‫ּכֹולל) مجلة شاملة‬

‫( ִמ ְׁש ָּפט ֵ‬
‫‪ִ ( ‬מ ְׁש ָּפט ּכֹולֵל) اجلملة الشاملة هى فى حقيقتها مجلة بسيطة يتكرر بعض أجزاءها ؛ لذا‬
‫فهى قد حتتوى على أكثر من فاعل (مسند إليه) ‪ ،‬أو أكثر من فعل (مسند) ‪ ،‬أو أكثر من مفعول ‪ ،‬أو‬
‫أكثر من ظرف ‪ ،‬ونفصل بني األجزاء املتكررة بالفاصلة ( ְׁפ ִסיק) ثم نضع واو العطف قبل اجلزء األخري‬
‫‪ ،‬مثل‪:‬‬
‫וְׁק ָּטר ִגּנּו ֶאת ַה ֶטרֹור ‪.‬‬
‫עּודיָּה ָּ‬
‫ִמ ְׁצ ַריִם ‪ָּ ,‬ס ְׁ‬ ‫‪‬‬

‫רּוצים ‪.‬‬
‫טּודנְׁ ִטים ָּח ִ‬
‫ַאתה וְׁהּוא ְׁס ֶ‬
‫ֲאנִי ‪ָּ ,‬‬ ‫‪‬‬

‫ַכ ִתי ִלישֹון ‪.‬‬

‫וְׁהל ְׁ‬
‫יתי ָּ‬
‫ָאכ ְׁל ִתי ‪ָּ ,‬ש ִת ִ‬
‫ֲאנִי ַ‬ ‫‪‬‬

‫וְׁאת ִא ְׁש ִתי ‪.‬‬

‫ָאחי ֶ‬
‫ַאבא ‪ֶ ,‬את ִא ָּמא ‪ֶ ,‬את ִ‬
‫אֹוהב ֶאת ָּ‬
‫ֲאנִי ֵ‬ ‫‪‬‬

‫ֲלים ‪.‬‬ ‫ַמנַהֵל‪ִ ,‬עם ַה ְׁפ ִק ִידים ִ‬

‫וְׁעם ַהפֹוע ִ‬ ‫ַש ָּת ִעם ה ְּ‬
‫ַאתה נ ְִׁפג ְׁ‬
‫ָּ‬ ‫‪‬‬

‫ָּרּותיִים ‪.‬‬
‫ֲת ִרים ַתי ִ‬
‫ּוב ָּמרֹוקֹו יֵש א ָּ‬
‫ְׁב ִמ ְׁצ ַריִם ‪ִ ,‬ב ְׁל ָּבנֹון ְׁ‬ ‫‪‬‬

‫ָּפה ‪.‬‬
‫ָּחב‪ ,‬נ ִָּקי‪ ,‬וְׁי ֶ‬
‫ַה ַביִת ֶה ָּח ָּדש גָּדֹול‪ ,‬ר ָּ‬ ‫‪‬‬

‫ּוללֹונְּׁדֹון ‪.‬‬
‫ַחנּו נ ִַסע ְׁל ָּק ִהיר‪ְׁ ,‬ל ָּפ ִריז ְׁ‬
‫ֲאנ ְׁ‬ ‫‪‬‬

