Divan Şiirinden Seçmelet by Yekta

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI • 6269
BİLİM VE KÜLTÜR ESERLERİ DİZİSİ • 1607
DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

Hazırlayan Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç
Yayın Yönetmeni Ercan Şen

Yayın Koordinatörü Hakkı Uslu
Yayın Sorumlusu - Tashih Çağrı Gürel
Kapak Tasarımı Ekrem Acar

Dizgi Pınar Balkış
Baskı Korza Yayıncılık Basım San. ve Tic. A.Ş.

Yenice Mah. Çubuk Yolu No: 3 Esenboğa / Ankara
Sertifika No. 30233
Türkçe yayın hakları MEB, 2017

Tüm yayın hakları saklıdır. Tanıtım için yapılacak kısa alıntılar dışında,
yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz ve kullanılamaz.
1. Baskı 2008
2. Baskı 2017 (3000 Adet)
ISBN 978-975-11-3022-8
İdare Yeri MEB Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Ders Kitapları ve Yayımlar Daire Başkanlığı, Kültür Yayınları Koordinatörlüğü
MEB Beşevler Kampüsü I Blok, 06560 Yenimahalle/ANKARA
Tel. 0312 413 36 48 • Belgegeçer 0312 222 40 85
Satış Yeri MEB Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğü

Atatürk Bulvarı Millî Müdafaa Cad. No.: 6 Kat: 6 Kızılay/ANKARA
TÜRK Tel. 0312 413 42 03 • Belgegeçer 0 312 419 20 14
EDEBİYATI
kulturyayinlari.meb.gov.tr • kulturyayinlari@meb.gov.tr
Divan şiirinden seçmeler / Hazırlayan: Yekta Saraç. – 2. bsk. –

Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı, 2017.
456 s. ; 19 cm. -- (Millî Eğitim Bakanlığı yayınları ; 6269 . Bilim ve
kültür eserleri dizisi ; 1607 . Türk edebiyatı)
ISBN 978-975-11-3022-8
1. Divan şiiri -- Antoloji. I. Saraç, Yekta. II. Seriler: .
819.1008
Divan Şiirinden
Seçmeler
Hazırlayan
Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç
M. A. Yekta SARAÇ
21 Mart1963 tarihinde İstanbul’da doğdu. İlk ve orta eğitimini İstanbul’da
tamamladıktan sonra yüksek tahsilini 1981-1985 yılları arasında İstanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünde tamamladı.
1985 yılında aynı bölümde, Eski Türk Edebiyatı Anabilim Dalında, Araştırma
Görevlisi olarak akademik hayatına başladı.
Aynı üniversitede 1987-1991 yılları arasında doktora eğitimini aldıktan sonra,
1992 yılında Yardımcı Doçent, 1994 yılında Doçent unvanını kazandı. 2000
yılında Profesör oldu. 2005-2006 yıllarında KKTC Doğu Akdeniz Üniversitesinde
görev yaptı.
2005 yılında Bakanlar Kurulu kontenjanından YÖK Genel Kurul üyesi oldu.
2010 yılında YÖK üyeliğine ikinci defa atandı. 13 Mart 2008 tarihinden itibaren
YÖK Yürütme Kurulu üyeliği ve 21 Ocak 2010 tarihinden itibaren de YÖK
Başkan Vekilliği görevini yürüten Saraç, 11 Kasım 2014 tarihinde Yükseköğretim
Kurulu Başkanı olarak atandı.
Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç’ın uzmanlık alanı Eski Türk Edebiyatı, metin şerhi,
belâgat-retoriktir.
Bazı Eserleri: Şeyhülislam Kemal Paşazade, Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Bazı
Şiirleri, İstanbul 1995; Edebiyat Terimleri-Istılahât-ı Edebiyye, 2. Baskı, İstanbul
2004; Şeyhülislâm Kemalpaşazâde, İstanbul 1999; Emrî Divanı, İstanbul 2002;
Klâsik Edebiyat Bilgisi-Belâgat, 13. Baskı, İstanbul 2015; Klâsik Edebiyat Bilgisi-
Biçim, Ölçü, Kafiye, 9. Baskı, İstanbul 2015; Âşık Paşazâde-Osmanoğullarının
Tarihi-Tevârih-i Âl-i Osmân, (Prof. Dr. Kemal Yavuz ile birlikte), 2. Baskı,
İstanbul 2007; Osmanlı’nın Şiiri, İstanbul 2007; Osmanlı Müellifleri, 3 cilt,
(Ankara, 2016).
İÇİNDEKİLER
Sunuş.............................................................................................. 12
Giriş................................................................................................ 15
Osmanlı Dönemi Türk Şiirinin Genel Özellikleri ve Bazı Temel
Bilgiler............................................................................................ 15
Divan Şiiri Hakkında Bazı Yazılar.................................................. 37
BİRİNCİ BÖLÜM
XIV. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİ
Giriş............................................................................................. 53
Âşık Paşa...................................................................................... 56
Gazel........................................................................................... 56
Şeyyad Hamza.............................................................................. 58
Gazel........................................................................................... 58
Hoca Dehhânî.............................................................................. 60
Gazel........................................................................................... 60
Kadı Burhâneddin....................................................................... 62
Gazel........................................................................................... 62
Tuyuğlar...................................................................................... 64
Ahmedî........................................................................................ 66
I. Gazel........................................................................................ 66
II. Gazel..................................................................................... 68
Nesîmî.......................................................................................... 70
Gazel........................................................................................... 70
İKİNCİ BÖLÜM
XV. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN ÖRNEKLER
Giriş............................................................................................. 75
Süleyman Çelebi.......................................................................... 78
Mesnevi (Vesîletü’n-Necât).......................................................... 78
Ahmed-i Dâî................................................................................ 80
Gazel........................................................................................... 80
Şeyhî............................................................................................ 82
Mesnevi (Harnâme).................................................................... 82
Ahmet Paşa.................................................................................. 88
I. Kaside...................................................................................... 88
II. Gazel...................................................................................... 90
III. Gazel..................................................................................... 92
IV. Gazel..................................................................................... 94
Necatî Bey................................................................................... 96
I. Gazel....................................................................................... 96
II. Gazel.................................................................................... 98
III. Gazel.................................................................................... 100
IV. Gazel.................................................................................... 102
Avnî............................................................................................ 104
I. Gazel...................................................................................... 104
II. Muhammes.......................................................................... 106
Cem Sultan................................................................................. 108
I. Gazel....................................................................................... 108
II. Gazel..................................................................................... 110
Mihrî Hatun............................................................................... 112
Gazel.......................................................................................... 112
Melîhî......................................................................................... 114
Gazel.......................................................................................... 114
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
XVI. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Giriş............................................................................................ 119
Fuzûlî.......................................................................................... 124
I. Kaside (Su Kasidesi)................................................................ 124
II. Gazel..................................................................................... 128
III. Gazel.................................................................................... 130
IV. Gazel.................................................................................... 134
V. Gazel...................................................................................... 136
VI. Gazel.................................................................................... 138
VII. Musammat Gazel................................................................ 140
VIII. Murabba............................................................................ 142
IX. Mesnevi (Leylâ ve Mecnun).................................................. 144
X. Seçme Beyitler....................................................................... 148
Bâkî............................................................................................ 152
I. Gazel....................................................................................... 152
II. Gazel.................................................................................... 154
III. Gazel.................................................................................... 156
IV. Gazel.................................................................................... 158
V. Terkîb-i Bend......................................................................... 160
Muhibbî...................................................................................... 166
Gazel......................................................................................... 166
Kemal Paşazâde........................................................................... 168
I. Gazel....................................................................................... 168
II. Tercî-i Bend........................................................................... 170
Nihânî......................................................................................... 172
Gazel.......................................................................................... 172
Güvâhî........................................................................................ 174
Mesnevi (Pendnâme).................................................................. 174
Âhî.............................................................................................. 178
Gazel.......................................................................................... 178
Revânî......................................................................................... 180
Gazel.......................................................................................... 180
Figânî.......................................................................................... 182
Gazel.......................................................................................... 182
Usûlî........................................................................................... 184
Gazel.......................................................................................... 184
İshak Çelebi................................................................................ 186
Gazel.......................................................................................... 186
Zâtî............................................................................................. 188
I. Gazel....................................................................................... 188
II. Gazel..................................................................................... 190
Hayâlî......................................................................................... 192
I. Gazel....................................................................................... 192
II. Gazel..................................................................................... 194
Fevrî............................................................................................ 196
I. Gazel....................................................................................... 196
II. Müsebba................................................................................ 198
Ubeydî........................................................................................ 200
Gazel.......................................................................................... 200
Emrî............................................................................................ 202
I.Gazel........................................................................................ 202
II. Gazel..................................................................................... 204
III. Gazel.................................................................................... 206
Yahya Bey.................................................................................... 208
I. Gazel....................................................................................... 208
II. Terkîb-i Bend......................................................................... 210
Âzerî............................................................................................ 214
Gazel.......................................................................................... 214
Hubbî Hatun.............................................................................. 216
Gazel.......................................................................................... 216
Muîdî.......................................................................................... 218
Gazel.......................................................................................... 218
Murâdî........................................................................................ 220
Gazel.......................................................................................... 220
Nev’î........................................................................................... 222
Gazel.......................................................................................... 222
Vasfî............................................................................................ 224
Gazel.......................................................................................... 224
Bağdadlı Rûhî............................................................................. 226
Terkîb-i Bend............................................................................. 226
Gazi Giray................................................................................... 232
Gazel.......................................................................................... 232
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
XVII. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Giriş............................................................................................ 237
Bahtî........................................................................................... 240
Gazel.......................................................................................... 240
Azmizâde Hâletî.......................................................................... 242
Rubailer..................................................................................... 242
Nef ’î............................................................................................ 244
I. Kaside..................................................................................... 244
II. Kaside.................................................................................... 246
III. Gazel.................................................................................... 248
Şeyhülislâm Yahya....................................................................... 250
I. Gazel....................................................................................... 250
II. Gazel..................................................................................... 252
Fehîm-i Kadîm............................................................................ 254
Gazel.......................................................................................... 254
Şeyhülislâm Bahâyî..................................................................... 256
Gazel.......................................................................................... 256
Cevrî........................................................................................... 258
Gazel.......................................................................................... 258
Nâilî............................................................................................ 260
I. Gazel....................................................................................... 260
II. Gazel..................................................................................... 262
Neşâtî.......................................................................................... 264
I. Gazel....................................................................................... 264
II. Gazel..................................................................................... 266
Fasîh Ahmed Dede...................................................................... 268
Gazel.......................................................................................... 268
Nâbî............................................................................................ 270
I. Gazel...................................................................................... 270
II. Gazel..................................................................................... 272
III. Mesnevi (Hayriyye).............................................................. 274
IV. Seçme Beyitler...................................................................... 276
BEŞİNCİ BÖLÜM
XVIII. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Giriş............................................................................................ 281
Nazîm......................................................................................... 286
Gazel.......................................................................................... 286
Belîğ İsmail................................................................................. 288
Gazel.......................................................................................... 288
Nedîm......................................................................................... 290
I. Kaside..................................................................................... 290
II. Gazel..................................................................................... 294
III. Gazel.................................................................................... 296
IV. Şarkı..................................................................................... 298
V. Taştîr...................................................................................... 300
VI. Seçme Beyitler...................................................................... 302
Râsih........................................................................................... 304
Gazel.......................................................................................... 304
Seyyid Vehbî................................................................................ 306
Gazel.......................................................................................... 306
Nahîfî.......................................................................................... 308
I. Gazel....................................................................................... 308
II. Mesnevi (Mesnevi Tercümesi)................................................ 310
Âsım............................................................................................ 312
Gazel.......................................................................................... 312
Koca Râgıb Paşa.......................................................................... 314
I. Gazel....................................................................................... 314
II. Seçme Beyitler....................................................................... 316
Esrar Dede.................................................................................. 318
Gazel.......................................................................................... 318
Şeyh Gâlib................................................................................... 320
I. Gazel....................................................................................... 320
II. Gazel..................................................................................... 322
III. Şarkı..................................................................................... 324
IV. Şarkı..................................................................................... 326
V. Müseddes............................................................................... 328
VI. Tercî-i Bend.......................................................................... 330
VII. Mesnevi.............................................................................. 332
VIII. Seçme Beyitler................................................................... 334
Fıtnat Hanım.............................................................................. 336
Gazel.......................................................................................... 336
İlhâmî......................................................................................... 338
Tahmis....................................................................................... 338
Sünbülzâde Vehbî........................................................................ 340
Gazel.......................................................................................... 340
VI. BÖLÜM
XIX. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Giriş........................................................................................... 345
Enderunlu Fâzıl......................................................................... 348
Gazel......................................................................................... 348
Enderunlu Vâsıf ......................................................................... 350
I. Gazel...................................................................................... 350
II. Şarkı..................................................................................... 352
İzzet Molla................................................................................. 354
Gazel......................................................................................... 354
Pertev Paşa................................................................................. 356
Müstezâd................................................................................... 356
Leylâ Hanım.............................................................................. 358
Gazel......................................................................................... 358
Şeyhülislâm Ârif Hikmet............................................................ 360
Gazel......................................................................................... 360
Şeref Hanım............................................................................... 362
Tahmîs...................................................................................... 362
Leskofçalı Gâlib......................................................................... 364
I. Gazel...................................................................................... 364
II. Seçme Beyitler..................................................................... 366
Nevres........................................................................................ 368
Şarkı.......................................................................................... 368
Yenişehirli Avnî.......................................................................... 370
I. Gazel...................................................................................... 370
II. Gazel.................................................................................... 372
Osman Şems.............................................................................. 374
Müseddes.................................................................................. 374
Hersekli Ârif Hikmet................................................................. 376
Gazel......................................................................................... 376
Sözlük........................................................................................... 379
Kaynaklar..................................................................................... 407
SUNUŞ
Divan edebiyatı döneminde edebî değeri yüksek şiir (nazım) ve düz-

yazı (nesir) pek çok eser verilmiştir. Elinizde bulunan kitaptaki metinler,
bu edebiyatın sadece şiirlerinden seçilmiştir. Antolojilerde seçme işlemini
yapan şahsın kendi beğenilerinin ve zevkinin belirleyici olduğu bilinir. Bu
kitapta ise bu durum en düşük düzeyde gerçekleşmiştir. Zira kitabın hacmi-
nin sınırlı olması, daha başta bizi, bu edebiyatın en tipik ve meşhur me-
tinlerini toplamaya yöneltmiştir. Bu metinlerin önemli bir kısmı şairlerinin
ünlü şiirleri olup dönemin edebî temayüllerine uygun, şairinin üslûp özel-
liğini, edebî kişiliğini yansıtan niteliktedir. Ayrıca bu metinlerin -Divan
şiirinin kendisine özgü özellikleri göz ardı edilmeden, mümkün olduğun-
ca- dilinin sade olması da göz önünde tutulmuş, anlam bakımından çok
karmaşık bir yapı gösteren metinler alınmamıştır. Zira bu tür metinlerin
seçilmesi, bunların üzerinde metin şerhinin yapılmasını da gerektirecekti.
Bunun yerine barındırdığı kültür unsurları bakımından daha yalın olanları
tercih edilmiştir. Bu saydığımız hususlar göz önünde tutulduğunda eliniz-
deki kitabın temel amacının “Divan şiirinin en güzel örneklerini toplayıp
sunmak” olmadığı ortaya çıkar.
Divan şiiri metinlerinin anlaşılması ve bu metinlerden haz alınması
için birtakım ön bilgiler gerektirdiği düşüncesinden hareketle okuyucuya
Divan edebiyatı hakkında birtakım temel bilgileri verme gereğini duyduk.
Giriş bölümünün bu açıdan okuyucuya yararlı olacağını düşünüyoruz.
Seçilen şiirler günümüz Türkçesine çevirisi ile birlikte verilmiştir. Fa-
kat bu çeviriler ilk anlam düzleminde şiirlerin anlaşılır kılınması ile sınırlı
olup şiirlerin geniş açıklaması yapılmamıştır. Her şairin ölüm tarihi veril-
miş ayrıca şiirlerin nazım şeklinin adı da belirtilmiştir. Kitapta farklı nazım
şekillerinden örnekler sunmaya da dikkat edilmiş ve her nazım şeklinin ilk
örneğinin geçtiği yerde o nazım şeklinin tanımı yapılmıştır.
Kitaba alınan şiirler, yüzyıllara göre tasnif edilmiştir. Böylece okuyucu
asırdan asıra; kullanılan dil, ayrıca duyuş, imaj ve sunum bakımından mey-
dana gelen değişiklikleri görebilecektir. Her dönemin önemli şahsiyetle-
rinden hiçbirisini dışarıda bırakmamayı isterdik. Ancak, şairlerin edebiyat
tarihimiz açısından önemleri de dikkate alınarak belli bir eleme yapmak
zorunlu idi. Yüzyıllar dikkate alınarak yapılan bu tasnifte her bölümün ba-
şında o döneme ait giriş mahiyetinde bilgi verilmekte, edebî durumun çok
kısa bir özeti sunulmaktadır. Bu bölümlerin toplamı aynı zamanda Türk
edebiyatının bu döneminin çok kısa bir özeti olmaktadır.
Bu kitabın okuyucusunun durumu da göz önünde tutularak kitaptan
yararlanılmasını kolaylaştırmak için, çeviri yazıda dönemin dil özellikle-
ri göz ardı edilmiştir. Bunun istisnası, az sayıda Azeri Türkçesi özellikle-
ri gösteren bazı kelimelerde olmuştur. Bazı şiir parçalarından eksiltmeye
gittiğimizi ve bunları sıralı noktalarla gösterdiğimizi belirtmeliyiz. Çünkü
mesnevilerden, kaside, terkîb-i bend ve musammat gibi uzun nazım şekil-
lerinden örnek almanın başka bir yolu yoktu.
Bu edebiyatın ürünlerinin dil ve üslûbu günümüzde kullandığımız
dilden, özellikle kelime varlığı bakımından, farklılık göstermektedir. El-
bette her dönemin dil anlayışının o devrin içinde bulunduğu şartlar ve ilmî
seviye ile de ilişkili olduğu, toplum hayatının ve dünya görüşünün bunda
payı olduğu hatırlanmalıdır. Ayrıca dil sürekli gelişen canlı bir varlıktır.
Biz nasıl dedelerimizin kullandığı dili kullanmıyorsak, asırlar öncesi bir
dönemde milletimizin kullandığı dili anlama güçlüğü çekmemiz de nor-
maldir. Fakat dilin bu gelişimi ve değişimi; kültürümüzün, edebiyatımızın
büyük isimlerinden birisini unutmaya veya sadece edebiyat tarihlerinde
hatırlamaya yol açmamalı, bu durum onların eserleri ile aramızda aşılması
mümkün olmayan bir engel olarak görülmemelidir. Bu bilinçli bir irade
ve eğitim ile halledilecek bir meseledir. Elinizdeki kitabı da bu bağlamda
değerlendirmek mümkündür.
Diğer taraftan her edebiyat, meydana geldiği toplumun kültürünü,
toplumsal yaşantısını ve hayatını, dolayısıyla dünya görüşünü yansıtır. Bu
dünya görüşünün kavramları, dünyayı ve hayatı yorumlayış tarzı ile gü-
nümüz insanı arasında çok açık bir mesafe bulunmaktadır. Toplumların
hayatları sürekli değişmektedir; toplumlar kendilerini yenilerler: Gelişen
ve değişen kendi şartlarına göre veya etraflarındaki değişen dünyaya göre...
Bu tabi seyre bir de kültür kopukluğunu eklersek bu faktörün ağırlığı daha
da artar. Hele konumuzu oluşturan Osmanlı dönemi şiir dilinin kendisi
de anlaşılmak için zengin ve damıtılmış bir kültür gerektiriyorsa. Klasik
edebiyatımızın şiir anlayışında şiir-ilim ilişkisi çok güçlüdür. Divan şiirinin
anlaşılabilmesi için döneminin sadece dinî ilimlerini değil, astronomiden
mitolojiye kadar uzanan bir bilgi birikiminin en azından terim düzeyin-
de tanınmasına ihtiyaç vardır. Ayrıca toplum hayatı ve hayata bakış tarzı,
gelenek ve görenekleri ile vücut bulduğu devrinin şartlarının da şu veya
bu oranda bu edebiyata aksetmiş olduğunu ilave edelim. Yapısı bu denli
karmaşık ve fikrî açıdan yoğun olan bu edebiyatın kültürel altyapısının
günümüz insanı için anlaşılma problemi doğurduğu bir gerçektir. Fakat
işaret edilen kültür dünyası bu milletin kendi kültür dünyasıdır. Divan şii-
ri Türk milletinin asırlar boyu büyük bir incelik ve zevk ile ortaya koyduğu
bir sanat varlığıdır. Dolayısıyla bu şiirlerin kültürel altyapısı bize kendi
milletimizin kültür tarihine dair bilgiler sunmaktadır. Bununla birlikte bu
kültür dünyasına dair belli bir düzeyde edinilen bilgi, bu şiirlerin tadını
almak için başlangıçta yeterli olacaktır.
Elbette toplumumuz; yakın tarihinde büyük değişimler geçirmiş, kül-
tür hayatımızda büyük kırılmalar yaşanmış, örneğine dünya tarihinde pek
rastlanılmayan düzeyde dilin ve edebiyatın, sanatın tabii seyrine ve geli-
şimine müdahalelerde bulunulmuştur. Bu olumsuz şartlara rağmen hâlâ
etkileyiciliğini koruyan, anlam ve ses mükemmelliğini yakalamış, asırlar-
dan sonra bile günümüzün kültürlü ve zevk sahibi insanına söyleyeceği ve
tattıracağı bir dünyası bulunan bu edebiyatın ölümsüz eserleri, tarihimizin
görkemli dönemlerinin edebî ürünleri olarak günümüze intikal etmiştir.
Bu edebiyat her şeyden önce bu milletin meydana getirdiği bir edebiyat-
tır. Dilinin ağır ve süslü olması, dinî kültürün izlerini taşıması, İslâm’ın
dünya görüşünü yansıtması onun bu millî olma niteliğini ortadan kaldır-
maz. Evet, bu edebiyatın ürünleri, dönemin şartları çerçevesinde millî bir
edebiyattır. Halit Ziya Uşaklıgil’in dediği gibi “Divan edebiyatı, Tanzimat
edebiyatı, bunların hiçbirisi Türk kaynağından doğmuş olmak temel taşını
kaybetmemişlerdir.” Dolayısıyla Divan edebiyatını anlayabilmek ve zev-
kine varabilmek için bu edebiyatın eserlerinin, bu milletin ürünleri oldu-
ğunu unutmamalı ve yazıldıkları dönemin şartlarını göz ardı etmemeliyiz.
Ortada duran bir gerçek vardır: Divan edebiyatı, Türklerin İslâm dinini
kabul ettikten sonraki edebiyat tarihinin, çeşitli türlerde en üst düzeyde
pek çok eserin verildiği en uzun dönemidir. Bu dönemde oluşan edebiyat
anlayışının ve kurallarının Batı medeniyeti etkisi altında meydana gelen
edebiyatta da hayatiyetini sürdürdüğünü biliyoruz. Hatta Cumhuriyet dö-
nemi şiirinde dahi bu edebiyatın izlerini -velev ki gelenekten yararlanmak
maksadıyla olsun- görmek mümkündür.
Elinizdeki kitap, ilk baskısı 2008 tarihinde yapılan baskının ilaveli hâ-
lidir. İlk baskısını, muhterem hocam Prof. Dr. Kemal Yavuz okumuş ve
fikirleri doğrultusunda gerekli değişiklikler yapılmıştı. Kendisine teşekkür
ederim. Bu baskıda, ilk baskısındaki metinler korunmuş olmakla birlikte
Giriş bölümü genişletilmiş, bu bölümden sonra Divan şiirine dair edebiyat
ve kültür dünyamızın bazı önemli isimlerinden alıntılar yapılmıştır. Ayrıca
şiirlerin bulunduğu her bölümün başında o döneme ait kısa bilgiler veril-
miş, ayrıca yeni metinler de ilave edilmiştir. Bu değişiklik ve ilâvelere iliş-
kin önerileri ve ilk baskıda gözden kaçan bazı hatalara dair hatırlatmaları
için Ahmet Emin Saraç’a teşekkür ederim.
Bu kitabın Divan şiiri bahçesinden derlenmiş küçük bir buket çiçek
olarak görülmesi dileğiyle…

Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç
Fatih, 2017
GİRİŞ
OSMANLI DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİNİN GENEL

ÖZELLİKLERİ
VE BAZI TEMEL BİLGİLER
I. Osmanlı Dönemi Türk Şiirinin Çerçevesi
Türklerin İslâmiyet’le 8. yy.dan itibaren temas kurduğu kabul

edilir. Topluca ve yaygın bir şekilde İslâmlaşma ise 10. yy.da görülür.
İslâmî Türk edebiyatının ilk önemli eseri olan Kutadgu Bilig’in ya-
zıldığı tarih 1069’dur. Bu eser, Doğu Türkçesi ile yazılmıştır. Doğu
Türkçesi (Hakaniye Türkçesi) Türk edebî dillerinden birisi olup
diğer kolu olan Batı Türkçesine (Oğuzcaya) göre daha önce edebî
ürünler vermiştir. Osmanlı dönemi Türkçesi, Batı Türkçesi dairesine
dâhildir. Dolayısıyla Osmanlı dönemi Türk edebiyatının dil tarihi-
miz açısından durduğu yer de burasıdır.
Osmanlı döneminde ortaya konulan edebiyat ürünleri ince-
lendiğinde bu dönemde tek bir edebiyat geleneğinin bulunmadı-
ğı görülür. Farklılık gösteren özelliklerine göre edebiyat ürünleri
gruplandırıldığında bu dönemde varlığını sürdüren üç ayrı edebiyat
anlayışından ve geleneğinden söz etmek mümkündür:
a) Halk edebiyatı
b) Tasavvufî halk edebiyatı (Tekke edebiyatı)
c) Klasik Türk edebiyatı (Divan edebiyatı)
Bu üç edebî kol, genel itibariyle aynı zaman diliminde canlı-
lıklarını sürdürmüştür. Aslında bu edebiyat anlayışlarının birbirin-
• 15
den bütünüyle kopuk olmadığı, aynı kökten beslendikleri de göz
önünde tutulmalıdır. Osmanlı Devleti tarihi, Türk tarihinin nasıl
bir dönemi ise aynı şekilde bu dönemde ortaya konulan edebiyat
da dünden bugüne zengin bir birikim hâlinde akagelen büyük ve
köklü Türk edebiyatı tarihinin asırları içine alan en görkemli dö-
nemidir.
Bu kitabın muhtevasını oluşturan metinlere kaynaklık eden
Klasik Türk edebiyatı/Divan edebiyatına ait şiirler, günümüzdeki
kullanım şekline göre, Türk edebiyatının 13. yy. sonlarından 19.
yy.ın ikinci yarısına kadar olan sürecini kapsar. (Siyasî tarih ba-
kımından Osmanlı öncesine ait metinler de bu dönemin hazırlık
safhasını teşkil ettiği için göz ardı edilmemelidir.). Klasik Türk ede-
biyatı/Divan edebiyatı, Osmanlı Devleti’nin coğrafyası içerisinde,
devletin siyasî gelişimine paralel olarak gelişen, zenginleşen, dev-
letin gerileme dönemlerinde bile yükselişini sürdüren, Türk ede-
biyatı tarihi içerisinde belli bir dönemde tamamlanmakla birlikte
günümüzde bile etkileyiciliğini koruyan bir edebiyat geleneğidir.
Bu edebiyatın özelliklerini göz önünde tutarak şu şekilde tanım-
layabiliriz:
1. Tarihî süreç itibariyle 13. yy. sonlarında başlayıp 19. yy.ın
ikinci yarısına kadar süren,
2. Osmanlı Devleti’nin coğrafyasında vücut bulan,
3. Estetik anlayışını müşterek İslâmî kültürden alan,
4. Örnek aldığı Fars edebiyatının tesiri altında şekillenen,
5. Arapça ve Farsça kökenli kelimelerin geniş bir oranda yer
aldığı bir Türkçe ile eserlerinin ortaya konduğu,
6. Sanatlı söyleyişi önde tutan, kuralcılığın ve geleneğin ağır
bastığı
Türk edebiyat tarihinin bir dönemidir (bkz. Ömer Faruk Akün,
“Divan Edebiyatı” İslâm Ansiklopedisi, c. IX, s. 389).
Çerçevesini yukarıda çizdiğimiz şekliyle Klasik Türk edebi-
yatını, yani Divan edebiyatını, asırlar boyunca geçirdiği gelişimi,
16 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

merhalelerini ve arayışları da dikkate alarak, üç dönemde incele-
mek mümkündür:
1. Kuruluş ve Hazırlık Dönemi: 13. yy.ın sonlarından Hoca
Dehhani, Şeyyad Hamza, Ahmed Fakih, Âşık Paşa, Gülşeh-
rî, Şeyhoğlu Mustafa, Ahmedî gibi şairler ile 14. yy. sonları-
na kadar devam eder.
2. İlk Klasik Dönem: 15. yy.da Şeyhî, Ahmed Paşa, Necatî ile
olgunluk kazanmaya başlar, Fuzûlî, Bâkî, Hayâlî gibi şair-
lerle kendisine özgün ürünler verdiği 16.yy. sonlarına kadar
devam eder.
3. İkinci Klasik Dönem: 17. yy.dan, 19. yy.ın ikinci yarısına
kadar devam eden bu dönemde Sebk-i Hindî gibi farklı bir
üslûp, yerlileşmeye doğru gidiş ve daha önceki dönemlere
göre daha farklı bir hikmetli söyleyiş görülmektedir. Dolayı-
sıyla bu dönemi arayışlar dönemi olarak da değerlendirmek
mümkündür.
II. Osmanlı Toplumunda Şiir ve Şaire Verilen Önem
Klasik Türk edebiyatında şiirin ne ifade ettiğini anlamak o

dönemin toplumunda şiir ve şairin ne şekilde değerlendirildiğiyle
açıklığa kavuşur. Osmanlı toplumunda en üst düzeyde takdir gören
sanat ve sanatkârlar arasında şiir ve şairlerin özel yeri vardı. Dev-
letin başında bulunan padişahtan sadrazamlara, vezirlerden bilim
adamlarına, farklı devlet görevlilerinden çeşitli meslek gruplarına
kadar şiir söyleme ve şiirden zevk alma o toplumun müşterekle-
rindendi. Sürekli savaş meydanlarında bulunan birçok padişahın,
aynı zamanda dönemlerinin önemli şairleri arasında olduklarını da
burada hatırlamak lazımdır. Kendisini elinde bir kılıç yerine bir
gülle resmettiren askerî deha sahibi Fatih Sultan Mehmet, sanat
zevki yüksek birisi olup dönemin başarılı şairleri arasındadır. Bü-
yük Türk hükümdarı Yavuz Sultan Selim, Türkçe şiir söylemesinin
DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 17

yanı sıra yabancı bir dilde de büyük bir kudretle şiir söyleyebilecek
kadar yüksek bir edebî şahsiyete sahipti. Yaşlılık zamanlarında bile
at sırtından inmeyen Kanûnî Sultan Süleyman, Divan edebiyatının
en fazla şiir söyleyen şairidir. Bu şair sultanlar sadece başkentlerde,
sanat ve kültür merkezlerinde şiir ve sanatla ilgilenmiş değildirler.
Hayatlarının önemli bir kısmını geçirdikleri seferlerde bir hayat
tarzı olarak şiir ve sanatla uğraşmışlar, sefere çıktıklarında yanlarına
bilim adamlarını ve sanatkârları almışlardır. Bu ve diğer şair pa-
dişahlar, kendileri de şair olduklarından, kendilerine sunulsun su-
nulmasın, şiir değerlendirmelerinde bulunuyorlar ve şairleri teşvik
ediyorlardı. Kaynaklar şair padişahların, şehzadelerin, vezirlerin,
dönemin bilim kurumları olan medreselerdeki bilim adamlarının,
devlet bürokrasisinde görev alan bürokratların şiirlerinden örnek-
lerle doludur.
Padişahları şair olan bu devletin; devlet adamlarının, bürok-
ratlarının da şiirle, edebiyatla ilgilenmeleri pek tabiidir. Bundan
dolayı şairlik ve sanatkârlık devlet kademelerinde yer alan liyakat
sahibi kişilerin ilerlemelerinde rol oynayan faktörlerden biri ol-
muştur. Bürokraside ve bilim alanında pek çok kişinin yazdıkları
şiirleri padişahlara, devlet adamlarına ya bizzat huzurda okumaları
ya da bir vesile ile göndererek sunmalarının sebeplerinden birisi de
budur. Devlet, diğer hizmetleri ve kabiliyetleri yanı sıra onların bu
yönlerini de dikkate almış, bu kişileri ödüllendirmiş böylece top-
lumda şiirin, şairin ve sanatın yeri devlet eliyle yüceltilmiştir. Bu
kişilerin çoğunun aslında devlette bir görevi bulunduğu veya bir
meslek sahibi olduklarını hatırlamak, sanatla ilgilenmenin o döne-
min bürokrasisinde ve toplum hayatında ne denli önemli olduğu-
nu da göstermektedir.
Osmanlı döneminde şairlerin şiir ve edebiyatla tanışmalarının,
dönemin bir tür edebiyat tarihleri olan “şuarâ tezkireleri” göz önü-
ne alındığında, ilk olarak aile çevrelerinde başladığını söyleyebiliriz.
Ayrıca her aşamadaki eğitim öğretim programlarında belâgat, aruz

ve diğer edebiyatla ilişkili derslerin ağırlıklı bir şekilde yer alması
hatta yüksek öğretim sisteminin bazı aşamalarına “Miftah Medre-
seleri”nde olduğu gibi edebiyat kitaplarının adının verilmesi, eği-
tim öğretimde edebiyatın tuttuğu yeri de göstermektedir.
Bu edebiyatın şairlerinin meslek grupları ve yetiştikleri bölge-
ler ile ilgili olarak şairlerin hayatları ve eserlerinden örnekler veren
“şuarâ tezkireleri” üzerinde yapılan bilimsel çalışmalar şunu gös-
termektedir: Bu kaynaklarda geçen 3000 civarındaki şair arasında
en fazla ilmiye sınıfı yani bilim adamları ve öğretim elemanları yer
alır. Daha sonra bürokrat sınıf gelmektedir. Bunlardan sonra saray
mensupları, askerler, esnaf ve serbest meslek erbabı sıralanmakta-
dır. Dolayısıyla Divan şairleri, entelektüel birikimin en üst düzeyde
olduğu, dönemin yüksek öğretim kurumlarındaki bilim adamla-
rından başlayarak toplumun hemen her kesiminden insanlardan
oluşuyordu. Çok geniş bir coğrafyaya yayılan Osmanlı Devleti’n-
de, İstanbul dışında da pek çok kültür merkezi bulunmaktadır.
Genel olarak bu edebiyat bir “şehir ve şehirli edebiyatı”dır. Fakat
en yoğun olarak payitaht olan İstanbul, Bursa, Edirne şehirlerinde
Divan şairi yetişmiş olmakla birlikte, bunların dışında Konya, Di-
yarbakır, Kastamonu, Kütahya, Antep gibi Anadolu’daki şehirler,
Bağdat, Vardar Yenicesi, Filibe, Manastır, Sofya gibi Balkanlardaki
merkezler de ünlü Divan şairlerinin yetiştiği yerlerdir. Kısacası bu
edebiyat şiirle küçük yaştan itibaren tanışan, kendisini şiirle ifade
eden bir toplumun edebiyatıdır. Divan şairlerinin arasında, döne-
min bilim ve devlet adamları fazla olmakla birlikte, çeşitli meslek
gruplarından hatta esnaftan şairlerin de bulunması bu gerçeği des-
teklemektedir.
Osmanlı dönemi biyografi kitaplarında konu edilen şahıslar
ile ilgili “elsine-i selâsede (üç dilde) şiir söylerdi” tanımlamasına
yani o şahsın Türkçenin dışında Farsça ve Arapça dillerinde de şiir
söyleyebildiği ifadesine sıkça rastlanır. Mimari eserlerin hepsinde
o eserin yapılış tarihi, kimin tarafından, kimin adına inşa edildiği

şiirle yazılır ve hat sanatı ile birleşir, daha sonra taş işlemeciliği ile
vücut bulur, en sonunda mimari eserin estetik yapısıyla bütünleşe-
rek kendisini sunardı.
Sadece edebiyat ile ilgili olsun veya olmasın dönemin pek çok
bilimsel eserini okurken bir münasebet ile şiir söylendiğini, insan-
ların günlük konuşmalarında bile şiirlerden alıntılar yaptıklarını,
insanların, içinde bulundukları durumla ilgili ve psikolojik hâlle-
rine uygun felsefi derinliği bulunan beyitler söylediğini biliyoruz.
Yahya Kemal aşağıda aktaracağımız düşünceleriyle o dönemin
sanat anlayışı ile şiir sanatının ilişkisini bize anlatmaktadır: “Şair
bütün öteki sanatlara bağlıydı. (Şair) divanını yazıp bitirdikten
sonra hattata veriyordu. Hattat o divandan talik hattın son kıvrak-
lığıyla bir sanat eseri daha yaratıyordu. Mücellit deriden, sahtiyan-
dan temasın bir hazzına daha misal gösteriyordu, müzehhib gözleri
arabkârî çizginin oyunlarıyla, zevkiyle bir daha kamaştırıyordu.
Şairin divanındaki şarkıları bestekâr birer makamdan besteliyor…
şaire mimar; camilerinin, mescidlerinin, saraylarının, hanlarının,
medreselerinin, çeşmelerinin, şadırvanlarının cephelerinde bir
yer ayırıyordu, taşcı kitabe taşını kesiyor, hattat kitabeyi yazıyor,
hakkâk oyuyordu. Hasılı şair bütün sanatlara, bütün hayata böyle
bağlarla bağlı ve o cemiyetin timsali idi. Şiirin aletleri, usulleri, li-
sanı, zevki birdi ve her yerde aynı seviyeye hitap ediyordu. Teselya
Yenişehir’deki şairin gazelini Diyarbekir konaklarında, Urfalı şairin
kasidesini Bosna-Saray konaklarında okuyor, anlıyor, coşuyordu.”
(Yahya Kemal Beyatlı, Edebiyata Dair, s. 52.)
III. Devrin Şiir Kitapları
Klasik Türk edebiyatında üç türlü şiir kitabı vardır: Divanlar,

Mesneviler, Şiir Mecmuaları.
1. Divanlar
Şairlerin çeşitli zamanlarda yazdıkları şiirleri “divan” adı veri-
len kitaplarda toplanıyordu. Bazı şairler kendi hayatlarında iken

şiirlerini bu tarzda toplamışlar, bazılarının şiirleri ise kendilerinden
sonra bu ad altında toplanmıştır. Küçük hacimli ve eksik kalan di-
vanlara “divançe” adı verilir. Nazım şekilleri bakımından zengin,
geniş hacimli divanlara ise “müretteb divan” adı verilir. Gelibolulu
Âli, Ahmed Namî gibi az sayıda şairlerin hayatları boyunca birden
fazla divan tertip ettikleri bilinmekle birlikte, genellikle bir şairin
divanı onun -klasik divan tertibine uygun- bütün şiirlerini toplar.
Divanlar; Divan-ı Fuzûlî, Divan-ı Bâkî gibi şairlerin adlarıyla anı-
lırlar. Pek çok Divan şairi Türkçe dışında Farsça divanlar da tertip
etmişlerdir. Bazı divanlarda dibace, mukaddime adları verilen giriş
kısımları yer alır. Bu bölümler şairin şiire ve sanata bakış tarzı hak-
kında önemli bilgiler sunar.
Divanlarda çeşitli nazım şekilleriyle yazılmış şiirler yer alır. Bu
şiirler nazım şekillerine göre gruplandırılır ve sıralanır, daha sonra
yine her grup belli bir düzene göre tekrar kendi içinde sıralanır. Di-
vanlarda umumiyetle en fazla yer tutan gazeller, kafiye ve rediflerin
son harflerine göre kendi içlerinde sıralanırlar.
2. Mesneviler
Divanlarda bulunan gazel, kaside gibi nazım şekilleri hacimleri
bakımından sınırlı olmak zorunda olduklarından uzun ve kapsam-
lı konuları dile getirmeye yeterli değildir. Bundan dolayı Divan
şairleri uzun aşk hikâyelerini, dinî ve ahlaki konuları, destanları
“mesnevi” adı verilen ve her beyti sadece kendi içinde kafiyeli uzun
şiirler ile kaleme almışlardır. Mesneviler kendi başlarına bir bütün-
lük gösterir. Konuları itibariyle eğitici ve öğretici yönü ağır basan
dinî, tasavvufî, ahlaki, tarihî, belli bir dalda bilgi veren mesneviler
bulunduğu gibi konusu aşk olan ve edebî yönü ağır basan İran ve
Arap edebiyatı kaynaklı Yusuf ü Züleyha, Leylâ ile Mecnun gibi
mesneviler de büyük bir yekûn tutmaktadır. Bu mesnevilerin bir
kısmı yaşanılan hayata dair bize kıymetli bilgiler de sunmaktadır.
3. Şiir Mecmuaları
Divanların ve mesnevilerin dışında şairlerin çeşitli şiirlerini
toplayan “şiir mecmuaları” ile beğenilen bir şiire başkaca şairler

tarafından yazılan benzer şiirlerin toplandığı “nazire mecmuala-
rı” bu dönemin antoloji niteliğindeki şiir kitaplarıdır. 15. ve 16.
yy. dönemlerinde derlenen önemli mecmualar arasında Ömer b.
Mezid tarafından, Mecmûatü’n-Nezâir, Eğridirli Hacı Kemal’in
Câmiü’n-Nezâir, Edirneli Nazmî’nin Mecmau’n-Nezâir, Pervane
Bey’in kendi adıyla anılan mecmuaları yer alır.
IV. Şiirin Geleneksel Özellikleri
Divan şiiri belli bir kültür birikimi ile söylenilen ve geleneğe

dayalı özellikleri bulunan bir şiirdir. Gelenek, başlangıç dönemin-
den itibaren bu şiirde etkisini sürdürmüştür. Bir şairin bu geleneğin
dışına çıkarak şiir söylemesi çok az örnek dışında görülmez. Bu
gelenek hem estetik kuralları belirler hem de muhteva unsurlarının
sınırlarını çizer. Şair geleneğin genel çerçevesinin dışına çıkmadan,
geleneğin kendisine sunduğu imkânlar ile sanatlı ve orijinal söyle-
yişi yakalama durumundadır. Bu gelenek karşısında bir padişah ile
sıradan bir şair aynı durumdadır. Her ikisi de şiir söylerken aynı
kurallara uymak durumundadır. Bundan dolayı bir padişahın şiiri-
ni bir başka şairinkinden, bir kadın şairin şiirini erkek şairinkinden
ayırmak çoğu zaman mümkün değildir. Bundan dolayı geleneğin
belirlediği özelliklerin, bu dönem şiirlerinin okunmasında göz
önünde tutulması gerekmektedir. Şairlerin aynı malzemeyi aynı ka-
lıp içinde kalarak kullanmaları, farklılaşmalarının ve özgünleşme-
lerinin önünde büyük bir engeldir. Bu engeli aşarak; aynı konuları,
aynı unsurlarla ve aynı estetik kurallar ile söylerken diğer şairlerden
kopan ve bu malzemeyi farklı bir şekilde işleyerek farklı bir düzeye
yükselen şair, sanatkâr kabul edilir.
Şiirin Tanımı
Klasik Türk edebiyatında şiir “mevzûn ve mukaffâ söz” şeklinde
tanımlanır (Bazı kaynaklarda bu iki şarta, sözün “muhayyel” olması
şartı eklenir.). Sadece ses yapısı bir yazıyı nasıl şiir hâline getireme-

yecek ise sadece anlam yoğunluğu, hayal derinliği ve kudreti de
onu etkileyici ve kalıcı bir şiir metni kılmaya yetmez. Eski Türk
edebiyatında şiirin temel şartının vezinli ve kafiyeli olması, âhengin
bu edebiyatta tuttuğu önemdendir. Pek çok Divan şiiri örneğinde
âhengin etkileyicilik bakımından bazen anlamın önüne geçtiği de
görülür. Bununla birlikte vezinli ve kafiyeli bir şekilde sözlükler,
gramer kitapları, çeşitli konularda eserler yazılmış olmakla birlikte
bunları sözün “manzum” şekli olarak kabul etmek gerekir. Bunların
yanı sıra sözün muhayyel olma niteliği, düşüncelerin şairane ifade-
si, kelimenin ve söz diziminin doğru ve güzel oluşu yani etkileyici-
liği de aranılan özelliklerdendir.
Klasik edebiyat bilgisinde etkileyici şiir söyleyebilmek için şair
önce sözcükleri seçer. Daha sonra da bunlar, güzel ve etkileyici bir
şekilde birleştirilir. Bu “seçme ve birleştirme” işlemi Divan şairleri
tarafından inci dizmeye benzetilir. Seçme ve birleştirme için belâ-
gat ilminde söz konusu edilen belli kurallar söz konusudur. Bütün
bu kurallar aslında, sözün duruma, bağlama uygunluğu dışında iki
amacı sağlamaya yöneliktir: Dil kurallarına uygunluk ve âhenk. Bu
şartların aranması anlamın, duygu ve düşüncenin değerini düşür-
mek değildir. Şiirde orijinal manaların ve imgelerin bulunması da
gerekir. Zira Divan şiiri âhenk ile mananın, ideal düzeyde birleş-
mesini hedefler.
Mahlas
Divan şairleri geleneğe uyarak “mahlas” denilen adlarla şiirleri-
ni yazarlardı. Mahlaslar şairlerin edebiyat dünyasında kullandıkları
adlarıdır. Şairler çoğu zaman bu adları kendileri seçmekle birlikte
başka şairler tarafından da bir şaire mahlas verildiği olur. Edebiyat
tarihimizde aynı mahlası birden fazla şairin kullandığı görülmek-
tedir. Mahlasların büyük çoğunluğu Farsça nispet ekiyle meyda-
na getirilir. Bu mahlaslar Huzurî, Neşâtî, Figânî / Muradî, Azmî,
Mahremî / Kâtibî, Askerî, Kandî / Âfitâbî, Bahrî, Mihrî / Gubarî,
Zaifî, Fenâî / Rindî, Ayşî, Mestî gibi anlamları açısından gruplan-

dırılabilir. Nisbet eki almayan ve doğrudan isim yapısında olanla-
rı da vardır. Geleneğin ağır bastığı bu edebiyatta sultan şairler de
mahlas kullanarak şiir söylemişlerdir. Avnî (Fatih Sultan Mehmed),
Selîmî (Yavuz Sultan Selim), Muhibbî (Kanûnî Sultan Süleyman),
İlhâmî (Sultan III. Selim) bir kısım şair sultanların mahlaslarıdır.
Fuzûlî ve Bâkî örneklerinde gördüğümüz gibi bazı şairlerin mah-
lasları edebiyat tarihlerinde adlarının önüne geçmiştir. Mahlaslar
genellikle şiirlerin sonlarında yer alır. Mahlasla şiir söyleme gelene-
ğine, bilindiği kadarıyla Kadı Burhaneddin ile Kemal Paşazâde gibi
az sayıda şair dışında, uymayan olmamıştır.
Şiirin Şekil Özellikleri
Divan şiiri, dönemin şiir anlayışına göre kaleme alınır. Bu şiir-
lerde aşk, ölüm gibi evrensel temalar işlenirken, bunların ele alınışı
günümüzden farklıdır. Bu durum biçim özelliklerinde de görülür.
Divan edebiyatının benimsemiş olduğu ölçü, kafiye ve diğer âhenk
ögeleri gibi kendisine has nazım şekilleri de vardır. Bu edebiyat, şe-
kilde de mükemmelliği arar. Şekil mükemmeliyetine ulaştığında ise
o metin artık anlamı itibariyle zihnimize, duygularımıza ve hayal-
lerimize hitap ettiği kadar; okunuşu kulağımıza, yazısı gözümüze
hitap eder hâle gelmiştir. Bundan dolayı Divan şiirini iyi anlamak
ve kavramak bu şiirlerin şekil özellikleri hakkında kısaca da olsa
bilgi sahibi olmayı gerektirir.
Divan şiirinin nazım birimi “beyit” olarak kabul edilir. Beyit,
iki dizeden oluşur. Bu dizelere “mısra” adı verilir. Mısra ve beyitle-
rin sayısı ve birbirleriyle kafiyeleniş şekilleri, nazım şekillerini mey-
dana getirir.
Divan şiirindeki nazım şekilleri de gelenek tarafından belirlen-
miştir. Divan edebiyatında en yaygın nazım şekli “gazel”dir. Gazel-
de ilk beyit kendi içinde kafiyeli, diğer beyitlerin ikinci mısraları da
ilk beyitle kafiyelidir. Genellikle beş veya yedi beyit uzunluğunda-
dır. Aşk başlıca konusudur. Belli bir gazelin beyitlerinin öncesine
üç, dört ve beş mısra eklenmesiyle bendlerden/ kıtalardan oluşan

beş mısralı, altı mısralı tahmis, tesdis gibi adlar alan yeni nazım
şekilleri meydana getirilir.
“Kaside”nin ise kafiye sistemi gazel gibi olmakla birlikte gazele
göre daha uzundur. Daha çok din ve devlet büyüklerini övmek için
yazılır. Dolayısıyla içerik, öz bakımından da gazelden ayrılır. Kasi-
denin kendisine özgü bir kompozisyonu vardır. Devlet büyüklerine
yazılan kasideler ile önemli tarihî olaylar ve eserler için yazılan ka-
sideler, dönemleri hakkında bize bilgi vermeleri açısından önemli-
dir. Gazel de kaside de hacimleri sınırlı olduklarından dolayı uzun
konuları dile getirmeye yeterli değildir. Bu durumda Divan şairleri
uzun aşk hikâyelerini, dinî ve ahlaki konuları, destanları “mesnevi”
adı verilen ve her beyti sadece kendi içinde kafiyeli uzun şiirler ile
anlatmışlardır.
Bendleri esas alan nazım şekillerinden “rubâî” dört mısralı bir
nazım şeklidir. Diğer nazım şekillerine göre rubaide duygu ve dü-
şünceler daha yoğun olarak ifade edilir. Beyit esasına dayanmayan
ve dört mısradan başlayıp on mısraya kadar uzayan kıtalarla da şiir
yazılır. Bunlar “murabba”, “muhammes”, “müseddes” gibi adlar
alır. Her biri başka kafiyede, ama aynı vezinde söylenmiş bendler
ve bunları birbirine bağlayan beyitlerden oluşan nazım şekillerine
terkîb-i bend ve tercî-i bend adı verilir. “Şarkı”nın ise bazı araştır-
macılarca Divan şiirinde kullanılan nazım şekilleri arasında Türk
edebiyatına özgü bir nazım şekli olduğu düşünülmektedir.
Divan Şiirinde Aşk
Divan şiirinde en fazla işlenen tema, aşktır. Aşkın ele alınış bi-
çimi çok farklıdır. Divan şiirindeki aşk, tek taraflıdır. Seven ve aşk
ıstırabı içinde yanan bir âşık vardır. Sevgili ise âşığına karşı ilgisiz-
dir, onun bakışı hatta eziyeti bile âşığa bir lütuftur. Bütün güç, kuv-
vet sevgilinin elindedir. Âşık için sevgili bir padişah yahut efendi
mevkiindedir, âşık ise onun kölesi gibidir. Âşık, sevgilisinin bütün
eziyetlerini çoğu zaman mutlulukla kabul eder.
Sevgili tipi mükemmel güzelliği kendisinde toplamıştır. Di-
vanlarda görülen bütün sevgililer, tek bir tiptir. Geniş Osmanlı

coğrafyasının neresinde bulunursa bulunsun ve hangi döneminde
yaşamış olursa olsun âşığın dile getirdiği ve nitelediği sevgili genel-
likle aynı özelliklere sahiptir. Gelenek bu sevgili tipinin saç, göz,
dudak, el gibi uzuvlarının ne tür güzellikte olduğunu belirlemiş,
nasıl övüleceğini de göstermiştir. Uzun boyluluk mademki gü-
zellerde aranan bir özelliktir, o takdirde sevgilinin boyu hafif ha-
fif salınan bir servi gibidir, başı göklere kadar uzanır. Kirpiklerin
uzunluğu mademki makbuldür ve etkileyicidir, o zaman sevgilinin
kirpikleri âşığa saplanan kılıç, mızrak veya ok olarak hayal edilir.
Şairler bu eldeki hazır malzeme ile sevgiliyi övmek durumundadır.
Sevgilinin cinsiyeti de -pek az şiir müstesna- kesin değildir. Sevgili
çoğu zaman bir erkek güzeli gibi görünmekle beraber, bu şiirlere
dikkatle bakıldığında aslında bir erkek veya kadının değil de biz-
zat güzelliğin övüldüğünü ve yüceltildiğini görürüz. Bu tasavvuf
anlayışının şiire yansımasının bir neticesidir. Kâinattaki güzellikler
ve dolayısıyla da güzeller ilâhî ve mutlak hatasız, kusursuz bir tek
güzelden işaretlerdir.
Mazmunlar
Divan şairleri, geleneğin belirlediği çerçevede şiir söylerler.
Şairden şaire değişen, dönemden döneme temelde farklılaşan şiir
anlayışları yoktur. Her ne kadar, zaman içerisinde geleneğe ekle-
nen özellikler ve bazı yerli unsurlar bulunmakla birlikte bunlar ge-
leneğin belirlenmiş şekil özelliklerini ve konuları ele alınış şeklini
temelden değiştirici nitelikte değildir. Şairler kabul ettikleri gelene-
ğin şartları ile ve onun çizdiği çerçevede en güzel söyleyişi yakala-
maya çalışır. Divan edebiyatının hazır malzemesi ve belli konular
etrafında kodlanmış değişmez motifleri vardır. Sevgilinin saçından,
gözünden, boyundan bahsedilmeye başlandığında arkasından neler
söyleneceği, bunların ne şekilde niteleneceği, nelere benzetileceği
tahmin edilebilir. Yani bir sevgili ile, tabiat ile ilgili bir kavramın
zihinde başkaca neleri hatırlatacağı, çağrıştıracağı önceden belirlen-
miştir. Her motifin bağlı olduğu başka motifler bulunmaktadır. Bu

birbirine bağlı unsurlar, Divan şiirinde “mazmun” adı verdiğimiz,
kavramların birbirleriyle olan ilişki yumağını oluştururlar. Maz-
munlar kelimelerin ilk bakışta görülmeyen gizli bir veya birden faz-
la manasıdır. Esas söylenmek istenilen şey arka plandadır. Bir başka
ifade ile de mazmun, bir mananın ipuçları verilmek suretiyle ifade
edilmesidir. Bu ise dilde mecazlı bir söyleyişi beraberinde getirir.
Bu mecazlı söyleyişin açıklığa kavuşması ise Divan şiiri kültürünün
belli bir düzeyde bilinmesine ve imaj sistemini tanımaya bağlıdır.
Ortak bir imaj dünyasının bulunması, mazmunlarla bezenen şiirin
anlaşılmasını kolaylaştırır. Mazmunlar şaire az sözle çok anlam ifa-
de etme imkânını sunar.
V. Klasik Türk Edebiyatında Dil ve Üslûp
Türkler, İslâm’a girdiklerinde yeni bir din ile birlikte bu dinde

önemli bir yer tutan Arapça ile de karşılaşmışlardır. Arap dili ile
olan temas daha yoğun olarak dinî bağlamda gerçekleşmiştir. Bu-
nunla birlikte İslâm kültürü ve sanatı ile olan yaygın ve sürekli ilişki
büyük ölçüde Fars dili üzerinden İran ile olmuştur.
Türk edebiyatı, toplum yaşantısıyla da bağlantılı olarak, İs-
lâm’dan önce şifahi bir edebiyat şeklinde idi. Türk edebiyatçıları
İranlılarla kültürel temas kurulduğunda karşılarında âhenkli bir şiir
dili ve klasikleşmiş bir edebiyat buldu. İslâmlaştıktan sonraki dö-
nemde bir taraftan İran coğrafyasındaki Türk devlet idarecileri bu
dil ile meydana gelen edebiyatı desteklemiş, diğer taraftan ise Türk
şairleri 12-13 yy.da şiirlerini Farsça yazmışlardır. İslâm kültürüne
girdikten sonra Türk ve İranlı bilginlerin farklı bilim dallarında
eserlerini Arapça yazdıkları, İranlıların söz varlığı itibariyle önemli
miktarda Arapça kelimeyi dillerine aldıkları, Türklerin edebiyatla-
rını İranlıların oluşturduğu estetik yapı üzerine bina ettikleri, bu-
nunla birlikte İranlıların bu estetik yapıyı Arapça eserlerin tesiri ile
şekillendirdikleri fakat bu Arapça eserlerin bir kısmının da Türk
müelliflerince kaleme alındığı görülmektedir.

