Libri I Statistikes

Suzana Standkovska Dr.
Evica Јolevska
STATISTIKA
PËR VITIN E III
DREJTIMI EKONOMIK-JURIDIK DHE TREGTAR

TEKNIK I EKONOMISË
Autorë:
Suzana Stankovska
Dr. Evica Delova-Jolevska
Recensentë:
Dr. Dragan Teodoski, kryetar
Vesna Novaçka
Goran Simonovski
Redaktor i botimit në gjuhën shqipe:

Doc. dr. Shpend Lushi
Lektor i botimit në gjuhën shqipe:

Berat Azizi
Dizajni i kopertinës:
Prizma, Shkup
Përgatitja teknike:
Simço Shandulovski
Botues:
Ministria për Arsim dhe Shkencë e Republikës së e Maqedonisë
Shtypi:
Qendra grafike Shpk, Shkup
Tirazhi: 850 copë
Me Aktvendimin e Ministrit për Arsim dhe Shkencës të Republikës së Maqedonisë, nr 22-

4272/1, të datës 28.07.2010, aprovohet përdorimi i këtij libri.
CIP - Каталогизација во публикација

Национална и универзитетска библиотека “Св.Климент Охридски” , Скопје
311(075.3)
СТАНКОВСКА, Сузана
Статистика за III година : економско-правна и трговска струка :
економски техничар / Сузана Станковска, Евица Делова-Јолевска. - Скопје :
Министерство за образование и наука на Република Македонија, 2010. - 159 стр. :
илустр. ; 30 см
ISBN 978-608-226-037-2
1. Делова-Јолевска, Евица [ автор ]
COBISS.MK-ID 84254474
3
PËRMBAJTJA
PARATHËNIE.................................................................................................... 7
TEMA E PARË: KUPTIMI, ZHVILLIMI DHE LËNDA E STUDIMIT TË

STATISTIKËS................................................................................................. 9
1. Kuptimi dhe zhvillimi i statistikës................................................................................................. 11
2. Lënda e studimit të statistikës........................................................................................................ 12
2.1 Karakteristikat e paraqitjes masive................................................................................... 13
2.2 Njësitë statistikore................................................................................................................... 14
2.2.1 Përcaktimi i saktë i masës statistikore......................................................................15
2.3 Shenjat e njësiteve statistikore........................................................................................... 15
2.3.1 Përcaktimi i numrit të nevojshëm të shenjave....................................................... 17
Të sjellim përfundim............................................................................................................................... 17
Fjalori............................................................................................................................................................ 18
Pyetje për përsëritje................................................................................................................................ 18
TEMA E DYTË: METODAT E STUDIMIT TË STATISTIKËS...................................21

1. Metodat e studimit të statistikës........................................................................... 23
1.1. Metodat e mbikëqyrjes së gjithë masës statistikore..................................................2 3
1.2. Metodat e mbikëqyrjes së një pjese të masës statistikore........................................ 25
Fjalori............................................................................................................................................................. 28
Pyetje për përsëritje................................................................................................................................. 28
TEMA E TRETË: HULUMTIMET STATISTIKORE................................................ 29

1. Hulumtimi statistikor..............................................................................................31
1.1. Grumbullimi i të dhënave..................................................................................................... 31
1.1.1. Plani për grumbullimin e të dhënave statistike.................................................... 32
1.1.2. Llojet e grumbullimit të të dhënave statistikore.................................................. 34
1.1.3. Formularët për grumbullimin e të dhënave statistikore..................................... 34
1.2. Rregullimi dhe përpunimi i të dhënave statistikore.................................................... 39
Fjalori............................................................................................................................................................ 40
4 PËRMBAJTJA
TEMA E KATËRT: PARAQITJA STATISTIKORE E REZULTATEVE TË

FITUARA.....................................................................................................43
1. Seritë statistikore....................................................................................................45
2. Rregullat e Sturgesit............................................................................................... 47
3. Frekuenca relative dhe treguesit strukturor.........................................................49
4. Paraqitja e të dhënave............................................................................................50
4.1. Paraqitja tabelore e të dhënave..........................................................................................50
4.1.1. Tabela të thjeshta......................................................................................................... 51
4.1.2. Tabela grupore.............................................................................................................. 54
4.1.3. Tabela kumulative....................................................................................................... 54
4.2. Paraqitje grafike e të dhënave.............................................................................................55
Fjalori............................................................................................................................................................ 63
Formula........................................................................................................................................................ 63
Shfrytëzimi i kompjuterit....................................................................................................................... 63
Detyra për punë të pavarur................................................................................................................... 65
Zgjidhja e detyrave...................................................................................................................................66
TEMA E PESTË: MADHËSITË MESATARE........................................................ 69

1. Kuptimi dhe llojet e madhësive mesatare............................................................ 71
1.1. Madhësi mesatare llogaritëse............................................................................................. 71
1.1.1. Madhësi mesatare aritmetike................................................................................ 72
1.1.2. Mesi i thjeshtë aritmetik-mesi aritmetik i të dhënave të pa grupuara............ 72
1.1.3 Mesi aritmetik i ponderuar hapësira e të dhënave të grupuara........................ 73
1.2. Madhësitë mesatare harmonike.........................................................................................74
1.2.1. Hapësira e thjeshtë harmonike,hapësirë e të dhënave të pa grupuara...75
1.2.2 Hapësirë ponder harmonike-hapësirë harmonike e të dhënave të
grupuara........................................................................................................................ 76
1.3 Madhësia gjeometrike mesatare.......................................................................................77
1.3.1. Hapësira gjeometrike e thjeshtë-hapësira gjeometrike e të dhënave jo të
grupuara.......................................................................................................................... 77
1.3.2. Hapësira e ponderuar gjeometrike-hapësirë e ponderuar gjeometrike e
të dhënave të grupuara............................................................................................ 78
2. Madhësitë e mesme pozicionuese..........................................................................79
2.1. Madhësitë e mesme mediana............................................................................................. 79
2.1.1. Madhësi e mesme mediale e të dhënave jo të grupuara............................. 80
2.1.1.1. Madhësia e mesme mediale e të dhënave jo të grupuara me numër të
vyeshëm të anëtarëve...................................................................................... 80
2.1.1.2. Madhësia e mesme mediale e të dhënave jo të grupuara me numër më
të madh të anëtarëve....................................................................................... 81
2.1.2. Madhësia e mesme mediale e të dhënave të grupuara...................................... 82
2.1.2.1. Madhësia e mesme e të dhënave të grupuara pa intervale grupore...... 82
2.1.2.2. Madhësia e mesme e të dhënave në grupe intervalesh............................. 83
2.1.3. Ndërmediale dhe të larta mediale të vlerave.........................................................84
PËRMBAJTJA 5
2.2. Hapësira modale............................................................................................................................ 88

2.2.1. Hapësira modale e të dhënave të cilat nuk janë të grupuara me grupe
intervalesh......................................................................................................................... 88
2.2.2. Hapësira modale e të dhënave në grupe intervalesh.............................................. 89
3. Masat e disperzimit........................................................................................................ 90
3.1. Kuptimi dhe llojet e masave të disperzimit......................................................................... 90
3.2. Masat absolute të disperzimit................................................................................................... 91
3.2.1. Intervali i variacionit......................................................................................................... 91
3.2.2. Dallimi interkuartal........................................................................................................... 91
3.2.3. Tërheqje mesatare absolute............................................................................................ 91
3.2.3.1. Tërheqje mesatare absolute e të dhënave jo të grupuara.............................. 92
3.2.3.2. Tërheqje mesatare absolute e të dhënave të grupuara................................... 93
3.2.4. Variacioni............................................................................................................................. 94
3.2.4.1. Variacioni i të dhënave jo të grupuara................................................................. 94
3.2.4.2. Variacioni i të dhënave të grupuara..................................................................... 95
3.2.5. Devijimi standard...............................................................................................................96
3.2.5.1. Devijimi standard i të dhënave jo të grupuara.................................................. 96
3.2.5.2. Devijimi standard i të dhënave të grupuara....................................................... 97
3.3. Masat relative të disperzimit..................................................................................................... 98
3.3.1. Koeficienti i variacionit..................................................................................................... 98
Konkluzioni................................................................................................................................................. 99
Fjalor............................................................................................................................................................ 100
Formula...................................................................................................................................................... 101
Përdorimi i kompjuterit........................................................................................................................ 102
Pyetje për përsëritje...............................................................................................................................103
Detyra për punë të pavarur.................................................................................................................104
Zgjidhja e detyrave................................................................................................................................ 109
TEMA E GJASHTË: ANALIZA E ZHVILLIMIT KOHOR

(DINAMIKA) E PARAQITJEVE MASIVE....................................................113
1. Gjetja e zhvillimit të paraqitjes tendencioze...........................................................................115
2. Metodë e madhësive gjysmë mesatare.................................................................................... 115
3. Metoda e madhësive të lëvizshme............................................................................................. 117
3.1. Metoda e madhësive të mesme të lëvizshme me anëtarë të mprehët............. 117
3.2. Metoda e madhësive mesatare të lëvizshme me pesë anëtarë............................119
3.3. Metoda e madhësive të mesme të lëvizshme me katër anëtarë..........................121
4. Numra indeksesh.................................................................................................. 125
4.1. Kuptimi për numrat e indekseve..................................................................................... 125
4.2. Llojet e numrave të indekseve..........................................................................................126
4.2.1. Indekset individuale..............................................................................................126
Numrat bazë të indeksit......................................................................................126
Numrat dhënës të indeksit................................................................................. 128
4.2.1.1. Numra indeksesh në volum fizik ose kuantum............................................. 129
Numrat e Indekseve individuale të volumit fizik........................................... 130
4.2.1.2. Indekse çmimesh.................................................................................................. 130
6 PËRMBAJTJA
Numra individual indekse të çmimeve............................................................130

4.2.2. Numra grupor indeksesh.................................................................................... 131
4.2.2.1. Grupore (agregate )indekse me volum fizik...................................................131
Indeks grupor i volumit fizik sipas metodës së Lasperit.............................. 132
Indeks grupor i volumit fizik sipas metodës Pashe....................................... 133
4.2.2.2. Intervale grupore të çmimeve........................................................................... 134
Indeksi grupor i çmimeve sipas metodës Lasper.......................................... 134
Indeks grupor të çmimeve sipas metodës Pashe.......................................... 135
4.2.2.3. Vlera e indeksit...................................................................................................... 136
Konkluzioni............................................................................................................................................... 138
Fjalor............................................................................................................................................................ 139
Formula...................................................................................................................................................... 139
TEMA E SHTATË: KORELIMI.........................................................................147

1. Kuptimi i korrelacionit.....................................................................................................................149
2. Korrelimi i thjeshtë........................................................................................................................ 149
2.1. Diagrami i shkatërrimit........................................................................................................... 149
2.2. Koeficienti i korrelimit............................................................................................................. 152
Konkluzioni............................................................................................................................................... 155
Fjalor............................................................................................................................................................ 155
Formula...................................................................................................................................................... 155
LITERATURA E PËRDORUR....................................................................... 159

77
PARAFJALË
Të nderuar nxënës dhe mësimdhënës!
Libri i Statistikës është hartuar që të shërbejë si literaturë elementare për nxënësit e

vitit të tretë të drejtimit ekonomik-juridik dhe tregtar, për profilin teknikë të ekonomisë.
Zgjedhja e përmbajtjeve është bërë në përputhje me planin dhe programin mësimor të
Statistikës për vitin e tretë, me të cilin realizohet mësimi duke filluar nga vitit 2007.
Libri është i përbërë prej shtatë kapitujve. Kapitulli i parë,,Njohuri dhe tema e studimit të
statistikës” e definon temën për studimin e statistikës, i identifikon njësitë statistikore dhe i
shpjegon shenjat e saj.
Në kapitullin e dytë,,Metodat e studimit të statistikës” janë prezantuar metodat
themelore për studim e statistikës.
Kapitulli i tretë,,Hulumtimi statistikor“, e potencon domethënien e hulumtimeve
statistikore, roli në planin e grumbullimit të të dhënave dhe përpunimin adekuat (të drejtë)
të formularëve dhe grumbullimin e të dhënave dhe përpunimin e tyre.
Në kapitullin e katërt,,Paraqitja statistikore e rezultateve të grumbulluara”, përpunohet
thelbi tabelor dhe grafik i paraqitjes së rezultateve.
Kapitulli,,Madhësitë e mesme”, i përpunon ballafaqimet dhe pozicionet e madhësive të
mesme, po ashtu dhe tërheqjen e madhësive të mesme.
Në kapitullin,,Analiza e zhvillimit të kohës në paraqitjen masive“, janë të shpjeguara
madhësitë e mesme të lëvizshme (tundshme), dhe metodologjia e tyre e re për ballafaqimin
individual të numrave të indekseve në grupe (lidhje harmonike) korrelacionit.
Çdo kapitull përfundon me një rezyme të shkurtër, fjalor në të cilin janë paraqitur
termet kryesore, me përkthimin e tyre në gjuhën angleze, fjalët dhe formulat kryesore,
pyetje, detyra për punë të pavarur dhe zgjidhja e tyre. Po ashtu edhe përdorimi i paketës
programore Eksel (Excel) për zgjidhjen e detyrave.
Një pjesë e detyrave për punë të pavarur janë zgjidhje në pakon programore Eksel
(Excel), CD, e cila është pjesë përbërëse e librit. Qëllimi i CD është që nxënësit diturinë e
tyre paraprake për pakon programore Eksel (Excel) ta përdorin në zgjidhjen e detyrave në
sferën e statistikës.
8
Në tema jepen detyra në njësitë për nxënësit të cilët kërkojnë mendime kritike, analiza,
sinteza, e jo një integrim i thjeshtë i materialit.
Libri është paraparë për nxënës dhe arsimtarë. Ai ka për qellim që t’i kënaq nevojat
e një libri të përmbledhur, i cili do t’u ndihmojë në mënyrë të suksesshme për të hyrë në
shkencën e statistikës dhe të përvetësojnë principet dhe strategjitë e analizës statistikore.
Arsimtarët mund të fitojnë ide për planifikimin në përmbajtje të njësive në punën e
mësimdhënies, të gjejnë shembuj për të parashtruar pyetje, detyra dhe trajnime.
Autorët
9
1 KUPTIMI, ZHVILLIMI DHE LËNDA E

STUDIMIT TË STATISTIKËS
QËLLIMI I TEMËS:
Të definohet kuptimi - statistikë;
Të definohet lënda e studimit statistikor;
Të shpjegohet kuptimi - paraqitje masive;
Të identifikohen njësitë statistikore;
Të përshkruhen karakteristikat e shenjave statistikore;
Të bëhet dallimi në mes njësive statistikore dhe shenjave
të saj;
Të vërehen llojet e njësive statistikore dhe shenjave.
10 Tema 1: KUPTIMI, ZHVILLIMI DHE LËNDA E STUDIMIT TË STATISTIKËS
A e dini se…
Deri në fundin e vitit 2008, në Maqedoni ka pasur 4989 femra
më shumë se meshkuj.
Në vitin mësimor 2008/2009, në shkollat e larta ka pasur 805

arsimtare femra dhe 1377 meshkuj.
Në Republikën e Maqedonisë ne vitin 2008 janë dërguar
600 milionë SMS mesazhe të shkurta, kurse në kinema kanë
shkuar 106 mijë persona.
Tema 1: KUPTIMI, ZHVILLIMI DHE LËNDA E STUDIMIT TË STATISTIKËS 11
1. KUPTIMI DHE ZHVILLIMI I STATISTIKËS
Ekzistojnë më shumë kuptime për origjinën e fjalës statistikë. Në aspektin etimologjik,

prejardhja e fjalës statistikë nuk është e vërtetuar në mënyrë të sigurt. Me siguri vjen prej
fjalës latine „status” që do të thotë gjendje, formë, shtet. Fillimet e statistikës si shkencë,
duhet të kërkohen në grumbullimin e informatave për shtetin, për gjendjen e popullatës
dhe pronësisë. Grumbullimet e para të numrave dhe paraqitjes së tyre, janë paraqitur me
nevojën e udhëheqësve ushtarak për të grumbulluar të dhëna për gjendjen e numrit të
popullatës, për numrin e meshkujve të aftë për të cilët mund të merrnin pjesë në përleshje
ose luftëra, për numrin e obliguesve tatimor. për madhësinë e pronave, etj., për shkak se
udhëheqësit çdo herë është dashur të dinë se sa është fuqia e tyre luftarake dhe financiare.
Grumbullimet e tilla të informatave janë kryer në Kinë 4.000 vjet para erës sonë dhe në
Egjipt 3.000 vjet para erës sonë. Aksione më kryesore statistikore në kohën e lashtë janë
bërë në Romën e vjetër dhe ata kanë përfshirë numërimin e popullatës dhe pronësinë e
tyre. Ky rinumërim është bërë në çdo 5 vjet.
Për analizën e parë dhe përpunimin shoqëror të të dhënave politike, merret Enti për
punësim „Natural and Political Observations Made upon Bills of Mortalities” e paraqitur
në vitin 1662, nga ana e John Graunt. Në entin për punësim është bërë analiza për numrin
e lindjeve dhe vdekjeve, duke u bazuar në të dhënat e mara nga kisha.
Faktet më të vjetra të ruajtura për territorin e Republikës së Maqedonisë janë librat

tatimore të ashtuquajtur DEFTERË, te cilët kanë qenë të udhëhequr nga administrata
perandorake turke, për shkak të mënyrës tatimore të popullatës. Të dhëna të vjetra dhe
shkrime jo të plota të popullatës në Maqedoni datojnë prej vitit 1450. Regjistrime zyrtare
me metodologji të vërtetuar, në territorin e Maqedonisë janë realizuar në vitin 1921 dhe
1931, në organizim të Mbretërisë së atëhershme të Jugosllavisë.
Paraqitja e kompjuterëve elektronikë, bëri një zhvillim në statistikë. Të dhënat statistikore

mund të përpunoheshin me një shpejtësi të madhe, kurse më këtë, puna statistikore u bë
efikase dhe ekzakte. Kjo kontribuoi për një ndryshim në statistikë, në studimin e një numri
të madh të paraqitjeve.
Sot, statistika nuk është e kufizuar vetëm në informata numerike që duhen për shtetin,
por ka hyrë në gjitha poret shoqërore dhe shkencave natyrore. Pa statistikë nuk mund të
funksionojnë me efikasitet: kontabiliteti, financat, marketingu, prodhimtaria, ekonomia,
biologjia, fizika dhe sociologjia, psikologjia, pedagogjia,

astronomia, mjekësia etj. Për çdo ditë hasim me numra
të të dhënave statistike, të shprehura në numra apo
përqindje. Burimet e të dhënave mund të gjenden
në kornizat e çdo kompanie, agjencie, organizata të
specializuara për grumbullimin dhe përpunimin e të
dhënave, internet, agjenci qeveritare, etj.
Nuk mund të mendohet marrja e disa vendimeve
në vendimmarrje të pjesshme pa mos e ndryshuar
statistikën. Për çdo ditë, secili menaxhment është i
ballafaquar me zgjidhjen e problemeve të ndryshme
në të cilët roli i statistikës është i madh.
Statistika ndahet në statistikë deskriptive, konkluduese dhe teorike.
Statistika destkriptive është mbështetet në metoda të cilat përdoren për grumbullimin,
përpunimin dhe transferimin e të dhënave në informata.
Konkluzioni statistikor, përmban metoda të cilat përdoren për parashikimin dhe
prognozën si dhe transferimin e të dhënave dhe informatave në dituri. Në këtë mënyrë,
jepen të dhëna për masën, duke u bazuar në studimin e shembullit.
Teoria statistikore zbulon metoda të reja statistikore, të njëjtat edhe i shpjegon, vërteton
dhe i perfeksionon.
2. LËNDA E STUDIMIT TË STATISTIKËS

Statistika është shkencë, e cila studion paraqitjet masive në natyrë dhe në shoqëri.
Paraqitje masive, është ajo paraqitje e cila paraqitet në numër të madh në ngjarje individuale.
Mundësitë e paraqitjes masive dallohen sipas shumë karakteristikave të tyre, për shkak të
kushteve të ndryshme në të cilat paraqiten. Prandaj, çdo paraqitje masive është e mbushur
me lëvizje të brendshme dhe dallime, që paraqesin nev•ojë të njëjtat të studiohen në
mënyrë statistikore që të mund të fitohet paraqitje precize dhe e drejtë e saj. Statistika nuk
duhet të këshillohet me evidencën, e cila ka për qëllim që të regjistrojë të gjitha paraqitjet
e shfaqjeve masive. Statistika ka një betejë shumë më të gjerë të efikasitetit. Ajo merret me
grumbullimin, përpunimin, prezantimin dhe analizimin e interpretimit të të dhënave për
paraqitjet masive.
Me, „të dhënë”, nënkuptojmë fakte dhe numra të cilët grumbullohen, analizohen,
mblidhen, prezantohen dhe interpretohen. Për shembull, një blerës, për të vendosur të
blejë televizor duhet te grumbullojë të dhëna për llojet e televizorëve, kualitetin, çmimin
e tyre, servisimin e televizorëve, kohëzgjatjen e garancisë, etj. Blerësi duhet të zgjedhë të
dhënat, duhet t'i analizojë ata, mbledhë dhe shpjegojë, atëherë mundet të marrë vendimin
përfundimtar për blerjen e një lloji të televizorit, që ai do.
2.1 KARAKTERISTIKAT E PARAQITJES MASIVE
Paraqitjet masive janë paraqitje të cilët shfaqen në numër të madh të ngjarjeve

individuale. Për shembull, paraqitje masive (masë), janë: popullata, të reshurat, tërmetet,
prodhimtaria, shitjet, kompanitë, aktivitetet e ndryshme, etj.
Paraqitjet masive janë të përbëra nga një numër i madh i elementeve. Si elemente në
masë mund të paraqiten persona, ndërmarrje ose lëndë. Përderisa elementet në paraqitjen
masive janë të njëjta dhe të krahasueshme në mes tyre, bëhet fjalë për masë homogjene.
Në rast se elementet në masë janë të ndryshme, atëherë ajo masë është heterogjene. Për
shembull njëllojshmëria ose masa homogjene është repart i përbërë vetëm prej nxënësve
të shkëlqyeshëm, përderisa shumëllojshmëria ose masa heterogjene është repart i përbërë
prej nxënësve të shkëlqyeshëm, shumë të mirë, të mirë, mjaftueshëm dhe të pamjaftueshëm.
Përmbledhja e të gjitha paraqitjeve të njësive (elemente) e një paraqitje masive quhet masë
statistike,masë elementare ose popullata. Për shembull,masë statistike janë të papunësuarit me
arsim të lartë në komunën e Shkupit që janë të regjistruar në vitin 2009; numri i kompjuterëve
të një llojit të posaçëm të prodhuara vitin e kaluar; tërmetet të cilët kanë ndodhur për një
dekadë në Japoni; shitoret për lojëra të regjistruara në komunën e Aerodromit në vitin 2008
etj.
Karakteristikat e masës statistikore janë:
volumi(madhësia) e masës statistikore,
struktura,
karakteristika ose madhësia e mesme,
zhvillimi dhe lëvizja e paraqitjes, dhe
lidhjet dhe sjellja me paraqitjet e tjera (korrelim).
Volumi ose madhësia e masës statistikore, e paraqet numrin e thirrjeve prej së cilës është e
përbërë masa statistikore. Sa është i madh numri i thirrjeve prej të cilës është e përbërë masa, aq
më e madhe është masa statistikore dhe e kundërta. Për shembull,paraqitja masive e popullatës
në Kinë është më e madhe se paraqitja masive e popullatës në Maqedoni,sepse në Kinë është
më i madh numri i popullatës në krahasim me popullatën në Maqedoni.
Struktura, e paraqet përbërjen e brendshme të masës statistikore, pikërisht prej cilave lloje
të thirrjeve, është e përbërë masa statistikore. Për shembull, nëse masë statistikore janë librat,
llojet e shfaqjeve që themelojnë përbërjen e brendshme të masës statistikore janë librat prej
autorëve vendor dhe të huaj. Nëse paraqitja masive janë nxënësit e shkollës së mesme, llojet e
paraqitjeve sipas gjinisë janë meshkuj ose femra, mirëpo sipas suksesit janë të shkëlqyeshëm,
shumë të mirë, të mirë, mjaftueshëm dhe pamjaftueshëm.
Karakteristikat ose madhësitë mesatare, paraqesin parametër, i cili e karakterizon
vlerësimin qendror të shenjave numerike1. Ajo është madhësi tipike, vetanake për të gjithë
masën statistikore. Ajo gjendet ndërmjet të dhënës (informatës) më të madhe dhe më të
vogël, gjegjësisht madhësia. Për shembull, nëse ne testojmë suksesin e paraqitjes masive.
1
Dr. Slave Risteski dhe Mr. Dragan Tevdovski ,,Statistika për Biznes dhe Ekonomi" Shkup, 2008 Faqe, 45.
Nxënësit e shkollave të mesme në Republikën e Maqedonisë. Karakteristikë e tyre është

suksesi mesatar i nxënësve të shkollave të mesme në Republikën e Maqedonisë.
Zhvillimi dhe lëvizja e paraqitjes, shfaq se si paraqitja ndryshohet në periudha të
ndryshme kohore, gjegjësisht paraqitja rritet ose bie poshtë për një interval të posaçëm
kohor, për shembull, Nëse krahasohet suksesi i nxënësve të shkollave të mesme në Republikën
e Maqedonisë, në këtë vit me atë të vitit të kaluar, do të kemi një shfaqje se a është rritur suksesi
apo ka ra poshtë.
Lidhjet dhe sjelljet me paraqitjet tjera tregojnë varësinë reciproke të paraqitjeve. Në natyrë
dhe në shoqëri,asnjë paraqitje e vetme nuk ekziston e izoluar nga paraqitjet tjera dhe e
pavarur nga bota e cila e rrethon. Çdo paraqitje është me lidhje të ngushta borxhi dhe sjellje
me paraqitjet tjera. Për shembull, po testohet se a ekziston varësia ndaj suksesit të arritur të
nxënësve të shkollave të mesme dhe kushteve në të cilat ata jetojnë, ndërmjet kërkesës dhe
çmimit të ndonjë prodhimi të posaçëm, etj.
2.2. NJËSITË STATISTIKORE
Çdo paraqitje e njësive në masën statistikore quhet njësi statistikor ose element i masës
statistikore.
Ekzistojnë katër lloje të njësiteve statistikore edhe atë:
individë
ndërmarrje
ngjarje dhe
lëndë
Individët si njësite statistikore. Në raste, kur
popullata është masë statistike, njësiti statistikë është
edhe një njeri. Për shembull,nëse e studiojmë suksesin
e nxënësve të shkollave të mesme në Republikën e
Maqedonisë, njësiti statistikorë do të paraqesë suksesin e
arritur të çdo nxënësi të shkollës së mesme.
Ndërmarrjet si njësite statistikore. Për shembull, derisa masa statistikore janë ndërmarrjet
industriale në Republikën e Maqedonisë, atëherë njësiti statistikë është një sipërmarrje.
Ngjarjet si njësite statistike. Për shembull, nëse masat statistikore janë vullkanet në Itali,një
vullkan në Itali është njësitë statistikor. Transaksionet, po ashtu mundet të paraqesin njësite
statistikore. Për shembull, nëse masa statistike është e ndryshuar në bursën në Tokio gjatë një
dite, çdo transaksion i realizuar gjatë asaj dite paraqet njësitë statistikor.
Problemet si njësite statistikore. Lëndët mund të jenë të lëvizshme (tundshme) dhe
të palëvizshme (patundshme). Për shembull, përderisa masa statistikore e prodhimit të
automobilave, një automobil i prodhuar është njësitë statistikor si lëndë e lëvizshme. Përderisa
lëndë studimi paraqet fondi banesorë i Republikës së Maqedonisë, në këtë rast njësi statistikore
paraqet çdo banesë si një lëndë e patundshme.
2.2.1 DREJTIMI I SAKTË I MASËS STATISTIKORE
Saktësia e drejtimit në masën statistikore varet nga lënda dhe qëllimi i studimit. Gjatë
saktësisë së drejtimit të masës statistikore duhet të respektohen parimet e përgjithshme.
Kjo do të thotë se masa statistikore duhet që të përmbledh gjithçka, dhe të gjitha njësitet
që i takojnë asaj. Për shembull, nëse lënda për studim është suksesi i arritur i nxënësve të
shkollave të mesme në Republikën e Maqedonisë, në këtë rast njësite statistikore do të
paraqesin çdo nxënës të shkollave të mesme në Republikën e Maqedonisë, e jo një nxënës
i shkollës fillore. Ose në rast se analizohet suksesi i nxënësve të shkollave të mesme të cilët
janë të regjistruar në shkollat ekonomike në Republikën e Maqedonisë, atëherë njësite
statistikore do të përfaqësojnë të gjithë ato nxënës që janë të regjistruar në shkollat e
mesme të ekonomikut, e jo edhe ato të gjimnazit.
Ekziston rreziku, në analizat statistikore që të hyjë edhe njësiti statistikor i cili nuk i
përket masës dhe e kundërta, ndonjë njësitë statistikor i cili duhet të analizohet,,dhe të
mos përfshihet” në analizat. Për këtë, saktësisht edhe duhet të zgjidhet lënda dhe qëllimi i
analizës.
2.3 SHENJAT E NJËSITEVE STATISTIKORE
Karakteristikat me të cilat njësitet statistikore dallohen ndërmjet veti quhen shenjat e

njësiteve statistikore. Shenja mundet të paraqitet në disa forma të ashtuquajtura „Modaliteti
i shenjave”.
Ekzistojnë grupe të shenjave:
shenja kualitative;
shenja kuantitative;
Shenjat kualitative janë ato shenja të cilët shprehin njësite të veta statistikore, ato shprehen
me fjalë. Ata ndahen në: Lëndë, të cilat gjithashtu thirren edhe atributive të paraqitura si
territoriale ose gjeografike. Shenjat kuantitative janë ato shenja të cilët gjithmonë shprehen
me numër. Ato ndahen në kohore dhe kronologjike, ose me numër dhe numerike.
Shenjat e Lëndës janë ata të cilat paraqesin veti të caktuara të njësive statistikore. T'i
përshkruan njësitet statistikore dhe shprehen me fjalë. U përgjigjen pyetjeve, siç janë
njësitet statistikore. Për shembull, shenja të lëndës në njësinë statistikore njeri janë: gjinia,
arsimi, nacionaliteti, puna, statusi martesorë. Modalitetet në shenjën gjinia janë: gjinia
mashkullore dhe femërore. Modaliteti i shenjës së punës mund të jenë: mjekë, gjykatës,
arsimtar, zdrukthëtarë.
Derisa njësia statistikore është një ndërmarrje dhe lëndët e saj janë: mënyra e efikasitetit
me të cilin merret, kurse shenjat e modalitetit janë: ndërmarrje industriale, ndërmareje e
bujqësisë dhe e ndërtimtarisë.
Shenjat territoriale tregojnë se në të cilin territor janë ose ndodhet njësiti i statistikës.
U përgjigjen pyetjeve: Ku, për shembull, shenjë territoriale për njeriun është vendlindja.
Modaliteti i shenjës - Vend.
E vendit janë: Manastiri, Shkupi, Tetova etj. Derisa njësia statistikore është ndërmarrja,
shenja e saj territoriale është vendi i themelimit të asaj ndërmarrje.
Shenjat kohore paraqesin moment kohorë ose periudhë e zhvillimit të njësitit statisti-
kor. Përgjigjet pyetjeve: Kur? Për shembull: në njësitin statistikor njëra shenjë kohore është
datëlindja deri në vitet 1980,1986,1992 etj. Te njësiti statistikor ndërmarrje,shenja kohore
është viti i themelimit të ndërmarrjes. Shenjat numerike janë ato lloje tipike të njësiteve
statistikore variantet e të cilave shprehen me numra. Ato mundet të jenë të ndaluara (dis-
kontume) ose të pa ndaluara (kontinuitet).
Shenjat e ndaluara janë ato shenja të cilat munden të marrin vetëm numër të kufizuar të
vlerave, shenja nuk është stabile me numër të caktuar të modaliteteve.2 Ato shprehen me
numra të plotë. Për shembull, modalitetet e shenjave numër i fëmijëve në njësitin statisti-
kor njeri janë: dy, tre, fëmijë; numri i të punësuarve në një supermarket etj.
Shenja e pa ndaluara është ajo shenjë, e cila mundet të merr të gjitha vlerat në një
përkufizim ose interval të pakufizuar.3 Për shembull, në njësitin statistikor njëra shenjë e
pa ndaluar numër është mosha, gjatësia dhe tjera. Modalitetet të shenjave të pa ndaluar
ndahen ne matje
Shenjat
Kualitative Kuantitative
Të numërta
Lëndore Territoriale Kohore
(Numerike)
Të
Të ndërprera
pandërprera
Foto numër 1.1 llojet e shenjave
2
D-r Slave Risteski dhe M-R Dragan Tevdovski, Statistika për Biynes dhe Ekonomi, Shkupi, 2008 faqe 12 D-r
3
D-r Slave Risteski dhe M-R Dragan Tevdovski, Statistika për Biynes dhe Ekonomi, Shkupi, 2008 faqe 12 D-r
2.3.1 ZGJIDHJA E NUMRIT TË MJAFTUESHËM TË SHENJAVE
Njësitet statistikore kanë një numër të madh të shenjave. Një njësitë statistikore mund
të ketë të katër llojet e shenjave. Pre j shumimit të shenjave të njësiteve statistikore në
analizën hyjnë vetëm gjithë ata të cilët janë të domosdoshëm dhe të mjaftueshëm, për me
pasur një shfaqje për paraqitjen masive.
Burimi i shenjave të mjaftueshme varet prej lëndës dhe qëllimit të studimit. Për shem-
bull, nëse qëllimi i studimit është struktura e gjinisë të nxënësve të shkollave të mesme të
Republikës së Maqedonisë, te të gjithë nxënësit e shkollave të mesme do të mbikëqyret
shenja e lëndës - gjini, kurse assesi nuk do të mbikëqyret shenja territoriale vendlindje.
Rezulton se njësia statistikore njeri ka deri më 100 shenja. Mundohu të numër osh sa më
shumë shenja.
KONKLUDİMİ
Në natyrë dhe në shoqëri. Kjo shkencë merret me grumbullimin dhe përpunimin,

analizimin dhe prezantimin dhe interpretimin e informatave të paraqitjes masive. Para-
qitjet masive janë asi lloj paraqitjesh,të cilat paraqiten në numër të madh në raste in-
dividuale. Përmbledhja e gjitha reparteve të paraqitjeve në një paraqitje masive quhet
masë statistikore, masë elementare ose popullata.
Karakteristikë e masës statistikore është vëllimi, struktura, madhësia e mesme, ose
karakteristika, Zhvillimi dhe lëvizja e paraqitjes dhe lidhjeve dhe sjelljes me paraqitje
tjera. Secila paraqitje në reparte të masës statistikore quhet njësit statistikor ose ele-
ment i masës statistikore. Ekzistojnë katër lloje njësite statistikore edhe atë : lëndë, per-
sona, ndërmarrje dhe ndodhi. Karakteristikat me të cilat dallohen njësitet statistikore
ndërmjet vete quhen shenja të njësiteve statistikore. Ekzistojnë katër lloje të shenjave
edhe atë: lënda ( atributive, përshkruese), kohore (kronologjike ), territoriale ( gjeografi-
ke ) dhe numër ( numerike). Shenja të lëndëve janë ato shenja të cilat paraqesin mënyra
kritike të njësiteve statistikore. Shenjat kohore paraqesin moment kohor ose periudhë
të zhvillimit të njësiteve statistikore. Shenjat territoriale paraqesin në cili n territor gjen-
den ose gjendet njësia statistikore. Shenja në numër janë mënyra e njësiteve statisti-
kore të cilët variante shprehen me numra. Ata mundet të jenë të ndaluara të ( ç’kyçura
) dhe të pa ndaluara ( kontinuitet), Burimi i shenjave të mjaftueshme varet prej lëndës
dhe qëllimit të studimit.
FJALOR
Statistika (Statistics) – shkenca për Masa statistikore (Population) –
mbledhjen, përpunimin, analizimin, pre- përmbledhje e të gjitha reparteve të
zantimin dhe interpretimin e informata- shfaqjeve (elemente) të paraqitjes masi-
ve; ve;
Statistika Deskriptive (Descriptive statis- Njësia statistikore (Statistics unit) – janë-
tics) – tabelore, grafike dhe numerike Në të cilin repart paraqitet (elementi) për
metoda të grumbullimit, inkasimin dhe masë statistikore;
integrimin e të dhënave; Shenjë (Unit characteristic, Variable) –
Konkluyioni Statistikor (Inferential sta- veçoritë sipas të cilave njësitet statistiko-
tistics) – metodat e e marrjes së konklu- re dallohen në mes vete;
dimit për masën statistikore nëpërmjet Shenja Kuantitative (Quantitative variab-
studimit të shembullit; le)- shenja të cilat shprehen me numër;
Informata (Data)- të dhëna dhe numra që Shenjat kualitative (Qualitative variable)
grumbullohen, analizohen, inkasohen, –shenjat që shprehin vetinë apo cilësinë
prezantohen dhe interpretohen; me fjalë.
Paraqitjet Masive (Mass event) paraqit-
je të cilat shfaqen në numër të madh të
rasteve individuale;
PYETJE PËR PËRSËRITJE
1. Çka studion statistika?

