elyaf-fitil-40-mm-1mt-P125312788, 2020
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM ELYAF TİPLERİ

DOKUNMUŞ FİTİL: Dokuma amacı ile üretilmiş fitillerin belirli

bir düzen içinde dokunması ile yapılan cam elyafı takviye
malzemesidir. El yatırması metodu ile yapılan kalıplamalarda
daha yüksek mekanik dayanım sağlamak amacı ile kullanılır.
Ayrıca, özel dokuma tipleri ile, fenolik reçine emdirilerek kesme
taşlarının üretiminde de kullanılır.

Cam elyaf dokuma*

CAM ELYAFI İPLİK: Cam elyafı demetlerinin bükümlü hale

getirilmesi ile elde edilen takviye türüdür. Genellikle
dokunmuş kumaş olarak, plastiklerin takviyesinde kullanılır.

Cam elyaf iplik*

*http://turkish.fibreglassfabric.com/sale-12612672-200g-e-glass-woven-roving-fiberglass-fabric-for-manufacturer-boats.html, 2020
  CAM ELYAF TİPLERİ
TAKVİYE MALZEMELERİ
CAM ELYAF KUMAŞ: Cam elyafı ipliklerinden
dokunmuş kumaşlardır. Genellikle epoksi reçine
takviyesinde kullanılır. Başlıca uygulamaları, baskılı
devre üretimi, devre kesici tüplerin üretimi gibi elektrik
araç gereç üretimidir.

Cam elyaf kumaş*

DOKUNMAMIŞ (non-woven) FİTİL: Belirli yönlerde
mukavemet sağlamak amacı ile tek kat veya çok kat
olarak dokunmadan bir arada tutturulmuş takviye
ürünleridir. Özellikle yüksek mekanik dayanım ve
hassasiyet aranan havacılık ve uzay sektöründe
kullanılır.
*http://www.dosthirdavat.com/?d353/cam-elyaf-kumas, 2020 Dokunmamış cam elyaf fitil*
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 CAM ELYAF TİPLERİ

 Cam elyafı demetlerinin 3-12 mm. uzunluğunda kırpılmış şekilde

üretilmesi halinde KIRPILMIŞ CAM FİBER DEMETLERi elde edilir.
Genel olarak termoplastik ve termoset reçinelerin takviyelerinde
kullanılır.
 Yaklaşık 50 mm. uzunluğunda kırpılmış cam elyafı demetlerinin,
stirende çözünür bir bağlayıcı ile bir arada tutulması ile oluşan
takviyeler KIRPILMIŞ DEMETTEN CAM ELYAF KEÇELER olarak
tanımlanır. Bu tip takviyeler, açık kalıplama yöntemi ile üretilen
kalıplamalarda ve çift film arasında devamlı veya kesikli levha
kalıplamasında kullanılır.
 Öğütülerek uzunlukları 0.1-0.2 mm.’ye düşürülmüş cam elyafı
takviye malzemeleri ise ÖĞÜTÜLMÜŞ LİFLER olarak tanımlanır. Bu
liflerin çapları, 10-17 mikron arasında değişmektedir.

Süreksiz cam fiberler*

*https://www.google.com/search?q=k%C4%B1rp%C4%B1lm%C4%B1%C5%9F+demetten+cam+ke%C3%A7eler+&tbm=isch&ved=2ahUKEwi89uydpsDsAhUS0oUKHVR7CGUQ2-
cCegQIABAA&oq=k%C4%B1rp%C4%B1lm%C4%B1%C5%9F+demetten+cam+ke%C3%A7eler+&gs_lcp=CgNpbWcQA1C6rQFYv8kBYIbOAWgAcAB4AIABtAGIAcoMkgEEMC4xM5gBAKABAaoBC2d3cy13aXotaW1nwAEB&sclient=img&ei=aFaNX7yiG5KklwTU9
qGoBg&bih=653&biw=1371#imgrc=EyDKotANHY4VAM
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 BOR ELYAFLAR

Bor elyaflar aslında kendi içlerinde kompozit yapıdadırlar. Çekirdek olarak adlandırılan ince bir flamanın
üzerine bor kaplanarak imal edilirler. Çekirdek genellikle Tungstendir. Karbon çekirdek de kullanılabilir
ancak bu yeni bir uygulamadır.

Boron fiberin yapısı*

Bor elyafların Silisyum Karbür (SiC) veya Bor Karbür (B4C) kaplanması ile yüksek sıcaklıklara dayanımı
artar. Özellikle bor karbür kaplanması ile çekme mukavemeti önemli ölçüde artırılabilir. Bor elyafların
erime sıcaklıkları 2040°C civarındadır.
*Kompozitler, Temel ilkeler, Test Metodları, Prof. Dr. Bilsen Beşergil, Gazi Kitapevi Yayınları,2016.
 CVD
Kapalı bir kap içinde ısıtılmış malzeme yüzeyinin buhar halindeki bir taşıyıcı gazın kimyasal reaksiyonu
sonucu oluşan «katı» bir malzeme ile kaplanması kimyasal buhar biriktirme (CVD) yöntemi olarak
tanımlanır.