Osmanlı toplumunda Arapça ve Farsçanın tesir sahaları birbi-
rinden ayrı olmuştur. Arapça daha ziyade devrin öğretim kurumları
olan medreselerde, Farsça ise sanat ve tasavvuf çevrelerinde etkili
olmuştur. Fakat bu çevreler aslında birbirinden bütünüyle kopuk
değildir. Model olarak görülen Fars edebiyatının dilinin etkin ol-
ması ile Arapça söz varlığının bir kısmı Fars dili üzerinden dilimize
yerleşmiştir.
Divan şiirinin ve bu dönemde ortaya konulan düzyazı eserlerin
dili, Türkçenin asırlar boyu ulaştığı olgun bir düzeyi göstermekte-
dir. Dilin kelime kadrosunun genişlemesi, üslûbunun farklılaşması,
cümle yapılarının daha birleşik hâle gelmesi Osmanlı Devleti’nin
büyümesi, askerî ve idarî alanlardaki ihtişamı ile ilişkilidir.
Divan şiirinde kullanılan yabancı kelime sayısı dönemden dö-
neme ve şairden şaire farklılık göstermektedir. Bu oran 16. yy.da
daha az iken sonraki dönemlerde artmıştır. Zamanla dilin aruz ile
uyum sağlamasının da etkisiyle ortak temalar aynı şekillerle fakat
daha millî bir üslûp ile ifade edilmeye başlanmıştır. Şu kadar var
ki, Türkçemize dâhil olan pek çok kelime, ait olduğu dildeki an-
lamlarıyla olduğu gibi dilimize intikal etmiş olmayıp yeni anlamlar
kazanmışlar veya bir kısım anlamlarını yitirmişlerdir.
Klasik Türk edebiyatında şiir dilinin kapısının okuyuculara
açılması günümüzde kullanılmayan kelimelerin karşılığının bilin-
mesinden ziyade bu şiirin mecazlı dilinin kavranmasına bağlıdır.
Divan şiirinde sıkça geçen aşk, sevgili, meyhane, içki, sarhoşluk
gibi kavramlar, tasavvufun da tesiriyle genellikle mecaz dairesinde
ele alınır. Bundan dolayı da dine saygının son derece önemli oldu-
ğu o dönemin toplumunda şeyhülislâmlar, devlet adamları, hatta
sultanlar bile mecazlarla örülen bu dil ile şaraptan, meyhaneden
sürekli bahsetmişler, cihanı titreten padişahlar, bir güzelin kulu kö-
lesi olduklarını ifade etmişlerdir. Bu şiirle muhatap olan insanların
o dönemde belli bir bilgi birimi ile bu metinlere bakmalarından
dolayı bu ifadeler yanlış yorumlamalara maruz kalmamış, herkesçe

bilinen mecazî anlamları ile anlaşılmışlardır. Tema doğrudan doğ-
ruya değil, şair tarafından işlenmiş, kurgulanmış bir dille anlatılır.
Bu ise şiirin ilk anlamından öte bu anlamın çözüldüğünde ortaya
çıkan ikinci bir anlam düzlemini, hatta aynı şekilde üçüncü bir
anlam düzlemini var kılmaktadır.
Şiir dilinin bir diğer özelliği de bu dilin söz sanatları ile örülü
olmasıdır. Doğrudan anlamla ilişkili söz sanatları ve sözü ses bakı-
mından süsleyen söz sanatları, şiirlerin anlamlarının çözülmesinde
ve yorumlanmasında doğrudan veya dolaylı olarak önemli bir rol
üstlenirler. Divan şiirinin “kalıcı eserler” vermesinde bu sanatlı söy-
leyişin, diğer bir ifade ile devrin “şiir dilinin” büyük rolü vardır.
VI. Şiir Dilinde Kullanılan Âhenk Unsurları
Şiir metinlerini düzyazıdan ayıran özelliklerinden birisi olan

âhenk, kelimelerin akıcılığı, kulakta güzel tesir bırakacak şekilde
bir araya getirilmesi, sözün ses yapısının çeşitli yollarla etkileyici
şekilde düzenlenmesidir. Divan şiiri âhenk yönü çok güçlü bir şiir
diline sahiptir. Onun bu özelliği bazen anlamını kavramadan oku-
yucunun bu şiirin etkisi altına girmesini sağlar.
Şiiri âhenk/ses ile anlamın ideal birleşimi olarak kabul eden kla-
sik edebiyat bilgi birikimi açısından şiir dilinin âhenk unsurlarını
şu şekilde sınıflandırabiliriz.
1. Ölçü (aruz): Divan şiirinin ölçüsü, hecelerin son harflerinin
ünlü veya ünsüz, ünlülerinin uzun ya da kısa olmasına dayalı bir
ritmi esas alan aruzdur. Aruz, Divan şiirinde söze müzik değeri ka-
tan en önemli ögedir.
2. Kafiye: Mısra sonlarındaki ses benzerliği olarak kısaca ifade
edebileceğimiz kafiye, klasik edebiyat anlayışında sözü şiir kılan
ikinci ana ögedir.
3. Sözcüklerin ve sözdiziminin akıcı olması: Klasik edebiyat
bilgisi, sözün telaffuzunun akıcı olup kulağa hoş gelmesi ve mana-

sının açık olması (fesahat) için kelimenin hem tek başına hem de
öncesi ve sonrası ile akıcılığına önem verir ve söyleyiş güçlüğünün
olmamasını arar.
4. Bazı söz sanatları: Klasik edebiyat bilgisi sözü anlam ve ses
bakımından süsleyen söz sanatlarını teferruatıyla ele alır ve söz yi-
nelemeleri yanı sıra, aynı sesleri taşıyan veya aynı kalıpta şekillenen
kelimelerin metne âhenk açısından katkısını da inceler.
5. Bazı nazım şekilleri özellikleri: Nazım şekilleri, kendi için-
de birtakım ses düzenlemelerini bir şart olarak bulundurduğu
için, şaire bazı ses düzenlemelerini teknik bakımdan hazır olarak
sunmaktadır. Şiirin birimlerinin birbiriyle uyum içinde olması,
musammatlarda bendlerle son mısralarının aynen tekrarlanması,
gazellerde birden fazla matla beytin bulunması, bütün mısraları-
nın aynı kafiyeyi takip etmesi, bazı gazel ve kasidelerin iç kafiye
bulundurması âhenge katkı sağlar.
6. İnşâd (Özellikli şiir okuma): Divan şiirinin âhenk ile ilgili
bir özelliği de “şiir metninin şiir dilinin özelliklerine göre düzyazı-
dan farklı olan ve metnin etkileyiciliğini artıran niteliklerinin göz
önünde tutulduğu okunuş biçimi” olan inşâddır. Aruzun taktîini
öne çıkararak, tefilelerin yerlerini belirlerken abartıya kaçan okuma
biçimi ne denli yanlış ise taktîin bütünüyle yok sayılarak düz yazı
şeklinde veya kelimelerin sadece duygu değerlerine vurgu yaparak
okuma da Divan şiirini var eden sesin önemli bir ögesini yok sayma
demektir. Şiirin nasıl okunacağına dair Yahya Kemal şöyle söyler:
“Halis bir şiiri okumak demek ona şairinin verdiği musiki ayarıyla,
fazla ve eksik bir ses ilave etmeksizin musikiden anlayanların tabi-
riyle falsosuz okumak demektir…O manzumeyi bütün musiki akı-
şıyla anlamak, duymak, benimsemek ve ondan sonra okuyabilmek
iyi okumanın yegâne yoludur.” (Yahya Kemal Beyatlı, Edebiyata
Dair, 3-5.)

VII. Şiirin Dayandığı Müşterek Kültür Zemini
Divan şiiri, nazari ve estetik esaslarını İslâm kültüründen al-

mıştır. Bu esasların oluşumu her ne kadar Arap ve Fars dilleriyle
yazılan eserlerle olmuş ise de bu süreçte Türk edebiyatçılarının ve
şairlerinin de önemli bir rolü vardır. Arapça yazılan pek çok edebi-
yat bilgisine dair kitabın yazarı Türk’tür. İslâm dairesinde bulunan
her üç milletin de bu binanın inşasında katkısı vardır.
Divan şairleri şiirlerini yazarken müşterek bir zemine dayanır-
lar. Fakat bu müşterek kültür, şairi dar sınırlar içinde bırakmaz.
Divan şairleri şiire geniş bir ilim ve kültür penceresinden bakarlar.
Bu kültür, toplumun her kesiminin ortak olduğu standart bir kül-
tür olmayıp üst düzeyde bir birikim gerektirir. Birçok ilim dalın-
da bilgi sahibi olmayı, yabancı dilde yazılmış edebiyat eserlerini
okuyup anlamayı, hayata tanıklık etmeyi, dili elde bir hamur gibi
şekillendirebilmeyi ve hayatı sevmeyi gerektiren bir kültürdür bu.
Kökü bu milletin kendi hayatına ve tarihine uzanan, ama kendi
dünyalarına duydukları güven dolayısıyla farklı dünyaların ve kül-
türlerin birikimlerine kapılarını kapatmayan bir anlayışı barındırır.
Bundan dolayı bu dönemin yakın ilişkide bulunulan iki medeniyet
ve kültüründen, yani Arap ve Fars kültüründen aktarmalar ve etki-
lenmeler olmuş, bu etkiler şiire de yansımıştır.
Türk şiirinin bu edebiyatları ve kültürleri kucaklamasının tarihî
ve sosyal sebepleri vardır. Bunların başında İran ve Arap milletleri
ile olan din birliği gelmektedir. Bir diğer önemli sebep ise Osmanlı
Devleti’nin bölgesel bir güç olarak kalmayı ve bu şekilde hayati-
yetini sürdürmeyi kendisine hedef olarak seçmemesidir. Osman-
lı Devleti, başlangıcından itibaren bir dünya devleti olmayı gaye
edinmiştir. Bunun için de fethedilen topraklarda önceki medeni-
yetlerin kültürlerine düşmanlık etmeyi seçmemiş, onlardan kendi
değerlerini zorlamadığı takdirde yararlanabileceği kadar yararlan-
mıştır. Bunu en açık olarak edebiyat sahasında görürüz. Hüküm-

darlar harp ettikleri bir ülkenin diliyle edebî ürünler vermede bir
sakınca görmemişlerdir.
Din birliğinin olması, komşuluk ilişkisi, İran topraklarında
uzun yıllar Türk hâkimiyetinin hüküm sürmesi ve Türk hüküm-
darlarının himayesi ve desteği ile İran edebiyatının güçlenmesi gibi
sebepler dolayısıyla Türk şairlerinin, daha önce başlamış olan İran
edebiyatını örnek almaları da tabiidir. Bütün bu sebepler Divan
şiirinin dâhil olunan medeniyet dairesindeki diğer milletlerle aynı
kültür zemininde şiir söylemeleri sonucunu doğurmuştur. Bu müş-
terek kültür zemini yanı sıra mahalli unsurlar ve Türk milletinin
hayatı ve insanı kendisine has yorumlayış tarzı da bu şiirin kültür
zemininde önemli bir role sahiptir.
Divan şiirini besleyen kaynakların başında ortak değerler gelir.
Bu özellik Divan şiirini zenginleştiren bir faktör olarak karşımıza
çıkar. Divan şiiri, her şeyden önce, kültür seviyesi yüksek, toplu-
mun entelektüel birikimini en güzel şekilde temsil eden şairler tara-
fından ortaya konmuştur. Bu şairler, toplumun aydın kesimidir. Bu
kültürlü ve aydın kesim geleneğin çizdiği çerçevede dönemlerinin
bilgi ve kültür birikimine göre şiir söylemekteydiler. Bu da şiirlerine
o günkü toplumun değerlerinin yansıması neticesini doğuruyordu.
Divan şiirinin kaynaklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

1. Din: Dinimizin şiire yansımalarını öz olarak ve görünen
muhteva unsurları olarak ele almak mümkündür. Özden
maksadımız bu şiirin yapısında, üslûbunda, insanı ve dün-
yayı algılayış biçiminde bulunan dinin temel esaslarıdır. Bü-
tün Divan şiirine bu düşünce hâkimdir.
Bunun dışında ayet ve hadislerin şiirde anlam ve sözcükler dü-
zeyinde alıntılanmasını da görüyoruz. Hatta tevhid, naat gibi şiir
türleri bu güçlü dinî etkiden doğmuştur. Akaid, tefsir, fıkıh gibi
dinî ilimler şiiri besleyen damarlardandır. Peygamberimizin haya-

tına dair birtakım bilgiler ve peygamber sevgisi de bu noktada ha-
tırlanmalıdır. Ayrıca diğer peygamberlerin hayatlarına dair bilgiler
(kıssalar) çeşitli vesilelerle değinilen, kendilerine yapılan gönder-
meler vasıtasıyla metni zenginleştiren bilgi birikimidir.
2. Tasavvuf/menkabe kültürü: Aslında ilk madde ile doğrudan
ilişkili olan tasavvuf, Divan şiirindeki işlevi ve oynadığı rol
bakımından özellikli bir durumdadır. Bu kaynak Divan şiiri-
nin, hatta müşterek İslâmî edebiyatın diğer kolları olan İran,
Arap ve Urdu edebiyatlarının dil ve üslûbunu da doğrudan
etkileyen bir niteliktedir. Şiir dilinin mecazlı yönü, aşk, şa-
rap, meyhane, güzeller gibi şiire konu olan unsurlar genellik-
le tasavvufun belirlediği bir dille kaleme alınmıştır. Dolayı-
sıyla tasavvuf dili ve kültürü göz önünde bulundurulmadan
bu edebiyat ürünlerinin anlaşılması mümkün değildir.
Tasavvuf, temelde İslâm dininin iki temel esası Kur’an ve sün-
nete dayanan, bununla birlikte zaman zaman dış tesirlerden, başka-
ca milletlerin düşünüşlerinden de etkilenen dini, dünyayı ve hayatı
yorumlayış tarzıdır. Gerek ibadetlerde gerekse bu dünyadaki her
türlü ilişkide yaratıcıya olan sevgiyi esas alır. Tasavvuf, insanın kötü
huylarını bütünüyle terk etmesi, diğer insanlar ile sevgi temelinde
birleşmesidir. Bu düşünce sistemine göre Allah, kendisinden korku
duyulması gereken bir varlık değildir. Yaratan ile kul arasında bize
kendisini ve diğer bütün varlıkları sevmeyi öğretmesi dolayısıyla bir
sevgi bağı vardır. Bundan dolayı bu düşünce sistemini benimseyen
şairler, Yaratıcı’yı -kendisinden korkulan değil- kendisine sevgi du-
yulan bir varlık olarak kabul etmişlerdir. İlk dönem tasavvuf düşü-
nürleri düşüncelerini, şiir dilinin kendilerine daha geniş anlamları
ifade imkânı vermesi ve sözlerinin etkileyiciliğini arttırması dolayı-
sıyla, şiirle dile getirmişlerdir. Böylece şiir ile tasavvuf arasında kuv-
vetli bir ilişki oluşmuştur. Bu ilişki zamanla müşterek klasik edebi-
yatın şiir dilinin üzerinde de etkili olmuş, âşık ve sevgili tiplerinin
bu düşünce sistemine uygun olarak biçimlenmesine yol açmıştır.

Divan şiirinde de tasavvufun hâkim bir tesiri vardır. Bu tesir belir-
li tasavvuf terimleri ve kavramlarının şiirde kullanılması ile sınırlı
yüzeysel bir nitelikte değildir. Şiir dilinin oluşması, şiirin anlamlan-
dırılması ve yorumlanmasında tasavvuf birinci derecede rol oynar.
Şiir dilinin mecazlarının makul ve tutarlı bir şekilde anlaşılması
tasavvuf bilgisi ile olur. Biz ancak tasavvuf düşüncesinin yardımıyla
Osmanlı şiirini çözümleyebiliriz. Divan şiirinde tasavvuf etkisinin
oluşmasında Ahmed Yesevî ve dervişlerinin, Yunus Emre ve izleyi-
cilerinin, Mevlâna’nın büyük etkisi vardır. Tasavvufî-dinî edebiyat
ilk önce halk edebiyatı çerçevesinde değerlendirilecek ürünlerde
görülmüş, daha sonra Divan şairleri de şiirlerinde tasavvufu zen-
ginlik veren bir kaynak olarak kullanmışlardır. Bu aşkı ve gönlü
esas alan kişilerin karşısında sürekli gerçeklerin özüne inmeye çalış-
mayan, konuları dışından değerlendirenler bulunur. Bunlar şiirde
zâhid, vâiz gibi adlarla anılırlar. Şiirde tasavvuf yolunda olan kişiler
ise genellikle rind karakterli olarak görülürler ve diğer grupla sü-
rekli çekişirler.
3. Tarihî ve mitolojik bilgiler: Divan şiirinde tarihin önemli
olayları, önemli isimleri, bunların özellikleri ve toplumdaki
etkileri ya doğrudan dile getirilen ya da dolaylı olarak işaret
edilen malzemelerdir. Ayrıca çoğu İran menşeli mitolojik-
efsanevî isimlere ve bunların özelliklerine de işaret edilmek-
tedir.
4. Çağın ilimleri, bilgi dalları: Divan şiirinde dinî ilimlerin dı-
şında, dönemin bilim kurumları olan medreselerde okutu-
lan felsefe, mantık, tıp, matematik gibi ilimler de birtakım
özellikleri ve terimleri ile yer alırlar. Bunların dışında -kendi
döneminde de “batıl ilimler” olarak kabul edilen- yıldızla-
rın hareketlerinden veya başkaca işlemlerden geleceğe dair
hükümlerin çıkarıldığına inanılan çeşitli kehanet türleri de
terimleri ve özellikleri ile bu şiire girer.
5. Yaşanılan hayat, özgün kültür, mahallî unsurlar: Yukarıdaki
maddeler aslında müşterek malzemeyi sunar. Fakat Divan

şiirini besleyen kaynaklar bunlarla sınırlı değildir. Divan şiiri
her ne kadar geleneğe yaslanan ortak bir edebiyat anlayışının
kolu olsa da Divan şairleri, içinde yaşadıkları toplumun ha-
yatına, ilişkilerine, mensup oldukları milletin örf ve âdetle-
rine, bayram kutlamalarına, sünnet ve düğün merasimlerine
de şiirlerini açmışlardır. Şairler sanatlarını ortaya koyarken
yaşadıkları toplumun birer parçası olma durumlarını bir ta-
rafa koyamazlar. Divan şiiri o dönemin toplum hayatının
belirlenmesi konusunda bundan dolayı vazgeçilmez bir kay-
nak durumundadırlar.
Kısacası, Divan şiiri belli bir kültür düzleminde söylenilmiş, ge-
leneğe dayalı özellikleri bulunan bir şiirdir.. Bundan dolayı gelene-
ğin belirlediği bu özelliklerin, bu dönem şiirlerinin okunmasında
göz önünde tutulması gerekmektedir.

DİVAN ŞİİRİ HAKKINDA BAZI YAZILAR
ESKİ ŞİİR
Ahmed Hamdi Tanpınar
(...) Eski şairlerin en büyük meziyetleri şiirin dilden çıktığını,

onun mucizeli bir imkânı olduğunu bilmeleri, heyecanlarını sözün
manasında değil, mısraın sesine ve bir mısraa sıkıştırdıkları o hari-
kulade herekete emanet etmeleriydi. Bakî’nin:
“Nâm u nişâne kalmadı fasl-ı bahârdan”,
Nedîm’in:
“Estikçe bâd-ı subh perîşânsın ey gönül”
mısraları yahut Nailî’nin:
“Gülzârdan o şûh-ı dilârâ ile geçtik
Gûyâ ki nesîmiz gül-i ra’nâ ile geçtik”
beyti kabilinden mısra ve beyitler bir dildeki güzellik imkânlarının
sonuna kadar yoklanmasından doğmuş eserlerdir. Eski şiiri behe-
mehâl [mutlaka] itham etmek isteyenler bu güzellikleri değil, sade-
ce bu terkibin içine giren kelimeleri ve onların yabancılığını görü-
yorlar. Bu sonoriteyi [ses dolgunluğunu ve ahengi], bu yay çekişini,
bu bir rakkase gibi kendi üstüne her an yeni bir ilhamla kıvrılan
hareketi ve bir akşama açılan mermer kemerler gibi bütün bu üslûp
arasından seyredilen ruh peyzajını [doğal görünümün tasvirini] he-
saba katmak istemiyorlar.
Hakikat şu ki, eski şairler dile tasarruf etmeyi bizden iyi biliyor-
lardı. Bir gün epeyce zamandır edebiyatımızı günü gününe idare
• 37
eden yenilik aşkından vazgeçip de asıl şiire döndüğümüz zaman,
bu bilginin derecesini ve ondan alabileceğimiz dersin büyüklüğünü
anlayacağız.
Eski şiirimiz için yapılan ithamlardan biri de onun beşerî ol-
mamasıdır. Bunu söyleyenler, bu kelimenin geniş manasında gü-
zelliğin tuttuğu istisnai mevkii hatırlatmak istemeyenlerdir. Eski şi-
irimizde Garb’ın anladığı manada psikolojik vaziyetlerden, derûni
[ruhî, psikolojik] mücadelelerden, insanı talihin korkunç iradesiyle
karşılaştıran terkiplerden doğmuş beşerî aşk yoktur. Fakat onlarda
sadece insanlığa has bir meziyet olan güzelliğin elde edilmiş olma-
sından gelen bir beşerî aşk vardır ki sanatta asıl istenen odur.
Mütebakisi [geri kalanı] hayatın kendi bulanık akışında her gün
yığın yığın önümüze döktüğü şeylerdir. Unutmamalı ki, her devrin
beşerî terakkisi [ilerleyişi, yükselişi] kendisine göredir. Mutlak bir
insan tasavvur edemeyeceğimiz gibi onun her zaman ve mekân için
mutlak bir ifadesini de isteyemeyiz. Eski şairlerimiz güzel olmak
haysiyetiyle [yönüyle] beşerî olan eserler vücuda getirdiler. Bir ta-
rafta olan eksikliklerini öbür taraftaki emsalsiz faikiyetleriyle [üs-
tünlükleriyle] tamamladılar.
Bize düşen şey, umumi mülâhazaları bir tarafa bırakıp altı asır
süren bir tecrübenin bu asil mahsullerinden alabileceğimizi almaktır.
(A. H. Tanpınar, Edebiyat Üzerine Makaleler,
Haz. Z. Kerman, İstanbul 1977, s. 177-178.)

DİVAN EDEBİYATI
Ali Nihat Tarlan
(...) Divan edebiyatımız, medeniyet âlemine büyük bir iftiharla

sunabileceğimiz bir sanat mahsulüdür. Onun için de insan zekâ-
sı, kendi içinde varabileceği son merhaleye varmıştır, denilebilir.
Bilhassa aruz vezninin dar sahası içine bu kadar çeşitli renkli fikir,
his ve heyecanı sığıştırmak, tablo üstüne tablo çizmek hiç de kolay
olmasa gerek. Divan edebiyatına havas [seçkinler, elit] edebiyatı de-
yip onu millî bir edebiyat saymamak, bir milletin içinde havassın o
millete mensup olmadığını sanmak kadar cahilâne bir hükümdür.
Tefekkürü ve zevki yüksek bir seviyeye erişen bir insan muhakkak
milliyetinden istifa etmiş mi sayılır? Milliyet bir elbise değildir. O
damarlarda dolaşan bir varlıktır. Elbette bir cemiyet birçok bakım-
dan ayrı ayrı seviyelerdedir. Her birinin ayrı bir ihtiyacı vardır. İn-
sanı bütünü ile kavrayan ihtiyaçların çok şiddetli ve zaruri olanı sa-
nat ihtiyacıdır. Bir çocuğun doğar doğmaz ağlaması içinde sanatın
tohumu vardır. Bu fikre sapanlar herhangi bir medeniyet dairesine
giren cemiyetlerin onun ne derece tesiri altında kalabileceklerini
düşünmeyenlerdir. Türkler İslâm medeniyet dairesine girmişlerdir.
İnsanda, insan olmak haysiyetiyle en müessir ve en tabii ihtiyaç
dindir.[…]
Yeni bir din kendisine mahsus tefekkür sisteminin kelimeleri
ile gelir ve yeni bir âlem yaratır. İnsanı en derin hayat ihtiyacından
kavrayan din, zaruri olarak, kendi tefekkürünün ifadesini kendi
dilinde taşır. Ve bu suretle o medeniyet dairesine giren cemiyetin
dili üzerinde müessir [tesirli] olur. Bunu garib ve manasız bulanlar,
• 39
muazzam bir kanun içinde aksamadan yürüyen kâinat nizamını
manasız bulanlardır ki ilim bunlara hitap etmez. Eğer garipsedikle-
ri hâli beğenmiyorlarsa tarihin seyrini değiştirsinler.
Türk dili Arapça ve Farsçadan çok kelime almıştır.Fakat bunları
sadece malzeme olarak almış ve kendi millî dehasının tefekkür ve
ifade sistemi olan grameri içine yerleştirmiştir. Cümle şekli ve fiil-
ler mekanizması tamamen Türk dehasına uygundur. Biz dilleri ve
ırkları zaman dediğimiz vâhimenin [var kabul eden, kuran duygu
ve düşüncenin] hangi noktasında ele geçirdiğimizi dahi bilmeyiz.
Ondan evvel dünyada dilin ve ırkın nasıl maceralar geçirdiği ise ta-
mamen meçhuldür. Saf dil ve saf ırk ancak bir anka kuşudur[sadece
ismi olup kendisi olmayan hayali kuş]
Her sanat eseri, beşerî bir ihtiyacın mahsulüdür. Her devrin
kendisine göre bir sanat telakkisi vardır. Bu telakki fert ve cemiye-
tin müşterek malıdır. Ve o cemiyet içinde bir vakıadır. Münakaşa
kabul etmez. Ve bir ilim adamı, asırlarca evvel vücuda gelip inkişaf
eden bir sanat telakkisini bugünkü zevki ile ölçemez, değerlendi-
remez. Bir ilim adamı, sadece vakıaları ve onların sebeplerini izah
eder. Bu telakkinin mahiyeti ve değeri hakkında objektif vesikalara
müstenid [dayalı] bilgi verir. Bu ilim adamının elinde insan denen
muamma vardır. [...]
Altı asır bir milletin ruhu üzerinde gelişip ona hâkim olan, kü-
tüphaneler dolusu eser veren bir edebiyat, incelenmeye değer ve bu
neslimiz için mukaddes bir vazifedir sanırım. İyice bilmeden sathi
bir görüşle bir sanatı mahkum etmek fikrî bir faciadan başka bir
şey değildir. Evet bu edebiyatı anlamak güçtür. Büyük bir kültür
zenginliğine muhtaçtır. Bu kültürü elde edip bu sanat mahsullerini
avucu içine almak, yüksek tefekkürün verdiği zevke erişmek de-
mektir. Bu büyük nimetin külfeti de büyüktür. Katlanmalıyız. İlim
neticede her şeyi kolaylaştırır.
(A. N. Tarlan, Edebiyat Meseleleri,
İstanbul 1981, s. 83-85.)

DİVAN ŞİİRİNE UZAKTAN MERHABA
Cevdet Kudret
Tuhaf bir alın yazısı var şu bizim Divan şiirinin. Tanzimat’tan

bu yana durmadan kötülenmiş, yerle bir edilmek, ortadan kaldırıl-
mak istenmiş; bir yandan da şiir konusunda güzel bir örnek veril-
mesi gerektikçe yine ona başvurulmuş. Kolay değil büyük şiiri yok
saymak. Kimsenin gücü yetmez buna…
(…) Türk edebiyatını Batı temeli üzerine kurmanın yararlı ol-
duğuna inanırım. Edebiyatımızı yenileştirmek isteyenlerin bütün
söylediklerine katılıyorum. […] Kabul, kabul, kabul. Ama bütün
bunlar divan şiirine büsbütün sırt çevirmek için yeterli sebepler mi?
Kaldı ki, yüzyıldan beri ağızdan ağza tekrarlanagelen -hem de kö-
tülenen divan şiiri geleneğine uyularak habire tekrarlanagelen- bu
noktaların bugün üzerinde pekala tartışılabilir.
Dediklerine göre Divan ozanlarımız “Acem kervanlarını vuran
cesur şairler”miş. Bu yargıyı Batının bütün klasik ozan ve yazarları-
na uygulayabiliriz; Racine ile Moliere de Yunan ve Latin kervanla-
rını vurmuşlardır (bunu derken Ferda tragedyasıyla Cimri komed-
yası geliyor gözümün önüne); hele La Fontaine, hele La Fontaine!
Aisopos’un iliğini sömürmüştür. ..Ne var ki büyük Fransız edebiya-
tı bu vurgunlarla beslenip palazlanmıştır.
Değişmez nazım biçimleri kullanmanın niçin kusur sayıldığı-
nı eskiden beri anlayamamışımdır. Diyelim ki ozan, falan biçim
yerine filan biçimi kullansaydı şiiri daha mı güzel olacaktı? Neyse
ki yeni ozanlarımız eski eleştirmenler gibi düşünmüyor. Kitapla-
rına Divan (Turgut Uyar), Divançe (Behçet Necatigil), Rubailer
• 41
(Nazım Hikmet) gibi adlar vermekten ürkmüyor, Sadabada Kaside
(Turgut Uyar), Hurrem Sultan’a Gazel (Oktay Rifat), yazabiliyor-
lar. Bu yolda da çığırı Nazım Hikmet açmış. Simavna Kadısı Oğlu
Şeyh Bedreddin Destanı’nın 1. şiirinde gazel biçiminin (… hünkâr
idi, …rüzgâr idi, … var idi vb.) yeni koşullara uygun ilk başarılı
örneğini vermiştir.
Bu beyitler arasında konu birliği olmaması, şiirin o yüzden
“parça bohçası”na benzemesi yolundaki eleştirmeler de bugün için
geçerliliğini kaybetti.[…] Bugünün çoğu zaman çağrışımlara da-
yanan ve uzun sıçramalar yüzünden aralarında anlam yokmuş gibi
görünen, hatta bir ara anlamsız diye adlandırılan “kapalı” şiiri kar-
şısında, o yoldaki eleştirmeler artık çok geride kaldı.[…]
“İnsanoğlundan haber vermemek, insan sevgisinden, insanlık
duygusundan yoksunluk”? İki beyitle iki dize geldi aklıma:
Bu dünyayı seninle sevmişim ben
Benim sensiz bu dünya nemdir ey dost (Zepnep Hatun)
“Ki hüsn sende garib oldu aşk bende garib (Necatî)[…]
Bütün hikâyeler birkaç konu üzerinde döner dururmuş…
Evet öyledir. Ne var ki bu tutum bütün klasik edebiyatların ortak
özelliğidir. Eski Yunan tragedyasında olduğu gibi, 17. yy. Fransız
tragedyasında da hep aynı konular işlenmiştir. Bu gelenek, Batı’da
bugüne kadar sürüp geldi […] Bizde de Nazım Hikmet Ferhat ile
Şirin’i bilmem kaçıncı kez yazdı diye, onu da “yenilik duygusundan
yoksun” mu sayacağız? Tanzimattan bu yana edebiyatta birtakım
yasaklar kaldırmış, fakat onların yerine başka yasaklar koymuşuz:
Şunu yapacaksın, bunu etmeyeceksin, diye…
Bu eleştirmelerin en tutarlısı dil konusunda söylenenlerdir.
Gerçekten de Divan şiiri Arap ve Fars sözcük ve dile kurallarıyla
alabildiğine yüklüdür. Hatta kimi dizelerin Farsça mı, Türkçe mi
olduğunu anlamak bile zordur. Ama…ama bu yabancı sözcüklerin
altında yatan söyleyiş biçimi Türkçedir; yabancı tuğlalarla Türk üs-

lubunda bir yapı kurulmuştur. Söz gelimi, Tanzimat ve Edebiyat-ı
cedide ozanları da aynı tuğlayı kullanmışlardır, ama kurdukları
yapı eciş bücüş bir şey olmuştur. Buna ilk kez Ataç dikkat etmiş “O
Arapça, Farsça sözcüklerin altında Türkçenin tatlı sesini duymuyor
musunuz?” diye sormuştur.[…]
Daha ne kaldı? Duygu ve düşüncelerin bütün ozanlarca ortak-
laşa kullanılan birtakım kalıplaşmış mazmunlarla anlatılması ve
söz oyunlarına düşkünlük gösterilmesi mi? […] Şu basit gerçeği
herkese hatırlamakla işe başlayalım. “Edebiyat sanatçısı herkesin
kullandığı sözcüklerle herkesten başka türlü söyleyen kişidir.” Bu-
rada “sözcük” yerine “mazmun” sözünü koyarsak divan ozanının
sanatını anlamış oluruz. Divan ozanı, ortaklaşa kullanılan maz-
munlarla öteki ozanlardan başka türlü söyleyen sanatçıdır […] Bu
mazmunların akılla, gerçekle, doğayla ilişkisi yokmuş. Hayata bir-
takım mazmunlar arkasından bakış, bir çeşit soyutlama yapmaktır.
Kilim ve tentene motifleri doğaya ne yolda bağlıysa Divan şiirinin
mazmunları da o yolda bağlıdır. Her sanatı kendi kuralları, kendi
ölçüleri içinde değerlendirmek gerekir, onda bir başka yolun ölçü-
lerini aramak haksızlık olur. Minyatürü Batı resminin ölçüleriyle
ele almak, onda üçüncü bir boyut aramak, bulamayınca kötülemek
yersiz bir tutumdur. Minyatür nasıl iki boyutlu bir resimse, Divan
şiiri de iki boyutlu bir şiirdir.
Söz oyunlarına düşkünlük göstermeye gelince... Çift anlamlı
sözcükleri, her iki anlamını da hatıra getirecek yolda kullanmak ve
birbirleriyle anlam ve biçim bakımlarından ilgili sözlere aynı dize
ya da beyit içinde türlü düzenlerle bir araya toplamak, Divan şiirin-
de en çok başvurulan sanatlardandır. Bunu bir örnekle daha kolay
anlatabilirim:
Kanı ol gül gülerek geldiği demler şimdi
Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz (Mahir)
Bu beyitte düz anlatımın dışında sözcükler arasında birtakım
ilintiler vardır: 1. dizede gül sözcüğü sevgili anlamında kullanıl-

mıştır. Kanı (hani) sözcüğü ses bakımından kan sözcüğünü hatıra
getirmektedir. Gül ile kan arasında renk bakımından bir ilgi vardır.
Dem (zaman) sözcüğünün ikinci anlamı da kandır. Ayrıca gül ile
gülerek sözcükleri arasında bir ses ve biçim benzerliği vardır. Bir
de gülün açılması gülmeye benzetilmiştir. 2. dizede ise, iki karşıt
kavram, ağlamak ile gülmek karşılaştırılmıştır. [….]
Sözcüklerin üzerinde böyle kılı kırk yararcasına duruş, divan
şiirini bir yandan da söyleyişe önem vermeye yöneltmiştir. Bizim
bugünkü şiir anlayışımıza göre bir dizenin güzel sayılabilmesi için
söylenişinin güzel olması yeter. Divan ozanı ise söz oyunlarına da
söyleyiş kadar, belki ondan da çok önem verir ve ikisini birleştir-
meye çalışır. Gerçekten de yukarda örnekte gördüğümüz gibi, kimi
ozanlar söz oyunlarıyla söyleyiş güzelliğini büyük bir ustalıkla bir-
leştirmiştir. […] Şiirin her şeyden önce sözcüklerle güzel biçimler
yaratmak sanatı olduğunu düşünürsek hiçbir şiir, bu alanda, Divan
şiiriyle boy ölçüşemez. Söylenenden çok söylenişe önem veren bu
şiir anlayışı öz şiirin doğuşuna yol açmıştır. Divan ozanı elindeki
bütün yabancı ve yerli sözcüklerle bir ses avcılığına çıkmıştır. Onun
çabası bir dizenin ya da bir beytin içine bu ses avını sığdırmaktır;
sözcükler, mazmunlar, düşünceler hep bu sesi yakalamak için kulla-
nılan bir araçtır.[…] Söylenenden çok söyleyiş önemli sayıldığı için
ozanlar aynı mazmunları ortaklaşa kullandıkları gibi aynı düşünce-
leri de yeniden söylemekte sakınca görmezler. Denebilir ki, Divan
şiirinde ozanlar, birtakım ortak düşünceler ve konular üzerinde
söyleyiş yarışına girişmişlerdir. […]
Yüz yılı aşkın bir süreden beri Divan şiiri geleneğinden kop-
muşuz. Ondan öylesine uzaktayız ki, yeniden o geleneğe dönme,
onu sürdürme olanağı yok elbette. Ona işte böyle, uzaktan bir mer-
haba demekle yetiniyoruz. Onun Tanzimat’tan bu yana eleştirile-
gelen yanlarının hepsini kabul etsek bile, ders alacağımız bir yanı
var ki kusur diye gösterilen noktaları bağışlamaya yeter. Divan şiiri
sözcükleri seçme, yerli yerine oturtma, birbirleriyle ilişkilerini göz

önünde bulundurma, onlarla güzel biçimler yaratma, özle biçimi
birbirleriyle kaynaştırma yollarını öğretir bize. Ama diyeceksiniz
ki, yabancı sözcük ve dil kuralları yüzünden Divan şiirini anlamak
zordur. Eh ne yapalım, gülü seven dikenine katlanır. Sözcüklerin
bütün olanaklarını göz önünde bulundurmak, onları yerli yerinde
kullanmayı öğrenmek ve güzel söyleyişin gizini çözebilmek için o
kadarcık zorluğa katlanmak da bir iş mi?
(Türk Dili, nr. 290, Kasım 1975, s. 650-660.)

O KEYFİ UNUTTUK
Attila İlhan
Zaman zaman divan şiiri ulularından birinin herhangi bir bey-

ti kafama takılır; akşam sabah mırıldanır dururum. Son günlerde
sultânü’ş-şuarâ Bakî Efendi’nin şu beyti dilimden düşmüyor:
Bâtıl hemişe bâtıl u bîhûdedir velî
Müşkil budur ki sûret-i Haktan zuhûr eder
Şiir okumak. Handiyse milletçe unuttuğumuz bir keyif değil
mi? Vakit akşamdır, camlarda zakkum pembesi bir gurup, uzaktan
çocuk çığlıkları, radyoda hafif bir müzik; ilk rastladığın şiir kitabı-
na uzanır, yüksek sesle okursun. Hangimiz okuyor?
Hangimiz şiir geleneğine uygun düşen, şiirsever bir tutum tut-
muştur. Biz padişahları bile sırası geldi mi şöyle müthiş beyitler
düşüren o halk değil miyiz yoksa?
Çün ecel sulh ettirir, âhâr nizâı kaldırır
Pes nedir dünyâ için bu kuru kavgadan murat
Hiç aklınıza gelir mi? Avni (Fatih Sultan Mehmet) söylemiştir
bu mısraları. Oysa sevmeye yatkınız, anlamasak bile. Gayet iyi ha-
tırlıyorum, televizyonda Çalarsaat programını yapıyorduk; elverişli
bir yerinde Ahmed Gazali’den Dr. Abdullah Cevdet’in çevirdiği
rubaiyi okuyacağım, daha ses kaydı yapılırken bütün ekibin çar-
pıldığını fark ettim; çekime sıra geldiğinde hemen herkes rubaiyi
ezberlemişti:
• 47
Senin gönlün daima meshûr ve müsahhardir, mâzursun
Gamın ne olduğunu aslâ bilmedin, mâzursun
Ben sensiz bin gece kan ağladım
Sen bir gece sensiz kalmadın, mâzursun
Öyledir de, niye paraya kıyıp şiir kitaplarını almaz, buhranlı
saatlerimizde bir türlü ad koyamadığımız duygulara şairlerin nasıl
ad koyduğunun tadına varamayız. Birkaç şair istisna edilirse ülke-
mizde şiir kitapları en az satılan kitaplar arasındadır. Nice büyük
armağan kazanmış şairler, kazandıkları armağanın bile kitaplarının
sürümünü arttırmadığını hayred ve dehşet içinde görürler. Oysa
ceddimiz, o ince el yazılarıyla şairlerin divanlarını göz nuru döke-
rek kopya etmiş, nesilden nesile aktarıp günümüze kadar gelmesini
sağlamıştır. Bizdeki bu sağırlık niye, şiire karşı bu vefasızlık?
[…]
Türkçe her hâliyle somut bir dildir, öteki dillere göre her şeyini
somutça anlatır. Türkçede biz kızdık mi “küplere biner”, sevindik
mi “bir kol çengi” oluruz, “eteklerimiz zil çalar”. Ağlarsak “iki gö-
zümüz iki çeşmedir” vs. Zaten halk şiiri Türkçesi, bütünüyle bu
somutluk üzerine kuruluyor.
Divan şiiri her ne kadar soyut bir güzelleme gibi görülürse de
imgeleriyle son derece somut ve vurucudur. Söz gelişi Gâlib Dede
ünlü beytinde ne diyor:
Bir şu’lesi var ki şem’-i cânın
Fânûsuna sığmaz âsmânın
Can mumunun bir ışığı varmış ki göklerin fanusuna sığmaz
imiş. İmgenin somutluğu, ifadenin soyutluğunu ortadan nasıl kal-
dırıyor gördünüz mü? Demek Türk şiir geleneği, somut Türkçenin
somutluğu üzerine kurulmuştur. Oysa epeycedir Türk şairlerinin
önemlice bir kısmı, alafrangalık olsun diye soyut bir şiir geliştiri-
yorlar. Halk buna alışmamış alışacağı da yok. Hele bu soyut şiir

anlam ve çağrışım yükü sıfıra yakın uydurma kelimelerle yazıldı mı
okura takılabilecek hiçbir kancası olmuyor. Soğumanın bir sebebi
bu. Millet sanki kendi şiirini okumuyor, kefere şairlerinden pek de
tadına varamadığı çeviriler okuyor.
İkinci neden daha önemlidir sanıyorum. Özellikle Orhan Veli
ve takımı çağdaş şiir budur diye, yalınlık sevdasına şiirden vezin ve
kafiye disiplinini, hatta imgeyi dehlemiştir. Oysa imge şiirin bel-
kemiğidir, vezin ve kafiye ise deyişi gerçekleştiren araçları. Vezin-
siz, kafiyesiz şiir yazmak, aklına geleni alt alta sıralamak değil, tam
tersine her şiir için orijinal bir vezin yaratmak anlamına geliyor.
Bu anlatılmamıştır. İmgesiz, vezinsiz veya kafiyesiz öyle yâveler şiir
diye yazılıp piyasaya salınmıştır ki, şiir okurunun onlardan kop-
masını yadırgamak bence yanlış olur. Işık Lisesi’nin bahçesinde
geceleri kendi kendime aruz temrinleri yaptığım günleri hatırlıyo-
rum. En kolay vezinlerle (fâilâtün fâilâtün fâilün) irticalen mısra
düşürmeye çabalardım. Başarırdım da. Bütün divan biçimleriyle
şiir denediğimi pek iyi hatırlıyorum. Hece vezniyle yazdığım şiirler
defterler doldururdu. Bunların hiçbiri yayınlanmamış, ama eğer
bugün yazdığım şiirler okurdan ilgi topluyorsa bu ilginin mayasını
oluşturmuştur.
(Mehmet Kalpaklı, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler,

İstanbul 2000, YKY, s. 259-260.)

BİRİNCİ BÖLÜM
XIV. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİ
Âşık Paşa
Şeyyad Hamza
Hoca Dehhânî
Kadı Burhaneddin
Ahmedî
Nesîmî
GİRİŞ
Anadolu’nun 11. yy.ın ikinci yarısından itibaren kesin bir Türk

hâkimiyetine girdiği bilinmektedir. Anadolu’da sağlanan bu hâ-
kimiyet, en güçlü dönemlerini 13. yy.ın ilk yarısında yaşamıştır.
Daha sonra Selçuklular Moğol saldırıları karşısında güç kaybederek
yıkılmış ve yerini pek çok beylik ve devletçikler almıştır. Moğol-
ların Anadolu’da yaptığı tahribatın sonuçlarından birisi de gerile-
rinde bıraktıkları siyasi ve toplumsal karışıklıklar ve birbirleriyle
mücadele eden topluluklar halkın dine yönelmesinde etkili olmuş,
buhran içindeki insanlar teselliyi tasavvufta bulmuşlardır. Böylece
tekkeler bir taraftan halkın maneviyatını yüksek tutmaya çalışırken
diğer taraftan -bu tekkelerin önemli bir kısmında bulunan Arapça-
yı, Farsçayı ve İslâm kültürünü iyi bilen önderler eliyle de- kültür
hayatına katkılarda bulunan merkezler hâlini alarak sonuçta bugün
Tekke edebiyatı olarak adlandırılan bir edebiyat kolunun başlangı-
cını oluşturmuşlardır.
12. yy.ın -elimizdeki verilere göre- eser verilemeyişinin sebep-
leri arasında dönemin siyasi şartlarına dikkat çekilir. 13. yy.da
Anadolu sahasında verilen eserler genellikle Selçuklular dönemine
aittir. Bu dönemde verilen eserlerin çoğunun ise Arapça ve Farsça
olduğuna işaret etmemiz lazımdır. Bu dönemde eser veren şahsi-
yetler arasında Anadolu’ya Horasan’dan gelen Hacı Bektaş-ı Veli
(ö. 1270?) “nefes” adı verilen ilâhileri ile, yine o bölgeden gelen
Mevlâna (ö. 1273) Farsça yazmış olmakla birlikte içerik bakımın-
dan asırlar boyu Osmanlı edebiyatını etkilediği Mesnevi isimli ese-
riyle, onun oğlu Sultan Veled’in (ö. 1312) az sayıda da olsa yazmış
• 53
olduğu Türkçe şiirleri ile, Ahmed Fakih’in (ö. 1252) yazmış olduğu
Çarhnâme ve diğer eserleri ile 14. yy.dan önce Divan şiirini hazırla-
yan edebiyatçılardandırlar.
Divan edebiyatı incelenirken Osmanlı Devleti’nin tarih sahne-
sine çıkışından önce ve beylikler döneminde ortaya konulan edebi-
yat eserlerinin, bu şiirin hazırlık safhasını oluşturması dolayısıyla,
göz ardı edilmemesi gerekir. Beyliklerin başkentleri aynı zamanda
kültür merkezleriydi. Kütahya, Karaman, Konya, İznik, Bursa gibi
şehirlerde medreseler ilmî faaliyetler yürütüyor, yine bu şehirler şa-
irlerin ve diğer sanatkârların toplanma merkezlerini oluşturuyordu.
14. yy.da Türkçe bir edebiyat dili olarak gittikçe önem kazan-
maya başladı. Daha önceki yüzyılda Anadolu sahasında divan ola-
rak sanatının lisanı ve edasının millî olduğunu söyleyebileceğimiz
Yunus Emre’nin divanı görülürken bu yüzyılda divan ve mesnevi
sayısında artış görülür. Ayrıca Türk şiiri pek çok yeni nazım şekli
ile karşılaşır.
Bu yüzyılda çoğu tasavvufî ve dinî olan mesneviler kaleme
alınır. Bunlar arasında Gülşehrî’nin bir nevi adaptasyon şeklinde
yazmış olduğu Mantıku’t-Tayr isimli mesnevisi, Âşık Paşa’nın (ö.
1332) Garibnâme isimli büyük eseri, dönemin ilimlerine ve İran
edebiyatına vukuf sahibi Hoca Mesud’un (ö. 1350’den sonra) Sü-
heyl ü Nevbahâr’ı, büyük manzum aşk hikâyeleri yazan Şeyhoğlu
Mustafa’nın Hurşidname’si Türk şiirinin gelişmesini sağlayan mes-
nevilerdendir.
Âşık Paşa’nın yazmış olduğu Türk edebiyatının temel taşların-
dan olan Garibnâme, on iki bin beyit uzunluğunda, bilgilendirici
ve eğitici yönünün yanı sıra dönemin sosyal ve fikrî yapısına da ışık
tutan bir eserdir. Âşık Paşa’nın bu eserinin dışında başka şiirleri de
bulunmaktadır. Kitaba alınan dönemin hâkim, dinî- tasavvufî eği-
limleri çerçevesinde yazmış olduğu şiir bunlardandır. Azeri lehçe-
sinden eser veren Nesimî de (ö. 1417?) tasavvufî lirizmin kuvvetli ve
âhenkli üslûbuyla birleştiren devrin önemli bir şairidir. Bu yüzyılda

Anadolu’nun yurt edinilmesi yolunda önemli rolü olan tasavvufî
düşünüşün takipçilerinden Şeyyad Hamza’nın (ö. 1348’den sonra)
günümüze ulaşan eserleri arasında Divan edebiyatında yazılan ilk
Yûsuf u Züleyha mesnevisi de vardır. Şeyyad Hamza’nın şiirlerinde
genellikle dinî-tasavvufî bir üslûp hâkimdir. Yine bu asrın şairle-
rinden Hoca Dehhânî (ö. 1361’den sonra) Divan şiirinin öncü-
lerinden kabul edilir. Eğlence ve zevk duygularının hâkim olduğu
şiirlerinde İran şiirinin üslûp özellikleri görülür. Hoca Dehhânî’nin
şiirlerinin güzelliği ve başarılı oluşu kendisinden önce de bu edebi-
yatın başarılı örneklerini veren şairlerin mevcut olduğunu gösterir.
Beylikler döneminin önemli şairlerinden olan Ahmedî (ö.
1412-13), döneminin birçok âlimi gibi ilk önce Anadolu’daki med-
reselerde okumuş, ardından da öğrenimini ilerletmek için Mısır’a
gitmiş, orada aldığı eğitimden sonra tekrar Anadolu’ya dönmüş-
tür. Yazmış olduğu eserler edebiyat tarihimiz açısından önemlidir.
Divan şiirinin asıl kurucusu olduğu söylenilebilir. Divanının yanı
sıra İskendernâme ve Cemşîd u Hurşid isimli mesnevileri de vardır.
Türkçe ilk manzum Osmanlı vekayi’nâmesini yazan Ahmedî’nin
şiirleri onun başarılı bir şair olduğunu göstermektedir:
Bu dönemin önemli şairlerinden birisi de Kadı Burhaneddin’dir
(ö. 1398). Kadılık, vezirlik ve hükümdarlık yapmış ve girdiği bir
savaşta ölmüş olan Kadı Burhaneddin’in Azeri lehçesi özellikleri
taşıyan şiirlerinde orijinal yönler bulunmakta olup kelime oyunları
bu şiirlerde sıkça görülür.

ÂŞIK PAŞA
(ö. 1332)
Gazel
1. Nâzenîn bu ömrümüz bir göz yumup açmış gibi

Geldi geçti duymadık bir kuş konmuş gibi
2. Nice geçti bilmedik bu rüzgâr önden sona
Öyle tut şimdi bize bir yel esip geçmiş gibi
3. Niceler geldi bu mülke gitti vü göçtü geri
Şöyle bir kârbân bir dem konup göçmüş gibi
4. İşbu dünyâya gelenler bir dem eğlenmediler
Hânümânın döktü gitti yağıdan kaçmış gibi
5. Sinlere var kim bilesin bu halâyık neydiğin
Sanasın kim bir ekindir Azrâil biçmiş gibi
6. Bahtlıdur şol kişi kim dünyede adı kala
Ölmedi diri-durur âb-ı hayât içmiş gibi
7. Bu ömür sermâyesin olmaz yere harç eyledin
Şöyle kim bir key deli nakdin suya saçmış gibi
8. Ey Âşık sen ömrünü Hak aşkına sarf eylegil
Tâ eresin hazrete bir göz yumup açmış gibi

Günümüz Türkçesiyle
Gazel, şekil bakımından ilk beytindeki mısraların birbiriyle, di-

ğer beyitlerin de ikinci mısralarının birinci beyitle kafiyeli olduğu,
genellikle 5-9 beyit arasında ve aşk konusunda yazılan şiirlerdir.
Divan şiirinin en fazla kullanılan nazım şeklidir.
1. Bu nazlı, hoş ömrümüz bir göz yumup açmış, bir kuş konup
uçmuş gibi gelip geçti de fark etmedik bile.
2. Bu zaman (ömür) baştan sona nasıl geçti, bilmedik. Tut ki bir
rüzgâr esip gitmiş.
3. Bir kervanın bir an konup daha sonra göçmesi gibi, bu dünyaya
niceleri gelip gitti.
4. Bu dünyaya gelenler bir an bile eğlenmediler, düşmandan kaçar
gibi evlerini barklarını bırakıp gittiler.
5. Mezarlara gidersen, bu insanlara ne olduğunu anlarsın! Onlar
Azrail’in biçtiği bir ekin gibidirler.
Azrail, insanların canlarını almakla görevli meleğin ismidir.
Dolayısıyla bu isim ölümü çağrıştırmaktadır.
6. Dünyada iyi ad bırakan bahtlı kişidir. O, ölümsüzlük suyunu
içmiş, ölmemiş, hâlâ hayatta gibidir.
Âb-ı hayat, içene ölümsüzlük verdiğine inanılan sudur.
7. Bir zırdelinin parasını suya saçtığı gibi sen de bu ömür serme-
yesini boş yere harcadın, değerlendiremedin.
8. Ey Âşık! Sen ömrünü Allah aşkına, onun yolunda harca ki,
onun huzuruna göz yumup açmış gibi bir çırpıda ulaşasın.

