Buot Kong Modagan, Motago, Mopalayo

Sugilanon ni Daryl Jabil

Pardo, Dakbayan sa Sugbo
(Published in Brown Child: The Best of the Faigao Poetry & Fiction 1984-2012)

“ANIMAL!” MORAG GIBALIBAG ang pultahan sa akong pandungog, ug diha-diha pud nako
madunggi ang singgit ni Noy Nilo. “Anhi lang ka! Sirad-i ni!”
Nahibu'ng ko sa kalit nga pagkabangis sa tingog ni Noy Nilo. Nahadlok na hinuon ko molili
pa sa gamayng espasyo sa bintana aron unta tan-awon pag-usab kon unsa nay nahitabo sa
sulod sa dihang nadunggan ko ang nagkahinay apan nagkabangis niyang singgit.
“Nag-unsa pa man ka dinhi, part? Gusto kag gubot!”
“Yawa ka! Hain akong anak?” singgit ni Papa. Nag-away sila ni Noy Nilo? Si Papa,
naabot man intawn siya diri sa pagpangita nako! Gigukod diay ko niya?
“Animal kang dako!” singgit ni Noy Nilo ug usa ka lagubo ang miboto sa akong
dunggan. Misagirit gud paubos akong bukobuko sa haligi. Tingog sa botelyang nabuak!
Misyagit kadiyot si Papa, siyagit sa kasakit. Naigo tingali siya sa bildo! Nganong
nag-away man sila?
“Yawa ka!” singgit ni Papa. Mipitik og kusog akong kasingkasing. Naunsa na kaha si
Papa? “Yawa!”
“Ay, yawa!” pinasagpa pung tubag ni Noy Nilo sa dapit nga di makab-ot sa akong
mata. “Mas yawa pa kas tanang yawa, uy!”
May midugdog na pud nga bildo. Naluoy kong Papa. Gusto kong liputon ang balay ug
pugngan ang ilang panag-away sa atubangan. Nangatol akong tiil, wala man untay daghang
sagbot diris likod. Nadungog ko ang mga pagbakho ni Saira sa sulod sa kwarto, gusto kong
molili. Apan nadungog ko na sab ang makabungol nga singgit ni Papa.
“Hain akong anak? Akong anak!”
Gipangita gyud lagi ko ni Papa! Basin nakit-an ko niya, ug gigukod ko niya sa dihang
midagan ko pagawas sa balay. Akong papa nakakitag away tungod nako. Tungod lagi gyud
nako! Nganong dali man pud kaayo kong nakadagan? Nganong wala man pud ko naminaw sa
dihang gisyagit nila akong ngalan? Nganong mipadayon man ko sa pagdagan bisag gitawag na
ko nilang Papa ug Mama? Nagginahi man ko sa ulo! Igo na lang ko karon sa pagpaminaw sa
hait nga mga pulong nga gipangsabyag nilang Papa ug Noy Nilo sa usag usa. Ang mga pulong
nga dili angayng ipagawas sa baba milupad, morag mga kutsilyong gihuboan og takob nga
nangatagak padung sa akong dunggan. Hait. Makabungol. Tungod gyud ni nako, tungod kay
wa ko man mapugngi ang akong kaugalingon sa dihang nakita ni nako nga karton, kining karton
nga nakapahinumdom nako sa usa ka bag-ong higala nga kaganiha ko lang gani nakaila.
Naadmit man gud si Ate Janlyn sa ospital gahapon, mao nang nagdali gyud kog uli
ganiha pagkahuman sa among pamuhi. Gikan pa lang gani sa klasrum, pag-ingon namog
'goodbye' sa usag usa, wa ko na hunahunaa ang pagduwa sa kompyuteran matag pamuhi.
Gidagan ko dayon ang geyt sa eskuylahan. Ug sa dihang hapit na ko sa baba sa among dapit,
gipaspasan ko pa ang pagdagan. Kalit nasiyat akong usa ka tiil sa usa ka bangag, misagirit
morag gipaksit akong batiis kutob tuhod, ug nakabati na lang ko nga may bugnawng likidong
misulod sa akong sapatos. Hapdosa ra ba gyud sa pagkablasot! Miduko ko sa batiis nga
nasiyat ug gihinay-hinay pagbitad pataas sa dihang may nadunggan kong bahakhak sa batang
babaye nga nagkaduol.