2. Interpreto çka është paraqitje masive
3. Çka përfaqëson masa statistikore?
4. Numëro veçoritë e masës statistikore. 5. Çka paraqet njësia statistikore?
6. Cilat janë shenjët lëndë, dhe kush ata kohore?
7. Cilat janë shenja territoriale?
8. Cilat janë shenja numerike?
9. Cilat nga kuptimet në vijim janë shenja,cilat njësite statistikore,statusi
martesor,prodhim,shkallë e arsimit profesional,banor, numri i anëtarëve
në shtëpitë?
10. Zgjidhe llojin e shenjës:
a ) Mosha
b) Gjinia
c ) Tipi i automobilit
d ) Viti i regjistrimit në fakultet
Rrethoje përgjigjen e saktë:

11. Masa statistikore paraqet:
a) përmbledhjen e të gjitha paraqitjeve në natyrë
b) përmbledhje e të gjitha njësiteve statistikore në paraqitjen e masës c ) përmbledhje
e të gjitha shenjave të njësiteve statistikore
12. Shenja është:
a) Secila paraqitje në reparte të masës statistikore
b) Elementare e njësitit statistikor
c) përmbledhje e gjitha njësiteve statistikore dhe masës statistikore
13. Lexo dhe përgjigju:
Përderisa duhet të bëhet studimi statistikor i popullatës si masë statistikore,atëherë
njësiti statistikor ________________ për studim është.
14. Ndodhitë sikurse lindjet, vdekjet, veprat penale, zhvendosje, vendosje janë njësite sta-
tistikore:
a) Saktë b) Jo e Saktë
15. Nëse Lënda për studim është industria krahas llojit të prodhimit, atëherë; ajo është stu-
dim sipas shenjës atributive:
a)Saktë b) Jo e saktë
16. Nëse Lëndë për studim është viti I studimeve të përfunduara atëherë thuaj se studimi
është sipas shenjës numerike:
a)Saktë b) Jo e saktë.
17. Shenja, e para, dyta, tretë, katërtë dekadë është shenjë numerike.
a) Saktë b) Jo e saktë
18. Shenja shtete në Evropë është:
a) Lëndës
b) Territorial
c) Atributivë
19. Studimi statistikor i ndërmarrjeve industriale, sipas viteve të ekzistimit të ndërmarrjeve
studiohet sipas:
a ) Shenjës numerike
b ) Shenjës kohore
c) Shenjës së Lëndës
20. Një njësitë statistikor mundet në të njëjtën kohë të përmbajë:
a) Vetëm një lloj të shenjës
b) Dy lloje të shenjave
c) Prej gjitha katër lloje të shenjave
21. Janë paraqitur të dhënat për parqet nacionale në Republikën e Maqedonisë:
Parku Nacional Sipërfaqja në hektar Viti i Shpalljes
Galiçicë 22 750 1958
Mavrovë 73 088 1949
Pelister 12 500 1948
Të përcaktohet se cili lloj i shenjës është: park nacional, sipërfaqja në hektar, dhe viti i
shpalljes.
22. Të dhënat me të cilat është në shërbim një kompani e prodhimit janë këto:
Burimi Informatat elementare

Dosje e të punësuarve Emri dhe mbiemri, adresa, datëlindja, dita e punësimit në
atë kompani, dhe zgjatja e viteve të punës me sigurim.
Prodhimtaria Llojet e prodhimit, Fuqia vjetore e prodhimit,harxhimet
direkte dhe indirekte të prodhimit..
Shitja Vëllimi vjetor i shitjes,numri i shitoreve,lokacioni
dhe shitoret.
Të zgjidhen shenjat kualitative dhe kuantitative.
Për punonjësit e rinj statistikor:

Hapeni ndonjë internet faqe,për shembull,për entin për statistikë (www.stat.gov.mk)
Agjencia për punësim i Republikës së Maqedonisë (www.zvrm.gov.mk).
- Nxëreni një të dhënë prej numrit të përgjithshëm të papunësuarve në republikën e
Maqedonisë sipas shenjave:gjini,moshë,dhe vendit ku jetojnë
- Lexoni për rolin e domethënies të Entit shtetërorë për statistikë dhe përpunoni një
referat të shkurtë.
Faqe tjera që mund të përdorni në internet:

www.mse.org.mk Bursa Maqedonase për Letra me vlerë AD Shkup, informata dhe deklarata për bursën Ma-
qedonase për Letra me Vlerë ShA Shkupi
www.nbrm.gov.mk Banka popullore e Republikës së Maqedonisë indikatorët elementarë makroekonomik
për Republikën e Maqedonisë
www.epp.eurostat.ec.europa.eu Eurostat
Informata statistikore për unionin Evropian dhe shtetet kandidate
www.worldbank.org/data Banka Botërore
Informata për zhvillimin e shteteve indikatorë në botë
21
2 METODAT E STUDIMIT
STATISTIKOR
QËLLİMET E TEMAVE
Emërimi i metodave statistikore
Shpjegimi I karakteristikave të metodave statistikore
Dallimi I llojeve të metodave statistikore

Zgjedhja e metodës adekuate për studim statistikor
22 TEMA E DYTË: METODAT E STUDIMIT TË STATISTIKËS
A e dini se….
Enti shtetëror për statistikë në Republikën e Maqedonisë

është profesional dhe organizatë e pavarur përbrenda kornizës
të administratës shtetërore të Republikës së Maqedonisë.
Funksioni primar i institucionit është grumbullimi, përpunimi,
dhe diseminimi i të dhënave statistikore për paraqitjet de-
mografike, sociale, ekonomike për shoqërinë në Maqedo-
ni. Enti shtetëror për statistikë në Republikën e Maqedonisë
është i lokalizuar në Shkup dhe në këtë institucion punojnë
275 persona (gjendja e dhjetorit 2008).
Në vitin 1945, më 1 Qershor, me vendim të qeverisë të
Republikës popullore të Maqedonisë është e formuar trup (ko-
misioni) statistikë federal Maqedonas i cili do të ndjek zhvilli-
min e atëhershëm të Republikës popullore të Maqedonisë. Me
pavarësinë e Maqedonisë në vitin 1991 enti për statistikë ritet
në entin shtetëror për statistikë.
TEMA E DYTË: METODAT E STUDIMIT TË STATISTIKËS 23
1. METODAT E STUDIMIT STATISTIKOR
Masa statistike mund të jetë e mbikëqyrur plotësisht dhe pjesërisht. Mbikëqyrje e plotë
do të thotë të studiohen të gjitha njësitë statistikore, derisa pjesërisht do të thotë studi-
mi i vetëm një pjese të njësive statistikore. Statistika gjatë studimit të paraqitjeve masive
shërben me disa metoda të cilët na mundësojnë të marrim një shfaqe reale të paraqitjes.
Metodat primare të studimit të statistikor janë: metodat e studimit të gjithë masës statisti-
kore dhe metoda e studimit të një pjese të masës (studim reprezentativ).
1.1 METODA E MBIKËQYRJES E GJITHË MASËS STATISTIKORE
Metoda e mbikëqyrjes e gjithë masës statistikore do të thotë të studiohen të gjitha

njësitë statistikore prej të cilës është përbërë masa.
Metodat primare për mbikëqyrjen e gjithë masës janë:
Regjistrimi statistikor; dhe
Deklarata statistikore
Regjistrimi i popullatës realizohet kur na duhen të dhënat për të gjitha njësitet statisti-
kore në masën statistikore, siç është shembulli me regjistrimin e popullatës. Ai bëhet për
dukuri të cilat nuk ndryshojnë shumë shpejt. Që të realizohet regjistrimi janë të nevojshme
përgatitje të mëparshme, organizim i mirë, sigurimi i mjeteve financiare dhe kuadro të traj-
nuar (regjistrues). Regjistruesit i paraqesin të dhënat e grumbulluara prej më parë në ins-
trumentet statistikore-regjistrues dhe pyetësor. Regjistrimi zgjat më shumë ditë. Sepse për
realizimin e regjistrimit është i nevojshëm organizim i madh, mjete financiare, kuadro të
trajnuar dhe kohë, regjistrimi në një masë të njëjtë statistikore bëhet për një periudhë më
të gjatë kohore. Më së shpeshti regjistrimi i popullsisë bëhet në çdo pesë deri në dhjetë
vjet.
Regjistrimi i fundit i popullatës në Republikën e Maqedonisë është realizuar në vitin
2002. Në Tabelën numër 2.1 është dhënë numri i mbarë i popullatës. Amvisërive dhe bane-
save në Republikën Maqedonisë sipas regjistrimit në vitin 2002.
Raporti statistikor përdoret për grumbullimin e të dhënave dhe dukurive të cilat ndrysho-
hen shumë shpejt.
Tabela numër 2.1: Popullata e përgjithshme, amvisëri dhe banesa në Republikën e

Maqedonisë, në bazë të regjistrimit të vitit 2002
Tabela 1: Mbar popullata, amvisëria dhe banesat në Republikën e Maqedonisë

Table 1 Total population, households end dwelings in the Republic of Macedonia
Banesat të gjitha llojet e

Mbar popullata Gjithsej amvisri
vendbanimit
Komuna Municipalty
Dw elings (all types of
Total popullation Households
quarters)
Gjithsej 2022547 564296 696143 Total
Shkup 506926 146566 163745 Skopj

Aerodrom 72009 21495 23754 Aerodrom
Butel 36154 10056 11077 Butel
Gazi Babë 72617 20336 22815 Gazi Baba
Gjorçe Petrov 41634 11886 13938 Gjorche Petrov
Karposh 59666 19680 22849 Karposh
Kisela Voda 57236 17577 20237 Kisela Voda
Saraj 35408 7972 7837 Saraj
Qendër 45412 15355 13848 Tsentar
Çair 64773 17107 17127 Chair
Shuto Orizare 22017 5102 5263 Shuto Orizari
Haraqinë 11537 2267 2442 Arachiovo
Burimi: Enti shtetëror i statistikës
Burimi: Enti shtetëror për statistikë Deklaratat statistikore mundet të jenë:
a) ditore- si për shembull,deklaratat për temperatura,ose çmimet që ndryshohet çdo ditë
dhe
b) mujore, vjetore- siç janë deklaratat për punësim, prodhim, pagesat, rezultatet
financiare të punës, etj.
Shiko shembullin për deklaratat statistikore në tabelën numër 2.2

Deklaratat mbahen prej njësive Raportuese (ndërmarrje dhe institucione), me pyetësor sta-
tistikor të përgatitur prej përpara në afat preciz që jepen prej organit statistikor i cili organizon
aksionin statistikor. Grumbullimi i të dhënave bëhet në Entin shtetëror për statistikë, nëpërmjet
realizimit të një numri më të madh të hulumtimeve statistikore.
Të dhënat japin njësi raportuese: subjekte të pjesshme, ose persona individual në lëmin që
është lëndë e hulumtimit statistikorë
Obligimi i njësive raportuese për dhënien e të dhënave të Entit shtetëror për statistikë,
është definuar me Ligjin e Statistikës shtetërore. Enti shtetëror për statistikë garanton
mbrojtje prej të dhënave individuale, që grumbullohen me hulumtimet statistikore dhe
përdorimit të tyre në veçanti me qëllime statistikore.
Pamja dhe përmbajta e hulumtimit statistikor e cila është në fuqi në Republikën e
Maqedonisë. Maqedonia është definuar me Programin statistikor hulumtues 2008-2012.
Tabela numër 2.2: Raporti prej bursës së Maqedonisë AD Shkupi
Burimi: www.mse.org.mk
1.2. METODA E MBİKËQYRJES E NJË PJESE TË

MASËS STATİSTİKORE
Për shkak, studimi i masës së plotë është e madhe dhe aksion i komplikuar i cili kërkon
shumë mundë, kohë dhe mjete materiale, shume shpesh hulumtimet statistike theme-
lohen në studimin e vetëm një pjese të masës. Këtë pjesë e përbëjnë njësinë statistikore
të masës të zgjedhura prej disa principeve të caktuara. Elementaret për studimin e këtyre
njësiteve statistikore të cilën ua paraqet masa, jepet paraqitja e gjithë masës. Kjo do të thotë
se metoda e studimit reprezentativ është metodë me të cilën studiohet shembulli i cili sipas ka-
rakteristikave dhe strukturës përputhet me masën primare prej të cilës është marr.4
Edhe pse kjo metodë nuk është aq e saktë si metodë për studimin e masës së plotë, gjen-
det një ndryshim i madh për studimin e arsyeve në vijim:
4
D-r Slave Risteski dhe M-r Dragan tevdoski,,,Statistika për biznes dhe ekonom” i Shkupi 2008
kur duhen rezultatet e shpejta, kurse koha nuk na lejon për studimin e masës së plotë;
kur nuk është e mundur të ndryshohet metoda në studimin e plotë të masës. Për
shembull,kur bëhet kontrolli e kualitetit të djathit në një bazament të djathit, në rast
të ndryshohet metoda e mbikëqyrjes së plotë, do të ishte shkatërruar prodhimi total
I djathit gjatë kontrollit të kualitetit;
kur duhet të kontrollohen rezultatet e fituara me metodën e studimit të plotë të masës,
ose thjesht nuk ka nevojë të ndryshohet metoda për studimin e plotë të masës.
Me marrëdhëniet mes masës statistikore dhe shembullit me foto të paraqitur në foton

numër 2.1
Karakteristikat elementare të metodës në studim reprezentativ janë:
Foto numër 2.1 Masa statistikore dhe Shembulli
Burimi: Robert Mason, Douglas Lind, William Marchall,

Statistical techniques in business and economics” Irwin McGraw-Hill, p.7
Studimi i vetëm i një pjese të masës. Do të thotë që nuk studiohen të gjithë njësitë sta-
tistikore në masë, por vetëm disa rezultatet që merren me studimin e atyre njësive
statistikore që janë për gjithë masën. Madhësia e pjesës që studiohet varet prej
madhësisë së masës, lëvizja në masë dhe shkalla e saktë që duam të arrijmë gjatë
studimit.
Derisa masa është më e madhe, atëherë duhet të jetë më e madhe edhe pjesa që studi-
ohet. Nëse në masë ka lëvizje të mëdha, atëherë pjesa e cila studiohet duhet të jetë më e
madhe dhe e kundërta, derisa ka lëvizje të pakta dhe të vogla atëherë pjesa e cila studiohet
duhet të jetë më e vogël, gjegjësisht të përmbajë numër më të vogël të njësiteve statistiko-
re. Po ashtu madhësia e shembullit që studiohet varet nga shkalla e saktësisë që duhet të
arrinim me studimin. Përderisa ne duam që të arrijmë saktësi më të madhe, shembulli do të

jetë më i madh dhe e kundërta, nëse ne duam saktësi më të vogël në studimin e masës së
statistikës shembulli që do të studiohet do të jetë më i vogël.
Nëse numri i njësive statistikore në shembujt është më i madh se 30, bëhet fjalë për një
shembull të madh, por nëse numri i njësive është i barabartë ose më i vogël se 30 defino-
het si shembull i vogël.
Reprezentim i pjesës. Kjo karakteristik domethënë se shembulli duhet të përmbajë

numër më të madh të njësive statistikore me ato karakteristika të cilat paraqiten
shumë here në masë,kurse të përmbajë më pak njësi statistikore në numër të cilat
paraqiten më pak here në masë. Në këtë mënyrë,shembulli është përfaqësues më i
mirë në masë;
Principi i rastit gjatë zgjedhjes së shembullit. Njësitet statistikore që studiohen duhet
me qenë të zgjedhura rastësisht,ose çdo njësi të ketë siguri që të zgjidhet pa asnjëfarë
kushti. Duke u nisur prej principit të rastit nuk duhet harruar reprezentimi i pjesës.
TË PËRFUNDOJMË
Masa statistike mundet të jenë të mbikëqyrura plotësisht dhe pjesërisht. Mbikëqyrje e

tërësishme do të thotë që të studiohen të gjitha njësitë statistikore, përderisa pjesërisht
nënkupton vetëm një pjese të njësive statistikore. Metodat elementare për mbikëqyrje
për gjithë masën janë regjistrimi statistikor dhe raporti statistikor. Regjistrimi bëhet kur
janë të nevojshme informatat për të gjitha njësitë statistikore për paraqitjet të cilat nuk
ndryshohen aq shpejt. Raporti statistikor përdoret për grumbullimin e të dhënave për
paraqitjet që ndryshohen shumë shpejt. Ato mundet të jenë: ditore, mujore, dhe vjeto-
re. Raportet statistikore mbahen në njësitë statistikore (ndërmarrjet dhe institucionet).
Metoda për mbikëqyrjen e një pjese të masës është lloj i metodës së atillë me të cilën
studiohet shembulli i cili sipas karakteristikave të veta përputhet me masën elementare
prej të cilës është marr. Karakteristikat të kësaj metode janë: studimin vetëm i një pjese
të masës, reprezentativiteti i pjesës dhe principi i rastit gjatë zgjidhjes së pjesës.
FJALORI
Regjistrimi (Census) - numërimi i të gjitha Shembulli Reprezentativ

njësive statistikore në masë të madhe që (representative sample)- shembull i cili
ndryshohet ngadalë. sipas karakteristikave dhe strukturës së
Raport statistikor (Statistical report) - vet përputhet me elementaren e masës
Numërimi i të gjitha njësive statistikore prej të cilës.
në masë më të vogël që ndryshohet
shpejt.
ËSHTË MARR
1. Cilat janë metodat elementare të studimit të statistikës?

2. Regjistrimi përdoret kur studiohet masa e vogël.
a) Saktë b) Pasaktë
3. Përmendi disa lloje të raporteve statistikore.
4. Çka paraqet statistikorja reprezentative?
5. Kur përdoret metoda për studim reprezentativ?
6. Nga çka varet madhësia e pjesës që studiohet gjatë përdorimit të metodës për studim-
reprezentativ?
7. Përmendi karakteristikat elementare të metodës për studim reprezentativ.
8. Kontrolluesi në një shitore e studion peshën mesatare të bukës duke përdorur metodën
e studimit reprezentativ. Pjesa të cilën do ta studion në vete do t’i përmbajë:
a) të gjitha llojet e bukës
b) vetëm një lloj të bukës
c) dy lloje të bukës
d) rastësisht tri lloje të zgjedhura të bukës
29
3 HULUMTIMI STATISTIKOR
QËLLİMET E TEMËS
Të kuptoj rolin e planit për grumbullimin e informatave:
Të emëroj llojet e grumbullimit të informatave statistikore:
Të kuptoj domethënien e hulumtimit statistikor:
Të përmbush formularin për hulumtim statistikor:
Të vlerësoj informatat e duhura gjatë hulumtimit

statistikor;
Të kuptoj domethënien e përpunimit të llojeve të
reparteve të informatave
30 Tema 3. HULUMTIMI I STATISTIKËS
A e dini se….
Prej Pavarësisë së Republikës së Maqedonisë deri m sot janë
bërë dy regjistrime të popullatës, amvisërive dhe banesave në
Republikën e Maqedonisë edhe atë në vitin 1994 dhe 2002.
Regjistrimi i ardhshëm i popullatës, amvisërisë dhe banesave
është planifikuar për vitin 2011.
Tema 3. HULUMTIMI I STATISTIKËS 31
1. HULUMTIMI STATISTIKOR
Për të fituar një pasqyrë të saktë për paraqitjen masive studimi statistikor kalon nëpër di-
sa faza të punimit.
Për fillim duhet të grumbullohen informatat për shenjat e njësive statistikore që
studiohen. Pastaj informatat e grumbulluara duhet të përpunohen dhe rregullohen, të
bëhen seriale statistikore, të paraqiten rezultatet finale në tabelë ose grafikone dhe në fund
të drejtohet në analizë dhe interpretim për rezultatet e marra. Kjo do të thotë se prej mo-
mentit të fillimit të aksionit statistikor deri në momentin e marrjes të shfaqjes së vërtet për
studimin e paraqitjes, Studimi statistikor kalon nëpër disa faza:
Grumbullimin e informatave për shenjat e njësiteve statistikore të cilat studiohen
Përpunimi dhe rregullimi i informatave statistikore të grumbulluara
Paraqitja e rezultateve me tabela ose grafikone
Analiza dhe interpretimi i rezultateve të pranuara
1.1 GRUMBULLIMI I INFORMATAVE
Grumbullimi i informatave paraqet fazën e parë dhe elementare në hulumtimin statisti-

kor. Grumbullimi i drejtë i informatave është pjesë shumë e rëndësishme e hulumtimit sta-
tistikor. Prandaj prej si është bërë grumbullimi i të dhënave dhe çfarë është kualiteti i atij
materiali varet suksesi, rregullsia dhe saktësia e rezultateve statistikore. Grumbullimi i infor-
matave për numër të madh të njësive statistikore, të cilat janë të shpërndara nëpër territore
të ndryshme është një operacion i gjatë dhe i rëndë i lidhur me shumë rreziqe për të bërë
gabime. Grumbullimi bëhet nga ana e shumë personave të cilët duhen të përgatiten për
këtë punë me qëllim që të sigurohet një rregull e drejtë në punë. Në anën tjetër janë të ne-
vojshme mjete materiale për realizimin e grumbullimit të informatave.
Që të mundet të pranohen rezultatet, të cilat do ta paraqesin pasqyrën e vërtetë të dukurisë
dhe që të mundet mbar aksioni statistik të organizohet me drejtësi dhe në rregull, pa gabi-
me dhe lëshime është e nevojshme:
Të përgatitet plan për grumbullimin e të dhënave
Duhet të vërtetohet se cili lloj i grumbullimit i të dhënave do të ndryshohet dhe
Të përpunohen formularë special për grumbullimin e të dhënave.
1.1.1 PLANI PËR GRUMBULUMIN E TË DHËNAVE STATISTIKORE
Plani për grumbullimin e të dhënave duhet të përmbajë:

Lëndën të caktuar në mënyrë precize dhe qëllimin e studimit,
Përcaktimi i saktë i njësive statistikore dhe shenjave të tyre,
Përcaktimi i momentit kritik,
Definimi i saktë i territorit të studiuar,
Caktimi i metodës të studimit.
Përcaktimi i saktë i lëndës dhe qëllimi i studimit është shumë me rëndësi, për shkak
se prej saj varet se prej cilës njësi statistikore dhe shenjave të saj do të grumbullohen të
dhëna. Për shembull, nëse lëndë e studimit janë nxënësit e vitit të tretë, qëllimi i studimit
është suksesi i tyre në lëndën e statistikës, atëherë masën statistikore e përbëjnë të gjithë
nxënësit e vitit të tretë që mësojnë statistikë, njësi statistikor është çdo nxënës i vitit të tretë
i cili mëson lëndën e statistikës,e jo gjithë nxënësit e vitit të tret. Sepse, qëllimi i studimit
është suksesi i mesëm i lëndës së statistikës, Shenja e cila do të studiohet është suksesi në
statistikë e jo në lëndët tjera.
Caktimi i saktë i njësive statistikore dhe shenjave të tyre mundëson përfshirjen dhe stu-
dimin e drejtë e të gjitha njësive dhe shenjave të saj. Derisa nuk përcaktohet saktësisht çka
është njësia statistikor në studimin konkret mundet të ndodh ndonjë njësi statistikore që
i takon masës që mos të studiohet dhe e kundërta, të studiohet ndonjë njësi statistikor që
nuk i takon masës së statistikës, e cila është lëndë e studimit tone.
Njësitë statistikore kanë numër të madh të shenjave. Duhet të zgjidhet një shenjë e cila
është qëllimi i studimit statistikor. Për shembull të supozojmë se lëndët janë qëllimi i suk-
sesit të arritur të maturantëve në RM në provimin në gjuhën maqedonase në afatin e qers-
horit, njësi statistikore është çdo nxënës i cili ka kaluar provimin e gjuhës maqedonase në
afatin e qershorit, e jo që ka kaluar në korrik, derisa shenja është suksesi i arritur në të dy
modalitetet-ka kaluar ose jo në provim.
Caktimi në momente kritik. Momenti kritik është moment i caktuar me zhvillimin e
paraqitjes masive në të cilën vërtetohet pamja e saj dhe gjendja.
Për shkak se paraqitja është çdoherë në lëvizje dhe ndryshime, duhet të vërtetohet mo-
menti më i shkurt ose më i gjatë i zhvillimit të saj, në të cilin ne do të shohim se si duket ajo.
Gjatësia në momentin kritik varet nga:
• Me shpejtësinë me të cilën ndryshohet paraqitja,
• me lëvizjet në masën statistikore
Derisa paraqitja ndryshohet më shpejt, momenti kritik është më i shkurtë. Për Shembull
paraqitja e popullatës ndryshohet shpejt, për shkak se në çdo moment lindin por edhe vde-
sin një numër i caktuar i personave. Prandaj gjatë regjistrimit të popullatës momenti kritik
ende është aktiv.
Shumë shkurt. Në këtë rast paraqitja ndryshohet shumë ngadalë në momentin kritik mun-
det me qenë më e gjatë, siç është rasti me lëndën e studimit të banesave të posa ndërtuara
në territorin e Republikës së Maqedonisë.
Nëse paraqitja ka lëvizje më të mëdha në momentin kritik atëherë është më e shkurt. Për
shembull, aksioni statistik për regjistrimin e popullatës zgjat prej 20 prill deri më 05 maj.
Nëse momenti kritik gjatë regjistrimit është 30 prilli në 24 :00 ora, të gjithë personat që janë
të lindur në atë moment hynë në gjendjen e numrit të popullatës edhe pse në atë ditë kur
regjistruesi e ka mbushur formularin (në 01 Maj) fëmija ka qenë i lindur. Po ashtu, nëse per-
soni vdes pas momentit kritik, ajo do të hyjë në gjendjen e numrit të popullatës edhe pse
personi nuk është i gjallë në ditën e regjistrimit (02 maj) momenti kritik duhet të caktohet
kur paraqitja ka pamje dhe pozitë normale. Për shembull, për moment kritik gjatë regjistri-
mit të popullatës mundet të merret edhe 30 prilli, për shkak se atëherë paraqitja ka pamje
dhe pozitë normale. Në atë periudhë shumë lehtë mundet të vijmë deri te popullata nëpër
pjesët malore, për shkak se kushtet kohore atë e mundësojnë.
Definimi i saktë i territorit për studim, është i nevojshëm, që të mos ndodh të lëshohen
njësitë e nevojshme statistikore ose të studiohen ato të cilat nuk i takojnë masës. Vetëm kur
janë të shënuar kufijtë gjeografik dhe administrativ të territorit, mundet të thuhet se janë
të caktuara saktësisht. Për shembull: regjistrimi i popullatës së Maqedonisë ose vërtetimi i
fondit banesor në qytetin e Shkupit.
Foto numër 3.1: Ndarja e territorit të Republikës së Maqedonisë njësi territoriale
Kufiri komunal
Qendra komunale
Burimi: Enti shtetëror për statistik

Caktimi i metodës të studimit. Në planin për grumbullimin e të dhënave duhet të thek-

sohet metoda për grumbullimin e të dhënave: metoda e studimit të plotë të masës ose me-
toda e të studiuarit reprezentativ. Nga zgjidhja e metodës të studimit varet edhe mbar or-
ganizimi i punës (numri i duhur i njerëzve, mjetet materiale, kohë për kryerjen e grumbulli-
mit etj.).
1.1.2 LLOJET E GRUMBULUMIT TË INFORMATAVE STATISTIKORE
Varet prej qëllimit dhe detyrave të studimit statistikor, në raste të veçanta studimi statis-
tikor do të mbahet rregullisht, në raste tjera kohë pas kohe nëse ndodh ndonjë nëse ndodh
diçka që kërkon studimi statistikor. Prandaj ekzistojnë tri lloje të grumbullimit të informata-
ve statistikore edhe atë:
Të rregullta;
Periodike;
Dhe kur do të ndodh ngjarje.
Grumbullimi i rregullt i informatave statistikore është ai grumbullim kur të dhënat rre-
gullisht grumbullohen menjëherë pas ndodhjes së dukurisë. Lloj i këtillë i grumbullimit
bëhet kur paraqitja zhvillohet në intervale kohore më të mëdha ose më të vogla, kurse du-
het të zbulohet ecuria dhe zhvillimi i saj. Për shembull, menjëherë pas mbarimit dhe nisjes
së bursës grumbullohen të dhëna për numrin e aksioneve të tregtuara në atë ditë.
Grumbullimi periodik i të dhënave statistikore është ai grumbullim që bëhet kohë pas
kohe, edhe atë në raste kur:
• Paraqitja lëvizë dhe zhvillohet më ngadalë; ose
• Kur paraqitja është shumë e madhe
Për shembull, regjistrimi i hapësirës për punë, regjistrimi i popullatës etj. zgjatja e inter-
valit gjatë studimit periodik varet nga shpejtësia me të cilën ndryshon paraqitja e masës.
Përderisa paraqitja ndryshon më shpejtë, periudha ndërmjet dy shqyrtimeve duhet të jetë
më e shkurt dhe e kundërta, nëse paraqitja më ngadalshme ndryshon periudha ndërmjet
dy shikimeve që duhet të jetë me e gjatë.
Ngjarjet e ndonjë ndodhie të jashtëzakonshme mundet të shkaktojë provokim të grum-
bullimit e të dhënave statistikore me qëllim të shihen cilat janë pasojat e paraqitjes të asaj
ndodhie Për shembull, menjëherë pas përmbytjeve të shkaktuara, grumbullohen të dhënat
për dëmet e shkaktuara.
1.1.3. FORMULARET PËR GRUMBULLIMIN E TË DHËNAVE STATISTIKORE
Për grumbullimin e të dhënave statistikore përdoren formularë, të cilët paraqesin formu-

lar Ku shënohen të dhënat e njësive statistikore. Ekzistojnë dy lloje formularësh edhe atë :
Lista të regjistrimit; dhe
Pyetësorët.
Listat e regjistrimit përdoren gjatë grumbullimit e të dhënave për masë më të madhe

statistikore. Grumbullime të tilla zakonisht bëhen në formë të regjistrimeve, siç është reg-
jistrimi i popullatës, Industrisë, bujqësisë etj. Lista të regjistrimit mundet të jenë individua-
le, në të cilat futen të dhëna për një njësi statistikor dhe kolektive në të cilat futen të dhëna
për më shumë njësi statistikore.
Pyetësorët përdoren te aksionet e vogla statistikore dhe hollësisht përpunojnë disa

shenja të njësiteve statistikore.
Formularët duhet të jenë të punuara me kujdes të veçantë për shkak të madhësisë së
madhe të diturisë të cilën e ka grumbullimi i drejt i të dhënave statistikore. Çdo formular
duhet të përmbush kërkesa formale dhe materiale.
Kërkesa formale për kompletimin e çdo formulari janë:
Te formularët duhet të nënvizohet lënda e studimit për momentet kritike. Për
shembull, regjistrimi i popullatës, amvisërive dhe banesave më 31 tetor të vitit
2002, në ora 24 00:
Nënvizimi i organizatorit të aksioneve statistikore, shpesh në këndin e majtë të
epërm. Për shembull, Enti shtetëror për statistik.
Të ekzistojnë udhëzime për plotësimin e formularit. Me udhëzime shpjegohet çdo
pyetje me qëllim që ajo të përgjigjet drejt dhe saktë.
Kërkesat materiale janë për pyetjet të cilat e përbëjnë formularin. Formulari duhet të
përmbush kërkesat materiale në vijim:
Plotësia e formularit.Formulari duhet të përmbajë pyetje për të gjitha shenjat, për
të fituar shfaqje të vërtet për paraqitjen e cila studiohet.
Qartësia dhe saktësia e parashtrimit të pyetjeve. Kjo do të thotë se pyetjet nuk du-
het të jenë dykuptimëshe, por që secili të mund t’i kuptoj dhe të jetë i shpejt dhe i
saktë në përgjigje.
Çështja diskrete e formularit. Pyetjet në formular duhet të jenë të përgatitura në
atë mënyrë që mos ta ofendoj personin të cilit i janë drejtuar ato pyetje. Për shem-
bull, pyetje për personat më mungesa fizike duhet formularët të jenë jo ofendues
për ata.
Në Vazhdim janë dhenë shembuj nga listat e regjistrimit dhe formularëve të dedikuar
për regjistrimin në Republikën e Maqedonisë prej vitit 2002.
NUMËR SERIK APLIKIMI L-2

Ligj për Regjistrimin e popullatës, amvisërive dhe banesave
në Republikën e Maqedonisë, viti 2002
(“Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 16/2001,
Republika e Maqedonisë 37/2001, 70/2001, 43/2002)
Enti shtetëror për statistikë
REGJISTRIM
i popullatës, amvisërive dhe banesave në Republikën e Maqedonisë, viti 2002
(gjendje më 31 tetor 2002, në ora 24.00)
Sekret zyrtar
Rreptësisht konfidenciale
PYETËSOR PËR AMVISËRI DHE BANESË
Të gjitha të dhënat nga ky
formular do të shfrytëzohen
komuna rreth regjistrues banesë amvisëri ndërtesë vetëm për statistikë
ADRESA
Vendbanim
Komuna
Rruga
Numri i shtëpisë
numër shtesë hyrje banesë
Numër i amvisërive në banesë Numër i personave në banesë Numër i anëtarëve në amvisëri
Udhëzim për plotësimin e formularëve dhe definicione për amvisëri dhe familje
Nëse janë dy ose më tepër amvisëri në banesë, për secilën amvisëri plotësohet formular i veçantë P-2, ndërsa të dhënat për banesën
plotësohen vetëm në një formular.
Nën amvisëri konsiderohet secila bashkësi familjare ose tjetër e personave që do deklarojnë se jetojnë bashkë dhe në mënyrë të përbashkët
i shpenzojnë të ardhurat e tyre për plotësimin e nevojave themelore jetësore (strehim, ushqim dhe tjetër), pa marrë parasysh nëse të gjithë
anëtarët vazhdimisht gjenden në vendin ku ndodhet amvisëria ose disa prej tyre qëndrojnë për kohë të caktuar në vendbanim tjetër,
gjegjësisht në shtet të huaj, për shkak të punës, shkollimit ose arsye tjera.
Nën amvisëri konsiderohet edhe secili person që në vendin e regjistrimit jeton vetëm (“amvisëri vetjake”) dhe i cili nuk ka shtëpi apo banesë
në vend tjetër. Banimi në vete mund të jetë kur personi ka banesë të veçantë ose ndarëse, ose si vetjak-qiramarrës ose në hotel për vetjak, pa
marrë parasysh nëse jeton në dhomë të njëjtë me person tjetër ose me anëtarët e banesës-qiradhënës, por me ta nuk i shpenzon bashkërisht
të ardhurat e tij.
Nën amvisëri konsiderohet edhe e a.q. amvisëri kolektive, amvisëri e përbërë nga persona që jetojnë në institute për kujdestari të përhershme
të fëmijëve dhe të rriturve, në manastire dhe në spitale për strehim të sëmurëve të pashërueshëm.
Amvisëria mund të përbëhet nga një ose më tepër familje, dhe përveç kësaj, mund të ketë edhe anëtarë që nuk i përkasin asnjë familjeje në
amvisërinë që regjistrohet.
Gjithashtu ekzistojnë edhe amvisëri në të cilat nuk ka asnjë familje (amvisëri me një anëtar – amvisëri vetjake dhe amvisëri shumë anëtarësh
– të përbërë nga vëllezër dhe motra; gjyshe dhe nip-nipër; gjysh dhe nip-nipër etj., si dhe persona që nuk janë në lidhje farefisnore, e të cilët
bashkërisht i shpenzojnë të ardhurat për shkak të plotësimit të nevojave themelore jetësore).
Nën familje më të ngushtë nënkuptohet bashkësia familjare e cila përbëhet vetëm prej çiftit bashkëshortor, ose prej prindërve (dy ose një) dhe
fëmijëve të tyre që nuk janë në martesë.
Nën familje më të ngushtë, sipas metodologjisë regjistruese, nënkuptohet edhe bashkësia e partnerit dhe partneres që bashkëjetojnë.
Anëtarët e amvisërive një-familjare regjistrohen sipas renditjes vijuese: në rendin e parë shënohet emri dhe mbiemri i personit mbi të cilin
udhëhiqet shtëpia apo banesa, mandej pasojnë emrat dhe mbiemrat e anëtarëve të familjes së tij më të afërt (partnerit bashkëshortor dhe
fëmijët, nëse i ka), mandej anëtarët tjerë të amvisërisë (farefis dhe jo farefis), nëse i ka.
Nëse në amvisërinë ekzistojnë më tepër se një familje e ngushtë, pas së parës shënohen me radhë anëtarët e familjes së dytë, tretë etj., edhe
atë sipas radhitjes që u përshkrua më herët. Në fund shënohen emrat dhe mbiemrat e farefisit tjetër dhe personave tjerë që konsiderohen si
anëtarë të amvisërisë.
Në fund shënohen personat që nuk janë anëtarë të amvisërisë.
Nëse amvisëria përbëhet prej vetëm një personi (amvisëri vetjake), ai person është i detyrueshëm të shënohet nën numrin rendor 01.
Nëse në amvisëri janë më tepër se 17 anëtarë, regjistruesi do të merr edhe një formular P-2 dhe në Regjistër do vazhdon me shënimin e
të dhënave për anëtarin e 18, 19, etj. Në këtë rast, në hapësirën e bardhë të faqes së parë të P-2, regjistruesi do shënon se bëhet fjalë për
vazhdimin e Regjistrit, ndërsa të dhënat adresore dhe identifikuese i përshkruan nga formulari P-2 në të cilin ka kryer regjistrimin e të dhënave
për 17-anëtarët e parë të amvisërisë së tij.
Definicion për banesë