ŞEYYAD HAMZA
(ö. 1348’den sonra)
Gazel
1. Ecel tutmuş elinde bir ulu câm

Ki ol câmın içi dolu serencâm
2. Kime ayak sunar kime içürmiş
Kimi esrük yatur toprakta müdâm
3. Ki bir bir içer ol sâkî elinden
Bay u yohsul ulu kiçi hâss u âm
4. Zihî şerbet ki bir kez andan içen
Ne subh olduğunu bilir ne ahşam
5. Bu gafletten niçün uyanmadın sen
Niçün gâfil yatursun sen ey avâm

1. Ecel elinde içinde insanların kaderlerinin, yaşayacakları hadise-

lerin bulunduğu büyük bir kadeh tutmuş.
2. Ecel bu kadehi kimine yeni sunuyor, kimine de daha önce içir-
miş. Kimi bu (içtiğinden) toprakta sürekli yatıyor.
Müdam kelimesi, hem sürekli, devamlı hem de içki manalarına
gelmektedir.
3. Ki o içkiyi sunanın elinden zengin yoksul, büyük küçük, seçkin
veya sıradan insanlar, bir bir o içkiyi içer.
4. Bu ne tuhaf içkidir ki ondan bir defa içen ne sabah olduğunu
bilir ne de akşamı fark eder; kendinden geçer.
5. Bu gafletten niçin uyanmadın sen. Niçin gaflet içinde yatarsın
ey (sıradan) insan!

HOCA DEHHANÎ
Gazel
1. Bir kadehle bizi sâkî gamdan âzâd eyledi

Şâd olsun gönlü onun gönlümü şâd eyledi
2. Bende idi bunca yıllar kaddine serv-i revân
Doğrulukla kulluk ettiğiyçin âzâd eyledi
3. Hüsrev-i hûbân eden sen dilber-i şîrîn-lebi
Bîsütûn-ı aşk içinde beni Ferhâd eyledi
4. Od ile korkutma vâiz bizi kim la’l-i nigâr
Cânımız bizim oda yanmağa mu’tâd eyledi
5. Nas getirdi hüsnün da’vâsın isbât etmeğe
Ol ki yârin kaşını nûn u gözün sâd eyledi
6. Aldayup aldı dehânı yok behâya cânımı
Sorana bir bûseye aldım diyü ad eyledi
7. İster isen mülk-i hüsn âbâd ola dâd eyle kim
Pâdişehler dâd ile mülkünü âbâd eyledi

Günümüz Tükçesiyle
1. Sâki, bir kadehle bizi gamdan kurtardı. Gönlümü sevindirdiği için

onun da gönlü neşelensin, mutlu olsun. Saki, içki ve eğlence mec-
lislerinde içki sunan kişi, içki sunan güzel demektir. Divan şiirinde
aşk şarabı sunduğu düşünülen sakiye sıkça hitap edilir. Bu müşterek
edebiyatın üslûp özelliklerindendir.
2. Selvi ağacı sevgilinin boyuna yıllardır kul köle idi. Doğrulukla kulluk
ettiği için sevgili onu hürriyetine kavuşturdu.
Divan şiirinde sevgilinin boyu, uzunluğu, doğruluğu, görünüşü ve gü-
zelliği dolayısıyla servi ağacına benzetilir.
3. Sen tatlı dudaklı güzeli, güzeller sultanı eden (Allah), Bisütun dağını
andıran aşk içinde beni de Ferhad eyledi.
Bu beyitte Hüsrev ü Şirin isimli aşk mesnevisine işaret vardır. Hüsrev
hem sultan anlamında kullanılmakta, hem de bu aşk hikâyesinin er-
kek kahramanını hatırlatmaktadır. Şirin kelimesi de “tatlı” anlamı yanı
sıra bu hikâyenin kadın kahramanına göndermede bulunmaktadır. Bu
hikâyede geçen Bisütun dağı, Ferhad’ın Şirin’ine kavuşmak için deldi-
ği dağın adıdır. Aşkın önündeki engeller bu dağ ile ifade edilmiştir.
4. Ey din ile ilgili konularda nasihat eden vâiz! Bizi cehennem ateşiyle
korkutma. Çünkü sevgilinin (kıymetli yakut taşını andıran kırmızı)
dudağı bizi ateşe yanmaya alıştırdı.
Sevgilinin ateşi andıran kırmızı dudakları zaten ne zamandır bizi
yakmaktadır. Biz bu şekilde yanmaya alışmışızdır. La’l, kırmızı renkli
kıymetli yakut taşıdır. Sevgilinin dudakları anlamında, istiare yoluyla
kullanılmıştır. Şair, renkleri dolayısıyla ateş ile sevgilinin dudakları ara-
sında bir ilişki kurmaktadır.
5. Sevgilinin kaşını nun, gözünü sad harfi kılan senin güzelliğini ispat
konusunda nas, yani delil getirmiştir.
“Nas” kelimesi eski alfabede şeklen kaşa benzetilen “nun” ve göze ben-
zetilen “sad” harfiyle yazılır. Kelime anlamı ise delil, kanıttır. Sevgili-
nin kaşı gözü onun güzelliğinin delilidir.
6. Sevgilinin ağzı beni aldatıp, yok pahaya canımı aldı. Sorana da bir
öpücüğe onun canını aldım, diyerek bu durumu yaydı.
7. (Ey güzeller padişahı!) Güzellik ülkesinin bayındır, mamur olmasını
istiyorsan adaletli davran. Çünkü padişahlar ancak adaletle memleket-
lerini şenlendirip bayındır hâle getirmişlerdir. Dâd kelimesi, her iki
mısrada da adalet anlamı taşımakla birlikte, ikinci mısrada iyilik, bağış
anlamlarını da çağrıştırmaktadır.

KADI BURHANEDDİN
(ö. 1398)
Gazel
1. Niçe kim ömrüm var benüm yüzün gibi yüz görmedim

Vallah ki yüzün göreli özgelere yüz görmedim
2. Boyun gibi serv-i revân gözün gibi nergis-i mest
Zülfün ile yüzün gibi gece ve gündüz görmedim
3. Varlığım ilini şehâ şöyle cemâlin aldı ki
Âyîneye kılıp nazar ben beni sensiz görmedim
…
4. Sinin gibi gözü Hatâ, saçı Habeş, özü Hoten
Bilin gibi bir bel dahı yüzün gibi yüz görmedim
5. Bitti yirinden göreli boyunu serv-i bûstân
Ayda bunun gibi alın güneşte bu yüz görmedim

1. Yaşadığım bu ana kadar yüzün gibi yüz görmedim. Vallahi yü-

zünü göreli başkalarına bakmadım.
2. Boyun gibi yürüyen uzun boylu selvi, gözün gibi sarhoş nergis,
zülfün gibi gece ve yüzün gibi gündüz görmedim.
Divan şiirinde sevgilinin boyu selvi ağacına, gözü nergis çiçeği-
ne, yüzü aydınlık, parlaklık bakımından gündüze, güneşe, aya,
saçı da geceye, karanlığa benzetilir. Sevgilinin saçı -çok az istis-
nası bulunmakla birlikte- sürekli siyah olarak düşünülür.
3. Ey güzeller sultanı! Yüzünün güzelliği varlığım ülkesini öyle aldı
ki, aynaya baktığımda kendimi sensiz görmedim.
4. Senin gibi gözü Hatâ ülkesindeki güzellerin ve ceylanların gö-
züne benzeyen, saçı Habeşliler gibi (siyah) olan, kendisi Hu-
ten’deki güzelleri andıran bir sevgili, senin belin gibi bir bel,
yüzün gibi bir yüz görmedim.
Hatâ (Hıtâ) ve Hoten Çin’in kuzeyinde bulunan, ceylanları ve
bu ceylanlardan elde edilen misk ile ünlü bir bölgenin adı
olarak Divan şiirinde sıkça geçer. Habeş ise Afrika’nın doğu-
sunda bulunan Habeşistan’da yaşayan yerli halka verilen addır.
Divan şiirinde Habeşistan ve Habeş kelimeleri siyahı çağrıştırır.
Hatâ (Hıtâ) ve Hoten nâfe kelimesi ile geçtiğinde saç kavramını
canlandırır.
5. Senin boyunu göreli bağda bahçede biten selvi ağacı bile yerin-
den koptu. Ayda bunun gibi bir alın, güneşte bu yüzü görme-
dim.
Divan şiirinde sevgilinin boyu selvi ağacına benzetildiği gibi,
yüzü ve alnı da aya ve güneşe benzetilir. Ama şair burada, sevgi-
linin boyunun selvi ağacının boyundan daha yüksek, alımlı ve
uzun, alnının ve yüzünün parlaklığının ayın ve güneşin aydın-
lığından daha parlak olduğunu söylüyor.

2. Tuyuğlar
1. Dilberin işi itâb u nâz olur

Çeşmi câdû gamzesi gammâz olur
Ey gönül sabr et tahammül kıl ona
Yâre erişmek işi az az olur
2. Özünü alşah gören serdâr olur
Enelhak davî kılan berdâr olur
Oldur er Hak yoluna baş oynaya
Döşekte ölen yiğit murdâr olur

Tuyuğ, Türk edebiyatında görülen dört mısralı bir nazım şek-

lidir. Genellikle rubai gibi kafiyelenir. Anadolu sahasında çok az
kullanılmıştır.
1. Dilberin âşıklara işi, ya azarlama ya naz olur. Gözleri sihirler

yapan bir cadı, yan bakışı da fitne fesat çıkarıcıdır. Ey gönül!
Sen bunlara tahammül et, sabret. Çünkü sevgiliye ulaşma yavaş
yavaş olur.
2. Kendisini aşağı gören (mütevazı olan) başa geçer. “Ben
Hakk’ım” diyen (benlik davası güden) ise asılır. Er olan Hak
yolunda başını fedadan çekinmeyen kişidir. Döşekte ölen yiğit
de olsa, murdar sayılır.
Şiirde “Ben Hakk’ım” sözü dolayısıyla asılan ünlü mutasavvıf
Hallac-ı Mansur’a göndermede bulunulmuştur.

AHMEDÎ
(ö. 1412-13)
I. Gazel
1. İlet benim selâmımı dildâra ey sabâ

Arz eylegil peyâmımı ol yâra ey sabâ
2. Dağıt benefşe saçları gül yanağ üstüne
Saçgıl abîr ü anberi gülzâra ey sabâ
3. Pinhân var yârin tapusuna varır isen
Gösterme kendözünü sen ağyâra ey sabâ
4. Çün gizli râzıma seni ben mahrem eyledim
Billâh eytme râzımı deyyâra ey sabâ
5. Bîçâreleğimi benim ol yâre arza kıl
Bâşed ki bula derdime bir çâre ey sabâ
6. Vuslat gülüne ermez elim pes niçesi ben
Bunca tahammül eyleyem ol hâra ey sabâ
7. Degil ki Ahmedîye niçe zahm urasın
Gammâz gamzeli gözü mekkâra ey sabâ

1. Ey sabâ rüzgârı! Benim selâmımı o gönül alan sevgiliye ilet ve

durumumu o sevgiliye haber ver.
Sabâ rüzgârı, gün doğusundan esen tatlı esinti, hafif ve hoş rüz-
gârdır. Genellikle sevgiliden haber getirir, ona âşığın haberini
götürür.
2. Menekşeyi andıran saçlarını gül gibi yanakların üzerine dağıt.
Güzel kokuları gülbahçesine (sevgilinin yüzüne) saç, ey sabâ!
3. Sevgilinin huzuruna gideceksen gizlice git. Kendini başkaları-
na, yabancılara gösterme, ey sabâ!
4. Madem ben seni gizli sırrıma ortak ettim, Allah aşkına sırrımı
hiçbir kimseye söyleme, ey sabâ!
5. Ey sabâ, çaresiz hâlimi o sevgiliye arz et! Ola ki derdime bir çare
bulur.
6. Vuslat gülüne, yani sevgiliye ulaşmaya elim ermiyor. Öyleyse
ben ne zamana kadar bu şekilde o dikene (sevgilime ulaşmam
yolunda engel çıkarana) katlanacağım, ey sabâ!
Burada vuslat, yani sevgiliye kavuşma her zaman güzel duygu-
lar çağrıştıran güle benzetilmiştir. Gülün dikeni ise sevgiliye
kavuşma yolundaki her türlü engelin sembolü olmuştur.
7. Ey sabâ, git ve ona “Gammaz, nazlı bakışlı, güvenilmez ve hileli
gözlerle bakan (sevgili)! Daha ne zamana kadar Ahmedî’yi ya-
ralayacaksın?” de.

II. Gazel
1. Âşık olana aşk odundan nişân gerek

Bağrı kebâb gözlerinin yaşı kan gerek
2. Yâri diyen gerek kim ola gayrden berî
Cânânı isteyen kişiye terk-i cân gerek
3. Cevre kıla tahammül eden yârı ârzû
Sabr ede hâra her kim ona gülsitân gerek
4. Şem’-i safâdır ol sanem ona erişmeğe
Pervâne bigi yanmağa tâb u tüvân gerek
5. Senin yüzün görene ne hâcet likâ-yı hûr
Kapında yer bulana ne bâğ-ı cinân gerek
6. Gonca lebinden ister idim söz açam velî
Ol râz-ı nâziki bilirim kim nihân gerek
7. Onunçün Ahmedî heves eder lebine kim
Dil-hastedir ona şeker-i nârdân gerek

1. Âşık olan için aşk ateşinden bir belirti (onun aşk ıstırabı içinde
olduğunu gösteren bir işaret) gereklidir. Ayrıca bağrının kebap
gibi yanması, göz yaşlarının da kanlı olması lazımdır.
2. Sevgiliden söz edenin başkasına bakmaması, onlarla ilgilenme-
mesi gerekir. Zaten âşık olanın canını (sevgilisi uğrunda) terk
etmesi gerekir.
Sevgilinin aşkında samimi olduğunun delili, sevgili dışındaki
bütün ilgilerden uzak kalması, hatta neye ve nereye baksa onu
görmesidir. Dolayısıyla “gayr”, yani “başka” kavramı âşık için
sevgili dışında kalan, ona kavuşmasına engel her şey ve her kişi-
dir.
3. Sevgiliyi arzulayan onun eziyetine katlanmayı bilmeli. Gül bah-
çesi isteyen kişi dikene sabredebilmeli.
4. O put gibi güzel sevgili, mutluluk veren ve aydınlatıp arındıran
mum gibidir. Ateşin etrafında uçan kelebekler gibi yanarak ona
erişmek, onun yolunda yok olmak için güç kuvvet gereklidir.
Şem ve pervane, Divan şiirinde gerçek aşkı ifade eden sembol-
lerdir. Şem gerçek sevgiliyi, ilâhî aşkı; pervane ise âşığı, ilâhî
sevgili yolunda olanı temsil eder. Bu sembole, pervane adı ve-
rilen pul kanatlı küçük kelebeğin mum ışığına atarak kendini
yakması motifi kaynaklık etmiştir.
5. Senin yüzünü gören için hurilerin yüzünü görmeye gerek var
mı? Senin kapında yer bulan kişiye cennet bahçesi gerekir mi?
6. Goncayı andıran dudağından söz açmak isterdim. Fakat o ince
sırrın gizli kalması gerektiğini bilirim.
7. Ahmedî gönül hastası olduğu için dudağına heves eder. Çünkü
o aşk hastasına ilaç olarak nar şekeri (sevgilinin kırmızı dudağı)
gereklidir.

NESÎMÎ
(ö. 1417 ?)
Gazel
1. Gerçek hadîs imiş bu ki hûbun vefâsı yoh

Kim sevdi hûbu dedi ki hûbun cefâsı yoh
2. Aşkın belâsı yoh deyüben aşka düşme var
Kim âşık oldu kim dedi aşkın belâsı yoh
3. Şol cân ki senden özge taleb etmedi murâd
Hicrinde yakasın onu her dem revâsı yoh
…
4. Yâ Rab ne şem’ imiş bu mehin yüzü kim onun
Yüzü katında şems-i duhânın ziyâsı yoh
5. Gel gel berü ki savm u salâtın kazâsı var
Sensiz geçen zamân-ı hayâtın kazâsı yoh
6. Fânî cihâna bakma geçer ömrü sevme kim
Ömrün zevâli var u cihânın bekâsı yoh
7. Yârin gelir hemîşe cefâsı Nesîmîye
Sen sanma kim Nesîmîye atâsı yoh

1. Güzelde vefa olmadığı doğru sözmüş. Kim bir güzeli sevdi de

güzellerin eziyeti yoktur, dedi?
2. Aşkın belası yoktur, deyip de aşka düşme. Kim âşık oldu da
aşkın belası yok, dedi.
3. Senden başka başkasını istemeyen, senin aşkını taşıyan bir canı,
ayrılığının ateşiyle yakman doğru değildir.
4. Ya Rab! Bu ay gibi güzelin yüzü nasıl bir mumdur ki, onun yü-
zünün yanında tan vaktinde görünmeye başlayan güneşin ışığı
kendisini gösteremez.
5. Gel beri gel ki orucun, namazın kazası vardır ama hayatın sen-
siz geçen zamanının kazası yoktur.
Belli zorunlu şartlar çerçevesinde vaktinde tutulamayan oruç
veya kılınamayan namazın yerine daha sonra oruç tutulmasına,
namaz kılınmasına kaza denilir. Beyitte buna işaret vardır.
6. Sonu olan dünyaya bakma, geçici ömrü sevme. Çünkü ömür
sona erer, dünya sonsuza kadar sürmez. Bunun için sonu olan,
yok olacak dünyaya bakma, geçip gidecek ömrü sevme!
7. Nesîmî’ye daimâ sevgilinin eziyeti gelir. Bundan dolayı sevgili-
nin ona ihsanı, bağışı yok sanma.
Sevgilinin âşığa eziyeti, onu üzmesi aslında bir çeşit onunla il-
gilenmesi anlamına geldiğinden âşık için bir nimettir. Âşık için
en büyük bahtsızlık ve mutsuzluk, sevgilinin kendisiyle ilgilen-
memesi, onu yok saymasıdır. Hâlbuki, eziyeti onunla bir çeşit
ilgi kurmasıdır.

İKİNCİ BÖLÜM
XV. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN ÖRNEKLER
Süleyman Çelebi
Ahmed-i Dâî
Şeyhî
Ahmet Paşa
Necatî
Avnî
Cem Sultan
Mihrî Hatun
Melîhî
GİRİŞ
15. yy., Anadolu’da büyük ölçüde Türk birliğinin kurulduğu bir

dönemdir. Karamanoğulları ve Candaroğulları dışındaki beylikler
Osmanlı idaresine girmiştir. Timur’un Ankara savaşında Yıldırım
Bayezid’i esir etmesiyle başlayan ve on yıl süren kardeşler arasındaki
taht mücadelesi sonucunda Osmanlı tahtına Çelebi Mehmed geç-
miştir. Oğlu II. Murad zamanında Anadolu’da tekrar birlik gerçek-
leştirilmiş bir taraftan da Rumeli’nin yurt edinilmesi sağlanmıştır.
Fatih Sultan Mehmed döneminde ise İstanbul’un fethi gerçekleş-
tirilmiştir.
Anadolu ve Rumeli’de pek çok kültür merkezi bulunmakla bir-
likte en büyük kültür ve sanat merkezi İstanbul olmuştur. Yine
bu dönemde edebiyat büyük gelişme göstererek yükselme ve kla-
sikleşme yoluna girmiştir. Türkçenin ses yapısı şiir diliyle uyum
sağlamıştır. Dönemin hükümdarları II. Murad (ö. 1451), Fatih
Sultan Mehmed (ö. 1481), II. Bayezid (ö. 1512), ayrıca kardeşi
Cem Sultan (ö. 1495) şairdirler. Şehzadelerin bulunduğu vilâyetler
kültür ve sanat hayatı bakımından canlılık gösterir. Devrin öğretim
kurumları olan medreseler aynı zamanda şairlerin yetiştiği yerler-
dir. Sanat ve kültür hayatı açısından böyle olumlu şartlarda Türk
edebiyatı güçlü temsilciler çıkarmıştır.
Bu yüzyılda gazel ve kasideler yazılmakla birlikte mesneviler
yine ön plandadır. Günümüzde de hâlâ büyük bir beğeni ile
okunmakta olan Süleyman Çelebi’nin (ö. 1422) Mevlid adıyla bili-
nen ünlü eseri Vesîletü’n-Necât mesnevisi bu yazılanlar arasında en
etkilisidir. Peygamberimiz’in doğumu ve hayatını konu alan mevlid
türünde yazılan eserlerin en güzeli ve en ünlüsüdür.
• 75
Bu dönemde Şeyhî (ö. 1431) mesnevi, Ahmed Paşa (ö. 1497)
kaside, Necatî (ö. 1509) gazel sahalarının üstadı kabul edilir.
15. yy.ın ilk büyük Divan şairi olan Şeyhî aslında bir bilim
adamı, göz doktorudur. Edebiyat alanında, özellikle mesnevi tar-
zında ünlü eserler bırakmıştır. Harnâme isimli sosyal eşitsizliklere
mizahî bir üslûpla değinen eserinde öküzlere özenerek boynuz sahi-
bi olmayı arzulayan bir eşeğin başına gelenleri anlatır.
Şeyhî’nin şiir diline getirmek istediği yeniliği daha gelişti-
rip genişleten Ahmed Paşa, 15. yy.ın kaside sahasındaki en güçlü
şairi olarak kabul edilmiş ve kendisine daha hayatta iken “sultâ-
nü’ş- şuarâ” (şairlerin sultanı) unvanı verilmiştir. Fatih döneminin
bilim adamlarından olan Ahmed Paşa, ilk önce dönemin en üst
öğretim kurumlarında müderrislik, yani öğretim üyeliğinde bulun-
muş, daha sonra da Edirne’de kadı olmuştur. Fatih tahta geçtikten
sonra onun büyük takdirini kazanmış, devlet kademelerinde gerek
onun gerekse II. Bayezid’in döneminde daha ileri vazifeler almıştır.
Kendisi döneminde ve bir sonraki asrın başlarında diğer şairlerce
Necatî ile birlikte örnek olarak alınmış ve üstad olarak kabul edil-
miştir. Ahmed Paşa, Osmanlı şiirini, âhenk konusunda İran şiirinin
seviyesine çıkarmaya çalışan ve bir sonraki yüzyılda Türk şiirinin
orijinal örnekler vermesinde payı olan büyük bir şairdir.
Yüzyılın diğer önemli şairi Necatî kendi döneminin gazel saha-
sındaki en büyük şairidir. Aslen Rumelili bir devşirme çocuğudur.
Fatih Sultan Mehmed ile II. Bayezid’in divan kâtipliğini yapmıştır.
Necatî konuşma dilinin bazı özelliklerini şiir diline başarılı bir şekil-
de sokmuştur. Onun şiirlerinde deyimler ve atasözleri geniş yer tutar.
Ahmed Paşa gibi onun da şiirlerinin toplandığı bir Divan’ı vardır.
Osmanlı toplumu aydınları, devlet kademelerinde görev yapan
çoğu devlet adamı, bilim adamı yahut din adamı, şiire ilgi göster-
miş, şiir söylemişlerdir. Türk tarihinin büyük devlet adamlarından
olmasının yanı sıra devrinin iyi şairlerinden de sayılan Sultan Fa-
tih (ö. 1481), sanat adamlarını takdir ederek onları himaye etmiş,
Anadolu coğrafyasının dışından pek çok bilim ve sanat adamını

ülkeye getirmiştir. Kendisinin ufak hacimli bir divan oluşturacak
kadar şiiri vardır.
Fatih Sultan Mehmed’in oğulları II. Bayezid ve özellikle Cem
Sultan da şairdiler. Cem Sultan’ın kardeşi II. Bayezid ile mücade-
lesi sonrası yazdığı şiirleri çok içlidir. Uzun yıllar yurdundan uzakta
yaşamış olan Cem Sultan’ın vatan hasretini dile getirdiği gazelleri
de vardır.
Osmanlı edebiyatı kaynakları bize bu dönemde şiir söyleyen
kadın şairlerden de bahsetmektedir. Kadınların toplum içinde faz-
laca gözükmediği bir ortamda bize ulaşandan, yani kaynaklarda
kayıtlı olanlardan daha fazla kadın şairin o günkü toplumda bu-
lunduğunu ileri sürebiliriz. Mihrî Hatun ve Zeynep Hanım isimli
kadın şairler bunlardandır.
Dönemin şairleri elbet bu bahsettiklerimizle sınırlı değildir.
Türkçe ve Farsça divanları yanı sıra Çengnâme isimli allegorik bir
eseri de olan bilgin şairlerden Ahmed-i Dâî (ö. 1491’den sonra)
dönemin önemli isimlerindendir. Cemalî, Nizamî, Sarıca Kemal,
Melîhî, Mesihî, Cafer Çelebi yine bu dönemin divan sahibi önem-
li şairlerindendir. Mesnevi sahasında Mevlid dışında, Yazıcıoğlu
Mehmed’in dokuz bin beyit uzunluğunda Anadolu’da en fazla ilgi
görmüş eserlerden olan Muhammediyye’si, Hamdullah Hamdi’nin
Yusuf ü Züleyha mesnevisi, Cafer Çelebi’nin Hevesnâmesi gibi pek
çok eser ortaya konulmuştur.
İran ve Türk edebiyatları arasındaki etkileşim 15. yy.a kadar bir
taklit düzeyinde iken Türk şiiri Ahmed Paşa ve Necatî ile kendisini
bularak bir sonraki yüzyılda orijinal ürünler vermeye başlamış ve
Türk şairleri artık kendilerinin İran şairlerini geçtiğini rahatlıkla
söylemeye başlamışlardır. Bu yüzyılda şiirin her türünde önceki
yüzyıla göre daha fazla ürün verilmiştir. Bu dönemde düzyazıda
da ilerleme olmuş, bu konuda iki ayrı yol takip edilmiştir. Din ve
tarih ile ilgili kitaplar sade bir dille yazılırken diğer taraftan Sinan
Paşa’nın (ö.1486) eserleri gibi sanatlı düzyazı örnekleri de görül-
meye başlanmıştır.

SÜLEYMAN ÇELEBİ
(ö. 1422)
Mesnevi
(Mevlid-Vesîletü’n-Necât)
1. Allah adın zikr edelim evvelâ

Vâcib oldur cümle işte her kula
2. Bir kez Allah dese aşk ile lisân
Dökülür cümle güneh misl-i hazân
3. İsm-i pâkin pâk olur zikr eyleyen
Her murâda erişir Allah diyen
..........
4. Âmine Hatun Muhammed ânesi
Ol sadeften doğdu ol dür dânesi
5. Ol gece kim doğdu ol hayrü’l-beşer
Ânesi onda neler gördü neler
6. Dedi gördüm ol habîbin ânesi
Bir aceb nûr kim güneş pervânesi
7. Berk urup çıktı evimden nâgehân
Göklere dek nûr ile doldu cihân
8. İndiler gökten melekler sâf u sâf
Kâbe gibi kıldılar evim tavâf
9. Hem havâ üzre döşendi bir döşek Adı
Sündüs döşeyen onu melek
10. Yarılıp duvar çıktı nâgehân
Üç bile hûrî bana oldu ayân
11. Geldiler lutf ile ol üç meh-cebîn
Verdiler bana selâm ol dem hemîn
12. Çevre yanıma gelip oturdular
Mustafâyı birbirine muştular
13. Dediler oğlun gibi hiç bir oğul
Yaradılalı cihân gelmiş değil
14. Ulu devlet buldun ey dildâr sen
Doğısardur senden ol hulku hasen

Mesnevi, aynı vezinde ve her beytin mısraları diğer beyitlerden

bağımsız olarak kendi arasında kafiyeli bir nazım şeklinin adıdır.
Bu nazım şekliyle genellikle uzun şiirler yazılır. Mevlid adıyla ünle-
nen ve günümüzde de makam ile okunmaya devam eden Süleyman
Çelebi’nin bu şiirin asıl adı Vesiletü’n-Necât’tır.
1. İlk önce Allah’ın adını analım. Zira her işte (Allah’ın adını an-
mak), her kulun vazifesidir.
2. Dil bir defa aşk ile Allah, dese bütün günahlar sonbahar yap-
rakları gibi dökülür.
3. Allah’ın tertemiz ismini anan (günahlardan) temizlenir. Allah
diyen, istediklerine kavuşur.
4. Muhammed’in annesi Âmine Hatun’dur. O inci tanesi (Hz.
Muhammed), o sadeften doğdu.
5. İnsanların en hayırlısının doğduğu o gecede, onun annesi (hiç
kimsenin görmediği) neler gördü neler…
6. O Allah’ın sevgilisinin annesi “İnsanı hayrete düşüren bir nur
gördüm. Güneş onun etrafında ışığın etrafındaki kelebek gibi
(dönüyor).”dedi.
7. Şimşek gibi çakarak evimden ansızın çıkıverdi. Bütün âlem
göklere kadar nur ile doldu.
8. Melekler gökten saflar hâlinde, sıra sıra indiler. Evimin etrafını
Kâbe gibi tavaf ettiler, çevreleyerek döndüler.
9. Hava üzerinde melekler tarafından sündüs adı verilen bir yatak
serildi.
10. Ansızın duvar yarıldı ve üç huri çıkarak bana göründü.
11. Alınları ayı andıran o üç güzel latiflikle, nezaket ve yumuşaklık-
la bana hemen selâm verdiler.
12. Gelip etrafıma oturdular. Mustafa’nın doğumunu birbirlerine
müjdelediler.
13. Bana “Cihan yaratılalı beri oğlun gibi hiçbir oğul dünyaya gel-
medi.”
14. “Ey güzel hanım! O en güzel huylu insan senden doğacaktır;
sen büyük bir saadete eriştin.” dediler.

AHMED-İ DÂÎ
Gazel
1. Şükrâne senin yoluna bin cân ola bir gün

Kim hazretine ermeğe imkân ola bir gün
2. Ol zülf-i perîşânı bana gör neler eyler
Demez bana kim gönlü perîşân ola bir gün
3. Ağyârı sürüp gönlüm evin halvet edindim
Tâ kim gele ol yâr ona mihmân ola bir gün
4. Ey bülbül-i dil-haste melûl olma kafeste
Kim menzilin ol bâğ u gülistân ola bir gün
5. Hem bâd-ı sabâ ere beşâret vere gülden
Hem gonca dahi gül gibi handân ola bir gün
6. Hicrân sonucu vasla dönüp şâd ola Dâî
Bu gamdan onun derdine dermân ola bir gün
7. Aşkın yoluna ok gibi cân doğruluk eyler
Tâ kaşlarının yayına kurban ola bir gün

1. (Lutfuna) şükretmek için, senin yoluna bir gün bin can feda
olsun da, huzuruna çıkmaya imkân bulunsun.
2. O (sevgilinin) dağınık saçlarının bana neler ettiğine bir bak!
Bana bir gün gönlü perişan olur, demez (acımaz).
3. Sevgili bir gün gelir de orada misafir olur diye, sonunda bütün
yabancıları çıkarıp gönül evimden attım (Gönül evimi sadece
sevgiliye tahsis ettim.).
Ağyâr (başkaları, yabancılar), gayr kelimesinin çokluğudur. Âşı-
ğa göre sevgilinin dışındaki herkes ve her şey gayrdır. Halvet ise
yalnız kalma, tenha yer, kişinin tek başına veya birisi (sevgili) ile
baş başa kalması anlamlarına gelir.
4. Ey gönlü hasta bülbül! Kafesteyim diye üzülme. Bir gün senin
yerin, o bağ bahçe olur.
5. Bir gün gün doğusundan tatlı tatlı esen rüzgâr gülden (sevgili-
den) müjde getirir, ayrıca gonca da gül gibi güler (açılır).
6. Bir gün bu ayrılığın sonu sevgiliye kavuşma ile sonuçlanır da
Dâî mutlu olur, aşk derdinin dermanı bulunur.
7. Can sonunda, yayı andıran kaşlarına bir gün kurban olayım
diye, aşkının yolunda ok gibi doğruluk eder.

ŞEYHÎ
(ö. 1431)
Mesnevi
(Harnâme)
1. Bir eşek var idi zaîf ü nizâr

Yük elinden katı şikeste vü zâr
2. Gâh odunda vü gâh suda idi
Dün ü gün kahr ile kısuda idi
3. Ol kadar çeker idi yükler ağır
Ki teninde tü komamıştı yağır
4. Arkasından alınca palanı
Sanki it artığıydı kalanı
5. Bir gün ıssı eder himâyet ona
Yani kim gösterir inâyet ona
6. Aldı palanını vü saldı ota
Otlayarak biraz yürüdü öte
7. Gördü otlakta yürür öküzler
Odlu gözler ü gerlü göğüzler
8. Boynuzu bazısının ay gibi
Kiminin halka halka yay gibi
9. Hâr-ı miskîn eder iken seyrân
Kaldı görüp sığırları hayrân
10. Ne yular derdi ne gam-ı palan
Ne yük altında haste vü nâlân
11. Acebe kalır ü tefekkür eder
Kendi ahvâlini tasavvur eder
12. Bunların başında tâc neden
Bize bu fakr u ihtiyâc neden
13. Didi bu müşkilimizi itmez hâl
Meğer ol bir falan har-ı a’kal

14. Ol ulu katına bu miskîn har
Vardı yüz sürdü didi ey server
15. Sen eşekler içinde kâmilsin
Âkil ü şeyh ü ehl ü fâzılsın
16. Bugün otlakta gördüm öküzler
Gerüben yürür idi göğüzler
17. Her birisi semiz ü kuvvetli
İçi vü taşı yağlı ve etli
18. Niçin oldu bulara erzânî
Bize bildir şu tâc-ı sultânî
19. Yok mudur gökte bizim yıldızımız
Ki olmadı yeryüzünde boynuzumuz
20. Bâr-keşlikte çün biziz fâik
Boynuza niçin olmadık lâyık
21. Böyle verdi cevâb pîr eşek
Ki ey belâ bendine esîr eşek
22. Bu işin aslına işit illet
Anla aklında yok ise kıllet
23. Ki öküzü yaradıcak
Hallâk Sebeb-i rızk kıldı ol Rezzâk
24. Dün ü gün arpa buğday işlerler
Onu otlayıp onu dişlerler
25. Çü bular oldu ol azîze sebeb
Verdi ol izzeti bulara Çalab
26. Tâc-ı devlet konuldu başlarına
Et ü yağ doldu iç ü taşlarına
27. Döndü yüz derd ile zaîf eşek
Zâr u dil-haste vü nahîf eşek
28. Dedi sehl ola bu işin aslı
Çünkü şerh oldu bâb u faslı
29. Varayın ben de buğday işleyeyin
Onda yaylayıp onda kışlayayın

30. Gezerek gördü bir göğermiş ekin
Sanki tutardı ol ekin ile kîn
31. Aşk ile değdi girdi işlemeğe
Gâh ayaklayu gâh dişlemeğe
32. Yiyerek doydu karnı çağnadı
Yuvalandı vü biraz ağnadı
33. Başladı ırlayıp çığırmağa
Anıp ağır yükün ağırmağa
34. Çıkarır har çün enkerü’l-asvât
Ekin ıssına arz olur arasât
35. Ağaç elinde azm-i râh etti
Tarlasını göricek âh etti
36. Yüreği sovumadı söğmek ile
Ulumadı eşeği döğmek ile
37. Bıçağın çekti kodu ayruğını
Kesti kulağını vü kuyruğını
38. Kaçar eşek acıyarak cânı
Dökülüp yaşı yerine kanı
39. Bâtıl isteyi haktan ayrıldım
Boynuz umdum kulaktan ayrıldım

Harnâme “eşek ile ilgili yazı, kitap” anlamına gelir. Türk mizah
ve hiciv edebiyatının önde gelen eserlerindendir. Toplumsal statü-
lerdeki farklılıkları ince ve zeki bir dille ele almakta ve eleştirmek-
tedir.
1. Yük çekmekten beli bükülmüş, inlemekte olan zayıf bir eşek

vardı.
2. Bazen odun, bazen de su çekerdi. Gece ve gündüz eziyet ve
sıkıntıda idi.
3. O kadar ağır yükler taşırdı ki yaralar teninde tüy bırakmamıştı.
4. Sırtındaki semeri alınınca sanki kalanı köpek artığıydı.
5. Bir gün sahibi onu gözetti, yani iyilik etti.
6. Sırtındaki semeri aldı ve çayıra saldı. Eşek otlaya otlaya biraz
öteye yürüdü.
7. Otlakta yürüyen öküzleri gördü. Gözleri ateş gibiydi, göğüsleri
dolgundu.
8. Bazılarının boynuzu ay gibi, bazısının da halka halka yay gibiydi.
9. Zavallı eşek çayırda dolaşırken bu sığırları görüp hayran kalıp
imrendi.
10. Ne yular derdi vardı ne de palan eziyeti. Hatta yük altında hasta
olup inlemek de yoktu.
11. Şaşar ve düşünceye dalar, kendi durumu gözünün önüne gelir.
12. Bunların başındaki taç neden, bizim bu yoksulluğumuz ve ih-
tiyacımız neden?
13. Bu problemimizi ancak çok akıllı falan eşek çözer, dedi.
14. O yüce eşeğin huzuruna bu miskin eşek vardı, yere yüz sürdü
ve dedi ki, ey önderimiz:
15. Sen eşeklerin içinde çok olgun, akıllı, bilge, işini bilen ve er-
demli birisisin.
16. Bugün otlakta öküzler gördüm. Göğüslerini gererek yürüyor-
lardı.

17. Her birisi semiz ve kuvvetli, içi dışı yağlı, etli ve gürbüz.
18. Niçin bunlara lâyık görüldü şu sultan tacı (boynuz), bize söyle.
19. Bizim gökte talih yıldızımız yok mudur ki, yeryüzünde boynu-
zumuz olmadı.
20. Yük çekmekte madem biz onlardan üstünüz, boynuza niye lâ-
yık görülmedik?
21. Bilge eşek şöyle cevap verdi: Ey belâ bağına tutsak eşek!
22. İyi dinle de bu işin sebebini anla, tabii eğer aklında noksanlık
yoksa.
23. Yaratıcı (Yüce Allah) öküzü yarattığında, her canlının rızkını
veren O, öküzü insanlara rızık vasıtası kıldı.
24. Gece gündüz arpa buğday işlerler, onu otlayıp dişlerler.
25. Bunlar o saygın nimetin (ekmeğin) meydana gelmesine sebep
olduklarından Tanrı o izzeti, şerefi bunlara verdi.
26. Saadet tacı başlarına konuldu, içleri dışları et ve yağ ile doldu.
27. Zayıf eşek; inleyen, gönlü hasta, sıska eşek, yüz dert ile döndü.
28. Bu işin aslı kolaydır, diye düşündü, çünkü her konu açıklığa
kavuşmuştu.
29. Gideyim ben de buğday işleyeyim, bütün vaktimi onunla ge-
çireyim.
30. Gezerken yeşermiş bir ekin gördü. Sanki o ekin ile düşmanlığı
vardı.
31. Aşk ile gitti ve işlemeye girişti; çiğnedi, dişledi…
32. Yiyerek karnı doydu, sesler çıkardı, yerlerde yuvarlandı, debe-
lendi.
33. Başladı bağırıp şarkı söylemeye, taşıdığı ağır yükleri hatırlayıp
anırmaya.
34. Tabii, eşek seslerin en çirkinini çıkardığı için hadise ekin sahi-
bine belli olur.
35. Elinde sopa yola koyuldu (hemen seğirtti), tarlasının hâlini gö-
rünce âh etti.
36. Yüreğinin ateşi sövmek ile sönmedi. Eşeği dövmek ile yetin-
medi.

37. Bıçağını çekti, başka tarafını bıraktı, kulağını ve kuyruğunu
kesti.
38. Eşek canı acıyarak, gözyaşı yerine kan dökerek kaçar. [Şöyle
der:]
39. Yanlışı isteyerek doğrudan ayrıldım. Boynuz umdum, kulaktan
oldum.

AHMET PAŞA
(ö. 1496-97)
I. Kaside
1. Taht urup tâk-ı felekte hüsrev-i hâver güneş

Geydi nârencî kabâ urundu nûr efser güneş
2. Mesned-i sultân-ı subh oldu serîr-i âsumân
Saçtı pîrûze tabaklardan zer ü gevher güneş
3. Kufl açıp dürc-i zebercedden cevâhir döktü kim
Hâk küncin eyleye gencîne-i cevher güneş
4. Kulzüm-i Hindin batırmağa gümüş zevrakların
Bâdbân-ı nûr ile donattı fülk-i zer güneş
5. Dâne-i encüm derip meh hırmeninde her seher
Bâl açıp cevlân eder tâvûs-ı zerrîn-per güneş
6. Gûyiyâ Nûşirevân-ı subhdur kim adl için
Lâciverdî kubbeye zencîr-i zer asar güneş
7. Yâ felek mısrında sultân oldu bir Yûsuf-cemâl
Yâ Zelîhâdır tutar nârenc-i zer-peyker güneş
8. Yâ cemâline cihânın nûr u fer vermek için
Rûz rûhsârında açtı anberîn mi’cer güneş
9. Zıll-ı Hak Sultan Muhammed Hân ki olmuştur onun
Eşiği toprağının her zerresi enver güneş
10. Hak budur kim şâh dîvânın temâşâ kılmağa
Düzdü tâk-ı zer-nigâra la’lden manzar güneş.
11. Bir nazar kıl Ahmed’e ey nûr-ı çeşm-i kâinât
K’âb-ı lutfundan oluptur ebr gibi ter güneş

1. Doğu hükümdarı olan güneş, felek kemerinde taht kurarak tu-

runcu bir kaftan giydi ve nurdan bir taç takındı.
2. Gökyüzü tahtı sabah sultanının makamı oldu. Güneş firuze ta-
baklardan altın ve mücevherler saçtı.
3. Güneş, toprak bucağını mücevher hazinesine çevirmek için
zebercet (zümrüdü andıran kıymetli taştan yapılan) hokkanın
kilidini açıp iksirler döktü.
4. Güneş, Hint Okyanusunun (gece karanlığında parlayan) gü-
müş kayıklarını (yıldızları) batırmak için altın bir gemiyi (gü-
neşi) nur yelkeniyle donattı.
5. Altın kanatlı bir tavusa benzeyen güneş, her seher vakti kanat
açıp yıldız tanelerini toplayarak ay harmanında dolaşır.
6. Güneş sanki adalet için lacivert renkli gök kubbeye altın bir
zincir asan sabah vakti (adaleti ile ünlü) Nuşirevan’ıdır.
İran inanışı ve efsanelerinden edebiyatımıza giren ve adaletin
timsali olarak görülen Nuşirevan, sarayının kubbesine bir çan
astırmış, ucuna taktığı zinciri de sarayının dışına uzatmıştı. Ül-
kesinde zulme uğrayanlar bu zinciri çalarlar, Nuşirevan’ı du-
rumdan haberdar ederlerdi.
7. Güneş ya felek Mısır’ında sultan olan Yusuf yüzlü bir güzeldir
yahut da elinde altın bir turunç (gibi güneşi) tutan Züleyha’dır.
8. Yahut da güneş cihanın yüzüne nur vermek için gündüzün yü-
zünden amber renkli örtüyü açtı.
9. Allah’ın (yeryüzüne akseden) gölgesi Sultan Mehmed’in eşiği
toprağının her zerresi parlak bir güneş olmuştur.
10. Doğrusu şu ki, güneş sultan divanının seyretmek için altın işle-
meli kemere la’lden bir pencere açmış.
11. Ey kâinatın gözünün nuru! Ahmed’e bir bak. Zira senin lütfu-
nun suyundan güneş dahi bulut gibi nemlidir.

II. Gazel
1. Nâlemi zemzeme-i mürg-ı seherden sorasın

Derd-mend olduğumu hasta ciğerden sorasın
2. Gussamın kıssaların yazar iken âhımdan
Hâmeler yandığını nâme-i terden sorasın
3. Şevkini ruhlarının şem’-i kamerden bilüben
Zevkini leblerinin şehd ü şekerden sorasın
4. Kîse-i ömri tehî ettiğimi yolunda
Olucak hâk beden kâse-i serden sorasın
5. Hâk olduğuma inanmaz isen bâd-ı sabâ
Ayağı tozu ile geldi seferden sorasın
6. Vâdi-i hicrde Ahmed kulun üftâde garîb
Cevrler çekdiğini devr-i kamerden sorasın

1. Feryadımı seher vakti öten kuşun (bülbülün) ötüşünden,

nağmelerinden sormalısın, ne denli dertli olduğumu hasta ci-
ğer(im)den sormalısın.
2. Aşk derdimin hikâyelerini yazarken, (ateşler saçan) âhımdan
kamış kalemlerin yandığını (gözyaşları ile) ıslanmış mektuptan
sormalısın.
3. Yanaklarının parıltısını ayın mumundan (ışığından) bilerek,
dudaklarının verdiği zevki bal ve şekerden sormalısın.
4. Ömür kesesini senin yolunda boşalttığımı, harcadığımı, beden
toprak olunca kafatasından sormalısın.
5. Toprak olduğuma inanmazsan, sabâ rüzgârı ayağı tozuyla sefer-
den geldi, ondan sormalısın.
6. Ahmed kulun, (tehlikelere açık) ayrılık vadisinde düşkün, za-
vallı bir garip olarak ne eziyetler çektiğini ayın (fitne dolu) dö-
neminden sormalısın.
İnanışa göre devr-i kamer, yani ay dönemi zaman bakımından
çeşitli dönemlere ayrılan evrenin son dönemidir. Bu dönemin
bitmesiyle de kıyamet kopacaktır. Yine bu dönem fitnelerin,
karışıklıkların olduğu bir dönemdir. Halk dilindeki toplumu
rahatsız eden olaylar üzerine söylenilen “Âhir zaman alâmeti.
Zaman âhir zaman oldu.” gibi ifadeler, geçmiş dönemlerden
gelen bu inanışla ilgilidir.

III. Gazel
1. Ey fitnesi çok kavli yalan yandım elinden

Bir nâz ile bin gönül alan yandım elinden
2. Sen şem’ gibi gayr ile meclisde gülersin
Ben akıtırım yaş ile kan yandım elinden
3. Ney gibi delindi ciğerim aşkın elinden
Her dem ederim âh u figân yandım elinden
4. Şol sunduğun ateş midir ey sâkî bana kim
Sen aldın ele anı hemân yandım elinden
5. Her hâr ile sen sohbet edersin dün ü gün ben
Derdin ederim mûnis-i cân yandım elinden
6. Ahmed çeke cevrini göre lutfunu ağyâr
Ey şefkati az şûh-ı cihân yandım elinden

1. Ey fitnesi çok, sözü yalan sevgili! Yandım senin elinden. Bir naz
ile bin gönül alan, yandım elinden!
2. Sen mum gibi meclise yabancılarla güler eğlenirsin. Ben kanlı
gözyaşları dökerim. Yandım elinden!
3. Sana aşkın yüzünden, ciğerim ney gibi delik delik oldu. Her an
ah u figan ederim. Yandım elinden!
4. Ey içki sunan güzel! Şu bana sunduğun ateş midir? Zira sen onu
ele alır almaz ben yandım elinden!
5. Sen dikeni andıran her yabancıyla gece gündüz sohbet edersin.
Ben ise senin derdinle arkadaşlık ederim. Yandım elinden!
6. Ahmed senin eziyetini, cefanı çeksin, (sevgili ile arasına giren)
başkaları da senin yakınlığını ve iltifatını kazansın. Ey şefkati
az, dünyanın en şuh güzeli! Yandım elinden!

IV. Gazel
1. Sernâme-i mahabbeti cânâne yazmışım

Hasret risâlesin varak-ı câne yazmışım
2. Nâlişlerini derd ile bîçâre bülbülün
Bâd-ı sabâ eliyle gülistâne yazmışım
3. Zülfün hikâyetini gönülde misâl edip
Gam kıssasını levh-i perîşâne yazmışım
4. Resm etmişim gözümde hayâlini gûyâ
Nakş-ı nigârı sâgar-ı mercâna yazmışım
5. Tâb-ı ruhunla sûzunu yazarken
Ahmedin Şevkinden odlara tutuşup yana yazmışım

1. Aşk mektubuna “Sevgili” diye (sevgiliye hitap ederek) başlamı-

şım. Hasret mektubunu can yaprağına yazmışım.
2. Zavallı bülbülün dertli dertli inleyişlerini gündoğusundan tatlı
tatlı esen rüzgârın aracılığıyla gülistana yayıp serdim.
3. Saçlarının hikâyesini gönülde canlandırıp, örnek alıp gam ve
dert hikâyesini perişan levhaya yazmışım.
Divan şiirinde sevgilinin saçı genellikle dağınık olarak düşünü-
lür. Bu dağınık saç dolayısıyla âşığın da gönlü dağınık ve peri-
şan olmuştur. Burada perişan levha ile gönül kastedilmektedir.
4. Sevgilinin hayalini gözümde resmetmişim (canlandırmışım).
Sanki onun güzel şeklini mercan kadehe çizmişim.
Şair kanlı yaşlar döken gözünü kırmızı renkli mercana benzet-
mektedir.
5. (Gece vakti) yanağının ışığıyla Ahmed’in aşk ateşini, yanıp ya-
kılmasını yazarken, onun şevkinden ateşlere tutuşup az daha
yanacak hâle geldim.

NECATÎ BEY
(ö. 1509)
I. Gazel
1. Çıkalı göklere âhım şereri döne döne

Yandı kandîl-i sipihrin ciğeri döne döne
2. Ayağı yer mi basar zülfüne berdâr olanın
Zevk u şevk ile verir cân u seri döne döne
3. Şâm-ı zülfünle gönül Mısrı harâb oldu diyü
Sana iletti kebûter haberi döne döne
4. Sen durup raks edesin karşına ben boynum eğem
İne zülfün kuca sen sîm-beri döne döne
5. Ka’be olmasa kapın ay ile gün leyl ü nehâr
Eylemezlerdi tavâf ol güzeri döne döne
6. Sen olasın diye yer yer asılıp âyineler
Gelene gidene eyler nazarı döne döne
7. Ey Necâtî yaraşır mutribi şeh meclisinin
Raks vurup okuya bu şi’r-i teri döne döne

1. Ahımın kıvılcımları döne döne göklere çıktığından beri felek

kandilinin (güneşin) ciğeri döne döne yandı.
Ciğeri yanmak, çok üzülmek, çok acımak anlamında kullanılan
bir deyimdir. Güneş bile âşığın hâline acımakta, bundan dolayı
dönüp durmaktadır.
2. Senin saçına asılanın ayağı yere mi basar? O zevk ve mutlulukla
canını ve başını döne döne verir.
Ber dar olmak, asılarak idam edilmek demektir. “Ayağı yer mi
basar” sözünde asılan kişinin ayağının yerden kesilmesi anlamı-
nın yanı sıra mutluluktan ayağı yerden kesilir, anlamı da bu-
lunmaktadır. Ayrıca ikinci mısrada asılan insanın, havada döne
döne canını vermesi anlamı da bulunmaktadır.
3. Güvercin, Şam şehrini andıran saçın ile Mısır ülkesini andıran
güzelliğin harap olduğu haberini döne döne sana iletti.
Şâm kelimesi, Şam şehri yanı sıra akşam, karanlık anlamlarını
da taşır. Bu anlamıyla saçın siyahlığı arasında bir ilişki vardır.
Mısır, Divan şiirinde hem Mısır ülkesi hem de şehir, memleket
anlamına gelir. Güvercinlerin haberci olarak kullanıldığı da bi-
linmektedir.
4. Sen kalkıp raks edesin, saçların inip sen beyaz göğüslüyü kucakla-
sın, ben ise karşında boynumu eğip durayım! (Olacak iş mi bu?)
5. Senin kapın Kâbe gibi (değerli) olmasaydı, ay ve güneş gece
gündüz orayı tekrar tekrar tavaf edip etrafında dönmezlerdi.
Ay ve güneşin sevgilinin kapısının etrafında dönmesi sözü
Kâbe’nin etrafında hacıların dönmesini hatırlatmaktadır.
6. Yer yer asılmış olan aynalar, sen olabilirsin diye gelen gidene
döne döne bakarlar.
Beyitte, bir aynacı dükkanında asılı olan yuvarlak aynaların
yavaş yavaş dönmeleri; gelip geçenin, sevgili olabileceği düşün-
cesiyle etrafa döne döne bakmaları olarak düşünülmektedir.
7. Ey Necatî! Padişah meclisinin çalgıcısı bu taze, yeni söylenilmiş
şiiri raks ederek döne döne söylese yaraşır.

II. Gazel
1. Eser etmez n’idelim âh-ı seher-gâh sana

Meger insâf vere dostum Allah sana
2. Hoş olur sohbet-i mey gecede mehtâb olıcak
Nûr saç meclise gel kim demişiz mâh sana
3. N’idelim devr sunarsa sana şerbet bana zehr
Bu cihân böyle olur gâh bana gâh sana
….
4. Göz yaşı encümünü rehber edinmezse eger
Şeb-i gamda eremez âşık-ı gümrâh sana
5. Levh-i çehremde okumağa hikâyât-ı gamı
Geceler subha değin şem’ tutar âh sana
6. Ey Necâtî taş iken la’l ede hurşîd gibi
Bir nazar eyler ise himmetle şâh sana

1. Allah sana insaf vermediği takdirde (duaların kabul edildiği)

sabah vakti bile çekilen ahlar sana tesir etmez.
2. Gece vakti içki meclisi hele bir de mehtap varsa, hoş olur. Sana
ay (gibi güzel) demişiz, o hâlde meclise gel de (gece vaktindeki
ay gibi) nur saç.
3. Bu talih sana şerbet bana zehir sunarsa elimizden ne gelir? Bu
dünyanın hâli böyledir; bazen bana, bazen sana.
4. Eğer yıldızları andıran gözyaşlarını rehber edinmezse gam gece-
sinde yolunu kaybetmiş olan âşık sana ulaşamaz.
5. Yüzüme yansıyan aşk derdinin hikâyelerini okumak için gece-
leri sabaha kadar âşığın ateşler, kıvılcımlar saçan âhı sana mum
tutar.
6. Ey Necatî! Güzellik ülkesinin sultanı, himmet ile bir bakarsa
(madenlere tesir ederek onları kıymetli taşa çeviren) güneş gibi
değersiz taşı (böyle bir taşı andıran seni) yakuta çevirir.