Paghangad nako, may batang mihunong sa paglakaw sa tungod nako ug
mibahakhak pa gyod pag-ayo.pa pag-ayo samtang gitabunan sa iyang kamot ang katunga sa
iyang nawong. Taudtaod pod sa wala pa siya mohunong sa pagkatawa. Gipalayo niya iyang
kamot sa baba, ug ang buhok gitarong. Daw mihayag akong palibot sa dihang naklaro ko iyang
dagway. Pagkagwapa ba gud ini niya! Mas gwapa pas muse sa among klasrum. Apan miduko
lang siyag kalit, ug sa ubos nga tingog miingon, “Sori kuya,” ug misugod na paglakaw.
Kuya? Kuya gud 'tawn! “Uy! Taymsa, kuya ba nga trese pa gani ko,” dali kong apas.
Kagwapo ra nako, tawgon lang og kuya sa usa ka gwapa. “Pareha ra man tingali gani tag
edad.”
Ug mihunong gyud siya sa paglakaw. Mihunong pud paglihok ang gisuot niyang
daster nga lapas sa tuhod. Miatubang siyag balik nako ug ah, labihan gyud kakyut sa iyang mga
mata nga daw gisuyop kog hinayhinay.
“Ay, sori, hehe,” mipahiyom siya ug makatakod, “twelb pa man gud ko.”
“Bag-uhay pa man pud ko nag-trese,” dayon kong tubag, ug mipasiaw kog kidhat.
Ayay, edad pa lang, payts na siguro ni. “So, rehas ra tag edad.”
Ako siyang gipahuwat kadiyot, mihangyo ko nga dungan lang mig uli. Pag-ibot nako sa
nasyat kong tiil, bisag sakit ug hapdos na, hala, nagtingsi lang gihapon akong dagway. Unsa na
lay hunahunaon niya kon maguba akong dagway sa kasakit? Isog pud ko, uy, para dagdag pogi
poynts pud ba.
Kahibawo kong nagdugo na akong batiis pagkalampos kos pag-ibot sa tiil, apan payts ra,
natabunan pud bitaw sa karsones kong uniporme. Pagpaila nako sa akong kaugalingon niya,
gipintalan dayon nako og pakyut-kyut nga ngisi akong dagway sa dihang gidunol ko akong
palad niya.
“Aw, nays tsu mit you,” niya pa. Nakurat ko gamay, kyut man god kaayo siyag
Ininglisan.
Gipangutana ko siya sa iyang ngalan. Apan lahi na hinuon ang iyang gitubag: “Mao
daw to ang akong isulti basta naay laki nga makig-ilaila nako ingon si Papa. Kung babaye pud
kuno kay sumpayan og 'yu now aym vetah dan yu.'“
Mitando ko samtang nagdungan mi sa paglakaw. Ug sa dihang nakahigayon na pud
kog pangutana kon unsa iyang ngalan, mihunong siya ug miduko, nangalot sa iyang agtang.
Nakalimot tingali siyas iyang ngalan? Kuyawa pud, dili tingali.
Abtan og pila ka segundo, mihangad siya, apan tul-id pas poste iyang panan-aw
didto sa atubangan, wala man lang milingi nako. “Es ey ay ar, ey,” pinatingsi niyang pung. Sa
akong kahibung, nakahunahuna gud kog basin nagpraktis siyag litanya sa patay. Maayo gani
kay dali pud siyang nakasumpay: “Dats may nem, presyos nem, beybi.” Ug mikidhat siya nako.
Hapit nako mabuhii akong bag sa kakurat sa iyang gibuhat. Migilok pud ang dapit sa
akong dughan da.
“Kuyawa gud nimog ngalan gud, kataas!”
“Pataka ay!” Mibahakhak na pud siya sa pag-ingon samtang ang mata tul-id gihapon
kaayo sa iyang atubangan. “Lima ra man gud 'to ka letra! Mga letra man to, akong
gitagsa-tagsa.”
 Gibalik niyag sulti ang mga letra ug didto ko na mahibaw-i nga wala gyud diay siya
magbinuang. Saira ang iyang ngalan.
