Ortaöğretim Alanı

SAY | 18

Kimya
Ders Föyü
KARIŞIMLAR
Uygulayalım
En az iki farklı maddenin kimyasal özelliklerini kaybetmeden, rastgele oranlarda
bir araya gelmesi ile oluşan, saf olmayan maddelere karışım denir. 1. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi
karışımlar için yanlıştır?
Karışımı oluşturulan her bir maddeye bileşen adı verilir.
A) Homojen veya heterojen olabilirler.
Karışımların Özellikleri B) Fiziksel yöntemlerle oluşur ve ayrı-
şırlar.
• Saf değildirler.
C) Karışanları arasında sabit bir oran
• Homojen veya heterojen olabilirler.
vardır.
• Bileşenlerin kimyasal özellikleri değişmez, fiziksel özellikleri değişebilir.
D) Farklı cins atom içerirler.
• Bileşenleri arasında sabit bir oran yoktur.
E) Belirli ayırt edici özellikleri yoktur.
• Sembol veya formülleri yoktur.
• Farklı cins tanecik (atom, molekül, ...) içerirler. 2. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi
• Belirli ayırt edici özellikleri (erime noktası, kaynama noktası, özkütle, ...) yok- homojen değildir?
tur. Fiziksel özellikleri bileşenlerinin miktarına göre değişiklik gösterir. A) Hava B) Şekerli su
• Fiziksel yöntemlerle oluşturulur. Yine fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrış- C) Kolonya D) Salata
tırılabilirler.
E) Pirinç
• Karışımı oluşturan bileşenlerin kütleleri toplamı, karışımın kütlesine eşit iken
hacimleri toplamı genellikle eşit olmaz.
3. Karışımlar için;
I. Formüllerle gösterilirler.
Karışımlar
II. Bileşenlerinin kütleleri toplamı karı-
şımın kütlesine eşittir.
III. Saf değildirler.
Homojen (tek fazlı) Heterojen (çok fazlı)
IV. Sabit bir kayanama noktaları yoktur.
karışımlar karışımlar
V. Kimyasal yöntemlerle ayrıştırılırlar.

Faz: Genellikle hâl (katı, sıvı, gaz) yerine kullanılsa da aslında görüntü anlamına yargılarından kaç tanesi doğrudur?
gelir. A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

4. I. Türk kahvesi IV. Çamurlu su

Tuzlu Su Zeytinyağlı Su
II. Kolonya V. Mercimek çorbası
Tek Faz İki Faz
III. Ayran
Yukarıda verilen karışımlardan kaç ta-
nesi homojen karışımlara örnek ola-
Homojen Karışımların Özellikleri rak verilebilir?

• Homojen karışımlara çözelti adı verilir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

• Görüntü karışımın her noktasında aynıdır.

1) C 2) D 3) C 4) A

145

TYT Kimya Foy BOOK.indb 145 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 18
Homojen Karışımların Özellikleri
• Özkütle, renk, tat, vb. özellikler karışımın her yerin-
Uygulayalım
de aynıdır.
1. I. Görüntü ve özellik karışımın her nok-
• Aynı şartlarda bekletildiklerinde bir çökelme görül-
tasında aynıdır.
mez.
II. A
 ynı şartlarda bekletilirse çökelme
• Genellikle saydam görünüşlüdürler. görülebilir.
(İçme suyu, şekerli su, hava, kolonya, ...) III. Saf değildir.

• Katı, sıvı, gaz hâlinde bulunabilirler. Yukarıda verilen özelliklerden hangi-

leri homojen ve heterojen karışımlar
• Süzgeç kâğıdı ile süzülemezler.
için ortaktır?
• Tuzlu su, kola, gazoz, soda, bronz, alaşımlar, şer-
A) Yalnız I B) Yalnız II
bet örnek olarak verilebilir. C) Yalnız III D) I ve II
• Çözücü ve çözünen olmak üzere iki kısımdan olu- E) II ve III
şur. Çözeltide su varsa çözücü daima sudur. Su yoksa miktarı çok olan çözü-
cüdür. 2. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi
heterojen karışımı ifade etmez?
Heterojen Karışımların Özellikleri
A) Emülsiyon B) Süspansiyon
• Bileşenleri birbiri içerisinde çözünmeden asılı kaldığı karışımlardır.
C) Aerosol D) Çözelti
• Görüntü ve özellik karışımın her yerinde aynı değildir. E) Adi Karışım
• Çoklu faza sahiptirler.
3. Aşağıdakilerden hangisi adi (basit)
• Bileşenleri gözlemlenebilir.
karışımdır?
• Aynı şartlarda bekletilirlerse çökelme veya birikme meydana gelebilir.
A) Tuzlu su B) Yağlı su
• Süzgeç kâğıdı ile süzülebilir.
C) Türk kahvesi D) Hava
• Katı, sıvı, gaz veya karışımları şeklinde bulunabilir. E) Tuz-karabiber
• Toprak, süt, Türk kahvesi, bulutlu hava, sis, ayran, yağlı su, benzin-su örnek 4.
Karışımlar
olarak verilebilir.
Heterojen Karışımların Sınıflandırılması 1 2

Heterojen karışımlarda çözünme olayından bahsedilmez. Bu nedenle bileşenler

dağılan ve dağıtan olarak adlandırılır. Çözelti

Adi 3 Aeresol
Sis örneğinde görüldüğü gibi su molekülleri
hava içerisinde yayılmıştır. Bu nedenle dağı- Karışım
Emülsiyon
lan su, dağıtan havadır.
Yukarıdaki kavram haritasında karı-
şımlar sınıflandırılmıştır. 1, 2 ve 3 nu-
maralı kutulara yazılması uygun olan
kelimeler hangi seçenekte doğru ve-
Adi (Basit) Karışım Emülsiyon rilmiştir?
Katı-Katı Sıvı-Sıvı 1 2 3

A) Homojen Heterojen Süspansiyon

B) Heterojen Homojen Basit karışım
Heterojen Karışımlar
C) Heterojen Homojen Süspansiyon
D) Homojen Süspansiyon Heterojen
E) Süspansiyon Heterojen Homojen
Süspansiyon Aerosol
Katı-Sıvı Gaz-Katı veya Gaz-Sıvı
1) C 2) D 3) E 4) A

146

TYT Kimya Foy BOOK.indb 146 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 18

Adi karışımlar: En az iki farklı cins katının bir araya gelmesi ile oluşmuş heterojen
karışımlardır. Tuz-pirinç, demir tozu-bakır tozu, buğday-saman... Uygulayalım
1. Aşağıda verilen karışım örneklerin-
den hangisi emülsiyon değildir?

A) Benzen-Su B) Yağ-Su
C) Türk Kahvesi D) Sirke-Yağ
Demir Tozu Karabiber Toprak E) Benzin-Su
Kükürt Tozu Tuz

Emülsiyon 2. Homojen karışımlarla ilgili;

En az iki farklı sıvının birbiri içerisinde çözünmeden bir araya I. Tek fazlıdırlar.
gelmesi ile oluşan heterojen karışımlardır. II. Işık demeti geçirildiğinde saçılma
Zeytinyağı-su, benzin-su, CCl4-su, mayonez... olmaz.
III. Aynı şartlarda bekletildiğinde iki
faza ayrılır.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Süspansiyon A) I ve II B) I ve III
Bir katının sıvı içerisinde çözün- C) II ve III D) I, II ve III
meden kaldığı heterojen karışım- E) Yalnız II
lara denir. Aynı koşullarda yete-
rince bekletildiğinde katı ve sıvı 3. Aşağıdaki karışım türleri ve bu karı-
iki faza ayrılır. Mercimek çorbası, şımlara verilen örneklerden hangisi
Türk kahvesi, ayran, çamurlu su, hatalıdır?
tebeşir tozu-su, naftalin-su, ni-
Çorba Karışım Örnek
şasta-su... Çamurlu su
A) Çözelti Şerbet
Aerosol
B) Süspansiyon Ayran
Bir katı veya sıvının gaz ortamında dağılmasıyla oluşan heterojen karışımlardır.
C) Kolloid Kan
Bulut, duman, tozlu hava, sis, köpük, deodorant ve böcek ilaçları...
D) Adi Karışım Toprak

E) Emülsüyon Kolonya

4. Karışımlar için;
I. Formülleri yoktur.
II. Belirli bir erime ve kaynama nokta-
Kolloid ları yoktur.
Dağılan, maddenin dağıtıcı madde içerisinde asılı kalması ile oluşmuş, homojen III. Tyndall etkisine göre ışık saçılıyor-
görünümlü heterojen karışımlardır. Kolloidlerde dağılan parçacıklar gözle görüle- sa karışım heterojen, saçılmıyorsa
meyecek kadar küçük olduğu için çözeltiden ayırt edilmesi oldukça güçtür. Bu homojendir.
ayırımı yapabilmek için çeşitli yöntemler kullanılır. Bunlardan birisi de Tyndall et- IV. Süspansiyonda dağılan faz katıdır.
kisidir. V. Sis, duman, tozlu hava, aerosol ör-
Tyndall Etkisi: Gözle ayırt edilemeyen bir nekleridir.
karışımın homojen mi yoksa heterojen mi yargılarından kaç tanesi doğrudur?
olduğunu anlamamıza yarayan yöntemdir.
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1
Bir ışık demeti homojen karışımdan geçiril-
diğinde saçılma olmaz, ışık görünmez. He-
terojen bir karışımdan geçirildiğinde saçılma
olur, ışık demeti görünür. Dağılan parçacık-
1) C 2) A 3) E 4) A
lar net olarak görülebilir.