III. Gazel
1. Dünyâyı bir yana kosalar bir yana seni

Bana seni gerek seni ey bî-vefâ seni
2. Müşkil bu kim muhabbet iki baştan olmadı
Sevdirmedi sana beni illâ bana seni
3. Mihr ü vefâ için mi getirdi beni felek
Cevr ü cefâ için mi yarattı Hudâ seni
4. Âşıkların ne çektiğini anlamak için
Allah edeydi bir güzele mübtelâ seni
5. Bir bağrı katı yüzü açılmış güzel gerek
Âyîne gibi göstere şâhım sana seni
6. Oldun Necâtî sâye-i zülfünde pâdişâh
Var ey gedâ ki kapladı zıll-ı hümâ seni

1. Dünyayı bir yana seni bir yana koysalar, yine de bana sen gerek-
sin ey vefasız, sen!
2. Güçlük şurada ki aradaki aşk iki taraflı olmadı; seni bana sev-
dirdi de beni sana sevdirmedi.
3. Felek beni âşık ve aşkında vefalı olmak, seni de zulüm ve eziyet
etmen için mi yarattı?
4. Ah keşke, âşıklarının ne çektiğini anlaman için Allah seni de bir
güzelin aşkına düşürseydi…
5. Merhametsiz, hayasız bir güzel gerek ki, ayna gibi seni sana gös-
tersin ey sultanım!
6. Necatî! Onun zülfünün sayesinde (gölgesinde) padişah oldun.
Yürü, sevin ey dilenci! Zira seni hüma kuşunun gölgesi kapla-
dı. Sâye kelimesinin temel anlamı gölge ise de kimi vakit “ne-
den”, “bir sonuca ulaştıran yol” anlamlarında kullanılmaktadır.
Daima yükseklerde uçan hüma kuşunun gölgesi kimin üstüne
düşerse bu, o kimsenin saadetine ve talihinin yaver gideceğine
işaret edermiş.

IV. Gazel
1. Lâle-hadler yine gülşende neler etmediler

Servi yürütmediler gonceyi söyletmediler
2. Taşradan geldi çemen sahnına bîçâre-dürür
Devr-i gül sohbetine lâleyi iletmediler
3. Âdeti hûbların cevr ü cefâdır ammâ
Bana ettiklerini kimselere etmediler
4. Hamdüllillah mey-i cân-bahş ile sâkîlerimiz
Âb-ı hayvân ile Kevser suyun istetmediler
5. Ey Necatî yürü sabreyle elinden ne gelir
Hûblar cevr ü cefâyı kime öğretmediler

1. Al yanaklı güzeller yine gül bahçesinden neler etmediler! Selviyi

yürütmediler, goncayı da söyletmediler (Selvinin nazlı nazlı sal-
lanmasına, goncanın da açılmasına izin vermediler.).
2. Lâle bahçeye dışarıdan gelen bir (garib) zavallıdır. Bundan do-
layı onu gül meclisine (sohbetine, eğlencesine) sokmadılar.
3. Aslında güzellerin âdeti hep eziyet ve cefadır; ama bana ettikle-
rini kimseye etmediler.
4. Allah’a hamdolsun ki sâkîlerimiz (şarap sunan güzellerimiz)
cana can katan şarap ile (aşkı bize öğreterek) bize âb-ı hayât
(ölümsüzlük bahşeden su) ile Kevser suyunu aratmadılar.
5. Ey Necatî! Yürü sabreyle, elinden ne gelir. Güzeller cevr ü cefa-
yı, eziyeti kime öğretmediler ki...

AVNÎ
(Fatih Sultan Mehmet, ö. 1481)
I. Gazel
1. Aşk ile vîrân eden gönlünü ma’mûr istemez

Hâtırın mahzûn eden bir lahza mesrûr istemez
2. Hâksâr olup hevâ ile gubâr olan gönül
Hâk-i râh-ı yârdan bir dem özün dûr istemez
3. Hoş gören âkıl fenâ tavrını şöhret gözlemez
Künc-i uzlet isteyen kendüyü meşhûr istemez
4. La’l-i nâba meyl kılmaz bağrını pür-hûn eden
Dâmenin pür-eşk eden lûlû-yi mensûr istemez
5. Aşk nakdi bir hazînedir ona yoktur zevâl
Mâlik olan Avniyâ bir gence gencûr istemez

1. Aşk ile (bir defa) gönlünü viran eden (bir daha) onun bayın-
dır ve şen olmasını istemez. (Ey sevgili) Senin aşkının derdiyle
üzüntü çeken bir an bile mutluluk istemez.
Divan şiirinde aşk derdi, âşığa mutluluk verir. Âşık olmak
bu dünyadaki en üst makamdır. Bunun getireceği sıkıntılara,
sevgilinin eziyetlerine katlanmak âşık için, aşkın olmamasından
elbette daha iyidir.
2. (Aşk yüzünden) hava ile toprağa karışıp toz gibi (öteye beri-
ye savrulan) gönül, sevgilinin yolunun toprağından bir an bile
kendisinin uzak olmasını istemez.
Beyitte geçen hevâ kelimesi, hem hava hem de aşk anlamlarına
gelir. Şair burada her iki anlamı hatırlatır şekilde kullanmıştır.
3. Aşkı yüzünden fena hâllerini (veya: yok olmayı) hoş gören akıllı
kişi, şöhret peşinden koşmaz. Uzlet (insanlardan uzak tek başı-
na yaşamayı) isteyen, meşhur olmayı istemez.
4. (Aşkı uğrunda) bağrını kanlar içinde bırakan kimse kırmızı
renkli saf yakutu andıran dudaklara ilgi duymaz. Nitekim ete-
ğini gözyaşı ile dolduran da dizi dizi inci gibi dişleri istemez.
5. Ey Avnî! Aşk parası, yok olmayan ve tükenmeyen bir hazinedir.
Ona sahip olan başka hiçbir hazinenin bekçisi olmak istemez.
Aşk tükenmeyen bir zenginliktir. Dolayısıyla asıl zenginlik aşk-
tır. Hâlbuki gelip geçici diğer hazinelere sahip olmak onlara
bekçilik yapmak gibidir.

II. Muhammes
1. Sevdin ol dilberi söz eslemedin vây gönül

Eyledin kendüzünü âleme rüsvây gönül
Sana cevr eylemede kılmaz o pervây gönül
Cevre sabr eylemezsin n’ideyin hây gönül
Gönül eyvây gönül vây gönül eyvây gönül
2. Tâliin yüzü gülüp olmadı handân n’ideyin
Yüreğin derdine bulunmadı dermân n’ideyin
Kasdına yâr çekerek hançer-i bürrân n’ideyin
Verisersin bu gam u mihnet ile cân n’ideyin
3. Vasl-ı dilberle nasîb olmadı dilşâd olmak
Dest-i cevr ile yıkılan dilin âbâd olmak
Dâm-ı gamdan dil ü cân bülbülü âzâd olmak
Niceye dek işin efgân ile feryâd olmak
4. Bilmedim derd-i dilin ölmek imiş dermânı
Öleyin derd ile tek görmeyeyin hicrânı
Mihnet ü derd ü gama olmak için erzâni
Avniyâ sencileyin mihnet ü gam-keş kanı

Muhammes, beşer mısralı bendlerle yazılan bir nazım şeklidir.

İlk bendin mısraları birbiriyle kafiyeli, diğer bendlerin ilk dört mıs-
rası kendi arasında, son mısrası ise ilk bendle kafiyelidir. Bazen ilk
bendin son mısrası diğer bendlerde tekrar eder.
1. Sana yazıklar olsun ey gönlüm! Sözümü dinlemedin de gidip o

dilberi sevdin. Sonra da kendini bütün âleme rezil rüsva eyle-
din. Sana zulmetmede o sevgili hiç çekinmez. Sen ise o eziyete
sabredecek hâlde değilsin. Ne yapayım, bilmiyorum. Gönül
sana yazık, yazık sana yazık, ey gönül!
2. Ne yapayım, talihimin yüzü gülüp mutlu olmadı. Gönlün der-
dine de derman bulunmadı, ne edeyim? Sevgili keskin kılıcını
cana kastederek çekti, ne edeyim?Sen bu gam ve üzüntü ile can
vereceksin, elimden ne gelir? Gönül sana yazık, yazık sana ya-
zık, ey gönül!
3. Sevgiliyle birlikte olma mutluluğu kısmet olmadı. Onun zul-
müyle yıkılan gönlün bir daha şenlenmesi de gam tuzağından
gönül kuşunun kurtulması da kısmet olmadı. Daha ne zamana
kadar feryat edip duracaksın? Gönül sana yazık, yazık sana ya-
zık, ey gönül!
4. Gönül derdinin ilacının ölmek olduğunu bilememişim. Dert
ile öleyim, yeter ki görmeyeyim hicranı. Ey Avnî! Mihnet, dert
ve gama lâyık, senin gibi mihnet çeken nerede var! Gönül sana
yazık, yazık sana yazık, ey gönül!

CEM SULTAN
(ö. 1495)
I. Gazel
1. Cânıma cevr ü cefâ gâh gelir gâh gider

Bu da hoştur ki şehâ gâh gelir gâh gider
2. Leb-i cân-bahşı müdâm olmayalı gözde ayân
Hasta gönlüme şifâ gâh gelir gâh gider
3. Severim dedim ise ger seni ayb eyleme kim
Aklım ey mâh-likâ gâh gelir gâh gider
4. Gündüzüm gece gecem gündüz olursa n’ola
Yüzüne zülf-i dü-tâ gâh gelir gâh gider
5. Cem ne gam görmez ise zevk u safâyı ebed
Ki bu demlerde safâ gâh gelir gâh gider

1. Ey güzeller sultanı! Canıma eziyet ve cefa bazen gelir bazen gi-

der. Böyle bazen gelmesi, bazen gitmesi ne güzeldir.
2. Sevgilinin cana can katan dudağı gözde sürekli görülmeyeli bu
hasta gönlüme şifa bazen gelir bazen gider.
Sevgilinin dudağı, Divan şiirinde âşığa hayat verir hatta ölüm-
süzlük suyu gibidir. Aynı zamanda da içki gibi onun dudakları
sarhoş eder. Beyitte geçen ve sürekli anlamını verdiğimiz “mü-
dâm” kelimesinin bir anlamı da içkidir.
Dolayısıyla şair bunu da bize hatırlatmaktadır.
3. Ey ay yüzlü güzel! Seni seviyorum dedimse beni ayıplama.
Çünkü aklım bazen geliyor bazen gidiyor.
4. Gündüzüm gece, gecem de gündüz olursa bunda şaşılacak
bir şey yok. Çünkü kıvrım kıvrım olan saçların yüzünü bazen
örtüyor bazen örtmüyor (yüzün görünüyor).
Sevgilinin yüzü parlaktır, ışık saçar. Bundan dolayı da aya, gü-
neşe benzetilir. Onun için burada gündüz olarak düşünülmüş-
tür. Saçları da siyahtır. Bundan dolayı saçı da geceye benzetilir.
Yüzün siyah saçlarla örtülmesi şair için gece, saçların kalkmasıy-
la tekrar güneş gibi parlak yüzün ortaya çıkması gündüz olarak
düşünülmüştür.
5. Cem ebedî olarak mutluluğu görmese bundan da üzülecek bir
şey yok. Zira bu sıralar mutluluk bazen gelir, bazen gider.

II. Gazel
1. Cân dimâğına ereli bûy-ı vatan

Dil diler kim görüne rûy-ı vatan
2. Çeşme-i hayvândan ey cân hôş-durur
Ben garîb üftâdeye cûy-ı vatan
3. N’ola cândan istesem çün yeğ-durur
Bâğ-ı cennetten bana kûy-ı vatan
4. Gönlüm eyler dâimâ onu taleb
Bend olaldan bana gîsû-yı vatan
5. Hurrem olup cân ile her dem safâ
Dil sabâdan alalı bûy-ı vatan

Bu şiir Cem Sultan’ın Cemşîd ü Hurşîd isimli mesnevisinden

alınmıştır. Şairler yazmış oldukları uzun mesnevilerin arasında bu
şekilde gazellere de yer verirler.
1. Vatan kokusu can dimağına ulaştığında, burnunda tüttüğünde

gönül, vatanın yüzünü görmek ve orada olmak ister.
Bu gazelde vatan özlemi güçlü bir şekilde işlenmektedir. Vatan,
sevilen fakat ayrı kalınan bir kadın olarak düşünülmektedir.
2. Vatanın ırmakları benim gibi gurbete düşmüş, acınası kişiye
âb-ı hayâttan daha hoş gelir.
Âb-ı hayât, içine ölümsüz olma özelliği verdiğine inanılan efsa-
nevi bir sudur.
3. Vatanımı canıgönülden arzulasam buna şaşılmaz. Çünkü vata-
nımın sıradan bir köşesi bile bana cennet bahçelerinden daha
üstün gelir.
4. Bir güzeli andıran vatanımın uzun siyah saçlarına bağlanalı beri
gönlüm hep onu istiyor.
5. Gönül sabâ rüzgârının getirdiği vatan kokusunu aldığından
beri, her an mutludur, neşelidir.

MİHRÎ HATUN
( ö. 1512’den sonra)
Gazel
1. Ben umardım ki seni yâr-ı vefâdâr olasın

Ne bileydim ki seni böyle cefâkâr olasın
2. Reh-i aşkında neler çektiğim ey dost benim
Bilesin bir gün ola aşka giriftâr olasın
3. Sözüme uymadın ey asılası dil dilerim
Ser-i zülfüne onun âhirî ber-dâr olasın
4. Sen ki cân gülşeninin bir gül-i nevrestesisin
Ne revâdır bu ki her hâr u hasa yâr olasın
5. Beni âzâde iken aşka giriftâr ettin
Göreyin sende benim gibi giriftâr olasın
6. Bedduâ etmezim ammâ ki Hudâdan dilerim
Bir senin gibi cefâkâra hevâ-dâr olasın
7. Şimdi bir hâldeyiz kim ilenen düşmenine
Der ki Mihrî gibi sen dahi siyeh-kâr olasın

1. Ben senin vefalı bir sevgili olduğunu umuyordum. Senin böyle

eziyet eden birisi olduğunu nasıl bilebilirdim?
Mihrî Hatun, bu gazelinde aşk ve sevgili ile ilgili düşünceleri-
ni diğer erkek Divan şairlerinin üslûbuyla ifade etmektedir. Bu
husus bize Divan şiirindeki güzelin cinsiyetinin genellikle erkek
veya kadın olarak belirginleşmediğini, aslında övülen ve yücel-
tilenin güzelliğin bizzat kendisi olduğunu da göstermektedir.
2. Ey dostum! Senin aşkının uğrunda benim neler çektiğimi bir
gün sen de aşka tutulduğun zaman anlarsın.
3. Sözümü dinlemedin, ey asılası gönül! Dilerim onun saçına so-
nunda asılmış olursun.
4. Sen ki gül bahçesini andıran gönlün yeni açılmış taze bir gülü-
sün; her dikene ve çerçöpe (değersiz insanlara) yâr olman hiç
uygun düşer mi?
Şair yeni açılmış taze gülü andıran sevgilisinden her önüne ge-
lene iltifat etmemesini istiyor.
5. Hür bir kimse iken beni aşka esir ettin. Senin de benim gibi
aşka tutulduğunu görmek isterim.
6. Ben aslında beddua etmem. Ama senin de kendin gibi eziyet
çektiren bir sevgiliye tutulup âşık olmanı isterim!
7. Şimdi öyle bir durumdayız ki, düşmanına beddua edenler:
“Sen de Mihri gibi bahtı kara olasın.” diyorlar.

MELÎHÎ
(ö. II. Bayezid dönemi başı)
Gazel
1. Âh kim ol meh-likâ ben mübtelâyı gözlemez

Cevri âdet edinip mihr ü vefâyı gözlemez
2. Nâz ile seyr ettiğince âh u efgânım bu kim
Hüsnüne mağrûr oluptur merhabâyı gözlemez
…
3. Âh ol fettân u şûh-i dil-rübâdan kim müdâm
Îd eder bîgânelerle âşinâyı gözlemez
4. Cân hümâsı gözlemez illâ ki zülfün ukdesin
Murg-ı zîrek gerçi kim dâm-ı belâyı gözlemez
5. Dil nicesi kılmasın la’lin şerâbın ârzû
Var mıdır bir hasta kim dâr-i şifâyı gözlemez
6. Yıllar oldu gözlemez hâlin Melîhînin habîb
Pâdişâh-ı kâmrân lâbüd gedâyı gözlemez

1. Eyvahlar olsun ki, o ay yüzlü güzel ben mübtelâsını, âşığını

gözlemez. Eziyet etmeyi âdet hâline getirip sevgi ve vefayı da
gözetmez.
2. O naz ile yürüdükçe benim ah edip inlemem, onun güzelliğiyle
gururlanıp bir selamı bile esirgemesi dolayısıyladır.
3. Ah, o fitneler uyandıran, gönül çelen güzelin elinden! Yabancı-
larla gönül eğlendirir de ben tanıdığına dönüp bakmaz bile.
4. Her ne kadar uyanık kuş belâ tuzağına düşmeyi istemese de
can hüması senin saçının düğümünden başkasına bakmaz. Şair,
zeki kuşların belâ tuzağına kendisini atmamalarına rağmen ka-
naatkâr oluşundan dolayı kolay kolay tuzağa düşmeyen hüma
kuşunun bile bir tuzağı andıran sevgilinin saçının düğümlerine
yakalanmaktan başka bir şey düşünmediğini söylüyor.
5. Gönül nasıl olur da senin kırmızı yakut taşını andıran dudağı-
nın şarabını arzu etmesin? Hastaneyi gözlemeyen bir hasta var
mıdır?
6. Sevgili nice yıldır Melîhî’nin durumuyla ilgilenmez. Zira her
muradına erişmiş padişah elbette, dilencilerle ilgilenmez.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
XVI. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Fuzûlî Ubeydî
Bâkî Emrî
Muhibbî Âgehî
Kemal Paşazâde Yahya Bey
Nihânî Âzerî
Güvâhî Hubbî Hatun
Âhî Muîdî
Revânî Muînî
Figânî Murâdî
Usûlî Nev’î
İshak Çelebi Vasfî
Zâtî Bağdadlı Rûhî
Hayâlî Gazi Giray
Fevrî
GİRİŞ
16. yy.da Osmanlı Devleti, doğuda İran‘dan batıda Macaristan

içlerine kadar uzanan, kuzeyde Kırım’dan başlayıp güneyde Arap
yarımdası ve Kuzey Afrika’yı içine alan bir büyüklüğe ulaşmıştı.
Arap ülkelerinin ve özellikle Mekke ve Medine’nin alınmasıyla Os-
manlı Devleti bütün İslâm dünyasının tartışmasız lideri oldu. Siyasi
ve askerî başarılara, bilim ve sanat faaliyetleri eşlik ediyordu. Önce-
ki asırlarda olduğu gibi bu asırda da şairler ve sanatkârlar, kendileri
de şair olan padişahlar ve diğer devlet adamları tarafından destek-
leniyordu. Ülke topraklarına katılan şehirler aynı zamanda birer
kültür merkezi olarak topluma hizmet etmekteydi. Yavuz Sultan
Selim (ö. 1520) ve Kanûnî Sultan Süleyman (ö. 1566) zamanında
devlet her yönden en parlak dönemlerini yaşıyor, bu görkem ede-
biyata da yansıyordu. Kuruluşundan itibaren Osmanlı Devleti’nde
bilginlere ve sanatkârlara çok değer verilmekle birlikte özellikle bu
iki padişah döneminde Türk edebiyatı artık şiirde mükemmellik
düzeyini yakalamıştır.
Bu dönemde bir önceki döneme göre dilimize Arapça ve Farsça
kelimeler daha fazla girmiştir. Bununla birlikte Divan edebiyatı,
ortak İslâm kültürü içerisinde eserler ortaya koyarken, içinde oluş-
tuğu milletin kendi duyuş ve düşüncelerine, geleneklerine, toplum
hayatına, deyim ve atasözlerine, kısacası millî unsurlara da bünye-
sinde yer veriyordu. Divan şairleri artık İran şairlerini taklit etmi-
yorlardı. Türk şiiri olgunlaşmış, ses ve anlam uyumu en üst düzeye
ulaşmıştır.
Bu dönem edebiyatı klasikleşmeye doğru gitmekteydi. Dünyevî
olana değil yüksek ve yüce olana yönelik bir edebiyat olan Divan
• 119
edebiyatı kendisine özgü bir dil geliştiriyordu. Divan şairleri dev-
letin ulaştığı ihtişamı ve gücü şiirlerine de yansıtıyorlar, hem geniş
bir kelime kadrosu ile eserlerini kaleme alıyorlar, hem de bu kul-
landıkları kelimelerin ses yapısının bu ihtişama paralel bir âhenk
oluşturmasına dikkat ediyorlardı. Bâkî’nin şiirlerinde bu söyledik-
lerimize güzel örnekler bulunmaktadır. Temalar da yine bu toplum
psikolojisine uygun tarzda ele alınmaya başlıyordu. Devletin bu
yükselme ve ihtişam döneminde şiirde yüksek perdeden söyleyiş,
kendine güven duygusu sıkça görülüyordu.
Bu dönemde çok sayıda ünlü şair yetişmiştir. Aralarında
Bâkî’nin (ö. 1600) de bulunduğu pek çok genç şaire hocalık yapan
ve mesleği esnaflık olan Balıkesirli Zâtî (ö. 1546), Kanûnî’nin ilti-
fatlarını kazanan tasavvuf şairi Rumelili Hayâlî (ö. 1557), devrin
yüksek öğretim kurumları olan medreselerde ders veren ve daha
sonra şehzade hocalığı da yapan Edirneli Nev’î (ö. 1599), şiirle-
rinde nasihat ile yergiyi birleştiren Bağdatlı Ruhî (1605), şiir ve
düzyazı pek çok eseri ve tercümesi olan Bursalı Lâmiî (ö. 1532), sa-
natını daha özgür bir üslûpla ifade eden ve orijinal benzetmeleriyle
tanınan Edirneli Emrî (ö. 1576), büyük bir devlet ve bilim adamı
olup üç dilde yüzlerce eser veren, Yavuz Sultan Selim ile Kanûnî
tarafından iltifat gören Kemal Paşazâde (ö. 1534) bu dönemin ilk
hatırlanan şairleri arasındadır. “Zati, Necatî ile Bâkî arasında bir
merhaledir.” Orijinal yönü gazellerinde ortaya çıkan Hayâlî ise ki-
milerince Bâkî’den daha üstün bir şair olarak tanınır. Bununla bir-
likte genel kabule göre bu dönemin en büyük şairleri pâyitaht şairi
Bâkî (ö. 1600) ile Bağdatlı Fuzûlî’dir (ö. 1556).
Bâkî’nin şiirleri hem şekil, hem içerik bakımından çok başarılı-
dır. Henüz hayatta iken kendisine “sultânü’ş-şuarâ” (şairlerin sulta-
nı) unvanı verilerek yüceltilmiştir. Şiirlerinde aşk, tabiat ve rindlik
konularını işlemiştir. Şiir sanatının usta kuyumcusu olarak nitele-
nen şair şiirlerini İstanbul Türkçesiyle yazmıştır. Şiirlerinde Kanûnî
çağının görkemini yansıtan etkileyici bir âhenk vardır. Ölçü, kafiye

ve redifin sağladığı ses uyumunun çok üstünde bir âhenk ve mu-
sikî oluşturmayı başarmıştır. Bâkî’nin şiirlerinde tabiat tasvirleri de
önemli bir yer tutar.
Türk edebiyatının en önemli isimlerinde olan Fuzûlî’nin asıl
adı Mehmed’dir. Doğum yeri Bağdad civarıdır. Akkoyunlu Türk-
menlerindendir. Kanûnî’ye ve devrin diğer devlet adamlarına şiirler
sunmuştur. Doğup büyüdüğü bölgenin bir özelliği olarak Türkçe
eserlerinde Azeri Türkçesini kullanmıştır. Şiir ona göre ilimle bağ-
lantılı olmalıdır. Kendisine kadar hiçbir şairin kullanmadığı imajlar
ve üslûp özellikleri ile şiirleri üstün özelliklere sahiptir. Ustaca ge-
liştirilen çağrışımlar, çeşitli ilimlerde bilgi sahibi olmayı gerektiren
detaylar onun şiirlerinde bulunur. Başta çok sade gibi görünen şi-
irleri derin anlamlar taşır. İlâhî aşkı dile getirdiği şiirleri ilk bakışta
beşerî, yani bilinen tabiî aşkı konu edinir gibi gözükür. Şiirlerinde
dünyevi aşk ile mutlak aşk iç içe geçmiş gibidir. Bu da şiirlerine
geniş bir şekilde yorumlanabilme özelliği verir. Fuzûlî’yi göre aşk,
insan hayatının gayesi, temeli hatta kâinatın esasıdır. Bundan dola-
yı ilim ile aşk arasında değerli olan taraf aşktır?
Aşk bu edebiyatta doğurduğu dert, sıkıntı ve ıstıraplarıyla
yine de bir mutluluk kaynağıdır. Zira o tek başına bir değerdir.
Aşksız bir hayat, bir şair için düşünülemez. Bu düşünce en güzel
Fuzûlî’nin şiirlerinde ortaya çıkar. Fuzûlî’nin şiirlerinin etkileyicili-
ği onun kendisine has samimiyetinden kaynaklanmaktadır. Şiirleri
arasında özellikle Peygamber Efendimiz için yazmış olduğu ve “Su
Kasidesi” adıyla bilinen şiiri çok ünlüdür.
Fuzûlî’nin Türkçe şiirlerini topladığı Divan’ının yanı sıra Leylâ
ile Mecnun mesnevisi Türk edebiyatının en önemli eserlerindendir.
Bu mesnevi aslında ilk olarak Arap edebiyatında işlenen bir aşk
hikâyesi olup Fuzûlî’den önce de Türk edebiyatında bu hikâyeyi
işleyen şairler olmuş ise de Fuzûlî’nin eseri en meşhuru ve en gü-
zelidir. Fuzûlî bu eserinde edebiyat dili ile ilâhî gerçekleri ve aşkı
açıklamak istemiş, Leylâ ismi altında Allah’ın sınırsız güzelliğini ve

varlığını, Mecnun adı altında da Allah’ı arayan, ona ulaşma, onun
hoşnutluğunu kazanma yolunda sıkıntılara, cefalara katlanan in-
sanı ifade etmeye çalışmıştır. Mecnun ve Leylâ adındaki iki âşık
arasında geçen bu hikâyede aslında tasavvuf yoluyla Allah’a yakın-
laşmak isteyen insanın macerası anlatılmıştır.
Türk tarihinin en parlak sayfalarının yaşandığı bu dönemin iki
büyük padişahı da şairdir. Yavuz Sultan Selim, Selîmî mahlası ile şi-
irler yazmıştır. Türkçe şiirlerinin yanı sıra Farsça şiirler de yazmıştır.
Divan edebiyatında en fazla şiir yazan şairi olan Kanûnî de şiirlerini
Muhibbî mahlası ile yazmıştır. O da babası gibi âlim ve sanatkâr
ruhlu bir padişahtır. Şiirlerinde bir padişahtan çok sıradan bir insan
gibi görünen Muhibbî (Kanûnî Sultan Süleyman), dönemin diğer
şairlerinin de işlediği temaları işlemiştir.
Kanûnî Sultan Süleyman zamanında yaşamış olan ve Yavuz
Sultan Selim’in seferlerinde yanında bulunan büyük devlet ada-
mı, tarihçi, din âlimi, düşünür Şeyhülislâm Kemal Paşazâde de (ö.
1534) döneminin önemli edebiyatçılarındandır. Sultan Selim’in
ölümü üzerine yazmış olduğu ünlü mersiyesinde onu kılıç ve kalem
ile öne çıkarmıştır.
Bu dönem Divan şiirinin en zengin dönemidir. Devletin pek
çok yerinde, Anadolu’nun ve Balkanların kültür merkezlerinde çe-
şitli mesleklerden pek çok şair yetişmiştir. Osmanlı toprakları bu
coğrafyanın dışından, diğer Türk coğrafyasından ve İslâm toprak-
larından gelen âlim ve sanatkârlarla dolmuştur. Bu yüzyılda yetişen
şairler arasında Hayâlî (ö. 1557), Nev’î (ö. 1599), Âhî (ö. 1517)
Fevrî (ö. 1570-71), toplumun aksayan taraflarına eleştiri getiren
Bağdadlı Ruhî (ö. 1605-06) ilk akla gelen şairlerdendir. Yine bu
dönemde erkekçe ve yiğitçe bir üslûpla dönemin edasına uyarak şiir
söyleyen Hubbî Hatun (ö. 1589-90) gibi hanım şairler de vardır.
Bu dönemde mesnevi sahasında da önemli eserler verilmiştir.
Önceki döneme göre daha fazla yerli ve model alınan eserleri aşa-
cak nitelikte orijinal mesneviler yazılmıştır. Klasik konular dışında

dinî-ahlaki konuları ele alan mesneviler, devletin büyümesi ve ar-
tan refah sonucu idarede ve toplum ilişkilerinde baş gösteren ak-
saklıklara karşı bir uyarı fonksiyonuna sahip idiler. Aslen asker olan
Taşlıcalı Yahya (ö. 1582), Kemal Paşazâde (ö. 1534), Kara Fazlî (ö.
1564), Hakanî (1606) bu dönemin mesnevi alanında önemli isim-
lerindendir. Ayrıca bu dönemde manzum olarak yazılan tarihlerin
çokluğu da dikkat çekmektedir.

FUZÛLÎ
(ö. 1556)
I. Kaside
(Su Kasidesi)
1. Saçma ey göz eşkten gönlümdeki odlare su
Kim bu denli tutuşan odlara kılmaz çâre su
2. Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem
Yâ muhît olmuş gözümden günbed-i devvâre su
3. Zevk-i tîgından aceb yok olsa gönlüm çâk çâk
Kim mürûr ile bırağur rahneler dîvâre su
4. Vehm ilen söyler dil-i mecrûh peykânın sözün
İhtiyât ilen içer her kimde olsa yare su
5. Suya versin bâğbân gülzârı zahmet çekmesin
Bir gül açılmaz yüzün tek verse min gülzâra su
6. Ârızın yâdıyla nemnâk olsa müjgânım n’ola
Zâyi olmaz gül temennâsıyla vermek hâre su
7. Gam günü etme dil-i bîmârdan tîgın dirîğ
Hayrdır vermek karanu gecede bîmâre su
8. Ravza-ı kûyuna her dem durmayıp eyler güzâr
Âşık olmuş gâlibâ ol serv-i hôş-reftâre su
9. Dest-bûsu ârzûsuyla ölürsem dôstlar
Kûze eylen toprağım sunun onunla yâre su

10. Serv ser-keşlik kılar kumru niyâzından meger
Dâmenin tuta ayağına düşe yalvara su
11. İçmek ister bülbülün kanın meger bir reng ile
Gül budağının mizâcına gire kurtara su
...
12. Hâk-ı pâyine yetem der ömrlerdir muttasıl
Başını taştan taşa urup gezer âvâre su
13. Zerre zerre hâk-i dergâhına ister sala nûr
Dönmez ol dergâhtan ger olsa pâre pâre su
14. Yâ habîballah yâ heyre’l-beşer müştâkınam
Eyle kim leb-teşneler yanıp diler hemvâre su
…
15. Yümn-i na’tinden güher olmuş Fuzûlî sözleri
Ebr-i nîsândan dönen tek lü’lü-i şehvâre su
16. Hâb-ı gafletten olan bîdâr olanda rûz-ı haşr
Eşk-i hasretten tökende dîde-i bîdâre su
17. Umduğum oldur ki rûz-ı haşr mahrûm olmayam
Çeşme-i vaslın vere men teşne-i dîdâre su

Kaside, ilk beyti kendi içinde, diğer beyitlerin ikinci mısraları

ilk beyitle kafiyeli olmak üzere en az 15 beyit uzunluğunda ve aynı
vezinde söylenilmiş şiirlerdir. Çeşitli konularda yazılmakla beraber
en fazla övgü konusunda yazılırlar ve kendilerine ait bir kompozis-
yonları vardır.
1. Ey göz! Gönlümdeki ateşlere göz yaşından boşuna su saçma

(söndüremezsin.). Çünkü bu denli tutuşan ateşlere su çare ol-
maz.
2. Dönen kubbe (gökyüzü), su renginde midir yoksa gözyaşlarım
mı gökyüzünü kaplamıştır, bilmiyorum.
3. Kılıcı andıran bakışlarının zevkiyle gönlüm parça parça olsa da
bunda şaşılacak şey yoktur. Nitekim su duvardan (sürekli) aka
aka yarıklar, gedikler bırakır.
Güzellerin bakışları, âşıkların gönüllerini yaraladığından dolayı
kılıca benzetilir. Fakat âşıklar bu durumdan zevk alırlar. Kılıç
kelimesi ile su kelimesi arasında da ilişki vardır. Kılıç çeliğinin
sertliği ve keskinliğinin artması için kızgın bir hâlde iken usu-
lüne uygun olarak suya batırılır ki buna kılıca su vermek denir.
4. Yaralı gönül (yahut dil) senin okun ucundaki sivri demiri andı-
ran kirpiklerinin adını ağzına korka korka alır; yaralı olan kişi-
nin suyu dikkatle içtiği gibi.
5. Bahçıvan zahmet çekmesin de gül bahçesini suya boğsun.
Çünkü bin gül bahçesini de sulasa senin yüzün gibi bir gül açıl-
maz.
6. Yanağını hatırladıkça kirpiklerim ıslansa ne çıkar! Gül elde
etme isteğiyle dikene su vermek, boşa gitmez.

7. Aşk derdiyle geçen günümde hasta gönlümden kılıcını esirge-
me. Karanlık gecede hastaya su vermek sevaptır.
8. Su durmadan sevgilinin cennet bahçesini andıran mahallesine
doğru akıyor. Galiba su, selvinin rüzgârda hafif hafif salınışını
hatırlatan servi boylu o sevgiliye âşık olmuş.
9. Dostlar, eğer (sevgilinin) elini öpme arzusu ile ölürsem topra-
ğımdan kâse yapın da onunla sevgiliye su versin (Sevgili o testi-
den su içince beni öpmüş olur.).
10. Selvi, su onun eteğini tutup ayağına kapanarak yalvarmadıkça
kumrunun ricalarını, yakarışlarını kabule yanaşmaz.
11. Galiba gül bir hile ile bülbülün kanını içmek istiyormuş. Su,
gül budağının içine, damarına girse de bülbülü kurtarsa…
12. Su ömürler boyunca, sürekli onun ayağı toprağına ulaşayım
diye başını taştan taşa vurup âvâre âvâre gezip durmaktadır.
13. Su zerre zerre, damla damla Peygamberin eşiğinin toprağını
nurlandırmak, parlatmak ister. Parça parça da olsa o dergâhtan,
o eşikten asla dönmek istemez.
14. Ey Allah’ın sevgilisi, ey insanların en hayırlısı! Susuzluktan du-
dağı kuruyanlar nasıl durmadan su isterlerse, ben de seni öyle
arzuluyorum.
15. Fuzûlî’nin sözleri seni övmenin bereketiyle -nisan bulutundan
düşüp de sultanlara lâyık büyük bir inciye dönüşen su damlası
gibi- inci kesilmiştir.
16. Mahşer günü, gaflet uykusundan uyandığımda ve uyanık göz-
lerim hasret gözyaşları dökerken,
17. Kıyamet günü seninle buluşmanın çeşmesi senin güzel yüzünü
görmeye susamış olan bana su versin, ben bu umut içindeyim.
Şair, Peygamberimizin şefaatini, yani günahlarının affolunması
için yardımını istemektedir.

II. Gazel
1. Dôstum âlem seninçün ger olur düşmen mana

Gam değil zîrâ yetersin dôst ancak sen mana
2. Aşka saldım men meni pend almayıp bir dôsttan
Hîç düşmen eylemez onu kim ettim men mana
3. Cân ü ten oldukça menden derd ü gam eksik değil
Çıhsa cân hâk olsa ten ne cân gerek ne ten mana
4. Vasl kadrin bilmedin firkat belâsın çekmedin
Zulmet-i hicr etti çoh târîk işi rûşen mana
5. Dûd u ahkerdir mana serv ile gül ey bâğbân
Neylerem men gülşeni gülşen sana külhan mana
6. Gamze tîgın çekti ol meh olma gâfil ey gönül
Kim mukarrerdir bu gün ölmek sana şîven mana
7. Ey Fuzûlî çıhsa cân çıhmadan tarîk-i aşktan
Reh-güzâr-ı ehl-i aşk üzre kılın medfen mana

1. Dostum, eğer senin yüzünden herkes bana düşman olsa da gam

değil, buna üzülmem. Çünkü dost olarak yalnız sen bana yeter-
sin.
2. Ben kendimi bir dosttan öğüt almadan (onun öğüdünü tut-
madan) aşk âlemine attım. Benim bana ettiğimi hiçbir düşman
etmez.
3. Bu can ve ten var oldukça dert ve gam eksik olmaz. Can çıksın,
beden de toprak olsun, bana ne can gerek ne de beden.
4. Buluşmanın değerini bilmeden, ayrılığın belâsını çekmeden
sevgiliden ayrı kalmanın karanlığı pek çok işi bana aydınlattı.
Aşk, âşığı her ne kadar üzüntülere, acılara boğsa da bu uğurda
çekilen sıkıntılar ile âşık olgunlaşır, aşk onu yüceltir, böylece
pek çok hakikat ortaya çıkar.
5. Ey bahçıvan! (Senin bahçendeki) selvi ağacı ile gül bana duman
ve ateş gibi gelir. Ben gülbahçesini ne yapayım! Gülşen sana,
külhan bana olsun!
Selvi ağacı şekil bakımından, yukarıya doğru uzayan boyu yö-
nüyle dumana, gül de kırmızılığı dolayısıyla ateşe benzetilmiş-
tir. Külhan, hem ateşin hem de dumanın bulunduğu ocaktır.
6. Ey gönül! O ay yüzlü güzel, keskin yan bakışı kılıcını çekti.
Sakın gaflete dalma, dikkatli ol. Bugün sana ölmek bana da yas
tutmak karara bağlanmıştır.
7. Ey Fuzûlî! Can çıksa da ben aşk yolundan çıkmam. Bana (öldü-
ğümde) âşıkların gelip geçtiği yol üzerinde bir mezar yapın.

III. Gazel
1. Nice yıllardır ser-i kûy-ı melâmet bekleriz

Leşker-i sultân-ı irfânız vilâyet bekleriz
2. Sâkin-i hâk-i der-i meyhâneyiz şâm u seher
İrtifâ-ı kadr için bâb-ı saâdet bekleriz
3. Cîfe-i dünyâ değil kerkes gibi matlûbumuz
Bir bölük ankâlarız Kâf-ı kanâat bekleriz
4. Hâb görmez çeşmimiz endîşe-i ağyârdan
Pâsbânız genc-i esrâr-ı mahabbet bekleriz
5. Sûret-i dîvâr ediptir hayret-i aşkın bizi
Gayr seyr-i bâğ eder biz künc-i mihnet bekleriz
6. Kârbân-ı râh-ı tecrîdiz hatar havfın çekip
Gâh Mecnûn gâh men devr ile nevbet bekleriz
7. Sanmanız kim giceler bîhûdedir efgânımız
Mülk-i ışk içre hisâr-ı istikâmet bekleriz
8. Yattılar Ferhâd u Mecnûn mest-i câm-ı ışk olup
Ey Fuzûlî biz olar yattıkça sohbet bekleriz

1. Nice yıllardır melâmet diyarını bekleriz. Biz irfan sultanının

askeriyiz, melâmet vilayetini bekliyoruz.
İlk mısrada “Bekliyoruz” hem bulunuyoruz hem de koruyoruz,
ikinci mısrada ise hem koruyoruz hem de ümit ediyoruz ma-
nalarına gelir. Bizi kınayanlar kınasa da biz melamet diyarında
ikamet ediyoruz. İrfan, ilâhî hakikatler diyarının sultanının as-
kerleriyiz, onun diyarını koruyoruz ve bununla da veli olma-
yı umut ediyoruz. Melamet, kelime anlamı açısından kınama,
ayıplama anlamına gelir. Bir tasavvuf kavramı olarak âşığın,
hak yolunda yürüyen insanın yaşadığı hâllerin doğurduğu top-
lum içinde yadıganan tutum ve davranışları dolayısıyla diğer
insanlar tarafından kınanmasını, kötülenmesini ifade eder ve
Kur’an-ı Kerim’in bazı ayet-i kerimeleri ile de ilişkilendirilerek
olumlu olarak değerlendirilir. Bu açıdan melâmet âşığın, müri-
din ulaştığı bir makam olarak kabul edilir.
2. Gece gündüz meyhane kapısının eşiğinde oturuyoruz. Derece-
mizin yükselmesi için saadet kapısını bekliyoruz.
3. Bizler akbaba gibi dünya leşini istemiyoruz. Bizler bir bölük
anka kuşuyuz, kanaatin Kaf dağında bulunuyoruz ve onu koru-
yoruz.
Anka kuşu Kaf dağında yaşar ve kanaatin sembolüdür. Çok
az ve basit bir yiyecek ile yetinir. Hâlbuki yaşadığı yuvasının
bulunduğu Kaf dağı bütün arzı kuşatan en görkemli dağdır.
Akbabanın istediği, arzuladığı ise cife, yani leş yerinde olan

dünyadır. Hâlbuki hakikati arayan yolcu (sâlik) dünya leşine
rağbet etmez.
4. Ağyârın saldırısı endişesi ile gözümüze uyku girmez. Biz mu-
habbet sırlarının hazinesini koruyan bekçileriz. Biz her an uya-
nığız, aşk bir hazinedir ve biz bunu kötülüklerden korumak
için gaflet uykusuna dalmıyoruz.
Ağyâr, tasavvufta Allah’tan gayrı bütün varlıklardır, insanı Al-
lah’tan alıkoyan dünyaya ait güzelliklerdir, insanı kötülüğe yö-
nelten arzulardır.
5. Senin aşkın dolayısıyla ulaştığımız hayret makamı bizi duvara
asılı veya duvara çizilen bir resme benzetmiş, hareketsiz bir hâl-
deyiz, donup kalmışız. Başkaları bağ bahçe gezer eğlenirler biz
ise (âşık olduğumuzdan) mihnet, ıztırap köşesinde bekleriz.
6. Allah yolunda dünya nimetlerinden ve hırslarından bütünüyle
arınma yolunda giden bir kervandayız. Bir tehlike korkusuyla
bazen Mecnun bazen ben sıra ile (kervanı korumak için) nöbet
bekleriz.
Tecrid, tasavvufta Allah’tan gayrı her şeyden, her türlü nimet-
ten, her türlü arzu ve istekten soyutlanmadır.
7. Geceleri boş yere feryat figan ettiğimizi sanmayın. Aşk memle-
keti içinde doğruluk kalesini bekliyoruz.
Eskiden bir memleketin savunmasında rol oynayan kaleleri
bekleyen muhafızlar geceleri birbirlerine bağırarak her şeyin
yolunda olduğunu veya bir tehlikeyi haber verirlerdi. Bu beyitte
aşk bir memlekete, doğruluk bu memleketi korumak üzere inşa
edilen bir kaleye, burca benzetilmektedir. Tasavvuf yolunda
yürüyen ve doğruluktan ayrılmayan âşıklar ise bu kaledeki as-
kerler, muhafızlardır.
8. Ferhad ile Mecnun aşk kadehindeki şarabı içerek sarhoş oldular
ve sızıp yattılar. Ey Fuzûlî! Onlar yattıkça sohbet meclisini biz
bekleriz.

Yatmak, burada ölü olmak manasındadır. Bu manasıyla gü-
nümüz Türkçesinde de “Onlar yattıkça Allah size uzun ömür
versin!” ifadesinde de görüldüğü üzere hâlâ kullanırız. Ferhad
ile Mecnun gerçek âşık sembolleridir. Onlar sırasını savmışlar,
sıra bize gelmiştir. Onlar yattıkça, yani ölü bulundukça demek,
kıyamete dek artık gerçek âşık olarak sadece biz varız demektir

IV. Gazel
1. Hâsılım yok ser-i kûyunda belâdan gayrı

Garazım yok reh-i aşkında fenâdan gayrı
2. Ney-i bezm-i gamem ey âh ne bulsan yele ver
Oda yanmış kuru cismimde hevâdan gayrı
3. Perde çek çehreme hicrân günü ey kanlı sirişk
Ki gözüm görmeye ol mâh-likâdan gayrı
4. Yetti bîkesliğim ol gâyete kim çevremde
Kimse yoh çizgine girdâb-ı belâdan gayrı
5. Ne yanar kimse mana âteş-i dilden özge
Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı
6. Bozma ey mevc gözüm yaşı habâbın ki bu seyl
Komadı hîç imâret bu binâdan gayrı
7. Bezm-i aşk içre Fuzûlî nice âh eylemeyim
Ne temettu bulunur neyde sadâdan gayrı

1. Senin mahallende bulunmaktan elime geçen sadece belâdır. Se-

nin yolunda yok olmaktan başka niyetim de yoktur.
2. Ey âh! Ben gam meclisinin neyiyim. Ateşe yanmış kuru bede-
nimde havadan (aşk arzusundan) başka ne varsa yele ver. Ney,
kamışlıktan kopartılır, kuru hâle gelir, daha sonra da ateşle dağ-
lanarak üzerinde delikler açılır. İçi boştur. Koparıldığı sazlığın
hasreti içinde inler. Neyin sesi insanlara hüzün verir. Beyitte
bütün bu söylenilenlere işaret vardır. Şair de aşk ateşiyle yan-
mış, kurumuş, içi dünya isteklerinden öyle boşalmıştır ki
ney gibi olmuştur. Acı ve ıstıraplar içindedir. İçinin derinlik-
lerinden gelen âh feryadına seslenerek, sen içimden çıkarken
aşk arzusundan başka bir şeye rastlarsan onu sök at, yele ver,
demektedir.
3. Ey kanlı gözyaşı! Ayrılık gününde yüzüme perde çek de gözüm
o ay yüzlüden başkasını görmesin.
4. Kimsesizliğim o dereceye erişti ki, çevremde içine düştüğüm
aşk girdabından başka dolaşan kimse yok.
5. Bana gönlümün ateşinden başkası yanmaz, üzülüp acımaz. Ka-
pımı da gündoğusundan tatlı tatlı esen rüzgârdan başka açan
olmaz.
6. Ey dalga! Gözyaşlarımın üzerindeki hava kabarcıklarını bozma,
yok etme. Çünkü bu sel bende bundan başka sağlam bir yapı
bırakmadı.
7. Ey Fuzûlî! Aşk meclisinde nasıl âh etmiyeyim! Neyin sesinden
başka insana ne faydası vardır?
Şair, kendisini benzettiği neyin çıkardığı sesin dışında bir fayda-
sı olmadığını söylüyor. O da ney gibi ancak “âh” etmektedir

V. Gazel
1. Öyle sermestem ki idrâk etmezem dünyâ nedir

Ben kimim sâkî olan kimdir mey ü sahbâ nedir
2. Gerçi cânândan dil-i şeydâ için kâm isterem
Sorsa cânân bilmezem kâm-ı dil-i şeydâ nedir
3. Vasldan çün âşıkı müstağnî eyler bir visâl
Âşıka ma’şûktan her dem bu istiğnâ nedir
4. Hikmet-i dünyâ vü mâfihâ bilen ârif değil
Ârif oldur bilmeye dünyâ vü mâfihâ nedir
5. Âh u feryâdın Fuzûlî incidiptir âlemi
Ger belâ-yı aşk ile hoşnûd isen gavgâ nedir

1. (Aşktan) öyle sarhoş olup kendimden geçmişim ki, dünyanın

ne olduğunu tam kavrayamıyorum. Kim olduğumu bilmedi-
ğim gibi, bana içki sunanın kim olduğunu ve şarabın ne oldu-
ğunu da bilmiyorum.
2. Gerçi sevgiliden çılgın gönlüm için murad istiyorum. Fakat
sevgili, senin çılgın gönlünün muradı nedir, diye sorsa bunu da
bilmiyorum.
3. Bir defa sevgiliyle birlikte olmak, âşığa bir daha vuslat aratmaz.
O hâlde sevgilinin bu denli kendisini geri çekmesi ve üstün gör-
mesi nedendir?
4. Bu dünyanın ve dünya ile ilgili şeylerin hikmetini bilmekle ârif
olunmaz. Ârif olan dünyayı ve dünya ile ilgili bütün maddi şey-
leri bilmeyendir (yok sayandır.).
Âlim-bilgin kişi bu dünyaya ait maddi ve nesnel bilgilere sa-
hip iken arif olarak nitelenen kişi hem bu dünyaya ait maddi
bilgileri hem de görünen dünyanın ötesindeki hakikatleri, bu
dünyanın yaratılışındaki hikmetleri ve sırları bilen kişidir. İşte
böyle birisi, ulaştığı noktada bildiklerinin mutlak gerçeğe ve sır-
lara nispeten bir hiç durumunda olduğunu, aslında hiçbir şey
bilmediğini anlar.
5. Ey Fuzûlî! Çektiğim ahlarım ve feryatlarım bütün âlemi, bütün
insanları ve varlıkları rahatsız etmiştir. Eğer aşk derdinden hoş-
nutsan, o hâlde bu mücadele ve kavga nedir?

VI. Gazel
1. Gönül yetdi ecel zevk-i ruh-ı dildâr yetmez mi

Ağardı mûy-ı ser sevdâ-yı zülf-i yâr yetmez mi
2. Yetürdi başını gerdûn ayağa bâr-ı mihnetten
Hayâl-i halka-i gîsû-yı anber-bâr yetmez mi
3. Sana yetti ecel peymânesin nûş etmeye nevbet
Hevâ-yı çeşm-i mest ü gamze-i hûn-hâr yetmez mi
4. Yeter oldu kulağa bang-i rihlet dehr bâğında
Ne durmuşsan temâşâ-yı gül-i ruhsâr yetmez mi
5. Yeter cem eyle bâr-ı ma’siyet tağyir-i etvâr et
Hayâ kıl yoh mudur insâfın ol kim var yetmez mi
6. Hidâyet menziline yettiler sa’y ile akrânın
Dalâlet içre sen kaldın sana ol âr yetmez mi
7. Fuzûlî deme yetmek menzil-i maksûda müşkildir
Dutan dâmân-ı şer’-i Ahmed-i muhtâr yetmez mi

Fuzûlî’nin bu gazelini -manasından hareketle- yaşlılık zamanla-

rında söylediği düşünülebilir.
1. Ey gönül! Ecel gelip çattı. Sevgilinin güzel yüzünden aldığın

zevk yetmez mi! Saçın ağardı, sevgilinin saçının sevdası kafi gel-
mez mi?
2. Felek mihnet yükü altında seni iki büklüm etti, belini büktü.
Hâlâ anber kokulu saç halkasını hayal ediyorsun, artık yetmez
mi?
3. Ecel kadehini içmek sırası sana geldi. Sarhoş göz ve kan içici
yan bakış sevdası kâfi gelmez mi?
4. Bahçeyi andıran bu dünyada artık kulağa göç davulunun sesi
gelmeye başladı. Ne duruyorsun, güle benzeyen yanağın tema-
şası artık yetmez mi?
Kervan konakladığı yerden başka bir yere göçerken yolcuların
hazırlanması için davul çalınırdı. Beyitte buna işaret vardır.
5. Daha fazla günah yükü toplama, kendine çeki düzen ver, ha-
reket ve tavrını değiştir. Haya et, utan; hiç insafın yok mu? O
günah yükü kâfi değil mi?
6. Senin akranın gayret ettiler de hidayeti, doğru yolu buldular.
Sen ise dalâlet içinde kaldın. Bu sana utanç olarak yetmez mi?
7. Ey Fuzûlî! İstenilen menzile ulaşmak müşkildir, deme. O seçkin
peygamber Hz. Muhammed’in şeriatının eteğine yapışan, hiç
istenilen menzile ulaşmaz mı?

VII. Musammat Gazel
1. Meni cândan usandırdı cefâdan yâr usanmaz mı

Felekler yandı âhımdan murâdım şem’i yanmaz mı
2. Kamu bîmârına cânân devâ-yı derd eder ihsân
Niçin kılmaz mana dermân meni bîmâr sanmaz mı
3. Gamım pinhân tutardım men dediler yâre kıl rûşen
Desem ol bî-vefâ bilmen inanır mı inanmaz mı
4. Şeb-i hicrân yanar cânım döker kan çeşm-i giryânım
Uyarır halkı efgânım kara bahtım uyanmaz mı
5. Gül-i ruhsârına karşı gözümden kanlı akar su
Habîbim fasl-ı güldür bu akar sular bulanmaz mı
6. Değildim men sana mâ’il sen ettin aklımı zâ’il
Mana ta’n eyleyen gâfil seni görgeç utanmaz mı
7. Fuzûlî rind-i şeydâdır hemîşe halka rüsvâdır
Sorun kim bu ne sevdâdır bu sevdâdan usanmaz mı

Musammat gazel, aruzun iki eşit parçaya bölünen kalıplarıyla

yazılan ve iç kafiyesi bulunan gazeldir. İç kafiye bulundurduğundan
âhenk yönü güçlüdür.
1. Sevgili beni candan usandırdı, kendisi cefa etmekten usanmaz

mı? Göklere çıkan âhımın ateşinden felekler tutuştu, hâlâ mu-
radımın mumu yanmaz mı (Talihim dönmez mi?)?
2. Sevgili bütün hastalarına, yani âşıklarına şifa vermekte. Niçin
bana şifa vermez, yoksa beni hasta sanmaz mı? (Âşık olarak ka-
bul etmiyor mu?)?
3. Ben (aşk) derdimi gizlerdim. Sevgiliye açıkla (derdini) dediler.
O vefasız sevgiliye söylesem bilmem, inanır mı inanmaz mı?
4. Hicran gecesi canım yanar, ağlayan gözlerim kan döker. Bütün
insanları feryadım, iniltilerim uyandırır da kara bahtım uyan-
maz mı?
5. Gül gibi yanağına karşı gözümden kanlı yaşlar akar. Sevgilim,
bu gül mevsimidir, bahar gelmiştir. Akar sular bulanmaz mı?
Bahar geldiğinde sular bulanık, seller hâlinde akar. Kanlı göz
yaşı ile bulanık akan sular arasında ilişki kurulmuştur.
6. Ben sana gönül vermemiştim, aklımı başımdan alan sensin.
Beni (sana bu denli tutkun olduğumdan dolayı) kınayan gafil
kişi, seni (bu güzelliğini) görünce (beni kınadığından dolayı)
utanmaz mı?
7. Fuzûlî kendinden geçmiş çılgın bir âşıktır. Bu hâliyle de sürekli
insanlara rezil rüsva olmaktadır. Sorun ona, bu ne sevdadır, bu
sevdadan usanmaz mı?
Beyitte geçen rind, dünyaya fazla önem vermeyen, üzüntü ve
kederi aynı şekilde değerlendiren, hayata olumlu olarak bakan
âşık tipidir.

VIII. Murabba
1. Perîşân-hâlin oldum sormadın hâl-i perîşânım

Gamından derde düştüm kılmadın tedbîr-i dermânım
Ne dersin rûzgârım böyle mi geçsin güzel hânım
Gözüm cânım efendim sevdiğim devletlü sultânım
2. Esîr-i dâm-ı aşkın olalı senden vefâ görmen
Seni her kanda görsem ehl-i derde âşinâ görmen
Vefâ vü âşinâlık resmini senden revâ görmen
3. Değer her dem vefâsız çarh yayından bana bin ok
Kime şerh eyleyem kim mihnet ü endûh u derdim çok
Sana kaldı mürüvvet senden özge hiç kimsem yok
.......
4. Gözümden dembedem bağrım ezip yaşım gibi gitme
Seni terk etmezem çün ben, beni sen dahi terk etme
İgen hem zâlim olma ben gibi mazlûmu incitme
5. Fuzûlî şîve-i ihsânın ister bir gedâyındır
Dirildikçe seg-i kûyun ölende hâk-i pâyindir
Gerek öldür gerek ko hükm hükmün rây râyındır

Murabba, dörder mısralı bendlerle yazılan bir nazım şeklidir.