‫ֶשם ָּחזָּק ‪.‬‬

‫ּוב ָּצ ֳה ַריִם ָּירַד ג ֶ‬
‫בֹוקר ַ‬
‫יְׁלה ‪ַ ,‬ב ֶ‬
‫ַב ַל ָּ‬ ‫‪‬‬

‫ويتبني من األمثلة السابقة أن اجلزء الشامل فى اجلملة قد يأتى مسند إليه أو مسند أو مفعول أو ظرف أو‬
‫تابع ‪ .‬وأول خطوة للتعرف على هذا اجلزء الشامل هى مالحظة تطابق األجزاء الشاملة فى العدد‬
‫واجلنس وفى األفعال تكون متطابقة فى الزمن والضمري ‪ ،‬وأن تقبل الربط فيمـــا بينها بواو العطف ؛‬
‫ֲד ִשים ֶש ָּלנּו נ ְִׁבחֲרּו) التعترب مجلة شاملة ألن التوابع‬
‫فمثالً مجلة ( ְׁשלֹו ֶשת ַח ְׁברֵי ַה ִמ ְׁפ ָּלגָּה ַהח ָּ‬
‫فى هذه اجلملة ختتلف فى أنواعها ( ְׁשלֹו ֶשת ‪ְׁ -‬לוַאי ַּכמּות) ‪ַ ( ،‬ה ִמ ְׁפלָּגָּה ‪ְׁ -‬לוַאי ֵ‬
‫סֹומ ְׁך) ‪،‬‬
‫ֲד ִשים ‪ְׁ -‬לוַאי תֹוַאר) ‪ֶ ( ،‬ש ָּלנּו‪ְׁ -‬לוַאי ִקנְׁיָּן) ‪ .‬وكذلك مجلة ( ִה ְׁל ַב ְׁש ִתי ֶאת ַהי ְַׁלּדָּה ֶאת‬
‫( ַהח ָּ‬
‫ַה ִש ְׁמ ָּלה) ليست مجلة شاملة ألننا الميكن أن نربط بني املفعولني بواو العطف ‪ .‬وينطبق هذا أيضا على‬
‫יטנְׁיָּה) ألننا الميكن أن نربط ظرفى الزمان بواو‬ ‫مجلة ( ַב ָּשנָּה ֶש ָּע ְׁברָּה ְׁבסֹוף ַה ַקיִץ נ ַ‬
‫ָּס ְׁענּו ִל ְׁב ִר ַ‬
‫ֲבי‪,‬‬ ‫العطف ‪ .‬وجيب أن نأخذ بعني االعتبار تكرار حروف النسب قبل اجلزء الشامل (נ ַ‬
‫ִזְּׁכ ְׁר ִתי ַבא ִ‬
‫וְׁאת ִא ְׁש ִתי) ‪ ،‬ولكن‬
‫ָאחי ֶ‬
‫ַאבא ‪ֶ ,‬את ִא ָּמא ‪ֶ ,‬את ִ‬ ‫ּוב ִא ִמי ) وكذلك ( ֲאנִי ֵ‬
‫אֹוהב ֶאת ָּ‬ ‫ָאחי ְׁ‬
‫ְׁב ִ‬

‫الصفحة ‪1‬‬ ‫دروس اجلملة العربية (د‪/‬فؤاد حممد عبد الواحد)‬

‫هذا اليعنى أن نضع أمام املفاعيل حروف نسب التتناسب مع الفعل فنقول مثالً ( ַס ִעיד ָּקרָּא ֶאת‬
‫וְׁה ְׁת ַענְׁ יֵן בֹו) والنقول ( ַס ִעיד ָּקרָּא ֶאת ַה ֵס ֶפר ִ‬
‫וְׁה ְׁת ַענְׁ יֵן אֹותֹו)‪.‬‬ ‫ַה ֵס ֶפר ִ‬
‫وجتدر اإلشارة إىل أن الكلمة التى تأتى للتوكيد التعرب عن جزء شامل ‪ ،‬مثل ( ַה ָּמטֹוס ִה ְׁמ ִריא‬
‫חֹומה ַל ֶּכרֶם ָּס ִביב ָּס ִביב) ‪.‬‬
‫ַמ ְׁע ָּלה ַמ ְׁעלָּה) ‪ ،‬وكذلك ( ַה ַפ ְׁר ְּׁד ָּסן ָּבנָּה ָּ‬
‫פט הַ ּכ ֹולֵ ל – أنواع العالقات فى الجملة الشاملة‬ ‫ס ּו ֵגי הַ ְּּק ָׁש ִרים ּ ַב ִּ‬
‫מ ְּש ּ ָׁ‬
‫הֹוס ָּפה) عالقة اإلضافة – ونستخدم هلا باإلضافة إىل واو العطف بعض األدوات‬
‫‪ֶ ( -‬ק ֶשר ֶשל ָּ‬
‫נֹוסף ַעל – ְׁלרַבֹות ) وذلك على النحو التاىل ‪- :‬‬
‫األخرى مثل (גַם – ַאף – ָּ‬
‫נּוח ‪.‬‬
‫ָאכ ְׁלנּו‪ִ ,‬ה ְׁת ַק ַל ְׁחנּו וְׁ גַם ִה ְׁס ַפ ְׁקנּו ָּל ַ‬
‫ַ‬ ‫‪‬‬

‫ַאח ַמד‪ַ ,‬ס ִעיד גַם ַס ִמיר ִנ ְׁשאֲרּו ַב ַביִת ‪.‬‬

‫ְׁ‬ ‫‪‬‬

‫ֶיך‪ַ ,‬אף ֲאנִי ַמ ְׁס ִּכים ִע ָּמם ‪.‬‬

‫לֹא רַק הּוא ַמ ְׁס ִּכים ִעם ְּׁד ָּבר ָּ‬ ‫‪‬‬

‫מֹורים ְׁלרַבֹות ַה ְׁמ ַחּנ ְֵׁך ֶש ָּלנּו ִה ְׁש ַת ְׁתפּו ַב ֶט ֶקס ‪.‬‬
‫ָּּכל ַה ִ‬ ‫‪‬‬