147

TYT Kimya Foy BOOK.indb 147 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 18

Aerosol, süspansiyon ve emülsiyonların büyük çoğunluğu da kolloiddir. Uygulayalım

Çırpılmış yumurta, boya, krema, kan...
1. I. 10-6 m'den büyük a) Çözelti
II. 1 nm'den küçük b) Kolloid
Heterojen Karışımların Dağıtan ve Dağılan Fazlara Göre İncelenmesi III. 10-9 m ile 10-6 m c) Süspansiyon
Çok görüntülü karışımlarda bulunan bileşenlerin birbirinden sınırlayıcı yüzeylerle arasında
ayrılmış her bir homojen bölüme faz denir.
Yukarıda bazı karışımlar ve dağılan fa-
zın tanecik büyüklüğü verilmiştir.
Buna göre, karışımlar ve dağılan faz-
1. faz ların tanecik büyüklükleri eşleştirildi-
ğinde aşağıdakilerden hangisi doğru
Sınır yüzey & 2 fazlı karışım olur?
1. faz
A) I. c B) I. c C) I. b D) I. a E) I. a
II. b II. a II. a II. c II. b
III. a III. b III. c III. a III. c

Heterojen karışımlarda ortamı oluşturan maddeye dağıtan faz, diğerine dağılan

faz denir.

Dağıtan Faz Dağılan Faz Örnek

Katı Katı Toprak

Katı Sıvı Jöle 2. Heterojen karışımlarla ilgili;

I. Dağılan fazın tanecik boyutu
Katı Gaz Sünger 1 nm'den küçüktür.

Sıvı Katı Mürekkep II. Tek fazlıdır.

III. Aerosollerde dağıtan faz gaz, dağı-
Sıvı Sıvı Mayonez lan faz katı veya sıvıdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
Sıvı Gaz Sabun Köpüğü
A) I, II ve III B) I ve III
Gaz Katı Tozlu hava C) Yalnız I D) Yalnız II
E) Yalnız III
Gaz Sıvı Sis

Dağılan Parçacık Büyüklüğüne Göre Karışımlar

Nanometre: Atom molekül gibi tanecikler gözle görülemeyecek kadar küçüktür.
Karışımlarda dağılan fazın tanecik boyutu incelendiğinde; 3. Aşağıda verilen heterojen karışım ör-
neklerinden hangisinde dağıtan faz
Çözeltiler Kolloid Süspansiyon hatalı verilmiştir?

Örnek Dağıtan Dağılan

Faz Faz

A) Merhem Katı Sıvı

10–9 m > çözelti 10–9 m < Kolloid < 10–6m 10–6 m < Süspansiyon B) Duman Gaz Katı
1 nm > çözelti 1 nm < Kolloid < 1000 nm 1000 nm < Süspansiyon C) Sabun Köpüğü Sıvı Gaz
D) Sis Sıvı Gaz
1 Nanometre 10–9 m olup, gözle görülemeyecek kadar küçük olan tanecikleri ölç- E) Ekmek Katı Gaz
mek için kullanılan birimdir.
1) B 2) E 3) D

148

TYT Kimya Foy BOOK.indb 148 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 18

Tanecik Boyutunda Çözünme Süreçleri

Bir maddenin başka bir madde içerisinde dağılması sürecine çözünme, oluşan
Uygulayalım
homojen karışıma çözelti denir.
1. BH3 molekülünün Lewis nokta gösterimi
• Çözeltiler, çözücü ve çözünen olmak üzere iki kısımdan oluşur.
H H
• Çözeltide su varsa çözücü sudur. Bu olaya hidratasyon denir.
B
Su Şeker & Şekerli su çözelti
_______ _________
Çözücü Çözünen H
şeklindedir.
Buna göre, aşağıda verilen ifadeler-
• Çözeltide su bulunmuyorsa miktarı çok olan çözücü, az olan çözünen kabul
den hangisi yanlıştır?
edilir. Bu olaya solvatasyon denir.
A) Apolar moleküldür.
N2 O2
_______ _________ & Hava çözelti
B) Kendi molekülleri arasındaki etkile-
Çözücü Çözünen
şim türü London'dır.
C) Suda iyi çözünür.
• Maddelerin birbiri içerisinde iyi çözünebilmeleri için benzer molekül yapısına
sahip olmaları gerekir. D) CCl4 içerisinde iyi çözünmesi beklenir.

• Polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler apolar çözücülerde daha E) Molekül içerisinde polar kovalent

iyi çözünürler. Bu ilke "Benzer benzeri çözer" olarak bilinmektedir. bağ vardır.

Moleküllerin Polarlığı-Apolarlığı
– Element molekülleri apolardır. (O2, Cl2, H2, I2, ...)
2. Aşağıda verilen molekül çiftlerinden
– İki atomlu bileşikler polardır. (HCl, HBr, HI, HF, ...)
hangilerinin birbiri içerisinde çözün-
– Sadece C ve H elementlerinden oluşan bileşikler apolardır. mesi beklenmez?
(CH4, C2H6, C3H8, C6H6, ...) A) CH3OH - H2O
– C ve H yanında başka element bulunuyorsa genellikle polardır. B) C6H12O6 - H2O
(C6H12O6, C2H5OH, CH3NH2, ...) C) I2 - CCl4
D) O2 - N2
– Merkez atomda elektron çifti bulunan moleküller polardır.
E) CH4 - C2H5OH

r
N
r
P S
r r

H H Cl Cl H H
r
r
r
r

H r Cl r 3. Aşağıda bileşimi verilen çözeltilerin

r
r

r hangisinde çözücü ile çözünen ara-

sındaki etkileşim türü yanlış verilmiş-
– Yük dağılımın dengeli olduğu moleküller apolardır.
tir?
r
Cl Çözücü Çözünen Etkileşim Türü
r
r

H H
r r r r A) NH3 HF Hidrojen
O O O Cl C Cl B
r

r
r

r r B) CCl4 I2 London
Cl H C) H2O HCl Dipol-Dipol
r
r

r D) H2 HCl Hidrojen
– Polar moleküller kalıcı dipoller oluşturur. Polar moleküller arasındaki etkileşim E) CO2 O2 London
türü dipol-dipol’dür.
– Apolar moleküller geçici (anlık) dipoller oluşturabilir. Apolar moleküller arasın-
daki etkileşim türüne indüklenmiş dipol-indüklenmiş dipol veya London adı
verilir. Soygazların yoğun fazlarında da London kuvveti bulunur. 1) C 2) E 3) D

149

TYT Kimya Foy BOOK.indb 149 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 18

Hidrojen Bağı
Molekül içerisinde hidrojenin (H) elektronegatifliği yüksek F, O, N elementleri ile
Uygulayalım
yaptığı bağ varsa, moleküller arasında hidrojen bağı oluşur. Hidrojen bağı özelleş-
1. Aşağıda verilen çözücü ve çözünen
miş dipol bağıdır. Aynı veya farklı tür moleküller arasında oluşabilir.
çiftlerinden hangisinin yoğun fazda
birbiri içerisinde iyi çözünmesi bekle-
O O mez?
r