Nalingaw ko sa among panag-istorya samtang naglakaw, wala na hinuon nako
mahibaw-i nga nalapas na diay ko sa ako untang agian nga eskina. Nagsige gihapon mig
istorya, padayon sa paglakaw. Sige pud ko niyang pangutan-on kon layo pa bang amoa,
motubag pod ko nga oo, layo pa, bisan nalapas na, hagbay ra. Kon puyde pa lang lagi,
pahunongon ko gyud siya sa paglakaw aron kaming duha dili maabot sa among tagsatagsa ka
mga balay. Aron unta dili na matapos among panag-istorya.
Apan maabot siya sa ilang balay sa wala ko pa mabantayi. Wala man gani siyay
naingon nga pulong aron ipahibawo man lang nga naabot na mi sa ila o manamilit man lang.
Mikalit lang siyag dagan sud sa mubo ug gubaong kahoy nga trangka, dali kining gisirado ug
midagan pasulod sa ilang balay. Gilamba pa gyod niya pagsira ang pultahan. Paskang buanga!
Sundan ko pa unta siya sa dihang nakahinumdom ko nga nagdali man unta diay kog uli ganiha.
Gisubay ko na lang pagbalik ang agianan padung sa amoa.
Sa pag-uli sab nako, pinalamba nga pasira sab sa pultahan ang misugat sa akong mata.
Usa na lang gyud ka gintang ang distansya nako sa pultahan. Nakaatras kog 'di oras. Pun-an
pa sa kabug-at sa akong bag sa luyo nga nagpas-an og tulo ka libro.
“Hilasa gud ana nila!” singgit ni Papa sa likod sa pultahan.
“Hoy, sakto na,” tingog pud ni Mama nga morag nagpakiluoy. “sakto na na, Berto,
kalit man kag kainit diha, uy.”
“Di sila motabang og gasto ana ilang pag-umangkon nga sugo-sugoon man gani na
nila didto kon magbakasyon!”
“Mao ra nay imong gikalagutan, Berto? Mangita lang lagi tag paagi para sa operasyon ni
Janlyn.”
“Unsa mang paagiha, Ter? Wa man gani katabang nato atong kadugo, unsa pa kaha
nang laing tawo? Hit-an-ran pa gyod nang imong anak. Ayaw pag-inamaw, uy!”
Naglalis silang Mama ug Papa. Di unta ko modayon sa pagsulod, apan mituktok na lang
ko. Pagkataudtaod, gibukas kog hinayhinay ang pultahan. Misugat nako ang mga mata ni
Mama nga nagbasa sa luha, ang walang bahin sa nawng ni Papa nga nagtakilid ug naghangad,
ug ang bangko nga nagtuwad sa ilang tungod.
“Ma?” Pangutan-on ko unta si Mama kon unsa ang nahitabo, kon unsay problema.
Mamatay na ba si Ate Janlyn nga nabanggaag motor gahapon? Gusto kong sumpayan ang
pulong nga akong nayawit apan mikalas dayon sa pagtan-aw si Mama. Milingi siyang Papa.
Gikuha ko na lang ang iyang kamot — bugnaw ug nangurog — ug miblis. Way umoy ang mga
kamot ni Mama, lahi kaganiha sa dihang gidali niya pagplantsa akong uniporme. Gikuha ko ang
kamot ni Papa, apan kalit dayon ning miwitik ug akong nabuhian.
Nakapangagho si Mama. “Pag-ilis na ngadto, Ariel.”
Miduko na lang ko, ug miagi tadlas nila. Didto ko mabantayi nga ang mga butang
nagkatag sa sawg — ang mga magasin nagbilangkad, nagtuwad ang mga bangko, nabuak gani
diay ang butanganan og buwak sa altar ug mihalok sa sawg uban ang mga plato ug baso, mga
DVD ug CD, ug hasta ang laptop ni Papa nagtuwad sama sa mga bangko sa salog. Apil sa mga
nangakatag nga DVD akong koleksyon sa Dragonball. Mipungko dayon ko ug dali kining
gipunit.
 Apan wa pa gani mitugdon akong tudlo, midugdog dayon ang tingog ni Papa. “Pasagdi
na, ayaw na hilabti.”