Banesë është tërësi e ndërlidhur ndërtimore e dedikuar për jetesë, pa marrë parasysh nëse banesa në momentin e Regjistrimit shfrytëzohet
vetëm për jetë; për jetë dhe kryerje të disa aktiviteteve; vetëm për kryerje të aktiviteteve; për pushim dhe rekreim ose bëhet fjalë për banesë të
pabanuar, por me ndërtim korrekt.
Banesa përbëhet nga një ose më tepër dhoma, me ose pa hapësira ndihmëse (kuzhinë, lënie, paradhomë, banje, etj.) dhe duhet të ketë qasje
të veçantë nga rruga ose drejtpërdrejtë përmes oborrit, fushës ose përmes hapësirës së përbashkët nga ndërtesa (shkallë, pasazh, galeri, etj.),
ndërsa mund të ketë një ose më tepër hyrje.
TË DHËNA PËR VENDBANIMIN INSTALACIONE
1. Lloj i vendbanimit 11. Ujësjellës
1 Banesë, në ndërtesë individuale ose banesore 1 Ka, me bashkëngjitje në ujësjellësin publik

2 Hapësirë tjetër e banuar që nuk është e dedikuar 2 Ka, me hidrofor dhe tjerë
për jetesë (lënie e përbashkët, lavanderi, thatësi 3 Nuk ka
etj.) në ndërtesën banesore.
3 Hapësirë e banuar afariste (zyre, dhomë hoteli, 12. Kanalizim
shitore, etj.)
4 Vendbanim i improvizuar (tendë, vagon, katoq) 1 Ka, me bashkëngjitje në kanalizimin publik
5 Vendbanim kolektiv 2 Ka, me bashkëngjitje në vrimën septike
3 Kalim i lirë në kanal të hapur, hulli, lumë dhe ngjashëm
Nëse jeni përgjigjur me modalitetin 1, përgjigjuni pyetjeve 4 Nuk ka
nga 2 deri në 18
13. Energji elektrike
1 Ka
2 Nuk ka
TË DHËNA PËR BANESËN
14. Ngrohje me avull
2. Shfrytëzim i banesës
1 Ka, lidhur me rrjetin publik
2 Ka, për rrjet publik, por nuk është i kyçur
1 Vetëm për jetesë
3 Ka, me instalim personal
2 Për jetesë dhe kryerje të aktivitetit
4 Nuk ka
3 Vetëm për kryerje të aktivitetit
4 Banesë e pabanuar (e zbrazët)
5 Për pushim dhe rekreim – në shtëpi vikendi
6 Për pushim dhe rekreim – në shtëpi familjare
7 Për pushim dhe rekreim – në lloj tjetër ndërtese
8 Gjatë punëve sezonale në bujqësi
3. Lloj i pronësisë
VENDNDODHJA E BANESËS NË NDËRTESË
1 Private
2 Shtetërore 15. Në cilin kat gjendet banesa
3 Tjetër (bashkëpunuese ose e përzier)
40 Përdhese
50 Podrum
60 Suteren
70 Kat i ndërmjetëm
4. Numër i përgjithshëm i dhomave në banesë 80 Mansardë
(me sipërfaqe prej 6 m² e më tepër) 90 Në dy kate
5. Sipërfaqe e përgjithshme e banesës

(në m²)
6. Numër i dhomave në banesën ku TË DHËNA PËR NDËRTESËN
kryhet aktiviteti 16. Materiali nga i cili është ndërtuar sistemi bartës i
ndërtesës
7. Sipërfaqe e hapësirës për
kryerjen e aktivitetit (në m²) 1 Beton dhe beton i armuar
2 Blloqe betoni
3 Tulla
4 Gurë
HAPËSIRA NDIHMESE
5 Panele të drunjta montazhe
6 Material i dobët ndërtimor (qerpiç, plithar, dërrasë etj.)
8. Kuzhinë (sipërfaqe në m²)
17. Katet e ndërtesës
9. Banje 1 P (vetëm përdhese, e lartë ose e ulët)
2 P+1 (përdhese dhe një kat)
1 Ka
3 P+2 deri në P+4
2 Ka, jashtë banese
4 P+5 deri në P+10
3 Nuk ka
5 P+11 deri në P+20
10. Tualet 6 Mbi P+20 kate
1 Ka
2 Ka, jashtë banese
3 Nuk ka
18. Viti i ndërtimit të ndërtesës

NUMËR SERIK APLIKIMI L-1

Ligj për Regjistrimin e popullatës, amvisërive dhe banesave
në Republikën e Maqedonisë, viti 2002
Republika e Maqedonisë (“Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 16/2001,
Enti shtetëror për statistikë 37/2001, 70/2001, 43/2002)
REGJISTRIM
i popullatës, amvisërive dhe banesave në Republikën e Maqedonisë, viti 2002
(gjendje më 31 tetor 2002, në ora 24.00)
Gjitha të dhënat nga ky formular do të FLETA REGJITRUESE
shfrytëzohen vetëm për statistikë
Sekret zyrtar
komuna rreth regjistrues banesa amvisëria personi arsyeja
Rreptësisht konfidenciale
Dokumente për identifikimin e personave me vendbanim zyrtar
TË DHËNA PËR PERSONIN QË REGJISTROHET në Republikën e Maqedonisë
1. Letërnjoftim
1. Emri - Numri i letërnjoftimit
Mbiemri - Data e lëshimit
Emri i njërit prej prindërve - Organi që e ka lëshuar
2. Gjinia 1. Mashkullore 2. Femërore 2. Dokument udhëtimi (pasaportë)
3. Data e lindjes dhe NP - Numri i dokumentit
- Data e lëshimit
dita muaji viti gjashtë shifrat tjera nga NP - Organi që e ka lëshuar
Për persona me vendbanim të zakonshëm në 3. Certifikatë nga regjistri i të lindurve
Republikën e Maqedonisë - Numri i dokumentit
- Data e lëshimit
Për persona me arsye 14, 21-24
- Organi që e ka lëshuar
4. Vendbanim i zakonshëm
Vendbanim Dokumente për identifikimin e të huajve me leje për qëndrim në
Republikën e Maqedonisë
Komuna 4. Letërnjoftim për të huaj
Rruga - Numri i letërnjoftimit
- Data e lëshimit
Numri i shtëpisë - Organi që e ka lëshuar
numër plotësues hyrje banesa 5. Leje për qëndrim në Republikën e Maqedonisë
Numri i shtëpisë - Numri i lejes
- Data e lëshimit
Për personat me arsye 01-14 dhe 21-24
- Organi që e ka lëshuar
5. Vallë adresa zyrtare e vendbanimit-vendqëndrimit është e 6. Personi nuk posedon asnjërin nga dokumentet përkatëse
njëjtë me adresën e vendbanimit të zakonshëm në Republikën e 7. Personi posedon dokumente të shënuara në formularin PD-1
Maqedonisë
(për personat me arsye 01-13, vallë adresa zyrtare është e njëjtë me VENDBANIM I ZAKONSHËM para Regjistrimit 2002
adresën e regjistruar në Formularin P-2, ndërsa për personat me arsye
14, 21-24 me adresën e shënuar në pyetjen 4). 11. Vendbanimi i zakonshëm një vit para Regjistrimit, gjegjësisht
më 31 tetor v. 2001
Po Jo 1. Ngjashëm me të tanishmin
2. Ndryshe nga i tanishmi
6. Adresa zyrtare e banimit – qëndrim i lejuar
Vendbanim
Vendbanim Komuna
Komuna Shteti
Rruga
12. Vendbanimi i zakonshëm gjatë Regjistrimit 1994, gjegjësisht
më 20 qershor v. 1994
Numri i shtëpisë 1. Ngjashëm me të tanishmin
numër plotësues hyrje banesa 2. Ndryshe nga i tanishmi
Numri i shtëpisë 3. Ndryshe nga të dytë
MUNGON JASHTË SHTETIT, persona me vendbanim zyrtar në Vendbanim
Republikën e Maqedonisë, me arsye 6-12 Komuna
7. Emri i shtetit Shteti
8. Kohëzgjatja e qëndrimit në shtetin tjetër NËNSHTETËSI
vite muaj 13. Nënshtetësi
TË HUAJ, TË PRANISHËM NË REPUBLIKËN E 1. Shtetas i Republikës së Maqedonisë
MAQEDONISË, persona me arsye 16-20 2. Shtetar i R. së M. dhe shtetit tjetër
3. Shtetar i shtetit tjetër
9. Emri i shtetit nga i cili vini
4. Person pa nënshtetësi
10. Kohëzgjatja e qëndrimit në Republikën e Maqedonisë Nëse jeni përgjigjur me 2 ose 3, tregojeni shtetin
vite muaj Shteti
1.2 RREGULLİMİ DHE PËRPUNİMİ İ TË DHËNAVE TË GRUMBULLUARA

STATİSTİKE
Të dhënat statistike të grumbulluara në një lloj formularësh të plotësuara, paraqesin

një numër të informatave për njësitë e testuar statistikore. Të dhënat e llojit të përgjigjeve
të grumbulluara nëpër formularë duhet të rregullohen dhe përpunohen. Rregullimi dhe
përpunimi i të dhënave paraqet një punë të komplikuar, prandaj duhet të rregullohet pla-
ni për rregullimin e të dhënave statistikore. Plani parashikon teknikën e rregullimit dhe
kohëzgjatjen në repartet ku duhet të jenë kryer punët.
Informacionet e grumbulluara duhet të transformohen në të dhëna numërore. Për këtë
qëllim, duhet të bëhen dy lloje operacionesh:
Të grupohen të gjitha njësitë statistikore sipas modalitetit të njëjtë të shenjës
Të numërohen njësitë të cilat janë me modalitet të njëjtë të shenjës.
Në këtë mënyrë pranohet shfaqja e parë për studimin e paraqitjes. Prej këtu del se:
Rregullimi dhe përpunimi i të dhënave paraqet grupimin e njësite statistikore sipas varian-
tit të njëjtë të shenjës dhe ri numërimin e tyre.
Varësisht se prej ku bëhet rregullimi, dallojmë qendroren, decentralizuesen dhe rregullim
me kombinim e të dhënave.
Kur rregullimi dhe përpunimi bëhet nga organi qendror, për shembull nga Enti shtetëror
për statistikë, bëhet fjalë për rregullim dhe përpunimin qendror. Ky lloj i rregullimit
mundëson organizim më të mirë të grumbullimit, përdorimit të metodologjisë së vetme
në përpunim dhe profesionalizëm më të madh gjatë punës. Është negative se rregullimi
dhe përpunimi i paraqitjes së rezultateve bëhet ngadalë.
Nëse rregullimin dhe përpunimin e bëjnë organet përgjegjëse, bëhet fjalë për rregullim
të decentralizuar. Organet përgjegjëse në fushën e vet i rregullojnë të dhënat dhe ashtu të
rregulluara në një lloj përmbledhje shikimesh i dërgojnë te organi qendror. Ky lloj rregullimi
jep rezultate më të shpejta dhe mbikëqyrje në fusha të reparteve. Edhe pse rregullimi i
decentralizuar mundëson paraqitje më të shpejtë të rezultateve, më shpesh ndryshohet
rregullimi i decentralizuar.
Te rregullimi i kombinuar një pjesë e rregullimit bëhet në mënyrë të decentralizuar, kur-
se tjetra në mënyrë qendrore. Po thuaj se në fazën fillestare, rregullimi bëhet te organet
më të ulëta statistike, kurse pjesa kryesore e punës me rrugë elektronike rregullohet në një
vend qendror.
TË PËRFUNDOJMË
Hulumtimi statistikor përfshinë grumbullimin e të dhënave për shenjat e njësive

statistikore që studiohen, përpunimi dhe rregullimi i të dhënave statistikore të grum-
bulluara, paraqitja e rezultateve në tabela ose me grafikone, analiza e interpretimit të
rezultateve të marra.
Grumbullimi i të dhënave paraqet fazën kryesore dhe elementare në hulumtimin e
statistikës. Para se të niset grumbullimi i të dhënave duhet të përgatitet plani i grum-
bullimit i të dhënave, të vërtetohet cili lloj i grumbullimit i të dhënave do të ndryshohet
dhe të përpunohen formularë të veçantë për grumbullimin e të dhënave.
Plani për grumbullimin e të dhënave përmban: lëndë precize të caktuara dhe qëllim
të studimit, caktimi i saktë i njësive statistikore dhe shenjave të saj, caktimi në moment
kritik, definimi i saktë i territorit të studimit dhe caktimi i metodës së studimit. Momenti
kritik është moment i caktuar prej zhvillimit të masës masive, në të cilën vërtetohet pam-
ja dhe gjendja e saj. Varësisht prej qëllimit dhe detyrës së studimit statistikor, ekzistojnë
tri lloje të grumbullimit e të dhënave statistikore edhe atë: të rregullta, periodike dhe
kur të ketë ndonjë ndodhi.
Formularët e aplikimeve të cilët shërbejnë për grumbullimin e të dhënave.
Ekzistojnë dy lloje formularësh: lista regjistruese dhe pyetësorët. Formulari duhet të
përmbush kërkesa materiale dhe formale. Rregullimi i të dhënave dhe grupimi i njësive
statistikore sipas modalitetit të njëjtë të shenjës dhe rinumërimin e tyre. Rregullimi
mundet të jetë i centralizuar, i decentralizuar,dhe i kombinuar.
FJALORI
Formulari (application form) - aplikim Momenti kritik (Critical moment)- Mo-

i cili shërben për grumbullimin e të menti kur duam të dimë se si duket
dhënave; paraqitja masive;
Përpunimi i centralizuar (centralized Përpunim i decentralizuar (decentrali-
data processing) përpunimi nga or- zed data processing)
gani qendror Përpunimi prej më shumë organeve të
ulëta.
1. Cila është faza e studimit statistikor?

2. Çka duhet të përmbajë plani për grumbullimin e të dhënave?
3. Çka është momenti kritik?
4. Numëroi llojet e grumbullimit të të dhënave statistikore!
5. Cilat lloje formularësh përdoren për grumbullimin e të dhënave statistikore?
6. Cilat janë kërkesat formale dhe materiale të formularëve?
7. Merr pjesë në përpunimin e formularëve të strukturës gjinore, suksesi i arritur dhe
nacionaliteti i nxënësve në atë klasë.
8. Shpjegoni llojet e rregullimit dhe të dhënave?
9. Gruponi dhe rregulloni të dhënat e grumbulluara në formular për strukturën gjinore,
suksesi i arritur dhe nacionaliteti i nxënësve në klasën tënde.
10. Thuaje përgjigjen e saktë:
Momenti kritik në një hulumtim statistikor është më 30.04.2008 në ora 24 00. Një per-
son do të hyjë në gjendjen e numrit për hulumtim, në qoftë se ka ndërruar jetë:
a) më 03.05.2008, në ora 23:00
b) më 30.04.2008, në ora 23:00
c) më 30.04.2008, në ora 15:00
d) më 29.04.2008, në ora 24:00
11. Plani për grumbullimin e të dhënave patjetër duhet të përmbajë:
a) Caktimi i momentit kritik
b) Caktimi i shikimit të grumbullimit të dhënave
c) Caktimi i shikimit të rregullimit e të dhënave
d) Caktimi i shikimit të paraqitjes e të dhënave
42
43
4 PARAQITJA STATISTIKORE DHE

REZULTATET E FITUARA
QËLLİMET E TEMËS:
Të kuptojë domethënien për seritë statistike;
Të përdorë Struges-ovomo më të drejtë gjatë rregullimit
të modeleve;
Të kuptojë domethënien e paraqitjes të modeleve të
rezultateve;
Të dallojë llojet e modeleve;
Të klasifikojë llojet e shenjave me modele të veçanta;
Të përfaqësoj modele;
Të kuptojë kuptimin strukturë dhe paraqitje;
Të përdorë formulën e llogaritjes të strukturës dhe
treguesve struktural;
Të kuptojë domethënien e paraqitjes grafike të
rezultateve;
Të njohë shumë mirë mënyrat e paraqitjes grafike dhe
tregimin e rezultateve.
A e dini se….
Në Republikën e Maqedonisë ka 34 qytete. 57,8% e popullatës së
përgjithshme jeton në qytete. Koncentrimi i tyre para së gjithash
është në Shkup (20,5%).
Në vitin 2007 në Republikën e Maqedonisë janë ndërtuar më
shumë banesa tre dhomëshe dhe pjesëmarrja e tyre në numrin
e përgjithshëm të banesave të ndërtuara arin, 27,6%.
1. SERITË STATISTIKORE
Si rezultat i rregullimit e të dhënave kemi serinë statistikore. Ajo përfaqëson të dhëna të
shumta të cilat e paraqesin strukturën e masës me ndonjë shenjë, orari i masës në hapësirë
ose ndryshimi i masës në kohë. Sipas mënyrës së formimit të serive statistikore ndahen
në: seri të strukturës dhe seri kohore. Këto seri përbëhen prej modaliteteve të shenjave të
dhëna në rendin e parë ose në kolonën e parë dhe numrat e njësive, gjegjësisht frekuenti-
min e të dhënave në rendin e dytë ose kolonë. Frekuentimet tregojnë se sa herë paraqiten
njësitë statistikore, në kornizën e çdo modaliteti të shenjës.
Në strukturën e serive është paraqitur orari i njësive të masës, sipas cilësive të shenjës.
Varësisht nga shenja për grupim, ekzistojnë seri të strukturës me:
Shenja atributive ose shenja të lëndës, ku hynë edhe shenja territoriale dhe
Numëror ose shenjat numerike.
Në seritë e strukturës me shenja atributive, në fazën e parë paraqiten modalitete të
shenjës atributive, kurse në të dytën paraqiten modalitet e shenjës.
Rregullimi i serive atributive gjegjësisht ri rregullimi i modaliteteve të shenjës bëhet nga
mënyra e radhitjes, të caktuar më parë për klasifikim. Rregullimi i serive atributive në rast se
shenja ka dy modalitete dhe është e thjeshtë: Për shembull, gjinia (mashkullore, femërore),
arsimimi (i arsimuar, i pa arsimuar) dhe ngjashëm. Problemi për rregullimin e serive atribu-
tive paraqitet kur shenja ka më shumë modalitete. Në këtë rast duhet të përdoret mënyra
e radhitjes për klasifikim, e cila është përbërë prej nevojës të analizës statistike. (Tabela
numër 4.1).
Tabela numër 4.1 Seria e strukturës atributive

Nacionaliteti
Numri i personave
(modaliteti i shenjës)
Maqedonas 1.300.000
Shqiptarë 510.000
Turq 78.000
Rom 54.000
Vlleh 9.700
Serbë 36.000
Boshnjakë 17.000
Të tjerë 21.000
Rregullimi i serive atributive, gjegjësisht radhitja e modaliteteve të
shenjës. Ato janë:
5
Dr. Sllave Risteski dhe Mr. Dragan Tvdovski “Statistika për biznes dhe ekonomi”, Shkup 2008, faqe 30.
Në seritë e strukturës sipas shenjës atributive, mund të numërohen edhe ato gjeog-
rafike (seritë territoriale), sepse te ato modalitetet e shenjës janë të dhëna në mënyrë të
përshkruar. Ata paraqesin strukturën, gjegjësisht orarin territorial të masës statistikore, në
moment të dhënë ose periudhë kohore. Në lakoren e parë paraqiten modalitetet e shenja-
ve territoriale, kurse në në të dytën frekuenca e të çdo modaliteti të shenjës. (Tabela 4.2)
Tabela numër 4.2 Seria territoriale e strukturës

Komuna Numri i shtëpive
Aerodrom 21 500
Butel 10 000
Gazi Babë 20 500
Gjorçe Petrov 12 000
Karposh 20 000
Kisela Vodë 17 500
Sara 8 000
Qendër 15 500
Çair 17 000
Shuto Orizare 5 200
Burimi: Enti Shtetëror i Statistikës i RM - Regjistrimi i popullatës,
amvisërive dhe banesave në RM, viti 2002
Modalitetet e shenjave të shumta rregullohen sipas madhësisë. Te seritë e shumta kur

shenja është e ndalur, vlerat e saj shkruhen sipas madhësisë të njërit rend ose kolonë, kur-
se në tjetrin, frekuentimi adekuat. (Tabela 4.3).
Tabela numër 4.3: Seri të shumta të strukturës (shenja e ndalur)

Numri i anëtarëve Numri i shtëpive
1 anëtarë 45 000
2 anëtarë 88 000
3 anëtarë 84 000
4 anëtarë 147 000
5 anëtarë 40 000
Burimi: Enti Shtetëror Statistikor i RM - Regjistrimi i popullsisë, amvisërive
dhe banesave në RM, viti 2002
Te shenjat e ndërprera dhe ato jo të ndërprera, me numër të madh modalitetesh, për të

bërë seri përdoret ligji i STURGES.
Veçori e posaçme e seritë statistikore që janë seritë kohore ose kronologjike. Ato paraqi-
ten dy faza dhe atë me fazën e parë paraqiten modalitetet e shenjës kohore (viti, muaji, etj),
kurse në fazën e dytë madhësia e paraqitjes në mbikëqyrje periodike, ose numri i paraqitje-
ve që përputhet në çdo modalitet të shenjës.
Ekzistojnë dy lloje të serive kohore edhe atë: kohore dhe intervale. Nëse të dhënat i
përkasin gjendjes së paraqitjes në moment të caktuar, bëhet fjalë për seri momentale ko-
hore. (Tabela 4.4).
Tabela numër 4.4: Seria momentale kohore

Viti i regjistrimit Numri i banorëve
1971 1 647 308
1981 1 991 362
1991 2 033 964
1994 1 945 932
2002 2 022 547
Burimi: Enti shtetëror i statistikës i RM - Regjistrimi i popullatës, amvisërive
dhe banesave në RM, viti 2002
Seri kohore me të cilat shikohet lëvizja e paraqitjeve në (suksesive) intervale kohore të

caktuara, quhen seri intervale kohore. (Tabela 4.5)
Tabela numër 4.5: Seri intervalesh kohore

Viti Prodhimi i çimentos (000 tonelata)
2003 500
2004 550
2005 600
2006 680
Burimi:Enti Shtetëror i Statistikës i RM - Regjistrimi i popullatës, amvisërive dhe
banesave në RM, viti 2002
2. RREGULLA E STRUGESIT (STURGES)

Për rregullimin e saktë e të dhënave në tabelë, kur bëhet fjalë për shenjat e shumta të pa
ndaluara, ose shenjat e shumta të ndaluara me një numër të madh modalitetesh, përdoret
rregulla Sturges. Pranimi i saj veçanërisht është e dëshirueshme kur seritë janë me numër
më të madh frekuentimesh.
Mënyra e ndryshimit të rregullës Sturges i përmbledh edhe hapat në vijim:
1. Të dhënat radhiten në një varg të dhëna me madhësi të caktuar (prej më të voglës deri
te më e madhja ose e kundërta);
2. Vërtetohet numri i frekuentimeve (paraqitje) të çdo madhësie;
3. Vërtetohet numri i frekuentimeve në intervale grupore, me ndryshim të formulës në
vijim:
k =1+3,3  log N
Ku:
k = numri i intervaleve të shumta;
N = Numri i të dhënave.
4. Vërtetohet gjatësia e intervalit grupor në mënyrën siç vijon:
xmax - xmin
i=
k
Ku :
i = gjatësia e intervalit grupor
xmax = vlera më e madhe e shenjës
xmin = vlera më e vogël e shenjës
SHEMBULL:
Duke u bazuar në rregullën Sturges, bëni grupimin e vizitorëve në orë dhe orët në ae-
robik, në klubin e aerobikut „Ubavina” në Shkup sipas lartësisë. Lartësia e vizitorëve është
dhënë në centimetra:
167, 158, 175, 185, 158, 168, 176, 186, 192, 156, 165, 174, 185, 163, 174, 182, 161, 173,
180, 161, 171, 179, 160, 170, 178.
Zgjidhja:
1. Të dhënat e duhura për madhësinë:
156, 158, 158, 160, 161, 161, 163, 165, 167, 168, 170, 171, 173, 174, 174, 175, 176, 178,
179, 180, 182, 185, 185, 186, 192.
Gjithsej 25 vizitorë.
2. Caktimi i numrit të frekuentimeve (f):

Për secilën lartësi caktohet numri i vizitorëve.
Lartësia e vizitorëve (x) Numri i vizitorëve (f)
156 1
158 2
160 1
161 2
163 1
165 1
167 1
168 1
170 1
171 1
173 1
174 2
175 1
176 1
178 1
179 1
180 1
182 1
185 2
186 1
192 1
3. Caktimi i numrit të intervaleve kohore:

k = 1+3,3  log N
k - 1 +3,3  log 25
k - 1 +3,3  1,39 = 5,6 6 (çdo herë rrethohet i tërë numri).
Kjo do të thotë se ka 6 intervale grupore.
4. Caktimi i gjerësisë të intervaleve grupore:

xmax - xmin
i= = 192 - 156 = 5,6 
k 6
Duke u bazuar në llogaritjen sipas rregullit Sturges, të dhënat e sakta grupohen në 6 gru-
pe intervalesh, me gjerësi të intervalit 6, në mënyrën siç vijon:
Tabela numër 4.6 Numri serik në interval grupor

Lartësia e vizitorëve (х) Numri i vizitorëve (f)
156-161,9 6
162-167,9 3
168-173,9 4
174 -179,9 6
180-185,9 4
186-192 2
Gjithsej: 25
3. FREKUENTIMI RELATIV I TREGUESVE STRUKTURAL

Nëse numri i njësiteve statistikore të çdo modaliteti është shenja (f ), vendoset në lidhje
me numrin e përgjithshëm të njësite në atë masë (Ef ) dhe atëherë kemi frekuentim relativ.
f
Frekuentimi Relativ =
f
Treguesit struktural, tregojnë pjesëmarrjen në përqindje të numrit të njësive statistikore,
të çdo modaliteti të shenjës në masë. Llogaritet kur frekuentimi relativ do të shumëzohet
me 100. Në këtë mënyrë shprehet struktura e masës në përqindje.
pjesë
Treguesit struktural (%) = x 100
Gjithsej
SHEMBULL:
Në tabelën numër 4.7, është paraqitur numri i amvisërive sipas numrit të anëtarëve në
një amvisëri. Të llogaritet frekuentimi relativ.
Tabela numër 4.7 Numri i amvisërive sipas numrit të anëtarëve

Numri Numri i Frekuentimi Treguesit
anëtarëve shtëpive relativ struktural %
x f
1 36 000 0,080899 8,0899
2 72 000 0,161798 16,1798
3 110 000 0,247191 24,7191
4 197 000 0,442697 44,2697
5 30 000 0,067416 6,7416
Total 445 000 1,00 100,00
Frekuentimi Relativ (anëtar 1) = 36.000/445.000=0.08

tregues struktural = 0,08 x 100 = 8%
Shpjegim:
Në numrin e përgjithshëm të amvisërive, amvisëritë me një anëtar marrin pjesë me 8%,
amvisëritë me dy anëtarë përfaqësojnë 16%, amvisëritë me tre anëtarë përfaqësojnë 24,7%
të amvisërive, me katër anëtarë hynë në 44,3% dhe amvisëritë me pesë anëtarë bëjnë pjesë
6,7% të numrit të përgjithshëm të amvisërive.
4. PARAQITJA E TË DHËNAVE
Të dhënat e grumbulluara në mënyrë të mjaftueshme dhe adekuate, të rishikohen dhe
të paraqiten saktë. Ekzistojnë dy lloje të paraqitjeve statistikore e të dhënave edhe atë;
Në mënyrë tabelore; dhe
grafike
Mënyra elementare tabelore e paraqitjes së të dhënave. Paraqitja grafike dhe mënyra

shtesë e paraqitjeve, e cila vetëm në mënyrë vizuale jep një shfaqje më të mirë për paraqit-
jen e cila studiohet.
4.1 PARAQITJA TABELARE E TË DHËNAVE
Tabelat shërbejnë për paraqitjen e rezultateve nga studimi. Është e detyrueshme që çdo
tabelë duhet të ketë emër titull ku është dhënë përmbajtja e tabelës (masa statistike, matja
e vetme, etj).
Kolona e parë quhet amëz dhe në të paraqiten shenja me modalitetet e saj, kurse e dyta
quhet seri statistikore dhe në të paraqitet numri i njësite statistikore e cila përputhet me
çdo variant të shenjës. Të gjitha fushat në një tabelë, duhet të jenë të mbushura. Nëse nuk
kemi në dispozicion ndonjë informatë, vendosen tri pika (...), nëse aspak nuk ka ndonjë pa-
raqitje vendoset shenja (-). Tabela duhet të përmbajë burimin prej ku vijnë informatat.
Sipas numrit të shenjave të paraqitura ekzistojnë:

Të thjeshta; dhe
tabela grupore
4.1.1. TABELAT E THJESHTA
Tabelat e e thjeshta, janë ato tabela në të cilat paraqitet një shenjë. Sipas llojit të shenjës të cilën
e paraqesin tabelat, tabelat mund të jenë:
lëndore;
territoriale;
kohore; dhe
të numërta.
Rregullimi i tabelave ndryshon, varësisht nga lloji i shenjës, edhe atë:
• Ose lëndët tabelore rregullohen sipas rëndësisë së modaliteteve, (Tabela numër 4.8),
sipas alfabetit ose numrit më të madh të njësiteve të pritura statistikore të modalitetit
adekuat, (tabela 4.9).
Tabela numër 4.8: Numri i të punësuarve në Agjencinë për punësim, sipas

shkallës së arsimit në vitin 2008:
Shkalla e Arsimit Numri i të punësuarve

D-r-i-m-r 4
Arsimi Universitar 641
I lartë 3 080
I mesëm 11 776
Deri në të mesme 6 561
Gjithsej 22 062
Burimi: Agjencia për punësim në RM - raporti për punën e Agjencisë për

punësime në RM, për vitin 2008
Tabela numër 4.9: Raporti për tregti i ditës 01.02. të vitit 2010
Kotacioni i bursës - aksione të thjeshta

Kompania Çmimi mesatar
Makpetrol, Shkup 36 109
Beton, Shkup 11 500
Alkaloid, Shkup 4 935
Stopanska banka, Manastir 3 150
Makedonijaturist, Shkup 2 900
Vinarska vizba, Tikvesh, Shkup 2 501
Granit, Shkup 767
Teteks, Tetovë 720
RZH shërbime, Shkup 371
Komuna, Shkup 366
Makstil, Shkup 255
OHIS, Shkup 169
Burimi: Buletini statistikor në bursën e Maqedonisë, Sh.A. Shkup
Tabela territoriale rregullohet sipas alfabetit rendor të modalitetit të shenjës (tabela

numër 4.10):
Tabela numër 4.10 Numri i amvisërive në komuna në qytetin e Shkupit

Komuna Numri i amvisërive
Aerodrom 21 500
Butel 10 000
Gazi Babë 20 500
Gjorçe Petrov 12 000
Karposh 20 000
Kisela Vodë 17 500
Saraj 8 000
Qendër 15 500
Çair 17 000
Shuto Orizare 5 200
Burimi: Enti Shtetëror për Statistikë në RM - Regjistrimi i popullatës,
amvisërive dhe banesave në RM, në vitin 2002
• Numri i tabelave rregullohen sipas madhësive të modaliteteve nëse bëhet fjalë për
shenja të ndalura (Tabela numër 4.11).
Tabela numër 4.11: Numri i dhomave në një banesë

Numri i dhomave Numri i banesave
2 10
3 15
4 9
5 5
Nëse bëhet fjalë për shenja jo të pandërprera, formohen intervale grupore, edhe atë:
me grupimin e intervaleve të njëjta (me përdorimin e Rregullës së Sturg-ovit) ose grupimi
i intervaleve jo të njëjta (grupime sipas llojeve) të paraqitura në tabelën numër 4.12.
Tabela 4.12: Të papunësuar sipas kohëzgjatjes së

papunësisë në Republikën e Maqedonisë, në vitin 2007
Të papunë 2007
Gjithsej: 316 905
Deri në 1 muaj 7 378
2-5 muaj 19 490
6-11 muaj 21 044
12-17 muaj 17 962
18-23 muaj 14 597
Deri në 2 vjet 2 622
Deri në 3 vjet 27 745
4 dhe më shumë vjet 206 068
Burimi:Enti Shtetëror i Statistikës – Maqedonia në numra, 2008
• Tabelat kohore rregullohen në mënyrë kronologjike, përkatësisht ashtu sipas paraqit-

jes së modalitetit që shfaqet (Tabela numër 4.13).
Tabela numër 4.13: Investime të drejtpërdrejta të jashtme në Republikën e Maqedonisë.