İlk bendin mısraları birbiriyle kafiyeli, diğer bendlerin ilk üç mıs-
rası kendi arasında, son mısrası ise ilk bendle kafiyelidir. Bendlerin
son mısrası bu şiirde olduğu gibi, diğer bendlerde de tekrar eder.
1. Senin yüzünden perişan bir duruma düştüm, ama sen bu zavallı

hâlimle ilgilenmedin (bana acımadın.). Senin aşkın sebebiyle
derde düştüm, ama sen derdime çare bulmadın. Gözüm, canım
efendim, sevdiğim, devletli sultanım. Benim hayatım, vakitle-
rim hep böyle mi geçsin, ne dersin güzel sultanım?
2. Aşkının tuzağının esiri olduğumdan beri senden vefa görme-
dim. Zaten seni her nerede görsem dertlilere yakın olduğunu,
onlarla ilgilendiğini görmüyorum. Vefa ve âşinalık konusunda-
ki bu âdetini sana yaraşır görmüyorum. Gözüm, canım efen-
dim, sevdiğim, devletli sultanım.
3. Her an vefasız feleğin yayından bana bin ok değer. Kime anla-
tayım, benim mihnetim, tasam, derdim öyle çok ki! Elimden
tutmak, iyilik etmek sana kaldı, senden başka hiç kimsem yok!
Gözüm, canım efendim sevdiğim devletli sultanım
4. Her an bağrımı ezip gözümden akan (kanlı) gözyaşı gibi sen de
gitme! Ben seni madem terk etmiyorum, sen de beni terk etme.
Hem bu kadar zalim de olma, benim gibi bir mazlumu incitme.
Gözüm, canım efendim, sevdiğim, devletli sultanım.
5. Fuzûlî senden iyilik dileyen bir dilencidir. Hayatta oldukça ku-
lun köpeğin, öldüğünde de ayağının toprağıdır. İster öldür, is-
ter bırak, dilediğini yap ona. (Bu konuda) hüküm senin, görüş
senindir. Gözüm, canım efendim, sevdiğim, devletli sultanım.

IX. Mesnevi
Leylâ ve Mecnûn
1. Gördü ki bir avcı dâm kurmuş

Dâmına gazâller yüz urmuş
2. Bir âhu esîr-i dâmı olmuş
Kan yaşı kara gözüne dolmuş
3. Boynu burulu ayağı bağlı
Şehlâ gözü nemli cânı dağlı
4. Ahvâline rahm kıldı Mecnûn
Baktı ona döktü eşk-i gülgûn
5. Gönlüne katı gelip bu bî-dâd
Yumşak yumuşak dedi ki sayyâd
6. Rahm eyle bu müşg-bû gazâle
Rahm etmez mi kişi bu hâle
7. Sayyâd sakın cefâ yamandır
Bilmez misin ki kana kandır
8. Sayyâd mana bağışla kanın
Yandırma cefâ oduna cânın
9. Sayyâd dedi budur maâşım
Açman ayağın giderse başı
10. Katlinde bu saydın etsem ihmâl
Etfâl ü iyâlime n’olur hâl

11. Mecnûn ona verdi cümle rahtın
Pâk eyledi berkten dırahtın
12. Ol turfa gazâlin açtı bendin
Şâd eyledi cân-ı derdmendin
13. Yüz sürdü yüzüne kıldı efgân
Göz sürdü gözüne oldu giryân
14. Tenhâ koyma men-i zebûnu
Olgıl mana deşt reh-nümûnu
15. Gez bir niçe gün menimle hem-râh
İnsân deyip etme menden ikrâh
16. Kıldıkta hayâl-i çeşm-i Leylî
Sen ver men-i hasteye tesellî

Leylâ ile Mecnun mesnevisi aslında bir aşk hikâyesi olup İran ve
Türk edebiyatlarına Arap edebiyatından geçmiştir. Sevgiliye ulaş-
ma yolundaki çekilen acı ve ıstıraplar ile aşkın insanı yüceltmesi
ve ona maddi dünyanın ötesinde başka ufuklar açmasını ele alan
Fuzûlî’nin bu addaki mesnevisi, edebiyatımızda pek çok şair tara-
fından yazılmış aynı addaki mesnevilerinin en ünlüsüdür. Alıntıla-
dığımız beyitler, Leylâ’ya kavuşamama nedeniyle kendisini çöllere
atan Mecnun’un tuzağa tutulmuş bir ceylanı kurtarmasını dile ge-
tiriyor.
1. (Mecnun) bir avcının tuzak kurduğunu ve tuzağına ceylanların

geldiğini gördü.
2. Bir ceylan onun tuzağına tutulmuş ve kara gözüne kanlı yaşlar
dolmuş.
3. Boynu kıvrılmış, ayağı bağlı, şehlâ gözleri nemli, gönlü yaralı.
4. Mecnun onun durumuna acıdı, ona bakıp gül renkli (kanlı)
gözyaşları döktü.
5. Bu zulme gönlü dayanamayıp yumuşak yumuşak dedi ki: Ey
avcı…
6. Acı şu misk kokan ceylana. İnsan bu hâle acımaz mı?
7. Avcı, dikkat et bak, eziyet çok kötü bir şeydir. Bilmez misin ki
kan dökmek yine kan döktürür.
8. Avcı, onun kanını benim için bağışla da canını cefa ateşine yakma.
9. Avcı dedi ki: Benim geçimim budur. Başımı da kesseler ayağını
çözmem.

10. Bu avı öldürmekten vazgeçersem çoluk çocuğumun hâli ne
olur?
11. (Bu söz üzerine) Mecnun elindeki her şeyi ona verdi. Beden
ağacını yapraklardan temizledi (Elbiselerini bile verdi de ken-
disi çıplak kaldı.).
12. O güzel ceylanın bağını çözdü de dertli gönlünü sevindirdi.
13. Yüzünü yüzüne sürüp inledi. Gözünü gözüne sürüp ağladı.
14. (Mecnun şöyle dedi:) Ben âcizi yalnız bırakma. Bana çölde reh-
ber ol.
15. Bir müddet yoldaş olup da benimle dolaş. İnsanım diye benden
iğrenip kaçma.
16. Leyla’nın güzel gözünü hayal ettiğimde ben hastaya (o güzel
gözlerinle) sen teselli ver.

X. Seçme Beyitler
I.
1. Âşiyân-ı murg-ı dil zülf-i perîşânındadır
Kande olsam ey perî gönlüm senin yanındadır
2. Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcımdan tabîb
Kılma dermân kim helâkim zehr-i dermânındadır
3. Çekme dâmen nâz edip üftâdelerden vehm kıl
Göklere açılmasın eller ki dâmânındadır
II.
1. Menim tek hîç kim zâr u perîşân olmasın yâ Rab
Esîr-i derd-i aşk u dâğ-ı hicrân olmasın yâ Rab
2. Cefâ vü cevr ile mu’tâdım onlarsız n’olur hâlim
Cefâsına had ü cevrine pâyân olmasın yâ Rab
3. Demen kim adli yoh yâ zulmü çoh her hâl ile olsa
Gönül tahtına ondan özge sultân olmasın yâ Rab
III.
1. Yâ Rab belâ-yı aşk ile kıl âşinâ beni
Bir dem belâ-yı aşktan etme cüdâ beni
2. Az eyleme inâyetini ehl-i derdden
Yani ki çok belâlara kıl mübtelâ beni

IV.
İlm kesbiyle pâye-i rif ’at
Ârzû-yı muhâl imiş ancak
Aşk imiş her ne var âlemde
İlm bir kîl ü kâl imiş ancak
V.
Gördüm seni elden ihtiyârım gitti
Baktım kadine sabr u karârım gitti
Hâk oldum ü her yana gubârım gitti
El-kıssa kapında i’tibârım gitti
VI.
Eylesen tûtîye ta’lîm-i edâ-yı kelimât
Nutku insan olun ammâ özü insân olmaz

I.
1. Bir kuşu andıran gönlümün yuvası senin dağınık saçlarındadır.
Nerede olursam olayım ey peri gibi olan güzel, gönlüm senin
yanındadır.
2. Aşk derdiyle ben mutluyum, beni tedaviden vazgeç ey doktor!
Beni öldürecek asıl zehir senin ilacında, tedavindedir.
3. Naz edip de eteğini ona yapışan âşıklarının elinden çekme. Se-
nin eteğine yapışan eller göklere açılıp da beddua etmesinler!
II.
1. Yâ Rab! Benim gibi hiç kimse inlemesin, perişan olmasın. Yâ
Rab! Aşk derdinin ve ayrılık yarasının esiri olmasın.
2. Sevgilinin eziyetlerine alışmışım, onlarsız hâlim nice olur?
Onun verdiği derdin sınırı, eziyetinin sonu olmasın yâ Rab!
Sevgilinin âşığa eziyet etmesi, onu üzüntülere boğması bir ba-
kıma onunla ilişkiyi kesmediğini de ifade eder. Dolayısıyla şair
burada, sevgilisinin kendisiyle ilgisini, gittikçe daha da artacak
şekilde arzuluyor.
3. Onun adaleti yok veya zulmü çok, demeyin. Ne hâlde olursa
olsun, yâ Rab, ondan başkası gönül tahtına sultan olmasın.
III.
1. Yâ Rab! Beni aşk belâsıyla tanıştır. Bir an beni aşk belâsından
ayırma.
2. Dertlilere gösterdiğin yakınlığı, yardımı eksiltme. Yani beni
daha çok belâlara düşür, belâlarla sına.

IV.
İlim yoluyla yücelmek, gerçekleştirilmesi mümkün olmayan bir
arzuymuş. Bu dünyada her ne var ise aşk imiş. İlim bir dediko-
du, nakledilen bilgi yığınıymış ancak.
V.
Seni görünce ihtiyarım (irademe hâkimiyetim, seçme yetene-
ğim) gitti. Boyuna bakınca sabrım kararım gitti. Toprak oldum
ve tozum toprağım her yere dağıldı. Kısacası senin kapında be-
nim itibarım gitti.
VI
Papağana söz söylemeyi öğretsen, sözleri insan sözü olur ama
kendisi insan olmaz.

BÂKÎ
(ö. 1600)
I. Gazel
1. Ezelden şâh-ı aşkın bende-i fermânıyız cânâ

Mahabbet mülkünün sultân-ı âlî-şânıyız cânâ
2. Sehâb-ı lutfun âbın teşne-dillerden dirîğ etme
Bu deştin bağrı yanmış lâle-i nu’mânıyız cânâ
3. Zamâne bizde cevher sezdiğiyçin dil-hırâş eyler
Onunçün bağrımız hûndur maârif kânıyız cânâ
4. Mükedder kılmasın gerd-i küdûret çeşme-i cânı
Bilirsin âb-ı rû-yı milket-i Osmânîyiz cânâ
5. Cihânı câm-ı nazmım şi’r-i Bâkî gibi devr eyler
Bu bezmin şimdi biz de Câmî-i devrânıyız cânâ

1. Ezelden beri aşk sultanının fermanının kulu kölesiyiz, ey sevgi-

li! Sevgi ülkesinin şanı yüce sultanıyız, ey sevgili!
2. Bulutu andıran cömertliğinin yağmurunu susamışlardan esir-
geme. Biz bu ovanın bağrı yanık lâlesiyiz, ey sevgili!
Lâle, kırmızı rengi dolayısıyla sevgilinin yanağı ve kanlı gözyaş-
larına benzetilir. Ortasındaki siyahlık, sevgiliye duyduğu kıs-
kançlık yüzünden bağrında meydana gelen yaradır. Bu lâlenin
dağda yetişeni ise lâle-i nu’manî olarak adlandırılır. Bugün bu
çiçeğe gelincik diyoruz. Şair burada kendisinin de lâle gibi bağrı
yanık, yaralı olduğunu söylüyor.
3. Yaşadığımız dönem, felek bizde cevher bulunduğunu sezdiği
için gönlümüzü parçalar. Onun için bağrımız kan içindedir, biz
bilgi madeniyiz, ey sevgili!
4. Gam, keder tozu can ve ruh çeşmesinin suyunu bulandırma-
sın. Sen de bilirsin ki biz Osmanlı memleketinin yüzü suyu ve
övüncüyüz, ey sevgili!
5. Benim şiirimin kadehi dünyayı Bâkî’nin şiiri gibi dolanır (İçki
meclislerinde kadeh nasıl elden ele dolaşırsa Bâkî’nin şiiri de
öyle dünyayı dolanır.). Biz de bu mecliste bu zamanın Câmî’si-
yiz ey sevgili!
Câmî, ünlü İranlı şair ve mutasavvıf Molla Câmî’dir. Herat’ta
Sultan Hüseyin Baykara ve Ali Şîr Nevâyî’nin dostlarındandır.
Divan şiirinde ve Osmanlı kültüründe önemli bir yeri vardır.

II. Gazel
1. Fermân-ı aşka cân ile var inkıyâdımız

Hükm-i kazâya zerre kadar yok inâdımız
2. Baş eğmeziz edânîye dünyâ-yı dûn içün
Allâhadır tevekkülümüz i’timâdımız
3. Biz müttekâ-yi zer-keş-i câha tayanmazız
Hakkın kemâl-i lutfunadır istinâdımız
4. Zühd u salâha eylemeziz ilticâ hele
Tuttu egerçi âlem-i kevni fesâdımız
5. Meyden safâ-yı bâtın-ı humdur garaz hemân
Erbâb-ı zahir anlayamazlar murâdımız
6. Minnet Hudâya devlet-i dünyâ fenâ bulur
Bâkî kalır sahîfe-i âlemde adımız

1. Aşkın fermanına, emrine gönülden boyun eğeriz. Kaza ve kade-

rin hükmüne zerre kadar direnmeyiz.
Bu beyitte şair dönemin şiir anlayışına da uyarak, aşkın bir
kısmet işi olduğu, Allah yazgısı olduğunu ifade ediyor. Dolayı-
sıyla aşkın emrine boyun eğmek de kadere boyun eğmektir.
2. Değersiz, düşük insanlara şu alçak dünya için boyun eğmeyiz.
Biz ancak Yüce Allah’a güvenir ve dayanırız.
3. Biz altın süslemeli bastonu andıran makam ve mevkilere dayan-
mayız. Bizim dayanağımız Allah’ın sınırsız lütuf ve ihsanıdır.
4. (Her ne kadar) bu var olan kâinatı bizim fesadımız, kötülüğü-
müz kaplasa da dünyadan el etek çekme ve doğru yoldan ayrıl-
mama iddiasına (sahte dindarlığa) hiç sarılmayız (İki yüzlülükle
bunu saklamaya çalışmayız.).
5. Şaraptan maksadımız ancak şarap küpünün içinin temizliğidir
(O şarabın taşıdığı anlamın verdiği mutluluktur.). Bizim mu-
radımızı dış görünüşe bakanlar, işin sadece görünen kısmıyla
ilgilenenler anlayamazlar.
Şair, Divan şiirinde sıkça görülen zahid-rind çekişmesine gön-
dermede bulunuyor. Erbâb-ı zâhir, burada -üst mısranın da
devamı olarak- zahid tipini karşılamakta, onu açıklamaktadır.
Zahid, şekilci, meselelerin ve bu arada dinin iç yüzünü kavra-
maktan uzak kişi anlamında kullanılır. Şair bu kişileri tenkit
etmektedir.
6. Allah’a şükürler olsun ki, bu dünya saadeti (bir gün) yok olur
(ama) âlem sahifesinde (dünyada) adımız sürekli kalır. İkinci
mısrayı şu şekilde de çevirebiliriz: (Ama) Ey Bâkî! Âlem sahife-
sinde (dünyada) adımız kalır.
“Bâkî” kelimesi beyitte hem şairi işaret ediyor hem de kelimenin
anlamı olan “sürekli olan, sonsuza kadar süren” anlamlarını ta-
şıyor. Divan şairleri bu gibi iki anlamı olan kelimeleri, her iki
anlamını da hatırlatacak şekilde kullanmayı severler.

III. Gazel
1. Nâm u nişâne kalmadı fasl-ı bahârdan

Düştü çemende berg-i diraht i’tibârdan
2. Eşcâr-ı bâğ hırka-i tecrîde girdiler
Bâd-ı hazân çemende el aldı çenârdan
3. Her yaneden ayağına altın akıp gelir
Eşcâr-ı bâğ himmet umar cûy-bârdan
4. Sahn-ı çemende durma salınsın sabâ ile
Âzâdedir nihâl bugün berg ü bârdan
5. Bâkî çemende hayli perîşân imiş varak
Benzer ki bir şikâyeti var rûzgârdan

1. İlkbahar mevsiminden hiçbir iz kalmadı (Sonbahar geldi.).

Ağaçların yaprağı bağ bahçede itibardan düştü.
2. Bağın ağaçları (dervişler gibi) tecrid hırkasını giydiler. Rüzgâr
da çınar ağacından el aldı (Ele benzeyen yapraklarını düşür-
dü.). Tecrid hırkası giymek, tasavvuf yoluna giren kimsenin
gönlünü dünya ile ilgili bütün arzulardan soyutlamasıdır. Yine
tasavvufta hırka giymek de dervişliğe adım atmanın sembolik
görüntüsüdür. El almak da tasavvufî bir kavram olup yetişen
bir müridin başkalarına yol göstermesi için şeyhinden izin al-
masıdır. Çınar yapraklarının şekil bakımından eli çağrıştırdığı
burada hatırlanmalıdır.
3. Bağın ağaçları ırmaktan bir lütuf ve ihsan umar. Bu yüzden
ayağına her yandan altın akıp gelir.
Yaprakları dökülmüş ağaçlar muhtaç kimselere, suyun üzerin-
deki sarı yapraklar da altına benzetilmiştir.
4. Fidan bugün yapraklarından ve meyvelerinin yükünden kur-
tulmuştur. O hâlde bahçenin ortasında esen tatlı esinti ile dur-
madan salınsın.
5. Bâkî! Yapraklar, bahçede bir hayli perişan olmuş. Öyle görünü-
yor ki, onların rüzgârdan bir şikâyeti var.
Rüzgâr kelimesi beyitte yaprakları sonbaharda bir o yana bir
bu yana sürükleyen bildiğimiz rüzgârı ifade ettiği gibi, içinde
yaşanılan zaman anlamını da taşır. Bu takdirde yaprak kelime-
sinin insanları işaret ettiği söylenebilir. Beyit, her iki mana dü-
şünülerek yorumlanmalıdır.

IV. Gazel
1. Söylemez küsmüş bana cânâne söylen söylesin

N’eyledim ol yâr-ı âlî-şâna söylen söylesin
2. Nâz ile güftâre gelmezse helâk eyler beni
Ol cefâ vü cevri bî-pâyâna söylen söylesin
3. Derd-i aşkı gayrdan sorman ne bilsin çekmeyen
Onu yine âşık-ı nâlâna söylen söylesin
4. Hâr zahmından neler çektiğimi gülzârda
Bâğbân-ı bülbül-i giryâna söylen söylesin
5. Bâkiyâ din durmasın güftâra tâkat kalmadı
Vaktidir ol hüsrev-i devrâna söylen söylesin

1. Sevgili bana küsmüş, konuşmuyor. Söyleyin ona da benimle

konuşsun. O şanı şerefi yüksek, değerli sevgiliye ben ne yaptım
ki? Söyleyin de açıklasın.
Şiirde geçen “söylen”, “sorman”, “din” sırasıyla “söyleyin”, “sor-
mayın”, “deyin” yerindedir.
2. Sevgili nazlı nazlı konuşmazsa beni öldürür. O cefâsı, eziyeti
sonsuz olan sevgiliye söyleyin de nazlı nazlı konuşsun benimle.
Sevgilinin cefası, eziyeti âşığı üzer, ama bundan kötüsü âşığını
görmezden gelmesi, onunla ilişki kurmaması, konuşmamasıdır.
3. Aşk derdini başkalarına sormayın; bu derdi çekmeyen ne bil-
sin! Onu yine (aşk derdiyle) inleyen, feryat eden âşığa sorun,
o anlatsın.
Başkaları olarak çevrilen ağyâr kelimesi, âşığın dışındakiler, âşı-
ğın rakipleri, sevgilisi ile arasına girenlerdir. Bunlar da sevgiliye
âşık olduklarını söylerler, ama gerçek âşık değildirler. Zira aşkı,
aşkın derdiyle inleyen, feryat edenler bilir.
4. Gül bahçesinde dikenin yol açtığı yaralardan neler çektiğimi
acıyla feryat eden bülbülün bahçıvanına sorun, o söylesin.
5. Ey Bâkî! Zamanın sultanına benim artık konuşmaya gücüm
kalmadığını söyleyin. Artık vaktidir, durmasın (lutfedip de be-
nimle) konuşsun.
Şiirde geçen sevgiliyi padişah olarak da yorumlamak mümkün-
dür.

V. Terkîb-i Bend
1. Ey pây-bend-i dâmgeh-i kayd-ı nâm u neng

Tâ key hevâ-yı meşgale-i dehr-i bî-direng
An ol günü ki âhir olup nevbahâr-ı ömr
Berg-i hazâna dönse gerek rûy-ı lâle-reng
İnsân oldur ki âyîne-veş kalbi sâf ola
Sînende n’eyler âdem isen kîne-i peleng
İbret gözünde niçeye dek gaflet uykusu
Yetmez mi sana vâkıa-ı şâh-ı şîr-ceng
2. Kemter gedâyı az atâsı kılardı bay
Bir lutfu çok mürüvveti çok pâdişâh idi
Hâk-i cenâb-ı hazreti dergâh-ı devleti
Fazl u belâgat ehline ümmîd-gâh idi
Hurşîde baksa gözleri halkın dola gelir
Zîrâ görünce hâtıra ol meh-likâ gelir
3. Olsun gamında bencileyin zâr u bî-karâr
Âfâkı gezsin ağlayarak ebr-i nevbahâr
Tutsun cihânı nâle-i murgân subh-dem
Güller yolunsun âh u figân eylesin hezâr
Gül hasretinle yollara tutsun kulağını
Nergis gibi kıyâmete dek çeksin intizâr
Ey dil bu demde sensin olan bana hem-nefes
Gel nây gibi inleyelim bârî zâr zâr

4. Gün doğdu şâh-ı âlem uyanmaz mı hâbdan
Kılmaz mı cilve hayme-i gerdûn-cenâbdan
Yollarda kaldı gözlerimiz gelmedi haber
Hâk-i cenâb-ı südde-i devlet-meâbdan
Yansın yakılsın âteş-i hicrinle âfitâb
Derdinle kara çullara girsin sehâbdan
5. Tîğın içirdi düşmene zahm-ı zebânları
Bahs etmez oldu kimse kesildi lisânları
Deşt-i fenâda murg-ı hevâ durmayıp döner
Tîğın Hudâ yolunda sebîl etti cânları
Aldın hezâr bütgedeyi mescid eyledin
Nâkûs yerlerinde okuttun ezânları
Âhir çalındı kûs-ı rahîl ettin irtihâl
Evvel konağın oldu cinân bostanları
Minnet Hudâya iki cihânda kılıp saîd
Nâm-ı şerîfin eyledi hem gâzî hem şehîd
6. Kıldıkça şâh-ı âleme Hak fazl u rahmeti
Versin cenâb-ı Hazret-i Paşaya devleti
Ol cism-i pâki cân gibi eyledi nihân
Âsûde kıldı hâl-i sipâh u raiyyeti
Halk-ı cihâna kırk sekiz gün duyurmadı
Bir hafta etti gayrılar ancak bu hâleti
Gayret kemerlerini kuşandı kılıç gibi
Aldı hisârı verdi Hudâ feth ü nusreti

Terkîb-i bend (doğrusu: terkîb-bend), aynı vezinde genellikle

6-10 beyit arası en az 3 bend ile yazılan bir nazım şeklidir. Mersiye,
övgü, yergi, sosyal tenkit gibi çok farklı konularda yazılır. Her ben-
din sonunda bulunan ve bendleri birleştiren beyitlere vâsıta beyti
adı verilir.
1. Ey şan şöhret tasasının tuzağına ayağını kaptırmış olan! Dur-

madan değişen bu dünyanın işi gücüyle uğraşmak hevesi ne
zamana kadar sürecek?
Şair, döneminin en büyük hükümdarı olan Kanûnî Sultan Sü-
leyman’ın ölümü üzerine yazmış olduğu bu şiirine çok ağır bir
dille başlamaktadır. Bunu, şiirin temasına uygun ağır bir hava
oluşturmak, sanki bir cenaze marşını bize duyurmak, matem
havasına bizi sokmak için yapmıştır. Beytin bu ağır musikisi,
dikkatli ve gereğince okunduğunda hemen hissedilir. Diğer be-
yitler şiirin bu ilk beytine göre daha sadedir.
Ömrün ilk baharının sona erip de lâle renkli (kırmızı) yanağı-
nın (ölüm anında) sonbahar yaprağı gibi sararacağı günü hatır-
la. İnsan olanın kalbi ayna gibi temiz ve parlak olmalıdır. Eğer
insansan gönlündeki kaplan kini ne için?
Bakıp da ibret alması gereken gözünde ne zamane dek gaflet
uykusu sürecek. Sana ders, ibret olarak aslan gibi harp eden
padişahın ölüm hadisesi yetmez mi?
2. Az bir bağışı bile en yoksulu zengin kılardı. (İşte bu şekilde) eli
açık, iyiliksever birisi idi.
Bulunduğu yerin şerefli avlusunun dergâhı, uğurlu kapısı bil-
ginlere ve usta şairlere ümit yeri idi.

Devlet kelimesi, bugünkü anlamının yanı sıra saadet, kutluluk,
baht anlamlarını da verecek şekilde kullanılmıştır. Seferden
sefere koşan Kanûnî Sultan Süleyman, çok büyük bir devlet
adamı, padişah, büyük bir komutan olmasının yanı sıra, bilgin-
lere ve bilime çok önem veren, şairleri himaye eden bir sultan,
Divan edebiyatının en fazla şiir yazan şairlerinden birisi idi. Yu-
karıdaki beyitlerde bu hususlara işaret edilmektedir.
İnsanlar güneşe baksa gözleri dolup yaşarıverir. Çünkü güneşi
görünce hatırlarına o ay yüzlü güzel (padişah) gelmektedir.
3. İlkbahar bulutu senin ölümünün hüznüyle benim gibi şaşkın
ve kararsız bir hâlde inlesin dursun. Bahar bulutu da ağlayarak
ufuklarda dolaşsın.
Sabah vakti öten kuşların feryatları, yanık yanık ötüşleri bütün
dünyaya yayılsın. Güller yolunsun, bülbüller ah çekip yanıp ya-
kılsın.
Gül senin hasretinle kulağını yollara diksin, nergis gibi kıyame-
te dek beklemenin acısını çeksin.
Divan şiirinde gül ile kulak, nergis ile de göz arasında benzerlik
ilişkisi kurulur.
Ey gönül! Şu anda bana yoldaşlık, dostluk edecek olan ancak
sensin. Gel de ney gibi yanık yanık inleyelim.
4. Güneş doğdu (herkes uyandı), bütün dünyanın padişahı uyan-
maz mı? Avlusu felekler olan (o büyük) çadırından çıkıp görün-
mez mi?
Gözlerimiz yollarda kaldı. Yüce devlet makamının eşiğinin av-
lusunun toprağından haber gelmedi…
Güneş senin ayrılığının ateşiyle yanıp yakılsın. Üzüntünden,
(matem elbisesi olarak) buluttan kara çullar giyinsin.
5. Kılıcın düşmanlara dil yaraları açtı; dilleri tutuldu, hiç kimse
söz açamaz oldu.

Kılıç şekli itibariyle dile benzetilir. Dili tutuldu, söz söyleyemez
oldu anlamına gelen “lisanı kesilmek” ifadesindeki kesilmek ile
kılıç arasında da ilişki vardır.
Havada uçan arzu, heves kuşu ölümlülük çölünde durmayıp
döner. Senin kılıcın ise Allah yolunda kanlar akıtmıştır.
Ölümlülük çölü denilen yer dünyadır. Havada döne döne düş-
manın tepesine inen padişahın kılıcı ise havada döne döne
düşmanının üzerine inen ve onu kapan bir avcı kuşa benzetil-
mektedir. Ama bu avcı kuş, yani kılıç, Allah rızası için avlan-
maktadır.
Binlerce puthaneyi aldın da mescit yaptın. Çan kulelerinde
ezanlar okuttun.
Sonunda göç davulu çalındı, sen de göçtün. İlk vardığın yer
cennet bahçeleri oldu.
Allah’a şükürler olsun ki, seni iki cihanda bahtiyar kıldı da mü-
barek namını hem gazi hem şehit eyledi.
Kanûnî, seferden sefere koşan, harbeden bir padişah olarak
hem gazilik hem de son seferinde vefat etmesi dolayısıyla şehit-
lik mertebesine kavuşmuştur.
6. Allah, âlemin padişahına ihsan ve rahmet ettikçe (Sokul-
lu Mehmet) Paşa hazretlerine de saadet ve devlet yönetiminde
kutluluk ve devamlılık versin.
(Padişahın) o tertemiz bedenini kendi canı gibi sakladı ve böy-
lece ordunun ve halkın rahat ve güvenliğini sağladı.
Burada şair, Zigetvar seferinde padişahın ölümünün ordudan
gizlenmesi hadisesine, o dönemi yaşamış birisi olarak şiiriyle
tanıklık etmektedir.
Ölümünü kırk sekiz gün kimseye duyurmadı, hâlbuki başkaları
bunu ancak bir hafta yapabilmişlerdi.


Şair, padişahın ölümünün 48 gün gibi uzun bir süre ordudan
gizlenmiş olduğunu, bu süre içinde de muhasara edilen kalenin
fethedildiğini ifade ediyor. Eskiden padişahlar, hükümdarlar
öldüklerinde yerlerine yeni bir padişah, hükümdar geçinceye
kadar bu ölüm haberi gizli tutulurdu. Beyitte buna da işaret
vardır.
Gayret kemerini kılıç gibi kuşandı ve Allah’ın yardımıyla hisarı
(Zigetvar’ı) aldı.

MUHİBBÎ
(Kanûnî Sultan Süleyman, ö. 1566)
Gazel
1. Halk içinde mu’teber bir nesne yok devlet gibi

Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi
2. Saltanat dedikleri ancak cihân gavgâsıdur
Olmaya baht u saâdet dünyede vahdet gibi
3. Ko bu ayş ü işreti çünkim fenâdır âkıbet
Yâr-ı bâkî ister isen olmaya tâat gibi
4. Olsa kumlar sağışınca ömrüne hadd u aded
Gelmeye bu şîşe-i çarh içre bir sâat gibi
5. Ger huzûr etmek dilersen ey Muhibbî fâriğ ol
Olmaya vahdet cihânda kûşe-i uzlet gibi

1. Halk içinde devlet gibi muteber, değer verilen bir nesne yoktur.
Ama aslında bu dünyada bir nefes sıhhat gibi bir saadet yoktur.
Beyitte geçen “devlet” kelimesi saadet, baht anlamlarında da
kullanılır.
2. Saltanat dedikleri ancak dünyaya sahip olmak için verilen bir
mücadeledir. Vahdet gibi bu dünyada saadet var mıdır? Vah-
det, birlik demektir. Kişinin aklının fikrinin dağınık olmama-
sı anlamına gelebileceği gibi, devletin birliğinin, dirliğinin de
kastedilmiş olabileceğini söyleyebiliriz. Ayrıca vahdet, dinî bir
terim olarak Allah’ın birliğini gerekleriyle birlikte kabul etmeyi,
tasavvuf kültüründe de Allah’a yakın olmayı ifade eder. Beyit
bütün bu anlamlar düşünelerek yorumlanabilir.
3. Bu eğlenceyi, zevk ve safayı bırak. Çünkü işin sonu fenadır,
bütün her şeyin yok olmasıdır. Sürekliliği olan ve seni mutlu
eden ibadet gibi bir sevgili bulunmaz.
4. Ömrün kumların sayısı kadar uzun olsa da kum saatini andıran
feleğe göre bu süre bir saat gibi gelir.
5. Ey Muhubbî! Eğer huzurlu ve mutlu olmak istiyorsan bütün
bunlardan uzak dur. Çünkü bu dünyada insanlardan ayrı, on-
lardan uzak bir köşede yaşamak gibi vahdet (insanın gönlünün
fikrinin bir olması, huzur) bulunmaz.

KEMAL PAŞAZÂDE
(ö. 1534)
I. Gazel
1. Dil açılmaz dîde giryân olmasa

Tâzelenmez sebze bârân olmasa
2. Hil’at-i vaslına olmazdı bahâ
Havf eğer peşinde hicrân olmasa
3. Cânı için ister el cânânını
Ben n’iderdim cânı cânân olmasa
4. Karşına ağzın açıp kalmazdı gül
Sen yüzü gülzâra hayrân olmasa
5. Nakd-i eşki dağıtır sensiz gözüm
Kişi dünyâyı n’ider cân olmasa

1. Göz ağlayıp yaş dökmese gönül açılmaz, mutlu olmaz. Nitekim

yeşillikler, otlar yağmur olmasa tazelenmez.
Bu beyitte şair gönül ile yeşillikler, gözyaşı ile de yağmur ara-
sında benzerlik kurmakta, bu şekilde gözyaşı dökmenin gönlün
sıkıntısının gitmesinin ve ferahlamasının habercisi olduğunu
söylemektedir.
2. Âh, eger önünde hicran (ayrılık) olmasaydı, onun vuslat elbise-
sine değer biçilmezdi!
Şair, sevgilisi ile âşığın buluşmasını (vuslat) değerli bir elbiseye
benzetmekte ve bu yolla elbisenin önünde yukarıdan aşağıya
doğru inen açıklığı da hicran kelimesiyle hatırlatmaktadır. Bey-
tin anlamı, hicran olmasa vuslatın değeri anlaşılmazdı, şeklinde
de yorumlanabilir.
3. El (gerçek âşık olan benim dışımdaki herkes) sevgiliyi kendi
canı için ister. Sevgili olmadıktan sonra ben canı ne yapayım!
4. Gül, gül bahçesini andıran yüzüne hayran olmasa karşında ağzı
açık kalmazdı.
Bu beyitte şair bir gülün açılmış şeklini, beğeni ve hayranlıktan
ötürü ağzı açık kalmaya bağlıyor.
5. Gözüm senden ayrı kalınca parayı andıran gözyaşlarını saçar.
Canı olmayan kişiye dünyanın ne faydası vardır ki?

II. Tercî-i bend
(Mersiye)
1. Çözdü saç açtı baş tuğ u alem

Büktü bel döktü yaş tîğ u kalem
2. Kana boyandı bayrağın yüzü
Beli büküldü yayın oldu ham
3. Vurdu göğsünü gök gök eyledi mâh
Oldu yıldızların gözü pür-nem
4. Şafak ol denli döktü yaşını kim
Dâmen-i çarhı eyledi pür-dem
5. Subh-dem derd ile bir âh etti
Kim söyündürdü mâh şem’in o dem
6. Geceden dehr geydi kara pelâs
Tuttu şâh-ı cihân için mâtem
...
7. Çarh-ı bî-rahm ona bir zahm vur
du ki bulmadı kimseler merhem
8. Gör ne acıyla eyledi teslîm
Cân-ı şîrîni hüsrev-i âlem
9. Öldü Sultân Selîm hayf u dirîğ
Hem kalem ağlasın anı hem tîğ

Tercî-i bend (tercî’-bend), aynı vezinde genellikle 6-10 beyit arası

en az 3 bend ile yazılan bir nazım şeklidir. Çok çeşitli konularda yazılır.
Terkîb-i bendden farkı, bendleri birleştiren beyitlerin aynen tekrarlan-
masıdır.
1. Tuğ saçını çözdü, alem başını açtı. Kılıç belini büktü, kalem de
gözyaşı döktü.
Tuğ, at kuyruğu bağlanmış, ucu altın yaldızlı top şeklinde bir çeşit
mızraktır. Padişahın ve bazı yüksek devlet adamlarının tuğları olur-
du. Seferlerde taşınır ve otağın önüne dikilirdi. Burada tuğun saçı
ile padişahı temsil eden tuğun aşağı sarkan at kuyruğundan kılları
kastedilmektedir. Alem ise sancak, bayraktır. Belli zamanlarda çı-
karılır, genellikle bir kılıf içinde tutulurdu. Alemin başını açması
ile de alemin külahından çıkarılması kastediliyor. Baş açmak ve
saç çözmek matem hâlidir. Kılıcın eğriliği acı ve ıstıraptan belinin
bükülmesi, kamış kalemin ucundan damlayan mürekkep de göz-
yaşı olarak hayal edilmiştir. Kılıç, Yavuz Sultan Selim’in askerî de-
hasına, kalem de kendisinin bilime ve sanata verdiği öneme işaret
etmektedir.
2. Bayrağın yüzü kana boyandı, yayın da beli bükülüp eğrildi. Beyitte
bayrağımızın kırmızı rengine işaret vardır.
3. (Matem tutan) ay göğsüne vurarak morarttı (yaraladı). Yıldızların
da gözleri yaşla doldu.
Şair, ay yüzeyinde görülen lekeleri, matem tutanların göğüsleri-
ne vurarak açtıkları yaralara, yıldızların sis içindeki parıltılarını da
yaşlı gözlere benzetiyor.
4. Şafak o kadar kanlı gözyaşları döktü ki, güneşin battığı ufukları
kana boğdu.
Şair güneşin battığı esnadaki kızıllığının yayılmasını, şafağın kanlı
gözyaşları olarak yorumluyor.
5. Sabah vakti dert ile öyle bir ah çekti ki, karanlığı aydınlatan mum
gibi ayı o an söndürdü.
6. Zaman, gecenin kara (matem) elbisesini giyip cihan sultanı için
matem tuttu.
Beyitte, siyah elbise giymenin o zamanki Türk toplumunda yas,
matem tutma adetlerinden olduğu anlaşılıyor.
7. Merhametsiz felek onu öyle bir yaraladı ki kimseler o yarayı iyileş-
tirecek merhem bulamadı.
8. Gör, cihan hükümdarı tatlı canını nasıl bir acıyla teslim etti.
9. Sultan Selim öldü, eyvahlar olsun! Onun için hem kalem hem de
kılıç ağlasın.

NİHÂNÎ
(ö. 1519)
Gazel
1. Sevme şehrî güzeli ger meh-i tâbân ise de

Verme hercâyîye dil mihr-i dırahşân ise de
2. Sana serkeşlik edip gayrıya mâil olanın
Geç hevâsından eger serv-i hırâmân ise de
3. Hâra hemdem edip bağrını pür-hûn edenin
Gele bakma yüzüne bir gül-i handân ise de
4. Seni bîmâr edip el derdine timâr edenin
Hastası olma sakın âfet-i devrân ise de
5. Ey Nihânî ruhu her cem’i münevver kılanın
Olma pervânesi ger şem’-i şebistân ise de

1. Yüzü parlak ay gibi olsa da şehirli güzeli sevme. Parlayan güneş

gibi de olsa herkese gönül veren hercayiye sen gönül verme.
Şehrî aslında şehirli demek ise de çoğunlukla İstanbullu anla-
mında kullanılır.
2. Selvi boylu da olsa sana karşı gelip başkalarına yöneleni arzula-
ma, sen de onu terk et.
3. Seni dikenle arkadaşlık yapmana (onun eziyetleriyle yüzleşme-
ne) sebep olup bağrını kana bulayan sevgili açılmış bir gül gibi
olsa da gelip yüzüne bakma.
4. Zamanın en güzel ve en şuh sevgilisi bile olsa seni hasta edip
(aşka düşürüp) başkasının (başka âşıkları) derdini tedavi eden
kimsenin hastası olma.
5. Ey Nihânî! Yatak odasını aydınlatan mum gibi bile olsa, yanağı-
nın aydınlığı her meclisi aydınlatan sevgilinin pervanesi olma.
Sevgilinin yanağı parlaktır, ışık saçar. Şair, sevgili eğer meclisten
meclise gezen, başkalarıyla sohbet eden birisi ise, sen de mu-
mun etrafındaki kelebekler gibi onun peşine takılma, onun aşk
ateşine kendini atma, demektedir.

GÜVÂHÎ
(ö. 1526)
Mesnevi
(Pendnâme)
1. Meğer bir kuşcağız kim ona mesken

Müdâm ırmağ u göllerde muayyen
2. Tutuldu bir gün ol tuzağa düşüp
Esîr-i bend oldu ağa düşüp
3. Tutan sayyâd onu gördü igen hûb
Münakkaş bir nice reng ile mergûb
4. Ferahnâk olup oldu ol heveste
Ki dâyim besleye onu kafeste
5. Kafes oldu çü mesken ona nâgâh
Figâna başladı şâm u seher-gâh
6. Ederdi gölleri ırmakları yâd
Vatan diye müdâm eylerdi feryâd
7. Gece gündüz vatan der inler idi
Katı tanlardı ol kim dinler idi
8. Çü beslemeğe kâbil olmadı ol
Dediler verelim gitsin buna yol
9. Vatan deyü eder bunca fiğânı
Görelim hûb yer midir mekânı

…
10. Hemândem kim kafesten uçtu ol kuş
Görünmedi gözüne hiçbir tuş
11. Ne tağa vardı vü ne bâğa indi
Hemân doğruluban ırmağa indi
12. Var idi onda bir hûb ulu ırmağ
İki yanı serâser sebze vü bâğ
13. Ederdi dürlü kuşlar onda âvâz
Kenârı vü içi pür ördek ü kaz
14. Meğer su üzre bir söğüt budağı
Uzanmış tâzelikte dahi çağı
15. Ol imiş ol kuşun dâyim mekânı
Ol orada geçirirmiş zamânı
16. Kaçan kim uçtu gözlediler âhir
Varıp doğru o dala kondu zâhir
17. Şu cünbüşler şetâretler kim onda
Ol etti kimse görmedi cihânda
18. Ol işin gözleyenler görüp onun
Dediler sevgisi hoştur mekânın
19. Yabanda olmaz kişinin sürûru
Bulur kendi mekânında huzûru
20. Vatan sevgisi şeksiz cândan olur
Muhakkaktır ki hem îmândan olur
21. Vatan kadrin ne bilsin bilmeyenler
Düşüben gurbete ayrılmayanlar

Pendnâme, kelime anlamı olarak öğüt kitabı demektir. Gü-

vâhî’nin bu eseri, içinde pek çok atasözü bulunduran ve öğretici
yönü ağır basan bir eserdir.
1. Meğer sürekli ırmak ve göllerin belli yerlerinde yaşayan bir kuş-

cağız varmış.
2. Bir gün tuzağa düşüp tutuldu, ağa düşüp esir oldu.
3. Onu tutan avcı onun çok güzel olduğunu, hoşa giden birçok
renk ile süslü olduğunu gördü.
4. Avcı sevindi ve o istekle onu sürekli kafeste beslemek istedi.
5. Kuş kafese konulur konulmaz sabah akşam ötüp feryat etmeye
başladı.
6. Gölleri ırmakları hatırlar, sürekli vatan diye feryat ederdi.
7. Gece gündüz vatan der inlerdi. Onu işitenler çok şaşırırlardı.
8. Onu besleme imkânı bulamayınca, buna yol verelim gitsin de-
diler.
9. Vatan diye bu kadar feryat ediyor, görelim bakalım (onun vatan
dediği) güzel bir yer midir?
10. Kuş kafesten uçunca gözüne hiçbir düş görünmedi.
11. Ne dağa vardı, ne de bağa kondu, doğrudan ırmağa indi.
12. Orada iki yanı yeşillik bağ bahçe olan güzel bir ırmak vardı.
13. Türlü kuşlar orada ötüşüyorlardı. Kenarı ve içi ördek ve kaz ile
doluydu.
14. Meğer su üzre uzanmış, yeni taze bir söğüt dalı varmış.
15. İşte o kuşun sürekli mekânı orası imiş, zamanını orada geçi-
rirmiş.

16. Ne zaman ki uçtu; sonunda varıp o dala konduğunu gördüler.
17. Onun yaptığı cümbüşleri, neşe gösterilerini kimse dünyada
görmedi.
18. Onun yaptığı bu işi görenler, yer yurt sevgisi ne güzeldir, de-
diler.
19. Gurbette kişi mutlu olmaz. İnsan ancak kendi yurdunda huzur
bulur.
20. Vatan sevgisi şüphesiz candan olur, tabiidir; hem de imandan
kaynaklanır.
21. Vatanın kıymetini, gurbete düşüp vatanından ayrılmayanlar ne
bilsin!

ÂHÎ
(ö. 1517)
Gazel
1. Döne döne üstüme peymâneler kan ağlasın

Yana yana hâlime şem’-i şebistân ağlasın
2. Dest-mâlin gözleri yaşıyla gömgök su edip
Ol bahâr-ı hüsne karşı ebr-i bârân ağlasın
3. Bunca demlerdir onu hûn-ı ciğerle beslerim
Kanlar ağlarsa benimçin çeşm-i giryân ağlasın
4. Ben yetîmin acıyıp ağlarsa kanlı yaşına
Bahr-i Kulzüm acısın deryâ-yı Ummân ağlasın
...
5. Ağlamakla Âhî gözden çıktı ey pîr-i hıred
Demdir ağlarsa yetîm oldu ol oğlan ağlasın

1. Kadehler döne döne üstüme kan ağlasın. Geceleyin yatak oda-

sını aydınlatan mum yana yana hâlime ağlasın.
İçki meclislerinde bulunanların kadehlerine dökülen şarap,
rengi dolayısıyla kanlı gözyaşlarına benzetilmekte ve yine mu-
mun yanarken eriyen ve akan damlalarıyla da gözyaşı arasında
bir benzerlik kurulmaktadır.
2. Yağmur bulutu göz yaşları ile mendilini sırılsıklam yapıp o ba-
harı andıran güzelliğe ağlasın.
3. Bunca zamandır onu, ciğer kanıyla besliyorum. Benim için ağ-
layacaksa gözyaşı döken göz ağlasın.
4. Ben yetimin kanlı gözyaşlarına acıyıp ağlarsa, Kızıldeniz ağla-
sın, okyanus ağlasın.
5. Ey yaşlı bilge! Âhî ağlaya ağlaya gözlerinden oldu (itibardan
düştü.). O oğlan yetimdir; ağlarsa yeridir, ağlasın.
Divan şairleri farklı şekillerde yorumlanacak tarzda şiir söy-
lemeyi severler. Bu beyit bunun örneklerindendir. Babasının
ölümü üzerine annesinin bir başkasıyla evlenmesine içerleyen
ve memleketini terkederek İstanbul’a gelen şair, kendisini ye-
tim olarak nitelemiş olabilir. (Dördüncü beyit de bu şekilde
yorumlanabilir.) Bu takdirde “pîr-i hıred” diye kendi babasına
seslenmektedir. “Gözden çıkmak” ifadesi hem kör olmak hem
de itibardan düşmek anlamlarına gelir. Oğlan kelimesi ise göz-
bebeği demektir. Gözbebeği yetim olarak düşünülmüştür, çün-
kü göz ölmüştür. Yetim kalan gözbebeği ağlamaktadır.
Ayrıca beyitte oğluna duyduğu hasret dolayısıyla ağlamaktan
gözleri kör olan Hz. Yakub’a da işaret vardır. Bu durumda,
kendisini kıskanan kardeşleri yüzünden küçük bir çocuk iken
babasından ve aile ocağından ayrı kalan Hz. Yusuf bir yetim
olarak düşünülmüş, onun yaşlı babası da ihtiyar bilge olarak
anılmıştır. “Demdir” sözü de ağlasa yeridir, ağlama zamanıdır
anlamlarına gelmekle birlikte, döktüğü gözyaşı kandır, şeklinde
de yorumlanabilir.

REVÂNÎ
(ö. 1524)
Gazel
1. Yâra arz etti yaşım sîmini çeşm âşikâr

Bana gözyaşı gerekmez dedi lutfundan nigâr
2. Seyr ederler gözümün yaşın turup gül yüzlüler
Gûyiyâ bir çeşmedir olmuş kenârı lâlezâr
3. Dağlar ile lâle-veş zeyn olsa sînem gam değil
Her biri bir lâle-ruhtan bana kaldı yâdigâr
4. Vaz gelmez nâsihâ gönlüm mey ü mahbûbdan
Ben tutardım pendini olsa elimde ihtiyâr
5. Bahr-ı gamdan âşıkı keştî-i câm eyler halâs
Âhı terk eyle Revânî böyle kalmaz rûzgâr

1. Göz, gümüşü andıran gözyaşlarımı sevgiliye açıkça sundu. O

güzel ise lütfederek, bana gözyaşı gerekmez, dedi.
2. Etrafı lâle bahçesi ile çevrili bir pınarı andıran gözümün yaşını,
gül yüzlü güzeller kalkıp seyrederler.
Beyitte geçen gül yüzlü, kırmızı yanaklı anlamını da çağrıştır-
maktadır. Şair gül yüzlüleri lâlelere, gözyaşı akıtan gözleri de
pınara benzetilmiştir.
3. Göğsümün üstü (kırmızı renkli) lâle gibi (kanlı) aşk yaralarıyla
süslense üzülmem.. Çünkü her bir yara, bir lâle yanaklı güzel-
den bana hatıra olarak kalmıştır.
4. Ey bana nasihat eden vâiz! Gönlüm şarap içmekten ve sevgi-
liden vazgeçmiyor. Elimde olsa, yapabilsem, öğüdünü tutmak
isterdim.
5. Âşığı gam denizinden bir gemiyi andıran şarap kadehi kurtarır.
Ey Revânî! Ah edip inlemeyi bırak, bu devran her zaman böyle
sürmez.
Rüzgâr kelimesi, zaman, devran anlamlarına geldiği gibi ilk
mısrayla bağlantılı olarak denizlerdeki gemiler için önemli olan
rüzgâr anlamına da gelir.

FİGÂNÎ
(ö. 1532)
Gazel
1. Cihâna aşk ile geldim ne mâlım ne menâlim var

Kanâat gencine kâni’ olalı hoşca hâlim var
2. Gerekmez zerrece zâhid cihânın mihr ile mâhı
Benim bir yüzü gün alnı kamer kaşı hilâlim var
3. Dehânın sırrına yoktur sözüm kim zerrece cânâ
Miyânın vasfın etmekte velî ince hayâlim var
4. Efendim sana lâyık cândan özge nesne yok ammâ
Eşiğin itlerine kâse-i serden sifâlim var
5. Kabâ-yı atlas-ı çarha değişmem Tanrı hakkıyçün
Bu gün eğnimde rindâne Figânî köhne şâlım var

1. Cihana aşk ile geldim, ne malım ne mülküm var. Kanaat hazi-

nesiyle yetineli beri hoşca, mutlu bir hâlim var.
İkinci mısrada Peygamberimiz Hz. Muhammed’in “Kanaat tü-
kenmez bir hazinedir.” hadisine işaret (telmih) vardır.
2. Ey zâhid! Bu dünyanın ayı güneşi beni zerrece ilgilendirmez.
Benim yüzü güneş, alnı ay, kaşı hilâl gibi olan bir sevgilim var.
3. Ey sevgili! (O küçücük) ağzının sırrına zerrece söyleyecek sö-
züm yok. (İncecik) belini övmek içinse ince, zarif hayallerim
var.
Divan şiirinde sevgilinin ağzı çok küçük, nokta kadar, beli de
çok ince hayal edilir.
4. Efendim, sana lâyık canımdan başka nesne yok ama, senin eşi-
ğini bekleyen köpeklerine kafatasından çanağım var.
5. Ey Figânî! Tanrı hakkı için (yemin olsun ki), bugün şu sırtımda
bulunan ancak rindlere yakışan eski şalımı felek atlasının kafta-
nına bile değişmem.
İkinci beyitte geçen zahid ile bu beyitte geçen rind, Divan şi-
irinde sıkça geçen ve birbirine karşıt olarak sunulan iki tiptir.
Rind, dünyaya fazla önem vermeyen, üzüntü ve kederi aynı şe-
kilde değerlendiren, hayata olumlu bakan âşık tipidir. Zahid ise
Divan şiirinde hem dini, hem dünyayı dar kalıplarla ele alan,
meselelerin iç yüzünden çok dış görünüşleriyle ilgilenen kişi
olarak düşünülür. Her iki tip de aslında bir hayat tarzı, hayatı
ve dünyayı algılayış biçimi sunarlar. Dolayısıyla hayatında hiç
içki içmeyen, bir kısmı dinle ilgili yüksek devlet görevlerin-
de bulunan şairlerin bile kendilerini rind olarak göstermeleri,
rindliğin maddeye önem vermeyen, insanları özleri itibariyle
olumlu değerlendiren, mutluluğu bulunduğu şartlarda arayan
ve bulan yönleri dolayısıyladır.

USÛLÎ
(ö. 1538)
Gazel
1. Tutuştu çarh fânûsu şerâr-ı nâr-ı âhımdan

Murâdım şem’i uyanmaz meded baht-ı siyâhımdan
2. Kara bahtım uyanmadı dirîgâ hâbdan bir dem
Uyumaz gerçi kim kimse geceler âh u figânımdan
3. Mugaylân-ı gam-ı dilber safâdır Merve hakkıyçün
Başım gitse yüzüm döndürmezem ben kıble-gâhımdan
4. Esîrimdir ben onu öldürem bugün yarın dermiş
Yeter ölünce bu dirlik efendim pâdişâhımdan
5. Tulû etmez sitâremden Usûlî kevkeb-i tâli
Yeridir odlara yansa felekler dûd-ı âhımdan

1. Çektiğim ahların ateşinin kıvılcımlarından felek fanusu tutuş-

tuğu hâlde muradımın mumu yanmıyor (isteğime ulaşamıyo-
rum.). Kara bahtımdan feryat ediyorum, kurtulmak istiyorum.
2. Yazıklar olsun! Geceleri kimseler benim feryadımdan uyuyama-
dığı hâlde bir an bile benim kara bahtım uykudan uyanmadı.
Bu beyitteki kara bahtın uyanması ve üst beyitteki murad mu-
munun yanmasının anlamı talihin yaver gitmesi, bahtlı olma
demektir.
3. Merve’ye yemin olsun ki, sevgiliye âşık olmanın doğurduğu
elem ve ıstırap dikeni benim için safadır, mutluluktur. Ölsem
de yüzümü kıblemden çevirmem.
Merve ve Safâ, hac ve umre yapanların ibadetleri esnasında sa’y
(sembolük yürüyüş) yaptıkları iki tepenin adlarıdır. Safâ, aynı
zamanda mutluluk anlamına da gelir. Şair iki anlama da beyitte
yer vermiştir. Divan şiirinde sevgilinin bulunduğu yer, âşıkların
kıble gibi yüzlerini çevirdikleri mukaddes bir yer olarak düşü-
nülür.
4. Sevgili, o benim esirimdir, ben onu bugün yarın öldürürüm,
dermiş. Bu bana, ölünceye kadar sevgili efendim ve sultanım-
dan iyilik olarak yeter.
Dirlik hem hayat, diri olmak hem de iyilik ve ihsan anlamla-
rında kullanılmıştır. Ayrıca sevgilinin âşığıyla eziyet etme, öl-
dürme yoluyla bile olsa ilgilenmesi, âşık için büyük bir iyiliktir.
Bundan dolayı şair, sevgilisinin esiri olmayı, hatta onun elinden
ölmeyi bile onun kendisine yaptığı bir iyilik olarak görüyor.
5. Ey Usulî! Felekler acı ve ıstırapla çektiğim ahımın dumanından
ateşlere yansa yeridir. Çünkü talih yıldızı bir türlü bahtımda
doğmuyor (Bahtım yaver gitmiyor.).