“Pa?”
“Giingnang pasagdi!”
Miginhawa kog lawom.
“Unsa! Wa gihapon ka kasabot?”
Igo na lang sa pagnganga akong baba. Pa, ingon ka dili nato papason atong mga ngisi?
Nga di ta magpagakos sa kaguol? Apan ngano man lagi ka karon? Gusto ko mosyagit! Gusto
kong pangutan-on si Papa ngano! Pero sa paghangad ko sa iyang nangitom ug nagmantika nga
nawng, sa dihang paluparon ko na unta gikan sa baba ang akong mga pangutana, kalit kong
natak-om. Way nakaikyas nga mga pulong, dali kaayong nangapyot ug nanago sa ilawom sa
akong tutunlan.
“Kuhaon ra nako akong Dragonball, Pa...” Ug mao ray migawas sa akong baba.
Mihangad si Papa sa kisame. Nangurog ko samtang gikab-ot ang karton sa Dragonball nga
nagpatong sa uban pang mga nagkatag nga karton sa DVD. Nawalis sa akong tudlo ang karton,
ug kalit mibuyangyang ang larawan sa karton nga mao diay ang gipatongan sa Dragonball.
Mingsiga akong mata, diriyot ko matumba. Ang larawan adunay tulo ka mga batang babaye nga
hubo! Gikan paa hangtod sa buhok, walay sapot nga gisuot ang mga bata. Apan dili kana ang
nakapakurat nako. Hagbay ra ming manan-aw nilang Eddie og mga salida nga ingon niani ang
tema. Ang nakapabudlat mao nga ang nagtindog sa tunga mao si Saira!
Si Saira nga pwerteng hayaga sa dagway nga una kong nakita ganiha lang gyod. Si Saira
kansang ngisi ug tinan-awan nako nakapahilis ug nakapagilok sa akong dughan. Si Saira nga
halos tibuok lawas gitabunan na kaganiha sa pwerte kataas niyang daster. Si Saira nga
nakaingon kog brayt tungod sa kamaayo mo-Iningles. Apan sa larawan, ang makapabihag nga
ngisi ni Saira gipalabwan sa uban pang mga parte sa iyang lawas nga daw nagngisi sab ug
nangagni.
Nabuhian ko ang Dragonball, ug gipunit ang karton nga may dagway ni Saira. Mora nag
kabutohon ang akong lawas, morag kagawason akong mga kaunoran ug kabukharon ang
akong panit. Mora kog bola sa basketbol nga gibombahan ug hangin, unya mihiyos, ug
gibombahan na pod. Nanginit akong kalawasan. Kabutohon akong ulo, akong utok
nagpintik-pintik, kusganong nanuktok sa bukog nga nagtabon ini. Ug walay pagtan-aw nilang
Mama ug Papa, kalit kong midagan bitbit ang karton pagawas sa balay.
Nagtagbawg singgit silang Mama ug Papa sa akong ngalan. Nag-anam-anam og
katagak ang mga singot sa akong lawas matag tikangt sa tiil. Kusog kaayo silang misyagit nga
balik kuno, apan di na ko mobalik, gipaspasan ko pa hinuon pag-ayo ang akong pagdagan.
Hapit ko mapandol, maygani nakabalans pa. Matag tikang, matag tagaktak sa singot,
nagkainit ug nagkainit ang akong pamati. Mora kog nagbagsng uling nga nagdangan,
nag-aso-aso sa kainit. Paglabang nako sa kalsada, hapit ko mabanggaig traysikad. Apan mora
ra kog wala. Dagan, hala sige, paspas pa, sige pa.

Hangtod matumong ko atubangan sa pito ka batong subayonon padung sa naglapok nga

gamayng koral nga kahoy nilang Saira. Gitan-aw ko pagbalik ang karton ug nakatingsi lang og
kalit samtang nagtutok sa larawan. Kalit mitubod akong laway. Mipaspas ang pagdagudog sa
akong kasingkasing. Nanginit ang dapit sa akong agtang. Mihangad kog kalit sa purtahan sa
balay nga kita kaayo tungod sa kamubo sa katumpagon nga koral. Mitikang ko sa ikaduhang
bato. Mipaspas ug mikusog na pud ang pagdagudog sa akong kasingkasing nga kalugwaon na
sa dughan.