Viti Vlerë në miliona dollar të ShBA-ve
2003 117
2004 322
2005 94
2006 424
Burimi: Enti Shtetëror për Statistikë, Maqedonia me numra të vitit 2008, faqe 26
4.1.2. TABELA GRUPORE
Tabela grupore janë ato tabela që më së paku tregojnë dy shenja me modalitetet e tyre.
Tabelat grupore paraqesin rezultate statistikore që janë fituar me studimin e më shumë
shenjave. Prioriteti i tabelave grupore para atyre të thjeshtave, është se ato japin një shfaq-
je më të mirë në Dukurinë e studimit.
Në tabelën 4.1.4 është paraqitet numri i popullatës të Republikës së Maqedonisë në
periudhën prej tri vjet sipas strukturës të gjinive, gjegjësisht njëkohësisht janë paraqitur dy
shenja edhe atë: të lëndës (lloji i gjinisë) dhe kohore (vitet 1997, 2001, dhe 2007).
Tabela numër 4.1.4: Numri i popullatës në Republikën e

Maqedonisë sipas strukturës të gjinisë në vitet 1997,2001, dhe 2007
Gjinia 1997 2001 2007
Meshkuj 1 002 275 1 019616 1 025 239
Femra 1 000 065 1 019035 1 019 938
Gjithsej 2 002 340 2 038 651 2 045 177
Burimi: Enti Shtetëror për Statistikë, Maqedonia në numra 2008, faqe 8
4.1.3. TABELA KUMULATIVE
Lloj i veçantë i tabelave, janë ato kumulative, të cilat përmbajnë të ashtuquajturën kolonë
kumulative. Në të janë paraqitur njësitë statistikore të çdo modaliteti të shenjës së grum-
bulluar, me njësitë statistikore prej të gjitha modaliteteve të kaluara. Frekuentimi i paraqi-
tur në këtë kolonë quhet frekuentim kumulativ.
Në mënyrë komulative janë paraqitur tabelat kohore dhe ato të shumta. Në tabe-
la komulative kohore ekzistojnë kolona kumulative në të cilat është përfaqësuar numri i
përgjithshëm i parqitjeve prej fillimit të periudhës domethënëse për çdo periudhë.
Tabela numër 4.15: Numri i udhëtarëve të transportuar me

Aeroplan, në periudhën Janar-Prill të vitit 2008
Numri i Frekuencat transportuar
Muaji
udhëtarëve të kumulative
Janar 10 000 10 000
Shkurt 13 000 23 000
Mars 23 000 46 000
Prill 22 000 68 000
Gjithsej 68 000
Secila shumë kumulative në kolonë është fituar në atë mënyrë, që në njësitë të çdo mo-
daliteti të shenjës kohore i shtohen njësitë prej të gjitha modaliteteve të mëparshme. Prej
tabelës 4.15 mund të përfundohet se numri i përgjithshëm i udhëtarëve të transportuar
në Janar ka qenë 10.000, Janar dhe Shkurt bashkërisht 23.000, në periudhën Janar-Mars
46.000, kurse në periudhën Janar-Prill 68.000.
Tabelat e shumta kumulative janë ato tabela në të cilat ekziston kolonë kumulative, në
të cilën është paraqitur numri i përgjithshëm i thirrjeve prej modalitetit të parë të shenjës
në numër të nënkuptuar prej çdo modaliteti, përfundimisht me çdo modalitet nga e shen-
ja e shumtë (Tabela numër 4.16).
Tabela numër 4.16: Suksesi i arritur i studentëve në provimin e statistikës:

Frekuencat
Vlerësimi i provimit Numri i studentëve
kumulative
5 60 60
6 80 140
7 40 180
8 20 200
9 10 210
10 5 215
Prej tabelës mund të nënkuptohet se provimin nuk e kanë kaluar 60 studentë. Numri i
përgjithshëm i atyre të cilët kanë kaluar me gjashtë dhe ata të cilët nuk kanë kaluar është
140, numri i atyre që kanë kaluar me notën shtatë, gjashtëshe dhe ata që nuk kanë kaluar
është 180, numri i përgjithshëm i studentëve që kanë kaluar me notën tetë, shtatë, gjashtë
dhe ata që nuk kanë kaluar është 200, numri i përgjithshëm i atyre që kanë kaluar me notën
nëntë, tetë, shtatë, gjashtë dhe ata që nuk kaluar është 210, kurse numri i përgjithshëm i
atyre që kanë kaluar dhe nuk kanë kaluar është 215 studentë.
4.2. PARAQITJE GRAFIKE E TË DHËNAVE
Freskojeni diturinë në matematikë për sistemin koordinues dhe figurat

gjeometrike-katror kënd drejtë dhe rrethin.
Mënyra grafike e paraqitjeve të rezultateve është mënyrë shtesë e paraqitjes, e cila

mundëson një paraqitje vizuale dhe më të pasqyruar në të dhënat statistikore. Ai nuk mun-
det të ekzistojë i pavarur pa mënyrën tabelore të paraqitjes e të dhënave.
Ekzistojnë lloje të ndryshme të paraqitjes grafike, edhe atë:
Diagrame (grafikone) dhe
kartograme
Sipas mënyrës të paraqitjes diagramet ndahen në:

drejtvizor
Sipërfaqësore (Histogram)
Hapësinore (stereograme).
Grafikoni drejtvizor shërben për paraqitjen e serive kohore me të cilat monitorohen tenden-
cat kohore zhvillimore të paraqitjes, si dhe seritë me vlera numerike të shenjës. Përbëhet prej
sistemit koordinues në të cilin aty (x - boshtin horizontal) vendoset modaliteti i shenjës, deri-
sa në boshtin e thjeshtë (x-boshtin vertikal) vendosen njësitë statistikore të cilat përputhen
me çdo modalitet të shenjës.
SHEMBULL:
Dividendët në një aksion, në Shoqërinë aksionare,,Malika” në periudhën prej vitit 2003
deri në vitin 2009 është paraqitur në tabelën në vijim:
Tabela numër 4.17. Dividendë sipas një aksionit në Shoqatën aksionare ,,Malika”
Vitet Dividendët sipas aksionit

2003 320
2004 433
2005 398
2006 567
2007 610
2008 423
2009 309
Nëse duam në tabelën kohore të paraqesim grafikone sillemi si në mënyrën në vijim:

Prej vendit në vitin 2003 te boshti i abshisës tërheqim një vijë të trashë të ndaluar
paralele me boshtin ordinate. Pastaj rezultatin që do t’i përgjigjet atij viti e kërkojmë në
kolonën e dytë të tabelës (seri statistikore), e paraqesim në boshtin ordinar dhe prej atje
Foto numër 4.1 Grafikone vijash në tabelë 4.17

Dividendët sipas aksioneve
700
600
500
Shuma në denar
400
Dividendët sipas aksioneve
300
200
100
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Viti
tërheqim një vijë, por tani paralelisht me boshtin aspcik. Vendi ku këto dy linja do të prehen
e shënojmë me pikë. Veprojmë në të njëjtën mënyrë për të gjitha vitet. Kështu do të fitojmë
aq pikë, sa që e kemi madhësinë në tabelë. Pasi që do të lidhen të gjitha pikat e fituara
fitohet linjë, e cila tregon lëvizjen e paraqitjes prej një periudhe kohore në tjetrën.
Në një grafikon munden të paraqiten njëkohësisht shumë seri kohore. Në këtë mënyrë
bëhet zbatimi i lëvizjes të dy apo më shumë dukurive në periudhë të njëjtë kohore. Për
shembull, të krahasohet dividenta nga një aksion në shoqatën aksionare “Malika” dhe
dividenta nga një aksion në shoqatën aksionare “Timaja” në periudhën prej vitit 2003 deri
në vitin 2009 (Tabela numër 4.18).
Tabela numër 4. 18 Divident në aksion në ShA “Malika” dhe “Timaja” në periudhën prej
vitit 2003 deri në vitin 2009
Dividenta në aksionin Dividenta e aksionit

Viti
“Timaja” “Malika”
2003 320 520
2004 433 610
2005 398 560
2006 567 480
2007 610 420
2008 423 392
2009 409 351
Fotografia 4.2. Grafikoni me vija për tabelën 4.18
Dividenta sipas aksionit
700
600
Shuma në denar
500
400
Malika
Timaja
300
200
100
0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Viti
Me vija të grafikoneve mund të paraqiten edhe tabelat kumulative (tabela numër 4.19).
Tabela numër 4.19. Dogana e paguar në Republikën e Maqedonisë me
kuartale në kumulativ me miliona denarë, në vitin 2006 dhe 2007
Viti Kuartali i Parë I Dyti I Treti I Katërti

2006 1 038 2 582 4 118 5 641
2007 1 559 2 996 4 459 5 789
Foto numër 4.3 Grafikone vijash në tabelën numër 4.19

Drejtoria doganore
Vendi për pagesën e doganës – kumulative
Në miliona denar
Burimi: Raport vjetor prej Shërbimit doganor në vitin 2007
Diagramet me sipërfaqe (histograme), përdoren për paraqitjen e të gjitha llojeve të

serive (kohore, të lëndës, territoriale dhe shumë të tjera). Për caktimin e ndryshimeve në
një madhësi absolute ose relative të të dhënave përdoren figura gjeometrike edhe atë:
drejtkëndëshi, katrori dhe rrethi. Në këtë mënyrë me një madhësi adekuate të sipërfaqes së
figurës është e paraqitur çdo e dhënë statistikore. Për çdo modalitet të shenjës është ngri-
tur nga një shtyllë (drejtkëndëshi) me lartësi të numrit të frekuentimeve që përputhen me
çdo modalitet të shenjës. Të gjitha drejtkëndëshat duhet të jenë me gjerësi të njëjtë, kur-
se lartësitë e tyre të paraqesin numrin e frekuentimeve. Me paraqitjen grafike të frekuenti-
meve relative, zakonisht përdoret rrethi. Në vazhdim janë të dhëna disa lloje grafikonesh të
ndryshme (foto numër 4.4,4.5 dhe 4.6).
Tabela numër 4.20. Llogaritja (qarkullimi) i fituar në shitoret

e prodhimeve të tekstilit (000 denarë)
Llogaria (qarkullimi)i fituar Numri i shitoreve
10-20 91 977
21-31 48 390
32-42 17 183
43-53 12 321
Burimi: Enti Shtetëror për Statistikë, Maqedonia me numra 2008. Faqe 31
Foto numër 4.4 Histogrami për tabelën 4.20

Qarkullim i realizuar i fituar në shitoret e prodhimit të tekstilit
100.000
90.000
80.000
Numrti i shitoreve
70.000
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
10-20 21-31 32-42 43-53
Llogaritje në 000 denarë
Tabela numër 4.21. Numri i fitimit sipas llojit në Republikën e Maqedonisë

Lloji i kafshës 1997 2001 2007
Lopë 289 265 254
Dhi 1631 1285 818
Derra 184 189 255
Shpezë shtëpiake 3275 2750 2264
Burimi: Enti Shtetëror për Statistikë. Maqedonia me numra 2008, faqe 30
Foto numër 4.5 Histogram në tabelë 4.21.
Numri i fitimit sipas llojit

3500
3000
2500
2000 1997
2001
1500 2007
1000
500
0
E lopës Dhia Derra Shpezë shtëpiake
Lloji i kafshëve
Tabela numër 4.22. Të punësuar në vitin 2007 sipas gjinisë

Gjinia Numri
Meshkuj 358 835
Femra 231 399
Foto numër 4.6. Rrethi për tabelë 4.22.

Të punësuar në vitin 2007 sipas gjinisë
Meshkuj
Femra
Stereogramet ose diagramet hapësinore, po ashtu i tregojnë të gjitha llojet e serive, tre-
dimensionalet dhe më shumë me përshtypje.
Tabela numër 4.23. Të papunësuarit sipas shkallës të

arsimimit në një komunë
Shkalla e arsimimit Numri i të papunëve
Universitar 274
Të lartë 74
Të mesëm 141
Me kualifikim të lartë 12
Pa kualifikim 24
Burimi: Agjencia për punësim
Foto numër 4.7. Stereogramet në tabelën numër 4.23.
ALP ShLP ShMP KL K PK

Me kartogramet paraqiten vetëm tabelat territoriale. Në hartë gjeografike paraqiten

simbolet të cilat i paraqesin njësitë statistikore. Nën hartë në mënyrë të patjetërsueshme
ka legjendë të detyrueshme, e cila e tregon se sa njësi statistikore i përgjigjen secilit simbol.
Foto numër 4.8. Dendësia e popullatës në RM në vitin 2002
DENDËSIA E POPULLATËS, VITI 2002
Nëpër komuna sipas organizatave territoriale viti 2004
Numri mesatar i banorëve në km :

Average number of population per km
Sipërfaqja totale në Republikën e Maqedonisë, në km2
Popullata totale, 2002:
Dendësia mesatare e popullatës në Republikën e Maqedonisë
Burimi: Enti Shtetëror për Statistikë
Përveç Softuerit në Microsoft Office, ekzistojnë programe të veçanta të softuerit siç janë:
MINITAB, SAS, CBS të cilat kanë funksione të shumta statistikore për hulumtim, analizim
dhe paraqitjen e rezultateve.
TË PËRFUNDOJMË
Seria statistikore paraqet të dhëna të shumta të cilat paraqesin strukturën e masës

me ndonjë shenjë, orarin e masës në hapësirë ose ndryshimi i kohës. Seritë statistikore
mund të jenë: seri të strukturës ose seri kohore. Seritë e strukturës ndahen në: seri të
strukturës me shenja atributive dhe seri të strukturës me shenja të shumta. Në seritë e
strukturës sipas shenjave atributive bëjnë pjesë edhe seritë gjeografike.
Nëse të dhënat kanë të bëjnë me gjendjen e paraqitjes në moment të caktuar, bëhet
fjalë për seri kohore momentale. Seritë kohore, prej të cilave shihet lëvizja e paraqitjeve
në interval të caktuar kohor (suksesiv) quhen seri intervale kohore.
Rregulla Sturges përdoret për rregullimin e serive të shumta në rast se kur bëhet
fjala për shenjën e pa ndaluar, ose për shenjën numërore të ndërprerë me një numër të
madh modalitetesh.
Frekuentimi relativ tregon numrin e njësiteve statistikore të çdo modaliteti të
shenjës, i vendosur me mbar numrin e njësive në masë. Treguesit struktural paraqesin
pjesëmarrjen me përqindje të numrit të njësive statistikore të çdo modaliteti të shenjës
se masës. Ekzistojnë dy mënyra të paraqitjes statistikore e të dhënave edhe atë: tabelo-
re dhe grafike. Sipas numrit të shenjave të cilat i paraqesin në tabelë mund të jenë: Të
thjeshta dhe grupore.
Sipas llojit të shenjës të cilën e paraqesin, tabelat ndahen në: lëndore, territoriale,
kohore dhe të shumta.
Paraqitja grafike e rezultateve është mënyrë plotësuese e paraqitjes dhe nuk mundet
të bëhet paraqitja pa atë tabelore. Ekzistojnë shumë lloje të paraqitjes grafike edhe atë:
diagrame (grafikone) dhe kartograme.
Sipas mënyrës së përfaqësimit diagramet ndahen në: me vija, sipërfaqësore
(Histogram) dhe Hapësinore (Stereogram).
FJALORI
Frekuentimi (frequency) – numri i paraqit- Frekuentim kumulativ (Cumulative frequ-

jeve të njësive statistikore te çdo moda- ency) - frekuentimi i cili i përmban fre-
litet; kuentimet e veta dhe të gjitha grupeve
Frekuentimi relativ (Relative frequency) intervale të kaluara ;
- ose ndërmjet frekuentimi i çdo moda- Treguesit struktural (Structure numbers)
liteti të shenjës dhe numrit të plotë të - tregojnë përqindjen e pjesëmarrjes së
frekuentimeve; njësiteve statistikore të çdo modaliteti
në gjithë masën, ose shembull studimin
që bëjmë.
FORMULAT
x max − x min
Rregulli i Sturges (Sturges) k = 1 + 3,3 × log N i=
k
Frekuentimi struktural
pjesë
Trcgucsit struktural
gjithsej
PËRDORIMI I KOMPJUTERIT
Paraqitja grafike e të dhënave me përdorimin e Excel, do të shpjegohet me shembullin

e përpunimit të grafikonit në formë të rrethit në bazë të të dhënave, në tabelën numër
4.22. Veprimi nxirret me anë të hapave në vijim:
Foto numër 4.9
1. Selektohet pjesëzat në bllok që duhet
në mënyrë grafike të paraqiten.
2. Me komandën Chart në menynë In-
sert, ose me miun klikohet te dritarja
me grafikone (Chart Wizard), prej
shiritit me opsione të paraqitur më
poshtë.
Selektohet lloji i grafikonit, varësisht

nga lloji i të dhënave, të cilat duam t’i
paraqiten si dhe qëllimi i hulumtimit
(foto numër 4.9), klikohet në butonin
Next.
Foto numër 4.10
3. Madhësia (volumi) А1: С2 automa-

tikisht paraqitet prej selektimit të
mëparshëm të numrit të qelive. Kliko-
het në butonin Next (foto numër 4.10).
4. Paraqitet ekrani në të cilin definohet
titulli i trafikonit, titulli i boshteve, para-
qitja e legjendës ose jo. Pastaj klikohet
në butonin Finish.
1. Çfarë paraqet seria statistike?

2. Bëhu pjesëmarrës në formimin e serisë statistike në bazë të dhënave të grumbulluara,
në formularin përpunues për gjininë, suksesin dhe nacionalitetin në klasën tënde.
3. Sa lloje të serive statistikore ekzistojnë?
4. Shumoj rezultatet nga hulumtimi i gjinisë strukturale, suksesi dhe nacionaliteti i
klasës tënde dhe rezultatet e paraqitura në tabelën grafike.
5. Numëroi llojet e tabelave.
6. Çka janë tabelat e thjeshta?
7. Cilat janë tabelat grupore?
8. A është seria territoriale, seri numerike?
9. Cilat tabela janë kumulative?
10. Çka është frekuentimi?
11. Me ndihmën e formulës, modifikoje frekuentimin në frekuentim relativ.
12. Çka paraqet treguesi struktural?
13. Shpjegoi llojet e grafikoneve.
14. Si quhen grafikonet me sipërfaqe?
15. Në cilën mënyrë bëhet paraqitja statistikore e rezultateve?
16. Llogariti në përqindje strukturën gjinore dhe nxënësit në atë klasë, duke përdorur të
dhënat e tabelës të lëndës së formuar.
17. Tregoni dallimin në mes serive momentale dhe intervaleve kohore.
18. Shpjegoni seritë e strukturës.
19. Formo një grup tabelor me dy shenja (viti i lindjes dhe gjinia), të nxënësve në klasën
tuaj, viti i lindjes dhe gjinia për të dhënat e grumbulluara të gjinisë strukturale dhe viti
i lindjes.
DETYRA PËR PUNË TË PAVARUR
1. Në bazë të dhënave për import të pemëve të jugut në vitin 2008, të llogaritet

frekuentimi relativ dhe treguesit struktural. Të shpjegohen rezultatet e fituara.
Lloji i pemës Importi në vitin 2008 në tonelata

Limona 220
Portokall 170
Banane 90
2. Sipërfaqja e kulturave të grurit në Republikën e Maqedonisë është:
Sipërfaqja në vitin Sipërfaqja në vitin

Kultura të grurit
2007 2001
Grurë 91 977 117 496
Thekër 49 950 49 950
Duhan 17 183 20 310
Të llogaritet:
a) ne çfarë përqindje merr pjesë kultura e drithit, më e përfshirë sipas sipërfaqes në vi-
tin 2001?
b) a është ndryshuar pjesëmarrja strukturale të disa kulturave të drithit në vitin 2007
dhe 2001?
3. Numri i personave të papunësuar, sipas shkallës së arsimit të paraqitur në Agjencinë

për punësim është dhënë në tabelën në vijim:
Shkalla e arsimit Numri i personave të papunësuar

Universitare 3 678
Të lartë 951
Të mesme 5 139
Tetëvjeçare 780
Të llogaritet:
a) Frekuenca relative dhe treguesit struktural sipas shkallës së arsimimit;
b) Sa përlind të njerëzve të papunësuar janë me arsimim universitar?
4. Pikat e fituara nga testimi i 16 nxënësve janë si në vazhdim:

33; 34; 27; 28; 35; 25; 37; 28; 27; 28; 36; 28; 31; 31; 26; 37.
a) Të paraqitet tabela e pikave të fituara sipas rregullës së Struges-ovit;
b) Të llogariten treguesit struktural.
5. Reparti i marketingut e teston kërkesën për llojin e ri të sapunit anti-bakterial likuid për
duar. Për këtë qëllim, gjatë 20 ditëve është përcjellë sasia e sapunit të shitur. Janë fituar
të dhënat në vijim për numrin e sapunëve të shitur:
65; 98; 55; 62; 79; 59; 51; 90; 72; 56;
70; 62; 66; 80; 94; 79; 63; 73; 71; 85.
a) Me ndryshimin e rregullit të Sturges të bëhet grupimi i të dhënave;
6. Ditët e nevojshme për revizion vjetor bëhen prej anës së zyrtarëve të jashtëm
Revizor KPLK me shembullin e 20 shoqërive tregtare janë si vijojnë:
12; 32; 19; 31; 15; 15; 32; 17; 20; 27;
22; 23; 22; 21; 33; 28; 14; 18; 16; 13.
a) Me aplikimin e rregullës së Sturges-it të bëhet grupimi i të dhënave;
1.
Lloji i pemëve Frekuentimi Relativ Treguesit struktural
Limona 0,4588333 45,9
Portokall 0,354167 35,4
Banane 0,1875 18,7
Total 1,00 100 ,0
ZGJIDHJA E DETYRAVE
2. а) 62,58%; б) jo
b) не
3.
Shkalla e arsimimit Frekuentimi relativ
Universitare 0,348692
Të lartë 0,090159
Të mesme 0,487201
Fillore 0,073948
Total 1,00
a
4. k = 1 + 3,3 × log16 = 5 i = 2
Pikët e fituara Numri i studentëve Treguesit struktural në%
25-27 4 25
28-30 4 25
31-33 3 19
34-36 3 19
37-39 2 12
Gjithsej 16 100
5. k = 1 + 3,3 × log20 = 5 i=9

Sasia e shitur (copa) Numri i ditëve
51-60 4
61-70 6
71-80 6
81-90 2
91-100 2
Gjithsej 20
6.
Ditët e revizionit Numri i shoqërive tregtare Treguesit struktural në %
12-16 6 3
17-21 5 25
22-26 3 15
27-31 3 15
32-36 3 15
Gjithsej 20 100
k = 5,29 i = 4
68
69
5 MADHËSITË E MESME
QËLLIMI I TEMËS
Të kuptojë thelbin e kuptimit të llogaritjes dhe
pozicionimet e madhësive të mesme;
Të bëjë dallimin ndërmjet madhësive të mesme dhe
të dhënave të grupuara ose të pa grupuara;
T’i përdorë formulat për llogaritjen së
madhësive llogaritëse të mesatares (mesatares
aritmetike,harmonike, gjeometrike):
Të llogarisë pozicionet e madhësive të mesme
(mesatarja mediale dhe modale të):
Të llogarisë tërheqjen e madhësive mesatare;
Të përdorë kuptimet: interval të variacioneve, tërheqje

mesatare absolute, variante, devijim standard, tërheqje
interkuartile dhe interval në variacion;
T’i analizojë rezultatet e fituara (marra).

70 Tema 5. MADHËSITË MESATARE
A e dini se….
Paga mesatare mujore në Republikën e Maqedonisë në

nëntor të vitit 2009 arrin 326 euro, kurse në Slloveni paga
mesatare mujore, në të njëjtën periudhë të vitit arrin 1570,53
euro;
Kursi mesatar i euros ishte 61,1654 denarë në janar të vitit
2010;
Çmimi mesatar i aksioneve në Alkaloid ShA Shkupi, më
01.02.2010 arrin 4935 denarë.
Lidhja më e përfaqësuar në internet është përmes
teknologjisë ADSL.Teknologjitë në vitin 2008.
Tema 5. MADHËSITË MESATARE 71
1. TERMI DHE LLOJET E MADHËSIVE MESATARE
Paraqitjet masive janë të përbëra prej një numri të madh paraqitjesh të reparteve, të
cilat veçohen ndërmjet veti me shenjat e tyre. Prandaj edhe variacioni i brendshëm duhet
që të zbulohet, për të kuptuar se çka është karakteristike në shumimin e varianteve për
paraqitjen masive. Parametri i cili e karakterizon vlerën e brendshme me shenja numerike
quhet madhësi e mesme. Në atë mënyrë, numri i madh i shifrave prej të cilave përbëhet
një seri statistikore, mundet të zëvendësohen vetëm me një shifër. Prandaj, vlera e mesme
përfaqëson një pjesë të treguesve më me rëndësi të karakteristikave (kuantitative) nume-
rike të serisë të cilat pas disa masave adekuate të dhëna e prezantojnë gjithë masën, dhe
mundësojnë krahasimin ndërmjet masave të ndryshme6.
Varësisht nga qëllimi i studimit konkret, llogariten llojet e ndryshme të madhësive të mes-
me për zbulimin e karakteristikave dhe paraqitjeve tipike. Të gjitha ato lloje të madhësive
mesatare grupohen në dy grupe të mëdha, edhe atë:
Madhësi (matematikore, kalkuluese) të mesme llogaritëse dhe
Madhësi të mesme pozicionuese.
Jo vetëm që ekzistojnë lloje të ndryshme të madhësive të mesme, por edhe çdo madhësi
llogaritet në mënyrë të ndryshme, varësisht nga ajo se a llogaritet prej atyre të pa grupua-
rave ose të grupuarave në të dhëna.
Të dhëna jo të grupuarat janë ato të dhëna, ku çdo e dhënë paraqitet në mënyrë të
veçantë pa marrë parasysh numrin e përsëritjeve të saja. Për shembull: suksesi i nxënësve
në një klasë; dhe tjetra:
4,5,4,3,5,2,4,3,5,4,4,5,3,2,5,4,3,5,4,5,5,3,4,2,5,3,4,5,4,3,5,2,5.
Nëse të dhënat e njëjta i grupojmë, do të fitojmë të dhëna të grupuara, ose do të

vërtetojmë frekuentimin e çdo të dhëne (sa here, çdo e dhënë paraqitet). Në këtë mënyrë,
numri i kaluar i të dhënave jo të grupuara do të fitojë paraqitjen e nxënësve si në vijim: në
klasë me sukses të mjaftueshëm janë 4 nxënës, me sukses të mirë janë 7, me shumë të mirë
10 dhe me sukses të shkëlqyeshëm janë 12.
1.1 MADHËSİ TË MESME TË LLOGARİTURA
Madhësitë e mesme të llogaritura, janë ato madhësi që llogariten sipas rregullave të

vërtetuara, në bazë të të gjitha vlerave të shenjës së masës. Në këtë grup bëjnë pjesë:
hapësira aritmetike, harmonike dhe gjeometrike.
6 Dr. Sllave Risteski dhe Mr. Dragan Tvdovski “Statistika për biznes dhe ekonomi”, botimi i tretë,
Shkup 2008, faqe 45.
1.1.1. MADHËSITË E MESME ARITMETIKORE
Aplikimi më i gjerë në analizën statistikore ka hapësirë aritmetike, e cila si zakonisht qu-

het mesatare. Llogaritet prej të dhënave të pa grupuara ose të grupuara.
1.1.2. MJEDISI I THJESHTË ARITMETIKOR - MJEDISI PREJ TË DHËNAVE JO TË

GRUPUARA
Mjedisi aritmetik që llogaritet prej të dhënave jo të grupuara quhet mjedis i thjesht arit-
metike.
Mjedisi i thjeshtë aritmetikor paraqet përmbledhje të vlerave prej të gjitha njësite të
statistikës në masë, e ndarë me numrin e njësiteve. Mjedisi aritmetik llogaritet nga e gjithë
masa dhe nga shembulli.
Statistika më shpesh i bën llogaritjet në bazë të shembullit kështu që të gjitha formulat
dhe llogaritjet që do të bëhen, do të bëhen në bazë të shembullit. Mjedisi aritmetik llogaritet
si një përmbledhje e të gjitha vlerave të shembujve të ndarë me numrin e përgjithshëm të
njësive. Në të vërtetë, mjedisi aritmetikor të mbar masës statistikore dhe hapësira aritmeti-
kore të shembullit, llogaritet në të njëjtën mënyrë, vetëm se përdoren simbole tjera. Mjedisi
aritmetik i shembullit shënohet me x. Për llogaritjen përdoret formula në vijim :
Në të cilën:
= Është hapësira aritmetike e shembullit
x1,x2, x3…… xn = Vlerat e shenjës
n = Numri i njësive në shembullin (numri i të dhënave).
SHEMBULL:
Janë paraqitur të ardhurat mujore të punëtorëve në një shitore. Të llogariten të ardhu-
rat mesatare mujore të punëtorëve.
Tabela numër 5.1. Të ardhurat mujore të punëtorëve në një shitore

Punëtori Të ardhurat (në denarë)
A 35 000
B 49 000
C 35 000
D 60 000
E 70.000
F 55 000
G 35 000
Gjithsej: 339 000
Zgjidhja:
Sqarim:
Të ardhurat mujore mesatare të punëtorëve në shitore arrijnë 48 428,5 denarë.
1.1.3 MJEDISI I PONDERUAR (PËRMBAJTUR, SHUMUESE) ARITMETIKOR- MJEDISI

ARITMETIKOR I TË DHËNAVE TË GRUPUARA
Në punën e përditshme shumë shpesh ballafaqohemi me domosdoshmërinë të lloga-

ritet vlera mesatare nga numri i madh i të dhënave. Kjo e vështirëson llogaritjen e mjedisit
aritmetikor, nga të dhënat jo të grupuara. Prandaj është i nevojshëm grupim i të dhënave
që të merret parasysh. Përfshirja e çdo të dhënë. Në këtë mënyrë, numri i frekuentimeve të
çdo modaliteti, paraqitet në rolin ponder (shumëzues).
Mjedisi i llogaritur aritmetikor nga të dhënat të grupuara, quhet mjedis aritmetikor i
ponderit. Ajo llogaritet kur vlera e shenjës, do të shumohet me numrin e thirrjeve të saja.
Në këtë mënyrë, përmbledhjet e këtyre prodhimeve ndahen me numrin e plotë të freku-
entimeve. Simbolet për ponderim të thjeshtë aritmetik mjedisor janë të njëjta, por edhe
formulat për llogaritje janë të ndryshme. Mjediset aritmetikore të ponderit llogaritet me
ndryshimin e formulës në vijim:
= paraqet vlerën mesatare aritmetike (përqindja)

xi = vlera e shenjës
fi = Numri i paraqitjeve të çdo të dhëne (frekuentimi),
k = numri i modaliteteve të ndryshme të shenjës.
SHEMBULL:
Në tabelën numër 5.2. janë dhëna të ardhurat mujore të punëtorëve në një kompani.
Të llogariten të ardhurat mujore mesatare në kompaninë.
Tabela numër 5.2 Të ardhurat e punëtorëve në kompaninë

Numri i Të ardhurat në Shumat e ponderuara
punëtorëve (f) denarë (x) (Fx)
6 10 800 64 800
10 14 100 141 000
15 14 200 213 000
17 15 500 263 500
13 15 000 195 000
11 15 200 167 200
10 16 000 160 000
Σ 82 Σ 1 204 500
Sqarim:
Të ardhurat mesatare mujore të punëtorëve në kompani arrijnë 14 689 denarë.
Në praktikë shumë shpesh do të ketë nevojë për llogaritjen mesatare për të dhënat e
grupuara, të
cilat janë të dhëna në intervale të ndryshme. Në këtë rast duhet që më parë të llogaritet
përqindja e intervalit, pikërisht vlerat e mesme të informatës më të vogël deri te ajo më
e madhja në interval. Përqindja e fituar për çdo interval shumohet me numrin e paraqit-
jeve me intervalin adekuat dhe pastaj shumohen prodhimet e pranuara. Përmbledhja e
tyre ndahet me numrin total të paraqitjeve.
SHEMBULL:
Të llogaritet shuma mesatare në depozitin për kursime fëmijërore në Bankën ekonomi-
ke, në vitin 2008.
Tabela numër 5.3. Depozitë - kursimet për kursime fëmijërore

Kursim i parave në Numri i Shuma mesatare e Shuma e
euro kursimtarëve f kursimeve x ponderuar x * f
2-50 6 310 26 164 060

51-100 4 184 75 313 800
101-300 1 032 200 206 400
301-800 74 550 40 700
Gjithsej 11 600 724 960
Zgjidhja:
x1= (2+50)/2=26; x2=(51+100)/2=75
Shpjegimi:
Shuma e mesme e kursimeve në Bankën ekonomike në vitin 2008 arrin 62,5 euro.
1.2. MADHËSIA MESATARE HARMONIKE
Mjedisi harmonik është specifik dhe përdoret në madhësi mesatare, e cila shfrytëzohet
në raste të jashtëzakonshme, kur vlerat e shenjës janë në lidhje të ndërsjellë proporcionale
në krahasim me madhësinë e saj. Proporcione të atilla të kundërta ekzistojnë ndërmjet:
Produktiviteti i punës dhe humbja e kohës së punës për prodhimin e njësisë prodhim.
Produktivitet më i madh do të fitohet nëse bëhen harxhime më të vogla të kohës te njësisë
për prodhim, që paraqet lidhje proporcionale të kundërt të shenjës dhe madhësisë së saj.
Nëse produktiviteti i punës matet me numrin e njësisë prodhim sipas njësisë kohë, atëherë
produktivitet më të madh do të fitohet nëse prodhohet numër më i madh i prodhimeve të
njësisë kohë, që paraqet lidhje të kundërt proporcionale, në krahasim me vlerën e shenjës
dhe madhësisë të saj;
Fuqi blerëse në të holla dhe çmimi i kafshëve (shtëpiake)
Qarkullimi i kapitalit dhe dh koha e qarkullimit të tij; dhe
Çmimet e vlerës dhe profiti i kompanisë; e tjera.
Koha e harxhuar dhe produktiviteti i punës
1.2.1. MJEDISI I THJESHTË HARMONIK - MJEDISI HARMONIK I TË DHËNAVE JO TË
GRUPUARA
Mjedisi harmonik që llogaritet nga informatat e pa grupuara quhet mjedis harmonik
i thjeshtë. Llogaritet nëse numri i përgjithshëm i informatave do të ndahet me
përmbledhjen reciproke të shumës së vlerave të shenjës.
Mjedisi harmonik shënohet me simbolin Mh, Llogaritet me aplikimin e formulës në vi-
jim:
Мh = Madhësia mesatare harmonike;

N = Numri i të dhënave;
x = Vlera e shenjës.
SHEMBULL:
Gjashtë punëtorë prodhojnë të njëjtin lloj të prodhimit. Koha e duhur e përpunimit të

një njësie prodhuese për punëtorë në repart, është dhënë në tabelën numër 5.4.
Të llogaritet koha mesatare e nevojshme për përpunimin e njësisë prodhim.
Tabela numër 5.4. Koha e nevojshme për përpunimin e një

njësisë së prodhimit për punëtorë në repart.
Koha e duhur për përpunimin e njësitit
Punëtori
prodhim në minuta (x)
A 10
B 8
C 7
D 9
E 12
F 11
Zgjidhja:
Sqarim:
Koha mesatare e nevojshme për përpunimin e njësisë për mbikëqyrjen e prodhimit arrin
9,2 minuta.
1.2.2. MJEDISI HARMONIK E PONDERUAR - MJEDISI HARMONIK PREJ

TË DHËNAVE TË GRUPUARA
Mjedisi harmonik i llogaritur nga të dhënat e grupuara quhet mjedis harmonik i ponde-
ruar. Llogaritet kur numri i përgjithshëm i frekuencave, do të ndahet me përmbledhjen e
shumave të ndara në mes numrit të frekuencave dhe vlerës së shenjës.
Formula për llogaritjen e mjedisit harmonik të pondeuar (përmbajtur):
ku:
Мh = madhësia e mesme harmonike;
fi = numri i të dhënave të përsëritura;
x = vlera e shenjës.
SHEMBULL:
Në kompaninë PP, për prodhimin e një njësie nga prodhimi A, harxhohet koha në vijim:
Tabela numër 5.5 Koha e harxhuar e prodhimit të njësisë - prodhim

Numri i punëtorëve (f ) 34 30 12 8 5 1
Koha e harxhuar e punës (x) 24 26 28 30 32 34
Të llogaritet koha mesatare e harxhuar për përpunimin e një njësie të prodhimit A
Zgjidhja:
Sqarim:
Koha e harxhuar mesatare për përpunimin e një njësie të prodhimit A, në kompaninë e
mbikëqyrur arrin 26,01 minuta.
1.3 MADHËSIA MESATARE GJEOMETRIKE
Mjedisi gjeometrik paraqet formën e vlerave të mesme me të cilat barazohen dallimet

relative ose proporcionale, në vlerat e shenjës. Mjedisi gjeometrike është i dobishëm për
llogaritjen e mesatares nga përqindja, indekseve ose shkallëve të rritjes.
1.3.1. MJEDISI I THJESHTË GJEOMETRIK-MJEDISI GJEOMETRIK

I TË DHËNAVE TË PAGRUPUARA
Përsërit logaritmin e lëndës së matematikës!
Mjedisi gjeometrike, që llogaritet nga të dhëna e pa grupuara, quhet hapësirë gjeomet-

rike e thjeshtë. Formula e llogaritjes së saj është si në vijim:
ku:
Мg = mjedisi gjeometrik;
x1 = e dhëna e parë;
xn = e dhëna e fundit;
N = numri i të dhënave
Të gjitha të dhënat për vlerat patjetër duhet të jenë pozitive që të munden të llogariten
mjediset gjeometrike. Mjedisi gjeometrik është çdoherë më i vogël ose i barabartë me mje-
disin aritmetikor, por asnjëherë nuk është më i madh se ai.
Me formulat llogaritëse fitohet:
Me anti logaritmin: :
SHEMBULL:
Përqindja e përfitimit të katër llojeve të ndryshme të prodhimeve të shitura, në profitin

e kompanisë janë 3%, 2%, 4% и 6%. Të llogaritet mjedisi gjeometrik.
Zgjidhja:
Sqarim:
Vlera mesatare gjeometrike e përfitimit e realizuar prej katër prodhimeve arrin 3,46%.
1.3.2. MJEDISI GJEOMETRIK I PONDER-it -MJEDISI GJEOMETRIK