İSHÂK ÇELEBİ
(ö. 1542)
Gazel
1. Güneş yüzün göreli zerrece karârım yok

Demâdem ağladığım bu ki ihtiyârım yok
2. Helâk olup giderim ben bu dâr-ı dünyâdan
Kiminle eğleneyim yâr-ı gam-güsârım yok
3. Enîs olan dil-i bîmâra nâlem idi hemân
Ne çâre ona dahi şimdi iktidârım yok
4. Senin benim gibi ey gül ne gam hezârın var
Benim senin gibi bir serv-i gül-izârım yok
5. Benimle sen sanemâ tek dürüst-peymân ol
Sınırsa şîşe-i nâmûs inkisârım yok
6. Kemâl ü ma’rifet ehli bilir seni İshâk
Eğerçi şi’r ile âlemde iştihârım yok

1. Güneşi andıran yüzünü gördüğümden beri zerrece kararım yok

(kendime hâkim değilim.). Elimde olmadan sürekli ağlıyorum.
2. Ben bu dünya evinde yok olup gidiyorum. Çünkü gamımı gi-
derecek kimsem yok, ben kiminle eğleneyim?
3. Hasta olan gönlümün dostu sadece iniltilerim idi. Ne çare ki,
şimdi ona dahi gücüm kalmadı.
4. Ey gül, gam çekme! Senin, benim gibi bir bülbülün var. Ama
benim senin gibi gül yanaklı bir servim yok.
Şair aşkının tek taraflı olduğunu ifade ediyor.
5. Ey put gibi güzel sevgili! Yeter ki sen verdiğin sözde dur, namus
şişesi kırılırsa da (toplum içinde itibarım zedelense bile buna)
aldırmam.
6. İshâk, her ne kadar dünyada şair olarak şöhretin yoksa da ol-
gun, erdemli ve bilgi sahibi kimseler seni tanır ve değerini bilir.

ZÂTÎ
(ö. 1546)
I. Gazel
1. Nikâbın açtı tâ ol meh cemâli âfitâbından

Serâser on sekiz bin âlemi pür kıldı tâbından
2. Sanır kardeşleri çâha bıraktı Yûsufu ol hôd
Görüp seyrinde ol mâhı yere geçti hicâbından
3. Serâser bu dokuz eflâk onun mihriyle raks eyler
Zemîn ser-mest olup yatar onun aşkı şarâbından
4. Gönüller açılır gûş eyleyelden fasl olur gussa
Ne dem feth-i kelâm olsa kitâb-ı hüsnü bâbından
5. İlâhî! Zâtîyi haşr eyle onunla kıyâmette
Kıyâmet eyle hâlin kurtarıp tamu azâbından

1. O ay (gibi olan güzel) güneşi andıran güzelliğini örten örtüyü

kaldırınca on sekiz bin âlemi baştan başa ışığıyla doldurdu (ay-
dınlattı.).
On sekiz bin âlem eski kültürde bu yaşadığımız dünya ile bir-
likte Allahu Teâlâ’nın yaratmış olduğu bütün âlemlerin sayısını
kinaye yoluyla veren bir ifadedir.
2. Kardeşleri Yusuf Peygamberi kuyuya bıraktıklarını sanırlar.
Hâlbuki Yusuf Peygamber, o ay yüzlü güzeli rüyasında görünce
utancından yere geçmişti.
Yusuf Peygamber güzelliğin sembolü olmasına rağmen Pey-
gamberimiz Hz. Muhammed’i rüyasında görünce onun güzel-
liği yanında kendi güzelliğinden utanıp kuyuya girmiştir, denil-
mektedir.
3. Bu dokuz feleğin hepsi onun aşkıyla dönmekte, dans etmekte-
dirler. Yeryüzü de onun şarabı andıran aşkının tesiriyle sarhoş
olmuş ve kendinden geçerek yatmaktadır.
Dokuz felek; Ay, Utarid, Zühre, Güneş, Merih, Müşteri, Zuhal,
burçlar göğü ve atlas göğüdür. Bunlar iç içe geçmiş soğan zarları
gibidir ve hareket hâlinde olup dönmektedirler. Şair bunların
aşk dolayısıyla raks ettiklerini söylemektedir.
4. Ne zaman onun güzelliği kitabının bir konusundan söz açılsa,
dinleyenlerin derdi gider ve gönülleri açılıp neşelenir.
Şair, Peygamberimizin güzelliğini bir kitaba benzetmiş ve ki-
tapla ilgili fasıl, feth-i kelam, kitab ve bab gibi kelimelerini bu
beyitte toplamıştır. Onun güzelliğine dair söz açıldığında din-
leyenlerin kederleri ve tasalarının gittiğini söylemektedir.
5. Ey Rabbim! Kıyamette Zâtî’yi onunla birlikte haşr et, cehen-
nem azabından kurtar, hâlini düzelt.
Bu şiir de Fuzûlî’nin Su Kasidesi gibi Hz. Peygamber’in övgü-
sünü konu almaktadır.

II. Gazel
1. Seni ağyâr ile gördüm bu gün gâyette ettim

Gel ey hûnî beni öldür ölümü ihtiyâr ettim
2. Kara zülfün görüp akl u karâr u sabrı dağıttım
Kamu yârânı yanımdan dirîgâ târumâr ettim
3. Eyâ meh sâkî-i mihrim elime bir ayağ sundu
Bu nakd-i aklı germ oldum ayağına nisâr ettim
4. Sabâya sorasın dem dem deminden ben hevâdârın
Esen kal pâdişâhım ben kulun terk-i diyâr ettim
5. Demâdem yana yana okusunlar derd ile Zâtî
Bu şi’r-i sûznâki ehl-i derde yâdigâr ettim

1. Bugün seni başkalarıyla gördüm, çok utandım. Gel ey kan dö-

kücü beni öldür, artık ben ölümü seçtim.
2. Senin siyah saçlarını görünce aklım, sabrım, kararım kalmadı,
kendimi kaybettim ve ne yazık ki bütün dostları yanımdan
uzaklaştırdım.
3. Ay gibi güzel! Güneşi andıran saki elime bir kadeh sundu. Şev-
ke gelip akıl parasını onun ayaklarına saçtım.
Ayak kelimesi beyitte iki defa geçmekle birlikte ilk geçtiği yerde
kadeh anlamındadır.
4. Ben âşığın hâlini zaman zaman sabâ rüzgârına sor. Sen esen kal
(güzeller güzeli) sultanım! Ben kulun artık bu yerleri bırakıp
gidiyorum.
Sabâ rüzgârı, gün doğusundan tatlı tatlı esen, güzel kokularla
sevgiliden haber getiren rüzgârdır. Sabâ rüzgârı burada sevgili
ile âşık arasında haber getirip götürme özelliği ile yer almıştır.
5. Zâtî, bu yakıcı şiiri aşk derdine uğrayan âşıklara armağan ettim.
Her zaman yana yana dert ile okusunlar.

HAYÂLÎ
(ö. 1556-67)
I. Gazel
1. Nigârâ bezm-i hüsnünde dil-i mestânemiz kaldı

Perin yakmış cemâlin şem’ine pervânemiz kaldı
2. Onu hoş tut garîbindir efendim işte biz gittik
Gönül derler ser-i kûyunda bir divânemiz kaldı
3. Yürek kan oldu hicrândan vücûdum çekti el cândan
Fedâ oldu yoluna cümlesi zîrâ nemiz kaldı
4. Başımdan akl ise gitti dil ile cân revân oldu
Ten-i bî-i’tibâr adlı kuru vîrânemiz kaldı
5. Hayâlî devlet-i bî-i’tibâra bakmadın gittin
Bize bestir bu kim dillerde bir efsânemiz kaldı

1. Ey sevgili! Senin güzelliğinin meclisinde sarhoş gönlümüz kal-

dı. Bir mumu andıran güzel yüzün uğrunda kanadını yakmış
olan pervanemiz kaldı.
Âşığın gönlü ateşin etrafında dönen kelebeklere benzetilmiştir.
2. Onu hoş tut, garibindir, efendim. İşte biz gittik. Senin yanında
sadece gönül denilen bir deli divanemiz kaldı.
3. Yürek ayrılık acısından kan oldu. Vücudum candan el çekti. Ne
varsa hepsi senin yoluna harcandı. Artık bir şeyimiz kalmadı.
4. Başımdaki akıl da gitti, gönül ile can yola koyuldu, terk etti.
Şimdi sadece değersiz ten-beden adlı bir kuru yıkıntı, viran ye-
rimiz kaldı.
5. Ey Hayâlî! (Bu dünyanın) değersiz, geçici mutluluğuna bakma-
dın gittin. Dillerde dolaşan bizi anlatan bir efsanemiz kaldı; işte
bu bize yeter.
Beyitteki “bakmadın gittin” hiç bakmadın, önem vermedin an-
lamını göstermekle birlikte asıl bu dünyadan gittin, yani öldün
anlamındadır.

II. Gazel
1. Cihân-ârâ cihân içindedir arayı bilmezler

O mâhiler ki deryâ içredir deryâyı bilmezler
2. Harâbât ehline dûzah azâbın anma ey zâhid
Ki bunlar ibn-i vakt oldu gam-ı ferdâyı bilmezler
3. Şafak-gûn kan içinde dâğını seyr etse âşıklar
Güneşte zerre görmezler felekte ayı bilmezler
4. Hamîde kadlerine rişte-i eşki takıp bunlar
Atarlar tîr-i maksûdu nedendir yayı bilmezler
5. Hayâlî fakr şalına çekenler cism-i uryânı
Onunla fahr ederler atlas u dîbâyı bilmezler

1. Dünyayı süsleyen varlık (Yüce Allah), yine bu cihan içindedir,

ama (insanlar) aramasını (arayıp bulmasını) bilmezler. Tıpkı
denizin içinde olup da denizi bilmeyen, tanımayan balıklar
gibi.
2. Ey zahid! Sen meyhanedekilere cehennem azabından bahsetme,
onları bununla korkutmaya çalışma. Zira bunlar zamanı yaşar-
lar ve yarın endişesi duymazlar.
Meyhane, Divan şiirinde çoğunlukla tasavvuf düşüncelerinin
yer bulduğu mekânlar için kullanılır. İbn-i vakt sözü, içinde
bulunan vaktin değerini bilen, henüz olmayan, gerçekleşmeyen
şeyler (yarın) için tasalanmayan, geçmişte kalan şeyler (dün)
için de üzülmeyen kişi demektir (Rind için Figânî’nin gazelin-
deki açıklamaya bakınız.).
3. Âşıklar şafak rengini alan kanlar içindeki yaralarını seyrettikle-
rinde güneşi zerre kadar görmedikleri gibi gökteki ayın da far-
kına varmazlar.
Aşk derdini çekenler, madde âleminden soyutlanırlar, ruhları
yücelir ve başka şeyle ilgilenmezler.
4. Aşk derdinden iki büklüm olan boylarına gözyaşlarından bir ip
takıp istek okunu atarlar, ama yayın neden yapılmış olduğunu
bile bilmezler.
Aşk derdiyle iki büklüm olan âşığın boyu yaya, sürekli sicim
gibi dökülen gözyaşları da bu yayın, okun yerleştirildiği gergin
ipine benzetilmiştir.
5. Ey Hayâlî! Çıplak bedenini fakirlik şalıyla örtenler bununla
övünürler, atlas ve diba gibi kıymetli kumaşlar nedir bilmezler.
Fakirlik tasavvufta hiç kimseye muhtaç olmamak, gönül zen-
ginliğine sahip olmak anlamlarına gelen değerli bir niteliktir.
Aslında gerçekten zengin olan insanlar da bunlardır. Böyle olan
insanlar pahalı kumaşlara, yani mala mülke, gösterişe değer ver-
mezler.

FEVRÎ
(ö. 1570-71)
I. Gazel
1. Gedâyız şâha baş eğmez dil-i âgâhımız vardır

Fakîr isek ne gam begler ganî Allâhımız vardır
2. Der-i şâha tenezzül etmeziz zîrâ niyâz için
Bizim arş-ı berînden yüce bir dergâhımız vardır
3. Biz çak şöyle bî-kes sanma ey zâhid ki aşk adlı
Zemîn ü âsumâna hükm eder bir şâhımız vardır
4. Yele verse otağ-ı dehri âhım gam değil çünkim
Habâb-ı eşkten bizim nice hargâhımız vardır
5. Bize şems ü kamerle ey felek germ olma kim bizim
Bedende dağlardan nice mihr ü mâhımız vardır
6. Bu derbend-i belâdan tan mıdır havf etmeyip geçsek
Bizim aşk u mahabbet gibi çün hem-râhımız vardır
7. Hasûdun tîr ü şemşîrin görüp havf eyleme Fevrî
Bizim de nâvek-i nâleyle tîg-ı âhımız vardır

1. Fakiriz, ama padişaha bile baş eğmeyen ve her şeyden haberdar

olan bir gönlümüz vardır. Beyler, fakirsek niçin üzülelim! Bizim
hiçbir şeye muhtaç olmayan mutlak anlamda zengin Allah’ımız
var; bizler ona dayanıp güveniriz.
Beyitteki fakir kelimesi, insanlardan bir şey dilemeyen ve ken-
disini sadece Allah’a muhtaç olarak gören kişi demektir.
2. Padişahın kapısına tenezzül etmez, kendimizi alçaltmayız. Bi-
zim yüce arştan da yüksek, yalvarıp yakararak sığınacağımız bir
dergâhımız vardır.
3. Ey zahid, şekilci kişi! Bizi öyle tamamen kimsesiz sanma. Çün-
kü bizim aşk adında yere göğe hükmeden bir sultanımız (Rab-
bimiz) vardır.
4. Ahımın rüzgârı cihan otağını (yerinden söküp) yele verse üzül-
meyiz. Zira bizim akan gözyaşlarımızdaki kabarcıklardan olu-
şan birçok büyük çadırımız vardır.
5. Ey felek! Bize güneş ve ayınla çalım satma, gururlanma. Zira
bizim de bedenimizde yaralardan oluşan nice güneş ve ayımız
vardır.
6. Bu belâ geçidinden korkmayıp geçsek buna şaşılır mı? Çünkü
bizim aşk ve muhabbet gibi yol arkadaşlarımız vardır.
7. Fevrî! Seni çekemeyenlerin okunu kılıcını görüp korkma! Bi-
zim de oku andıran feryadımız ile kılıcı andıran ahımız vardır
(Bizim duamız ok ve kılıç yerine geçer.).

II. Müsebba
1. Bir dem ki ben fakîr idim ol yâr-ı cân idi

Sâkî idi vü nâzüg idi nükte-dân idi
Yârân idi ki her biri rind-i cihân idi
Devrân-ı lâle idi dem-i gülsitân idi
Hengâm-ı ayş ü vakt-i mey-i ergavân idi
Şevk-i cüvân ile bu gönül kâmrân idi
Demler o demler idi zemân ol zemân idi
2. Evvel ki cümle sahn-ı cihân idi bezm-gâh
Yeksân idi safâda gedâ ile pâdişâh
Etmezdi kimse kimse uyûbuna hîç nigâh
Şimdi mürâyî oldu cihân mîr eger sipâh
Dahi sudûr eylemeden tutulur günâh
Döndü zemâne aksine derdâ hezâr âh
3. Evvel zemân idi halk-ı cihân bî-riyâ idi
Kâr-ı zemâne âlem-i zevk u safâ idi
Ayş ile işret ile gedâ pâdişâh idi
Her rind-i pâk bir güzele mübtelâ idi
Mâl ü menâl ü cân u dil ona fidâ idi
Mahbûbun işi âşıka mihr ü vefâ idi
4. Ey Fevrî gibi mihnet-i eyyâma mübtelâ
Devr-i şebâbı eyleme zâyi’ satıp riyâ
Âlâm-ı pîrî eylemeden kaddini dü-tâ
İşretle eyle dehrden al kâm ü sür safâ
Şâyed müsâid olmaya bu devr-i bî-vefâ
Anıp o demleri diyesin bir zemân ola

Müsebba, ilk bendinin mısraları kendi içinde, diğer bendlerin

son mısraları ilk bend ile kafiyeli bendlerle yazılan yedi mısralı bir
nazım şeklidir.
1. Bir zamanlar ben fakir idim, o benim can dostum idi. Şarap
sunardı, nazik idi, nüktedandı. Öyle dostlar vardı ki her biri bi-
rer dünya rindi idi. Lale devri, gül bahçesi zamanıydı. Eğlence
zamanı, erguvan renkli şarap vakti idi. Genç güzellerin aşkıyla
bu gönül mutlu idi. Demler o demler, zaman o zaman idi.
2. Daha önce bütün meydan eğlence yeri idi. Mutluluğu paylaş-
mada padişah ile dilenci bir idi. Kimse kimsenin ayıbına, ku-
suruna bakmazdı. Şimdi üst kesim ve idareciler de asker de,
herkes iki yüzlü oldu. Daha günah işlenmeden engel olunurdu.
Zamane tersine döndü, eyvahlar olsun. Demler o demler, za-
man o zaman idi.
3, Daha önce hiç kimse iki yüzlü değildi. Zamanın işi, zevk ve safa
âlemi idi. Her tertemiz rind bir güzele mübtela idi. Mal mülk,
can gönül ona feda idi. Güzellerin işi âşıka mahabbet ve vefa
göstermekti. Demler o demler, zaman o zaman idi.
4. Ey Fevrî gibi zamanın dertleri, sıkıntılarıyla mübtela olan, gös-
teriş satıp da gençlik çağını boşa geçirme, Yaşlılığın sıkıntıları
boyunu iki büklüm etmeden eğlencelere katıl, yaşadığın za-
mandan murad al, mutluluk sür. Zira bu vefasız dünyanın şart-
ları (daha sonra) bunlara müsait olmayabilir. Bir zaman olur, o
vakitleri anıp da “Demler o demler, zaman o zaman idi”, der-
sin.

UBEYDÎ
(ö. 1572-73)
Gazel
1. Hâce mâla meyl eder kendüye yâr olur sanır

Gâlibâ dünyâyı miskîn ber-karâr sanır
2. Ehl-i dünyâ taştan yapmak ile taş havlısın
Hâne-i ömrü esâsın üstüvâr olur sanır
3. Gırredir sâhib-saâdet mansıb-ı dünyâ ile
Pâye-i devlet kişiye pâyidâr olur sanır
4. Pîrler ile otur derim sebû-keş âşıka
Bâde vü mahbûba sôfî ihtiyâr olur sanır
5. Nakd-i ömrün bu Ubeydî dürr-i nazma harc eder
Benzer ol miskîn kemâle i’tibâr olur sanır

1. Zengin mala mülke kendisine dost olacağını sanarak, yönelir.

Zavallı galiba dünyanın hep aynı şekilde devam edeceğini san-
maktadır.
2. Dünyaya önem veren insanlar (evinin) avlusunu taştan yapınca
ömür evinin de temelinin sağlam olduğunu sanır.
3. Dünyada makam mevki sahibi olmakla mutlu olan gururlanır
ve bu saadetin, makam mevkinin sürekli olduğunu, devam ede-
ceğini sanır.
4. İçki ile sarhoş olan âşığa, üstat olan insanlar ile otur kalk derim.
Sofu, insanın şarap ve sevgiliye düşkünlüğünü kendi elinde sa-
nır.
5. Ubeydî ömrünün sermayesini şiir incilerine sarf eder (ömrünü
şiirle geçirir.). Herhâlde zavallı olgunluğa, hünere ve bilgi sahibi
olmaya itibar ediliyor sanır.

EMRÎ
(ö. 1575)
I. Gazel
1. Küşte-i tîg-ı gam-ı aşk olduğumçün ey melek

Bir zümürrüd türbe yaptı üstüme çarh-ı felek
2. Kehkeşândır rişte-i tesbîh encüm danesi
Üstüme ol türbede tesbîh-hândır her melek
3. Mihr ü mehtir sanma iki türbe-dârımdır benim
Birisi ahşama dek bekler birisi subha dek
4. Türbetimde her gece yanar kanâdildir nücûm
Meşhedim üstünde örter yâ felek altın benek
5. Kabrim üstünde kurulmuş haymedir çarh Emriyâ
Zer tınâbıdır şuâ-ı âfitâb âhım direk

1. Ey melek! Aşk gamının kılıcıyla öldürüldüğüm için felek üstü-

me zümrütten bir türbe yaptı.
Şair, mavi gökyüzünü zümrütten yapılmış bir türbeye benzet-
mektedir.
2. O türbenin üstündeki samanyolu tesbih, yıldızlar da tesbihin
taneleridir. O türbede melek benim için tesbih çekmektedir.
3. Görünenleri güneş ve ay sanma. Onlar, birisi akşama kadar, di-
ğeri sabaha kadar bekleyen iki türbedarımdır.
4. Yıldızlar türbemde her gece yanan kandillerdir. Yahut felek,
kabrimin üstüne altın işlemeli değerli bir kumaş örtmüştür.
5. Ey Emrî! Gökkubbe kabrimin üstünde kurulmuş bir çadırdır.
Güneşin ışıkları o çadırın altından ipleri, ahım ise çadır direği-
dir.
Âşığın göğe doğru yükselen ahı bir direk, güneş ışınları ise çadı-
rı tutan iplere benzetilmiştir.

II. Gazel
1. Bîşe-i gam şîriyiz deşt-i mahabbet bekleriz

Ya’nî âhû-çeşmler saydına fırsat bekleriz
2. Şehr-i cânı seng-i mihnetle gam etmiştir hisâr
Nâlemizle biz beden burcunda nevbet bekleriz
3. Yalın itsek n’ola tîg-ı âh-ı âteş-bârımız
Bir harâmî-çeşm ile der-bend-i mihnet bekleriz
4. Aşk şâhı sîne sahrâsına kurmuştur otağ
Biz sipâh-ı derd ile râh-ı mahabbet bekleriz
5. Emriyâ bâd-ı hevâ sanma asâ-yı âhımız
Eşiginde bir şehin bâb-ı sa’âdet bekleriz

1. Biz aşk çölünü gözleyen gam ormanında yaşayan arslanlarız,

yani ceylan gözlü güzelleri avlamak için fırsat kolluyoruz.
2. Gam, can şehrini mihnet taşlarından hisar hâlinde kuşatmıştır.
Biz feryatlarımızla beden burçlarında, kulelerinde nöbet bekle-
riz.
Eski zamanlarda kulelerdeki muhafızların aralarında haberleş-
me yollarından birisi de birbirlerine seslenmeleridir. Burada
şair, aşk ıstırabıyla çektiği feryatları, bu nöbetçilerin haberleş-
mek için yüksek sesle bağırmalarına benzetmektedir.
3. Kılıcı andıran ateşler saçıcı ahımızı kınından sıyırsak şaşılacak
bir şey yok. Bir kan içici göz ile mihnet geçidini beklemekteyiz.
4. Aşk ülkesinin padişahı gönül sahrasına otağ kurmuştur. Biz
dert askerleriyle muhabbet yolunu gözlemekteyiz.
5. Ey Emrî! Asayı andıran ahımızı boş yere çektiğimizi sanma.
(Elimizde asayı andıran o ah ile) padişahın kutlu, uğurlu kapı-
sını beklemekteyiz.
(Fuzûlî’nin “bekleriz” redifli gazeli yukarıda geçti.)

III. Gazel
1. Yârsız bu cihânda n’eylersin

Gülü yok gülsitânda n’eylersin
2. Ey gönül murgu yüce pervâz et
Bu türâb âşiyânda n’eylersin
3. Tîr-i âhın gibi felekten geç
Lâ-mekân ol mekânda n’eylersin
4. Aşk-ı Leylâyı iste gönlünde
Hây Mecnûn yabanda n’eylersin
5. Çünki âşık degilsin ey Emrî
Söyle kûy-ı fülânda n’eylersin

1. Bir sevgilin yok ise bu dünyada niye yaşıyorsun ki? Gülü yok
gül bahçesinde insan ne yapar ki?
Şair bu dünyada sevgilisi bulunmadan yaşamayı, gülü olmayan
bahçede dolaşmaya benzetmektedir.
2. Ey gönül kuşu, yükseklerde uç. Bu topraktan yapılmış beden
yuvasında ne yapacaksın?
Topraktan yapılma yuva ile dünya, madde âlemi kastedilmek-
tedir. Bunun karşıtı olarak da yükseklerde uçması, yani madde
âleminden sıyrılarak yücelere yükselmesi söyleniyor.
3. Ahın okunun felekten geçtiği gibi sen de felekten geç de mekâ-
nın, madde âleminin sınırlarını aş, madde âleminde yaşama.
Şair ahı, felekleri bile delip geçen bir oka benzetmektedir. Şairin
çektiği ah, her zaman yükseklere çıkar. Elif harfinin eski harfler
ile yukarıya doğru yükselen düz bir çizgi şeklindeki yazılışı, bu
kelimeyle ilgili bu tarz benzetmeler yapılmasını sağlamıştır.
4. Leylâ’nın aşkını arıyorsan onu gönlünde ara. Hay çılgın, dışarı-
larda, başka yerlerde onu ne arıyorsun?
İkinci mısradaki mecnun kelimesinin gerçek anlamı deli, aklı
başında olmayan demektir. Fakat ilk mısradaki Leylâ kelimesi-
nin de yardımıyla, Leylâ’ya âşık olan Mecnun da kastedilmekte-
dir. Bu aşk hikâyesindeki gibi, Leylâ’ya olan aşkın aslında Ley-
lâ’nın kendisine olmadığı, bu aşkın ilacının da yine o olmadığı,
aşkın asıl yerinin gönül olduğu, Leylâ’nın sadece bir sembol
olduğu dile getirilmektedir.
5. Ey Emrî! Madem ki gerçekten âşık değilsin, o takdirde falanca
sevgilinin mahallesinde ne işin var?
Şair burada âşık olmadığı hâlde öyle görünmeyi yermektedir.

YAHYA BEY
(ö. 1582)
I. Gazel
1. Dâr-ı dünyâ deli gönlüm gibi vîrân olsa

Ne cihân olsa ne cân olsa ne hicrân olsa
2. Kâşki sevdiğimi sevse kamu ehl-i cihân
Sözümüz cümle hemân kıssa-i cânân olsa
3. Bir demir dağı delip boynuna almak gibidir
Her kişi âşık olurdu eğer âsân olsa
3. Şâdmânım gam-ı yâr ile sevinmez yoktur
Bir gedâ cümle cihân mülküne sultân olsa
4. Cân atar karşı çıkar izzet eder ey Yahyâ
Hançer-i dilber ile bir çıkışır cân olsa

1. Bu dünya yurdu deli gönlüm gibi harap olsa, ne dünya olsa, ne

can olsa, ne de ayrılık olsa.
2. Keşke sevdiğimi bütün dünya sevseydi de bütün konuştukları-
mız (herkesin konuştuğu) sadece sevgiliyle ilgili olsaydı!
3. Aşk demirden bir dağı delip boynuna geçirmek gibidir. Eğer
(bu iş) kolay olsaydı herkes âşık olurdu.
4. Ben sevgilinin aşk derdini çekmekten mutluyum ve bundan
herkes mutluluk duyar. Bir dilenci bütün dünya mülküne sul-
tan olsa sevinmez mi?
Sevgilinin aşk derdine sahip olmak, ona âşık olmak bir dilenci-
nin bütün dünyaya padişah olması gibidir.
5. Ey Yahya! Sevgilinin hançeri ile baş edecek birisi olsa, buna can
atar, onu karşılar ve saygı gösterirdi.

II. Terkîb-i Bend

(Mersiye)
1. Meded meded bu cihânın yıkıldı bir yanı

Ecel celâlîleri aldı Mustafâ Hânı
Tulundu mihr-i cemâli bozuldu dîvânı
Vebâle koydular âl ile Âl-i Osmânı
Yalancının kuru bühtânı buğz-ı pinhânı
Akıttı yaşımızı yaktı nâr-ı hicrânı
N’olaydı görmeye idi bu mâcerâyı gözüm
Yazuklar ona revâ görmedi bu râyı gözüm
2. Tonandı ağlar ile nûrdan menâre dönüp
Küşâde-hâtır idi şevk ile nehâre dönüp
Göründü halka dıraht-ı şükûfe-dâre dönüp
Yürürdü kulları önünce lâle-zâre dönüp
Tururdu şâh-ı cihân hiddetiyle nâre dönüp
Otağı haymelerle karlı kûhsâre dönüp
Tutuldu gelmedi çünkim o mâh-pâre dönüp
Görenler ağladılar ebr-i nev-behâre dönüp
3. Dolandı gerdenine hâle gibi mâr-ı semûm
Rızâ-yı Hak ne ise râzî oldu ol merhûm
Hatâsı gayr-ı muayyen günâhı nâ-ma’lûm
Zihî şehîd-i saîd ü zihî şeh-i mazlûm
Yüz urdu hâke o meh aslına rücû etti
Saâdet ile hemân kurb-i Hazrete gitti

4. Ferîd-i âlem idi âlim idi a’lem idi
Muhammed ümmetine mevti mevt-i âlem idi
Ziyade mâtem idi hayli emr-i mu’zam idi
Salâh u zühdü kavî i’tikâdı kavî idi
...
İlâhî cennet-i Firdevs ona durağ olsun
Nizâm-ı âlem olan pâdişâh sağ olsun

Terkîb-i bend nazım şekliyle yazılan bu mersiyede, Kanûnî

Sultan Süleyman’ın birtakım iftiralar ile oğluna karşı kışkırtılması
sonucu verdiği idam hükmünü bir sanatçının kinayeli bir dille
eleştirdiğini görüyoruz. Bu metin aynı zamanda Osmanlı döne-
minde mutlak bir itaatin egemen olduğu ve sultanların icraatları-
nın kesinlikle eleştirilemeyeceği kanaatinin her zaman için doğru
olmadığını da göstermektedir.
1. Eyvahlar olsun! Bu cihanın bir yanı yıkıldı. Ölüm eşkıyaları

Mustafa Han’ı aldılar.
Yüzünün güneşi battı, divanı, dirliği dağıldı. Osmanoğlunu gü-
naha, vebale soktular.
(Şehzade ile ilgili) Yalancının kuru iftirası ve gizli kini gözyaşı-
mızı akıttı, ayrılık ateşini yaktı.
Ne olaydı da gözüm bu olup biteni görmeyeydi. Yazıklar olsun!
Benim gözüm onunla ilgili hükmü ona lâyık görmedi.
2. Nurdan bir minare gibi beyaz elbiseler giyip süslendi. (Babasıy-
la görüşme) arzusuyla gönlü gündüz gibi aydın olup ferah idi.
Halka çiçek açmış bir ağaç gibi göründü. Bir lâle bahçesini an-
dıran askerlerinin önünde (babasının otağına doğru) yürüyor-
du.
Cihan sultanı (olan babası Kanûnî Sultan Süleyman) hiddetiyle
ateşe kesilmişti. Onun otağı etrafındaki beyaz çadırlarla karlı
bir dağa dönmüştü.
(Fakat) o ay parçası tutuldu, (babası Kanûnî’nin elini öpme ar-
zusuyla girdiği otağdan çıkıp) gelmedi. Bunu görenler (durumu
anlayıp) ilkbahar bulutu(nun yağmuru) gibi ağladılar.

3. (Şehzadenin) boynuna zehirli yılanın andıran kement (ayı çev-
releyen) hâle gibi dolandı. O merhum, Allah’ın takdiri ne ise
ona razı oldu.
Hatası belli değil, günahı bilinmiyor! Ne bahtiyar bir şehit, ne
mazlum bir sultan!
O ay gibi olan şehzade yüzünü toprağa koydu (öldü ve) aslına
döndü. O an mutlulukla Allah’ın huzuruna gitti.
4. Âlemde biricik idi. Âlim idi, hem de çok büyük bir âlim! Onun
ölümü Muhammed ümmeti için âlemin ölümü gibi oldu.
Şair burada şehzadenin önce âlim birisi olduğunu söylüyor,
daha sonra da “Bir âlimin ölümü âlemin ölümü gibidir” hadis-i
şerifine işarette bulunuyor (Klasik edebiyatımızda bu üslûba
telmih adı verilir.).
Onun ölümü büyük bir matem, büyük bir hadise idi. Kendi-
sinin doğruluğu ve dünya nimetlerinden yüz çeviren bir hâli
vardı. İnancı da çok sağlam idi.
.....
Ey Allah’ım! Firdevs cenneti ona (şehzadeye) mesken olsun.
Âlemin nizamını sağlayan padişah sağ olsun.
Bu mersiye padişaha -tariz olarak da kabul edilebilecek- dua ile
bitmektedir.

ÂZERÎ
(ö. 1585)
Gazel
1. Pâye-i âlî recâ etmez kapında hâk olan

Taht-ı şâhî istemez menzil-gehi eflâk olan
2. Âkıbet câm-ı sürûr-encâm-ı vaslı nûş eder
Sağâr-ı mihnet-fezâ-yı hicr ile gamnâk olan
3. Cânına minnet bilirken yoluna cân vermeği
Baş u cân kaydın çeker mi âşık-ı bî-bâk olan
4. Akl u idrâk ile hemrâh olma râh-ı aşkta
Menzil almaz pây-bend-i rişte-i idrâk olan
5. Seyr eder âhir izâr-ı şâhid-i maksûdunu
Âzerî nakş-ı garazdan levh-i kalbi pâk olan

1. Yurdu felekler olan (gökyüzünde bulunan) kişinin nasıl padişah

tahtında gözü olmazsa, senin kapında toprak olan da yüksek
mevkileri istemez.
2. Ayrılığın acı veren kadehi ile dert çeken sonunda, sevgiliye ka-
vuşmanın mutluluk veren kadehini içer.
3. Çekinmesi, korkusu olmayan âşık senin yolunda can vermeyi,
canına minnet bilirken başının ve canının endişesine düşer mi?
4. Aşk yolunda akıl ve idrak ile yoldaşlık etme. Çünkü idrak ipiyle
ayağı bağlı olan hiç yol alamaz.
5. Ey Âzerî! Birtakım maksatlardan, düşüncelerden gönül levhası
temiz olan, bunlara gönlünde yer vermeyen kişi sonunda, arzu-
ladığı güzelin yanağını bu gönül aynasında seyreder. Gönül bir
ayna olarak düşünülmüştür. Bu gönül aynasını birtakım mad-
di düşünceler, niyetler ile kirletmeyenler, tertemiz koruyanlar
sonunda bu aynada sevgililerini seyrederler (Zira gönül aynası
tertemiz olmazsa sevgili oraya yansımaz, yani konuk olmaz.).

HUBBÎ HATUN
(ö. 1589-90)
Gazel
1. Hak yolunda bezl eder mâl u dil ü cân gâzîler

Karşı dergâh-ı Hudâya tuttu meydân gâzîler
2. Varlığın bezl eyleyip makbûl-i Hazret oldular
Baş u cân meydân-ı Hakta kıldı kurbân gâzîler
3. Erdiler bezm-i bekâya verdiler cânâna cân
Hak yolunda aşk ile sekrân u hayrân gâzîler
4. Birliği aşkına Hakkın gayret-i tevhîd ile
Aşk ile râh-ı Hudâda akıtır kan gâzîler
5. Kühl-i cândır Hubbiyâ hâk-i rehi gazîlerin
Buldular Haktan atâ bî-hadd ü pâyân gâzîler

1. Gaziler Hak yolunda mallarını, gönüllerini ve canlarını ver-

diler. Onlar Allah’ın dergâhına karşılık (oraya kavuşmak için)
harp meydanlarında savaştılar.
Gaza, Allah yolunda vatan ve millet için savaşmaktır. Bu harp-
lere katılanlar gazi, bu yolda ölenler ise şehittirler. Kadın Di-
van şairlerimizden Hubbî Hatun, gaza sırasında ölen şehitlerin
Allah katına ulaşacağı ve büyük mükâfatlar göreceği inancıyla,
savaş meydanlarını Allah’ın huzuruna, dergâhına çıkmak üzere
kurulmuş bir meydan olarak düşünmüştür.
2. Varlıklarını harcayarak Allah’ın makbul ve sevgili kullarından
oldular. Başlarını ve canlarını Hak meydanında kurban ettiler.
3. Hak yolunda aşk şarabıyla sarhoş olup kendinden geçen gaziler,
sevgiliye canlarını vererek ebedilik meclisine ulaştılar.
Beyitteki uğrunda can verilen sevgili Allah Tealâ’dır.
4. Gaziler Allah’ın birliğini yayma aşkına ve tevhit gayretiyle, ca-
nıgönülden onun yolunda kan akıtırlar.
5. Ey Hubbî! Gazilerin yolunun toprağı can gözünün sürmesidir.
Gaziler Hak’tan sayısız ve sonsuz ihsanlara kavuştular.

MUÎDÎ
(ö. ?)
Gazel
1. Çünki yârim bî-vefâdır vaz geldim sevmezin

Bî-vefâ sevmek hatâdır vaz geldim sevmezin
2. Meyl eder her gördüğüne bir akar sudur hemân
Şîvesi ancak banadır vaz geldim sevmezin
3. Düşmene uyup çün her cân ahdin gözlemez
Terkin urmak revâdır vaz geldim sevmezin
4. Gâh girye gâh nâle gâh muhabbet gâh gam
Bana bunlar ne belâdır vaz geldim sevmezin
…
5. Ey Muîdî bî-bedeldir misli yok yârin velî
Bî-vefâ sevmek hatâdır vaz geldim sevmezin

1. Madem ki sevgilim vefasızdır; ben de bıraktım, artık onu sev-

miyorum. Vefasızları sevmek zaten hatadır. Bıraktım artık, sev-
miyorum.
Bu gazelde, vefasızlığı ve çektirdiği ıstıraplar yüzünden âşığın
sevgilisinden yüz çevirdiğini görüyoruz. Bu, Divan şiirinin kli-
şeleşmiş âşık tavrı değildir. Dolayısıyla bu metnin kendisine has
değişik bir üslûbu vardır.
2. O her gördüğüne yönelen bir akarsu gibidir. Nazlanması ancak
banadır. Bıraktım artık, sevmiyorum.
3. Rakiplerin, düşmanların sözlerine uyup candan verdiği her
sözü unutur. Onu terketmek münasiptir. Bıraktım artık, sev-
miyorum.
4. Bazen gözyaşı, bazen inleme, bazen muhabbet, bazen dert…
Bütün bunlar benim için ne belâdır! Bıraktım artık, sevmiyo-
rum.
5. Ey Muîdî! O sevgilinin eşi benzeri yoktur. Ama vefasız sevmek
hatadır. Bıraktım artık, sevmiyorum.

MURÂDÎ
(Sultan III. Murad, ö. 1595)
Gazel
1. Bizi sûrette gördün pâdişâhız

Velî ma’nâda bir kemter gedâyız
2. Bizi yâr eşiğinde anlama yâd
Kamuya yâd u yâra âşinâyız
3. Bu sûret âleminde câhiliz biz
Velîkin müctebâ vü murtazâyız
4. Küdûret gösterip âlemde her dem
Velî bâtında ey dil asfıyâyız
5. Murâdî nesne yok zâhir elimizde
Velî âyîne-i ibret-nümâyız

1. Bizi dışarıdan baktığında padişah olarak görüyorsun, ama as-

lında değersiz bir dilenciyiz.
2. Bizi sevgilinin eşiğinde, ona yabancı sanma. Herkese yabancı-
yız, ama sevgiliyle tanışız, bilişiz.
3. Bu görünen âlemde cahiliz biz, fakat (aslında) çok seçkin ve
beğenilen birisiyiz.
4. Bu dünyada her an dertli ve üzüntülü görünürüz; fakat iç âlem-
de ey gönül, pırıl pırıl çok temiziz.
Beyitte dertli ve üzüntülü olarak çevirdiğimiz “küdûret” keli-
mesi, açıkça ifade edilmeyen, fakat geri planda var olan ayna
kavramıyla ilişkili olarak, aynanın üzerindeki pas, kir anlamına
da gelir. Hakikatlerin yansıdığı, göründüğü gönül aynasının as-
lında tertemiz olduğunu ifade ediyor.
5. Ey Murâdî! Görünen şu ki, elimizde işe yarayan, hayırlı bir şey
yok, ama yine de ibretler gösteren bir aynayız.

NEV’Î
(ö. 1599)
Gazel
1. Belâ dildendir ol dildâr elinden dâdımız yoktur

Gönüldendir şikâyet kimseden feryâdımız yoktur
2. Niçün aşk ehlini yâd etmez ol la’l-i Mesîh-âsâ
Bilir hod âlem-i ervâha nisbet yâdımız yoktur
3. Harâbât ehline rûz-ı hesâbı anma ey zâhid
Bizim hergiz bu varlık defterinde adımız yoktur
4. Doğup kumru-sıfat biz anadan tavk-ı mahabbetle
Esîr-i kayd-ı derd ü mihnetiz âzâdımız yoktur
5. Mukarrer şâir-i şîrîn-zebânız Nev’iyâ ancak
Bu devr içinde bir şöhret verir Ferhâdımız yoktur

1. Belâmın, sıkıntımın sebebi benim gönlümdür; yoksa o sevgili-

den şikâyetimiz yoktur. Aslında bizim şikâyetimiz gönüldendir,
kimseden şikâyetimiz yoktur.
2. O, İsa gibi dudakları olan sevgili, ölüler âlemindekilerden daha
da ölü olduğumuzu bilir de âşıkları niye hatırlamaz?
Hz. İsa, edebiyatımızda sık sık ölülere hayat verme mucizesiyle
geçer. Burada da sevgili Hz.İsa’ya benzetilmekte, ölü hükmün-
deki âşığa öpüşüyle can vermesi istenmektedir.
3. Meyhanede oturup kalkanlara (ilâhî aşk sahiplerine) kıyamette-
ki hesap gününü açma ey zahid! Bizim asla bu varlık defterinde
adımız geçmez (Bundan dolayı bizim için hesap yoktur.).
(Zahid için Figânî’nin gazelindeki açıklamaya bakınız.)
4. Biz kumru kuşu gibi anamızdan aşk halkasıyla doğmuşuz. Bu-
nun için dert ve üzüntü bağının tutsağı olmuşuz, artık hürriye-
timize kavuşma umudumuz kalmamıştır.
Tavk, gerdanlık ve suçluların boyunlarına vurulan demir halka
anlamlarının yanı sıra kumru, güvercin gibi kuşların boyunları-
nı çevreleyen farklı renkteki tüylerden oluşan şekil anlamına da
gelir.
5. Ey Nev’î! Şüphesiz biz tatlı dilli bir şairiz. Fakat bu devirde bizi
üne kavuşturacak Ferhad’ımız yoktur.
İlk mısrada geçen şirin kelimesi tatlı anlamına gelmekle birlikte
ikinci mısradaki Ferhad ismiyle birlikte Ferhad’ın sevgilisi Şi-
rin’i de çağrıştırmaktadır. Şair Şirin’i tanıtanın aslında Ferhad
olduğunu söylemektedir.

VASFÎ
(16. yy.)
Gazel
1. Pâdişâh-ı ins ü cinn olmak dilersen âşık ol

Ârif ü rind-i cihân olmak dilersen âşık ol
…
2. Zâhiren ey dil nice ebr-i hicâb altındasın
Günbegün sen de nihân olmak dilersen âşık ol
3. Zerre-veş gün yüzlüler şevkine her dem raks edip
Gâh zâhir geh nihân olmak dilersen âşık ol
4. Kûy-ı cânân içre feryâd eyleyip her subh u şâm
Bülbül-i bâğ-ı cinân olmak dilersen âşık ol
5. Zulmet-i hicr içre aşk âb-ı hayâtın Hızr-veş
Nûş ediben câvidân olmak dilersen âşık ol
6. Vasfiyâ gam yeme dehrin gerdişi kaddin büküp
Pîr ederse nev-cüvân olmak dilersen âşık ol

1. İnsanların ve cinlerin padişahı olmak dilersen âşık ol. Ârif (de-

rin bilgiler sahibi) olmak dilersen, bu dünyanın en ünlü rindi
olmak dilersen yine âşık ol.
(Rind ve bununla ilişkili olarak zâhid için Figânî’nin şiirinin
açıklamasına bakınız.)
2. Ey gönül! Görünüşte örten, kapayan bulutlar altındasın. Ama
zamanla, günden güne ortaya çıkmak, görünmek dilersen âşık
ol. İkinci mısradaki günbegün, günden güne anlamına gelmek-
le birlikte, gün kelimesi ilk mısradaki bulut kelimesi dolayısıyla
güneş anlamını da hatırlatmaktadır. Sanki bulutların ardından
güneşin yavaş yavaş görünmesi dile getirilmektedir.
3. Zerre gibi, yüzleri güneşi andıran güzellerin aşkıyla her an dans
edip bazen görünüp bazen kaybolmak dilersen yine âşık ol.
Zerre güneş ışığında hareketi görünebilen ufak toz parçacık-
larıdır. Bu toz parçacıklarının hareketi, güneşe olan arzuları ile
açıklanmaktadır. Şair, âşıkların da güneşe doğru yükseliyormuş
izlenimi doğuran ve bazen görünen bazen de görünmeyen zer-
reler gibi olmasını istiyor.
4. Sabah akşam, sürekli sevgilinin mahallesi içinde feryat eden, acı
acı öten cennet bağının bülbülü olmak istersen âşık ol.
5. Karanlığı andıran ayrılık içinde aşkın ölümsüzlük veren suyunu
Hızır gibi içip ölümsüz olmak istersen âşık ol.
Bu beyitte Divan şiirinde sıkça işlenen âb-ı hayât, yani içene
ölümsüzlük verdiğine inanılan sudan bahsedilmektedir. Bu su,
karanlıklar ülkesindedir. Beyitte buna da “zulmet-i hicr” sözüy-
le işaret edilmektedir. Hızır, bu sudan içmiş ve ölümsüz olmuş-
tur.
6. Ey Vasfî! Dünyanın dönmesi, belini büküp seni yaşlandırsa da
yine gam yeme, tasalanma. Yeniden gençleşmek istersen âşık ol.
Şair dünyanın dönmesi ile dönekliğini, aynı sözle (gerdiş) ifade
etmiştir. Ayrıca belin bükülmesi hem yaşlı insanların belinin
bükülmesini hem de üzüntü ve çok büyük dertler altında ezil-
miş olmayı çağrıştırır.

BAĞDADLI RÛHÎ
(ö. 1605-06)
Terkîb-i bend
1. Sanman bizi kim şîre-i engûr ile mestiz

Biz ehl-i harâbattanız mest-i elestiz
Bu âlem-i fânîde ne mîr ü ne gedâyız
A’lâlara a’lâlanırız pest ile pestiz
Erbâb-ı garaz bizden ırağ olduğu yeğdir
Düşmez yere zîrâ okumuz sâhib-i şastız
Mâil değiliz kimsenin âzârına ammâ
Hâtır-şiken-i zâhid-i peymâne-şikestiz
Hem-kâse-i erbâb-ı diliz arbedemiz yok
Meyhânedeyiz gerçi velî aşk ile mestiz
2. Gör zâhidi kim sâhib-i irşâd olayın der
Dün mektebe vardı bugün üstâd olayın der
Meyhânede ister yıkılıp olmayı vîrân
Bîçâre harâb olmadan âbâd olayın der
...
3. Bin girye edersen seni âhir ayırırlar
Ferzend ü zen ü tantana-i sîm ü zerinden
Yok çıkmağa gönlün der-i dünyâ-yı denîden
Billâhi de hoşnûd musun yoksa yerinden

Sîm ile zeri kendine kat kat siper ettin
Merg okunu geçmez mi sanırsın siperinden
4. Ebnâ-yı zamânın talebi nâm u nişândır
Her biri tasavvurda filân ibni filândır
Güftâra gelip söyleseler cehl-i mürekkeb
Zu’munca velî her biri bir kutb-ı zemândır
Dermiş bana keşf oldu hep esrâr-ı hakîkat
Vallahi yalandır sözü billahi yalandır
5. Âlemde ki kâmil çeke gam zevk ede câhil
Yirden göge dek yuf bana ger dimez isem yuf
Yuf hârına dehrin gül ü gülzârına hem yuf
Ağyârına yuf yâr-i cefâ-kârına hem yuf
Ârif ki ola müdbir ü nâdân ola mukbil
İkbâline yuf âlemin idbârına yuf
...
Çün oldu harâm ehl-i dile dünyâ vü ukbâ
Cehd eyle ne dünyâ ola hâtırda ne ukbâ
6. Dünyâ talebiyle kimisi halkın emekte
Kimi oturup zevk ile dünyâyı yemekte
Yok derdine bir çâre eder mîr ü gedâdan
Sen çektiğin âlâmı gerek sakla gerek de
A’yân-ı cihândan kerem umma onu sanma
Âsâr-ı atâ ola ya paşada ya begde
Matbahlarına aç varan âdem değenek yer
Derbânları var göz kapıda el değenekte
Bir devrde geldik bu fenâ âleme biz kim
Âsâr-ı kerem var ne beşerde ne melekte

Ağyâr vefâdan dem urur yâr cefâdan
Âdemde vefâ olmaya var ola köpekte
Evc-i feleğe bastı kadem câh ile câhil
Erbâb-ı kemâlin yeri yok zîr-i felekte
...
Yâ Rab bize bir er bulunup himmet eder mi
Yoksa günümüz böyle felâketle geçer mi
7. Çarhın ki ne sa’dinde ne nahsinde bekâ var
Dehrin ki ne hâssında ne âmmında vefâ var
Egninde görüp gayrilerin atlas u dîbâ
Gam çekme ki egnimde benim köhne abâ var
Cehd eyle hemân gayr eline bakmayıgör kim
Benden ne sana fâide senden ne bana var
Ferdâ elemin çekme mey içi bak ruh-ı hûba
Âşıklara ferdâda dahi va’d-i likâ var
8. Sûrette eger zerre isek ma’nîde yûhuz
Rûhü’l-kudsün Meryeme nefh ettiği rûhuz
Peymâne-i hurşîd ile her subh ederiz ayş
Îsî ile peymâne-keş-i bezm-i sabûhuz
Mâr ise adû biz yed-i beyzâ-i Kelîmiz
Tûfân ise dünya gamı biz keştî-i Nûhuz
...
Sûfî bizi sen cism gözüyle görümezsin
Aç cân gözünü eyle nazar gör ki ne rûhuz

1. Bizi üzüm şırası, yani şarap ile sarhoş olduğumuzu sanmayın.

Biz harabat ehliyiz, “elest” meclisinde sarhoş olanlardanız. Biz
şarap ile değil, Allah’ın insanları yarattığı zaman onlara “Ben
sizin rabbiniz değil miyim?” hitabı ile sarhoş olmuşuz, o hi-
tap bizim aklımızı başımızdan almıştır. Harabat hem meyhane
hem de sofilerin toplandığı ve ilahî hakikatlerin dile getirildiği
tekke, dergâh anlamlarına gelir.
Bu geçici, yok olucu dünyada ne zengin ne de fakiriz. Ama
büyüklük taslayanlara büyüklenir, alçak gönüllü olanlara karşı
mütevazi olmasını biliriz.
Kötü düşüncelilerin bizden uzak olması onlar için iyidir. Çün-
kü bizim okumuz yere düşmez, biz iyi nişan alır ve attığımızı
vururuz.
Kimseyi azarlamaya, incitmeye niyetli değiliz, ama kadeh kıran
şekilci softaların da gönlünü kırmaktan çekinmeyiz.
Gönül ehli kişilerle aynı kadehi paylaşırız, kavgamız gürültü-
müz yoktur. Gerçi biz meyhanedeyiz, ama (şarap ile değil) aşk
ile sarhoşuz.
Tasavvufî üslûpla yazılan şiirlerde şarap ilâhî aşk, meyhane ise
ilâhî hakikatlerin dile getirildiği sohbet yeri, hatta tekke ve der-
gâhı işaret eder.
2. İnsanları doğru yola yönlendiren birisi olayım, diyen şu softayı,
şekilci ve gösterişe önem veren kişiyi gör. Daha dün okula baş-
ladı, ama bugün hemen hoca olmak ister.
Meyhanede (İlâhî ve derin bilgilerin dile getirildiği dergâhta)
sarhoş olup bir yere yıkılmak istiyor (Bu bilgilerle dolup taşmak
istiyor.). Zavallı, sarhoş olup bir yere yıkılmadan (bu bilgileri
sindirmeden yahut sıkıntılarla pişmeden) bayındır olmak ister.
3. (Ey cimri zengin!) Binlerce defa ağlasan da sonunda seni çocu-
ğundan, hanımından, altın ve gümüş şatafatından ayırırlar.

Bu alçak dünya hanesinden çıkmaya gönlün yok gibi. Allah aş
kına doğru söyle! Yoksa yerinden hoşnut musun?
Altını, gümüşü kendine kat kat siper edindin (Bunların ardına
saklandın.). Yoksa ölüm okunu bu siperden geçmez mi (ölme-
yeceğini mi) sanırsın?
4. Günümüz insanının isteği şan ve şöhrettir. Her birisi sorsan,
falancanın filancanın oğludur (Kendi eserleri ile değil de soyla-
rıyla övünürler.).
Konuşmaya başlasalar, bütünüyle cehalet, bilgisizlik. Fakat ken-
dilerince her birisi dönemlerinin dilediklerini yapan, en önemli
kişileri, dünyanın merkezidirler.
Şiirde geçen “kutb” hem merkez hem de bir tasavvuf kavramı
olarak belli bir dönemin en büyük velisi, Allah’ın kâinatta tasar-
ruf etme yetkisi verdiği sevgili kulu anlamlarına gelir.
Diyormuş ki, bana bütün hakikat sırları açıldı. İnanma; bu
sözü vallahi yalandır, billahi yalandır.
5. Dünyada kemal sahibi gam çeksin, ama cahil zevk sürsün.
Buna yuf olsun demezsem, bana yuf olsun (Yazıklar olsun, lâ-
net olsun.).
Bu dünyanın dikenine de gülüne ve gül bahçesine de yuf olsun.
Düşmanına da eziyet eden dostuna da yuf olsun. İlim irfan sa-
hibi talihsiz kalsın, cahil ise izzet ikram görüp yükselsin. Böyle
âlemin ikbaline de idbarına da yuf olsun.
Madem gönül ehline, temiz insanlara dünya ve ahiret zindan
oldu. Dikkat et de gönlünde ve fikrinde ne dünya ne ahiret
endişesi kalsın.
6. Halkın kimisi dünyalık için emek çekiyor, kimisi ise oturup
çalışmadan dünyayı yemekle meşgul.
Sen çektiğin zahmetleri, eziyetleri ister söyle ister sakla! Derdi-
ne ne zenginden ne fakirden (hiç kimseden) fayda yok. Cihanın
önde gelenlerinden cömertlik ve iyilik umma. Paşada veya bey-
de ihsan, iyilik yapma bulunur, sanma.