r
r

r
Çözünen Çözücü
H H H H
A) I2 CCl4
O
r r
H�drojen bağları B) C2H5OH H2O

H H C) O2 N2
D) C6H12O6 H2O
O O
r

r
r

r
E) CO2 H2O
H H H H

2.
Her iki molekülde de hidrojen bağı bulunuyorsa, birbirleri içerisinde genellikle çok
iyi çözünürler.
Örneğin; metil alkol (CH3OH) ve etil alkol (C2H5OH) suda sonsuz çözünür. Yine Na+ Cl–
hidrojen bağı bulunduran glikoz suda çok iyi çözünür.
Çözünme olayı üç aşamada gerçekleşir.
– Çözünen tanecikler arasındaki etkileşim kırılır.
Yukarıdaki şekilde NaCl tuzunun suda
– Çözücü tanecikler arasındaki etkileşim kırılır. çözünmesi gösterilmiştir. Buna göre;
– Bu iki olay endotermik olarak gerçekleşir. I. İyon-dipol etkileşimi gerçekleşmiştir.
– Çözücü ve çözünen tanecikler arasında yeni etkileşim kurulur. Bu etkileşimler II. O
 luşan karışım fiziksel yöntemlerle
oluşurken genellikle enerji açığa çıkar. birleşenlerine ayrılır.
III. Oluşan karışım elektrik akımını iyi
iletir.
Formül yapılı (İyonik) Maddelerin Suda Çözünmesi
ifadelerinden hangileri doğrudur?
İyonik bağlı bileşikler + ve - kutupları arasındaki elektrostatik çekim kuvvetleri ile
A) Yalnız I B) I ve II
oluşur. Yani kutuplu bileşiklerdir. Suya atıldıklarında kristal örgü yapıları bozulur.
Pozitif (+) yüklü iyon suyun negatif yüklü oksijenleri tarafından negatif (-) yüklü C) II ve III D) I ve II
iyon ise suyun pozitif yüklü hidrojenleri tarafından çevrilerek bileşiğin su içerisinde E) I, II ve III
dağılmasını sağlar.
3. "Benzer benzeri çözer" ilkesine göre po-
lar maddeler polar çözücülerde, apolar
maddeler apolar çözücülerde daha iyi
çözünürler.
Na+ Cl– Buna göre,
I. CH4 a) CCl4
II. C2H3OH b) NF3
III. PCl3 c) H2O
Bir iyonla polar bir molekül arasında gerçekleşen bu etkileşime iyon-dipol etkile- verilen bileşiklerin en iyi çözünmesi
şimi denir. beklenen bileşikle eşleştirilmesi han-
gi seçenekteki gibidir?

A) I. a B) I. a C) I. b D) I. c E) I. c
II. c II. b II. a II. b II. a
III. b III. c III. c III. a III. b

1)E 2) E 3) A

150

TYT Kimya Foy BOOK.indb 150 22.06.2019 16:20

 Neler Öğrendik? 18
1. 4. Karışımlarla ilgili;
Dağıtan Dağılan
Karışım Örnek I. Karışımı oluşturan maddelerin kimlik özellikleri de-
Faz Faz
ğişmez.
I. Aerosol Duman Gaz Katı
II. Farklı cins tanecik içerirler.
Türk
II. Süspansiyon Sıvı Katı III. Homojen veya heterojen olabilirler.
Kahvesi

III. Kolloid Kan Katı Katı ifadelerinden hangileri doğrudur?

A) I ve II B) II ve III C) I ve III
Yukarıdaki tabloda, bazı karışım örnekleri verilmiştir.
D) I, II ve III E) Yalnız III
Buna göre, hangilerinde dağıtan faz yanlış verilmiştir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III

5. I. Alaşım
2. Heterojen karışımlarla ilgili;
II. Sis
I. Dağılan fazın tanecik boyutu 10–9 m'den küçüktür.
III. Kumlu su
II. Tek fazlıdır. IV. Yağlı su
III. Belirli bir erime ve kaynama noktası yoktur. V. Kolonya
VI. Kan
yargılarından hangileri doğrudur?
VII. Tozlu hava
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
Yukarıda verilen karışımlardan kaç tanesi homojen-
D) II ve III E) Yalnız III dir?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6

3. Heterojen bir karışım olan kolloid ile ilgili olarak ve-

rilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Dağıtan sıvı, dağılan katı fazdadır. 6. Hava için;

I. Gaz-gaz karışımıdır.
B) Kan, süt, jöle örnek olarak verilebilir.
II. Çözücü azot (N2) gazıdır.
C) Tyndall etkisine göre, gönderilen ışık demeti saçılmaz. III. Homojendir.
IV. Formülü N2O2 ' dir.
D) Katı tanecikler gözle görülemeyecek kadar küçüktür.
V. Sis'de dağıtan fazdır.
E) Dağılan fazın tanecik boyutu 10–9 m'den büyük,
yargılarından kaç tanesi doğrudur?
10–6 m'den küçüktür.
A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

151

TYT Kimya Foy BOOK.indb 151 22.06.2019 16:20

 Neler Öğrendik?
7. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisi su ile hidrojen 10. Aşağıda verilen örneklerden hangisi çözünme de-
bağı oluşturarak çözünmez? ğildir?

A) NH3 B) HF C) CH3OH D) CS2 E) C6H12O6 A) Reçel yapımı

B) Ojenin asetonla temizlenmesi

C) Yağlı boyanın tinerle temizlenmesi

D) Yağ lekelerinin benzinle çıkarılması

E) Tuzun içerisine pirinç tanelerinin konulması.

8. Çözünme olayı için verilen aşağıdaki açıklamalar-

dan hangisi yanlıştır? 11. C2H5OH(S) molekülleri arasındaki etkin çekim kuvve-
ti aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kullanılan çözücü su ise hidratasyon başka bir çö-
zücü kullanıldıysa solvatasyon adını alır. A) Kovalent

B) Toplam hacim daima korunur. B) London

C) Çözücü ve çözünen taneciklerin kendi aralarındaki C) Dipol-dipol

bağlar kırılır.
D) İyonik
D) Çözücü ve çözünen moleküller arasında etkileşim
E) Hidrojen
oluşur.

E) Tanecik boyutu 1 nm'den küçüktür.

12. Çözeltilerle ilgili olarak verilen aşağıdaki ifadeler-

den hangisi yanlıştır?
9. I. CH3OH
A) Süt, kan, mayonez örnek olarak verilebilir.
II. PCl3
B) Çözünen parçacıkların boyutu 10–9 m den küçüktür.
III. CO2

Yukarıda verilen bileşiklerin sudaki çözünürlükle- C) Tyndall etkisinde ışık saçılmaz.

rine göre kıyaslanışı aşağıdakilerden hangisinde D) Genellikle şeffaftır.

doğru olarak verilmiştir?
E) Homojendir.
A) I > III > II B) I > II > III C) II > I > III

D) II > III > I E) III > II > I

Cevaplar 1. C 2. E 3. C 4. D 5. A 6. B 7. D 8. B 9. B 10. E 11. E 12. A

152

TYT Kimya Foy BOOK.indb 152 22.06.2019 16:20

 Ortaöğretim Alanı
SAY | 19

Kimya
Ders Föyü
Çözeltiler
Uygulayalım
• Homojen karışımlara çözelti denir. 1. Alaşımların özellikleri ile ilgili;
• Görüntü ve özellik karışımın her yerinde aynıdır. I. Metallerin eritilip karıştırılması ile
oluşur.
• Tek fazlıdır.
II. Fiziksel ve kimyasal olaylara karşı,
• Belirli ayırt edici özellikleri ve formülleri yoktur. kendilerini oluşturan metallere göre
• Katı, sıvı veya gaz olabilirler. daha dayanıklıdır.
III. İletkenlikleri sıvı hallerine göre daha
Fiziksel Hâllerine Göre Çözeltiler azdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
Çözücü Çözünen Örnek Görüntü
Katı Katı Alaşımlar Katı A) I ve II B) II ve III
Katı Sıvı Amalgam Katı C) I ve III D) I, II ve III
Palladyum'da
Katı Gaz Katı E) Yalnız I
hidrojen
Sıvı Katı Tuzlu su Sıvı
Sıvı Sıvı Kolonya Sıvı
Sıvı Gaz Soda Sıvı 2. Aşağıda verilen çözelti örneklerinin
Gaz Gaz Hava Gaz hangisinde çözücü ve çözünen yanlış
verilmiştir?
• Bütün gaz-gaz karışımları homojendir.
Alaşım: İki metalin eritildikten sonra birbiri içerisinde karışması ile meydana gelir. Örnek Çözücü Çözünen
Tunç, bronz, lehim, çelik, 22 ayara kadar altın örnek olarak verilebilir. Kendilerini A) Gazoz Sıvı Gaz
oluşturan metallere göre fiziksel ve kimyasal olaylara daha dayanıklıdırlar, kötü
B) Şekerli su Katı Sıvı
iletkendirler.
C) Hava Gaz Gaz
D) Parfüm Sıvı Sıvı
Amalgam: Doğada sıvı hâlde bulunan tek metal civadır. Civanın diğer metallerle
yaptığı homojen karışımlara amalgam denir. Diş dolgusu amalgamdır. E) Diş dolgusu Katı Sıvı

İletkenliklerine Göre Çözeltiler

3. I. C2H5OH
Elektrolit Çözeltiler: Elektrik akımını ileten çözeltilere elektrolit çözelti adı verilir. II.
MgI2
Suda iyonlarına ayrışan asit, baz ve tuz çözeltileri elektrolittir. Elektrik akımının
III.
HNO3
hareketli iyonlarla iletilmesi kimyasal bir olaydır.
IV.
C6H12O6
NaCl(k) $ Na+(aq) +Cl–(aq)
V.
KOH
HCl(s) $ H+(aq) +Cl–(aq)
Yukarıda verilen maddelerin sulu
NaOH(k) $ Na+(aq) + OH–(aq) çözeltisi hazırlandığında kaç tanesi
elektrik akımını iletir?
Elektrolit Olmayan Çözeltiler: Şeker, alkol gibi maddeler suda iyonlarına ayrış- A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
mayarak molekül olarak çözünür. Bu çözeltiler elektrik akımını iletmezler.
C2H5OH(s) $ C2H5OH(aq)
1) D 2) B 3) C
C6H12O6(k) $ C6H12O6(aq)