I TË DHËNAVE TË GRUPUARA
Mjedisi gjeometrik i llogaritur nga të dhënat e grupuara quhet hapësirë gjeometrike

e ponderuar. Formula për llogaritjen e saj është kjo:
Ku:
Мg = mjedisi gjeometrik;
x1 = e dhëna e parë;
xn = e dhëna e fundit;
f1,2,3....n = numri i frekuencave;
N = numri i të dhënave
Me logaritmin fitohet:
Me antilogaritmin fitohet:
SHEMBULLI:
Në bazë të të dhënave në tabelën numër 5.6, të llogaritet hapësira mesatare e qarkulli-

mit (parave).
Tabela numër 5.6. Qarkullimi i ndërmarrjeve në një komunë
Qarkullimi në Numri i Firmave Qarkullimi
log x f × log x
miliona denarë (f ) mesatar
10-20 2 15 1,17609 2,35218
20-30 7 25 1,39794 9,78558
30-40 5 35 1,54407 7,72035
40-50 3 45 1,65321 4,95963
50-60 2 55 1,74036 3,48072
60-70 1 65 1,81291 1,81291
Вкупно
Gjithsej: 20 30,11137
Sqarim:
Mjedisi gjeometrik e qarkullimit të kryer të kompanive të mbikëqyrura arrin 32,03 milion
denarë.
2. MADHËSITË E MESME POZICIONUESE

Madhësitë të mesme pozicionuese janë ato në të cilat vërtetohen në bazë të pozita që
vlera të veçanta e kanë në seri. Në këtë grup bëjnë pjesë mjedisi i madh modal dhe medial.
2.1. MADHËSIA E MESME MEDIALE (MEDIANA)
Duke marrë parasysh që gjatë llogaritjes së hapësirës aritmetike merren parasysh të

gjitha vlerat, nëse njëra apo të dyja vlerat janë në mënyrë ekstreme poshtë ose lartë, mund
të shkaktohet ajo që mjedisi aritmetikor të mos të jetë mjedis reprezentativ për të dhënat
e paraqitura. Për shembull, nëse supozojmë që pagesa vjetore e çdo njërit nga gjashtë
agjentët për sigurim është KASKO sigurim, 400.000 denarë, 120.000 denarë, 750.000 denarë,
680.000 denarë, 238.000 denarë dhe 150.000 denarë, atëherë mjedisi aritmetikor arrin
466.000 denarë. Është e dukshme që ajo të mos jetë reprezentative për grupin e agjentëve
të dhënë. Kjo mungesë e mjedisit aritmetikor, korrigjohet me llogaritjen e hapësirës mediale
ose vetëm mediana.
Mjedisi Mediane ose mediave, është madhësi e tillë e mesme e cila tregon një vlerë të
anëtarit qendror, në serinë në të cilën të dhënat janë të radhitura prej vlerës më të vogël
deri te ajo më e madhja. Me këtë, mediana e ndanë serinë në dy pjesë të njëjta. Shënohet
me simbol Me. Madiana llogaritet me të dhëna jo të grupuara dhe të grupuara.
2.1.1. MADHËSIA MESATARE MEDIALE E TË DHËNAVE JO TË GRUPUARA
Kur llogaritet mediana e të dhënave jo të grupuara, duhet që para llogaritjes të

bëhet dallimi se cila është seria me numra anëtarësh çift ose tek.
2.1.1.1. MADHËSIA E MESME MEDIALE PREJ TË DHËNAVE JO TË GRUPUARA ME NUMËR

TË ANËTARËVE ÇIFTË OSE TEK NË SERI
Vendimi për llogaritje të hapësirës mediale prej të dhënave jo të grupuara me numër tek
të anëtarëve në seri, bëhet me hapat në vijim;
1. Radhiten të dhënat në madhësi të kufizuara;
2. Gjendet një anëtarë medial. Anëtar medial është anëtari qendror që ndanë serinë në
dy pjesë të barabarta. Kjo do të thotë që prej fillimit të serisë deri të anëtari qend-
ror, ka numër të njëjtë të anëtarëve aq sa ka prej atij anëtari deri në fund të serisë.
Shënohet me simbolin M, kurse llogaritet me formulën në vijim:
Мч= (n+1 )/2
Ku P paraqet numrin e të dhënave.
Me këtë vërtetohet vetëm lokacioni i medianës në seri. por jo edhe vlera e saj;
3. Në numrin e të dhënave të radhitura, shihet se cila vlerë përputhet me anëtarin medial
dhe vlerën e tij paraqet hapësirë mediale;
SHEMBULL PËR DISA NUMRA TEK TË ANËTARËVE:

Prodhimtaria e 7 punëtorëve për një orë arrin:
16; 10; 14; 11; 13; 12; 15 copë.
Të vërtetohet prodhimtaria mediale.
Zgjidhja:
1. Rregullimi i të dhënave në grupin e të dhënave të rregulluar sipas madhësisë
10; 11; 12; 13; 14; 15; 16.
2. Rregullimi i anëtarëve medial dhe vlera mediale
Мч= (п+1 )/2 = (7+1 )/2 = 8/2 = 4
М = (n+1)/2
=> anëtari = (7+1)/2
i katërt = 8/2 =kurse
është media, 4 vlera e tij arrin 13 (Me = 13).
Foto numër 5.1.
Me=13
10 11 12 13 14 15 16
Mч = 4
Sqarim:
Gjysma e punëtorëve për një orë arrin kapacitet të prodhimit më të vogël ose të njëjtë
me 13 copë, kurse gjysma e dytë e punëtorëve arrin të njëjtin ose vëllim më të madh të
prodhimit prej 13 copave.
2.1.1.2. MADHËSIA E MESME MEDIALE E TË DHËNAVE JO TË GRUPUARA ME NUMËR

ÇIFT TË ANËTARËVE TË SERISË
Vendimi i llogaritjes të mjedisit medial, nga të dhënat e pa grupuara me numër çift të

anëtarëve në seri, vazhdon me hapat në vijim;
1. Radhiten të dhënat në grupe të të dhënave të rregulluara sipas madhësisë;
2. Gjendet anëtar medial që përfaqëson anëtarin që ndanë serinë në dy pjesë të bara-
barta. Shënohet me simbolin M, kurse llogaritet me formulën në vijim:
Мч=(п+1)/2
ku p përfaqëson numrin e të dhënave.
Në grupin e anëtarëve me numër çift ka dy anëtarë medial, kurse vlera mediale fi-
ton si mjedis i thjesht aritmetikor prej dy vlerave mediale, të cilat u përgjigjen të dy
anëtarëve medial.
SHEMBULL PËR GRUPIN E ANËTARËVE ME NUMËR ÇIFT;
Qarkullimi (parave) i bërë në tetë shitore i shprehur në mijëra denarë, arrin:

10; 13; 16; 18; 20; 17; 12; 15
Të përcaktohet vlera mediale.
Zgjidhja:
10; 12; 13; 15; 16; 17; 18; 20
Мç = (п+1)/2 = (8+1)/2 = 4,5
Anëtarët medial janë dy: me numër rendor 4 ose 5.
Me,=15; Me=16
Me = (Ме1 + Ме2)/2 = (15 + 16) / 2 = 15,5
Sqarim:
Gjysma e numrit të shitoreve bëjnë qarkullim më të vogël ose të njëjtë me 15.500
denarë.], kurse gjysma tjetër e shitoreve realizojnë qarkullim më të madh dhe të njëjtë
me 15. 000 denar.
Siç mund të shihet prej shembujve, ndaj mjedisit medial nuk kanë influencë vlerat e
ulëta ose të larta.
2.1.2. MADHËSIA E MESME MEDIALE NGA TË DHËNAT E GRUPUARA

Mjedisi medial nga të dhënat e grupuara, munden të llogariten, kur vlerat e shenjës në
orarin e frekuencave nuk janë dhënë në intervale grupore edhe kur jepen me grupe inter-
valesh.
2.1.2.1. MADHËSIA E MESME E TË DHËNAVE TË GRUPUARA PA INTERVALE

GRUPORE
Procedura për llogaritjen e të dhënave mediale të grupuara pa grupe intervalesh është

si në vijim:
1. Kumulohen frekuencat (llogaritet kolona kumulative), në këtë mënyrë më lehtë mund
të vërtetohet ku ndodhet anëtari medial.
2. Llogaritet anëtari medial me formulën Мч= (п+1)/2
3. Lokacioni i saj vërtetohet prej kolonës prej frekuencave të kumuluara.
4. Në kolonën x, shihet se cila vlerë përputhet me anëtarin medial. Ajo vlerë është vlerë
mediale.
SHEMBULL:
Në bazë të të dhënave prej tabelës numër 5.7, të llogaritet hapësira mediale në gjatësinë
e bisedave telefonike.
Tabela numër 5.7 Gjatësia e bisedave telefonike në një familje.

Gjatësia e bisedimeve Numri i bisedimeve Frekuentimet
telefonike (min) (х) (f ) kumulative
5 6 6
10 10 16
8 15 31
12 17 48 Меч
18 13 61
20 11 72
25 10 82
Σ 82
Zgjidhje:
Së pari llogariten frekuencat kumulative në një kolonë të veçantë. Anëtari medial vërtetohet
Меч=(82+1 )/2 =41,5
Anëtari medial tregon se vend qendror zë biseda në kumulativin 48. Gjatësia e saj arrin 12
minuta, që paraqet vlerë mediale.
Sqarim:
Gjysma e bisedave telefonike zgjasin 12 minuta ose më pak, kurse gjysma tjetër 12 minuta
ose më shumë.
2.1.2.2. MADHËSIA E MESME MEDIALE PËR TË DHËNAT E GRUPUARA NË

INTERVALE GRUPORE
Mjedisi medial për të dhënat e grupuara, kur vlerat e shenjës në orar të frekuentimeve
jepen në intervale grupore, llogariten me interpolim ndërmjet kufirit të lartë dhe atij të
poshtëm të grupit interval, në të cilin gjendet anëtari medial.
Procedura për llogaritjen e saj është:
1. Kumulohen frekuentimet (llogariten kolona kumulative);
2. Llogaritet anëtari medial me formulën Мч = (n+1)/2;
3. Lokacioni i saj vërtetohet prej kolonës së frekuentimeve kumulative;
4. Në kolonën x shihet në cilin grup intervalesh ndodhet anëtari medial. Ai interval qu-
het interval medial;
5. Llogaritet vlera mediale të cilën e tregon formula në vazhdim:
Ku:
L1 = kufiri i poshtëm i intervalit medial ;
N = numri i anëtarëve në seri;
ﬁ = përmbledhje e frekuentimeve të intervalit paramedial (përmbledhje
kumulative e frekuentimeve);
fме = Frekuentimi i intervalit medial;
i = Gjerësia e intervalit medial.
SHEMBULLI:
Popullata sipas moshës në RM është treguar në tabelën numër 5.8. Të llogaritet mosha
mediale. Mosha e popullatës është paraqitur në tabelën numër 5.8.
Tabela numër 5.8. Mosha e popullatës në RM

Numri i Grupe të moshuara Kumulativet
banorëve në 000 (f ) f
0-14,9 556 556
15-29,9 517 1.073 Меч
30-44,9 374 1.447
45-59,9 281 1.728
60 ose më shumë 181 1.909
Zgjidhje:
1. Kumulimi i frekuentimeve në kolonë të veçantë;
2. Gjetja e anëtarit medial:
Мч = (n+1)/2 = (1.909 + 1)/2 = 955
3. Vërtetohet se në çfarë grupi intervalesh takon anëtari medial. Prej kolonës për kumulim
të frekuentimeve, përcaktohet se anëtar medial është intervali i dytë.
4. Llogaritja e vlerës mediale:
Sqarim:
Mosha mediale arrin 26,5 vite, që do të thotë se një gjysmë e popullatës janë më të rinj
se 26,5 vite, ndërsa gjysma tjetër janë në moshë prej 26,5 dhe më të vjetër.
2.1.3. VLERA NDËRMEDIALE DHE MBIMEDIALE
Karakteristike për mjedisin medial është se vlerat e fundit të shenjës nuk kanë influencë
në madhësinë e saj. Ky gjë negative mund të zbutet me ndarjen e serisë në katër pjesë të
njëjta, të cilat quhen kuartale (foto numër 5.1).
Foto numër 5.2 Kuartale
Kuartal i parë Kuartal i dytë Kuartal i tretë

25% 50% (Me) 75%
Burimi: Anderson Sweeney Williams, Statistics for business and economics”,

seventh edition, South-Western College Publishing, faq. 70
Kuartali i parë paraqet një të katërtën e parë të serisë statistikore të përcaktuar. Shënohet
me Q1 dhe quhet vlera ndërmediale, kuarteli i dytë Q2 është vlera mediale, kurse Q3 kuarteli
i tretë, përkatësisht vlera mbimediale dhe pranë saj janë radhitur përqindjet (3/4) e njësive.
Kuarteli i parë quhet vlera ndërmediale, sepse kjo vlerë është më e vogël se ajo mediale.
Vendi i kuartelit të parë është një e katërta e serialit të përcaktuar.
Vendimi i llogaritjes së vlerës ndërmediale prej të dhënave të grupuara pa interval është.
1. Kumulohen frekuentimet (llogaritet kolona frekuentuese);
2. Llogaritet anëtari ndërmedial me formulën: 01ч = (Мч +1)/2;
3. Lokacioni vërtetohet në kolonën e frekuentimeve të kumuluara;
4. Në kolonën e shenjës shikohet vlera që shikohet anëtari ndërmedial. Kjo vlerë

është vlera ndërmediale.
Sipas saj, vlera e anëtarit ndërmedial, quhet vlera ndërmediale, shënohet me simbo-
lin Q1.
Kuartali i dytë e ndanë serinë e ndan pjesën në dy gjysma të njëjta dhe merret me vlerën
mediare Me.
Kuartali i tretë, paraqet një të katërtën e serive statistikore të përcaktuara dhe quhet vle-
ra lartmediale.
Procedura për llogaritje me vlerën lartmediale është:
1. Kumulohen frekuentimet (llogaritet kolona kumuluese);
2. Llogaritet anëtari lartmedial me formulën: Q34 = Q14 + М. Anëtari lartmedial gjendet si
përmbledhje e anëtarit lartmedial dhe ndërmedial;
3. Lokacioni i tij vërtetohet me kolonën e frekuentimeve kumulative;
4. Në kolonën x shihet vlera e cila i përputhet anëtarit lartmedial. Ajo vlerë paraqet vlerë
lartmediale.
SHEMBULL:
Gjatë muajit Gusht, janë të shitura suvenire me çmime shitëse;
Tabela numër 5.9. Shitja e suvenirëve

Çmimi në denarë Numri i copave të Frekuentime të
(х) shitura (f ) akumuluara
60 20 20
100 Q1 40 60 Q1Ч
170 70 130
250 Q3 30 160 Q3Ч
300 15 175
ZGJIDHJA:
Мч = (175+1)/2 = 88
Q1ч = (Мч +1)/2 = (88+1)/2= 44,5
Q3ч = Q1ч + Мч.= 44,5 + 88= 132,5
SQARIM:
Një e katërta e suvenirëve të shitur, është me çmimin 100 denarë dhe më pak, kurse një
e treta kanë çmimin 250 denarë ose më pak.
Nëse duhet të llogaritet vlera ndërmediale dhe lartmediale e të dhënave të grupua-

ra, por të radhitura në grupe të intervaleve, atëherë vendimi vazhdon me përdorimin e
form lave për interpolim ndërmjet kufiri të poshtëm dhe të lartë në të cilën gjendet anëtari
ndërmedial dhe mbimedial.
Intervali në të cilën gjendet anëtari ndërmedial, quhet intervali ndërmedial. Vlera e

ndërmedialit prej të dhënave të grupuara në interval llogaritet me formulën në vijim;
Vendimi i llogaritjes të vlerës ndërmediale është:
1. Kumulohen frekuentimet (llogariten kolonat kumulative);
2. Llogaritet anëtari ndërmedial me formulën: 01ч = (Мч +1)/2;
3. Lokacioni i tyre vërtetohet me kolonën e kumuluar në kumulimin e frekuentimeve;
4. Në kolonë shihet se cili interval përputhet me anëtarin ndërmedial. Ai interval quhet
interval ndërmedial;
5. Llogaritet vlera ndërmediale.
Ku:
L1 = kufiri i poshtëm i intervalit në kuartalin e parë;
N = numri i anëtarëve në serinë
fi = përmbledhja e frekuencave në intervalin para kuartalit të parë
fме = Frekuentimi i intervalit në kuartelin e parë;
i = gjerësia e intervalit në kuartelin e parë
Procedura për llogaritjen e vlerës mbimediale është e njëjtë si edhe procedura për llo-
garitjen e saj prej të dhënat e grupuara pa interval, me atë që vazhdon me pranimin e
formulës për llogaritjen e vlerës mbimediale.
1. Kumulohen frekuentimet (llogaritet kolona kumulative);
2. Llogaritet anëtari mbimedial me formulën: Q34 = Q14 + Меч. Anëtari mbimedial gjen-
det si një përmbledhje e anëtarit ndërmedial dhe lartmedial;
3. Lokacioni i saj vërtetohet prej kolonës kumulative të frekuentimeve;
4. Në kolonën x shihet se cili interval i përputhet anëtarit lartmedial. Ai interval quhet
interval lartmedial.
5. Vlera lartmediale llogaritet me formulën në vijim:
Ku:
L1 = Kufiri i poshtëm i intervalit në kuartelin e tretë ;
N = Numri i anëtarëve të serisë;
fi = Përmbledhje e frekuentimeve në interval para kuartelit të tretë ;
fме = frekuentimi i intervalit të kuartelit të tretë;
i = gjerësia e intervalit në kuartelin e tretë.
SHEMBULL:
Janë dhënë harxhimet javore për ushqim sipas numrit të familjeve. Të llogariten harxhi-
met mediale, ndërmedialet dhe mbimediale.
Tabela numër 5.10. Harxhimet javore për ushqim
Harxhimet javore Numri i familjeve Frekuentimet
në denarë (x) (f ) kumulative
100-200 11 11
201-300 14 25
301-400 18 43 Q1ч
401-500 11 54
501-600 6 60 Мч
601-700 49 109 Q3ч
Zgjidhja:
Меч= 110/2 = 55
Q1ч = (55+1) / 2 = 28
Q3ч= 55 + 28 = 83
Sqarim:
Një e katërta e familjeve, për ushqim, në javë harxhojnë 313 denarë ose më pak, tri të
katërtat 313 denar më shumë. Gjysma e familjeve harxhojnë 509 denarë ose më pak,
kurse gjysma tjetër 509 denarë ose më shumë, tri të katërtat (75%) e familjeve në javë
harxhojnë 645 denarë e më pak, dhe tri të katërtat 645 denarë ose më shumë.
Seritë munden të ndahen vetëm në katër pjesë, por edhe në numër më të madh të
pjesëve të njëjta. Nëse seria ndahet në dhjetë pjesë të njëjta, fitohet decili, dhe nëse
ndahet në njëqind pjesë të njëjta fitojmë percetili.
2.2. MJEDISI MODAL
A e dini se...
Emri më i njohur te gjinia mashkullore në Republikën e Maqedonisë është
Aleksandër, kurse te ajo femërore Marija.
Mjedisi Modal i vlerës së shenjës është me frekuentim më të madh, gjegjësisht vlerë e

cila paraqitet me së shumti në seri. Në këtë mënyrë, ky mjedis e shpreh atë që është më e
shpeshtë dhe që dominon në një paraqitje masive. Për shembull, nëse një fabrikë që prod-
hon pije jo alkoolike bën një hulumtim marketingu, për atë se cili lloj i pijes shitet më së
shumti, në këtë rast, mjedisi modal do të paraqesë llojin e pijes që më së shumti shitet, dhe
prej cilës pije janë shitur më shumë shishe (foto numër 5.2, lloji i pijes).
Foto numër 5.3. Mjedisi modal
Pijet
Mjedisi modal shënohet me simbolin Mo. Dhe quhet moda, hapësirë dominuese, mo-
dus, mjedis normal ose frekuentues. Llogariten të dhënat që grupohen dhe që nuk janë të
grupuara në grupe intervalesh.
2.2.1. MJEDISI MODAL I TË DHËNAVE QË JANË TË GRUPUARA ME

GRUPE INTERVALESH
Procedura për përcaktimin e vlerave mediale për të dhënat, të cilat nuk janë intervale
grupore janë shumë të thjeshtë:
1. Në kolonë për frekuentimin shikohet se cili është frekuentimi më i madh;
2. Në kolonë x shihet, se cila vlerë i përgjigjet frekuentimit më të madh. Ajo vlerë është
vlerë modale.
SHEMBULLI:
Suksesi i arritur i nxënësve në një paralele në vitin e tretë, në fund të vitit shkollorë, është
ky:
Tabela numër 5.11. Suksesi i arritur i nxënësve në fundin e vitit

Suksesi i arritur Numri i nxënësve
2 3
3 6
4 = Mo 15
5 10
Shpjegimi:
Suksesi Modal 4, sepse numri më i madh i nxënësve (15) e kanë arritur atë sukses deri në
fund të vitit shkollor.
Duhet të theksohet se në disa distribuime ku frekuentimet e të gjitha vlerave të shenjës
janë të njëjta, nuk ka modë, në krahasim me disa distribucione tjera ku mundet të para-
qiten dy (të ashtuquajtura distribucion multimodale). Gjithsesi, kjo paraqet mungesë të
mjedisit modal si masë të tendencës qendrore, sepse në atë rast nuk paraqet vlerë rep-
rezentative të dukurisë.
2.2.2. MJEDISI MODAL NGA TË DHËNAT E GRUPUARA NË INTERVALE GRUPORE
Mjedisi modal llogaritet si e dhëna e grupuar në intervale ka vlerë të përafërt me

përqindjen e vlerave të klasës intervale, e cila ka numër më të madh frekuentimesh. Për llo-
garitjen e saktë të saj, përdoret hapi në vijim:
1. Në kolonën për frekuenca shihet se cili është frekuentimi më i madh;
2. Në kolonë x shihet se cili grupi interval i përgjigjet frekuentimit më të madh. Ai inter-
val, quhet interval modal;
3. Vlera modale llogaritet me formulën:
Ku:
L1 = Kufiri i poshtëm i intervalit modal,
f1 = Frekuentimi i intervalit ndërmodal;
f2 = Frekuentimi i intervalit modal
f3 = Frekuentimi i intervalit postmodal;
i = gjerësia e intervalit modal.
SHEMBULL:
Është dhënë qarkullimi ditor për 48 shitore për peshq. Të llogaritet, qarkullimi modal.
Tabela numër 5.12. Qarkullimi në shitoret e peshqve
Qarkullimi ditorë (000) denarë Numri i shitoreve
40-60 5
61-80 9 f1
81-100 20 f
101-120 8 f3
121-140 6
Zgjidhja:
Sqarim:
Qarkullimi modal është 90.080 denarë, që do të thotë se numri më i madh i shitoreve
(20) arrijnë qarkullim prej 90.080 denarë.
3. MASAT E DISPERSIONIT
3.1. NOCIONI I LLOJEVE TË MASAVE NË DISPERSIONIT
Lënia anash të çdo të dhëne prej vlerave mesatare të shenjës quhet Variabilitet. Pran-
daj, pasi të llogaritet mjedisi i vlerës, duhet të llogaritet se athua ajo saktë dhe drejtë pa-
raqet karakteristikën të dukurisë së dhënë masive. Për shembull, janë të dhëna dy seri të
ndryshme A dhe B me hapësirë aritmetike 100.
A. 3,21,3 3,65,99,106,127,190,256
B. 69, 75, 84, 85,97,108,112,126,144
Edhe pse madhësia mesatare është e njëjtë edhe te dy seritë, ekziston shkallë e ndryshme
e variabilitetit. Kjo shkakton që vlera e mesme të mos ketë kuptim real dhe rëndësi në të dy
seritë, përkatësisht të mos paraqet vlerë reprezentative në seritë e shprehura me variabilitet.
Masat me të cilat matet përcaktohet shkalla e variacionit quhen masa të disperzimit.
Ekzistojnë masa të ndryshme, të cilat ndahen në dy grupe:
Masat absolute të dispersionit, të cilat e shprehin variabilitetin në shuma absolute në ato
njësi në të cilat është dhënë modaliteti i shenjës (në denarë, litra etj); dhe
Masat relative në dispersionjanë të cilat e paraqesin variabilitetin si lidhje me masat e
balancimit absolut dhe ndonjë madhësie të mesme.
3.2. MASAT ABSOLUTE TË DISPERSIMIT

Masat absolute të dispersionit e shprehin heqjen dorë nga madhësitë individuale të
vlerës mesatare. Shprehen në masën e vetme ku është shprehur shenja, kilogram, njëmijë
denarë, litra, tonë, copë, etj. Në masat absolute të dispersionit bëjnë pjesë, intervali i varia-
cionit, dallimi i interkuartalit, heqja dorë e mesme absolute, varianti dhe devijimi standard.
3.2.1. INTERVALI I VERIACIONIT
Masë më e thjeshtë e dispersimit është intervali i variacionit. Llogaritet si dallim ndërmjet

vlerës më të vogël dhe vlerës më të madhe të shenjës së serisë. Për shembull, në serinë me
numra 10, 20, 36, 64, 105, 130, 185, 250, intervali i variacionit do të llogaritet si dallim
ndërmjet 250 dhe 10 ose:
iv = Xmax – Xmin
i = 250 – 10 = 240
Me vet faktin që do të llogaritet vetëm në bazë të dy vlerave të shenjës, pa marrë pa-

rasysh orarin e madhësisë të vlerave tjera të shenjës, kjo masë ka përdorim të kufizuar dhe
paraqet matje jo të saktë të shenjës.
3.2.2. DALLIMI INTERKUARTAL
Dallimi intekuartal paraqet dallimin ndërmjet kuartilit të tretë dhe të parë. Të shprehur
me simbole llogaritet:
Iq = Q3 – Q1
Ku:
Iq = Dallimi interkuartal;
Q3 = Vlera e kuartilit të tretë
Q1 = Vlera e kuartilit të parë.
Karakteristikë për matjen absolute të dispersionit e cila nuk llogaritet prej të gjitha të
dhënave të serisë dhe përjashton 25% e të dhënave me vlera më të ulëta dhe 25% prej të
dhënave me vlera më të larta.
3.2.3. HEQJE DORË E MESME ABSOLUTE
Tërheqje e mesme absolute e të gjitha vlerave në masë, ose shembulli i hapësirës së

vet aritmetik, paraqet mjedis aritmetik të vlerave absolute të tërheqjes prej hapësirës arit-
metike të masës ose të shembullit. Kjo do të thotë se tërheqja e mesme absolute, paraqet
tërheqje mesatare (variacion) të madhësive të mesme individuale, të shprehur nëpërmjet
tërheqjes së mesme absolute. Shënohet me simbolin SO1.
Kjo matje e disperzionit ka dy vlera: llogaritet prej të gjitha vlerave të shenjës, në masën e
disperzionit ose të shembullit dhe është shumë e thjeshtë për llogaritje. Por, prapëseprapë,
mungesë më e madhe është pikërisht përdorimi i vlerës absolute, e cila nuk është e adaptu-
ar për përpunimin e mëtutjeshëm matematikor dhe e rëndon analizën statistikore. Për këtë
7 Në literaturë, mund të haset edhe me simbolin MD ose MAD.
arsye përdoret vetëm për llogaritjen e variantës dhe devijimit standard, të cilat janë masa
shumë të rëndësishme të disperzimit dhe kanë përdorim më të shpeshtë në analizën e
statistikës.
3.2.3.1. TËRHEQJE E MESME ABSOLUTE E TË DHËNAVE JO TË GRUPUARA
Tërheqjet e mesme absolute e të dhënave jo të grupuara llogariten në atë mënyrë që
nga çdo e dhënë merret vlera mesatare. Dallimi i fituar vendoset në shumën e përgjithshme
të grumbulluar, kurse përmbledhja e dallimeve absolute ndahet me numrin e të dhënave.
Formula e llogaritjes së tij, është si në vijim:
Ku:
= vlera e çdo modaliteti të shenjës;
= hapësira aritmetike e shembullit;
N = numri i paraqitjeve.
Pse përdoret vlera absolute? Nëse nuk është ashtu, shenjat negative dhe pozitive e
tërheqjes prej mjedisit aritmetikor në mënyrë të ndërsjellë do të zhduken dhe përmbledhja
e tërheqjes do të jetë çdo herë në zero. Matja e këtilla e disperzionit do të jetë tërësisht e
pashfrytëzuar për hulumtime statistikore.
Sa më e vogël të jetë vlera e fituar e tërheqjes së hapësirës absolute, po aq ajo tregon se
mjedisi aritmetikor është vlera reprezentative e masës ose e shembullit.
SHEMBULL:
Prodhimi ditor i pesë punëtorëve është paraqitur në tabelën në vijim:
Tabela numër 5.13. Prodhimi ditor i këpucëve në shitoren me tradita (zanat) KK

Numri rendor Prodhimi në copa Ix – I
А 3 1
Б
B 4 0
В
C 5 1
Г
D 4 0
EД 4 0
Gjithsej: 20 2
Të llogaritet tërheqja mesatare absolute.
Zgjidhja:
Sqarim:
Variacioni mesatar i prodhimit në copë është e shprehur nëpërmjet mjedisit të hapësirës
absolute dhe arrin 0.4 copë.
3.2.3.2. TËRHEQJA MESATARE ABSOLUTE E TË DHËNAVE TË GRUPUARA
Shpjegimi për aplikimin, simbolet, prioritetet, përparësitë dhe mungesat e masave ab-
solute të disperzionit është e njëjtë edhe për të dhënat e grupuara dhe ato të pa grupua-
ra. Dallimi është vetëm në mënyrën e llogaritjes, sepse te të dhënat e grupuara patjetër të
merret parasysh numri i frekuentimeve, gjegjësisht numri i paraqitjeve të çdo shenje nga
analizat e paraqitura.
Formula për llogaritjen e tërheqjes mesatare absolute të të dhënave të grupuara është si
në vijim:
Ku:
= Vlera e shenjës;
f = Frekuentimet e çdo të dhëne.
SHEMBULL:
Struktura e moshës së punëtorëve në kompaninë TAM, është paraqitur në tabelën numër

5.14. Të llogaritet tërheqja mesatare absolute.
Tabela numër 5.14. Struktura e moshës e të punësuarve në kompaninë TAM
Mosha Numri x x*f I x – I *f
15-19,9 2 17,45 34,90 28,46
20-24,9 9 22,45 202,05 83,07
25-39,9 14 32,45 454,30 10,78
40-48,9 6 44,45 266,70 76,62
49-63 1 56,00 56,00 24,32
Gjithsej: 32 1.013,95 223,25
Zgjidhja:
Spjegim:
Balancimi mesatar (tërheqja) i moshës së punëtorëve në kompaninë TAM, shprehet
nëpërmjet tërheqjes mesatare absolute, e cila arrin 6,98 vjet.
3.2.4 VARİACİONİ
Mungesa e masave të disperzionit - tërheqja mesatare absolute nxirret me llogaritjen e

tërheqjesmesatare të katrorit ose variacionit.
Variacioni llogaritet si hapësirë aritmetike, prej tërheqjes katrore të çdo vlere të hapësirës
aritmetike të masës ose të shembullit. Kjo do të thotë se shenjat për tërheqje (+ ose -), prej
hapësirës aritmetike, nuk janë të injoruar, por me operacionin e marrë - tërheqja katro-
re dheeliminohet mundësia për fitimin e numrave me parashenjë negative (sepse shumi-
mi i dy numrave negativ jep numër pozitiv). Në bazë të këtyre arsyeve, variacioni quhet
tërheqje mesatare katrore.
Variacioni tregon variacionin mesatar (tërheqjen) e madhësive individuale të shprehur
nëpërmjet tërheqjes mesatare.
3.2.4.1. VARIACIONI I TË DHËNAVE TË PA GRUPUARA

Gjatë llogaritjes së variacionit te të dhënat e pa grupuara përdoret formula në vijim:
Ku:
= Vlera e çdo të dhëne;
N = numri i përgjithshëm i të dhënave.
SHEMULLI:
Në tabelën numër 5.15 është paraqitur transporti (sjellja) e pambukut në vitin 2008. Të
llogaritet variacioni.
Tabela numër 5.15. Transporti (sjellja) e pambukut në vitin 2008 në RM.
Sjellja (transport)
Parcela ( – )2
pambukut ton/ha
А 20 25
BБ 22 9
CВ 25 -
D Г 28 9
EД 30 25
Gjithsej: 125 68
Zgjidhja:
Sqarim:
Variacioni mesatar i transportit (sjelljes) së pambukut në tone në hektar, të shprehur
nëpërmjet tërheqjes mesatare katrore, arrin 13,6.
Në shpjegimin e rezultateve të pa fituara nuk mundet të përdoret njësia për matje, në të

cilën janë shprehur shenjat e masës. Në këtë shembull, rezultati i fituar prej 13,6 nuk para-
qet tone në hektarë. Variacioni vetëm drejton në variabilitet, i cili është prezent në masë. Në
këtë mënyrë aq sa është më e vogël shuma e saj, aq edhe mjedisi aritmetik është më i madh
për masën e hulumtuar.
3.2.4.2. VARIACIONI I TË DHËNAVE TË GRUPUARA
Në llogaritjen e variacionit të të dhënave të grupuara, katroret e tërheqjes së vlerave prej

mjedisit aritmetikor janë të ponderuar me numrin e paraqitjes të shenjës, kurse përmbledhja
e fituar ndahet prej frekuentimit.
Formula e llogaritjes së saj është:
= variacioni;
х = Vlera e shenjës ;
= Hapësira aritmetike e shembullit,
f = Numri i paraqitjeve.
SHEMULL:
Është analizuar koha e parkimit të automobilave në pjesën qendrore të qytetit. Në bazë

të shembullit prej 40 automobilave, janë të fituar të dhënat në vijim:
Tabela numër 5.16. Koha e parkimit të automobilave

Koha e parkimit në
Numri i automobilave x x*f f( – )2
orë
0 -2 10 1 10 62,5
2,1-4 15 3 45 3,75
4,1-6 10 5 50 22,5
6,1-8 5 7 35 61,25
Gjithsej 40 140 150
Të llogaritet variacioni.
Zgjidhja:
Te variacioni, edhe pse llogaritet prej të gjitha njësive, ka problem në interpretimin e saj,
sepse vlerat e tërheqjes janë shprehur në katrore, dhe që janë të mëdha. Paraqitja e varia-
bilitetit në këtë mënyrë nuk është e qartë, sepse si tregues i variacionit absolut, variacioni
është i shprehur në kuadrate të njësive të matjes së shenjës adekuate. Ana e saj negative
korrigjohet me llogaritjen e devijimin.
3.2.5. DEVIJIMI STANDARD
Devijimi standard, paraqet rrënjë katrore të variacionit që tregon variabilitetin mesatar

të paraqitjes dhe ka pranim më të gjerë si matje e disperzionit. Ai e shpreh tërheqjen me-
satare të madhësive individual nga ajo mesatare. Prej definimit të saj, del se formulat për
llogaritjen e saj paraqesin rrënjë katrore të formulave për llogaritjen e variacionit.
3.2.5.1. DEVIJIMI STANDARD I TË DHËNAVE JO TË GRUPUARA
Devijimi standard shënohet me simbolin d. Për llogaritjen e devijimit standard të të

dhënave jo të grupuara, përdoret formula në vijim:
SHEMBULLI:
Në të njëjtin shembull të dhënë gjatë shpjegimit të variacionit, të llogaritet devijimi

standard.
Tabela numër 5.17. Prodhimi i pambukut në RM, në vitin 2008

Parcela Prodhimi i Pambukut ton/ha ( – )2
А 20 25
Б 22 9
В 25 -
Г 28 9
Д 30 25
Gjithsej: 125 68
Zgjidhja:
8
Dr. Sllave Risteski dhe Mr. Dragan Tvdovski “Statistika për biznes dhe ekonomi”, botimi i tretë Shkup 2008,
faqe 66.
Sqarim:
Variabiliteti mesatar i prodhimit të pambukut, arrin 3,69 ton për hektarë, gjegjësisht
sjellja e çdo pjese të parcelës në mesatare, tërheq prej sjelljes mesatare të pambukut për
3,69 ton, në hektar.
3.2.5.2. DEVIJIMI STANDARDT I TË DHËNAVE TË GRUMBULLUARA
Devijimi standard i të dhënave të grumbulluara, arrihet kur formula për llogaritje të de-
vijimit standard të të dhënave jo të grumbulluara do të ponderohet me numrin e frekuen-
cave e të dhënave.
SHEMBULLI:
Në shembullin e njëjtë të paraqitur për shpjegimin e variacionit të llogaritet devijimi

standard?
Tabela numër 5.18 Koha e parkimit të automobilave
Koha e parkimit në
Numri i automobilave x x* f f ( – )2
orë
0-2 10 1 10 62,5
2,1-4 15 3 45 3,75
4,1-6 10 5 50 22,5
6,1-8 5 7 35 61,25
Gjithsej 40 140 150
Zgjidhje:
Sqarim:
Koha e parkimit të çdo automobili, në mesatare tërheq prej kohës mesatare për parkim
për 1,93 orë.
Devijimi standard është masë e disperzionit që ka aplikim më të madhe gjatë analizës
statistikore, veçanërisht gjatë studimit të shembullit të zgjedhur. Prioritet i devijimit
standard, është që llogaritet në bazë të gjitha të dhënave të serisë. Nëse të gjitha vlerat e
shenjës rriten ose zvogëlohen për madhësi të njëjtë, vlera e treguesit nuk do të ndryshohet,
por nëse të gjitha vlerat e serisë zmadhohen për aq herë, edhe devijimi standard do të
zmadhohet për aq herë, sa janë rritur për numër të njëjtë.
3.3. MASAT RELATIVE TË DISPREZIMIT