Mutfaklarına varan aç insan (yemek yerine) değnek yer. Kapıcı-
larının elleri değnekte, gözleri kapıdadır.
Bu fani ve kötü dünyaya öyle bir devirde geldik ki, cömertlik ve
iyilikten ne insanda ne de melekte eser kalmış.
Başkaları vefadan bahseder, sevgili ise cefadan. İnsanda vefa kal-
mamış, vefa varsa köpekte var.
Cahil, makam mevki ile dünyanın tepesine çıktı, her türlü refa-
ha ulaştı. Fazilet ve bilgi sahibi kişilerin ise feleğin altında, yerin
dibinde bile yeri yok.
Ey Rabbim! Bize bir doğru adam çıkıp da yardım eder mi? Yok-
sa günlerimiz hep böyle felâketle mi geçer?
7. Bu feleğin ne uğurunda ne uğursuzluğunda süreklilik var. Bu
dünyanın ne seçkin muteber kişisinde ne de avamında, sıradan
insanında vefa var.
Başkalarının sırtında atlas ve ipek elbiseler görüp benim sırtım-
da niye köhne aba var diye üzülme.
Gayret et, çalış da başkalarının eline bakma. Zira ne benden
sana fayda, ne de senden bana fayda var.
Şarap iç, güzelllerin yanaklarını seyret; yarın endişesi çekme.
Yarın da Hak âşıkları için mutlak güzellik sahibini görme vaadi
var.
8. Her ne kadar görünüşte zerre isek de gerçekte güneşiz. Biz Ceb-
rail’in Hazret-i Meryem’e üflediği ruhuz.
Kadehi andıran güneş ile her sabah eğlenir işret ederiz. Biz Haz-
ret-i İsa ile sabah vakti içilen şarabın meclisinde kadeh çekeriz.
Düşman yılan ise biz de Hazret-i Musa’nın mucizevi (bir mu-
cize olarak koynuna sokup çıkardığı nur saçan) beyaz eliyiz.
Dünya gamı tufan ise biz de Nuh’un (onu tufandan kurtaran)
gemisiyiz.
Burada hem Hz. Musa hem de Hz. Nuh kıssalarına işaret (tel-
mih) vardır.
Sufî; sen bizi beden gözü, maddi göz ile göremezsin. Gönül
gözünü aç da bir bak, biz nasıl bir ruhuz.

GAZİ GİRAY
(ö. 1607)
Gazel
1. Râyete meyl ederiz kâmet-i dil-cû yerine

Tûğa dil bağlamışız kâkül-i hoş-bû yerine
2. Heves-i tîr u kemân çıkmadı dilden aslâ
Nâveg-i gamze-i dil-dûz ile ebrû yerine
...
3. Gönlümüz şâhid-i zîbâ-yı cihâda verdik
Dilber-i mâh-ruh u yâr-i perî-rû yerine
4. Seferin cevri çok ümmîd-i vefâ ile velî
Olduk âşüftesi bir şûh-ı cefâ-cû yerine
5. Olmuşuz cân ile billâh Gazâyî teşne
Kanın düşmen-i dînin içeriz su yerine

1. Gönül çekiçi boy pos yerine bayrağa meyl ederiz. Güzellerin

kokulu kakülü yerine tuğa gönül bağlamışız.
Sevgilinin boyu ile rayet-bayrak, saçı ile de tuğ arasında iliş-
ki kurulmuştur (Tuğ için Kemal Paşazâde’nin mersiyesindeki
açıklamaya bakınız.).
2. Sevgilinin oku andıran gönül delici bakışı ve kaşları yerine ok
ve yayın arzusu gönülden asla çıkmadı.
Sevgilinin kaşı yaya, kirpikleri ise oka benzetilmektedir.
3. Gönlümüzü ay yanaklı dilber, peri yüzlü güzel yerine cihadın o
parlak, çekici güzeline verdik.
4. Harbin sıkıntısı çoksa da vefa gösterir ümidi ile cefa eden güzel
yerine harbe, sefere âşık olduk.
5. Ey Gazâyî! Vallahi o kadar susamışız ki su yerine düşmanın ka-
nını içeriz.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
XVII. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Bahtî
Azmizâde Haletî
Nef ’î
Şeyhülislâm Yahya
Fehîm-i Kadîm
Şeyhülislâm Bahâyî
Cevrî
Nâilî
Neşâtî
Fasîh
Nâbî
GİRİŞ
17. yy. Osmanlı Devleti’nin siyasî bakımından duraklama dö-

nemidir. Devlet teşkilatı, askerî ve ekonomik yönden büyük sarsın-
tılar geçirmiştir. Bunun sebebi siyasî istikrarın bozulmuş olmasıdır.
Padişahların bir kısmı çok az müddet saltanatta kalmış, bu asırda
60 civarında sadrazam görev almıştır. Uzun süren savaşların da et-
kisiyle bozulan ekonomi, İstanbul da dâhil olmak üzere pek çok is-
yanın şartlarını hazırlamıştır. II. Osman (ö. 1622) disiplinsizliği ve
yetersizliği yüzünden Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı planlamış, fakat
çıkan bir isyan neticesinde öldürülmüştür. IV. Murad (ö. 1640) dö-
neminde devlet askerî bakımdan başarılar kazanmış, iç güvenlik ve
refah sağlanmıştır. Fakat kendisinden sonra idare tekrar bozulmuş,
sadrazam Köprülü Mehmed Paşa dönemindeki kısmî düzelmeler
yetersiz kalmış ve 1699’da imzalanan Karlofça Antlaşması ile “Ge-
rileme Dönemi” başlamıştır. Bu dönemin padişahlarından Sultan
I. Ahmed ve Sultan II. Osman aynı zamanda şairdirler. Bunların
yanı sıra pek çok devlet adamı da hem şiir yazmış, hem de şairleri
himaye etmiştir.
Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu bütün bu olumsuz
şartlara rağmen, Türk edebiyatı gelişmesine ve yükselişine devam
etmiştir. Belli bir geleneğe bağlı olarak devam eden Osmanlı şiiri
önceki dönemde olgunluk düzeyini yakalamış ve klasikleşmiş oldu-
ğundan dolayı yaşanılan siyasî ve sosyal olaylardan fazla etkilenme-
miştir. Hatta teknik bakımdan, gerek âhenk gerekse yapı yönünden
gelişme göstermiş ve güzelleşmiştir. Daha önce örnek alınan İran
şiiri artık ulaşılacak bir hedef olmaktan çıkmış, Türk şiiri millî bir
şahsiyet kazanmıştır.
• 237
Bu dönem Türk edebiyatında en fazla şairin yetiştiği bir dö-
nemdir. Şairler geçen asırlara göre daha fazla toplum meseleleriyle
ilgilenmişlerdir. Sosyal çevre ile ilgilenme bu dönemin en belirgin
özelliklerindendir. Dönemin en meşhur şairleri Nef ’î (ö. 1635),
Nâilî (ö. 1666), Neşâtî (ö. 1674), Nâbî (ö. 1712), Şeyhülislâm
Yahya (ö. 1644) ve Şeyhülislâm Bahâyî (1654)’dirler.
Aslen Erzurumlu olan Nef ’î Türk edebiyatının zirve şairlerin-
dendir. Döneminin dört padişahına şiirler sunmuş, şiirleri beğeni
toplamış ve iltifat görmüştür. Bununla birlikte keskin bir dil ile
yazmış olduğu yergi şiirleri kendisinin ölümüne sebep olmuştur
Kaside nazım şeklinde çok başarı göstermiştir. Şiirlerinin temasını
üç kısma ayırmak mümkündür: Övme, övünme, yergi. Şiirlerinde,
özellikle de kasidelerinde kendisine mahsus bir ses tonu, muhteşem
bir âhenk ve musiki görülür. Şiirin konusuna uygun kelime seçimi
yapar. Bir savaş sahnesini tasvir ederken kılıç şakırtılarını, Allah Al-
lah nidalarını hissetmek mümkündür. Gazelleri kasidelerine göre
daha sadedir. Nef ’î kaside nazım şeklinde döneminin en başarılı
şairidir. Kendisi kaside, yani övgü konulu şiirlerinde değişikliklere
gitmiş, birtakım yenilikler denemiştir. Nef ’i, edebiyatımızda “fah-
riye” yani övünme şairi olarak geçer.
Bu dönemde gazel nazım şeklinde önceki dönemin usta şa-
iri Bâkî takip edilmiş, bilhassa Şeyhülislâm Yahya bu yolda mü-
kemmel eserler vermiştir. Bâkî’den sonra gazel üstadı olarak kabul
edilmiştir. Nef ’î, Nedîm; onun sanatını takdir etmişlerdir. Bunun
yanında, edebiyatta yabancı bir edebî akımın tesiri de görülmüştür.
İran’da doğan, Hindistan’da gelişen Sebk-i Hindî ekolü Anadolu
Türk şairlerine de tesir etmiştir. Bu akımda anlam derinliği en fazla
önem verilen yöndür. Hayal gücü tasvirden daha fazla önem ka-
zanmış; ince hayaller, bazen mübalağalar ve söz oyunları arasında
hakikat yerine hayal, dış dünya yerine iç dünya ve insanın ıstırap-
ları geçmiştir. Bu şiir akımının en başarılı temsilcisi Nailî’dir. Anla-
şılması zor beyitlerinin yanı sıra içten bir dille söylediği, etkileyici
şiirleri de vardır.

Bir Mevlevî olan Neşâtî engin bir şevki ve duygu yoğunluğunu
şiirlerine yansıtmış dönemin önemli şairlerindendir.
Dönemin diğer edebî üslubu da hikemî tarz adı verilen şiir
anlayışıdır. Düşünceye dayalı, hikmetli söz söyleme bu şiir anla-
yışına hâkimdir. Bu tarz neredeyse Nâbî ile özdeşleşmiştir. Onun
gazelleri ve devrin ictimaî hayatını eleştiren bölümlerin de bu-
lunduğu Hayriye adlı meşhur mesnevisi kendisinin şöhret kazan-
masında rol oynamıştır. Dönemin siyasî ve sosyal şartlarının da bu
hikemî tarz üzerinde önemli bir rolü vardır.
Genellikle derin düşünüşlere yer verilen rubai nazım şeklinin
üstatlarından Azmizâde Haletî de (ö. 1631) yazmış olduğu rubai-
lerle hatırlanan şairler arasındadır.
Şiir yoluyla öğüt verme, şiirde atasözü ve hikmetli sözler söy-
leme usulü Nâbî’den sonra da Koca Râgıb Paşa (ö. 1763), Fıtnat
Hanım (ö. 1780), Sabit (ö. 1712) gibi pek çok şair tarafından takip
edilmiştir. Yine bu dönemde şiirde yerli ve mahallî ögelere fazlaca
yer verme anlayışı da şiire girmiştir. Nev’îzâde Atâyî (ö.1635) ve
Sabit bu anlayışın temsilcileridir.
Bu dönemde mesnevi sahasında da atılım görülmektedir. Şair-
ler artık yerel konuları ve toplum yaşantısından kesitleri işlemekte-
dir. Nev’izâde Atâyî, Ganizâde Nadirî (ö. 1627) bu sahanın önemli
isimlerindendir. Nev’îzâde Atâyî başarılı kaside ve gazelleri olmakla
birlikte asıl yazdığı mesneviler ile büyük şair olarak kabul edilmiş-
tir. Bu dönemde miraciye ve naat türünde pek çok eser verilmiştir.
Yine bu dönemde tasavvufî şiir yazanların arasında Niyazî Mısrî (ö.
1694) öne çıkar.

BAHTÎ
(Sultan I. Ahmet, ö. 1617)
Gazel
1. Gel kemâl-i ma’rifet öğren dilersen izz ü baht

Mu’teber olur ne denli meyve-dâr olsa dıraht
2. Kim ki tahsîl etmedi dünyada ilm ü ma’rifet
Şol hünersiz esbe benzer kim urulmaz zeyn ü raht
3. Âlim ol kim âlemin ahvâli ma’lûmun ola
Olmayınca kuvvet-i bâzû çekilmez kavs-i saht
4. Pâdişâh oldur ki tâcı ilm ile tahtı kemâl
Şeh değildir etmeyen ilm ü kemâli tâc u taht
5. Tâc u tahta lâyık a’mâl ola kârın her zamân
Bahtiyâ çün kim nasîb oldu sana bu izz ü baht

1. Eğer çok saygın ve mutlu birisi olmak istiyorsan, gel en iyi şe-
kilde ilim ve marifet (akıl ve gönül bilgilerini) öğren. Bir ağaç
ne kadar meyveli olursa o denli itibarlı olur.
2. Dünyada ilim ve marifet tahsil etmeyen, üzerine eğer ve koşum
takımı vurulmayan hünersiz bir ata benzer.
3. Âlim ol da dünyanın hâlini, dünyada olup bitenleri öğren. Zira
kol kuvveti olmayınca sert yay çekilmez.
4. Padişah tacı ilim, tahtı olgunluk olandır. İlim ve olgunluğu taç
ve taht etmeyen kimse padişah değildir.
5. Ey Bahtî! Madem bu şeref ve saadet sana nasip oldu, öyleyse her
zaman yaptığın işler bu taht ve taca uygun işler olsun.

AZMİZÂDE HÂLETÎ
(ö. 1631)
Rubailer
1. Ahvâl-ı cihânı her zamân söyleşelim

Ammâ gam-ı aşkımız nihân söyleşelim
Ey vâkıf-ı râz-ı aşk olan ârif-i cân
Ney gibi seninle bî-zebân söyleşelim
2. Ey derd-keş-i firâk her şeb âh et
Hasret nice olur melekleri âgâh et
Çün bâg-ı visâle ermeğe yok çâre
Gülzâr-ı hayâl-i yâri nüzhet-gâh et
3. Mahzûn oluruz kaçan ki dilşâd olsak
Vîrân kalırız eğer ki âbâd olsak
Ol murg-ı cefâ-perver-i aşkız biz kim
Dâma düşeriz kafesten âzâd olsak

Rubai, diğer nazım şekillerine göre farklı vezinlerle yazılan dört

mısralık şiirlerdir.
1. Her zaman dünyada olup bitenleri söyleşelim. Ama aşkımızın

kederinden gizlice bahsedelim. Ey aşk sırrına vakıf olan gönül
ârifi (gönül âlemine dair bütün sırları bilen bilge)! Seninle ara-
mıza dili, sözü sokmadan ney gibi (gönülden gönüle) söyleşe-
lim.
2. Ayrılığın derdini çeken, her gece ah et, inle. Hasretin nasıl ol-
duğunu meleklere bile sen öğret. Madem birlikte olmaya çare
yoktur, sen de o zaman sevgilinin gül bahçesini andıran hayali-
ni gezinti ve neşe yeri kıl.
3. Ne zaman gönlümüz neşelense, yine hemen mahzun oluruz.
Eğer bayındır ve şen olsak, yine sonunda yıkılır, virân hâle ge-
liriz. Biz aşkın cefa çeken kuşuyuz; kafesten kurtulsak, bu sefer
tuzağa tutulup avlanırız.

NEF’Î
(ö. 1635)
I. Kaside
1. Esdi nesîm-i nevbahâr açıldı güller subh-dem

Açsın bizim de gönlümüz sâkî meded sun câm-ı Cem
2. Erdi yine ürd-i behişt oldı hevâ anber-sirişt
Âlem behişt-ender-behişt her gûşe bir bâğ-ı İrem
3. Gül devri ayş eyyâmıdır zevk u safâ hengâmıdır
Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde-dem
4. Dönsün yine peymâneler olsun tehî humhâneler
Raks eylesin mestâneler mutribler ettikçe negam
5. Bu demde kim şâm u seher meyhâne bâğa reşk eder
Mest olsa dilber sevse ger ma’zûrdur şeyhü’l-Harem
6. Yâ neylesin bî-çâreler âlüfteler âvâreler
Sâgar sunar meh-pâreler nûş etmemek olur sitem
7. Yâr ola câm-ı Cem ola böyle dem-i hurrem ola
Ârif odur bu dem ola ayş u tarabla mugtenem
8. Lutf eyle sâkî nâzı ko mey sun ki kalmaz böyle bu
Dolsun sürâhî vü sebû boş durmasın peymâne hem
9. Her nev-resîde şâh-ı gül aldı eline câm-ı mül
Lutf et açıl sen dahi gül ey serv-kadd ü gonca-fem


Bu kaside musammat kasidedir, yani aruzun iki eşit parçaya bölü-
nen kalıplarıyla yazılan ve iç kafiyesi bulunan bir kasidedir. İç kafiye
bulundurduğundan âhenk yönü güçlüdür.
1. İkbahar rüzgârı esti, sabahleyin güller açıldı; bizim de gönlümüz

açılsın. Ey içki sunan, meded (Yardıma koş.). Cem’in kadehini sun.
İçkiyi bulanın İran mitolojisinin önemli hükümdarı Cem oldu-
ğuna inanılır. Yine inanışa göre Cem kadehi diye anılan kadeh,
yedi madenden yapılmış olup bütün dünyada olup biten yansıtma
özelliğine sahiptir.
2. Yine Nisan ayı geldi; hava anber kokularına büründü. Âlem cennet
içinde cennet oldu. Her köşe bir İrem bahçesine döndü.
İrem, Yemen’deki Ad kavminin hükümdarı olan ve tanrılık iddi-
asında bulunan Şeddâd’ın cennete benzesin diye yaptığı Kuran-ı
Kerim’de de geçen ünlü bahçenin adıdır.
3. (İçinde yaşadığımız zaman) çiçeklerin açtığı gül devri, yaşama yi-
yip içme günleri, zevk ve sefa zamanıdır. Bu mutlu mevsim (ba-
har), âşıkların bayramıdır.
4. Yine şarap kadehleri dönsün (meclistekilere sıra sıra içki sunulsun), mey-
haneler boşalsın, şarkı okuyucular şarkı okudukça sarhoşlar oynasın.
5. Akşam ve sabah meyhanenin bahçeyi kıskandığı bu anda (bu mev-
simde) Şeyhülharem sarhoş olsa, güzel sevse mazurdur. Şeyhül-
harem, iki kutlu şehir Mekke ve Medine’deki mukaddes yerlerin
bakımı ve idaresinde görev alan kimsedir.
6. (Böyle bir durumda) çaresizler, (böyle durumlara) alışkın (âşıklar)
avareler ne yapsın? Ay parçası güzeller kadeh sunarsa (onların sun-
dukları içkileri) içmemek zulüm olur.
7. Cem’in kadehi ve sevgili olduktan ve böyle bir mutlu anda bulun-
duktan sonra ârif (derin anlayışlı ve kavrayışlı kişi) şimdi zevk ve
eğlenceyi ganimet bilendir (Ona yakışan budur.).
8. İçki sunan! Lütf edip nazlanmayı bırak da şarap sun. Çünkü bu
meclis böyle kalmaz (Mevsim değişir, bu zevk mevsimi geçer). Su-
rahi ve testi dolsun, kadeh de boş kalmasın.
9. Her yeni yetişen gül fidanı (nı andıran genç güzeller) kadehi eline
aldı. Ey servi boylu ve gonca ağızlı güzel! Açıl, sen de gül. Beytin
sonundaki gül kelimesi, hem gülmek fiilini göstermekte hem sen
de bir gülsün, anlamına gelmektedir.

II. Kaside
1. Sanman ki felek devr ile şâmı seher eyler

Her vâkıanın âkıbetinden haber eyler
2. Bir düş gibidir hak bu ki ma’nîde bu âlem
Kim göz yumup açınca zamânı güzer eyler
3. Bir yirde ki ârâma bu mikdâr ola mühlet
Erbâbı nice kesb-i kemâl ü hüner eyler
4. Olmuş tutalım müddet-i ârâmîde mümted
Âkil nice temyîze reh-i hayr ü şer eyler
5. Bulmaz reh-i Hakkı meger ol kimse ki ona
Tevfîkini Hâdî-i ezel râhber eyler
6. Tevfîk refîk olmayıcak fâide yoktur
Her kim burada akla uyarsa zarar eyler
...
7. Gavgâ-yı sühandır bu fazîlette nemiz var
Fazl ehli bizim başımız üstünde yer eyler
8. Hakkımda ne dirlerse o gûne süfehânın
Âsâr-ı tabîatlerine kim nazar eyler
9. Lâzım gelecek ol müteşâirlere tab’ım
Her ma’rekede n’eyledi dahi neler eyler
10. Ol safder-i düşmen-küş-i nazmım ki husûsâ
Şemşîr-i zebânımdan ahıbbâ hazer eyler
11. Olursa eger himmet-i şâhenşeh-i âdil
Hâşâ ki bu endîşede Nef ’î zarar eyler

1. Feleğin dönerek akşamı sabaha çevirdiğini sanmayın. (Aslında

o bu değişiklikle) her işin, başa gelecek hadiselerin akıbetinden
haber vermektedir.
2. Doğrusu şu ki, bu dünyanın gerçek anlamı bir düş gibi olduğu-
dur. Öyle ki göz yumup açıncaya kadar zaman gelip geçiverir.
3. Dinlenme süresi bu kadar kısa olan bir yerde bulunan kişiler
nasıl olur da fazilet ve hüner elde edebilir?
4. Tutalım bu dinlenme ve rahat etme süresi uzasın. Akıllı insan
(bu çok uzun zaman diliminde bile) iyilik ve kötülük yollarını
birbirinden nasıl ayırabilir?
5. Doğru yolun göstericisi Allah’ın yardımını rehber kıldığı kim-
senin dışında başkası doğru yolu bulamaz.
6. Allah’ın yardımı yoldaş olmayınca bir fayda gelmez. Bu konuda
aklına uyan kişi zarardadır.
7. Bu, sanatlı söz söyleme mücadelesidir, fazilet konusunda yoksa
bizim neyimiz vardır ki? Faziletli kişilerin bizim başımız üstün-
de yeri vardır.
8. O düşük insanlar hakkımda ne derlerse desinler. (Kötü) şahsi-
yetlerinin eserleri olan o sözlerine kim dönüp bakar?
9. Gerektiğinde o şair geçinenlere şair karakterim her savaş alanın-
da neler etti ve daha neler edecektir.
10. Ben, şiirin düşmanları öldüren o bahadırıyım ki özellikle kılıcı
andıran dilimden dostlar bile korkup çekinirler.
11. Adalet sahibi sultanlar sultanının yardımı olursa, Nef ’î böyle
bir düşünceden dolayı aslâ zararlı çıkmaz.

III. Gazel
1. Tûti-i mu’cize-gûyem ne desem lâf değil

Çarh ile söyleşemem âyînesi sâf değil
2. Ehl-i dildir diyemem sînesi sâf olmayana
Ehl-i dil birbirini bilmemek insâf değil
3. Yîne endîşe bilir kadr-i dür-i güftârım
Rûzgâr ise denî dehr ise sarrâf değil
4. Girdi miftâh-ı der-i genc-i meânî elime
Âleme bezl-i güher eylesem itlâf değil
5. Levh-i mahfûz-ı sühandır dil-i pâk-i Nef ’î
Tab’-ı yârân gibi dükkânçe-i sahhâf değil

1. Ben mucize gibi söz söyleyen bir papağanım. Ne desem (o

söylediğim sıradan bir) söz değildir. Felek ile söyleşemem, zira
onun aynası (gönlü) saf değildir.
Beyitte, papağanları söz söylemeye alıştırmak için karşılarına
ayna tutulması âdetine işaret vardır.
2. Gönlü temiz olmayana gönül ehlidir, diyemem. Gönül ehlinin
birbirini bilmemesi, tanımaması insaflı bir iş değildir.
3. Her ne kadar içinde yaşadığımız zaman alçak ve kıymet bilmez
ise de sözümün incisinin değerini yine düşünce bilir, tanır.
4. Manalar hazinesinin kapısının anahtarı elime geçti. Artık bü-
tün dünyaya inciler saçsam bu boşuna harcanmış sayılmaz.
5. Nefî’nin temiz kalbi şiirin Levh-i mahfuz’udur. Dostlarınki gibi
küçücük bir sahaf dükkanı değildir.
Levh-i mahfuz insanlarının kaderlerinin, başlarına neler gele-
ceğinin yazılı olduğu sicil demektir. Şair kendisinin şairlik ta-
biatını bu şekilde yüceltirken diğer şairlerin şiir söyleyebilme
kabiliyetlerini eski kitapların alınıp satıldığı küçük bir kitapçı
dükkânına benzetmektedir.

ŞEYHÜLİSLÂM YAHYA
(ö. 1644)
I. Gazel
1. Aşkın oduna ey gül yansa cihân-ı şeydâ

Her bir avuç külünden bir bülbül ola peydâ
2. Mülk-i dile o lebden hakkâ ki korku vardır
Câiz ki bir şererden âlem yana serâpâ
3. Meyhâne-i mahabbet mestânelerle doldu
Peymâneler pür oldu ârif oturma tenhâ
4. Dil sâftır kederden ammâ güler yüz ister
Hûb olmayana neyler âyîne-i mücellâ
5. Hâl-i ruhunu gözler zülf-i siyâhın özler
Yahyâ sevâd-ı çeşm ü kalbimdeki süveydâ

1. Ey gül (gibi güzel)! Senin aşkının ateşiyle, bu çılgın âşığı andı-

ran dünya yansa yakılsa her bir avuç külünden bir bülbül ortaya
çıkar (Ve tekrar senin güzelliğini dillendirmeye devam eder.).
2. Gönül mülküne o dudaktan gerçekten bir korku vardır. Bütün
dünyanın bir kıvılcımdan dolayı baştan başa yanması müm-
kündür.
3. Aşk meyhanesi sarhoşlarla doldu. Ey irfan sahibi, artık kadehler
doldu (Bir köşeye çekilip de) tek başına oturma.
Meyhane, çoğu zaman ilâhî aşkın konuşulduğu, manevi dün-
yaya ait meselelerin bahsedildiği değerli mekânlar, dergâhlar
olarak düşünülmüştür. Buranın sarhoşları da ilâhî aşk ile ken-
dinden geçmiş kimselerdir. Ârif, irfan sahibi, Allah’a yakınlık
kazanmış manevi derecesi yüksek olan kişi demektir.
4. Gönül kederden temizdir, ama güler yüz ister. Güzel olmayan
için, cilâlanmış, lekesiz bir ayna ne yapabilir?
Gönül, Divan şiirinde bir ayna olarak düşünülür. Bu ayna kötü
düşüncelerden uzak ve temiz olduğu takdirde yaratanın ilâhî
sıfatları buraya yansır. Bu ayna üzerindeki kir pas ise görüntü-
nün güzel bir şekilde yansımasını engeller. Şairler ilk mısrada
geçen “keder” kelimesini ayna ile birlikte kullandıklarında hem
üzüntü, tasa, hem de ayna üzerindeki bu kiri pası kastederler.
5. Ey Yahya! Gözümün siyahı (gözbebeğim) ve kalbimdeki siyah
nokta (kalbimin en mutena köşesi) o sevgilinin yanağının siyah
benini ve siyah saçını özlemektedir.

II. Gazel
1. Lisân-ı ehl-i dilde aşka gülzâr-ı belâ derler

Cüvânın kâmet-i bâlâsına nahl-i cefâ derler
2. Yakın olmaz güzeller âşık-ı mehcûr u şeydâya
El öpmek ârzû etsen ıraktan merhabâ derler
3. Harâbâtı eğerçi görmedik ammâ görenlerden
İşittik bir neşât-efzâ makâm-ı dilküşâ derler
4. Niyâz eyle cefâdan vaz gelsin cân-ı mahzûna
Seni ey dil gam-ı cânâne ile âşinâ derler
5. Halâs olmaya gibi aşk elinden bir zamân
Yahyâ Yine bîçâreyi bir dilrübâya mübtelâ derler

1. Gönül sahiplerinin dilinde aşka belânın gül bahçesi derler.

Genç güzellerin uzun boyuna da cefa fidanı derler.
2. Güzeller, uzak düşmüş çılgın âşıklara yaklaşmaz. El öpmek iste-
sen (o güzeller) uzaktan selâm verirler.
3. Gerçi meyhaneyi görmedik, ama görenlerden neşelendiren gö-
nül açıcı bir yer olduğunu işittik, derler.
4. Ey gönül! Senin sevgilinin gamıyla içli dışlı olduğunu söylerler.
(Bizim için) yalvar yakar da mahzun gönüle eziyet etmekten
vazgeçsin.
5. Yahya, bir müddet daha aşk elinden kurtulamayacak gibi. Yine
o çaresiz, zavallı için gönül alıcı bir güzele tutkundur, diye söy-
lüyorlar.

FEHÎM-İ KADÎM
(ö. 1647)
Gazel
1. Fâriğiz kayd-ı cihândan âşık-ı dîvâneyiz

Âşinâya âşinâ bîgâneye bîgâneyiz
2. Aşkı sâkî gamzeyi mest-i harâb etsek n’ola
Câmı âteş bâdesi âteş aceb meyhâneyiz
3. Havfımızdan çeşm-i dilber gamzeyi eyler penâh
Kûçe-i aşk içre bî-pervâ yürür âşıklarız
4. Şem’i pür-sûz u güdâz etse aceb mi şevkimiz
Tâb-ı dilden şu’leyi âb eyleyen pervâneyiz
5. Sâhir-i mu’ciz-kelâmız sâhir-i şûhuz Fehîm
Ne füsûna râğıbız ne mâil-i efsâneyiz

1. Biz bu dünyanın kısıtlamalarından uzak, kendinden geçmiş

âşıklarız. Bize dost olana dost, yabancı davranana da yabancı-
yız.
2. Kadehi ateş, gamzeyi aşırı derecede sarhoş etsek buna şaşılır mı?
Kadehi ateş, şarabı ateş olan acayip bir meyhaneyiz.
3. Bizim korkumuzdan dilberin gözü, gamzesine sığınır. Biz aşk
sokaklarında korkusuzca, çekinmeden yürüyen âşıklarız.
4. Biz gönül hararetinden ateşi su hâline getiren pervaneyiz. Bu
bakımdan şevkimizin, mumu iyice yakıp eritmesine şaşılır mı?
5. Ey Fehîm! Biz bir başkasının söyleyemeyeceği derin anlamlı
sözler söyleyen, şen şakrak büyücüyüz. Bunun için ne başka
büyülere ne de efsanelere yöneliriz (Bizim şiirimiz büyüleyici-
dir, bunun için büyüye de efsaneye de ihtiyacımız yoktur.).

ŞEYHÜLİSLÂM BAHÂYÎ
(ö. 1654)
Gazel
1. Dünyâyı harâb etti o mestâne bakışlar

Ol çeşm süzüşler o gazâlâne bakışlar
2. Tâkat mı kor âdemde yerinden o kopuşlar
Ol rahş sürüşler o levendâne bakışlar
3. Âdemde tahammül mü kor ey gözleri âhû
Düzdîde nigâh ile o yabâne bakışlar
4. Bîgâne nazar dostlara elde de var mı
Hep sende midir yoksa bu bîgâne bakışlar
5. Âlemde nazîrin yoğiken ey şeh-i hûbân
Bilsem kimedir yine bu hasmâne bakışlar
6. Nahçîre dokundu gibi çeşmin yine ey şûh
Bîhûde değildir o beyâbâne bakışlar
7. Hûn-ı dil-i pür-hûn-ı Bahâyîyi tüketti
Çeşminden o câdû-yı Tâtârâne bakışlar

1. O mahmur bakışlar, o göz süzüşler, o ceylan gibi bakışlar fitne

çıkarıp dünyayı birbirine kattı.
2. O yerinden kalkıp yürüyüşler, o at sürüşler, o leventçe bakışlar
insanda güç kuvvet mi bırakır?
3. Ey gözleri ceylan gibi olan güzel! Kaçamak bakışlar ile o yaban-
cılara bakışın insanda tahammül mü bırakır?
4. Dostlara yabancıymışcasına bakma, umursamama başkalarında
da var mı? Yoksa bu umursamaz bakışlar sadece sende mi var?
5. Ey güzeller sultanı! Dünyada bir benzerin yok iken, bilmem ki
bu düşmanca bakışlar kimedir?
6. Ey şen şakrak, işveli güzel! O çöllere doğru bakışın boşuna de-
ğildir. Yine gözün bir ava düşmüş gibi.
7. Senin gözlerinin Tatar büyücüsü gibi bakışı Bahâyî’nin kanlar
döken gönlünün kanını akıtıp tüketti.
Tatar kelimesi edebiyatımızda zalim, merhametsiz, akıncı, ça-
pulcu, ve postacı yerinde kullanılır. Cadu kelimesinin anlamı
da büyücüdür. Sevgilinin bakışı hem zulmeder, gönülleri yağ-
malar, hem de büyüleyerek emri altına alır.

CEVRÎ
(ö. 1647)
Gazel
1. Bir sencileyin mest-i mey-i nâz ele girmez

Bir bencileyin âşık-ı serbâz ele girmez
2. Bir sencileyin fitne-i mestûr ele girmez
Bir bencileyin âyîne-i râz ele girmez
3. Bir sencileyin hüsn ile yektâ güzel olmaz
Bir bencileyin aşk ile mümtâz ele girmez
4. Bir sencileyin gonca-lebin vasfına kâdir
Bir bencileyin nâdire-perdâz ele girmez
5. Bir sencileyin yok dil-i Cevrî ile hemdem
Bir bencileyin mahrem ü demsâz ele girmez

1. Senin gibi şarabı andıran naz ile sarhoş (olan bir güzel) bulun-
maz, ama benim gibi yiğit bir âşığa da rastlanmaz..
2. Senin gibi gizli bir fitne ele girmez, ama benim gibi sırları gös-
teren ayna da bulunmaz.
3. Senin gibi güzellik konusunda tek ve benzersiz olan (bir sevgili)
ele girmez ama benim gibi aşk konusunda seçkin ve üstün birisi
de bulunmaz.
4. Senin gibi gonca dudaklıyı tasvir edebilecek benim gibi nadir
güzellikte söz söyleyen birisi bulunmaz.
5. Senin gibi Cevrî’nin gönlüne uyabilen bir arkadaş yok, ama be-
nim gibi sırdaş, samimi bir dost da bulunmaz.

NÂİLÎ
(ö. 1666)
I. Gazel
1. Hevâ-yı aşka uyup kûy-ı yâra dek gideriz

Nesîm-i subha refîkiz bahâra dek gideriz
2. Pelâs-pâre-i rindî be-dûş u kâse be-kef
Zekât-ı mey verilir bir diyâra dek gideriz.
3. Verip tezelzül-i Mansûru sâk-ı arşa temâm
Hudâ Hudâ diyerek pây-ı dâra dek gideriz
4. Ederse kand-i lebin hâtır-ı mezâka hutûr
Diyâr-ı Mısra değil Kandehâra dek gideriz
5. Felek girerse kef-i Nâilîye dâmânın
Seninle mahkeme-i Girdgâre dek gideriz

1. Aşk arzusuna uyarak sevgilinin mahallesine kadar gideriz. Sa-

bah rüzgârının arkadaşıyız, bahara dek gideriz.
2. Rintliğin eski püskü yırtık elbisesi sırtımızda, kâse elimizde şa-
rabın zekâtının verildiği bir ülkeye dek gideriz.
Zekât, İslâm dininin zengin kabul edilen kişinin, servetinden
belli bir kısmını çıkarıp fakirlere vermesi şartıdır. Zekât dinin
helâl kabul ettiği mal için geçerlidir. Bundan dolayı şarabın
zekâtının verilmesi düşünülemez. Dolayısıyla burada şarap,
gerçek anlamında kullanılmamıştır. Şarap ilâhî aşk demek ol-
duğuna göre, şairin bahsettiği ülke, ilâhî aşkın ve sırların, yüce
duyguların bulunduğu bir yerdir.
3. Mansur’un sarsıntısıyla arşın temellerini sarsıp Allah Allah, di-
yerek darağacına kadar gideriz.
Beyitte Hallac-ı Mansur isimli mutasavvıfın “Ene’l-Hak”, yani
ben Hakk’ım dediği için asılmasına, darağacına bu sözleri söy-
leye söyleye gitmesine gönderme yapılmaktadır.
4. Senin dudağının lezzeti hatıra geldiğinde (şekeriyle meşhur)
Mısır ülkesine değil (yine şekeriyle meşhur olan daha uzak di-
yarlardaki), Kandehar’a bile gideriz.
5. Ey felek, eğer eteğin Nâilî’nin eline girerse seninle Allah’ın
mahkemesine kadar gideriz.
Şair, hep hilekâr ve düzenbaz olarak nitelenen feleği eteğinden
tutup kıyamet gününde kurulacak büyük mahkemenin önüne
sürükleyip götüreceğini söylüyor.

II. Gazel
1. Gül hâra düştü sîne-figâr oldu andelîb

Bir hâra baktı bir güle zâr oldu andelîb
2. Şehnâme-hânlık eyledi Keyhüsrev-i güle
Destân-serâ-yı sebze-bahâr oldu andelîb
3. Feryâda başladı yine her biri hârdan
Dîvân-serâ-yı gülde hezâr oldu andelîb
4. Gül gördü pâre pâre ciğer gonca gark-ı hûn
Memnûn-ı zahm-ı hançer-i hâr oldu andelîb
5. Ey Nâilî vedâ’-ı gül ü bâğ u râğ edip
Mehcûr-ı yâr u dâr u diyâr oldu andelîb

1. Gül dikene düştü (diken güle battı), bülbülün gönlü yaralandı.

Bülbül bir dikene bir de güle baktı da acıyla inleyip sızladı.
2. Bülbül, gül padişahına Şehnâme okudu. Böylece bahar mevsi-
minin destan okuyucusu oldu.
Şehnâme, Firdevsi’nin yazdığı destandır. Padişahları anlatan
manzum mensur eserlere de şehname denir. Keyhüsrev, Keykâ-
vüs’ün torunu meşhur İran hükümdarıdır. Şair bülbülün, Key-
hüsrev’e, yani padişaha benzettiği gülün önünde Şehnâme oku-
duğunu söylüyor. Şehnâme çok uzun bir eserdir. Dolayısıyla
gülün önünde bülbülün anlatacağı, söyleyeceği çok şey vardır.
3. Gül padişahının sarayında, onun huzurunda bülbüllerin sayısı
binlere ulaştı. Her biri (ona) dikenden feryat etmeye, şikâyet
etmeye başladı.
4. Bülbül gülü ciğeri parça parça olmuş, goncayı kana batmış bir
hâlde görünce, dikenin hançer yarasından memnun oldu.
5. Ey Nailî! Sonunda bülbül güle, bağa bahçeye veda edip sevgili-
den, yuvasından ve yurdundan uzağa düştü (alıp başını gurbete
çıktı).

NEŞÂTÎ
(ö. 1674)
I. Gazel
1. Gittin ammâ ki kodun hasret ile cânı bile

İstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile
2. Devr-i meclis bana girdâb-ı belâdır sensiz
Mey-i zehr-âb-ı sitem sâgar-ı gerdânı bile
3. Bâğa sensiz bakamam çeşmime âteş görünür
Gül-i handânı değil serv-i hırâmânı bile
4. Sîneden derd ile bir âh edeyim kim dönsün
Aksine çarh-ı felek mihr-i dırahşânı bile
5. Hâr-ı firkatle Neşâtî-i hazînin vâ hayf
Dâmen-i ülfeti çâk oldu girîbânı bile

1. Gittin ama canımı, varlığımı hasretinle yalnız bıraktın. Ben ar-

tık sensiz olan dost sohbetini bile istemem.
2. Senin bulunmadığın eğlence meclisi bana belâ girdabıdır. O
mecliste elden ele devreden kadeh acı ve ıstırabın zehirli şarabı-
dır.
3. Gül bahçesine sensiz bakamam; açılmış gülleri değil naz ile sa-
lınan servileri bile ateş görünür.
4. Dert ile öyle bir ah edeyim de feleğin çarkı değil, ışık saçan
güneşi bile tersine dönsün.
5. Eyvahlar olsun! Hüzünler içindeki Neşâtî’nin sevgiliyle birlikte
olma (ümidinin sadece eteği) değil, yakası bile ayrılık dikeniy-
le yırtıldı (Artık bütünüyle sevgiliye kavuşma arzusu ortadan
kalktı.).

II. Gazel
1. Şevkiz ki dem-i bülbül-i şeydâda nihânız

Hûnuz ki dil-i gonca-i hamrâda nihânız
2. Bu cism-i nizâr üzre döküp jâle-i eşki
Çün rişte-i cân gevher-i ma’nâda nihânız
3. Olsak n’ola bî-nâm u nişân şöhre-i âlem
Biz dil gibi bir turfe muammâda nihânız
4. Mahrem yine her hâlimize bâd-ı sabâdır
Dâim şiken-i zülf-i dilârâda nihânız
5. Ettik o kadar ref ’-i teayyün ki Neşâtî
Âyîne-i pür-tâb-ı mücellâda nihânız

Günümüz Türkçesiyle:
1. Biz aşk ile mecnuna dönmüş bülbülün sesinde, nefesinde giz-

lenmiş arzu ve ihtirasız. Yine biz kırmızı goncanın gönlünde
gizlenen kanız.
2. Bu zayıf vücudumuz üzerine çiy tanelerini andıran gözyaşlarını
dökerek gizler, mana incisinin içinden geçen can ipliği gibi gö-
rünmez oluruz.
3. Bu âlemde adı sanı olmamakla meşhur olsak ne çıkar. Biz gönül
gibi çözülmesi zor bir bilmecede gizliyiz.
4. Bizim her hâlimizi yine sabâ rüzgârı bilir. Çünkü biz (onun esip
dağıttığı) sevgilinin saçlarındaki kıvrımlarında gizliyiz.
Sabâ rüzgârı, gündoğusundan tatlı tatlı esen esintidir. Sevgili-
nin saçlarını dağıtır, bundan dolayı da güzel kokular getirir.
5. Ey Neşâtî! Görünür olmaktan öyle çıktık ki, şimdi cilâlanmış
parlak aynalarda bile görünmeyiz.

FASİH AHMED DEDE
(ö. 1699)
Gazel
1. Meger ki kâkül-i cânâneden sabâ geliyor

Ki cân meşâmına bir bûy-ı âşinâ geliyor
2. Gelir dehânına cânım berâ-yı istikbâl
Denilse meclise ol yâr-ı bî-vefâ geliyor
3. Sitemle hâtıra senden ferâg gelmez hîç
Cefâların bize ey bî-vefâ safâ geliyor
4. Çemende başlamış ancak figâna bülbül-i zâr
Ki gûş-ı cânıma dil-sûz bir sadâ geliyor
5. Derûnu edemedik gayrdan Fasîh tehî
Hezâr görmediğim yâd u âşinâ geliyor

1. Sabâ rüzgârı sanki sevgilinin saçlarına dokunmuş da öyle geli-

yor. Çünkü canımızın burnuna tanıdık, dost kokuları geliyor
(Sabâ için bir önceki gazelin 4. beytinin açıklamasına bakınız.).
2. Meclisimize, bulunduğumuz yere o vefasız sevgili geliyor denil-
se onu karşılamak üzere yüreğim ağzıma gelir.
3. Sitemlerin yüzünden senden vazgeçmek aklımıza hiç gelmez.
Ey vefasız, senin cefaların bize gönül neşesi gelir, mutluluk ve-
rir.
4. O zavallı bülbül, bahçede yine feryada başlamış. Çünkü can
kulağına gönlü yakıp kavuran acıklı bir ses geliyor.
5. Ey Fasîh! Gönlü başkalarından (sevgilinin dışındaki şeylerden)
temizleyemedik. Oraya yüzlerce tanıdık tanımadık (herkes) ge-
liyor.
Gönül, sevgilinin mekânıdır. Orada onun dışında hiçbir şeye
yer yoktur. Aksi takdirde, sevgili oraya gelmez.

NÂBÎ
(ö. 1712)
I. Gazel
1. Bâg-ı dehrin hem hazânın ham bahârın görmüşüz

Biz neşâtın da gamın da rûzgârın görmüşüz
2. Tôp-ı âh-ı inkisâra pâyidâr olmaz yine
Kişver-i câhın nice sengîn hisârın görmüşüz
3. Bir hurûşuyla eder bin hâne-i ikbâli pest
Ehl-i derdin seyl-i eşk-i inkisârın görmüşüz
4. Bir hadeng-i cân-güdâz-ı âhdır sermâyesi
Biz bu meydânın nice çapük-süvârın görmüşüz
.....
5. Kâse-yi deryûzeye tebdîl olur câm-ı murâd
Biz bu bezmin Nâbiyâ çok bâde-hârın görmüşüz

1. Güzel bir bahçeyi andıran bu dünyanın hem sonbaharını hem

de ilkbaharını görmüşüz. Biz mutlu zamanları da gamlı zaman-
ları da yaşamışız.
2. Biz mevki ve ikbal memleketinin nice taştan yapılı sağlam kale-
sinin gönül kırıklığı sebebiyle yükselen topu andıran bir âh ile,
beddua ile yıkılıp gittiğini görmüşüz.
3. Biz dertli insanların gönül kırıklığıyla döktükleri gözyaşlarının
coşup kabarmasının bin mevki ve ikbal evini yerle bir ettiğini
de görmüşüz.
4. Bu meydanın (dünyanın) nice iyi at süren kişileri sadece can
yakan oku andıran bir âh ile (yana yana yapılan beddua ile) yok
olur gider. Biz bunu da gördük.
5. Ey Nâbî! Biz bu meclisin pek çok içki içenini (muratlarına eriş-
meye çalışan insanları) gördük. Bunların murat kadehleri (her
muratlarını elde etme hâlleri, talihleri daha sonra) dilenci kâse-
sine dönüşmüştür (Talihleri tersine dönmüştür.).

II. Gazel
1. Bezm-i safâya sâğar-ı sahbâ gelir gider

Gûyâ ki cezr ü med ile deryâ gelir gider
2. Açıldığın haber verir ağyâra gül gibi
Dâim bize nesîm-i sebük-pâ gelir gider
3. Olmaz yine marîz-i mahabbet şifâ-pezîr
Rûy-ı zemîne bir dahi İsâ gelir gider
4. Sultân-ı gam nişîmen idelden derûnumu
Sahrâ-yı kalbe leşker-i sevdâ gelir gider
5. Bir gün demez o şûh ki ayâ murâdı ne
Çoktan bu kûya Nâbî-i şeydâ gelir gider

1. Zevk ve eğlence meclisine içki kadehi gelir gider. Sanki gel git
hadisesi ile deniz yükselir çekilir.
2. Ayağı çabuk, hızlı rüzgâr bize sürekli gelir gider ve senin yaban-
cılara gül gibi açılıp saçıldığını haber verir.
3. İsa Peygamber, yeryüzüne bir daha iner, ama yine de aşk hastası
şifa bulamaz.
İsa Peygamberin Divan şiirine yansıyış yönlerinden birisi de,
geçmeyecek hastalıklara şifa vermesi, hatta körlerin bile gözleri-
ni açmasıdır. Fakat Hz. İsa buna rağmen aşk hastasını iyileştire-
memektedir.
4. Gam ülkesinin sultanı gönlüme karargâh kuralı, sevda askeri
gönül ovasına gelir gider.
5. O işveli güzel bir gün bile “Bu mahalleye aşk delisi Nâbî çoktan
beri gelir gider, acaba muradı nedir?” demez.

III. Mesnevi
Hayriyye
1. İlme sa’y eylememekten hazer et

İlm ü sa’y ikisi birdir nazar et
2. Bulamaz ilm bilâ-sa’y vücûd
Biri gitse biri olur nâbûd
3. Dahi emr eyledi ol sâhib-i ilm
Mehdden lahde dek ol tâlib-i ilm
4. İlm bir lücce-i bî-sâhildir
Onda âlim geçinen câhildir
5. Cehle Hak mevt dedi ilme hayât
Olma hem-hâl-i gümrâh-ı emvât
6. Bilmek elbette değil mi ahsen
Sorsalar ben onu bilmem demeden
7. Etme âr öğren oku ehlinden
Her şeyin ilmi güzel cehlinden
8. Cehldir âdeme zindân-ı belâ
Ki düşenler göremez rûy-ı rehâ
9. Olmaya ilm kadar emr-i bülend
İlimden görmedi hiç kimse gezend
10. Ger reâyâ vü gerek sâhib-i tâc
Lâ-büd olur ulemâya muhtâc

Hayriyye, Nâbî’nin oğlu için yazmış olduğu manzum bir nasi-

hatnâmedir. Şair bu mesnevisinde oğlu aracılığı ile aslında bütün
gençlere yönelik tavsiyelerde bulunmaktadır.
1. İlim için çalışmamaktan sakın. İlim ve çalışmak, dikkat et, bun-

ların ikisi birdir.
2. Çalışmadan ilim ortaya çıkmaz. Biri olmazsa diğeri de olmaz.
3. İlim sahibi o zat (Hz. Muhammed): “Beşikten mezara kadar
ilim iste, bunun için çalış.” diye emretti.
4. İlim, sahili olmayan bir büyük denizdir. Onda âlim geçinen,
ben bilirim diyen aslında cahildir.
5. Hak (Yüce Allah), cehalete ölüm, ilme hayat adını verdi. O hâl-
de ölülerle birlikte olma.
6. Sordukları şeyi bilmem demekten, o şeyi bilmek daha iyi değil
mi?
7. Utanma, ehlinden (ilgili ilmi bilenlerden) öğren, oku. Her şe-
yin ilmi, o şeyi bilmemekten güzeldir.
8. Cehalet, insana belâ zindanıdır. O zindana düşenler bir daha
rahat yüzü görmezler.
9. İlim kadar yüksek bir iş yoktur. İlim sahibi olmaktan hiç kimse
zarar görmedi.
10. Gerek sıradan halk olsun gerekse taç sahibi olanlar (devleti ida-
re edenler) olsun, onlar sonunda muhakkak âlimlere muhtaç
olurlar.

IV. Seçme Beyitler
1. Bir devlet için çarha temennâdan usandık

Bir vasl için ağyâra müdârâdan usandık
2. Dil gamla dahi dest ü girîbândan usanmaz
Bir yâr için ağyâr ile gavgâdan usandık
...
3. Egerçi köhne metâız revâcımız yoktur
Revâca da o kadar ihtiyâcımız yoktur
4. Tahammül eylemeden gayrı vaz’-ı nâdâna
Kitâb-ı fenn-i hıredde ilâcımız yoktur
...
5. Oldu sermâye-i hayret bana bîm ü ümmîd
Bilemem eyleyicek girye midir hande midir

1. Bir mutluluk elde etmek için feleğe minnet etmekten, ona yal-
varıp yakarmaktan usandık. Sevgiliyle birlikte olmak için baş-
kalarına dostluk gösterisinde bulunmaktan usandık.
2. Gönül gamla bile didişmekten usanmaz, ama artık bir sevgili
için başkaları ile kavga etmekten usandık.
3. Gerçi eski moda eşya gibiyiz, itibar edenimiz yoktur, fakat baş-
kalarının değer vermesine o kadar ihtiyacımız da yoktur.
4. Cahillerin tutumlarına tahammül etmekten başka akıl ilminin
kitabında ilacımız yoktur.
5. Korku ve ümit bana şaşkınlık sebebi oldu. O kadar şaşkının ki,
bilmiyorum ağlasam mı gülsem mi?