153

TYT Kimya Foy BOOK.indb 153 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 19

Doygunluklarına Göre Çözeltiler: Uygulayalım

Doymuş Çözelti: Sabit sıcaklık ve basınçtaki birim hacimde çözebileceği en fazla 1. Şekilde verilmiş
madde miktarını çözmüş olan çözeltidir. olan doymamış
Doymamış Çözelti: Aynı şartlarda birim hacimde çözebileceğinden azını çözmüş şeker çözeltisin-
olan çözeltilerdir. Şeker Çözelt�s� den bir miktar su
Aşırı Doymuş Çözelti: Bal, reçel, pekmez, şerbet gibi, sabit sıcaklıkta, birim ha- buharlaştırıldı-
cimde çözebileceğinden fazlasını çözmüş olan çözeltidir. ğında dipte şeker
kristalleri oluşmaktadır.
Çözünen Maddenin Sıklığına Göre Çözeltiler: İki çözelti eşit hacimde kıyaslan-
dığında çözünen maddesi çok olan çözeltiye derişik, az olan çözeltiye seyreltik I. Son durumdaki çözelti, başlangıçta-
çözelti adı verilir. Çözünen miktarlar eşit ise çözücüsü fazla olan seyreltik, az kine göre daha derişiktir.
olan derişik çözeltidir. II. Son durumda çözelti aşırı doymuştur.
III. Her iki durumda da çözeltiler elek-
trolittir.
Buna göre, yukarıdaki numaralanmış
10 gram şeker 20 gram şeker 30 gram şeker 30 gram şeker
yargılardan hangileri doğrudur?
1 L Su 1 L Su 2 L Su 1 L Su
A) Yalnız I B) Yalnız II
Seyrelt�k Der�ş�k Seyrelt�k Der�ş�k C) Yalnız III D) I ve II
E) I, II ve III
Derişim: Belirli bir hacimde çözünmüş madde miktarı veya tanecik sayısıdır.
2.  ibinde katısı bu-
D
Hayatımızda pek çok çözelti bulunur. Hava, deniz suyu, içme suyu, soda, gazoz,
lunan tuz çözelti-
bal, reçel, kolonya gibi, bunların içinde çözünmüş olan maddelerin miktarlarını
sine katının tama-
belirtmede çeşitli ölçü birimleri kullanılır. Kütlece yüzde derişim, hacimce yüzde Tuz Çözelt�s� mını çözemeye-
derişim, ppm bu yıl öğreneceğimiz derişim birimleridir.
cek kadar su ek-
Kütlece Yüzde Derişim: Her 100 gram çözelti içerisinde çözünmüş olan madde- leniyor.
nin gram cinsinden kütlesine denir.
Buna göre;
Görüldüğü gibi hastanelerde kullanılan serum I. Derişim,
kütlece %5'lik dekstroz çözeltisidir. II. Yoğunluk,
Derişimin bir diğer ismi de konsantrasyondur. III. Kaynama noktası
m çözünen niceliklerinden hangileri değişmez?
Kütlece Yüzde Deriflim = # 100
m çözelti
A) Yalnız I B) I ve II
formülü ile hesaplanır. C) II ve III D) I ve III
E) I, II ve III
Örnek
74 gram KCl, 126 gram su kullanılarak hazırlanan çözelti kütlece yüzde 3. 50 g tuz 120 g tuz
kaçlık olur?
300 g
20 g tuz
200 g su
Çözüm
100 g su su
74
Yöntem I: %= # 100 = %37 1 2 3
74 + 126
Yukarıda verilen tuzların su içerisinde
Yöntem II: 74 gram KCl mçözelti = 200 gram
oluşturduğu çözeltilerin seyreltikten
74 gram KCl 200 gram çözeltide 74 gram KCl derişiğe doğru sıralaması hangi seçe-
100 gram çözeltide x gram KCl nekte verilmiştir?
_____________________________
x = %37 A) III, II, I B) III, I, II
126 gram su C) I, II, III D) I, III, II
E) II, III, I

1) A 2) E 3) C

154

TYT Kimya Foy BOOK.indb 154 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 19

Örnek Uygulayalım
Kütlece %30'luk 500 gram şeker çözeltisindeki şeker ve su miktarları
1. 2 mol MgCl2, 212 gram saf suda tama-
kaçar gramdır?
men çözülerek bir çözelti hazırlanıyor.
Çözeltinin kütlece % derişimi nedir?
(Mg = 24, Cl = 35)
Çözüm
Yöntem I: Yöntem II: A) 21 B) 47 C) 54 D) 63 E) 94
M çözünen 100 g çözeltide 30 g şeker
%= # 100
M çözelti 500 g çözeltide x g şeker
______________________________
M çözünen
x = 150 g şeker
30 = # 100
500 2. 56 gram NaCl üzerine 344 gram saf su ek-
500 - 150 = 350 g su
lendiğinde dipte katı kalmadığı görülüyor.
MÇözünen = 150 gram şeker
Buna göre, oluşan çözeltinin kütlece
500 - 150 = 350 gram su
%'si nedir?

A) 60 B) 56 C) 28 D) 14 E) 7
Örnek
Kütlece %40'lık NaCl çözeltisinde çözeltide 120 gram NaCl bulunduğuna
göre, çözelti kütlesi toplam kaç gramdır?
3. Kütlece %36'lık 500 gram glikoz çö-
zeltisi hazırlamak için gerekli olan gli-
Çözüm
koz kaç moldür?
Yöntem120
I: Yöntem II:
40 = # 100 (C6H12O6 = 180)
M çözelti
100 g çözeltide 40 g NaCl
A) 0,1 B) 0,2 C) 0,5 D) 1 E) 2
M çözelti = 300 g x g çözeltide 120 g NaCl
______________________________
x = 300 g

Çözeltilere Su Eklenir veya Buharlaştırılırsa

Bir çözeltiye su eklenir veya bir çökelme olmadan su buharlaştırılırsa; 4. Kütlece %35'lik 400 gram tuzlu su çö-
zeltisi hazırlamak için gereken tuz ve
su miktarları hangi seçenekte doğru
%sonMson = %başlangıç : MBaşlangıç
verilmiştir?
formülü ile yeni oluşan çözeltinin kütlece %’si hesaplanabilir. mTuz msu
––––– –––––
A) 35 365
Örnek B) 70 330
Kütlece %20'lik 400 gram NaOH çözeltisine 100 gram daha su eklendiğin-
C) 140 260
de yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si kaçtır?
D) 150 250

Çözüm E) 190 210

Yöntem I: Yöntem II:
%S : MS = %B : MB 100 g çözeltide 20 g NaOH
%S : 500 = 20 : 400 400 g çözeltide x g NaOH 5. Kütlece %30'luk NaOH çözeltisi 210
______________________________
%
S = 16 x = 80 g gram su içerdiğine göre, karışımın
kütlesi kaç gramdır?
500 g çözeltide 80 g NaOH
A) 100 B) 200 C) 300 D) 400 E) 500
100 g çözeltide x g NaOH
______________________________
x = 16 1) B 2) D 3) D 4) C 5) C

155

TYT Kimya Foy BOOK.indb 155 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 19

Örnek Uygulayalım
Kütlece %40'lık 550 gram şeker çözeltisinden bir çökelme olmadan 50 gram
1. Kütlece %40'lık 240 gram, dibinde ka-
su buharlaştırılıyor. Yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si nedir?
tısı bulunmayan çözeltiye 240 gram
daha su eklendiğinde derişimi azalan
Çözüm çözeltinin kütlece %'si kaç olur?
Yöntem I: Yöntem II: A) 12 B) 16 C) 20 D) 24 E) 48
%S : MS = %B : MB 100 g çözeltide 40 g şeker
%S : 500 = 40 : 550 550 g çözeltide x g şeker
______________________________
%
S = 44 x = 220 g

500 g çözeltide 220 g şeker

100 g çözeltide x g şeker
______________________________
x = 44 g
2. Kütlece %25'lik 600 gram şeker çö-
zeltisinden bir çökelme olmadan
100 gram su buharlaştırıldığında yeni
oluşan çözeltinin kütlece %'si kaç
Çözünen Madde Eklenmesi
olur?
Saf çözünen eklendiğinde derişimi %100 kabul edilerek işlem yapılır.
A) 25 B) 30 C) 35 D) 40 E) 42,5

%son : Mson = %Başlangıç : MBaşlangıç +%100 : MEklenen

Örnek
Kütlece %10'luk 450 gram NaCl çözeltisine 50 gram daha NaCl eklenerek
çözülüyor. Yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si nedir?
3. Kütlece %35'lik KI çözeltisinin 300
gramına 50 gram daha su eklendiğin-
Çözüm de yeni oluşan çözeltinin kütlece %
Yöntem I: Yöntem II: derişimi ne olur?
%S : MS = %B : MB + %100 : ME 100 g çözeltide 10 g NaCl A) 30 B) 35 C) 40 D) 45 E) 47,5
%S : 500 = 10 : 450 + 100 : 50 450 g çözeltide x g NaCl
______________________________
%
S = 19 x = 45 g NaCl
50 g eklenen NaCl
500 g çözeltide 95 g NaCl
100 g çözeltide x g NaCl
______________________________
x = %19

4. I. 50 gram su, 50 gram şeker

II. 350 gram su, 50 gram şeker
Çözeltiler Karıştırıldığında
ayrı ayrı kaplarda karıştırıldıktan sonra,
Kullanılacak formül; 3. bir kapta birbirleri ile karıştırılıyor.
Son çözeltinin kütlece %'si nedir?

