Vokalni I vokalno-instrumentalni

oblici
Izraz a cappella potiče iz italijanskog jezika, a odnosi se na pjevanje bez instrumentane pratnje.
Vokalni muzički oblici su djela pisana za jedan ili više pjevačkih glasova. Oni mogu biti a cappella
ili sa instrumentalnom pratnjom. Vokalno-instrumentalni muzički oblici su djela pisana za
glasove uz instrumentalnu pratnju.
Na formu vokalnog oblika bitno utiče tekst — vanmuzički element. Muzička i literaina
komponenta uzajmno se prožimaju, ali odnos između njih nije uvijek isti.

Muzički oblici zapadne hrišćanske

crkve
Na muziku hrišćanske crkve u prvim vijekovima nove ere bitno je uticala muzička kultura Bliskog
istoka. Sastavni dio jevrejskog bogosluženja predstavljalo je jednoglasno pjevanje psalama —
psalmodija, koja u IV vijeku dospijeva u Italiju. U vrijeme pape Grgura I izvršenje odabir i
sređivanje napjeva za crkvenu upotrebu, kao i ujednačavanje muzičkog rituala na cijelom
području zapadne crkve. Tako je nastao gregorijanski koral.
Gregorijanski koral je isključivo jednoglasan. Tekst korala je na latinskom jeziku, a sadržaj
duhovni. Može se izvoditi na više načina: sam sveštenik, hor, sveštenik i hor naizmjenično ili dva
hora naizmjenično. Ritmika koralnih melodija je slobodna, bez podjele na taktove.
Gregorijanski koral predstavlja osnovu na kojoj se razvila evropska višeglasna muzika. Do XVI
vijeka služio je kao okosnica u građenju višeglasnih vokalnih oblika, a koriste ga i kompozitori
kasnijih perioda: J. S. Bah, V. A. Mocart, H. Berlioz.
Protestantski kolar
Protestantski koral je nastao u Njemačkoj za vrijeme reformacije, u prvoj polovini XVI vijeka.
Vodi porijeklo od narodnih pobožnih pjesama. Tekst protestantskog korala je na narodnom
jeziku. Sve strofe se pjevaju na istu melodiju, koja je jednostavna, pretežno u jednakim
ritmičkim vrijednostima, podijeljena u taktove.
Protestantski koral se može izvoditi jednoglasno uz pratnju orgulja, ili harmonizovan za
četvoroglasni hor, obično takođe uz instrumentalnu pratnju. I protestanski korali su često služili
kao osnova u vokalnim i instrumentalnim djelima(kantate, koralne fuge). Korisili su ih J.S. Bah,
V.A. Mocart, F. Mendelson.
Misa
Misa je centralni dio bogosluženja katoličke crkve. Razlikuju se dvije vrste: tiha i pjevana misa.
Tiha misa čita se u cijelini. Pjevana misa može biti kratka - missa brevis i svečana misa — missa
solemnis. Pet pjevanih djelova mise imaju stalni tekst i nazivaju se ordinarium missae: Kyrie,
Gloria, Credo, Sanctus i Benedictus i Agnus Dei. Tekst ostalih djelova se mijenja u skladu sa
praznicima tokom godine, i oni čine proprium de tempore.
lat. missa cantata=pjevana misa lat. missa lecta=tiha misa
Značajni autori horskih misa su Đ.P. da Palestina i J.P. Galus.
Orkestarska misa je napisana za hor i soliste sa orkestarskom pratnjom, a razvila se u XVII
vijeku. Oblik pojedinih stavova zavisi od teksta.
Poznate vokalno-instrumentalne mise napisali su: J. S. Bah, Misa u h-molu; V. A. Mocart,
Krunidbena misa; L. van Betoven, Missa solemnis.
Posebna vrsta mise je rekvijem - misa za pokojne. U njoj se izostavljaju djelovi Gloria i Credo, a
dodaju odgovarajući djelovi proprijuma. Stavovi rekvijema su: Requiem aeternam, Kyrie, Dies
irae, Domine Jesu, Sanctus, Agnus Dei i Lux aeterna. Najznačajnije rekvijeme su napisali V. A.
Mocart, L. Kerunini, H. Berlioz, Đ. Verdini i A. Dvordžak.
Oratorijum
Oratorijum je veoma obimno vokalno-instrumentalno djelo pisano za vokalne soliste, hor i
orkestar. Najčešće je duhovnog sadržaja. Odlikuje ga svečan i dostojanstven ton. Sastoji se od
recitativa, arija, ansambla, horova i orkestarskih djelova. Većina oratorijuma je dramski
zamišljena - solisti predstavljaju ličnosti, a pripovjedač - historikus - iznosi dramsku radnju.
Veoma značajnu ulogu imaju horovi, koji predstavljaju glas naroda. Oratorijum se ne izvodi
scenski, već koncertno.
Potiče od srednjovjekovnih liturgijskih drama, koje su predstavljale dramatizaciju pojedinih
biblijskih scena, i misterija - prikazanja, komada duhovnog ili moralizatorskog karaktera, koji su
bili protkani muzikom. Krajem XVI vijeka zajedničke pobožnosti su priređivane u tzv.
oratorijumu - prostor za molitvu, pa otuda dolazi i naziv ovog muzičkog oblika.
lat. orator = govornik
Oratorijumi Mesija i Izrael u Egiptu G. F. Hendla predstavljaju remek-djela. Među kasnijim
autorima ističu se: J. Hajdn (Godišnja doba, prvi oratorijum svjetovnog sadržaja), H. Berlioz
(Faustovo prokletstvo), List (Sveta Elizabeta).
Pasija
Pasija je vokalno-instrumentaini oblik koji prikazuje biblijske legende o Hristovom stradanju i
smrti. U doba baroka nastaje oratorijska pasija, u kojoj postoje instrumentalna pratnja, rečitativ
i arija, pa se po obliku približava oratorijumu. Izvode je solisti, hor i orkestar. U ranijim
istorijskim periodima komponuju se koralna pasija, isključivo jednoglasna, responzorijalna
pasija, u kojoj su neki djelovi jednoglasni, a neki višeglasni, i motetska pasija, u kojoj je cijeli
tekst komponovan za višeglasni hor.
Vrhunac razvoja pasija doživljava u dejlima J. S. Baha – najpoznatije su Pasija po Mateju i Pasija
po Jovanu.
Kantata
Kantata je oblik za hor ili soliste uz instrumentalnu pratnju. Može biti duhovnog ili svjetovnog
karaktera, a sastavljena je iz više numera ili odsjeka. U poređenju s oratorijumom, kantata je
skromnijih dimenzija i pretežno lirskog karaktera. Kao i kod oratorijuma, solisti ne predstavljaju
dramske ličnosti, već ostvaruju čisto muzičke kontraste, što znači da se i kantata izvodi samo
koncertno.
Najveći opus na poljukanțate ostavio je J. S. Bah. Napisao je oko 300 duhovnih kantata i oko 20
svjetovnih.