Sa dihang kalit may siyagit sa halayo nga nakapabagting sa akong dunggan.
“Nak!” singgit gikan sa layo nang dapit nga akong gitalikdan. Tingog ni Papa! “Aray!
Buanga lapoka!”
Si Papa gisundan ko! Di ni mahimo! Gidali ko pagsubay ang mga bato sa ikatulo,
ikaupat, ug ikalima, ug ikaunom, ug ikapito. Wala ko na nabantayan kon aduna pa man gani
gisinggit si Papa niadtong panahona. Ang importante makatago ko! Kinahanglan makatago ko!
Naitsa kos lapokan ang karton. Basin mao nay giapas ni Papa. Siguradong masuko gyod to.
Kinahanglang dili ko maabtan ni Papa. Kinahanglan kong makadagan! Asa man ko motago?
Misuway ko pagkatkat sa mubong koral. May alambre man diay sa ibabaw, nagaras
akong duha ka tudlo. Ug nakalabang gyud ko. Gitan-aw ko ang siradong pultahan. Tayming pud
kay sa dihang milili ko ganihang naa pa ko sa layo, nakita ko si Saira nga namalong og suga.
Sayo pod tingali sila mangatulog.
“Akong anak!” Naigking ko sa nagkaduol nga singgit ni Papa.
Dali ko dayong gilibot ang balay nilang Saira. Pastilan, nasyat pa gyud akong usa ka
tiil sa lapok! Pwerteng gahia, mibug-at akong tiil, morag gipusasan. Nagsigeg balikbalik ang
mga singgit ni Papa. Nagkaduol. Mipatong kos semento kilid sa gamayng balay nilang Saira,
gilibot subay sa haligi hangtod maabot ko ang likod nga bahin. May usa ka bintana man diay
nga nagsiga! Bildo ang bintana ug abli gamay, natabunan ang sulod og nipis nga kurtinang puti.
Nahunong ko, basin unyag nagmata pa gyud diay silang Saira, mabantayan ko.
Sa dihang nakayaka, nakapanghupaw ko. Gigukod ko akong ginhawa sa hilom
tungod sa kakulba. Ug diha- diha, nadunggan kog kalit ang usa ka pamilyar nga tingog.
“Hokeeh! Okey na gyud ang kamera!” tingog ni Noy Nilo, ang labing suod nga higala
ni Papa nga mokuha niyas balay usahay aron makigtagay. Nag-unsa man siya dinhi? Diri diay
siya nagpuyo? Hinay-hinay, mihangad ko ug gisuwayan paglili ang bintana. Tungod sa kanipis,
maklaro ang porma sa bisan unsa nga naa sa sulod nga morag anino. Gilibot ko akong
panan-aw sa palibot, ug nakugang ko sa akong nakita. Dili gyud ko mahimong nasayop! Si
Saira, bisan tuod hanap kaayo sa mata, nakita kong naglingkod sa usa ka bangko nga nagtapis
na lang og tuwalya. Si Noy Nilo nagbarog sa iyang likod samtang nagtan-aw sa kompyuter sa
atubangan.
Mihangad si Saira niya. “Sugod na, Pa? Maghubo na ko?” Papa? Anak diay ni Noy
Nilo si Saira?
Mipatong ang duha ka palad ni Noy Nilo sa mga abaga sa akong bag-o lang nakailang
higala, ug hinay-hinay, labihan kahinay, gipadagan niya kini paubos sa mga bukton ni Saira.
Mihunong sa makadiyot si Noy Nilo ug miduko, gipaduol ang ilong sa tuong dunggan ni Saira.
Aduna siyay gihunghong, hinay apan sa kahilom sa sayong kagabhion, daw milanog sa akong
dunggan: “Ako lay hubo, nak...”
Gihimas niya ang mga bukton ni Saira samtang nagtan-aw sa kompyuter. “Get ready,”
mora siyag nagbasa. “You have an audience from New York in thirty seconds...”
Ug kalit milanog, misyaok ang pultahan sa ilang balay!