*https://malzemebilimi.net/cvd-kimyasal-buhar-biriktirme-kaplama-nedir.html, 2020
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 BOR ELYAFLAR
Bor elyaflar (boron filamentler), sürekli bir ince filament veya tel üzerine borun biriktirilmesi ile elde edilen
yapısal fiberlerdir. İlk boron fiber C.P.Talley tarafından (1959) üretilmiştir.

Boron fiber, kimyasal buhar biriktirme (CVD) prosesiyle üretilir. BCl3 + H2 karışımı, cıvalı contalar yoluyla bir
filamentin (çapı yaklaşık 12 mikron çapında, genellikle tungsten bir taban) verildiği kapalı bir reaktöre
beslenir; filament doğru elektrik akımı ile ısıtılır.

Boron fiberler, polimer ve alüminyum matrislerde takviye dolgu maddesi olarak kullanılır. Bu fiberlerin
yüksek maliyeti nedeniyle uygulamaları sınırlıdır. Bor-alüminyum kompozit, uzay aracı yapılarında en verimli
şekilde kullanılır.

*Kompozitler, Temel ilkeler, Test Metodları, Prof. Dr. Bilsen Beşergil, Gazi Kitapevi Yayınları,2016.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 SiC ELYAFLAR
 Silikon karbid, aynen bor gibi bazı metallerin (tungsten, karbon gibi) üzerine kaplanarak üretilirler.
Bunların oda sıcaklığındaki gerilme kuvveti ve gerilme modülleri, boron-tungsten fiberlerde olduğu
gibidir. Silikon karbid-tungsten fiberler, kaplanmamış silikon fiberlerden daha avantajlıdır. En iyi özelliği
yüksek sıcaklık performansıdır; 1350 0C’de kuvvetinin yaklaşık sadece %35’ini kaybeder. Bor elyaf için bu
sıcaklık 640 oC’tir.
 Silikon karbid-tungsten fiberler, aynı çaptaki boron-tungsten fiberlere kıyasla daha yoğundur ve yüzey
bozulmasına eğilimlidir. Silisyum karbürün karbon çekirdek üzerine kaplanması ile üretilen elyaflar ise;
daha hafiftirler, yüksek sıcaklıklarda silikon karbid ve karbon arasında reaksiyon meydana gelmez,
gerimle kuvveti ve gerilme modülü silikon karbid ve boron fiberlerden daha yüksektir.
 SiC elyaflar iki farklı yöntem ile üretilebilirler;
 Kimyasal Buhar Biriktirme (CVD)
 Polimerizasyon Yöntemi

Bu elyaflar genellikle Titanyum alaşımlı matris ile kullanılırlar. En

yaygın kullanım yerlerinden biri jet motor parçalarında Ti-Al-V
alaşımlı matris ile kullanılmalarıdır.

*Kompozitler, Temel ilkeler, Test Metodları, Prof. Dr. Bilsen Beşergil, Gazi Kitapevi Yayınları,2016.
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 Alumina (Al2O3)

 Aluminyum oksit fiberler metal matrisler için geliştirilmiş fiberler olmasına rağmen reçine metrisli
kompozitlerde de kullanılmaktadır.
 Basma mukavemetleri çekme dayanımına göre daha iyidir. En önemli özellikleri 2000 0C dolayında
erime özelliği göstermeleridir ki dolayısıyla bu tür fiberlerle üretilen kompozitler 1000 0C sıcaklıklara
kadar dayanıklılık gösterirler. Alumina fiberler, magnezyum ve aluminyum matrislerle çok kullanılan
takviye malzemelerdir.

 Alumina fiberler oksitleyici atmosferlerde çok yüksek

sıcaklıklarda kararlı bir yapıya sahiptir. Yüksek sıcaklığa
karşı direnci çok iyidir. Termal ve elektrik iletkenliği
düşük, izolasyon özellikleri iyidir. Mekanik özellikleri
ise >700 0C’de hızla bozulma eğilimine girer.

Al2O3 Fiber*
*https://www.alibaba.com/product-detail/pure-AL2O3-fiber-2-inch-diameter_60686108312.html, 2020
 TAKVİYE MALZEMELERİ
 METAL FİBERLER (Çelik, Ni alaşımı vb.)

 Metal fiber takviyeler kolay üretilebilen, kolay şekillendirilebilen (ductile), sıcaklığa dirençli ve
yüksek mukavemetli malzemelerdir.
 Yoğunluklarının yüksek olması ve birbirleri ile reaksiyona girme (alaşım yapma) eğilimleri önemli
dezavantajlarıdır.
 Çelik tel, metal filament uygulamalarda çok fazla kullanılan bir takviye malzemesidir; örneğin
betonun gerilme mukavemeti çelik teller ile yükseltilir (Klasik betonerme yapılar). Metal ve seramik
kompozitlerde, polietilen ve epoksi gibi polimer matrislerde sürekli metal takviyeler olarak
kullanılabilirler.
 Metalik fiberlerin çapı 100 µm’ye kadar olanları, geleneksel tel çekme prosesi ile üretilir. Refraktör
metaller için sıcak çekme işlemi uygulanır. Çapı 100 μm’nin altındaki metalik fiberler ise Taylor
prosesiyle elde edilebilir.

*Kompozitler, Temel ilkeler, Test Metodları, Prof. Dr. Bilsen Beşergil, Gazi Kitapevi Yayınları,2016.