%son : Mson = %1 : M1 +%2 : M2 + ... A) 50 B) 40 C) 30 D) 20 E) 12,5

1) C 2) B 3) A 4) D

156

TYT Kimya Foy BOOK.indb 156 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 19

Örnek Uygulayalım
%20’lik 300 gram ve %30'luk 200 gram NaCI çözeltileri bir çökelti olmadan
karıştırılıyor. Yeni oluşan çözeltinin kütlece %derişimi kaçtır? 1. Kütlece %15'lik 200 gram şeker çözel-
tisine 50 gram daha şeker eklenerek
tamamen çözünmesi sağlanıyor.
Çözüm Yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si
Yöntem I: Yöntem II: nedir?
%S : MS = %1 : M1 + %2 : M2 100 g çözeltide 20 g NaCl A) 16 B) 32 C) 40 D) 48 E) 56
%S : 500 = 20 : 300 + 30 : 200 300g çözeltide x g NaCl
_____________________________
%S = 24 x = 60 g NaCI

100 g çözeltide 30 g NaCl

200 g çözeltide x g NaCl
____________________________
x = 60 g NaCI
500 g çözeltide 120 g NaCl
100 g çözeltide x g NaCl
____________________________
x = %24
2. Kütlece %40'lık 200 gram, %50'lik 300
gram KOH çözeltileri karıştırıldığında
yeni oluşan karışımın kütlece % kaç
olur?
A) 42 B) 44 C) 46 D) 48 E) 49

3. Kütlece %40'lık ve %64'lük şeker çö-

Örnek
zeltileri hangi oranda karıştırılırsa,
Kütlece %20'lik ve %50'lik şeker çözeltileri bir çökelme olmadan karış- kütlece derişimi %48 olan bir çözelti
tırıldığında %25'lik 1200 gram çözelti elde edildiğine göre, karıştırılan elde edilir?
çözeltiler kaçar gramdır? 2 3 3 4 5
A) B) C) D) E)
1 1 2 3 3
Çözüm
%S : MS = %1 : M1 + %2 : M2
25 : 1200 = 20 : M1 + 50 : (1200 - M1)
6M1 = 6000 4.
M1 = 1000g %20
%30 KCl %40 KCl
200g %50
çözelt�s� çözelt�s�

500 gram 500 gram

Hacimce Yüzde I II

Kolonya gibi sıvı-sıvı çözeltiler hazırlanırken kütlelerine göre değil, hacimlerine Şekildeki kaplarda bulunan KCI çözel-
göre hazırlanır, Örneğin; tilerinden 1.'sinden 200 gram, 2.'sinden
80° kolonyada hacimce %80 alkol, %20 su bulunur. 300 gram alınarak yeni bir çözelti oluştu-
rulurken, kalan karışımlar birbiri üzerine
90° kolonyada hacimce %90 alkol, %10 su vardır.
eklenerek ikinci bir karışım daha oluştu-
Çözünenin Hacmi ruluyor.
Hacimce yüzde = # 100
Çözeltinin Hacmi Elde edilen bu iki karışımın kütlece
%’leri arasındaki fark hangi seçenek-
şeklinde hesaplanır. te doğru verilmiştir?

A) 2 B) 4 C) 6 D) 8 E) 10

1) B 2) C 3) A 4) A

157

TYT Kimya Foy BOOK.indb 157 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 19

Örnek Uygulayalım
60 ml alkol, 340 ml su kullanılarak hazırlanan karışım hacimce % kaç
alkol içerir?
1. Hacimce %40 ve %60 alkol içeren çö-
zeltiler kullanılarak yine hacimce %45'lik
800 ml alkol çözeltisi hazırlanmak iste-
Çözüm niyor.
Yöntem I: Yöntem II: Buna göre çözeltilerden kaçar ml ka-
60 rıştırılmalıdır?
Hacimce % = : 100 = 15 400 ml çözeltinin 60 ml alkol
400
100 ml çözeltinin x ml alkol %40 %60
_____________________________
x = 15 A) 600 200
B) 250 550
C) 300 500
D) 400 400
Örnek E) 450 350
80° kolonyadan 800 ml alınıyor. Kolonyanın içinde bulunan su ve alko-
lün hacimlerini bulunuz.

Çözüm
Yöntem I: Yöntem II:
V 2. 400 ml etilalkol, 600 ml su kullanılarak
Alkol
80° Kolonya = Hacimce %80 alkoldür. 80 = : 100 hazırlanan çözeltinin hacimce %'si
800
nedir?
100 ml çözeltide 80 ml alkol VAlkol = 640 ml
800 ml çözeltide x ml alkol VSu = 160 ml A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50
______________________________
x = 640 ml alkol, 160 ml su

ppm: Milyonda bir anlamına gelen ppm, derişimleri çok küçük olan çözeltiler için
kullanılan bir derişim birimidir.
3. Hacimce %25'lik 800 ml alkol-su çö-
zeltisinde bulunan alkolün hacmi kaç
ml'dir?
m
Çözünen 6 mg
ppm = : 10 veya ppm = A) 150 B) 200 C) 300 D) 400 E) 600
m kg
Çözelti

Koligatif Özellikler: Çözeltilerin derişime bağlı olarak değişen özelliklerine denir.

Kaynama noktası yükselmesi, donma noktası düşmesi gibi.
4. Hacimce %60 alkol içeren 300 ml çö-
Kışın yollara tuz atılarak suyun donma noktası düşürülür. Arabaların radyatörleri-
zeltiye kaç ml daha su eklenirse yeni
ne antifriz konularak kışın donması, yazın ise kaynaması engellenmiş olur. oluşan çözeltinin hacimce derişimi
%40 olur?
Bir çözeltinin derişimi arttıkça kaynama noktası yükselirken donma noktası düşer.
A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250

1) A 2) D 3) B 4) C

158

TYT Kimya Foy BOOK.indb 158 22.06.2019 16:20

 Neler Öğrendik? 19
1.  4. Aşağıda kütlece yüzdeleri verilmiş olan şeker çö-
Hac�mce Hac�mce Hac�mce zeltileri aynı sıcaklıkta bir çökelme olmadan karıştı-
%40’lık %80’l�k %60’lık rıldığında, hangi seçenekteki karışımın kütlece %'si
et�l alkol et�l alkol et�l alkol
çözelt�s� çözelt�s� çözelt�s� diğerlerinden farklı olur?

200 ml 200 ml 400 ml I. Çözelti II. Çözelti

1 2
Yukarıda verilen karışımlar için;
I. 3. çözelti 1 ve 2. çözeltilerin tamamen karıştırılması
ile oluşur.
II. 1. çözeltide bulunan alkolün hacmi 80 ml'dir.
III. 2. çözeltideki suyun hacmi 160 ml’dir.
yargılarından hangileri doğrudur?
3
A) 200 g %30'luk 200g %50'lik
B) 400 g %25'lik 300 g %60'lık
C) 700 g %20'lik 400 g %75'lik
D) 400g %15'lik 500 g %60'lık
E) 600 g %35'lik 200g %70'lik

A) I ve II B) II ve III C) I ve III

D) I, II ve III E) Yalnız I

5. Kütlece %20'lik 200 gram şeker çözeltisi, %30'luk 150

gram şeker çözeltisi, 50 gram şeker ve 100 gram su
tamamen karıştırıldığında dipte katı olmadığı görülüyor.