 “Akong anak, Nilo!” Nadungog ko na pod ang siyagit ni Papa! Nagbugno ang iyang
tingog ug ang syaok sa nasamok nga pultahan. “Akong anak! Animal!”
“Animal!” Morag gibalibag ang pultahan sa akong pandungog, ug diha-diha pud nako
madunggi ang singgit ni Noy Nilo. “Anhi lang ka! Sirad-i ni!”
Nahibu'ng ko sa kalit nga pagkabangis sa tingog ni Noy Nilo. Nahadlok na hinuon ko
molili pa sa gamayng espasyo sa bintana aron unta tan-awon pag-usab kon unsa nay nahitabo
sa sulod sa dihang nadunggan ko ang nagkahinay apan nagkabangis niyang singgit.
“Nag-unsa pa man ka dinhi, part? Gusto kag gubot!”
“Yawa ka! Hain akong anak?” singgit ni Papa. Nganong si Noy Nilo man iyang
pangitaan nako? Si Papa makakita gyod nig gubotn karon tungod nako!
“Animal kang dako!” singgit ni Noy Nilo ug usa ka lagubo ang miboto sa akong
dunggan. Misagirit gud paubos akong bukobuko sa haligi. Tingog sa botelyang nabuak!
Misyagit kadiyot si Papa, siyagit sa kasakit. Naigo tingali siya sa bildo!
“Yawa ka!” singgit ni Papa. Mipitik og kusog akong kasingkasing. Naunsa na kaha si
Papa? “Yawa!”
“Ay, yawa!” pinasagpa pung tubag ni Noy Nilo sa dapit nga di makab-ot sa akong
mata. “Mas yawa pa kas tanang yawa, uy!”
May midugdog na pud nga bildo. Naluoy kong Papa. Gusto kong liputon ang balay ug
pugngan ang ilang panag-away sa atubangan. Nangatol akong tiil, wala man untay daghang
sagbot diris likod. Nadungog ko ang mga pagbakho ni Saira sa sulod sa kwarto, gusto kong
molili. Apan nadungog ko na sab ang makabungol nga singgit ni Papa.
“Hain akong anak? Akong anak!”
Gipangita gyud lagi ko ni Papa! Basin nakit-an ko niya, ug gigukod ko niya sa dihang
midagan ko pagawas sa balay. Akong papa nakakitag away tungod nako. Tungod lagi gyud
nako! Nganong dali man pud kaayo kong nakadagan? Nganong wala man pud ko naminaw sa
dihang gisyagit nila akong ngalan? Nganong mipadayon man ko sa pagdagan bisag gitawag na
ko nilang Papa ug Mama? Nagginahi man ko sa ulo! Igo na lang ko karon sa pagpaminaw sa
hait nga mga pulong nga gipangsabyag nila Papa ug Noy Nilo sa usag usa. Ang mga pulong
nga dili angayng ipagawas sa baba milupad, morag mga kutsilyong gihuboan og takob nga
nangatagak padung sa akong dunggan. Hait. Makabungol. Tungod gyud ni nako, tungod kay
wa ko man mapugngi ang akong kaugalingon sa dihang nakita ni nako nga karton sa DVD nga
may larawan ni Saira nga way bisan unsang salimbong sa lawas.
Gisirad-an ni Saira ang pultahan ug mibakho. Gusto ko siyang gakson paghugot.
Dali-dali, giablihan kog kalit ang duha ka pako sa bintana. Ayaw nag hilak, Saira, ani-a ra ko.
Giwalis ko ang kurtina, ug maayo akong pagtagak sa bagang kutson. Nakuratan ang
nagyaka ug naghilak kong amiga sa tiilan sa pultahan. Misiga iyang mata.
“Ako ni,” pasabot ko niya samtang hinay kong gilakaw ang distansya sa among
tunga, “si Ariel. Saira, ako ni.”
Samtang nagkaduol ko, hinay pud niyang gitago ang iyang nawong likod sa iyang
nagtupong nga mga tuhod. Mibalik ang iyang pagbakho.