Muzički oblici vizantijske crkve

Vizantijska crkvena muzika ima isti izvor kao i muzika zapadne crkve. Specifičnost vizantijske
muzike čini ležeći ton u horu — ison, koji prati jednoglasnu melodiju.
Najvažniji oblici vizantijske crkvene muzike su himne, koje se javljaju u nekoliko različitih vidova.
To su najčešće strofične pjesme, čiji su autori istovremeno i kompozitori i pjesnici. Tropar je u
početku predstavljao umetke u tekst psalama, da bi se kasnije osamostalio. Kondak je oblik
sastavljen od 20 i više strofa, od kojih svaka ima refren. Kanon se sastoji od devet oda, a svaka
od njih iz nekoliko strofa (ovaj kanon nema nikakve veze sa istoimenim polifonim oblikom).
Poznati autori ovih oblika su bili Roman (VI vijek), Jovan Damaskin (VIII vijek) i Jovan Kukuzelj
(vjerovatno period XIV-XV vijek).
U pravoslavnom crkvenom pjevanju različiti melodijski (ljestvični) napjevi ili obrasci nazivaju se
glasovima. Svaki tip glasa je po melodiji specifičan i prepoznatljiv. Pošto ima osam takvih tipova
napjeva, zbornik melodija nosi ime Osmoglasnik.
Za razliku od zapadne, u istočnoj crkvi se sve do sada zadržalo isključivo a cappella pjevanje, u
prvobitnoj jednoglasnosti ili višeglasnoj obradi. I djelovi napjeva istočne crkve mogu se naći
primijenjeni van duhovne muzike, u djelima P. l. Čajkovskog, M. Musorgskog i S. Rahmanjinova.
Liturgija
Misi i rekvijemu u katoličkom bogosluženju odgovaraju liturgija i opijelo u pravoslavnom. Pisani
su isključivo za hor a cappella.
U sastav liturgije ulaze sljedeći djelovi: Slava... Blagoslovi duše moja; Slava... Jedinorodnij sine;
Vo carstviji tvojem (Blažena); Priidite, poklonimsja; Svjati Bože; Iže heruvimi (Heruvimska
pjesma); Otca i sina; Vjeruju; Milost mira; Dostojno i pravedno; Svjat; Pričasten; Blagosloven
Grjadij; Vidjehom svjet istini; Da ispolnjatsja; Budi imja Gospodnje. Glavni djelovi opela su: Svjati
Bože, Njest svjat, Žitejskoje more, So Svjatimi, Dusi i duši, Boga čelovjekom, Vječnaja pamjat.
Na području liturgije značajni su ruski autori P. l. Cajkovski i S. Rahmanjinov, dok je u našem
okruženju najznačajniji St. St. Mokranjac.