Buna göre yeni oluşan çözeltinin kütlece %'si ne-

2. Kütlece derişimi %30 olan üç ayrı 200 gramlık şeker
dir?
çözeltisin de;
I. 100 gram şeker ekleniyor. A) 23 B) 27 C) 36 D) 40 E) 45
II. 50 gram su buharlaştırılıyor.
III. 100 gram su, 100 gram şeker ekleniyor.
işlemleri ayrı ayrı yapıldığında dipte katı olmadığı gö-
rülüyor.
6. 
Yeni oluşan karışımlardan hangilerinin kütlece de-
rişimi %40 olur? %30 KCl %40 KCl
çözelt�s� çözelt�s�
A) I ve II B) II ve III C) I ve III

D) I, II ve III E) Yalnız II 500 gram 500 gram

I II

Şekilde görülen çözeltilerle ilgili olarak verilen aşa-

ğıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?
(C6H12O6 = 180)
3. Aşağıda verilen NaCl'nin sulu çözeltilerinden hangi-
A) I. çözeltinin derişimi kütlece %30'dur.
sinde çözünen kütlesi en fazladır?
B) I ve II. çözeltiler tamamen karıştırılırsa %54'lük çö-
A) % 40'lık 100 gram çözelti
zelti oluşur.
B) % 35'lik 200 gram çözelti
C) II. çözelti I.'ye göre daha derişiktir.
C) % 30'luk 250 gram çözelti
D) Her iki çözelti de elektrolittir.
D) % 25'lik 300 gram çözelti
E) II. çözeltinin donma noktası daha düşüktür.
E) % 20'lik 400 gram çözelti

159

TYT Kimya Foy BOOK.indb 159 22.06.2019 16:20

 Neler Öğrendik?

7.  50 gram 30 gram 30 gram 10. I. Kışın yolların tuzlanması

şeker şeker şeker
II. Radyatörlere antifriz konulması
III. Soğuk havalarda uçakların alkol çözeltisi ile yıkan-
200 gram
ması
100 gram 100 gram su
su su Yukarıda verilen olaylardan hangileri suyun safsız-

1 2 3 lığı arttıkça donma noktasında meydana gelen düş-

Şekilde görülen su dolu kaplarda belirtilen miktardaki meyle ilgilidir?
şekerler tamamen çözülüyor. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

Oluşan çözeltiler için; D) II ve III E) I, II ve III

I. 1. çözelti 2. den daha derişiktir.

II. 2. çözelti 3. den daha seyreltiktir. 11. 
III. Aynı ortamda kaynama noktası en yüksek olan
Doymamış
1. çözeltidir. NaCl
yargılarından hangileri doğrudur? çözelt�s�

A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
Şekilde verilmiş olan tuz çözeltisinden bir çökelme ol-
D) II ve III E) Yalnız I
madan su buharlaştırılıyor.

Buna göre;
I. Çözelti daha derişik hâle gelir.
8. Çözeltilerle ilgili olarak verilen aşağıdaki ifadeler- II. Na+ ve Cl– iyon sayısı değişmez.
den hangisi yanlıştır? III. Çözeltinin kaynama noktası yükselir.
A) Asit, baz, tuz çözeltileri elektrolittir. IV. Çözeltinin donma noktası düşer.
V. Çözelti özkütlesi artar.
B) Demir tozu, bakır tozu karıştırılırsa alaşım oluşur.
yargılarından kaç tanesi doğrudur?
C) Reçel, bal, pekmez aşırı doymuş çözeltilere örnek
olarak verilebilir. A) 5 B) 4 C) 3 D) 2 E) 1

D) Amalgamlar civanın diğer metallerle oluşturduğu

karışımlardır.
12. 
E) Seyreltik çözeltiler her zaman doymamıştır.

Doymamış Doymuş
tuzlu su tuzlu su
çözelt�s� çözelt�s�

9. Tuz ve su kullanılarak kütlece; 1 2

I. %20’lik Şekilde görülen çözeltiler aynı şartlarda ve eşit kütlede
II. %25'lik hazırlanıyor.
III. %30'luk Buna göre;
aynı miktar çözeltiler hazırlanıyor. I. Derişim
Bu çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları ara- II. Kaynama noktası
sındaki ilişki hangi seçenekte doğru verilmiştir? III. Donma noktası

A) III > II > I B) III > I > II C) I > II > III nicelikleri kıyaslandığında hangilerinde 1 > 2 olur?

D) I > III > II E) II > III > I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

Cevaplar 1. A 2. B 3. E 4. E 5. B 6. B 7. C 8. E 9. C 10. E 11. A 12. C

160

TYT Kimya Foy BOOK.indb 160 22.06.2019 16:20

 Ortaöğretim Alanı
SAY | 20

Kimya
Ders Föyü

Karışımların Ayrılması Uygulayalım

Karışımların ayrılması için kullanılabilecek yöntemler sınıflandırılırsa: 1. Aşağıda verilen ayırma yöntemlerin-
den hangisi hâl değişim noktaları far-
Tanecik Boyutu Farkı ile Ayırma
kı ile ayırma tekniğidir?
• Ayıklama A) Eleme B) Özütleme
• Eleme C) Eritme D) Yüzdürme
• Süzme E) Kristalleştirme
• Diyaliz

2. Aşağıdaki ayırma yöntemlerinden;

Çözünürlük Farkı ile Ayırma
I. Diyaliz,
• Kristallendirme
II. Ayıklama,
• Ayrımsal kristallendirme
III. Süblimleştirme
• Ekstraksiyon (Özütleme) hangilerinde tanecik büyüklüklerinin
• Çözünürlük farkı farklı olmasından yararlanılır?
A) Yalnız I B) Yalnız II
Yoğunluk Farkı ile Ayırma C) I ve II D) II ve III
• Ayırma hunisi ile ayırma E) I, II ve III
• Santrifüjleme
• Dekantasyon (Aktarma) 3. Demir tozu, kobalt tozu karışımını ayı-
• Flotasyon (Yüzdürme) rabilmek için;
I. Erime noktaları farkı,

Hâl Değişim Noktaları Farkı ile Ayırma II. Kaynama noktaları farkı,
III. Mıknatıslama
• Buharlaştırma
yöntemlerinden hangilerinin kullanıl-
• Damıtma (Destilasyon)
ması en uygun olur?
• Ayrımsal damıtma
A) Yalnız I B) Yalnız II
• Eritme
C) I ve II D) II ve III
• Süblimleştirme E) I ve III

Diğer Ayırma Teknikleri 4. I. Dekantasyon (Aktarma)

a) Mıknatıs ile Ayırma: Mıknatıs Fe, Ni, Co II. Flotasyon (Yüzdürme)
gibi ferromanyetik maddeleri çekme özelliği- III. Kristallendirme
ne sahiptir. İçerisinde Fe, Ni, Co'dan sadece Yukarıdaki numaralanmış karışımları
bir tanesini bulunduran katı-katı (adi) karı- ayırma yöntemlerinden hangisi öz-
şımlar mıknatıs kullanılarak ayrıştırılabilir. Ni- kütle farkından yararlanarak ayırma
kel tozu-kükürt karışımında, mıknatıs nikel yapılır?
tozunu çeker geriye kükürt tozu kalır. A) Yalnız I B) I ve II
C) Yalnız III D) II ve III
E) I, II ve III

1) C 2) C 3) A 4) B

161

TYT Kimya Foy BOOK.indb 161 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 20


b) Elektriklenme ile Ayırma:
Uygulayalım
Cam, plastik ve ebonit çubuk sür- 1. Yemek tuzu ve naftalin karışımı aşa-
tünme ile elektrik yüklenebilen ğıda verilen;
maddelerdir. Elektriklenmiş mad- I. Süzme,
deler karabiber-tuz karışımına
II. Buharlaştırma,
yaklaştırıldığında karabiberi ken-
III. Suda çözme
disine çeker.
yöntemlerinden hangileri ile ayrı-
labilir?
Hâl Değişim Noktaları Farkı ile Ayırma A) I ve II B) II ve III
a) Buharlaştırma: Basit bir ayırma metodudur. Uçucu olmayan katıların sulu çö- C) I ve III D) I, II ve III
zeltileri ısıtıldığında su buharlaşır. Örneğin; tuzlu sudan suyun buharlaştırılarak E) Yalnız II
tuz elde edilmesi gibi.
 2. Demir tozu, nikel tozu ve tuzdan
Soğuk
b) Damıtma (Destilasyon): Uçucu Su çıkışı oluşan bir basit karışımı ayırmak
olmayan katıların sulu çözeltilerin- için;
den katıyı ve sıvıyı ayrı ayrı elde Tuzlu I. Mıknatıs,
etmek için kullanılır. Deniz suyun- Su Soğuk II. Suda çözme,
dan içme suyu elde edilmesinde Su girişi
III. Süzme,
kullanılabilir.
IV. Buharlaştırma,
Uçucu olan sıvı buharlaşıp tekrar
V. Eritme
soğutularak toplama kabında bi-
rikir. Böylelikle ayırma işlemi ger- yöntemlerinden hangilerine ihtiyaç
çekleşmiş olur. Homojen katı-sıvı yoktur?
karışımlar için kullanılan bir yön- A) Yalnız I B) Yalnız II
temdir. Damıtma işlemi sonunda
C) I ve II D) Yalnız III
toplama kabında biriken sıvıya
destilat denir. E) IV ve V