‫ֲבל‬ ‫‪ֶ ( -‬ק ֶשר ֶשל ִנּגּוד) عالقة التضاد ‪ :‬ونستخــــــــــدم هلا بعـــض األدوات مثل ( ֶא ָּלא– ְׁ‬
‫ַאך – א ָּ‬
‫– ִּכי ִאם ) وذلك على النحو التاىل ‪- :‬‬
‫ָּדי ָּש ַבר ֶאת ַה ַצ ַל ַחת ‪.‬‬
‫וְׁיֹוסי ‪ֶ ,‬א ָּלא ג ִ‬
‫לֹא ָּדנִי ִ‬ ‫‪‬‬

‫ַמר ‪.‬‬
‫ַאך לֹא ִעם ַהז ָּ‬
‫ִּד ַב ְׁר ִתי ִעם ַה ְׁמשֹורֵר ‪ְׁ ,‬‬ ‫‪‬‬

‫ַהל ַה ָּבא ‪ִּ ,‬כי ִאם ַמנְׁסּור ‪.‬‬

‫לֹא ָּס ִמי י ְִׁהיֶה ַה ְׁמנ ֵ‬ ‫‪‬‬

‫ירה) عالقة االختيار ‪ :‬ونستخــــــــــدم هلا األداة (אֹו‪ -‬אֹו‪ ...‬אֹו) وذلك على‬
‫‪ֶ ( -‬ק ֶשר ֶשל ְׁב ִר ָּ‬
‫النحو التاىل ‪- :‬‬
‫ָאסּור ֶלאֱכֹול אֹו ִל ְׁשתֹות ְׁב ֶמ ֶש ְׁך ָּהרֵָאיֹון ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ּדּור ַסל?‬
‫ֲדיף ‪ַּ -‬כּדּו ֶרגֶל אֹו ַּכ ְׁ‬
‫ַאתה ַמע ִ‬
‫ֵאיזֶה ִמ ְׁש ָּחק ָּ‬ ‫‪‬‬

‫בֹוכה?‬
‫צֹוחק אֹו ֶ‬
‫ַאתה ֵ‬
‫ָּ‬ ‫‪‬‬

‫בֹוע ֶאת ַה ֶח ֶדר‪ְׁ :‬ב ָּל ָּבן‪ְׁ ,‬בוָּרֹוד אֹו ְׁבָאפֹור?‬

‫ְׁב ֵאיזֶה ֶצ ַבע ִל ְׁצ ַ‬ ‫‪‬‬

‫ִיקה‪.‬‬
‫נֹוהג ִל ְׁקרֹוא ֵס ֶפר אֹו ְׁל ַה ֲאזִין ַלמּוז ָּ‬
‫ָּבים ֲאנִי ֵ‬
‫ָּבעֲר ִ‬ ‫‪‬‬

‫الصفحة ‪2‬‬ ‫دروس اجلملة العربية (د‪/‬فؤاد حممد عبد الواحد)‬

 ‫( ֶק ֶשר ֶשל ִצ ְׁמצּום) عالقة االستثناء‪ :‬ونستخــــــــــدم هلا بعـــض األدوات مثل ( ַ‬
‫זּולת–‬
‫ְׁל ַמ ֵעט – ְׁפרָּט ְׁל– חּוץ ְׁמ) وذلك على النحو التاىل ‪- :‬‬
‫זּולת ַה ְׁמ ַח ְׁב ִלים ‪.‬‬
‫ֶע ְׁצרּו ֶא ֶמש‪ַ ,‬‬
‫ֲצ ִירים ֶשּנ ֶ‬
‫הּו ְׁח ַלט ְׁל ַש ְׁחרֵר ֶאת ָּּכל ָּהע ִ‬ ‫‪‬‬

‫חֹולה ‪.‬‬
‫יְׁתה ָּ‬
‫ישה‪ְׁ ,‬ל ַמ ֵעט ַּד ְׁליָּה ֶש ָּה ָּ‬
‫ָּּכל ַה ָּבנֹות ִה ְׁש ַת ְׁתפּו ַב ְׁפ ִג ָּ‬ ‫‪‬‬

‫ֶח ְׁקקּו ְׁבז ְִׁכרֹונִי‪.‬‬

‫ָּש ַכ ְׁח ִתי ֶאת רֹב רֻבֹו ֶשל ַה ִשיר ְׁל ַמ ֵעט ַּכ ָּמה שּורֹות ֶשּנ ְׁ‬ ‫‪‬‬

‫ִיתי ִס ְׁפרֵי ִלמּוד ְׁל ַמ ֵעט ֵס ֶפר ִּד ְׁקּדּוק ‪.‬‬

‫ָּקנ ִ‬ ‫‪‬‬

‫ָּּכל ַה ָּש ִרים ְׁפרָּט ְׁל ַשר ַהחּוץ ִה ִגיעּו ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫ָּּכל ַה ַש ְׁח ָּקנִים ִה ִגיעּו חּוץ ִמ ְׁש ַניִם ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫الصفحة ‪3‬‬ ‫دروس اجلملة العربية (د‪/‬فؤاد حممد عبد الواحد)‬