Ostale vokalne forme

Kanon
Kanon predstavlja najstroži i najdosljedniji vid imitacije: čitava melodija prvog glasa ponavlja se
dosljedno u ostalim glasovima, uvijek sa određenim zakašnjenjem. Može biti dvoglasan,
troglasan ili višeglasan. Ova forma je bila veoma popularna u vokalnoj muzici u XV i XVI vijeku.
Tehnika kanona primjenjuje se i u kasnijim muzičkim epohama, kako u vokalnoj, tako i u
instrumentalnoj muzici.
Solo pjesma
Još u doba trubadura, truvera, minezingera i kasnije majstora pjevača postojala je jednoglasna
umjetnička pjesma bez pratnje. Najčešće je imala nekoliko strofa sa refrenom.
Od XVI vijeka pojavljuje se jednoglasno pjevanje sa instrumentalnom pratnjom: balada, šansona
i frotola su oblici koji se mogu smatrati prethodnicima solopjesme. U novijem smislu riječi, solo
pjesma se javlja u Njemačkoj u XVII vijeku. Posebno se razvija u drugoj polovini XVIII vijeka, u
doba Šilera i Getea, a vrhunac dostiže u periodu romantizma. Solo pjesmu karakteriše izvjesna
intimnost i uzdržanost, zbog čega je izrazit kamerni oblik. S obzirom na oblik razlikuju se dva
tipa solo pjesme: strofična i prokomponovana.
Kod strofične pjesme sve strofe teksta imaju istu melodiju. Kada se u poslednjoj strofi želi
postići vrhunac, unose se izmjene u melodiju ili Pratnju, pa tako nastaje varirana strofična
pjesma. U prokomponovanoj pjesmi oblik se prilagođava zahtjevima teksta. Česti su oblici sa
više međusobno kontrastirajućih djelova, kod kojih jedinstvo oblika više obezbjeduje tekst nego
muzika.
Značajni kompozitori solo pjesama su: šubert, Šuman, Volf, Debisi. U CG: Jelisaveta Popović i
Jovan Ivaničevićć
Poznati su ciklusi pjesama: L. van Betoven, Dalekoj dragoj; F. Subert, Zimsko putovanje; R.
Suman, Ljubav i život žene; M. Musorgski, Dječja soba; M. Ravel, Tri pjesme Don Kihota
Dulčineji; B. Britn, Sedam Mikelanđelovih soneta.
Posebne vrste solo pjesme predstavljaju balade i romanse.
Baladu karakteriše tekst epskog karaktera, pripovjedački ton i ozbiljan sadržaj. Melodika se
često oslanja na rečitativnost. Po obliku je najčešće prokomponovana.
Romansa je pjesma mediteranskog porijekla i vedrijeg karaktera. Tako se nazivaju i ruske solo
pjesme XIX vijeka.
Horska pjesma
Prema sadržaju horska pjesma se može kretati u rasponu od jednostavne pjesme do složeno
građenih balada. Kao i solo pjesma, horska pjesma može biti strofična i prokomponovana.
Horske pjesme mogu biti a cappella ili sa klavirskom, odnosno orkestarSkom pratnjom.
Veliki značaj u horskoj muzici XIX i XX vijeka ima obrada narodnih pjesama, kao posljedica
romantičarskih ideja o prožimanju umjetničke muzike nacionalnim karakteristikama. Obradom
narodnih pjesama i povezivanjem u veću cikličnu cjelinu nastaje oblik koji se obično naziva
rukovet, prema 1 5 Mokranjčevih djela ove vrste. Isti oblik se sreće i pod nazivima kolo, splet i
rapsodija. Ciklus čine pjesme iz istog kraja, koje su različitog karaktera.