Gitutokan ko siya, ug sa wa damha, kalit nabanhaw sa akong hunahuna ang hubo
nga lawas ni Saira sa karton sa DVD kaganiha. Kalit nawagtang ang daster ug mga luha sa
Saira nga nagyaka sa akong atubangan. Sa akong panan-aw, nahilis ang mga luha ug mibuka
ang iyang baba ug mikatawa. Mibarog siya ug miduol nako nga nangagni. Nanginit og samot
ang akong lawas. Midriboldribol akong kasingkasing sulod sa akong dughan. Ug dayon, kalit
kong gibira ang nawng ni Saira, akong duha ka kamot nagpangumot sa iyang mga aping, ug
gihagkan. Gihagkan ko siya sa ngabil. Nawala kos akong kaugalingon. Ginudnod ko akong
ilong sa iyang ilong, akong agtang sa iyang agtang. Hangtod nalagpot ko paatras. Nabunal
akong bukobuko sa sawg. Ug sa dihang ako na pung gitan-aw pagbalik si Saira, nagtulo pa diay
ang mga luha, apan ang mga ngabil karon nagdugo na. Naglisod kog sabot sa iyang
tinan-awan, morag nasuko nga morag nahibung nga morag nakalitan.
Mikamang ang kauwaw gikan sa akong mga tiil pasaka sa akong mata. Nadungog ko
na sab ang panaglalis nilang Papa ug Noy Nilo.
“Wa kay ebidensya!” pinabusdak nga singgit ni Noy Nilo.
“Unsay wa? Di na mahimong makapamakak si Teresa nako!”
Si Teresa? Ang ngalan na pirmeng ilitok ni Mama matag lalis nilang Papa.
“Giingnan kong Teresa kaganiha,” ni Papa nga nagsugod sa hinayng tingog ug gamayng
pagbakho hangtod nagkakusog, “nga akong anak si Saira!” Nadunggan ko ang lawm nga
ginhawa ni Papa. Mingsiga akong mata. Wa tuyoang nakalingi ko kang Saira. Nagpiyong na
ang iyang mga mata, ug midagayday sa way paghunong ang iyang mga luha. Sa dihang
padung na mobuka ang iyang mata, dali ko dayong gibawi ang akong pagtan-aw. Mitikig kog
kalit.
“Bantog ra lahi ra mog nawng! Mao diayng pareha mig ilong, mata, ug... ug...” Mibusdak
ang bakho ni Papa. “Salbahis ka! Nagamit ko akong anak tungod nimo! Yawa ka! Akong anak,
akong kaugalingong anak, akong napanamastamasan sulod anang kwartoha! Tungod ni nimo
animal ka!”
Milanog ang tingog ni Papa. May nadungog na sab kong mga syagit gikan sa gawas sa
balay, kasagaran mga babaye. Gitapuk-an na tingali, gipistahan na tingali mi sa mga silingan.
Igsuon ko diayng dako si Saira? Nganong gikaibgan ko man siya? Di ko makatuo sa
akong nabuhat. Napuno sa kangilngig ang tibuok kong lawas. Wa koy buot! Wa koy kaluoy!
Akong gipugos paghalok akong kadugo ganiha! Nakahalok ko sa salog nga puno sa pagbasol.
Naglagot ko sa akong kaugalingon!
Di na ko kahangad, bisan pag ingnon nga molikay lang sa iyang nawng nga nagbaha sa
luha. Maglisod na kog hangad. Wala na koy nawng nga maipakita o mahangad ni bisan kinsa.
Wa koy uwaw! Akong igsuon akong giunay!
Kalit miabli ang pultahan. Naigking ko. Labi na sa dihang misamot kakusog ang paghilak
ni Saira. Samot na sa dihang nadunggan ko ang tingog ni Papa.
“Ariel?” puno sa kahibung ang iyang tingog. Misiga akong mata sa kakurat. Apan wa ko
mihangad. Napuno kos kauwaw. Buot kong modagan. Buot kong motago. Buot kong ablihan
ang sementong sawg ug ilubong akong kaugalingon. Buot kong magpalayo, moambak sa
bintana. Pasaylo-a ko, Pa, sa akong nabuhat. Pasaylo-a ko, pasaylo-a ko, kaugalingon ko.
Pasaylo-a ko, Saira. Pasaylo-a ko, Diyos ko. Pa, pasaylo-a ko! Unsaon ko man paghangad
nimo?

(KATAPOSAN)