NOT 3. Aşağıda verilen maddelerden han-

gisi fiziksel veya kimyasal yöntem-
Basit damıtma ile ayrımsal damıtma arasındaki fark ayırma kolonu (fraksiyon
lerle ayrıştırılamaz?
kolonu) kullanılmasıdır.
A) H2O B) Tuzlu su
c) Ayrımsal Damıtma: Kaynama noktaları farklı en az iki sıvının meydana getir- C) Asit çözeltisi D) Şekerli su
diği homojen karışımları ayırmak için kullanılır. Kaynama noktası düşük olan sıvı
E) Çinko
önce buharlaşarak soğutma aracının içinde soğutularak yoğunlaştırılır ve toplama
kabında birikir. Alkol-su, eter-su karışımları bu yöntemle ayrılabilir.
Ham petrol de ayrımsal damıtma ile bileşenlerine ayrılır. Yalnız ham petrol hete- 4. I. Damıtma (Destilasyon)
rojen bir karışımdır. II. Aktarma (Dekantasyon)
d) Eritme: Erime noktaları birbirinden farklı katı-katı karışımları ayırmak için kul- III. Eritme
lanılan bir yöntemdir. Örneğin demir tozu ve lehim tozu karışımı porselen kapta IV. Özütleme
ısıtılırsa lehim önce erir, demir kalır. Böylelikle iki metal rahatlıkla ayrılabilir.
Yukarıda verilen yöntemlerin hangi-
 lerinde hâl değiştirme noktaları far-
e) Süblimleştirme: İyot, naftalin, kından yararlanılır?
kuru buz gibi bazı katılar süblim- A) I ve II B) II ve III
leşirler. Yani erimeden katı hâlden
C) I ve III D) II ve IV
gaz haline geçebilirler.
E) III ve IV
İyot-tuz karışımı ısıtıldığında iyot
süblimleşerek karışımdan ayrılır.
1) D 2) A 3) E 4) C

162

TYT Kimya Foy BOOK.indb 162 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 20

Yoğunluk Farkı ile Ayırma

a) Ayırma Hunisi Kullanarak Ayırma: Birbiri
Uygulayalım
içerisinde çözünmeyen ve özkütleleri farklı sı- Zeytinyağı 1. I. Kum ve bakır tozu
vı-sıvı heterojen (emülsiyon) karışımlar ayırma
Su II. NaCl ve şeker
hunisi ile ayrılabilir.
III. Su ve CCl4
dSu > dZeytinyağı
Yukarıda verilen karışımlardan han-
olduğundan musluk açıldığında su toplama ka-
gileri özkütle farkından yararlanıla-
bına akar. Su bittiğinde musluk kapatılır. Su ve
rak ayrılabilir?
zeytinyağı ayrıştırılır.
 A) Yalnız I B) Yalnız II
 Su C) Yalnız III D) I ve II
b) Aktarma (Dekantasyon): Katı-sıvı hete-
E) II ve III
rojen karışımlarda (süspansiyon) kullanılan
bir yöntemdir. Kap içerisinde bekletilen karı-
şımda, katı dibe çökmüşse, kap hafifçe eği- 2. Bir cam tüp içerisinde bulunan karışım-
lerek üzerinde bulunan sıvı başka bir kaba da, su içerisinde katı parçacıkların yüz-
Dipte Kalan düğü görülmektedir.
aktarılır. Madde
Su
Katı parçacıkları ayırmak için;
 I. Eleme,
 II. Dekantasyon (Aktarma),
c) Yüzdürme (Flotasyon): Katı-katı III. Süzgeç kâğıdı kullanarak süzme
heterojen karışımlarda özkütlesi farklı ve işlemlerinden hangileri yapılabilir?
suda çözünmeyen katıların ayrılmasın-
da kullanılan bir yöntemdir. Bu karışımın A) Yalnız III B) I ve II
içerisine bol miktarda tazyikli su verile- C) I ve III D) II ve III
rek özkütlesi küçük olanın karışımdan
ayrılması sağlanır. E) I, II ve III

Maden ocaklarından çıkarılan cevherle-

rin zenginleştirilmesi bu şekilde yapılır.
Mesela filiz içerisindeki kükürt bu yolla 3. Aşağıda verilen karışımlardan han-
ayrılabilir. gisi ayırma hunisi yardımı ile bile-
Geri dönüştürülmek üzere toplanan çöplerden taş, cam ve metal gibi ağır parçala- şenlerine ayrılabilir?
rın arasından plastik, tahta gibi hafif materyaller bu şekilde ayrılabilir. A) H2O - NH3 B) H2O - HCl

C) H2O - Şeker D) H2O - CCl4

Çözünürlük Farkı ile Ayırma
Çözünürlük E) H2O - NaCl
a) Kristallendirme: Çözünürlüğü sıcaklıktan etkilenen bir
katının çözeltisinden ayrılması için kullanılan yöntemdir. Şeker
Örneğin; şeker çözeltisi soğutma kabının içerisine kondu- 4. I. Su - Gaz yağı
ğunda, şekerin çözünürlüğü hızla düşer ve dipteki şeker II. CCl4 - H2O
kristalleri oluşur. Özellikle şeker pancarından şeker elde III. H2O - CH3OH
edilmesinde kullanılan bir yöntemdir.
Yukarıda verilen karışımlardan han-
t(°C) gileri tek fazlı değildir?
Çözünürlük b) Ayırımsal Kristallendirme: Katı-katı karışımında her
A) I ve II B) II ve III
iki katı da suda çözünüyor, fakat çözünürlüklerinin sıcaklık-
Şeker
la değişimi çok farklı ise, bu yöntemden yararlanılabilir. Ka- C) I ve III D) Yalnız II
rışım soğutulduğunda katılardan birisi diğerinden önce çö- E) I, II ve III
Tuz ker. Çöken katı süzülerek ortamdan uzaklaştırılır. Diğer katı
soğutmaya devam edilerek veya su buharlaştırılarak elde
edilebilir.
t(°C) 1) C 2) A 3) D 4) A

163

TYT Kimya Foy BOOK.indb 163 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 20


Uygulayalım
c) Özütleme (Ekstraksiyon): Katı ya da
sıvı olan karışıma bir çözücü ilavesi ile bi- 1. Yemek sodası ve kum karışımını
leşenlerinden birinin veya birkaçının ayrıl- ayırmak için;
ması işlemidir. Bitki çaylarının demlenerek
I. Erime noktaları farklı,
etken maddesinin suda çözünmesi, zeytinin
II. Çözünürlük farkı,
yağı sıkıldıktan sonra kalan posasına hek-
zan eklenerek posada kalmış yağın elde III. Yüzdürme (flotasyon)
edilmesi örnek olarak verilebilir. yöntemlerinin hangilerinden yarar-
lanılabilir?
Katı-sıvı maddeleri özütleme dışında, sıvı-sıvı özütleme tekniği de kullanılır. Sı-
vı-sıvı karışımlarını özütlemede bileşenlerine ayrılacak karışım sıvıdır. Ayırma A) Yalnız I B) Yalnız II
hunisinde, sıvı karışım homojen olarak karışmayacağı başka bir sıvı ile karıştırılır. C) Yalnız III D) I ve II
Karıştırma işleminden sonra bazı maddeler, eklenen sıvı içerisinde çözünür. Daha
sonra heterojen karışım hâlinde bulunan sıvılar birbirinden ayrılır. Ayrılan sıvıla- E) I ve III
rın çözücüleri buharlaştırılırsa çözünen maddeler saf olarak elde edilir. Özütleme
yöntemi özellikle eczacılıkta ve kozmetik sanayisinde kullanılır. 2. Naftalin ve yemek tuzu karışımını
ayırmak için;
I. Buharlaştırma,
d) Çözünürlük Farkı ile Ayırma Tekniği: Katı-katı karışımında katılardan birisi
sıvıda çözünüyor, diğeri çözünmüyorsa bu yöntem uygulanır. II. Süzme,
III. Suda çözme
Örneğin: Kum-tuz karışımını ayırmak için
işlemleri hangi sıra ile yapılmalıdır?
I. Suda çözme
II. Süzme Tuzlu A) III, II, I B) I, II, III
Su
III. Buharlaştırma C) III, I, II D) I, III, II
işlemleri yapılarak ayrılabilir. Kum E) II, III, I
Salamura peynirin tuzunun gitmesi için suda bekletilmesi
gibi. 3. I. Katı-sıvı
II. Katı-gaz
Tanecik Boyutu Farkı ile Ayırma III. Katı-katı
Karışım içerisinde yer alan maddeler fiziksel boyutlarının farklı olmasından yarar- Yukarıda fiziksel halleri verilmiş
lanılarak ayıklama, eleme, süzme, diyaliz gibi yöntemlerle ayrılabilir. olan karışımlardan hangilerinin
süzme yöntemi ile ayrılması müm-

kün değildir?
A) Yalnız I B) Yalnız II
a) Ayıklama: Bazı basit karışımlar renk, şekil, boyut
gibi özelliklerden yararlanılarak ayrılabilir. Pirinç içe- C) I ve II D) Yalnız III
E) II ve III
risindeki taşların ayıklanması gibi.

