Jaką prawdę o człowieku przekazuje Fiodor Dostojewski w „Zbrodni i karze”?

Fiodor Dostojewski:
Fiodor Michajłowicz Dostojewski urodził się w 1821 roku, zmarł w 1881. Doświadczył
tyranii ojcowskiej i po tym, jak jego ojciec został zamordowany, żył z ciężarem
symbolicznego ojcobójstwa. Do czasu rozpoczęcia kariery literackiej, związania się z
reformatorami, aresztowania, skazania i zesłania- żył w biedzie i samotności. Później
rozpocznie się dla niego okres jakby nie kończącego się dojrzewania wizjonerskiego dzieła
przesyconego mistycyzmem, i niebywałej, choć znaczonej przeszkodami i porażkami sławy
literackiej.
Ogólnie o twórczości:
„Dostojewski... to jedyny pisarz, który mnie czegoś nauczył o filozofii” Friedrich Nietzsche
Dostojewski był moralistą piszącym powieści metafizyczne(historia wielkiego grzesznika
albo tryumfujący manicheizm*). Tworzył prozę na granicy realności i wyobraźni. Interesował
się irracjonalnymi pierwiastkami natury ludzkiej. Często korzystał z własnych doświadczeń.
Jego najbardziej znane utwory to:
1. „Bracia Karamazow”(1879)- powieść metafizyczna o ideałach, moralności, a także
zawierająca idee filozoficzne autora odnośnie dobra i zła, złego wpływu
namiętności i pragnienia miłości bożej.
2. „Zbrodnia i kara”(1866)- utwór wykorzystujący fabułę powieści kryminalnej, aby
ukazać problem kary za popełnione czyny.
3. „Idiota”(1868)- ukazuje się tu postać mająca w sobie coś z Chrystusa.
4. „Gracz”(1866)- próby wyleczenia się autora z namiętności do hazardu.
5. „Zapiski z domu umarłych”(1861)- autor powraca wspomnieniami do czasów
katorgi na Sybirze.
6. „Biesy”(1872)- utwór ten dał światowy rozgłos Dostojewskiemu.
„Zbrodnia i kara”:
 powieść psychologiczna poruszająca problem sumienia, ogólnie pojętej moralności,
wskazująca przyczyny ludzkiego postępowania i konsekwencje popełnianych czynów,
a także poświęcająca dużą uwagę przeżyciom wewnętrznym bohaterów,

 głównym wątkiem jest morderstwo lichwiarki z rąk Raskolnikowa, autor opisuje

przygotowania do zbrodni, jej przebieg (m.in. zabicie niewinnej Lizawiety) oraz
następstwa tj. zesłanie na Syberię, ale przede wszystkim niepokoje wewnętrzne,
wyrzuty sumienia oraz problemy psychiczne nękające bohatera,

 bohaterowie Dostojewskiego charakteryzują się:

- pogłębionym rysem psychologicznym (psychologizowanie, narracja odbohaterska),
- złożonością wewnętrzną- pierwiastki dobra i zła (są to prawdziwi, pełnowartościowi
ludzie),
- podleganiem bólowi istnienia i cierpieniu,
- noszeniem w sobie pewnej tajemnicy, często utrudniającej normalne
funkcjonowanie,

 polifonia (technika kompozytorska polegająca na równoczesnym wprowadzeniu kilku

linii melodycznych)-wszyscy bohaterowie są jednakowo ważni, każdy z nich mówi o
sobie, tworzy własną historię; dzięki „wirtualnemu dialogowi” czytelnik wie więcej o
każdym z nich; termin powieści polifonicznej wprowadził M. Bachtin- historyk literatury i krytyk lit.
zajmujący się twórczością Dostojewskiego,
  Dostojewski nie usprawiedliwia swych bohaterów, ukazuje jedynie ich motywy
działania i skutki postępowania, a ocenę postawy pozostawia czytelnikowi.

Prawda o człowieku w „Zbrodni i karze”:

Fiodor Dostojewski ukazuje tu ludzi z „marginesu społecznego”. Oto sylwetki trojga
bohaterów, na których podstawie można określić „charakter” człowieka prezentowany w
„Zbrodni i karze”.

1) Raskolnikow: popełnia zbrodnię ze względu na młodzieńcze ideały, lecz szybko

pojmuje, że nic nie usprawiedliwia morderstwa, choćby najbardziej nikczemnego z
ludzi(bo kimże w tej sytuacji staje się zbrodniarz?); długo błądzi, „ucieka” przed
prawdą, sumienie nie pozwala mu normalnie żyć, nękany wewnętrznymi wyrzutami
sprawia wrażenie osoby psychicznie chorej; dopiero Sonia go wspiera swą miłością i
pomaga mu w zadośćuczynieniu; bohater zmienia się wewnętrznie, odważa się
przyznać do morderstwa i ze spokojem oraz ulgą przyjmuje karę.
2) Sonia: bardzo religijna, poświęca się dla ojca, macochy i jej małych dzieci, lecz w
sposób sprzeczny z jej sumieniem- trudni się prostytucją, wie, że tym samym jest
grzesznicą i cierpi z tego powodu (nie tylko wewnętrznie, jest bowiem poniewierana
przez społeczeństwo); nie usprawiedliwia się, wzmacnia się wewnętrznie wraz ze
wzrostem krzywdy, jaka ją spotyka; Raskolnikow zmienia się poznając cierpienia
Soni, ona pomaga mu w uzyskaniu spokoju ducha, wyjeżdża z nim nawet na Syberię
wspierana miłością.
3) Świdrygajłow: posiadał skłonność do kobiet, ale i pieniądze; z jednej strony
wspomagał finansowo sieroty i Sonię, z drugiej- postępował nieetycznie- skrzywdził
Dunię, żonę; wykazywał względne pojęcie w stosunku do dobra i zła, nie krytykował
Raskolnikowa za morderstwo(podejście relatywistyczne); Dunia nie mogła go
pokochać ze względu na przeszłość, co spowodowało, iż się załamał, bo była jedyną
osobą, którą naprawdę kochał; nie chciał ożenić się z Sonią, bo nie byłby szczery w
swych uczuciach i ostatecznie popełnił samobójstwo, nie mogąc sobie poradzić z
zaistniałą sytuacją, a nie było nikogo, kto by mu w tym pomógł (jak Sonia dla
Raskolnikowa).
WNIOSKI:
„Dopóki żyje, błądzi człowiek” (Mefistofeles, „Prolog w niebie”)
- nie da się jednoznacznie określić człowieka jako złego, bądź dobrego,
- każdy człowiek posiada sumienie, wbrew któremu nie potrafi żyć,
- należy wierzyć w człowieka, w jego odnowę moralną, dać każdemu szansę,
- każdy człowiek jest w stanie zmienić się wewnętrznie, pomaga w tym intelekt, a
przede wszystkim wsparcie w dążeniu do celu,
- nigdy nie jest za późno na zadośćuczynienie, człowiek błądzi, ale ważne, żeby
ostatecznie zrozumiał swe błędy i żył w zgodzie z sumieniem,
- każdy człowiek nosi w sobie jakąś tajemnicę,
- żaden człowiek nie ma prawa wyrządzić krzywdy drugiej osobie, ani tym bardziej
odebrać jej życia, gdyż nawet najlepsza ideologia nie usprawiedliwi takiego
postępowania przed naszym sumieniem.

________________________________________________________________________
*Manicheizm- synkretyczny system religijny, utworzony w III wieku w Persji przez Maniego, oparty na staroirańskim
dualizmie (walka dobra ze złem); elementy m. w chrześcijańskich herezjach średniowiecznych.