Me masat absolute të disperzionit nuk mundet të bëhet dallimi i variabiliteteve në masë
ose në shembuj, të shprehura në njësitë e ndryshme matëse. Për shembull, krahasimi i de-
vijimit standard për të ardhurat vjetore të punëtorëve dhe devijimi standard i ditëve të pus-
himit mjekësor dhe për të njëjtin shembull e të punësuarve nuk është e mundur. A është e
mundur të krahasohet dhe të konkludohet se devijimi standard prej 3000 denarëve për të
ardhurat vjetore, është më e madhe se devijimi standard prej 4 ditë pushim mjekësor, për
të njëjtin numër të punësuarve? Gjithsesi, përgjigja është negative, sepse nuk mund të kra-
hasohen denarët me ditët e pushimit mjekësor. Kjo mungesë kalohet me pranimin e masa-
ve relative të disperzionit, të cilat shprehin variabilitetin në grumbullime të përgjithshme,
ose në përqindje. Me këtë, krahasimi i variabilitetit të shenjave, mundësohet të bëhet me
njësitë masash të ndryshme. Pranimi më i gjerë ka koeficientin e variacionit9.
3.3.1. KOEFICIENTI I VARIACIONIT
Koeficienti i variacionit paraqet tërheqjen mesatare të madhësive individuale të

përqindjeve mesatare të shprehura në përqindje. Koeficienti aplikohet kur të dhënat janë
në masa të ndryshme (si në shembullin, denarë dhe ditë), dhe kur të dhënat janë në njësie
të njëjtë matës, por me mjedis aritmetikor dalluese në mënyrë drastike (për shembull,
pagesa e menaxherit kulmor dhe pagesa e punëtorit me arsimim të ulët).
Shënohet me simbolin C,, dhe llogaritet si mbledhës ndërmjet devijimit standard dhe
hapësirës aritmetike të shprehur me përqindje, përkatësisht:
Aq sa është vlera e koeficientit të variacionit më e vogël, aq edhe tërheqja e shembullit

është më e vogël dhe anasjelltas. Ndërkohë, koeficienti i variacionit ka vlerë më të vogël
dhe e kundërta, nëse koeficienti i variacionit është më i madh në vlerë se masa që është
heterogjene. Nëse koeficienti i variacionit ka vlerë 0, kjo do të thotë se ekziston variabilitet
i testuar i paraqitjes.
SHEMBULL:
Në një shkollë të mesme organizohet garë në matematikë. Analiza e pikëve të fituara

në test dhe mosha e nxënësve, tregon se hapësira aritmetike e pikëve të fituara është 200,
kurse devijimi standard është 40, Hapësira aritmetike e moshës së nxënësve është 16 vjet
kurse devijimi standard 2 vjet. Të llogaritet koeficienti i variacionit.
Zgjidhja:
Për pikat në testin Për moshën:
Sqarim:
Tërheqja mesatare e pikëve të fituara në testin e mjedisit aritmetikor arrin 20% dhe pa-
raqet disperzion më të madh relativ, në krahasim me tërheqjen mesatare të moshës së
nxënësve me moshë mesatare (20%>12,5%).
9
Autor i koeficientit të variacionit është Karl Pirson (Karl Pearson, 1857-1936).
TË PËRFUNDOJMË
Madhësia e mesatare, paraqet parametër i cili e karakterizon vlerën qendrore të

shenjës numerike. Të gjitha ato lloje të madhësive të mesme, grupohen në dy grupe
dhe atë: Të llogaritura (matematike, kalkuluese) dhe madhësi të mesme – pozicionuese.
Mjedisi i thjeshtë aritmetikor, paraqet një përmbledhje të vlerave e të gjitha njësive
statistikore në masë, të ndara me numrin e njësive. Hapësira aritmetike e llogaritur
prej të dhënave të grupuara, quhet hapësirë ponder aritmetike. Hapësira harmonike
përdoret në raste, kur vlerat e shenjës janë në lidhje proporcionale të kundërta me
madhësinë e tij.
Madhësia mesatare mediale shënon vlerën e anëtarit qendrorë të serisë të caktuar
prej vlerës më të madhe deri te ajo më e vogla. Me këtë mediana i ndanë në dy pjesë të
barabarta. Kuarteli i parë paraqet pjesën e katërt të serisë statistikore, shënohet me Q1,
quhet vlerë ndërmediale, kuarteli i dytë Q2, është vlera e mediales, kurse Q3, është kuar-
teli i tretë i vlerave lartmediale, dhe pranë saj janë të radhitura 3/4 prej njësive. Hapësira
modale është vlerë e shenjës me frekuentim më të madh.
Tërheqja e çdo të dhëne prej vlerës mesatare quhet variabilitet.
Masat me të cilat maten dhe vërteton shkallën e variacioneve quhet masa të dis-
perzioneve. Ekzistojnë masa të ndryshme që ndahen në dy grupe, masa absolute dhe
relative të disperzionit, Masat absolute të disperzionit shprehin variabilitetin në grum-
bullimin absolut, në këto njësi ku janë dhënë modalitetet e shenjës (në denarë, tone,
litra, etj.), dhe në ato bëjnë pjesë, intervali i variacionit, dallimi interkuartal, tërheqja
mesatare absolute dhe devijimi standard dhe masat relative të disperzionit)
Intervali i variacionit llogaritet si dallim në mes vlerës më të vogël dhe asaj më të
madhe të shenjës në seri.
Tërheqja mesatare absolute paraqet tërheqjen mesatare (variacionin) të madhësive in-
dividuale, nga shprehja mesatare deri te tërheqja mesatare absolute.
Variacioni paraqet variacionin mesatar (tërheqjen) të madhësive individuale, prej
shprehjes mesatare deri te tërheqja mesatare kuardale.
Devijimi standard e paraqet variabilitetin mesatar të paraqitjes. Ajo e shpreh tërheqjen
mesatare të madhësive individuale.
Masat relative të dispersimit paraqesin variacionin në lidhje me masat e variacionit
absolut dhe ndonjë madhësie mesatare. Më shpesh llogaritet koeficienti i variacionit. Ai e
shpreh tërheqjen mesatare të madhësive individuale, prej vlerës së mesme të shprehur në
përqindje.
FJALOR
Madhësia mesatare aritmetike: Masat për disperzion (Measures of

(Arithmetic Mean) - parametër i cili Dispersion - Variabilitis) - masa me të
e karakterizon vlerën qendrore me cilat matet shkalla e variacioneve;
shenjën numerike; Intervali i variacionit (Range) - dallimi i
Mjedisi i thjesht aritmetikor (The Sample vlerës më të ulët dhe asaj më të lartë;
Mean) - përmbledhje e vlerave prej të Dallimi interkuartil (Interquatile range)
gjitha njësive statistikore të masës, të - dallimi në mes kuartilit të tretë dhe të
ndarë me numrin e njësive. parë;
Mjedisi ponder aritmetikor (The Weighted Tërheqje mesatare absolute (Mean
Mean) - Mjedisi aritmetikor i llogaritur absolute deviation) - tërheqja
prej të dhënave të grupuara; absolute e të gjitha vlerave në masë,
Mediana (The median) - vlera e anëtarit ose të shembujve dhe hapësira e tyre
qendrorë në serinë e përcaktuar prej aritmetike;
vlerës më të vogël deri te më e madhja; Varianca (Variance) - Mjedisi aritmetikor
Kuartile (Quartiles) - 25, 50 dhe 75 prej tërheqjes katrore të secilës vlerë
për qind që shënohet si i pari, i të mjedisit aritmetikor të masës ose të
dyti (mediana) dhe kuartili i tretë, shembullit;
respektivisht,.kuartalet munden të Devijim standard (Standard deviation) -
përdoren që të ndahet seria në katër variabiliteti mesatar i paraqitjes;
pjesë, që çdo pjesë të përmbajë 25% të koeficienti i variacionit (Coefficient of
të dhënave; Variation) -Variabiliteti shprehet në
Moda (The mode) - Vlera e shenjës me lidhje relative (përqindje);
frekuentime më të mëdha.
FORMULA
Mjedisi i thjeshtë aritmetikor
Hapësira harmonike e thjeshtë
Hapësira gjeometrike e thjeshtë
Ponder hapësiira aritmetike
Ponder hapësira gjeometrike
Ponder hapësira harmonike
Hapësirë mediale prej të dhënave të

grupuara me intervale
Hapësire ndër mediale e të dhënave të

grupuara në intervale
Hapësira lartmediale e të dhënave

të grupuara në intervale
Hapësirë modale prej të dhënave
të grupuara në intervale
Dallimi interkuartil
Varicioni i të dhënave jo të grupuara
Devijim standard i të dhënave jo të grupuara
Variacioni i të dhënave jo të grupuara
Devijimi standard i të dhënave të grupuara
Koeficient i variacionit
SHFRYTËZIMI I KOMPJUTERIT
Madhësitë mesatare dhe masat e disperzimit, mund të llogariten në mënyrë të

thjeshtë me shfrytëzimin e Excel-it.
Nga menyja zgjidhet Tools dhe Data Analysis. Nëse në meny nuk ekziston Data
Analysis, atëherë në Tools zgjidhet Add-lns dhe selektohet AnalysisToolPak.
Nga menyja Data Analysis zgjidhet Descriptive statistics. Menyja Descriptive statis-
tics është paraqitur në Fotografinë 5.3.
Në Input Range vendoset vargu i të dhënave për të cilat do të llogariten madhësitë me-
satare të disperzionit. Në shembullin konkret janë vendosur të dhënat nga tabela numër
5.1 5.1 ($B$2:$B$8).
Me zgjedhjen e Summary statistics llogariten madhësitë mesatare dhe masat e
disperzimit (fotografia numër 5.3).
Foto 5.3.
Llogaritja individuale e madhësive mesatare dhe masave të disperzimit mund të kryhet

edhe në këtë mënyrë:
1. Nga menyja, zgjidhet opsioni Insert, ndërsa nga ai Function ose drejtpërdrejtë kli-
kohet në tastin Function Wizard;
2. Në dialog box i parë, zgjidhet kategoria Statistical dhe ne Function Category,
selektohet masa që është e nevojshme të llogaritet. Në fotografinë numër 5.4 është
paraqitur llogaritja e mesit aritmetik.
Në këtë mënyrë mund të llogariten madhësitë mesatare nga të dhënat e pa grupuara.
Fotografia numër 5.4.
1. Çka janë madhësitë mesatare?

2. Shpjego dallimin në mes të dhënave të grupuara dhe atyre të pa grupuara?
3. Cilat janë madhësitë mesatare të përllogaritura dhe cilat pozicionuese?
4. Shpjego dallimin në mes mesit aritmetik të thjeshtë dhe atij të ponderuar.
5. Kur zbatohet madhësia mesatare harmonike?
6. Çka është madhësia mesatare gjeometrike?
7. Vlera mediale e paraqet vlerën që paraqitet më shumë herë
а) e saktë b) e pa saktë
8. Shpjegoje vlerën modale mesatare.
9. Çka paraqet masa e disperzimit?
10. Çka paraqet variabiliteti i paraqitjes?
11. Shpjegoje ndarjen e masave të disperzimit.
12. Çka është intervali i variacionit?
13. Definoje devijimin apsolut mesatar.
14. Pse është vështirësuar interpretimi i variacioneve?
15. Çka paraqet devijimi standard.
16. Çka tregon koeficienti i variacionit?
1. Pronari i një shitoreje për prodhime të tekstilit e ndjek shitjen e këmishëve, gjatë një jave:
Ditët Këmishët e shituar në copë

E hënë 12
E martë 17
E mërkurë 24
E enjte 19
E premte 21
E shtunë 45
Të llogaritet sa këmisha mesatarisht shiten, gjatë një jave dhe të komentohet rezultati.
2. Ndërmarrja për konsalting, ka 5 ndërmarrje tjera partnere të cilat kryejnë shërbime të kontabilite-
tit. Ndërmarrja e parë tregtare udhëheq kontabilitetin e 6 klientëve, e dyta për 3 klientë, e treta për
7 klientë dhe të tjerat kanë nga katër dhe pesë ndërmarrje. Të llogaritet numri mesatar i klientëve.
3. Ndërmarrja tregtare për shitje me shumicë, shet banane në kuti të mëdha sipas peshës. Nga një
ekzemplar i zgjedhur rastësisht i shtatë kutive, është vërtetuar se në kuti ka: 25,21,27,19,21,26,22
banane, ne mënyrë respektive. Të llogaritet numri mesatar i bananeve në një kuti.\
4. Janë dhënë rrogat (të dhëna në denarë) punëtorëve me arsim të lartë në një kompani:
47.000; 27.000; 25.000; 30.000; 23.000;
35.000; 26.000; 22.000; 35.000.
a) Të llogariten dhe të sqarohen mjediset aritmetikore dhe mediale.
b) Cili mes, paraqet masë mesatare më të përfaqësuar?
5. Në shitore për video lojëra, janë të pranishëm blerës të këtyre moshave:

12; 8; 16; 6; 11; 14; 8; 19; 10; 8; 9.
a) Të llogaritet mesi aritmetik dhe medial.
б) Sa blerës janë më të rinj se mesi medial, e sa më të vjetër?
6. Qarkullimi në pesë shitore për lojëra, i realizuar gjatë vitit 2009 është si vijon:
Shitorja Qarkullimi në miliona denarë

Panel 95
Inablo 220
Dalkor 208
Bambi 153
Kviki 110
Demar 78
a) Të llogaritet qarkullimi mesatar dhe medial i shitoreve, gjatë vitit 2009.
b) Të llogaritet madhësia mesatare gjeometrike.
7. Gjashtë punëtorë për prodhim e njësisë të prodhimit A e kanë harxhuar këtë orar të punës: 5; 7;
6; 8; 9; 6 orë. Të llogaritet produktiviteti i angazhimit, të shprehur nëpërmjet kohës së harxhuar
për prodhimin e një njësie të prodhimit A.
8. Në një servis mekanik bëhet montimi i motorit për automjetete transportuese. Koha e nevojs-
hme e punës për pesë punëtorë është 2; 3; 2,5; 3,2; 4 orë. Të llogaritet produktiviteti i angazhi-
mit, të shprehur nëpërmjet kohës së harxhuar për montimin e motorit.
Llogariteni suksesin tuaj mesatar nga viti i kaluar shkollor. Sa është suksesi
mesatar në klasën tuaj?
Sa është suksesi medial?
9. Një kompani për pajisje informatike i paguan të punësuarit e saj në këtë mënyrë: 26 punëtorë
marrin mëditje prej 2.100 denarë, 22 punëtorë marrin mëditje prej 1.850 denarë dhe 17
punëtorë marrin mëditje prej 1.170 denarë. Sa ndanë mesatarisht Kompania për pagesën e
mëditjeve të punëtorëve?
10. Në një ëmbëltore gjatë ditës janë shitur 20 tullumbe me çmim prej 30 denarë, 37 eklerë me
çmim prej 25 denarë dhe 54 copë bakllavë me çmim prej 40 denarë. Cili është çmimi mesatar,
sipas të cilit janë shitur ëmbëlsirat në ëmbëltore?
11. Në një librari gjatë një dite janë shitur 21 libra me çmim prej 460 denarë, 54 libra me çmim
prej 220 denarë dhe 94 libra me çmim prej 160 denarë.
a) cili është çmimi mesatar i librave të shitur gjatë një dite?
b) sa është vlera mediale e librave të shitur gjatë një dite?
c) sa është mesi modal?
12. Për nevojat e repartit prodhues janë blerë repromateriale në këto sasi dhe me këto çmime:
Sasia Çmimi
në 000 kg në 000 denarë
23 5
46 7
58 6
32 9
11 12
Të llogaritet dhe sqarohet:
a) çmimi mesatar sipas të cilit janë blerë repromaterialet;
b) çmimi modal dhe medial;
c) të llogaritet çmimi mesatar i repromaterialeve te blera, pa e marrë parasysh sasinë
e blerë. Të sqarohet dallimi në vlerat e llogaritura të çmimit mesatar nën a dhe c.
13. Gjatë dhjetorit janë shitur zbukurime të Vitit të ri me këto çmime të shitjes:
Çmime në denarë Numri i pjesëve të shitura

50-90 12
91-130 23
131-170 70
171-210 64
211-250 59
a) mesi aritmetik, medial dhe ai modal;
b) mesi nen medial dhe mbi medial.
14. Është hulumtuar përfaqësimi i meshkujve në industrinë e tekstilit. Në ekzemplar prej 62

kompanive të tekstilit janë fituar këto rezultate:
Numri i meshkujve Numri i kompanive

15-24 5
25-34 12
35-44 22
45-54 17
55-64 6
а) mesi aritmetik, medial dhe modal;
b) vlera nën mediale dhe mbi mediale.
15. Të ardhurat vjetore të 20 kompanive më të mëdha, prodhuese të tepihëve, janë si vijon:
Të hyrat e përgjithshme në
Numri i kompanive
000 000 denarë
2-6 2
6,1 - 10 5
10,1 - 14 8
14,1 - 18 3
18,1 - 22 2
а) mesi aritmetik, medial dhe modal;
b) vlera nën mediale dhe mbi mediale.
16. Në një servil për riparimin e televizorëve, të punësuarit për riparimin e një televizori e kanë
harxhuar këtë kohë pune:
Koha e harxhuar e punës,
Numri i të punësuarve
në minuta
15 10
20 12
22 17
18 14
24 13
Të llogaritet produktiviteti mesatar i punës, i shprehur sipas kohës së harxhuar të punës, për
njësi prodhimi.
17. Është studiuar koha e nevojshme për kalimin e një kilometri, me lloje të ndryshme të autom-
jeteve. Rezultatet janë dhënë në tabelën, si vijon:
Koha në minuta Numri i automjeteve
1,2 3
1,6 5
2 10
2,5 7
Të llogaritet shpejtësia mesatare, e shprehur në kohën e nevojshme për të kaluar një kilometër.
18. Pjesëmarrja e kapitalit të huaj në industrinë e metalit të analizuar në 10 kompani, ka lëvizur

në këtë mënyrë:
Pjesëmarrje e kapitalit të huaj në % Numri i kompanive
10 2
12 4
16 3
18 1
Të llogaritet madhësia mesatare gjeometrike.
19. Sipas raportit vjetor të kompanisë Investal, rroga mesatare e të punësuarve për pesë muajt e
fundit ka qenë:34; 45; 41; 38; 36,40 dhe 51. Të llogaritet fitimi mesatar sipas aksioneve, intervali
i variacionit dhe shmangia mesatare absolute.
20. Në bazë të ekzemplarit të studiuar, janë dhënë numri i ditëve të nevojshme për realizimin e
porosive të dy kompanive për prodhimin e mobileve me porosi:
Kompania A: 11; 10; 9; 10; 11; 11; 10; 11; 10; 10.
Kompania B: 8; 10; 13; 7; 10; 11; 10; 7; 15; 12.
a) të llogaritet intervali i variacionit dhe devijimi standard.
b) cila kompani është më e plotësuar në porosi? Pse?
21. Çmimet e modeleve themelore të frigoriferëve nga lloje të ndryshme të prodhuesve, të dhëna
në 000 denarë, janë:
27, 20, 27, 25, 22, 35, 40, 19, 27.
Të llogaritet intervali i variacionit, variacioni dhe devijimi standard.
22. Është dhënë rroga mesatare e 25 punëtorëve në një shoqëri tregtare:

Lartësia e rrogës në 000 denarë Numri i të punësuarve
5 20
7 45
8 38
10 12
Të llogaritet dhe të sqarohet:
a) mesi aritmetik, medial dhe modal;
b) mesi nën medial dhe mbi medial;
c) intervali dhe koeficienti i variacionit;
d) varianca dhe devijimi standard.
23. Konsumi i sheqerit sipas numrit të amvisërive, ka lëvizur në këtë mënyrë:
Numri i amvisërive në kg Konsumi i sheqerit

0 – 4,9 75
5 – 9,9 112
10 – 14,9 280
15 – 19,9 105
20 – 24,9 23
25 – 29,9 10

c) varianca dhe devijimi standard.
24. Është studiuar kohëzgjatja e bisedave telefonike në komunikacionin kombëtar. Në një mostër
prej 25 paraqitjeve janë fituar këto rezultate:
Kohëzgjatja e paraqitjeve telefonike

Numri i telefonatave
(në minuta)
3 – 7,9 4
8 – 12,9 7
13 – 17,9 9
18 – 22,9 5

c) intervali i variacionit dhe devijimi absolut standard;
d) varianca dhe devijimi standard.
25. Shitorja për ushqime të shpejta NOMAL, e hulumton kërkesën për sandviçë të ftohta, varësisht
nga lartësia e çmimit. Për periudhë prej 30 ditëve janë fituar këto të dhëna:
Çmime në denar Numri i sandviçëve të shitura

95 - 99 10
100 - 104 40
105 - 109 60
110 -114 75
115 - 119 51
120 - 124 32
125 - 129 10
c) koeficienti i variacionit, varianca dhe devijimi standard.
ZGJIDHJE E DETYRAVE
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9
Mëditje në denarë (x) Numri i punësuarve (f) x*f
2.100 26 54.600
1.850 22 40.700
1.170 17 19.890
Gjithsej 65 115.190
10.
Çmimi për një copë, Ëmbëlsirat e shitura, xf
në denarë në copë
30 20 600
25 37 925
40 54 2 160
Gjithsej 111 3 685
11.
Çmimi në denarë Numri i librave të
Kum. Gj
(x) shitur (f)
460 21 20
220 54 34
160 94 51
Вкупно
Gjithsej 51
51
б)
b) Mq=(51+l)/2 = 26 Me = 220
12.
Sasia në 000 kg Çmimi në 000 denarë
Kum-S fx
(x) (x)
23 5 23 115
46 7 69 322
58 6 127 348
32 9 159 288
11 12 170 132
Gjithsej: 170 1 205
a) X = 7,1
Mç = (170+l)/2=85,5 Me = 6.000 denarë
Mo = 6.000 denarë
b) X = 7,8 e llogaritur nga të dhënat e p a grupuara
13.
Çmime në denarë x Numri i copëve f x fx kum. f
50-90 12 70 840 12
91-130 23 110,5 2.541,5 35
131-170 70 150,5 10.535 105 Q1чç
171-210 64 190,5 12.192 169 Mечç
211-250 59 230,5 13.599,5 228 Q3чç
Gjithsej 228 39.708
= 174,16
Мчç = 114,5
б)
b) Q1чç = 57,75
Q3чç = 114,5+57,75=172,25
14.
Numri i meshkujve Numri i kompanive x fx kum. f
15-24 5 19,5 97,5 5
25-34 12 29,5 354 17 Q1чç
35-44 22 39,5 869 39 Мечç
45-54 17 49,5 841,5 56 Q3чç
55-64 6 59,5 357 62
Gjithsej 62 2 519
a) = 40,63 Мч = 31,5 Ме = 40,73 Мо = 41

б)
b) Q1ч = 16,25 Q3ч = 47,75
15. = 11,6
Ме = 11,56 Мо = 11,56
Q1= 8,4 Q3= 14,1
16.
Koha e harxhuara e
Numri i të punësuarve f/x
punës (x)
15 10 0,67
20 12 0,6
22 17 0,77
18 14 0,77
24 13 0,56
Gjithsej 66 3,36
17.
18.
19.
X |x– X |
34 6,7
45 4,3
41 0,3
38 2,7
36 4,7
40 0,7
51 10,3
Σ 285 Σ 29,7
X = 40,7 i = 17 ЅО = 4,24
20. Kompania A: X = 10,3 i=2 σ = 0,64
Kompania B: X = 10,3 i=8 σ = 2,45

21. i = 21 σ2 = 46,8 σ = 6,8

22. a) X = 7,3 Me = 7 Mo = 7
б)
b) Q1= 7 Q3 = 8
в)
c) cv = 18,49% σ2 = 1,81 σ = 1,35
23. а) X = 11,83
Мч= 303 Ме = 12 Мо = 12,4
б)
b) Q1ч= 152 Q1 = 8,3
Q3ч= 455 Q3 = 14,67
в)
c)
24. а) X = 13,5 М ч= 13 Ме = 13,8 Мо = 14,6
б)
b) Q1ч= 7 Q1 = 9,57
Q3ч= 20 Q3 = 17,2
в)
c) i = 22 – 3 = 19
г)
d)
25. а) μ = 111,55 Мч= 139,5 Ме = 111,93 Мо = 111,54

б)
b) Q1ч= 70,25 Q1 = 106,3
Q3ч= 209,75 Q3 = 116,84
в)
c) Cv = 6,5% σ2 = 51,95 σ = 7,21
113
6 ANALIZË PËR ZHVILLIMIN KOHOR

(DINAMIKA) E DUKURIVE MASIVE
QËLLIMET E TEMËS:
T’i identifikojë metodat për gjetjen e tendencës
zhvillimore të dukurive;
Ta sqarojë metodën e madhësive gjysmë të mëdha;
Të zbatojë metodë të Madhësive mesatare jo lëvizëse me
3,4, dhe 5 anëtarë;
Të sqarohet termi numra indeksorë;
Të bëhet dallimi në mes indeksit bazik dhe vargor dhe
metodologjia e llogaritjes së tyre;
Të bëhet dallimi në mes Indekseve individuale dhe
grupore;
Të llogaritet dhe interpretohet Indeksi i Lasperit në
vëllimin fizik dhe Indeksi i Lasperit në çmime;
Të llogaritet dhe interpretohet Indeksi i Pasheovit në
vëllimin fizik dhe në çmime;
Të llogaritet dhe interpretohet indeksi i vlerës;
Ta krahasojë lëvizjen e dukurisë në periudha të ndryshme

kohore;
114 Tema 6. ANALIZË PËR ZHVILLIMIN KOHOR (DINAMIKA) E DUKURIVE MASIVE
A e dini se...
Në periudhën prej vitit 1997 deri në vitin 2007, rritja e

popullsisë në Republikën e Maqedonisë është 42 837 persona,
ose 2,1%.
Në periudhën prej vitit 1998 deri në vitin 2008 pjesëmarrja e
popullsisë së re (prej 0-14) në Republikën e Maqedonisë është
zvogëluar prej 23% në 18%.
Numri i personave të cilët kanë përdorur internet prej shtëpie
në kuartalin e parë të vitit 2008 krahasuar me periudhën e
njëjtë të vitit 2007, është rritur për 114,7%.
Tema 6. ANALIZË PËR ZHVILLIMIN KOHOR (DINAMIKA) E DUKURIVE MASIVE 115
1. ZBULIMI I TENDENCËS ZHVILLIMORE TË DUKURISË (SHFAQJES)

Njëra nga vetitë e dukurive masovike është lëvizja dhe zhvillimi i saj. Është shumë me
rëndësi të dihet se dukuria a ka shënuar rritje apo rënie në periudha të caktuara koho-
re. Nëse dukuria është rritur, e kjo paraqet zhvillim pozitiv, atëherë duhet të ruhen kush-
tet që kanë sjellë deri te ai zhvillim, me qëllim që dukuria edhe më tej të rritet. Por, nëse
vërtetohet se dukuria ka rënë, me ç’rast rënia sjell pasoja të dëmshme, në atë rast duhet të
ndërmerren masa për parandalimin e asaj rënie. Nga kjo del rëndësia e zbulimit të zhvillimit
kohor përkatësisht dinamikës të shfaqjes masive me qëllim që të fitohet pasqyrë e plotë
për pamjen e saj dhe të dihet se çfarë masash duhet të ndërmerren në të ardhmen. Analiza
e dinamikës së dukurive masive përbëhet nga zbulimi i tendencës zhvillimore të dukurive
dhe llogaritjes së numrave indeksor.
Metodat më të përdorura për zbulimin e tendencës zhvillimore të dukurive janë:
Metoda e madhësive gjysmë të mesme dhe
Metoda e madhësive mesatare lëvizëse
Analiza e dinamikës (lëvizjes) të dukurive masive, mundet të bëhet vetëm me seri koho-
re (kronologjike).
2. METODA E MADHËSIVE GJYSËM TË MESME

Njëra prej metodave për zbulimin e tendencës zhvillimore është metoda e madhësive
gjysmë të mesme. Thelbi i kësaj metode përbëhet nga plotësimi i këtyre hapave:
1. Seria kohore ndahet në dy pjesë të barabarta dhe për çdo pjesë llogaritet madhësia
mesatare (madhësia gjysmë mesatare);
2. Bëhet krahasimi i madhësive gjysmë mesatare.
Nëse madhësia e mesme e pjesës së parë nga seria është më e vogël se madhësia e mes-
me e pjesës së dytë të serisë, kjo do të thotë se dukuria ka tendencë të rritjes. E kundërta nëse
madhësia mesatare e pjesës së parë të serisë kohore është më e madhe se madhësia me-
satare e pjesës së dytë të serisë kohore, kjo do të thotë se dukuria ka tendencë të rënies.
Në rast se të dyja madhësitë gjysmë të mesme kanë vlera të përafërta, kjo do të thotë se
dukuria stagnon, respektivisht nuk shënon as rritje, as rënie.
SHEMBULL:
Shitja e qumështit në ndërmarrjen tregtare NN, në pjesën e parë të vitit 2009, është si
vijon:
Tabela numër 6.1. Shitja e qumështit në ndërmarrjen tregtare NN
Muaji Shitja në litra
Janar 2.000
Shkurt 1.200
Mars 2.100
Prill 2.100
Maj 2.800
Qershor 2.500
Të zbulohet tendenca zhvillimore e shitjes së qumështit, sipas metodës së madhësive

gjysmë të mesme.
Zgjidhje:
Sqarim:
Duke marrë parasysh se xi është më i vogël se xi, vihet në përfundim se shitja e qumështit
në gjysmë vjetorin e parë të vitit 2009 ka tendencë të rritjes. (Fotografia 6.1)
Fotografia numër 6.1
Shitja e qumështit
3.000
2.500
2.000
litra
1.500
1.000
500
0
Muaj
Janar Shkurt Mars Prill Maj Qershor
Shitja në litra
Madhësi gjysmë të mesme
Grafikoni vizatohet në këtë mënyrë:

1. Vizatohet sistem koordinant ku mbi boshtin apscis vendosen vitet, ndërsa në vlerën
ordinatë të shenjës;
2. Çdo vit, në boshtin e apscisk lidhet me vlerën që i përgjigjet në boshtin e ordinatave,

ndërsa pikat lidhen. Vija e lakuar që fitohet e cila e tregon lëvizjen faktike të shfaqjes,
quhet empirike dhe nuk mund të tregojë qartë tendencën zhvillimore të shfaqjes.;
3. Llogaritet anëtari medial për pjesën e parë të serisë Мç=(n +1)/2. Në këtë shembull,
pasi pjesa e parë e serisë ka tre muaj Mç = (3+1 )/2, do të thotë, muaji i dytë është
medial. Në këtë shembull ky është Shkurti;
4. Në mënyrën e njëjtë llogaritet anëtari medial për pjesën e dytë të serisë. Në shembullin
e dhënë, ky është Maji;
5. Muaji medial nga pjesa e parë e serisë lidhet me madhësinë e parë gjysëm të mesme,
ndërsa muaji medial nga pjesa e dytë, lidhet me madhësinë e dytë gjysëm të mesme;
6. Të dyja pikët e fituara lidhen me linjë të drejtë e cila tregon në tendencën e rritjes ose
rënies së shfaqjes. Në këtë shembull, linja e drejtë, e cila ndryshe quhet edhe teorike,
tregon tendencë të rritjes së shfaqjes.
3. METODA E MADHËSIVE TË MESME TË LËVIZSHME

Ndaj zhvillimit kohor të dukurive masive ndikojnë faktorë të ndryshmit. Kjo do të thotë
se seria kohore është e përbërë nga disa komponentë, edhe atë: komponenti i trendit, sezo-
nit, ciklike dhe komponenti i rastit. Për shkak të ndikimit e të gjithë këtyre komponentëve,
nuk është gjithmonë lehtë që të zbulohet tendenca zhvillimore e dukurive.
Metoda e madhësive të mesme të lëvizshme, shfrytëzohet për zbulimin e tendencës
zhvillimore te ato shfaqje, te të cilat përpos trendit, veprojnë edhe oscilimet sezonale dhe
ciklike. Më këtë metodë bëhet mënjanimi i tyre, me çka theksohet rrjedha themelore e
shfaqjes. Thelbi i metodës përbëhet në këmbim e të dhënave absolute në seri me mjedi-
set aritmetikore, të llogaritura nga madhësitë absolute të tri, katër, pesë ose më shumë
anëtarë.
3.1. METODA E MADHËSIVE TË MESME TË LËVIZSHME ME TRE ANËTARË
Gjatë llogaritjes së meseve të lëvizshme tre vjeçare, llogaritet mesatarja e tri të dhënave
të para për serinë, më pas pason llogaritja e mesatares pa të dhënën e parë, por me inku-
adrimin e të dhënës së katërt, pason llogaritja e mesatares pa dy të dhënat e para, por me
inkuadrimin e të dhënës së pestë, e kështu me radhë. Viti i parë dhe i fundit nga seria koho-
re, ngelin pa të dhëna.
Procedura për llogaritjen e madhësive të lëvizshme të mesme prej tre anëtarëve është si
vijon.
1. Llogaritet mesi aritmetik nga dy vlerat e para në seri, me formulën:
2. Përcaktohet viti medial, nga tri vitet e para, e ky është viti i dytë;
3. Madhësia e mesme e fituar shënohet në vitin e dytë, që do të thotë se viti i parë mbe-
tet pa mes të lëvizshëm;
4. Që të llogaritet madhësia e mesme lëvizëse e ardhshme përjashtohet vlera e vitit të

parë, por merret parasysh vlera e vitit të katërt;
5. Në mënyrën e njëjtë llogariten të gjitha madhësitë e mesme lëvizëse të ardhshme,

duke përjashtuar vlerën që gjatë llogaritjes së madhësisë së mesme të lëvizshme pa-
raprake e kemi marrë si të parën, me ç’rast shtohet vlera e vitit të ardhshëm. Në këtë
mënyrë, në vitin e fundit nuk do të ketë madhësi të mesme të lëvizshme, njëjtë sikur-
se edhe në vitin e parë.
SHEMBULL:
Numri i punëtorëve në fabrikën për prodhime të tekstilit në Shtip, në periudhën 2000-
2009, është dhënë në këtë tabelë:
Tabela numër 6.2. Numri i punëtorëve në fabrikën për prodhim të tekstilit
Viti Numri i punëtorëve
2000 1.000
2001 1.050
2002 900
2003 1.100
2004 800
2005 750
2006 820
2007 630
2008 700
2009 600
Të zbulohet tendenca zhvillimore e numrit të punëtorëve, duke shfrytëzuar metodën e

.
madhësive gjysmë të mesme me tre anëtarë.
Tabela numër 6.3.