4. Ayrımsal kristallendirme ile ilgili;

I. Çözünenler katı olmalıdır.
b) Eleme: Tanecik boyutu daha küçük farklı boyutlardaki basit karışımların ayrıl-
II. Ç
 özünürlüklerinin sıcaklıkla deği-
ması için kullanılır.
şimi ne kadar farklı olursa, ayırma
Un-kepek karışımının ayrılması, inşaatlarda kullanılan kumdan taşların ayrılması işlemi daha verimli olur.
gibi. III. Kimyasal bir yöntemdir.
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II
C) Yalnız III D) I ve II
E) I, II ve III

1) B 2) A 3) D 4) D

164

TYT Kimya Foy BOOK.indb 164 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 20

c) Süzme: Birbiri içerisinde çözünmeyen katı-sıvı karışımlar için kullanılan bir

yöntemdir. Çözünmeyen katının tanecik büyüklüğüne uygun süzme araçları kulla- Uygulayalım
nılır. Laboratuvarlarda kullanılan süzgeç kâğıdıdır.
1. Aşağıda verilen yöntemlerin hangi-
sinde tanecik büyüklüğü farkından
yararlanılmaz?

A) Ayıklama B) Süzme

C) Eleme D) Diyaliz

E) Flotasyon


2. Karışım Süzgeç
Aynı zamanda gaz içerisine dağılmış katı parça-
cıklarda süzme yöntemi kullanılır. Araçlarda ve I. Un-kepek Elek
fabrikalarda kullanılan filtreler gibi. II. Tebeşir tozu-su Süzgeç kâğıdı
III. Kirli kan Yarı geçirgen
zar
Yukarıda verilen karışımlar ve karşı-
larında tanecik büyüklüklerine uygun
olarak kullanılan süzgeçler verilmiştir.
Yukarıda verilenlerden hangileri doğ-
Örnek rudur?

Pudra şekeri, demir tozu, iri taneli kum ve toz kükürtten oluşan bir A) I, II ve III B) I ve II
karışımı bileşenlerine ayırmak için aşağıdaki işlemlerden hangisi gerekli C) II ve III D) I ve III
değildir?
E) Yalnız I
A) Süzme
B) Eleme
C) Kristallendirme
D) Suda çözme
E) Mıknatısla çekme
3. I. Diyalizde kirli kan süzülerek biyolo-
jik atıklar uzaklaştırılır.
II. F
 abrika bacalarına takılan filtreler
katı parçaları süzerek hava kirliliği-
Çözüm nin azalmasına yardımcı olur.
Karışımı bileşenlerine ayırabilmek için şöyle bir yöntem silsilesi önerilebilir: III. Şekerli su süzgeç kâğıdı yardımı ile
Karışımda mıknatıs gezdirilerek demir tozları toplanabilir (E). süzülerek bileşenlerine ayrılır.
Karışım uygun gözenekli bir elekten geçirilirse iri taneli kum ayrılır (B). Yukarıda verilen bilgilerden hangile-
Kalan karışıma su eklenirse pudra şekeri çözünürken kükürt çözünmez (D). ri doğrudur?

Bu karışım süzülürse kükürt süzgeç kâğıdında kalır ve bileşenler birbirinden A) Yalnız I B) I ve II

ayrılmış olur (A).
C) II ve III D) I ve III
Cevap C
E) I, II ve III

1) E 2) A 3) B

165

TYT Kimya Foy BOOK.indb 165 22.06.2019 16:20

 Kimya Ders Föyü 20

d) Diyaliz: Bir sıvı içerisinde bulunan farklı büyüklüklerdeki katı taneciklerin birbirinden ayrılması yöntemidir.
İnsan vücudunda böbreklerin görevi kanda bulunan zararlı atıkları süzmesidir. Böbrekler görevini yerine getiremediği zaman
böbrek yetmezliği meydana gelir.
Böbrek yetmezliği çok ciddi bir hastalıktır. Hastalar acil önlem olarak diyalize alınırlar. Uygun donör bulunduğunda da böbrek
nakli gerçekleşir.
Diyalizde kirli kan yarı geçirgen bir zarla ayrılmış tuzlu su ile karşılaşır. Kan içerisinde bulunan küçük molekül yapılı atık madde-
ler zardan geçerken, proteinler, kan pulcukları gibi büyük yapılı ve yararlı moleküller kanda kalır. Böylelikle kan zehirli atıklardan
temizlenmiş olur.
Diyaliz makinesine bağlanarak kanın temizlenmesi işlemine hemodiyaliz denir.

166

TYT Kimya Foy BOOK.indb 166 22.06.2019 16:20

 Neler Öğrendik? 20
1. I. Gaz yağı - Benzin 4. 

II. Alkol - Su
III. Tuz - Su Tuzlu Su Şeker Alkol
Su Su
Yukarıda verilen karışımlardan hangileri özkütle far-
kından yararlanılarak bileşenlerine ayrılamaz?
I II III
A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
Yukarıda verilen karışımlardan hangileri ayrımsal
D) I ve III E) I, II ve III damıtma ile bileşenlerine ayrılamaz?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) I, II ve III

2. Damıtma yöntemi ile ilgili;

I. Fiziksel bir yöntemdir.
5. Aşağıda verilen ayırma tekniklerinden hangisinde
II. Tuzlu su karışımı bu yöntemle ayrılabilir.
tanecik büyüklüğü farkından yararlanılır?
III. Zeytinyağı-su karışımında önce su ayrılır.
yargılarından hangileri doğrudur? A) Diyaliz B) Yüzdürme C) Özütleme

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Buharlaştırma E) Kristallendirme

D) II ve III E) I, II ve III

6. Ayırma Yöntemi Özellik

3. Karışım Ayırma Yöntemi
I. Yüzdürme Özkütle farkı
I. Tuz-şeker Ayrımsal kristallendirme
II. Ayıklama Tanecik boyutu
II. Kolonya Ayrımsal damıtma
III. Eritme Çözünürlük farkı
III. Demir-Nikel tozu karışımı Mıknatıslama
Yukarıda karışımları ayırmada kullanılan bazı yöntem-
Yukarıda verilen karışımlar için karşılarındaki ayır- ler, karşılarında da yararlanılan özellik verilmiştir.
ma tekniklerinden hangilerinin kullanılması uygun-
Buna göre, eşleştirmelerden hangileri yanlıştır?
dur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I, II ve III
D) I ve II E) I, II ve III

167

TYT Kimya Foy BOOK.indb 167 22.06.2019 16:20

 Neler Öğrendik?
7. I. Buharlaştırma 10. Tuz, su, şeker ve zeytinyağı karışımını ayırmak için;
II. Ayrımsal damıtma I. Ayırma hunisi,
III. Ayırma hunisi II. Ayrımsal kristallendirme,
III. Ayrımsal damıtma
Yukarıda karışımları ayırmak için kullanılan bazı yön-
temler verilmiştir. işlemlerinden hangileri uygulanmalıdır?

Bu yöntemlerin hangilerinde karışımı oluşturan bi- A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III

leşenler ayrı ayrı elde edilebilir? D) I ve III E) I, II ve III

A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
11. I. Benzin-su
D) I ve III E) I, II ve III
II. Şeker-su
III. Alkol-su
Yukarıda verilen maddelerle oluşturulan karışımlar-
dan hangilerinin ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrıl-
ması uygun değildir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

D) II ve III E) Yalnız III

8. Değirmenden gelen unu kepeğinden ayırmak için
aşağıda verilen özelliklerden hangisinden yararla-
12. X, Y ve Z saf sıvılarından önce X ve Y sıvıları karıştı-
nılır?
rılıyor.
A) Çözünürlük farkı

B) Kaynama noktaları farkı X

C) Özkütle farkı
Y
D) Erime noktaları farkı
I
E) Tanecik boyutu farkı
Daha sonra karışımın üzerine Z sıvısı ekleniyor.

Y ve Z

II
9. Özkütleleri birbirinden farklı heterojen sıvı-sıvı ka-
İşlemler sonunda Şekil-II elde ediliyor.
rışımını bileşenlerine ayırmak için aşağıda verilen
yöntemlerden hangisinin kullanılması uygundur? Bu karışım ayırma hunisinden geçirildikten sonra
hangi yöntemle bileşenlerine ayrıştırılabilir?
A) Elemek
A) Diyaliz
B) Diyaliz
B) Damıtma
C) Santrifüjleme
C) Kristallendirme
D) Ayırma hunisi
D) Ayrımsal Kristallendirme
E) Dekantasyon
E) Ayrımsal Damıtma

Cevaplar 1. E 2. B 3. D 4. B 5. A 6. C 7. C 8. E 9. D 10. B 11. B 12. E

168

TYT Kimya Foy BOOK.indb 168 22.06.2019 16:20