Viti Numri i punëtorëve Madhësitë e mesme prej 3 anëtarëve
2000 1.000 -
2001 1.050 983,33
2002 900 1 016,67
2003 1.100 933,33
2004 800 883,33
2005 750 790,00
2006 820 733,33
2007 630 716,62
2008 700 643,33
2009 600 -
Madhësitë e mesme të lëvizshme që janë llogaritur, mund të paraqiten në mënyrë grafi-

ke, që të vërtetohet tendenca zhvillimore (Fotografia 6.2).
Lëvizja e numrit të punëtorëve
1200
1000
Numri i punëtorëve
800
600
400
200
0
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Numri i punëtorëve
Madhësitë e mesme të lëvizshme
Linja e meseve të lëvizshme prej tre anëtarëve tregon se ka tendencë të rënies së numrit
të punëtorëve në fabrikën e tekstilit në periudhën e viteve 2000-2009.
3.2. METODA E MADHËSIVE TË MESME TË LËVIZSHME ME PESË ANËTARË
Procedure për llogaritjen e madhësive të mesme të lëvizshme prej pesë anëtarëve

është e ngjashme me procedurën kur llogariten madhësitë e mesme të lëvizshme prej tre
anëtarëve.
1. Madhësia e parë e mesme lëvizëse, fitohet kur mblidhen vlerat nga pesë vitet e para, ndërsa
shuma do të ndahet me 5, respektivisht
y1 + y 2 + y 3 + y 4 + y 5
y3 =
5
2. Për llogaritjen e madhësisë së mesme të lëvizshme, vlera e vitit të parë nuk merret
parasysh, ndërsa vlera e vitit të gjashtë përfshihet në llogaritje.
y 2 + y3 + y 4 + y5 + y 6
y4 =
5
Në këtë mënyrë, në dy vitet e para dhe dy vitet e fundit, nuk ka madhësi të mesme të
lëvizshme.
SHEMBULL:
Numri i firmave të regjistruara në periudhën në mes viteve 2002 -2009 është dhënë në
tabelën e mëposhtme:
Tabela 6.4. Numri i firmave të regjistruara në periudhën 2002 -2009
Viti Numri i firmave
2002 55
2003 62
2004 70
2005 79
2006 120
2007 138
2008 184
2009 200
Zbuloje tendencën zhvillimore të shfaqjes me metodën e bashkësive të mesme të

lëvizshme prej 5 anëtarëve.
Zgjidhje:
Tabela numër 6.5.

Madhësi të mesme të
Viti Numri i firmave lëvizshme prej 5 anëtarëve
2002 55 -
2003 62 -
2004 70 77,2
2005 79 93,8
2006 120 118,2
2007 138 144,2
2008 184 -
2009 200 -
Madhësitë e mesme të lëvizshme që janë llogaritur, janë paraqitur në grafikonin e

ardhshëm:

Lëvizja e numrit të firmave të regjistruara
250
200
Numri i firmave
150
100
50
0
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Vitet
Numri i firmave
Madhësi të mesme të lëvizshme prej 5 anëtarëve
Grafikoni tregon se shfaqja ka tendencë të rritjes, kjo do të thotë se numri i firmave të

regjistruara në periudhën 2000-2009 ka tendencë të rritjes.
3.3. METODA E MADHËSIVE TË MESME TË LËVIZËSHME ME KATËR ANËTARË
Nëse llogaritet përqindje e lëvizshme nga numri çift i anëtarëve, në këtë rast madhësitë
e mesme të fituara, gjenden në mes dy të dhënave të mesme. Prandaj është e nevojshme
që të bëhet qëndrimi i vlerave të fituara me llogaritjen e mesit aritmetik për çdo llogaritje
sukcesive. Në këtë rast, dy vitet e para dhe dy vitet e fundit të serisë do të ngelen pa të
dhëna.
Procedura e llogaritjes të madhësive të mesme të lëvizshme prej katër anëtareve është
pak më e ndërlikuar dhe zhvillohet në këtë mënyrë:
1. Fillimisht llogaritet madhësia e mesme e lëvizshme e parë me ç’rast mblidhen vlerat e katër
viteve të para, rezultati i fituar ndahet me katër, respektivisht madhësia e mesme që fitohet,
gjendet në mes vitit të dytë dhe të tretë,
2. Llogaritet mesi i dytë i lëvizshëm, duke përjashtuar vlerën e parë, ndërsa duke shtu-
ar vlerën e ardhshme, respektivisht madhësia e mesme e fituar gjendet në mes vitit
të tretë dhe të katërt
3. Llogaritet mes i thjeshtë aritmetik nga të dyja madhësitë e mesme të lëvizshme

të fituara. Kjo do të thotë se ato mblidhen, ndërsa shuma e fituar pjesëtohet me 2.
madhësia e fituar, në realitet është madhësia e mesme e lëvizshme që kërkohet prej
katër anëtarëve, që shënohet në vitin e tretë, respektivisht
Edhe te madhësitë e mesme të lëvizshme prej katër anëtarëve, dy vitet e para dhe dy të
fundit, nuk kanë madhësi të mesme të lëvizshme.
SHEMBULL:
Konsumi vjetor i ujit për periudhën 2003-2009 është dhënë në tabelën e mëposhtme:
Tabela numër: 6.6. Konsumi vjetor i ujit për periudhën 2003-2009

Konsumi vjetor i ujit
Viti në m3
2003 1,5
2004 1,8
2005 2
2006 4
2007 3
2008 5
2009 6
Zbuloje tendencën zhvillimore të konsumit vjetor të ujit me metodën e madhësive të

mesme të lëvizshme prej katër anëtarëve.
Zgjidhje:
Tabela numër 6.7.

Konsumi vjetor i ujit Madhësitë e mesme të
Viti
në m3 lëvizshme prej 4 anëtarëve
2003 1,5 –
2004 1,8 –
2005 2 2,52
2006 4 3,1
2007 3 4
2008 5 –
2009 6 –
Tendenca zhvillimore e shfaqjes është paraqitur në trafikonin e ardhshëm:

Konsumi i ujit
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Vitet
Madhësitë e mesme të lëvizshme prei 4 anëtarëve
Grafikoni tregon se konsumi vjetor i ujit në periudhën 2003-2009 ka tendencë të rritjes.

SHEMBULL:
Prodhimi i duhanit në periudhën prej vitit 2000 deri në vitin 2009, është dhënë në
tabelën e ardhshme, numër 6.8. Të llogariten madhësitë e mesme të lëvizshme: а) tre vjeça-
re; b) katër vjeçare dhe c) pesëvjeçare.
Prodhimi Procese lëvizëse me Procese lëvizëse me Procese lëvizëse me

Viti
(tonelata) 3 vite 4 vite 5 vite
2000 6.070 - - -
2001 6.150 7.080 - -
2002 9.020 7.550 7.112,5 6.850
2003 7.480 7.343,33 7.026,25 6.836
2004 5.530 6.336,67 7.167,5 7.666
2005 6.000 7.276,67 7.477,5 7.598
2006 10.300 8.326,67 8.093,75 7.954
2007 8.680 9.413,33 9.197,5 9.068
2008 9.260 9.680 - -
2009 11.100 - - -
a)
b)
C)
Madhësitë e mesme të lëvizshme të llogaritura, mund të paraqiten në mënyrë grafike,

që të vërtetohet tendenca zhvillimore e shfaqjes (Fotografia numër 6.5).

Madhësitë e mesme të lëvizshme
Vitet
Prodhimi në tonelata Proceset e lëvizshme me 3 vite

Proceset e lëvizshme me 4 vite Proceset e lëvizshme me 4 vite
Sqarim:
Prodhimi i duhanit në periudhën prej vitit 2000 deri në 2009, shënon tendencë të rritjes.
Nga grafikoni mund të shihet se linja e shumave të lëvizshme prej pesë anëtarëve më qartë
e thekson tendencën e rritjes së shfaqjes.
4. NUMRAT INDEKSOR
4.1. TERMI PËR NUMRAT INDEKSOR
Numrat indeksor janë numra relativ, të cilët tregojnë madhësinë (nivelin) e shfaqjes
në një periudhë në krahasim me madhësinë e saj (nivelin), në ndonjë periudhë tjetër. Si-
pas kësaj, ata e zbulojnë dinamikën e shfaqjes, respektivisht lëvizjen e saj në periudha të
ndryshme kohore.
Numrat indeksor llogariten në mënyrë relativisht të thjeshtë, me krahasimin e madhësisë
(nivelit) të shfaqjes në periudhën e vëzhguar, me madhësinë e saj (nivelin) në ndonjë
periudhë tjetër, ndërsa rezultati i fituar shumëzohet me 100. Periudha që krahasohet,
quhet vijuese, ndërsa periudha me të cilën krahasohet shfaqja, quhet bazike. Formula e
përgjithshme për llogaritjen e indekseve, është:
ku:
I = indeks;
yt = madhësia e shfaqjes në periudhën vijuese (të vëzhguar);
yb = madhësia e shfaqjes në periudhën bazike.
Ekzistojnë shumë arsye për llogaritjen e numrave indeksorë:

numrat indeksorë sikurse edhe numrat e mëdhej absolut tregojnë dinamikën
(lëvizjen) e shfaqjes, vetëm në mënyrë më të saktë dhe më të thjeshtë;
Mundësojnë analizë dhe krahasim të lëvizjes së dukurive të ndryshme, të shprehura
në njësi të ndryshme (metra, tonelata), të cilat në mes veti janë të pa krahasueshme.
Numrat indeksor gjejnë zbatim të madh në analizat statistikore. Veçanërisht me rëndësi

që jo vetëm të llogariten në mënyrë të drejtë, por edhe të interpretohen në mënyrë të
drejtë dhe të sqarohet rëndësia e tyre. Kështu, nëse rezultati i llogaritur është mbi 100, ai
tregon rritje relative të shfaqjes në raport me periudhën bazike. Nëse rezultati i fituar është
nën 100, do të thotë rënie relative e shfaqjes në vijim, në raport me periudhën bazike.
Duhet të theksohet se sqarimi shprehet në pikë të përqindjes, respektivisht dallimi në
mes dy numrave indeksorë shprehen në pikë të përqindjes ose indeksit. Për shembull: nëse
gjatë llogaritjes së rritjes së numrit të banorëve në vitin 2008, në raport me vitin 2007, është
fituar indeks 134, sqarimi më i drejtë i indeksit është se numri i banorëve në vitin 2008 është
rritur për 34 pikë të përqindjes10, në krahasim me vitin 2007. Por, në qoftë se indeksi i lloga-
ritur është 94, kjo do të thotë se numri i banorëve në vitin 2008 është zvogëluar për 6 pikë
të përqindjes11, në raport me vitin 2007.
4.2. LLOJET E NUMRAVE INDEKSORË
Indekset mund të ndahen sipas disa parametrave, edhe atë:

varësisht nga ajo se baza a është e përhershme ose e ndryshueshme, indekset nda-
hen në bazik dhe vargor;
varësisht nga ajo se në sa shfaqje ndiqet dinnamika e zhvillimit, indekset ndahen në
individualë dhe grupor;
varësisht nga ajo se në cilat shfaqje ndiqet dinamika dhe zhvillimi, indekset ndahen
në:
о indekse për vëllim fizik (kuantum);
о indekse të çmimeve; dhe
о indekse të vlerës.
4.2.1. INDEKSE INDIVIDUALE
Numrat indeksor individual i tregojnë ndryshimet relative vetëm të një shfaqjeje, të njërës
në raport me periudhën tjetër kohore. Për shembull, indeksi i importit të kafesë, indeksi i
çmimit të qumështit, indeksi i prodhimit të energjisë termike, etj.
NUMRA INDEKSOR BAZIK
Numra indeksor bazik (indekse me baza të përhershme, indekse të zhvillimit), janë num-
ra relativ, të cilët paraqesin ndryshimin relativ të shfaqjes në periudhën vijuese në raport me
periudhën bazike e cila është fikse dhe e pandryshueshme. Si një bazë, mbi të cilën do të lloga-
10
Shuma fitohet kur nga 134 do të hiqen 100.
11
Shuma fitohet kur nga 94 do të hiqen 100.
riten numrat indeksor, mund të merret: periudha fillestare, cila do qoftë periudhë e serisë,
madhësia mesatare e serisë ose baza jashtë serisë që është lëndë e hulumtimit. Zgjedhja e
drejtë e bazës, është parakusht për përcaktim të drejtë të madhësisë së indekseve të lloga-
ritura. Numrat indeksor bazik, llogariten me formulën në vazhdim:
ku:
Itb = indeks bazik në periudhën e vëzhguar;
Yt = madhësia e shfaqjes në periudhën vijuese (të vëzhguar);
Yb = madhësia e shfaqjes në periudhën bazike.
SHEMBULL:
Prodhimi i kaloriferëve në një fabrikë prej vitit 2003-2008 është, si vijon:
Tabela numër 6.9. Prodhimi i kaloriferëve në periudhën prej 2003-2008

Viti Prodhimi (në copë)
2003 2 900
2004 3 340
2005 3 470
2006 3 670
2007 4 230
2008 5 270
Të llogariten indekset bazike, nëse:

a) viti 2003 është baza (2003=100)
b) viti 2007 është baza (2007=100)
c) Madhësia e mesme është baza.
Zgjidhje:
Tabela numër 6.10.
Viti Prodhimi 2003 = 100 2007 = 100 = 100
2003 2 900 100,00 68,56 76,06
2004 3 340 115,17 78,96 87,60
2005 3 470 119,65 82,03 91,00
2006 3 670 126,55 86,76 96,25
2007 4 230 145,86 100,00 110,94
2008 5 270 181,72 124,60 138,21
Gjithsej 22. 800
a)
Sqarim:
Në vitin 2004 prodhimi i kaloriferëve është rritur për 15,17 pikë të përqindjes në raport
me prodhimin e realizuar në vitin 2003;
Në vitin 2005, prodhimi i kaloriferëve është rritur për 19,65 pikë të përqindjes në raport
me prodhimin e realizuar në vitin 2003.
Në vitin 2006, prodhimi i kaloriferëve është rritur për 26,55 pikë të përqindjes në raport
me prodhimin e realizuar në vitin 2003.
b)
Sqarim:
Në vitin 2003, prodhimi i kaloriferëve ka qenë më e vogël për 31,44 pikë të përqindjes në
raport me prodhimin e realizuar në vitin 2007.
Në vitin 2004, prodhimi i kaloriferëve ka qenë më e vogël për 21,04 pikë të përqindjes në
raport me prodhimin e realizuar në vitin 2007.
c) X = 22.800 : 6 = 3.800
Sqarim:
Në vitin 2003, prodhimi i kaloriferëve ka qenë më i vogël për 23,94 pikë të përqindjes në
raport me prodhimin mesatar të prodhimit të kaloriferëve, të realizuar në periudhën prej
vitit 2003 deri në vitin 2008.
Në vitin 2004, prodhimi i kaloriferëve është më i madh për 10,94 pikë të përqindjes në
raport me prodhimin mesatar të prodhimit të kaloriferëve, të realizuar në periudhën prej
vitit 2003 deri në vitin 2008.
NUMRAT INDEKSOR VARGOR

Numra indeksor vargor, ose indekse me bazë të ndryshueshme, janë numra relativ, të
cilët e shprehin ndryshimin relativ të shfaqjes në periudhën rrjedhave në raport me periudhën
paraprake kohore. Kjo do të thotë se baza është e ndryshueshme, dhe jo e përhershme.
Numrat indeksor vargor, llogariten me këtë formulë:
ku:
Iv = indeks vargor në periudhën e vëzhguar;
yt = madhësia e shfaqjes në periudhën e vëzhguar (vijuese);
yt-1 = madhësia e shfaqjes në periudhën paraprake.
Për periudhë e parë nuk ka indeks, pasi që nuk ka të dhëna për periudhën paraprake, me
të cilën duhet të krahasohet shfaqja.
SHEMBULL:
Rrogat e numrit të përgjithshëm të punëtorëve në një kompani sipas muajve, në gjysmën

e parë të vitit 2009, janë dhënë në tabelën vijuese:
Tabela 6.11. Rroga e numrit të përgjithshëm të punëtorëve në kompaninë PP,

në gjashtë muajt e parë të vitit 2009
Muaji Rrogat në denarë
I 500 000
II 600 000
III 750 000
IV 1 000 000
V 1 250 000
VI 1 500 000
Të llogariten indekset bazike dhe vargore për dinamikën e rrogave (mars = 100).
Zgjidhje: :
Tabela numër 6.12.

Indekse
Muaji Bazike
Rroga Vargore
I 500 000 66,67 -
II 600 000 80,00 120,00
III 750 000 100,00 125,00
IV 1 000 000 133,33 133,33
V 1 250 000 166,67 125,00
VI 1 500 000 200,00 120,00
Sqarim:
Rrogat e të punësuarve në kompani, në muajin shkurt janë rritur për 20 pikë të përqindjes,
në krahasim me muajin janar; në mars rrogat janë rritur për 25 pikë të përqindjes në kra-
hasim me muajin shkurt; në prill rrogat janë rritur për 33,3 pikë të përqindjes në raport
me muajin mars, etj.
4.2.1.1. NUMRA INDEKSOR TË VËLLIMIT FIZIK OSE KUANTUM
Numrat indeksor të vëllimit fizik ose kuantum tregojnë ndryshimin në prodhuari ose
qarkullimin në periudha të ndryshme kohore. Ata mund të jenë individual ose grupor.
NUMRA INDIVIDUAL INDEKSOR NË VËLLIM FIZIK
Indeksi individual i vëllimit fizik e ndjek ndryshimin e prodhimit ose qarkullimit të një
prodhimi ose një shfaqjeje. Llogaritet koeficienti në mes prodhimit të realizuar ose qarkul-
limit në periudhën vijuese dhe prodhimit të realizuar ose qarkullimit në periudhën bazike,
me ç’rast rezultati i fituar shumëzohet me 100. Indekset individuale mundet të jenë vargor
ose bazik, varësisht nga qëllimi i hulumtimit.
ku:
Iq = indeks individual i vëllimit fizik;
q1 = prodhim ose qarkullim në periudhën vijuese;
qо = prodhim ose qarkullim në periudhën bazike.
SHEMBULL:
Reparti për prodhimin e pijes joalkoolike Koka-kola, në shkurt realizoi prodhim prej
500 litra, ndërsa në mars është prodhuar 550 litra. Të llogaritet indeksi i vëllimit fizik, nëse
periudhë bazike është shkurti (shkurt = 100).
Sqarim:
Prodhimi i pijes joalkoolike Koka-kola në shkurt është rritur për 10 pikë të përqindjes, në
raport me sasitë e prodhuara në shkurt.
4.2.1.2 INDEKSET E ÇMIMEVE
Indekset e çmimeve e ndjekin dinamikën (lëvizjen) e çmimeve në periudha të ndryshme

kohore. Ato mund të jenë individuale dhe grupore.
NUMRAT INDEKSOR INDIVIDUAL TË ÇMIMEVE
Indeksi individual i çmimeve e ndjek ndryshimin e çmimit të një prodhimi. Llogaritet si

koeficient në mes çmimit në periudhën vijuese dhe çmimit në periudhën bazike. Rezultati i
fituar shumëzohet me 100. Të shprehur me simbole, llogaritet me këtë formulë:
ku:
Ip = indeks individual i çmimit;
p1 = çmimi në periudhën vijuese,;
pо = çmimi në periudhën bazike.
SHEMBULL:
Çmimi i një kilogrami sheqer në tetor të vitit 2008 ishte 40 denarë, ndërsa në tetor të vitit
2009 ishte 50 denarë. Të llogaritet indeksi i çmimeve, nëse tetori i vitit 2008 është baza.
Sqarim:
Indeksi tregon se çmimi i një kilogrami sheqer në tetor të vitit 2009, në raport me tetorin
e vitit 2008 është rritur për 25 pikë të përqindjes.
4.2.2. NUMRAT GRUPOR INDEKSOR
Numrat grupor (agregat, të shumëzueshëm) të indeksit tregojnë ndryshimet relative të

shumë dukurive të ngjashme bashkërisht, respektivisht tregojnë si ndryshohen më shumë
shfaqje të ngjashme në një periudhë kohore në raport me periudhë tjetër kohore. Për
shembull, indeksi i prodhimit të një grupi të prodhimeve të tekstilit, indeksi i qarkullimit të
shumë prodhimeve ushqimore, indeksi i çmimeve të derivateve të naftës, etj. Në vazhdim
do të sqarohen numrat grupor të indeksit të vëllimit fizik, të çmimeve dhe vlerës.
4.2.2.1. INDEKSET GRUPORE (AGREGATE) TË VËLLIMIT FIZIK

Indekset grupore të vëllimit fizik mundësojnë ndjekjen e lëvizjes (dinamikës) të
prodhimtarisë të shumë prodhimeve bashkërisht. Me ato ndiqet prodhimtaria e asortima-
nit të mbar prodhimeve që i prodhon një kompani, prodhimtarisë të grupit të prodhimeve,
prodhimeve të një veprimtarie ekonomike, qarkullimit të një grupi të prodhimeve, etj.
Kur prodhimet janë të lloj-llojshme dhe maten me masë të ndryshme, nevojitet që të
përcaktohet ponder (shumëzues), i cili do të mundësojë mbledhjen e llojeve të ndryshme të prod-
himeve. Ponder i tillë është çmimi. Domethënë, kur bëhet fjalë por lloje të ndryshme të prodhi-
meve të shprehura me njësi të ndryshme matëse, nuk mundet thjeshtë të mblidhen, por nevojitet
që të dihen çmimet si ponderë, të cilët do të ndihmojnë të fitohet vlerat e të cilit lloj të prodhimit
(sasia e shumëzuar me çmimin e jep vlerën). Por, lind pyetja, me cilat çmime të bëhet ponderimi?
Ekzistojnë dy metoda për llogaritjen e indeksit grupor të vëllimit fizik, të njohura me
emrin e autorit të metodës: Indeksi i Lasperit dhe Pashes.
INDEKS GRUPOR I VËLLIMIT FIZIK SIPAS METODËS SË LASPERIT
Punonjësi i njohur statistikor Etjen Lasper (Etienne Lasperes), zhvilloi metodë për llogarit-
jen e indeksit grupor të vëllimit fizik, ku si ponder e merr çmimin e periudhës bazike. Kjo do
të thotë se prodhimtaria ose qarkullimi edhe në periudhën vijuese
edhe në atë bazike, shumëzohen me çmimin nga periudha bazike.
Etienne Lasperes (1834-1913) e definoi formulën për llogaritjen

e numrave grupor indeksor, sot i njohur si indeksi i Lasperit. Ishte
profesor në disa universitete në Gjermani dhe ithtarë kryesorë i
mendimit se është e nevojshme ekonomia të kuantifikohet me
zbatimin e statistikës zyrtare.
Indeksi grupor i vëllimit fizik, sipas Losperit, fitohet kur sasia vijuese do të shumëzohet me
çmimet bazike dhe të prodhimit të fituar në këtë mënyrë do të ndahet me prodhimin e sasive
bazike dhe çmimet bazike. Rezultati i fituar do të shumëzohet me 100. Të shprehu me simbo-
le, Indeksi të Lasperit të vëllimit fizik, llogaritet me këtë formulë:
ku:
Iq = indeks grupor i vëllimit fizik;
q1 = prodhim ose qarkullim në periudhën vijuese;
q0 = prodhim ose qarkullim në periudhën bazike;
p0 = çmimi në periudhën bazike.
SHEMBULL:
Vëllimi i prodhimtarisë dhe të çmimeve të pijeve të caktuara joalkoolike, gjatë dy viteve
në një kompani, janë dhënë në tabelën e mëposhtme:
Tabela numër 6.13. Prodhimi i pijeve joalkoolike për periudhën e

viteve 2008-2009
Jupi Kokta Sprajt
Viteve
Sasia në Çmimi Sasia në Çmimi Sasia në Çmimi
litra den/l litra den/l litra den/l
2008 3.000 30 1.000 40 500 45
2009 3.200 50 800 60 800 65
Të llogaritet indeksi grupor i vëllimit fizik të prodhimtarisë, nëse bazik është viti 2008.
Zgjidhje në bazë të metodës së Lasperit:
Sqarim:
Në kompaninë për pije joalkoolike, prodhimtaria e përgjithshme në vitin 2009, në raport
me prodhimtarinë e realizuar në vitin 2008, është rritur për 7,5 pikë të përqindjes.
INDEKS GRUPOR I VËLLIMIT FIZIK, SIPAS

METODËS SË PASHE
Hermann Paasche (1851-1925) është ekonomist gjerman. Është i njo-

hur për definimin e formues për llogaritjen e numrave grupor indek-
sor, sot i njohur si Indeksi i Pashes. Ka studiuar ekonominë, bujqësinë,
statistikën dhe filozofinë në Universitetin Hales. Ka qenë politikan ak-
tiv dhe i njohur për analizat për industrinë e sheqerit në Gjermani.
Metoda për llogaritjen e indeksit grupor të vëllimit fizik sipas Pashes, si ponder e merr
çmimin nga periudha vijuese. Kjo do të thotë se indeksi grupor i vëllimit fizik, sipas metodës
së Pashes, fitohet kur sasia vijuese do të shumëzohet me çmimet vijuese dhe prodhimi i fituar në
këtë mënyrë, do të ndahet me prodhimin nga sasitë bazike dhe çmimet vijuese. Rezultati i fituar
shumëzohet me 100. Të shprehur me simbole, indeksi grupor i vëllimit fizik, sipas Pashes,
llogaritet me formulën në vazhdim:
ku:
Iq = indeks grupor i vëllimit fizik;
q1 = prodhimtari ose qarkullim në periudhën vijuese;
q0 = prodhimtari ose qarkullim në periudhën bazike;
p1 = çmim në periudhën vijuese.
SHEMBULL:
Prodhimtaria dhe çmimet shitëse në firmën “Alma Trade”, kanë qenë si në vijim:
Tabela numër 6.14. Prodhimtaria dhe çmimet shitëse në firmën “Alma Trade”
Lloji i Prodhimtaria Çmime
prodhimit 2008 2009 2008 2009
А
A 225 240 16,0 17,5
Б
B 900 1 260 4,8 5,2
В
C 150 150 23,4 24,0
Sipas metodës së Pashe, të llogaritet indeksi grupor i vëllimit fizik, nëse viti 2008, është
vit bazik.
Zgjidhje:
Sqarim:
Prodhimtaria e përgjithshme në këtë firmë në vitin 2009, në raport me vitin 2008 është
rritur për 17,47 pikë të përqindjes.
4.2.2.2. INDEKSET GRUPORE (AGREGATE) TË ÇMIMEVE
Indekset grupore të çmimeve mundësojnë ndjekjen e lëvizjes (dinamikës) të çmimeve

të shumë prodhimeve bashkërisht. Si ponder, për llogaritjen e indekseve grupore të çmi-
meve shfrytëzohen sasitë. Me këtë rast, shfrytëzohen dy metoda të llogaritjes, varësisht
nga ajo se nga cila periudhë shfrytëzohen sasitë si ponderë, të njohura si metoda e Lasperit
dhe metoda e Pashes.
INDEKSI GRUPOR I ÇMIMEVE SIPAS METODËS SË LASPERIT
Sipas Lasperit në llogaritjen e indeksit grupor, si ponder shfrytëzohen sasitë bazike. In-
deksi i çmimeve sipas metodës së Lasperit, fitohet kur çmimet vijuese do të shumëzohen me
sasitë bazike, dhe prodhimi i fituar në atë mënyrë do të ndahet me prodhimin e çmimeve bazike
dhe sasitë bazike. Rezultati i fituar, shumëzohet me 100. Formula për llogaritje, është kjo:
ku:
Ip = indeks grupor i çmimeve;
p1 = mimi i periudhës vijuese;
pо = çmimi në periudhën bazike;
q0 = prodhim ose qarkullim në periudhën bazike.
SHEMBULL:
Në një kompani për tregti me shumicë, është evidentuar se sasia e shitur dhe çmimet e
disa llojeve të prodhimeve, kanë lëvizur në këtë mënyrë:
Tabela numër 6.15. Qarkullimi në kompaninë për tregti me shumicë MM

Prodhimi Sasia Çmimi në denarë
2006 2007 2006 2007
Makarona 40 43 150 160
Konserva të mishit 32 50 60 70
Sheqer 160 250 35 40
Vaj për gatim 50 60 65 70
Të llogaritet indeksi grupor i çmimeve sipas Lesterit, nëse viti 2006 është vit bazik. Të
sqarohen rezultatet e arritura.
Zgjidhje:
Sqarim:
Çmimet e prodhimeve në kompaninë për tregti me shumicë në vitin 2007 në raport me
vitin 2006, janë rritur për 10,55 pikë të përqindjes.
INDEKS GRUPOR I ÇMIMEVE SIPAS METODËS SË PASHES
Në procedurën për llogaritjen e indeksit të çmimeve, Pashe si ponder e shfrytëzon sasinë

nga periudha vijuese. Indeksi grupor i çmimeve, sipas metodës së Pashes, fitohet kur çmimet
vijuese do të shumëzohen me sasitë vijuese dhe prodhimi i fituar në atë mënyrë do të ndahet
me prodhimin nga çmimet bazike dhe sasitë vijuese. Rezultati i fituar shumëzohet me 100.
Formula për llogaritje është kjo:
ku:
Ip = indeksi grupor i çmimeve;
p1= çmimi në periudhën vijuese;
p0 = çmimi në periudhën bazike;
q1 = prodhimtaria ose qarkullimi në periudhën vijuese.
SHEMBULL:
Shitja dhe çmimet e prodhimeve të qumështit në një shitore janë dhënë në tabelën e
mëposhtme:
Tabela numër 6.16. Shitja dhe çmimet e prodhimeve të qumështit në një shitore
Qumësht për zierje Qumësht i përhershëm Qumësht me çokoladë
Viti
Sasia Çmimi Sasia Çmimi Sasia Çmimi
2008 100 25 150 45 70 60
2009 120 28 200 48 80 68
Sipas metodës së Pashes, të llogaritet indeksi grupor i çmimeve, nëse viti 2008, është vit
bazik.
Zgjidhje:
Sqarim:
Çmimet e prodhimeve të qumështit në shitore në vitin 2009, në raport me vitin 2008,
janë rritur për 9,52 pikë të përqindjes.
Gjatë sjelljes së vendimeve, cilado metodë që të shfrytëzohet në llogaritjen e indekseve
grupore, duhet të merren parasysh përparësitë dhe mangësitë e secilës metodë.
Përparësitë e metodës së Lasperit, gjatë llogaritjes së indeksit grupor të çmimeve janë:

■ Nevojitet të kemi të dhëna për sasitë vetëm për periudhën bazike;
■ Metoda lejon krahasim më të rëndësishëm gjatë kalimit të kohës, pasi që ndryshimi
në indeks mund të jetë rezultat i ndryshimeve në çmim.
Mangësi në metodën e Lasperit, gjatë llogaritjes së indeksit grupor të çmimeve, janë:

■ Nuk i pasqyron ndryshimet në shprehitë blerëse gjatë kohës;
■ Mund t‘i mbivlerësojë mallrat, çmimet e të cilave rriten.
Përparësitë e metodës së Pashe, gjatë llogaritjes së indeksit grupor të çmimeve janë:

■ I pasqyron shprehitë blerëse vijuese, pasi që i shfrytëzon sasitë e periudhës vijuese.
Mangësi në metodën e Pashes, gjatë llogaritjes së indeksit grupor të çmimeve, janë:
■ Nevojitet të kemi të dhëna për sasinë për çdo vit, që disa herë vështirë mund të arri-
het;
■ Mund t‘i mbivlerësojë mallrat, çmimet e të cilave janë zvogëluar.
Në praktikë, Indeksi i Lasperit, ka zbatim shumë më të madh se sa Indeksi i Pashes.
4.2.2.3. INDEKSI I VLERËS
Indeksi i vlerës e ndjek lëvizjen e vlerës në prodhimtari në periudha të ndryshme kohore.

Vlera e prodhimtarisë fitohet, kur sasia e prodhimeve do të shumëzohet me çmimin. Indeksi
i vlerës fitohet kur sasia vijuese do të shumëzohet me çmimet vijuese dhe prodhimi i fituar
në atë mënyrë do të ndahet me prodhimin nga sasitë bazike. Rezultati i fituar, shumëzohet
me 100. Formula për llogaritjen e indeksit të vlerës, është kjo:
SHEMBULL:
Shitja e prodhimeve të qumështit në një shitore, është dhënë në tabelë:
Tabela numër 6.16. Shitja e prodhimeve të qumështit në shitoren TT

Qumësht Djathë Kaçkavall
Muaji
Sasia Çmimi Sasia Çmimi Sasia Çmimi
Maj 10.000 40 300 250 200 400
Qershor 8.000 45 280 280 220 310
Të llogaritet indeksi grupor i vlerës, nëse maji është periudhë bazike.
Zgjidhje:
Sqarim:
Vlera e shitjes të prodhimeve të qumështit në qershor është zvogëluar për 5,42%, në
raport me vlerën e shitjes të realizuar në maj.
Numrat indeksorë, kanë zbatim të gjerë në hulumtimet ekonomike. Institucionet finan-
ciare, agjenci të posaçme, kompani, përpunojnë indekse të ndryshme, të rëndësishëm
për hulumtim të dinamikës së dukurive të analizuara. Si indekse specifike, janë indeksi i
çmimeve në shitjen me pakicë, indekset për harxhimet e jetesës, indekset e çmimeve të
prodhuesve të prodhimeve industriale, indeksi i çmimeve të prodhuesve të prodhimeve
bujqësore dhe të tjerë.
Për ata që dëshirojnë të dinë më shumë:
INDEKSE SPECIFIKE TË DEFINUARA NA BURSAT E MAQEDONISË

PËR LETRAT ME VLERË SH.A. SHKUP
a) Indeksi i bursës së Maqedonisë (MBI 10)

Indeksi i bursës së Maqedonisë ka shenjën MBI 10. MBI 10 përbëhet nga aksionet e thjesh-
ta të më së shumti 10 shoqërive të kotizuara, të zgjedhura në pajtueshmëri me kriteret e
dhëna në metodologjinë për llogaritjen e saj. MBI 10 është indeks i çmimeve, i ponderuar
me kapitalizimin e tregut, me kufizim se në ditën e revizionit, pjesëmarrja e asnjë aksioni në
përbërje të indeksit nuk guxon të tejkalojë 25%. Zgjidhja e aksioneve që do të përfshihen
në indeks bëhet nga të gjitha aksionet që kanë qenë të kotizuara në tregjet zyrtare të Bursës
së Maqedonisë, më së paku 20 ditë të tregtimit, para llogaritjes së indeksit.
b) Indeksi i shoqërive me pronësi publike në Bursën e Maqedonisë (MBID)
Indeksi i shoqërive me pronësi publike të Bursës së Maqedonisë ka shenjën MBID. MBID
është përbërë nga aksione të thjeshta me të cilat paraqitet në tregun e shoqërive me
pronësi publike në Bursën e Maqedonisë, të zgjedhura në pajtueshmëri me metodologjinë
e bursës. MBID është çmimor, indeks jo i ponderuar i cili llogaritet me shfrytëzimin e çmimit
mesatar të tregtimit me letrat me vlerë.
Indeksi filloi të llogaritet prej 16.06.2007. Për bazë të indeksit, me vlerë 10.000, merret
15.06.2007.
c) Indeksi i obligacioneve në Bursën e Maqedonisë
Indeksi i obligacioneve në Bursën e Maqedonisë ka shenjën OMB. Indeksi OMB është i
përbërë nga obligacionet e kotizuara në Bursën e Maqedonisë, të zgjedhura në pajtueshmëri
me metodologjinë e tyre. Indeksi OMB është indeks çmimor i ponderuar me qarkullimin.
Në Indeksin OMB, përfshihen obligacionet e kotizuara të Bursës së Maqedonisë, të cilat
janë tregtuar më së paku 30 ditë në tregtim para llogaritjes së indeksit dhe të cilat kanë më
së paku deri në përfundim. Zgjidhja e obligacioneve që hyjnë në përbërjen e OMB e bën
Komisioni për indeks të bursës, duke i pasur parasysh faktorët në vijim: shkallën e kamatës,
kohëzgjatjen e arritjes të obligacionit dhe faktorë tjerë.
TË PËRFUNDOJMË
Analiza e dinamikës së dukurive masive përbëhet nga zbulimi i tendencës zhvilli-

more dhe llogaritjes së numrave të indeksit. Metodat shpesh të zbatuara për zbulimin
e tendencës zhvillimore të dukurive, janë: metoda e madhësive gjysmë të mesme dhe
metoda e madhësive të mesme të lëvizshme. Analiza e lëvizjes së dukurive masive, mund
të bëhet vetëm nga seritë kohore (kronologjike).
Sipas metodës së madhësive të gjysmë të mesme, nëse madhësia e mesme në pjesën
e parë të serisë, është më e vogël se madhësia e mesme e pjesës së dytë të serisë, kjo do
të thotë se dukuria ka tendencë të rritjes dhe e kundërta.
Metoda e madhësive të mesme të lëvizshme, shfrytëzohet për zbulimin e tendencës
zhvillimore, te ato dukuri, ndaj të cilave përpos trendit, veprojnë edhe oscilimet sezonale
dhe ciklike. Me këtë metodë, bëhet mënjanimi i tyre dhe me këtë potencohet rrjedha
themelore e dukurisë. Numrat indeksor, janë numra relativ, të cilët tregojnë madhësinë
(nivelin), në ndonjë periudhë tjetër (bazik). Indekset mund të ndahen sipas disa kritereve,
edhe atë:
varësisht nga ajo se baza a është e përhershme ose e ndryshueshme, indekset nda-
hen në bazik dhe vargor;
varësisht nga ajo se për sa dukuri ndiqet dinamika dhe zhvillimi, indekset ndahen
në individual dhe grupor;
varësisht nga ajo se në cilat dukuri ndiqet dinamika dhe zhvillimi, indekset ndahen
në indekse të vëllimit fizik (kuantum), indekse të çmimeve dhe indekse të vlerës.
Numrat individual indeksor i tregojnë ndryshimet relative vetëm të një dukurie, të një
periudhe kohore në raport me një periudhë tjetër kohore.
Numrat indeksor grupor (agregate, shumëzues), tregojnë ndryshimet relative të shumë
dukurive të ngjashme bashkërisht, respektivisht tregojnë se si ndryshohen më shumë
dukuri të ngjashme bashkërisht në një periudhë kohore në krahasim me një periudhë
tjetër kohore. Numrat indeksor bazik (indekse me bazë të përhershme, indekse të zhvilli-
mit) janë numra relativ, të cilët e pasqyrojnë ndryshimin e dukurisë në periudhën vijuese,
në raport me periudhën bazike e cila është fikse dhe e pandryshueshme. Numra indek-
sor vargor (indekse me bazë të ndryshueshme), janë numra relativ, të cilët pasqyrojnë
ndryshimin relativ të dukurisë në periudhën vijuese në raport me periudhën kohore pa-
raprake. Numrat indeksorë të vëllimit fizik ose kuantum, tregojnë ndryshimin në prod-
himtari ose qarkullim në periudha të ndryshme kohore. Ato mund të jenë individuale
dhe grupore. Indekset e çmimeve e ndjekin dinamikën (lëvizjen) e çmimeve në periudha
të ndryshme kohore.
Ato mund të jenë individuale dhe grupore. Indeksi i vlerës e ndjek lëvizjen e vlerës së
prodhimtarisë në periudha të ndryshme kohore.
FJALOR
Numra indeksor (Index Numbers) - Numra Grupore (agregate, shumëzuese) – numra

relativ, të cilët e ndjekin dinamikën e të indeksit që paraqesin ndryshimet
dukurive; relative në shumë dukuri bashkërisht;
Periudha bazike (Base period) – periudhë Indeks i vëllimit fizik apo kuantumit
në raport të së cilës krahasohet zhvillimi (Quantis index) – numri i cili e përcjell
i dukurisë; dinamikën e prodhimtarisë apo
Periudha vijuese (Current periodj – qarkullimit;
periudha nga zhvillimi i dukurisë që Indeksi i çmimeve (Price index) – e përcjell
krahasohet; dinamikën e çmimeve;
Numra individual indeksor (Simple Indeksi i vlerës (Value index) – e përcjell
index) – numra indeksor që i tregojnë dinamikën e vlerës të prodhimtarisë apo
ndryshimet relative, qarkullimit.
vetëm të një dukurie;
FORMULA
Madhësi e mesme e lëvizshme
Indeks individual i vëllimit fizik
Indeks grupor i vëllimit fizik sipas Lasperit
Indeks grupor i vëllimit fizik sipas Pashes
Indeks individual i çmimeve
Indeks grupor i çmimeve sipas Lesperit
Indeks grupor i çmimeve sipas Pashes
Indeks i vlerës
SHFRYTËZIMI I KOMPJUTORIT
Shembull i llogaritjes së madhësive të mesme të lëvizshme, mund të zgjidhet me

shfrytëzimin e programit Excel:
1. Nga menyja Tools dhe nga menyja rënëse zgjidhet Data Analysis.
2. Nga menyja Data Analysis zgjidhet Moving Average.
3. Në Input Range futet vargu i të dhënave nga seria kohore, ndërsa në Interval
përcaktohet prej sa anëtarëve të serisë kohore të llogariten madhësitë e mesme të
lëvizshme (në këtë shembull janë treguar për 3). Në Output Option, shënohet ku
duhet të tregohen rezultatet e llogaritura. Paraqitja grafike e linjës së madhësive të
mesme të lëvizshme, mund të fitohet me zgjedhjen e Chart Output. Në vazhdim
është zgjidhur shembulli nga faqja 120.
3d zgjidhje e numrave indeksorë, shfrytëzohen operacionet themelore matemati-

kore që shfrytëzohen në pakon programore Excel.
1. Në ç’farë mënyre bëhet analiza e dinamikës së dukurive masive?

2. Potencoje thelbin e metodës së madhësisë gjysmë të mesme.
3. Kur aplikohet metoda e madhësive të mesme të lëvizshme?
4. Ç‘janë numrat indeksor?
5. Theksoje dallimin në mes indekseve bazike dhe vargore.
6. Sqaroje indeksin grupor të vëllimit fizik.
7. Shënoi karakteristikat e indeksit të çmimeve.
8. Potencoje thelbin e indeksit të vlerës.
9. Sqaroje indeksin grupor të çmimeve.
1. Shitja e televizorëve në kompaninë KK, në periudhën janar – gusht është dhënë në

tabelën më poshtë:
Muaji Televizorë të shitur

Janar 60
Shkurt 65
Mars 58
Prill 48
Maj 42
Qershor 48
Korrik 40
Gusht 3
Zbuloje tendencën zhvillimore të shitjes së televizorëve me zbatimin e metodës së
madhësive të mesme të lëvizshme me 3,4 dhe 5 anëtarë.
2. Prodhimi vjetor i pambukut në periudhën prej vitit 2002 deri në vitin 2009, është pa-
raqitur në tabelën më poshtë:
Viti Prodhimi (në tonelata)
2002 4
2003 8
2004 5
2005 8
2006 11
2007 9
2008 11
2009 14
а Zbuloni tendencën zhvillimore të dukurisë, me zbatimin e metodës së madhësive
gjysmë
. të mesme.
3. Të ardhurat mesatare në një shitore tekstili për katër vitet e fundit kanë qenë kështu:
Viti Të ardhurat mesatare në mijëra

denarë
2006 200
2007 240
2008 390
2009 310
a) Nëse vitit 2006 është baza, të llogariten dhe sqarohen indekset bazike për të gjitha vitet;
b) Të llogariten dhe të sqarohen indekset vargore;
c) Nëse të ardhurat mesatare në vitin 2007, paraqesin bazë, sa është indeksi në vitin 2009?
4. Vëllimi vjetor i prodhimtarisë së pantallonave në fabrikën “Dateks” është dhënë në
tabelën e më poshtme:
Vëllimi vjetor i prodhimit

Viti
në 000 copë
2004 257
2005 330
2006 540
2007 460
2008 510
2009 623
a) Nëse viti 2007 është madhësia bazike, të llogariten dhe sqarohen indekset individual
për ndryshimet e vëllimit të realizuar në vitet tjera;
b) të llogariten indekset vargore;
c) Të llogariten indekset bazike, nëse madhësi bazike paraqet vëllimi mesatar vjetor i
prodhimit i realizuar në periudhën e viteve 2004-2009.
5. Në dhjetor të vitit 2009, çmimi i një kilogrami bukë, ka qenë 30 denarë. Çmimi i një kilogrami
të bukës në maj të vitit 2009 ka qenë 20 denarë, ndërsa në shtator të vitit 2009 ka qenë
25 denarë.
a) Të llogariten dhe sqarohen indekset vargore;
b) Për sa përqind është rritur çmimi i një kilogrami të bukës në dhjetor të vitit 2009 në
krahasim me muajin maj?
6. Kompania për prodhimin e pijeve joalkoolike në vitin 2008 dhe 2009, e ka realizuar këtë
prodhimtari:
Prodhimi Viti 2008 Viti 2009
Çmimi Sasia Çmimi Sasia
Fanta 50 70 60 90
Sprajt 40 60 55 50
Koka-kola 55 90 65 110
Kokta 45 80 50 70
a) Indeksi agregat i çmimeve të pijeve joalkoolike, të llogaritura sipas Pashes dhe Lasperit;
b) Indeksi agregat i vëllimit fizik të pijeve joalkoolike, të llogaritura sipas Pashes dhe Lesperit;
c) Indeksi agregat i vlerës.
7. Janë dhënë sasia dhe çmimet e prodhimtarisë së një fabrike tekstili në vitin 2008 dhe në vitin
2009:

Çmimi në 000 Sasia në Çmimi në 000 Sasia në
denarë 000 copë denarë 000 copë
A 1,7 80 3 97
B 2 42 4 89
C 6 53 7 47
a) Indeksi agregat i çmimeve të fabrikës së tekstilit, i llogaritur sipas Pashes dhe Lasperit;
b) Indeksi agregat dhe vëllimi fizik i fabrikës së tekstilit i llogaritur me metodat e Pashes
dhe Lasperit;
c) Indeksi agregat i vlerës.
8. Janë dhënë sasitë dhe çmimet e frutave jugore, që janë importuar në vitin 2008 dhe në vitin
2007:

Çmimi në denarë Sasia në 000 Çmimi në denarë Sasia në 000
për kilogramë kilogramë për kilogramë kilogramë
Banane 50 10 60 12
Limonë 70 15 80 20
Portokall 45 9 55 12
Kivi 80 8 90 9
a) Indeksi agregat i çmimeve të frutave jugore të importuara, të llogaritura me metodat
e Pashes dhe Lasperit;
b) Indeksi agregat i vlerës;
c) Indeksi agregat i vëllimit fizik të frutave jugore të importuara, të llogaritura me
metodën e Pashes dhe Lasperit.
9. Kompania për prodhimin e prodhimeve të drurit, ka realizuar këtë prodhimtari:
Prodhimi Sasia në 000 copë Çmimi në denarë
Viti 2007 Viti 2008 Viti 2007 Viti 2008
A 6 7 90 110
B 4 6 70 80
C 7 5 50 40
a) Indeksi agregat i çmimeve sipas metodave të Pashes dhe Lasperit;
b) Indeksi agregat i vëllimit fizik sipas metodës së Lasperit dhe Pashes;
c) Indeksi agregat i vlerës;
ZGJIDHJE E DETYRAVE
1.
Televizorët e Mjedise lëvizëse Mjedise lëvizëse Mjedise lëvizëse
Muajt
shitur Me 3 anëtar me 5 anëtar me 4 anëtar
Janar 60 - - -
Shkurt 65 61,0 - -
Mars 58 57,0 54,6 55,50
Prill 48 49,3 52,5 51,13
Maj 42 46,0 47,2 46,75
Qershor 48 43,3 41,6 42,25
Korrik 40 30,3 - -
Gusht 3 - - -
2.
3.
Të ardhurat Indekset bazike Indekset
Viti
mesatare v. 2006 = 100 vargore
2006 200 100 -
2007 240 120 120,0
2008 390 195 162,5
2009 310 155 79,5
a)
b)
c)
4.
Prodhimi i Indekset bazike Indekset Indekset bazike
Viti
realizuar v. 2007 = 100 vargore Х=100
2004 257 55,9 - 56,7
2005 330 71,7 128,4 72,79
2006 540 117,4 163,6 119,12
2007 460 100 85,2 101,47
2008 510 110,9 110,9 112,50
2009 623 135,4 122,1 137,43
c) X = 2.720/6 = 453,33
5.
Muaj Indekse vargore
Maj -
Shtator 125
Dhjetor 120
b)
6.
Viti 2006 Viti 2007
Prodhimi
Çmimi p0 Sasia q0 Çmimi рi Sasia qi
Fanta 50 70 60 90
Sprajt 40 60 55 50
Koka-kola 55 90 65 110
Kokta 45 80 50 70
p0 q0 p0 q1 p 1 q0 p1 q1
3 500 4 500 4 200 5 400
2 400 2 000 3 300 2 750
4 950 6 050 5 850 7 150
3 600 3 150 4 000 3 500
Σ 14 450 Σ 15 700 Σ 17 350 Σ 18 800
а)
7. а)
b)
c) I pq = 181,41
8. а)
b)
c) Iq = 125,6 Iq = 125,7
9. а) Ip = 107,6 Ip = 111,5
b) Iq = 111,5 Iq = 115,1
c) Iqp =113,08
147
7 KORRELACIONI
QËLLIMET E TEMËS:
Ta kuptojë thelbin e termit korrelacion;
Ta identifikojë lidhjen e korrelacionit në mes dukurive,
nëpërmjet diagramit të shpërndarë;
Të interpretohet diagrami në shpërndarje;
Ta llogarisë koeficientin e korrelacionit;
Të dallojë lidhjen pozitive nga ajo negative të
korrelacionit;
Ta interpretojë koeficientin e korrelacionit;
148 Tema 7. KORRELACIONI
Karl Pearson (1857-1936)...
... është shkencëtar anglez me kontribut të rëndësishëm në

statistikë. Ka qenë themelues i gazetës Biometrica me detyrë
për zhvillimin dhe avancimin e teorisë statistikore. Kontributet
e tij më të mëdha në statistikë janë: vendosja e termit dhe
simbolit për devijimin standard, distribuimi i frekuencave,
vendosja e koeficientit për llogaritje të korrelacionit dhe
vendosja e hi testit katror.
Tema 7. KORRELACIONI 149
1. KUPTIMI PËR KORRELACIONIN

Në natyrë dhe në shoqëri asnjë fenomen nuk ekziston i izoluar nga fenomenet tjerë dhe
të pavarur nga bota që e rrethon. Çdo fenomen është i lidhur ngushtë dhe në marrëdhënie
me fenomenet tjerë. Për shembull, ekziston varshmëri në mes harxhimeve për reklamë të
ndonjë prodhimi dhe shitjes së tij, lartësia e temperaturës ditore dhe kërkesës për energji
termike, lokacioni i një hoteli dhe çmimi për bujtje, etj.
Zbulimi i lidhjeve dhe marrëdhënieve të ndërsjella në mes fenomeneve, si dhe shkalla e
varshmërisë së ndërsjellë, është objekt i studimit të analizës së korrelacionit. Ekzistojnë dy
lloje të korrelacionit, edhe atë: i thjeshtë dhe të shumtë.
Te korrelacioni i thjeshtë apo dy dimensional kryhet hulumtim për lidhjet e ndërsjella të
dy fenomeneve. Me këtë rast, dallohet korrelacioni vijëdrejtë nga ai vijëlakuar.
Tek korrelacioni i shumëfishtë bëhet hulumtimi i lidhjeve të ndërsjella të më shumë se dy
fenomeneve dhe ajo mund të paraqitet si vijëdrejtë dhe vijëlakuar.
Varshmëria në mes fenomeneve mund të jetë funksionale dhe stohastike. Varshmëria
funksionale ekziston atëherë kur njëri fenomen në tërësi varet nga fenomeni tjetër. Kjo do
të thotë se nëse dihet vlera e njëri fenomen (e pavarur, e pandryshuar), mundet saktë të
përcaktohet vlera e fenomenit tjetër (si varshmëri e ndryshueshme). Varshmëria funksiona-
le, ndryshe quhet edhe varshmëri determinante dhe më shumë paraqet varshmëri teorike,
se sa që mund të haset në realitet.
Te varshmëria stohastike fenomeni që është varshmëri e ndryshueshme, nuk është
përcaktuar pavarësisht nga ndryshimi, por ndaj tij ndikojnë edhe fenomene tjerë. Kjo do
të thotë se në kushte të varshmërisë stohastike, vlera e njëjtë e madhësisë së pavarur të
ndryshueshme, mund të priten më shumë vlera të ndryshme të madhësisë varësisht të
ndryshueshme. Kjo varshmëri, quhet edhe varshmëri statistikore dhe është karakteristike
për fenomenet ekonomike. Për shembull, me numër të njëjtë të punëtorëve, mund të rea-
lizohet produktivitet i ndryshëm, me shumë të njëjtë të investimit, mund të arrihen rezul-
tate të ndryshme, etj.
2. KORRELACION I THJESHTË
Përsërit për sistemin e koordinatave nga lënda e matematikës. Kujtohu për grafikonin
e linjës.
2.1. DIAGRAMI NË SHPËRNDARJE

Korrelacioni i thjeshtë analizon se a ekziston varshmëri në mes dy fenomeneve dhe sa
është shkalla e varshmërisë në mes atyre dy fenomeneve (х dhe у). Hapi i parë në përcaktimin
e korrelacionit të thjeshtë është diagrami i thyer, i cili paraqet shfaqje grafike të variacio-
neve të dy fenomeneve në sistem koordinatë drejtkëndësh, me ç’rast është krejtësisht e
parëndësishme për hulumtimin e lidhjes korrelative si do të shënohen fenomenet (y ose x).
Krejtësisht e parëndësishme është se cili fenomen do të shënoj boshtin vertikal (ordinatë)
i cili në atë horizontal (boshtin apscis), për shkak se nuk ndikon në rezultatin përfundimtar.
Kjo do të thotë se nuk është e rëndësishme cila është madhësi e varur, e cila madhësi e pa-
varur e ndryshueshme.
Me ndihmën e diagramit të thyer, shihet:

a ekziston varshmëri kuantitative në mes fenomeneve y dhe x. Sa më afër që të jenë pi-
kat njëra me tjetrën, aq më e madhe është varshmëria në mes fenomeneve të hulum-
tuara dhe anasjelltas. Nëse pikat janë të larguara dhe në mes tyre në mund të tërhiqet
linjë e drejtë ose parabolë, kjo do të thotë se në mes fenomeve të hulumtuara nuk
ekziston varshmëri;
cili është lloji i varshmërisë (lidhje vijëdrejtë ose vijë lakuar). Nëse me bashkimin e pi-
kave, fitohet linjë përafërsisht e drejtë, bëhet fjalë për lidhje vijëdrejtë. Nëse janë të
larguara në formë të parabolës, fitohet lidhje vijë lakuar;
cili është drejtimi i varshmërisë (pozitive ose negative). Drejtimi i varshmërisë është po-
zitiv ose i drejtpërdrejtë, kur të dy fenomenet njëkohësisht ose rriten ose ulen. Nëse
njëri fenomen rritet, ndërsa tjetri ulet, bëhet fjalë për korrelacion negativ ose invers.
SHEMBULL:
Janë dhënë këto të dhëna për numrin e thirrjeve telefonike dhe prodhimeve të shituara:
Numri rendor 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Numri i paraqitjeve: 20 40 20 30 10 10 20 20 20 30
Prodhime të shitura: 30 60 40 60 30 40 40 50 30 70
Vizato në diagramin në shpërndarje dhe analizo:

a) a ekziston varshmëri kuantitative, në mes numrit të paraqitjeve telefonike të 10
shitësve dhe prodhimeve të shitura
b) cila është forma e varshmërisë
c) cili është drejtimi i varshmërisë
Në boshtin apscist futen të dhënat për njërin fenomen, ndërsa në boshtin ordinar për
fenomenin tjetër.
Për ta vizatuar diagramin e thyer, veprojmë në këtë mënyrë:...për çdo vlerë të paraqitjeve
telefonike në boshtin apscist, ngremë një linjë të hollë të ndërprerë, paralele me boshtin e
ordinatës. Më pas rezultatin që përgjigjet në atë vlerë e kërkojmë në kolonën për numrin
e prodhimeve të shitura, e fusim në boshtin e ordinatës dhe prej atje tërheqim linjë, por
tani paralele me boshtin apscist. Vendi ku këto dy vija do të priten, i shënojmë me pikë.
Në mënyrë të njëjtë veprojmë për të gjitha madhësitë. Kështu do të fitojmë aq pika, sa
madhësi kemi në tabelë (Fotografia numër 7.1).
Prodhime
Numri i paraqitjeve
Nga diagrami i thyer i fituar, mund të nxirën këto konkluzione:

• ekziston varshmëri e fuqishme në mes numrit të paraqitjeve telefonike dhe numrit të
prodhimeve të shitura;
• ekziston varshmëri vijëdrejtë, në mes numrit të paraqitjeve telefonike dhe numrit
të prodhimeve të shitura, pasi që me bashkimin e pikave, fitohet vijë përafërsisht e
drejtë;
• drejtimi i varshmërisë është pozitiv ose i drejtpërdrejtë, që do të thotë se të dy fenomenet,
njëkohësisht ose rriten ose ulen.
Lloje të ndryshme të diagrameve të thyer janë dhënë në fotografinë numër 7.2
Fotografia numër 7.2. Diagram të thyer
a) Lidhje funksionale e b) Lidhje funksionale c) Lidhje funksionale

drejtpërdrejtë vijë drejtë inverse vijë drejtë vijë lakuar
ç) Lidhje stohastike e d) Lidhje stohastike e) Lidhje stohastike e

drejtpërdrejtë vijë drejtë inverse vijë drejtë drejtpërdrejtë vijë lakuar
dh) Mungesë e f ) Mungesë e g) Mungesë e pajtueshmërisë

pajtueshmërisë kuantitative pajtueshmërisë kuantitative kuantitative
Burimi: Dr. Dllave Risteski dhe Mr. Dragan Tevdovski, “Statistika për biznes dhe ekonomi”,
botimi i tretë, Shkup, 2008, fq. 357
2.2. KOEFICIENTI I KORRELACIONIT
Shkalla e varshmërisë në mes dy fenomeneve përcaktohet nëpërmjet llogaritjes së ko-

eficientit të korrelacionit. Punonjësi statistikor Karl Pirson ka ofruar model për llogaritjen e
koeficientit të korrelacionit, për këtë arsye ky koeficient quhet edhe Koeficienti i Pirsonit.
Koeficienti i korrelacionit shënohet me simbolin r (g) dhe llogaritet me formulën në vazh-
dim:
ku:
r = koeficienti i korrelacionit;
x,y = fenomenet që analizohen;
n = madhësia e mostrës.
Koeficienti i korrelacionit mund të lëvizë në intervalin prej -1 deri në +1.

Gjatë kësaj, koeficienti i korrelacionit interpretohet në mënyrën në vazhdim:
Nëse koeficienti i llogaritur i korrelacionit është i barabartë me 0, kjo do të thotë se
nuk ekziston lidhshmërie të ndërsjellë dhe korrelacion në mes dy fenomeneve të hu-
lumtuara;
Nëse koeficienti i llogaritur i korrelacionit, fiton vlera prej 0 deri në 1, kjo do të thotë
se në mes dy fenomeneve të hulumtuara, ekziston korrelacion pozitiv;
Nëse koeficienti i llogaritur i korrelacionit, fiton vlera prej 0 deri në -1, kjo do të thotë
se në mes dy fenomeneve të hulumtuara, ekziston korrelacion negativ;
Nga madhësia e koeficientit të korrelacionit të llogaritur, përcaktohet, jo vetëm drejtimi,
por edhe intensiteti i lidhjes së korrelacionit në mes dy fenomeneve të hulumtuara (Fotog-
rafia numër 7.3):
Nëse r fiton vlerë +1 ose -1, atëherë ekziston varshmëri e plotë, korrelacion i përkryer,
perfekt;
Nëse r fiton vlerë prej 0 deri në (+/- 0,5) ka korrelacion më të dobët;
Nëse r fiton vlera prej (+/- 0,5) deri në (+/-1) ka korrelacion më të fuqishëm.
Fotografia numër 7.3. Intensiteti i lidhjes së korrelacionit
Korrelacioni i Nuk ka korrelacion Korrelacion i

përkryer negativ përkryer pozitiv
Korrelaci on Korrelaci i Korrelaci Korrelaci Korrelaci Korrelaci on

fuqishëm on mesatar on i dobët on i dobët on mesatar i fuqishëm
negativ negativ negativ pozitiv pozitiv pozitiv
Korrelaci on Korrelaci on
negativ pozitiv
Burimi: Robert Mason, Douglas Lind, William Marchal, Statistical techniques in business
and economics” Irwin McGraw-Hill, CTP. 426.
SHEMBULL:
Të përcaktohet drejtimi dhe shkalla e varshmërisë në mes konsumit dhe të ardhurave

për punëtorë, në bazë të këtyre rezultateve të hulumtimit:
Tabela numër 7.1 Konsumi personal dhe të ardhurat për punëtorë, në RM (në 000 den.)
Të ardhura për punëtorë Konsumi personal
5 2
6 2
7 3
7,5 3,5
8 4,5
10 6
12 7
13,5 8
Zgjidhje:
Tabela numër 7.2

Ti ardhura për punëtorë Konsum personal xy x2 y2
x y
5 2 10 25 4
6 2 12 36 4
7 3 21 49 9
7,5 3,5 26,25 56,25 12,25
8 4,5 36 64 20,25
10 6 60 100 36
12 7 84 144 49
13,5 8 108 182,25 64
Σ 69 Σ 36 Σ 357,25 Σ 656,5 Σ 198,5
Sqarime:
Koeficienti i fituar më korrelacion të thjeshtë vijëdrejtë prej 0,987, tregon se ekziston
shkallë shumë të lartë pozitive, respektivisht lidhje e drejtpërdrejtë vijëdrejtë në mes
konsumit dhe të ardhurave për punëtorë. Lidhja pozitive, tregon se nëse rriten të ardhu-
rat, do të rritet edhe konsumi, ndërsa nëse shënojnë rënie të ardhurat për punëtorë, bie
edhe konsumi personal.
TË PËRFUNDOJMË
Zbulimi i lidhjeve dhe raporteve të ndërsjella në mes fenomeneve, drejtimi si dhe

shkalla e varshmërisë së ndërsjellë, është lëndë e hulumtimit në analizën e korrelacionit.
Ekzistojnë dy lloje të korrelacionit, edhe atë: i thjeshtë dhe i shumëfishtë.
Varshmëria në mes fenomeneve mundet të jetë funksionale dhe stohastike.
Varshmëria funksionale ekziston atëherë kur njëri fenomen në tërësi varet nga fenome-
ni tjetër. Te varshmëria stohastike, fenomeni që është varshmëri e ndryshueshme, nuk
është përcaktuar vetëm nga jo varshmëria e ndryshueshme, por ndaj tij ndikojnë edhe
fenomene tjera.
Shkalla e varshmërisë në mes dy fenomeneve, përcaktohet nëpërmjet llogaritjes së
koeficientit të korrelacionit. Koeficienti i korrelacionit, mund të lëvizë në intervalin prej
-1 deri në +1.
FJALOR
Analiza koreluese (Correltion Analisis) - E pavarur e ndryshuar (Indipendent

Përmbledhja e teknikave të intensitetit Variabile) – variabila që mundëson
të varësisë midis dy variabilave; parashikim ose vlerësim;
Diagram i shpërndarjes (Sater Diagram) Koeficient i korrelacionit (Coefficient
- Grafikon që paraqet varësinë midis dy of Correlation) – masa e cila e mat
variabilave shkallën e lidhjes midis dy paraqitjeve
E varur e ndryshueshme (Depended (dukurive);
Variabile) - Variabila që parashikohet
ose vlerësohet
FORMULA
Koeficienti i korrelacionit
SHFRYTËZIMI I KOMPJUTERIT
Koeficienti i korrelacionit të thjeshtë vijë drejtë, mund të llogaritet në këtë mënyrë:

Nga menyja Function në dialog box-in e parë, zgjidhet kategoria Statistical dhe në
Function Category selektohet funksioni Correlation nga menyja Function. Procedura për
zgjidhjen e shembullit për llogaritje të koeficientit të korrelacionit të thjeshtë vijë drejtë,
është treguar në fotografinë numër 7.4.
Fotografia numër. 7.4
1. Luto, paraqet analizë të korrelacionit?

2. Shënoi dallimet në mes varshmërisë funksionale dhe stohastike.
3. Ç‘farë përfundimesh mund të nxirën nga diagrami i thyer?
4. Çka reagon koeficienti i korrelacionit?
5. Interpretoi vlerat e koeficientit të korrelacionit.
з
1. Ndërmarrja “Kodil” në mediat e shtypura reklamohet për përpunimin e tabelave rekla-
muese. Pronari dëshiron ta përcaktojë, varshmërinë në mes shitjes dhe harxhimeve për
reklamë. Janë dhënë këto të dhëna, në mijëra denarë:
Muaji Harxhime për reklama Shitja

Qershor 2 7
Gusht 1 3
Shtator 3 8
Tetor 4 10
a) të vizatohet diagrami i thyer;
b) të përcaktohet dhe të sqarohet koeficienti i korrelacionit;
2. Është hulumtuar varshmëria në mes shpenzimeve mujore për ushqim dhe shpenzimeve
për mjete për higjienë. Janë fituar këto rezultate të shprehura në 000 denarë:
Shpenzime për ushqim Shpenzime për mjete për higjienë
3 4
4 5
6 3
8 5
9 6
Të llogaritet dhe të sqarohet koeficienti i korrelacionit.
3. Kërkesa për printerë dhe tonerë në tetë muajt e parë ka lëvizur në këtë mënyrë:
Printerë (copë) 19 20 25 30 35 40 41 44
Tonerë (copë) 35 34 37 40 47 55 55 60
Të llogaritet dhe të sqarohet koeficienti i korrelacionit.

4. Një kompani për tregti me shumicë e hulumton varshmërinë në mes lartësisë së çmime-
ve të një produkti dhe kërkesës për të. Janë fituar këto rezultate:
Çmimi për njësi produkti në

Kërkesa në copa
OOO denarë
12 4
2 10
6 8
9 5
7 5
3 8
8 3
a) të vizatohet diagrami i thyer;

6) të llogaritet dhe sqarohet koeficienti i korrelacionit.
ZGJIDHJA E DETYRAVE
1.
x y xy x2 y2
2 7 14 4 49
1 3 3 1 9
3 8 24 9 64
4 10 40 16 100
Σ10 Σ 28 Σ 81 Σ 30 Σ 222
Sqarim:
Ekziston korrelacion i fuqishëm i lartë, në mes shpenzimeve për reklamë dhe shitje.
2. а) r = 0,5
3. r = 0,98
4. b) r = –0,85
159
LITERATURA E SHFRYTËZUAR
Literatura e shfrytëzuar
1. Anderson R. David, Sweenes J. Dennis, Williams A.Thomas: „Statistics for Business and
Economics", Soyth-Western College Publishing, 2003;
2. Amir D Aczel:„Complete Business Statistics",The Irwin McGraw-Hill 1999;
3. д-р Борислав Благоев: „Статистика - општа статистичка методологија", Скопје 1981;
4. James Mc Clave & George Benson &Террѕ Sincich: „А first sou urse in business Statistics",
САД 2001;
5. Јолевска Делова Евица, „Основи на статистиката",Универзитет Американ колеџ,
Скопје, 2008;
6. Јолевска Делова Евица, „Збирка задачи по основи на статистиката",Универзитет
Американ колеџ, Скопје, 2009;
7. Mason D. Robert, Lind A. Douglas, Marchal G. Willam: „Statistical techniques in Business
and Economics", The Irwin Mc Graw-Hill,The University of Toledo, 1999;
8. Mc Pherson G. „Applying and Interpreting Statistics", Heidelberg 2001;
9. д-р Радмила Његиќ: „Основи статистике анализа", Београд, 1981;
10. д-р Славе Ристески, м-р Драган Тевдовски: „Статистика за бизнис и економија",
трето издание, Економски факултет, Скопје 2008;
11. д-р Славе Ристески, м-р Весна Буцевска: „Статистика за бизнис и економија -
збирка задачи", Скопје 2001;
12. Rober Jonson & Patricia Kuby: „Elementary Statistics", Thomson Learning Academic
recource Center, САД 2004;
13. Simonoff J. S. „Analyzing Categorical Data", Heidelberg 2003;
14. Сузана Станковска, „Статистика, збирка задачи - помошен наставен материјал",
Скопје, 1998;
15. Калина Треневска - Благоева, „Статистичка анализа", Економски факултет, Скопје
2003;

Libri I Statistikes

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Libri I Statistikes

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Libri I Statistikes

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Suzana Standkovska Dr.

DREJTIMI EKONOMIK-JURIDIK DHE TREGTAR

Redaktor i botimit në gjuhën shqipe:

Lektor i botimit në gjuhën shqipe:

Tirazhi: 850 copë

Me Aktvendimin e Ministrit për Arsim dhe Shkencës të Republikës së Maqedonisë, nr 22-

CIP - Каталогизација во публикација

TEMA E PARË: KUPTIMI, ZHVILLIMI DHE LËNDA E STUDIMIT TË

TEMA E DYTË: METODAT E STUDIMIT TË STATISTIKËS...................................21

TEMA E TRETË: HULUMTIMET STATISTIKORE................................................ 29

TEMA E KATËRT: PARAQITJA STATISTIKORE E REZULTATEVE TË

TEMA E PESTË: MADHËSITË MESATARE........................................................ 69

2.2. Hapësira modale............................................................................................................................ 88

TEMA E GJASHTË: ANALIZA E ZHVILLIMIT KOHOR

Numra individual indekse të çmimeve............................................................130

TEMA E SHTATË: KORELIMI.........................................................................147

LITERATURA E PËRDORUR....................................................................... 159

Të nderuar nxënës dhe mësimdhënës!

Libri i Statistikës është hartuar që të shërbejë si literaturë elementare për nxënësit e

1 KUPTIMI, ZHVILLIMI DHE LËNDA E

Në vitin mësimor 2008/2009, në shkollat e larta ka pasur 805

1. KUPTIMI DHE ZHVILLIMI I STATISTIKËS

Ekzistojnë më shumë kuptime për origjinën e fjalës statistikë. Në aspektin etimologjik,

Faktet më të vjetra të ruajtura për territorin e Republikës së Maqedonisë janë librat

Paraqitja e kompjuterëve elektronikë, bëri një zhvillim në statistikë. Të dhënat statistikore

biologjia, fizika dhe sociologjia, psikologjia, pedagogjia,

2. LËNDA E STUDIMIT TË STATISTIKËS

2.1 KARAKTERISTIKAT E PARAQITJES MASIVE

Paraqitjet masive janë paraqitje të cilët shfaqen në numër të madh të ngjarjeve

Nxënësit e shkollave të mesme në Republikën e Maqedonisë. Karakteristikë e tyre është

2.2. NJËSITË STATISTIKORE

2.2.1 DREJTIMI I SAKTË I MASËS STATISTIKORE

2.3 SHENJAT E NJËSITEVE STATISTIKORE

Karakteristikat me të cilat njësitet statistikore dallohen ndërmjet veti quhen shenjat e

Foto numër 1.1 llojet e shenjave

2.3.1 ZGJIDHJA E NUMRIT TË MJAFTUESHËM TË SHENJAVE

Në natyrë dhe në shoqëri. Kjo shkencë merret me grumbullimin dhe përpunimin,

PYETJE PËR PËRSËRITJE

1. Çka studion statistika?

Rrethoje përgjigjen e saktë:

Burimi Informatat elementare

Të zgjidhen shenjat kualitative dhe kuantitative.

Për punonjësit e rinj statistikor:

Faqe tjera që mund të përdorni në internet:

Dallimi I llojeve të metodave statistikore

Enti shtetëror për statistikë në Republikën e Maqedonisë

1. METODAT E STUDIMIT STATISTIKOR

1.1 METODA E MBIKËQYRJES E GJITHË MASËS STATISTIKORE

Metoda e mbikëqyrjes e gjithë masës statistikore do të thotë të studiohen të gjitha

Tabela numër 2.1: Popullata e përgjithshme, amvisëri dhe banesa në Republikën e

Tabela 1: Mbar popullata, amvisëria dhe banesat në Republikën e Maqedonisë

Banesat të gjitha llojet e

Gjithsej 2022547 564296 696143 Total

Shkup 506926 146566 163745 Skopj

Shiko shembullin për deklaratat statistikore në tabelën numër 2.2

Tabela numër 2.2: Raporti prej bursës së Maqedonisë AD Shkupi

1.2. METODA E MBİKËQYRJES E NJË PJESE TË

Me marrëdhëniet mes masës statistikore dhe shembullit me foto të paraqitur në foton