BEŞİNCİ BÖLÜM
XVIII. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Nazîm
Beliğ İsmail
Nedîm
Râsih
Seyyid Vehbî
Nahîfî
Âsım
Koca Râgıb Paşa
Esrar Dede
Şeyh Gâlib
Fıtnat Hanım
İlhâmî
Sünbülzâde Vehbî
GİRİŞ
Bu yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin siyasi açıdan gerileme dönemi-

dir. Karlofça Antlaşması’ndan (1699) sonra devlet küçülme süreci-
ne girmiştir. Bu asır, Osmanlı Devleti’nin hem içte hem dışta bü-
yük güçlüklerle karşılaştığı bir zaman dilimidir. Devlet bir taraftan
Avrupa’daki toprak kayıplarını telafiye uğraşırken diğer taraftan da
iç isyanlar, karışıklıklar ve ekonomik sıkıntılar ile boğuşmak duru-
munda kalmıştır.
Bu yüzyılın başında Avrupa devletleri ile yapılan Pasarofça Ant-
laşması’ndan (1718) sonra bir barış ve sükûnet dönemine girilmiş-
tir. Devlet ve toplum sanki uzun yıllar süren savaşlardan sonra bir
dinlenme devresi yaşamaya başlamıştır. Tarihte “Lâle Devri” olarak
adlandırılan, zevk ve eğlencenin öne çıktığı bu dönem, Patrona
Halil isyanıyla Sultan III. Ahmed’in (ö. 1736) tahttan indirilmesi
ve ismi Lâle Devriyle anılan Sadrazam İbrahim Paşa’nın öldürül-
mesi ile 1730 yılında sona erer. Böylece tekrar siyasî kargaşalar ve
harpler başlar. Sadrazam Koca Râgıb Paşa’nın (ö. 1763) yönetimin-
de devlet, yüzyılın ikinci yarısında kısa bir müddet tekrar sükûnete
kavuşmuşsa da daha sonra tekrar başlayan harpler ve isyanlar ile
tekrar toprak kayıplarının yaşandığı zor bir döneme girilir.
Gerilemeye karşı çarelerin arandığı, ıslahat hareketlerinin ya-
şandığı görülmüş olsa da bu çabalardan netice alınamamış, kök-
lü çözümler sunulamamıştır. Siyasî tarihteki bu olumsuzluklara
rağmen edebiyattaki gelişme ve ilerleme devam etmiştir. Osmanlı
ailesi bu asırda da sanatkâr ve şair hükümdarlar yetiştirmiştir. Sul-
• 281
tan III. Ahmed ve III. Selim (ö. 1808) iki aydın ve sanatkâr hü-
kümdar olarak devrin sanat ve kültür hayatının gelişmesine katkı
sağlamıştır. Hem hattat, hem şair olan, hem kılıç sallamakta hem
ok atmakta usta kabul edilen, bunların yanı sıra iyi bir musikişinas
olarak musiki makamları icat edecek, ünlü besteler yapacak kadar
çok yönlü bir sanatkâr olan III. Selim’in şu beyti ünlüdür: “Kendi
elimle kesip yâre verdiğim kalem / Fetvâ-yı hûn-ı nâ-hakımı yazdı
ibtidâ” (Kendi elimle kesip açtığım ve yare verdiğim kalem ilk ola-
rak haksız yere benim katlime dair fetvayı yazdı.)
18. yy.da dönemin diğer şairlerini gölgede bırakan iki şair
yetişmiştir: 18. yy.ın ilk yarısında Nedîm (ö. 1730), ikinci yarısında
Şeyh Gâlib, (ö. 1799) Divan şiiri geleneğimizin son iki zirvesi
olmuşlardır. Nedîm, Divan şiirimizde çığır açan ve kendisine has
bir üslûbu olan şairlerimizdendir. Hatta kendisinden sonra “Ne-
dîm tarzı” denilen bir ekol meydana gelmiştir. O neşeli yaratılışı ve
yaşama sevinci sayesinde yaşadığı hayatı ve gerçek tabiatı şiirlerine
yansıtmıştır. Şiirlerinde yaşadığı dönemle ilgili bilgiler ve tasvirler
bulunmakta, İstanbul’un eğlence merkezleri ve eğlence hayatı gö-
rülebilmektedir. Nedîm, tabiatı ve insanı; geleneğin belirlediği ve
gösterdiği soyut tarzda değil, olabildiğince gerçek şekliyle yansıt-
maya çalışmıştır.
Divan edebiyatının kendisine özgü bir dünya görüşü vardır.
Bu dünya gelip geçicidir. Ona bel bağlamamak gerekir. Dünyada
bulunmamız aslında bir misafirliktir. Asıl olan, kalıcı olan öte dün-
yadır ve bu dünyayı bütünüyle ihmal etmeden asıl ona hazırlan-
mak gereklidir. Eski edebiyatımızda dinden kaynaklanan bu dü-
şüncenin yanı sıra -bir ölçüde tasavvufla da bağdaştırılan- rindane
bir hayat görüşü şiirlere yansımıştır. Mademki bu dünya bir ve tek
olan Allah’ın eseridir ve onun sınırsız güzelliklerinin birer yansı-
masıdır, o hâlde içinde yaşadığımız âlemi ve içindekileri sevmek,
aslında O’na yakınlaşmak demektir. Bu dünya görüşüyle şairler

hayata daha neşeli bakmışlar, diğer insanları da dünyadan zevk al-
maya çağırmışlardır. Bu görüş rindâne olarak nitelenir. Nedîm’in
şiirleri ikinci anlayışı yansıtmaktadır. O şiirlerinde ne dine ne de
hikmetli söz söylemeye yönelmiştir. Kendisi dünyaya bağlı, neşeli
şiirler söylemeyi seven bir şairdir. “Gülelim oynayalım kâm alalım
dünyadan” mısraı onun hayata bakışını özetlemektedir. Damad İb-
rahim Paşa’nın vezir oluşu ile 13 yıl süren İstanbul’daki eğlence ha-
yatı Nedîm’in yaratılışına uygun bir ortam hazırlamıştır. Lale Devri
diye adlandırılan bu dönemin İstanbul’u, binaları, eğlence yerleri,
âdetleri, kıyafetleri, bütün etkileyiciği ve güzelliği ile Nedîm’in şiir-
lerinde yaşamaktadır. Nedîm şiire yaşadığı dönemin hayatını sok-
muştur. Halk dilinde kullanılan kelime ve deyimler, âdetler şiirinde
yer bulmuştur. O, Necatî’den başlayıp Bâkî ve Şeyhülislâm Yahya
ve Nâbî’den sonra yerli ögelerin şiirde yer bulduğu mahallîleşme
cereyanının temsilcilerindendir. Besteye müsait yapısıyla şarkının
en güzel örnekleri onun şiirlerinde bulunur.
İstanbullu olan Nedîm (ö. 1730) aslında bir bilim adamıdır.
Çeşitli medreselerde dersler vermiş, önemli tarih eserlerinin Türk-
çeye çevrilmesinde görev almıştır. İstanbul’a olan sevgisi onun
İstanbul için yazılmış en güzel şiirlerden birisini yazmasına vesile
olmuştur. Bu şiir dönemin İstanbul’unu yansıtması açısından da
önemlidir.
Devrin diğer önemli şairi Şeyh Gâlib’tir (ö. 1799). Kendisi
Mevlevîlik tarikatında şeyh olacak kadar yükselmiş birisidir. Mev-
levîlik, Mevlâna’nın insan sevgisini temel alan görüşleri çerçevesin-
de kendisinden sonra kurulmuş olan bir tarikat, dinî-tasavvufî olu-
şumdur. Asırlar boyunca özellikle okumuş ve kültürlü çevrelerde
yaygınlık kazanan ve sanat yönü de bulunan bu tarikatten Şeyh
Gâlib gibi pek çok sanatkâr yetişmiştir. Asıl adı Mehmed Esad olan
Gâlib, Sultan III. Selim’in ve ailesinin ilgi ve desteğini görmüştür.

Şeyh Galip, Divan şiirinin tarih içindeki son sıçramasıdır. Şii-
rinin merkezini aşk konusu oluşturur. Fakat bu aşk, Nedîm’in iş-
lediği türden olmayıp ilahî aşktır. Söyleyeceklerini sembollerle ve
işaretlerle ifade eder. “Zevki kederde mihneti râhatta görmüşüz”
dese de Fuzûlî gibi sadece acı ve ıstırabı işlememiş, Bâkî ve Nedîm
gibi neşe ve coşkunluğu da şiirlerine yansıtmıştır.
Şeyh Gâlib’in şiirlerini topladığı Divan’ının yanı sıra Hüsn ü
Aşk isimli bir mesnevisi de vardır. Tasavvuf yolunda ilerleyen bir
kişinin karşılaşacağı güçlükler ve bu güçlükleri yenme uğraşısı bu
hikâyenin konusunu oluşturur. Yazmış olduğu gazelleri yanı sıra
Mesnevi’yi manzum olarak tercüme eden Nahifî de (ö. 1738-39)
bu dönemin tasavvufî şiirinin mümessillerindendir.
18. yy.ın Nedîm ve Şeyh Gâlib’in dışında kalan şairleri, daha
çok kendilerinden önceki bir şairin izinden gitmişlerdir. İzzet Ali
Paşa (ö. 1734), Âsım (ö. 1760), Seyyid Vehbî (ö. 1736), Haşmet
(ö.1768), Sünbülzâde Vehbî (ö. 1809) gibi pek çok şair ya Nedîm
tarzını ya da Nabî tarzını benimsemişlerdir. Fakat Nabî’nin taklitçi-
si Sünbülzâde Vehbî, Nedîm’in takipçisi Enderunlu Fazıl (ö. 1810)
gibi şairler, örnek aldıkları bu büyük şairlerin sanatını daha ileri
götürmek bir tarafa tuttukları yolu hakkıyla da temsil edememiş-
lerdir. Bu dönemde bir kısım Divan şiirleri Klasik Türk Edebiyatı
geleneğinden ayrılarak halk zevkini, duyuşunu şiirlerine yansıtma-
ya çalışmışlardır.
Koca Râgıb Paşa bu dönemde yazdığı başarılı şiirler ile dikkate
alınması gereken bir şairdir. Şiirleri daha ziyade hikemîdir. Bu dö-
nemde öne çıkan bir kadın şair olan Fıtnat Hanım (ö. 1780) ken-
disinden önceki diğer kadın Divan şairleri gibi geleneğin izinden
giderek pek güzel ve zarif şiirler söylemiştir.
Bu dönemde hiciv, lügaz, muamma, tarih düşürme, lügaz gibi
türler yaygınlık kazanmış ise de edebî zevke hitap edenleri azdır. Bu

dönemde naatlarıyla meşhur olan şairler arasında en ünlüsü aynı
zamanda bir musikişinas olan Nazîm’dir (ö. 1727).
Divan şiiri 18. yy.da büyük şairler yetiştirmekle birlikte bu
şairlerin varlığı bu edebiyatın umumi olarak gelişmesini sağlaya-
mamışlardır. Klasik edebiyattaki yeni arayışlar, kifayetsiz mukallit-
ler dolayısıyla çıkmaz yola girmiş, bir tarafta Şeyh Gâlib’in şâheser
mesnevisi diğer tarafta edebî değeri çok düşük pek çok mesnevi
aynı zaman diliminde kaleme alınmıştır.

NAZÎM
(ö. 1727)
Gazel
1. Gönül kim sensiz sînede garîb imiş cânâ

Vatan da âşıka kûy-ı habîb imiş cânâ
2. Felek ayırdı seni benden âh bilmez idim
Bu derdmendine ol da rakîb imiş cânâ
3. Firâkına düşeli bî-karâr kalmış idim
Firâk âfet-i sabr u şekîb imiş cânâ
4. Gamınla gurbete salmıştı rûzgâr beni
Yine cemâlini görmek nasîb imiş cânâ
5. Marîz-i firkat iken oldu çâre-sâz bana
Nigâh-ı merhametin kim tabîb imiş cânâ
6. Nazîm-i zâr gibi ben de aldanıp kaldım
Figâna va’de-i vaslın karîb imiş cânâ

1. Ey sevgili! Gönül, sensiz sinede gurbette gibiymiş. Çünkü vatan

âşık olana sevgilinin bulunduğu yer imiş, ey sevgili!
2. Seni benden felek (talihsizliğim) ayırdı. Bilmezdim, o da bu
dertli âşığına rakibmiş, ey sevgili!
Rakib, âşığın sevgilisi ile arasına giren demektir.
3. Senin ayrılığına düşeli beri kararsız oldum. Ayrılık, sabır ve da-
yanma gücünün afeti imiş, ey sevgili!
4. Talih, aşkının derdiyle beni gurbete attı. Yine de güzel yüzünü
görmek nasip imiş, ey sevgili!
5. Senden ayrı düşüp hasta olmuşken merhamet bakışın bana şifa
verdi. Meğerse o bir doktormuş, ey sevgili!
6. İnleyip duran Nazîm gibi ben de aldandım. Senin verdiğin vus-
lat (görüşme, birlikte olma) vaadin meğer acıyla feryat etme
anlamına geliyormuş, ey sevgili!

BELÎĞ İSMAİL
(ö. 1729)
Gazel
1. Sabr müşkil âşıka terk-i diyâr etmek de güç

Künc-i tarîk-i ferâgat ihtiyâr etmek de güç
2. Tarh-ı germ-i ihtilâta çâre yok dildâr ile
Fikr-i vaz’-ı serd ile sîne-figâr etmek de güç
3. Yârı tenhâ eylemek bîgâneden âsân değil
Âşinâdan bî-sebeb ey dil firâr etmek de güç
4. Beynimizde rûy-ı düşmenden dürûğ eksik değil
Râst geldikçe o şûha i’tizâr etmek de güç
5. Âlem-i âb eylemek kâbil değil mahfî hele
Bî-tekellüf dilberi bûs u kenâr etmek de güç
6. Ser-be-ceyb-i inzivâ mümkün mü uşşâka
Belîğ Kûy-ı yâra bî-bahâne reh-güzâr etmek de güç

1. Âşık olana sabretmek zor, vatanını da terketmek güç. Her şey-

den el etek çekme yolunun bir köşesini seçmek de (bir köşeye
çekilip yalnız yaşamak da) güç.
Divan şiirinde âşığa verilen nasihat, “ya sabr u ya sefer”, yani ya
aşk derdine sabretmek ya da sevgilinin bulunduğu diyarı terke-
dip gurbete çıkmaktır.
2. Sevgiliyle birlikte olmanın sıcaklığını bırakmaya (aşktan kur-
tulmaya) çare yok. Ama soğuk davranışlarını düşünerek gönlü
yaralamak da güç.
3. Sevgiliyi, yabancılardan ayrı, yalnız başına yakalamak kolay de-
ğil. Fakat tanıdıklardan sebepsiz yere kaçmak da güç.
4. Aramızda düşman yüzünden yalan dolan eksik değil. Fakat o
alımlı, işveli güzele rastladıkça özür dilemek de güç.
5. Deniz safasına gizlice çıkmak mümkün değil. Hele sevgiliyi ra-
hatça, sıkılmadan öpüp kucaklamak daha da zor.
6. Ey Belîğ! Âşıkların yalnız kalıp bir köşeye çekilmesi mümkün
mü? Sevgilinin bulunduğu yere bir bahane bulmadan gitmek
de güç.

NEDÎM
(ö. 1730)
I. Kaside
1. Bu şehr-i Sitanbul ki bî-misl ü bahâdır

Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâdır
2. Bir gevher-i yekpâre ki iki bahr arasında
Hurşîd-i cihân-tâb ile tartılsa sezâdır
3. Altında mıdır üstünde midir cennet-i a’lâ
El-hak bu ne hâlet bu ne hoş âb u havâdır
4. İnsâf değildir onu dünyâya değişmek
Gülzârlarını cennete teşbîh hatâdır
5. Herkes erişir onda murâdına onunçün
Dergâhları melce-i erbâb-ı recâdır
6. Kâlâ-yı maârif satılır sûklarında
Bâzâr-ı hüner ma’den-i ilm ü ulemâdır
7. Câmilerinin her biri bir kûh-ı tecellî
Ebrû-yı melek ondaki mihrâb-ı duâdır
8. Hep halkının etvârı pesendîde vü makbûl
Derler ki biraz dilberi bî-mihr ü vefâdır
9. Nâmı gibi olmuştur o hem sa’d hem âbâd
İstanbula sermâye-i fahr olsa sezâdır

10. İstanbulun evsâfını mümkin mi beyân hiç
Maksûd hemân Sadr-ı kerem-kâra senâdır
11. Devşirmededir saçtığı ihsânı şeb ü rûz
Pîr-i feleğin onun için kaddi dü-tâdır
12. Hâtem-sıfatâ tab’ u dil ü dest-i kerîmin
Deryâ-yı himem kân-ı kerem ebr-i atâdır
13. Sadrında seni eyleye Hak dâim ü sâbit
Hep âlemin ettikleri şimdi bu duâdır
14. Ez cümle Nedîmâ kulun ey Âsâf-ı devrân
Müstağrak-ı lutf ü kerem ü cûd u atâdır

1. Bu benzersiz ve paha biçilmez İstanbul şehrinin bir taşına bü-

tün İran ülkesi fedadır.
2. O iki deniz arasında tek parça bir mücevherdir; dünyayı aydın-
latan güneş ile tartılsa yerindedir.
3. Yüce cennet onun altında mı yoksa üstünde midir? Doğrusu bu
ne hâldir; havası suyu ne hoştur!
4. Onu dünyaya değişmek olacak iş değildir. Onun bahçelerini
cennete benzetmek hatadır.
5. Orada herkes muradına erişir. Onun için dergâhları (sarayları,
konakları, tekkeleri) dilek sahiplerinin sığınağıdır.
Dönemin başkenti olması dolayısıyla ülkenin pek çok yerinden
insanlar İstanbul’a işlerini görebilmek gelirler ve bürokratik iş-
ler burada görülürdü.
6. Çarşılarında bilgi kumaşı satılır. O şehir hüner pazarı, bilim ve
âlimler ocağıdır.
Bu beyit İstanbul’un, dönemin ilim ve sanat merkezi olduğu-
nu işaret etmektedir. Gerçekten de o dönemde yüksek öğretim
okullarının en önemlileri buradaydı.
7. Camilerinin her biri Allah’ın tecelli ettiği (O’nun nurunun gö-
ründüğü) bir dağdır. Oradaki duâ mihrâbı da meleğin kaşıdır.
Şair, İstanbul’un devletin başkenti, bilim ve sanat merkezi ol-
masının getirdiği durumlara yukarıda işaret etmişti. Bu beyitte
de şehrin dinî ve manevi yönüne işaret edilmektedir. Camileri,
evliya türbeleri, dergâhları ile insanların manevi huzur buldu-
ğu, kendilerini yaratana dua için sığındıkları bir yer olduğuna
işaret edilmektedir.
8. Halkının hayatı, hareketleri beğenilecek tarzda ve güzeldir.
(Fakat şu kadarı da var ki) güzeli sevgi göstermez ve vefasızdır,
derler.
Son zamanlara kadar dilimizde “İstanbul beyefendisi, hanıme-
fendisi” gibi tabirler kullanılıyordu. Beyitte o dönemde yaşayan

İstanbulluların nezaket, görgü ve sosyal bakımdan düzeyli iliş-
kilerine işaret edilmektedir.
9. Sadabad adı gibi hem uğurlu (sa’d) hem de bayındır (âbâd)
olmuştur. (Bunun için) İstanbul’a övünç kaynağı olsa lâyıktır.
Sadabad, Lâle Devri diye de adlandırılan eğlence ve zevk mec-
lislerinin düzenlendiği bahçelerin en ünlülerindendir.
10. İstanbul’un vasıflarını, güzelliklerini anlatmak hiç mümkün
müdür? Asıl maksat bu yolla cömert sadrazamı övmektir.
Bu şiir aslında dönemin sadrazamının övgüsüne adanmıştır.
Buraya kadar olan kısım şiirin giriş kısmı olarak da değerlendi-
rilebilir.
11. Onun saçtığı nimetleri gece gündüz topladığı için feleğin boyu
iki kat olmuş, eğilmiştir.
Felek, eski zamanlardan beri var olduğu ve sürekli döndüğü için
yaşlı ve kamburu çıkmış birisi olarak düşünülür. “Kambur fe-
lek” tabiri günümüze kadar gelmiştir.
12. Ey Hatem meziyetli sadrazam! Senin yaratılışın, gönlün ve
cömert elin himmetler yüce işler denizi, cömertlik madeni ve
bağış bulutudur.
Hâtem, eli açıklığı ile meşhur olan ve bundan dolayı da ede-
biyatımızda cömertliğin sembolü olan bir kişidir. Şair övdüğü
kişiyi Hatem’e benzeterek onun bağışını elde etmek istiyor.
13. Allah seni sadrazamlık makamında devamlı etsin. Şimdi bütün
âlemin ettiği dua budur.
Kasidelerde övülen şahsa dua edilmesi geleneğin icabıdır.
14. Ey zamanın Âsâf gibi veziri! (Senin cömertliğinden nasiplenen-
lerden) özellikle bu Nedîm, senin iyiliğine, cömertliğine ve ba-
ğışlarına boğulmuştur.
Âsâf, adaleti ile meşhur olan ve bu özelliğine edebiyatta gön-
derme yapılan Süleyman Peygamberin veziridir. Şair, övdüğü
sadrazamı Âsâf ’a benzeterek onun iltifatını kazanmak istiyor.

II. Gazel
1. Estikçe bâd-ı subh perîşânsın ey gönül

Benzer esîr-i turre-i cânânsın ey gönül
...
2. Ben sana bâde içme güzel sevme mi dedim
Benden niçin bu gûne girîzansın ey gönül
3. Bîgânedir muâmeleniz akl u hûş ile
Gûyâ derûn-ı sînede mihmânsın ey gönül
4. Hac yollarında meş’ale-i kârbân gibi
Erbâb-ı aşk içinde nümâyânsın ey gönül
5. Peymâne-i muhabbeti sundun Nedîme çün
Lutfeyle alma câmı biraz kansın ey gönül

1. Sabah rüzgârı estikçe perişan oluyorsun. Öyle görünüyor ki,

sevgilinin saçının büklümlerine esir olmuşsun, ey gönül. Şair
kendi gönlünün perişanlığı ile sevgilisinin saçlarının dağınıklığı
arasında ilişki kurmaktadır.
2. Ben sana içki içme, güzel sevme mi dedim? Benden niye böyle
kaçıyorsun, ey gönül.
3. Akılla sen birbirinize yabancı gibi davranıyorsunuz. Sanki gön-
lün içinde misafirsin, ey gönül.
4. (Gece vakti) hac yollarında giden kervan ışığı (kervan önünde
giden meşale) gibi, sen de âşıkların içinde görünmekte, parla-
maktasın, ey gönül.
5. Madem ki Nedîm’e aşk kadehini sundun, o zaman lutfet de
kadehi (elinden) alma, biraz doysun, ey gönül.

III. Gazel
1. Bir söz dedi cânân ki kerâmet var içinde

Dün giceye dâir bir işaret var içinde
2. Meyhâne mukassî görünür taşradan ammâ
Bir başka ferah başka letâfet var içinde
3. Eyvah o çifte kayık aldı karârım
Şarkı okuyup geçti bir âfet var içinde
4. Olmakta derûnunda hevâ âteş-i sûzân
Nâyın diyebilmem ki ne var içinde
5. Ey şûh Nedîmâ ile bir seyrin işittik
Tenhâca varıp Göksu’ya işret var içinde

1. Sevgili içinde keramet bulunan bir söz söyledi. O sözde dün

geceye dair bir işaret var.
2. Meyhane dışarıdan kasvetli, gönlü daraltan bir şekilde görünür.
Ama içinde bir başka ferahlık, bir başka güzellik var.
3. Neyin içinde nasıl bir hâl bulunduğunu anlatamam. Zira (üfle-
nen) hava (nefes) onun içinde yakıcı bir ateş olmaktadır.
4. Eyvah, o üç çift kürekle çekilen kayık kararımı aldı (Beni ken-
dimden geçirdi.). Çünkü içinde şarkı okuyup geçen bir güzel
vardı.
5. Ey şuh güzel! Nedîm ile bir gezintini işittik. Bu gezintide yalnız
gidip Göksu’da işret etmişsiniz.

IV. Şarkı
1. Sevdiğim cânım yolunda hâke yeksân olduğum

Îyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum
Ey benim aşkında bülbül gibi nâlân olduğum
2. Cümle yârân sana uşşâk olduğun bilmez misin
Cümlenin tâkatları tâk olduğun bilmez misin
Şimdi âlem sana müştâk olduğun bilmez misin
...
3. Sen açıl gül gibi zâr ile hezâr olsun Nedîm
Bend bend olsun ham-ı zülfün şikâr olsun Nedîm
Sen salın cânâ yolunda hâksâr olsun Nedîm

Şarkı, genellikle bestelenmeye uygun şekilde yazılan murabba-

lara denir. Üçüncü mısralarına miyan, bend sonlarında tekrarlanan
mısralarına ise nakarat adı verilir. Dili sade, bend sayısı azdır.
1. Sevdiğim, yolunda perişan olduğum (ey sevgili)! Kurbanın

olayım, bayramdır; güzelliğini göstererek naz ile gezmeye çık.
Aşkınla bülbüller gibi ağlayıp inlediğim (ey sevgili)! Kurbanın
olayım bayramdır, gezmeye çık.
2. Bütün dostların sana âşık olduğunu, bütün insanların sana (se-
nin aşkına, güzelliğine) dayanma güçlerinin kalmadığını, şimdi
dünyadaki herkesin senin için yanıp yakıldığını bilmez misin?
Kurbanın olayım, bayramdır; güzelliğini göstererek naz ile gez-
meye çık.
3. Sen gül gibi açıl da Nedîm ağlayıp feryat ederek bülbül (gibi)
olsun. Saçlarının her kıvrımı bir bağ olsun da Nedîm o tuzağa
tutulsun. Sen (sevgili) salınarak, bütün alımınla yürü de Nedîm
senin yolunda toz toprağa karışmış bir hâlde olsun. Kurbanın
olayım bayramdır; güzelliğini göstererek naz ile gezmeye çık.

V. Taştîr
1. “Derdin nedir gönül sana bir hâlet olmasın”

Bîmâr eden bu gûne seni râhat olmasın
Bizden tesettür etme abes külfet olmasın
Bîcâ tabîbe varmağa hîç hâcet olmasın
“Sad el-hazer sevdiğin ol âfet olmasın”
2. “Geh hançer-i tegâfül ü geh nîze-i itâb”
Tarf-ı küleh şikeste vü ebrûda pîç u tâb
Baksan egerçi elde değil sâgar-ı şarâb
Ammâ henüz gamze ser-efgen nigeh harâb
“Ol mest-i nâz mest-i mey-i nahvet olmasın”
3. “Şâyed eser ede nefes-i âteşîni hayf
Olmaz enîn-i âşıka zîrâ metâ vü keyf
Hem-mahlasım ki nazm ile etmişti sell-i seyf
Bu mısraı benimçün okurmuş şitâ vü sayf
“Söylen Nedîm-i zâr ile germ-ülfet olmasın”

Bu şiirin her bendinin ikinci, üçüncü ve dördüncü mısraları

Nedîm’e, birinci ve sonuncu mısraları ise daha önce yaşamış olan
Nedîm-i Kadîm isimli bir başka şaire aittir. Bu şekilde bir başka
şiirin her beytinin arasına mısra ilavesiyle bendler şeklinde şiir yaz-
maya “taştîr” adı verilir.
1. Gönül, derdin nedir? Senin başına bir hâl gelmiş olmasın. Yok-
sa seni bu şekilde hasta eden (aşksızlığın verdiği) rahat olmasın.
Bizden kendini gizleme, boşuna zahmet olmasın. Boşuna dok-
tora gitmeye ihtiyaç olmasın. Sakın, sakın, sevdiğin o afet gibi
güzel olmasın.
2. Bazen aldırmazlık hançeri, bazen azarlama mızrağı. Külahın
ucu eğilmiş ve kaşlar çatık. Baksan, şarap kadehi her ne kadar
elde değil; ama o yan bakışının başı düşmüş, bakışı da (sarhoş
bakışı da) harap. Sakın o naz sarhoşu, gurur şarabıyla kendin-
den geçmiş olmasın.
3. Ah, (âşığın) ateşli (yakıcı) nefesi tesir ederse (yakarsa onu)...
Çünkü âşığın inlemesinin nasıl ve ne zaman olacağı belli de-
ğildir. Kılıcını çekip meydana atılan benimle aynı mahlası
kullanan şair “Söyleyin (o sevgiliye), acıyla inleyip feryat eden
Nedîm ile fazla samimi olmasın.” mısrasını yaz kış (sürekli)
okumuş.

VI. Seçme Beyitler
1. Mest-i nâzım kim büyüttü böyle bî-pervâ seni

Kim yetiştirdi bu gûnâ servden bâlâ seni
2. Bûydan hoş renkten pâkîzedir nâzik tenin
Beslemiş koynunda gûyâ kim gül-i ra’nâ seni
...
3. Haddeden geçmiş nezâket yâlübâl olmuş sana
Mey süzülmüş şişeden ruhsâr-ı âl olmuş sana
4. Bûy-ı gül taktîr olunmuş nâzın işlenmiş ucu
Biri olmuş hoy birisi destmâl olmuş sana
5. Yok bu şehr içre senin vasf ettiğin dilber Nedîm
Bir perî-sûret görünmüş bir hayâl olmuş sana
...
6. Gülüm şöyle gülüm böyle demektir yâra mu’tâdım
Seni ey gül sever cânım ki cânânıma hitâbımsın
...
7. Nâzdan hamûşsun yoksa zebânın duymadan
İstesen bin dâstân söylersin ebrûlarla sen

1. Benim nazdan sarhoş olmuş güzelim! Seni kim böyle kayıtsız,

şuh bir şekilde büyüttü. Kim seni böyle serviden daha yüksek
yetiştirdi.
2. Gül-i ra’nâ seni koynunda beslemiş gibi, nazik tenin kokudan
(gülün kokusundan) daha hoş, renkten (gülün renginden) daha
temizdir.
Gül-i ra’nâ, dışı pembe içi sarı sarı kırmızı gül demektir. Şiirde
çok parlak, çekici bir güzelliğe sahip sevgili anlamında da kulla-
nılır.
3. Nezaket süzgeçten geçirilmiş, damıtılmış da sana boy pos ol-
muş. Şarap şişeden süzülmüş sana kırmızı yanak olmuş.
4. Gülün kokusu damıtılmış, nazın ucu işlenmiş; birisi sana ter,
diğeri mendil olmuş.
5. Nedîm, senin anlattığın güzel bu şehirde yok. Galiba sana peri
yüzlü birisi görünmüş, yani hayal görmüşsün.
6. Sevgiliye “Gülüm şöyle, gülüm böyle ...” demeye alışmışım. Ey
gül, sevgilime senin adınla hitap ettiğim için seni pek severim.
7. Sen naz sarhoşu olmuşsun da onun için susup kalmışsın. Yoksa
istesen, dilini kullanmadan kaş göz hareketlerinle bin destan
söylersin sen.

RÂSİH
(ö. 1731)
Gazel
1. Süzme çeşmin gelmesin müjgân müjgân üstüne

Urma zahm-ı sîneme peykân peykân üstüne
2. Dilde gam var şimdilik sen gelme lutf et ey sürûr
Olamaz bir hânede mihmân mihmân üstüne
3. Yârdan mehcûr iken düştük diyâr-ı gurbete
Dehr gösterdi bize hicrân hicrân üstüne
4. Rîze-i elmas eker her açtığı zahma o şûh
Lûtfu var olsun eder ihsân ihsân üstüne
5. Hem mey içmez hem güzel sevmez demişler hakkına
Eylemişler Râsihe bühtân bühtân üstüne

1. (Ey sevgili) gözlerini süzme de kirpik kirpik üstüne gelmesin,

göğsümdeki yaralara da temren üstüne temren vurma.
Sevgilinin kirpikleri Divan şiirinde âşığın gönlünü yaralayan
oka benzetilmiştir. Okun ucundaki demir kısma peykân, tem-
ren denir. Şair sevgilisinin bakışını ok atmaya benzetmektedir.
2. Ey sevinç, ey mutluluk! Şu an gönülde gam, üzüntü var; sen
lütfet de şimdi gelme. Bir evde misafir üstüne misafir olmaz.
Şairler aşk derdinin bitmesini istemezler. Zira aşk, ıstırap, gam
ve tasa demektir. Bunların olmadığı yerde aşk da yok demektir.
3. Sevgiliden zaten ayrı iken bir de gurbete düşmüş gibi olduk.
Felek bize ayrılık üstüne ayrılık gösterdi, acımız arttı.
4. O alımlı güzel, her açtığı yaraya elmas tozu eker. Lütfu var ol-
sun, böylece bize ihsan üzerine ihsan etmiş olur.
Sevgili zaten âşığı yaralamış, onda yaralar açmıştır. Bu yetmez-
miş gibi bir de bu yaralara elmas tozu ekmektedir. Hâlbuki
yaraya dökülen elmas tozu, sürekli ıstıraba yol açar (Ayrıca el-
mas tozunun bir çeşit zehir olduğuna ve insanı öldürdüğüne de
inanılır.). Şair sevgilinin kendisini yaralamasını bir ihsan kabul
ettikten sonra bu yaraya elmas tozu ekerek ıstırabını artırmasını
(kendisiyle ilgilenmesini) ayrı bir ihsan, iyilik olarak görmekte-
dir.
5. (Râsih’i çekemeyenler) onun hakkında hem içki içmez, hem
de güzel sevmez demişler. Böylece Râsih’e iftira üzerine iftira
etmişler.

SEYYİD VEHBÎ
(ö. 1736)
Gazel
1. Beni bir hâle kodu hicri ki ağyâr ağlar

Hâlime dost değil düşmen-i gaddâr ağlar
2. Ra’d feryâda gelir berk gamıyla tutuşur
Dûd-ı âhım görüp ol ebr-i güher-bâr ağlar
3. Çağlayan dağda ırmak değil göz yaşıdır
Yüreği taştan iken derdime kûhsâr ağlar
4. Katre-i eşke döner nağme-i ter nâlemden
Sâz-ı meclisteki zîr ü bâm-ı evtâr ağlar
5. Çeşm-i yârin o da Vehbî gibi dil hastasıdır
Eşktir jâle değil nergis-i bîmâr ağlar

1. Sevgilinin ayrılığı beni öyle bir hâle koydu ki, hâlime dost değil
zulmeden düşman bile ağlar oldu.
2. Gök gürlemesi feryat eder, şimşek onun (aşkının) gamıyla tu-
tuşur. Benim (ateşler saçarak göklere çıkan) ahımı görünce inci
saçan bulutlar ağlar.
Şair gök gürültüsünü feryada benzetiyor. Şimşeği de aşk ateşi-
ne bağlıyor. Bulutun yağmur yağdırması da inci saçması olarak
hayal edilmiştir.
3. Dağda çağlayan ırmak değil gözyaşıdır. Yüreği taştan iken der-
dime (taş yürekli) dağlar bile ağlar.
4. Benim acıyla inlemelerimden taze nağmeler gözyaşı damlala-
rına döner. Eğlence meclisindeki sazın telleri bile bu duruma
ağlar.
5. O da Vehbî gibi, sevgilinin gözlerinin gönül hastasıdır (güzel
gözlerine gönül vermiş, âşık olmuştur.). Hasta (âşık) nergis ağ-
lamaktadır; (görünen) çiğ tanesi değil onun gözyaşıdır. Nergis,
mitolojiye göre kendi güzelliğine âşık olan ve bundan dolayı
da kendisinin sudaki aksini seyrederken düşüp boğulan bir gü-
zelmiş. Daha sonra suda göz şeklinde bir çiçeğe dönüşmüştür.
Divan şairleri nergis çiçeği ile sevgilinin gözü arasında ilişki ku-
rarlar.

NAHÎFÎ
(ö. 1738-39)
I. Gazel
1. Göz gördü gönül sevdi seni ey yüzü mâhım

Kurbânın olam var mı benim bunda günâhım
2. Âşıklığıma şâhid-i âdil mi değildir
Evzâ’-ı hazînimle garîbâne nigâhım
3. Memnûn u vefâ eyle beni gel kereminle
Yansın hased âteşlerine baht-ı siyâhım
4. Ey seng-dil etmez mi senin kalbine te’sîr
Hârâları hâkister eden âteş-i âhım
5. Bir bağrı yanık âşık-ı mihnetzededir gel
Ağlatma Nahîfî kulunu cevr ile şâhım

1. Göz gördü, gönül de sevdi seni, ey ay yüzlü (sevgilim)! Kurba-

nın olayım, bunda benim bir günahım var mı?
2. İçler acısı durumumla garip garip bakışlarım âşık olduğuma
doğru bir şahit, delil değil mi?
3. Gel, bena cömertliğin ve iyiliğinle vefa göster, beni mutlu et de
bu hâle duyduğu kıskançlığın ateşiyle kara bahtım yansın.
4. Ey kalbi taşlaşmış olan sevgili! Koca kayaları, mermerleri bile
yakıp kül eden ateşler saçan ahım sana hiç tesir etmez mi?
5. O bağrı yanık, dertli bir âşıktır. Ey güzeller güzeli sultanım!
Gel, Nahîfî kulunu eziyet çektirerek ağlatma.

II. Mesnevi
(Mesnevi tercümesinden)
1. Dinle neyden kim hikâyet etmede

Ayrılıklardan şikâyet etmede
2. Der kamışlıktan kopardılar beni
Nâlişim zâr eyledi merd ü zeni
3. Şerha şerha eylesin sînem firâk
Eyleyem tâ şerh-i derd-i iştiyâk
4. Her kim aslından ola dûr u cüdâ
Rûzgâr-ı vaslı eyler muktedâ
5. Ben ki her cem’iyyetin nâlânıyam
Hemdem-i hoş-hâl u bed-hâlânıyam
6. Her kişi zu’munca bana yâr olur
Sohbetimden tâlib-i esrâr olur
7. Sırrım olmaz nâlişimden gerçi dûr
Lîk yok her çeşm ü gûşa feyz-i nûr
8. Birbirinden cân u ten pinhân değil
Lîk yok destûr-ı rü’yet câna bil
9. Puhte hâlin hîç fehm etsin mi hâm
İhtisâr üzre gerek söz vesselâm

Nahîfî, Mevlâna’nın Mesnevi’sini manzum olarak tercüme etmiştir.
Aşağıdaki beyitler bu çevirinin giriş kısmındandır.
1. Neyi dinle, o bir şeyler anlatmakta ve ayrılıklardan şikâyet etmekte.

Ney burada kâmil, yani üstün manevi nitelikleri kendisinde toplamış
insanın sembolüdür. Mevlâna, neyin ağzından insanın bu dünyaya ge-
lişini, tasavvufun varlık felsefesine uygun olarak anlatmaktadır.
2. Ney “Kamışlıktan kopardılar beni. Benim ıstırapla inleyişlerim erkek
kadın herkesi ağlattı.” diyor.
Burada kamışlık, insanın bu dünyaya, yani madde âlemine gelmeden
önceki bulunduğu yerdir. İkinci mısradaki kadın erkekten maksat, bü-
tün insanlar demek olduğu gibi, bu ifade çocuğun dünyaya gelişi
ve sonrasında büyüyünceye kadarki döneminde anne babasının onun
üzerine titremesi, onun üzüntüsüyle dertlenip gözyaşı dökmesi şeklin-
de de yorumlanmıştır.
3. Ayrılık gönlümü parça parça etsin de aşk özleminin verdiği ıstırabı
anlatabileyim.
4. Her kim kendi aslından, soyundan uzak düşerse artık birleşme vaktini
gözler durur.
Tasavvuf felsefesine göre insan bu dünyaya geldikten sonra yine kendi
asıl vatanını, yani madde âlemine düşmeden önceki hâlini özler. Bu
durum her insanda bulunmakla birlikte, ancak bazı insanların koru-
yabildiği üstün manevi nitelikleri bu dünyada da kaybetmeyen bazı
insanlarda görülür. Mevlâna’nın dilinde ney, bu insanın sembolüdür.
5. Ben ki her toplulukta ağlayan ve inleyenim, hem iyilerin hem kötü
hâllilerin arkadaşıyım.
Burada Mevlâna’nın ve onun şahsında tasavvuf felsefesinin bütün in-
sanlara açık olan, hiç kimseyi dışlamayan yönünün ifade edildiğini
görüyoruz.
6. Her kişi kendi kanaatine göre bana dost olur. Sohbetimden birtakım
sırları öğrenmek ister.
7. Benim sırrım gerçi feryadımdan uzak değildir. Fakat her kulakta ve
gözde bunu sezecek nur yoktur.
8. Beden ve ruh birbirine gizli değildir. Fakat bedene ruhu görmek için
izin verilmemiştir, bunu bil.
9. Ham olan, olgun bir insanın hâlini anlayabilir mi? Bunun için sözü
kısa tutmak gereklidir vesselâm.

ÂSIM
(ö. 1760)
Gazel
1. Dil mi var kim onda yoktur dâğ-ı sûzânın senin

Herkesin gönlünde vardır derd-i pinhânın senin
2. Zikr-i pâ-bûsunla kûh u deşti geşt etmekteyim
Âh bilmem kandadır ey serv bustânın senin
3. Nâr-ı aşka yanmağa pervâne-veş mûmum velî
Nûr-ı mahzım kandadır bilmem şebîstânın senin
4. Gök kapısın görmeyen bâz olduğun seyr eylesin
Âsumânî câmede çâk-ı girîbânın senin
5. Âsımâ mir’ât-ı dil jeng-i sivâdan tîredir
Vechi var bakmazsa ona âfet-i cânın senin

1. Senin acıyla yakan yaranın bulunmadığı bir gönül mü var?

Herkesin gönlünde senin gizli aşk derdin vardır.
2. (Seni bulma ve) ayağını öpme düşüncesiyle seni anarak dağları,
sahraları dolaşmaktayım. Ey servi boylu güzelim. Senin bahçen
nerededir, ah bilmiyorum.
3. (Mumun etrafında uçuşan ve kendisini ateşe atan) kelebekler
gibi ben de aşk ateşiyle yanmaya hazır bir mumum. Baştan aşa-
ğı nur gibi olan güzelim, senin yatak odan nerededir, nerede
yatıyorsun; bunu bilmiyorum.
Şair eğer yatak odanın nerede olduğunu bilsem, orada bulun-
mak ve orayı aydınlatmak için mum gibi yanıp erimeye razı-
yım, demektedir.
4. Gök kapısının açıldığını görmeyen kimse, senin giydiğin mavi
renkli elbisenin yakasının açıklığını seyretsin, bu ona yeter.
5. Ey Âsım! Gönül aynası başka şeylerle (gerçek sevgili olan Al-
lah’ın dışındaki her türlü düşünce ile) kararmıştır. O afet gibi
güzel, senin gönlüne bakmazsa (o ayna gibi olan gönle yansı-
ması düşmezse) bir sebebi vardır.

KOCA RÂGIB PAŞA
(ö. 1763)
I. Gazel
1. Harâbatı görenler her biri bir hâletin söyler

Safâsın nakl eder rindân u zâhid sıkletin söyler
2. Ser-âgâz eyledikçe bahse bülbül revnak-ı gülden
Bezmde kulkul-i mînâ mülün keyfiyyetin söyler
3. Tecellî neş’esin ehl-i şikem idrâke kâbil mi
Behişt andıkça zâhid ekl ü şürbün lezzetin söyler
4. Ne zabt-ı hâkim-i şer’î ne hükm-i zâbit-ı aklî
Cünûn iklîmini seyr eyleyenler râhatın söyler
5. Miyân-ı güftügûda bed-meniş îhâm eder kubhun
Şecâat arz ederken merd-i kıbtî sirkatin söyler
6. Muvâfıktır yine elbet mizâca şîve-i hikmet
Tabîbin olsa da kizbi marîzin sıhhatin söyler
7. Perîşânî-i hâtır nükte-i serbeste-veş kaldı
Ne kimse hikmetin anlar ne Râgıb illetin söyler

1. Meyhaneyi görenlerin her biri bir durumunu söyler. Rindler

safasından, neşe ve mutluluk veren hâlinden bahseder, zahidler
ise ne kadar sıkıcı yer olduğunu anlatır.
(Rind ve zahid tipleri için Figânî’nin gazelinin açıklamasına ba-
kınız.)
2. Bülbül, gülün güzelliğinden ve tazeliğinden söz açtıkça şarap
testisinin lıkırtısı (şarap dökülürken testinin çıkarttığı ses) şara-
bın durumundan bahseder.
3. İlâhî tecellinin vereceği neşeyi, midelerine düşkün olanların an-
laması mümkün mü? Cennet lafı geçince zahid, (cennetteki)
yiyeceklerin içeceklerin lezzetinden söz eder.
Tecelli, Allah’ın kudretinin ve ilâhî sırların insanlarda ve eşyada
görünmesi anlamına gelir. Bunun insana vereceği mutluluğu
(neş’e mutluluk yanı sıra hafif sarhoşluk anlamına da gelir) ken-
dilerini maddi zevklere verenlerin anlayamayacağı söylenilmek-
tedir.
4. Ne kanunlara göre hükmeden hakimlerin kararı, ne akla dayalı
kuralların sonuçları geçerlidir. Delilik ülkesini seyredenler ora-
nın sadece rahatını söylerler.
5. Dedikodu sırasında kötü huylu kişiler kendi çirkinliklerini
hissettirirler. Nitekim yiğitlik sevdasındaki çingene, cesaretini
anlatmak için yaptığı hırsızlığı anlatır.
6. Hikmetin gerektirdiği şey, elbet mizaca uygun olmaktır. Bu ya-
lan da olsa doktorun hastaya iyi olduğunu söylemesine benzer.
7. Gönlün perişanlığı düğümlenmiş (ne olduğu anlaşılamayan)
bir nükte gibi kaldı. Kimse bunun sırrını bilmediği gibi Râgıb
da sebebini söylemez. (veya: Ey Râgıb! Ne kimse bunun sırrını
anlar, ne de kimse sebebini söyler.).

II. Seçme Beyitler
1. Muzaffer vakt-i fırsatta adûdan intikâm almaz

Mürüvvet-mend olan nâkâmî-i düşmenle kâm almaz
...
2. Ne kasr-ı dil-keş-i gülşen ne sahn-ı bâğ ararız
Şu tengnâda hemân kûşe-i ferâğ ararız
...
3. Mahbûb ararsa tünd-edâsın arar bulur
Müşkil-pesend-i ışk belâsın arar bulur
4. Baht olmayınca hüsn-i tabîat neyi müfîd
Sâib de olsa halk hatâsın arar bulur

1. Galip olan eline fırsat geçtiğinde düşmandan intikam almaz.

İnsan olan düşmanın mutsuzluğuyla sevinmez.
2. Ne bir bahçenin gönül çekici sarayını ne de bir bağ bahçe mey-
danını ararız. Şu bunaltan daracık dünyada sadece (herkesten
ve her şeyden) uzak kalacağımız bir köşe ararız.
3. Sevgili ararsa haşin, sert huylu olanı arar bulur. Aşkın zor beğe-
neni sonunda belâsını arar bulur.
4. Kişide şans olmazsa onun kişiliğinin düzgünlüğü, güzelliği neye
yarar? İnsanlar, o doğru yapsa da (ille) hatasını arar bulur.

ESRAR DEDE
(ö. 1796-97)
Gazel
1. Azm-i sefer ettin dil-i nâçârı unutma

Gittin güzel ammâ bu dil-efgârı unutma
…
2. Kâküllerini şâneye çektikçe seherler
Yâdına getir kalb-i dil-efgârı unutma
3. Ben sabredeyim derd ü gam-ı hicrine ammâ
Sen de güzelim ettiğin ikrârı unutma
4. Ağlatmayacaktın yola baktırmayacaktın
Ol va’de-i tekrâr-be-tekrârı unutma
5. Yok tâkatı hicrânına lutf eyle efendim
Dil-haste-i aşkın olan Esrârı unutma

1. Artık yola çıkmış gidiyorsun, bari bu çaresiz gönlü unutma.

Gittin, iyi güzel, ama bu gönlü yaralı âşığı bari unutma.
2. Seher vakti saçlarını taradıkça bu yaralı gönlü hatırla, unutma.
3. Ben ayrılığının derdine, gamına sabredeyim ama, sen de güze-
lim, verdiğin sözü unutma.
4. Hani ağlatmayacaktın, yola bakıp gözletmeyecektin! Bu konu-
da defalarca verdiğin sözü unutma.
5. Senin ayrılığına dayanacak gücü kalmadı. Efendim, merhamet
et, acı da bu aşkınla gönlü hasta olan Esrar’ını unutma.

ŞEYH GÂLİB
(ö. 1799)
I. Gazel
1. Efendimsin cihânda i’tibârım varsa sendendir

Miyân-ı âşıkânda iştihârım varsa sendendir
2. Benim feyz-i hayâtım hâsıl-ı rûh-ı revânımsın
Eğer sermâye-i ömrümde kârım varsa sendendir
…
3. Felekten zerre mikdâr olmadım devrinde rencîde
Ger ey mihr-i münevver âh u zârım varsa sendendir
4. Senin pervâne-i hicrânınam sen şem’-i vuslatsın
Be-her-şeb hâhiş-i bûs u kenârım varsa sendendir
5. Şehîd-i ışkın oldum lâle-zâr-ı dâğdır sînem
Çerâğ-ı türbetim şem’-i şebistânım varsa sendendir
6. Sanadır ilticâsı Gâlibin yâ Hazret-i Monlâ
Başımda bir külâh-ı iftihârım varsa sendendir

1. Sen benim efendimsin, dünyada bir itibarım varsa bu senden-

dir. Âşıklar arasında bir şöhretim varsa, bu da sendendir.
2. Benim hayatımın bereketi, canımı var eden sensin. Şu ömür
sermayesinde bir kazancım varsa o da senin sayendendir.
3. Devrinde felekten zerre denli incinmedim. Ey sönmeyen, hep
aydın olan güneşi andıran sevgili! Âh edip inlemem senin yü-
zündendir (Senin içindir.).
4. Sen vuslatın, kavuşmanın sembolü mum, ben ise senin ayrılı-
ğının pervanesiyim. Her gece seni öpme ve kucaklama arzum
varsa bu sendendir.
5. Senin aşkının şehidi oldum. Göğsüm yaralarla lâle bahçesine
döndü. Türbemde kandil varsa ve mezarımda mum yanıyorsa
bu senin sayendedir.
Divan şairleri aşk ıstırabı ile ölen âşıkları şehit kabul ederler.
Şair, senin aşkınla öldüğümden dolayı üzerime türbe yapılmış
ve içinde mumlar yanıyor, böyle bir itibara senin aşkın dolayı-
sıyla ulaştım, demektedir.
6. Ya Hazret-i Mevlâna, Gâlib’in sığınması sanadır. Başımda övü-
neceğim bir külâhım varsa bu senin sayendendir.
Beyitte söz konusu edilen külâh, Mevlevî külahıdır.

II. Gazel
1. Her zilletin elbette bir izzet var içinde

Seyr et çeh-i Ken’ânı ne devlet var içinde
2. Hep cân atıyor halk fenâ mülküne ammâ
Bir hârice çıkmaz ki ne hâlet var içinde
3. Sen akla uyup gezme Felâtûn dahi bilmez
Hum-hâne-i dehrin niçe hikmet var içinde
4. Pek tar yeridir sırr-ı dehen sohbet-i aşkın
Yok yok bütün esrâra işâret var içinde
5. Çâk eyleyemem sînemi her dilbere zîrâ
Sultânıma âid bir emânet var içinde
6. Etmiş yine Gâlib kudemâ tavrını der-pîş
Eş’ârının âsâr-ı hakîkat var içinde

1. Her zillet (küçültücü) gibi görünen durumda bile bir izzet

(yüce, iyi) bir durum vardır. Kenan diyarındaki (Yusuf ’un atıl-
mış olduğu) kuyuyu hatırla. (Görünüşte bir kuyuydu o, ama)
onun içinde ne büyük saadet ve istikbal vardı!
Divan şiirinde yaşanmış dinî, tarihî hadiselere, ayrıca efsanelere
göndermelerde bulunulur. Burada da Yusuf Peygamberin kar-
deşleri tarafından kuyuya atılması hadisesine işaret edilmekte,
yani telmih yapılmaktadır.
2. Halk hep can atıyor bu yok olacak mülke, ama bu fani dünya-
nın içinde ne var diye birisi bile dünyanın dışına çıkıp bakmaz.
3. Sen akla uyup da boşu boşuna dolanma. Bu (insanların akılla-
rını başlarından alan içkinin içildiği) meyhaneyi andıran kâina-
tın içinde ne gibi hikmetlerin olduğunu Eflatun dahi bilmez.
Meyhane anlamındaki humhâne, şiirde dergâh, tekke, ilâhî
aşkın konuşulduğu, var oluşun sırlarının paylaşıldığı yer an-
lamlarına da gelir. Eflatun, Aristo’nun hocası meşhur filozoftur.
Edebiyatta akıl ve bilgeliğin sembolü olarak geçer.
4. Ağzın sırrı aşk sohbetinin en dar yeridir. Onda yok yoktur; için-
de bütün sırlara işaret var.
Tasavvufta dehen-ağız, yokluğu işaret eder. Bu yokluk maddi
duygulardan, arzulardan soyutlanan ve üstün meziyetlerle, fa-
ziletlerle bezenen insanın Allahu Teâlâ’nın birliğinde yok oluşu
anlamında yüksek bir makam olarak düşünülür.
5. Ben gönlümü her gönül alıcı güzele açmam. Zira orada sultanı-
ma (gerçek sevgilime) ait bir emanet var.
Gönül mukaddes bir yerdir. İlâhî sırların, yüce sıfatların yansı-
dığı mahrem bir yerdir. Bundan dolayı gönül her güzelim diye-
nin girebileceği sıradan bir yer değildir.
6. Gâlib yine kendisinden öncekilerin tarzını takip etmiş. Zira şi-
irlerinin içinde hakikatlerden izler, eserler var.

III. Şarkı
1. Fâriğ olmam eylesen yüz bin cefâ sevdim seni

Böyle yazmış alnıma kilk-i kazâ sevdim seni
Ben bu sözden dönmezem devr eyledikçe nüh felek
Şâhid olsun aşkıma arz u semâ sevdim seni
....
2. Bî-gubârım hasret-i hattınla hâk olsam yine
Sohbetim ruh u lebindedir helâk olsam yine
Tîğ-ı gamzenden kesilmem çâk çâk olsam yine
Hâsılı bihûde cevr etme bana sevdim seni
3. Gâlib-i dîvâneyim Ferhâd u Mecnûna salâ
Yüz çevirmem olsa dünyâ bir yana ben bir yana
Şem’ine pervâneyim pervâ ne lâzımdır bana
Anlasın bîgâne bilsin âşinâ sevdim seni

1. Bana yüz bin defa eziyet etsen de senden vazgeçmem, ben seni
sevdim bir defa! Kaderin kalemi yazgımı böyle yazmış, ben sev-
dim seni. Dokuz felek döndükçe bu sözden dönmem, ben sev-
dim seni. Aşkıma yer gök şahit olsun, ben sevdim seni.
2. Toz topraktan uzağım, senin hattının hasretinle tekrar toprak
olsam... Sözüm, sohbetimi yanağın ve dudağın ile ilgilidir;
helâk olacak gibiyim yine. Kılıcı andıran gamzenden kesilmem,
yine parça parça olsam bile. Boş yere eziyet etme, sevdim seni
3. Ben deli divane âşık Gâlib’im. Ferhad ile Mecnun’un ruhuna
salâ olsun (Onlar dönemlerini tamamlayarak ölüp gittiler,
gün benim günümdür.). Dünya bir yana ben bir yana olsam,
yine de yüz çevirmem. Senin mumu andıran güzelliğininin ke-
lebeğiyim. Sakınıp gizlemek ne lazım bana. Dost düşman bil-
sin, ben sevdim seni.

IV. Şarkı
1. Ey nihâl-i işve bir nevres fidânımsın benim

Gördüğüm günden beri hâtır-nişânımsın benim
Ben ne hâcet kim diyem rûh-ı revânımsın benim
Gizlesem de âşikâr etsem de cânımsın benim
2. Derd-i aşkın ben senin bihûde izhâr eylemem
Laf edip âh u enîni kendime kâr eylemem
Hâsılı âlem bilir bu sırrı inkâr eylemem
3. Ey gül-i bâğ-ı vefâ ma’lûmun olsun bu senin
Hâr-ı cevr ile sakın terk eylemem pîrâhenin
Ölme var ayrılma yok bir öyle tuttum dâmenin

1. Ey işve ve nazın fidanı andıran güzeli! Sen benim yeni yetişen

genç bir fidanımsın. Seni gördüğüm günden beri hatırımdasın.
“Sen benim canımsın, ruhumsun” dememe ne hacet! Gizlesem
de açığa vursam da sen benim canımsın.
2. Ben senin aşkını boşyere açıklamam. Bundan bahsedip de ah
etmeyi, inlemeyi kendime iş edinmem.
Hâsılı, âlem bilir, ben bu sırrı inkâr etmem. Gizlesem de açığa
vursam da sen benim canımsın.
3. Ey vefa bahçesinin gülü! Bunu bil ki eziyet dikeni batacak diye
senin gömleğinden elimi çekmem. (Senin aşkın yolunda) eteği-
ni öyle bir tuttum ki ölme var, ayrılma yok. Gizlesem de açığa
vursam da sen benim canımsın.

V. Tercî-i Bend
1. Ey dil ey dil niye bu rütbe pür gamsın sen

Gerçe vîrâne isen genc-i mutalsamsın sen
Secde-fermâ-yı melek zât-ı mükerremsin sen
Bildiğin gibi değil cümleden akdemsin sen
Hoşca bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen
Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen
2. İnleyip sırrını fâş eyleme ağyâre sakın
Düşme bilmezlik ile varta-i inkâre sakın
Degmesin âhların kâkül-i dildâre sakın
Sonra Mansûr gibi çıkman olur dâra sakın
Arz-ı acz etmeyesin yâreden ol yâre sakın
Bulduğun cevher-i âlîleri bî-çâre sakın

1. Ey gönül, ey gönül! Neden bu kadar gamla dolusun! Gerçi vi-

rane isen de sen aslında (virane yerlerde bulunan) bir hazinesin.
Meleklerin secde etmekle emrolundukları değeri yüksek bir zat-
sın. Bildiğin gibi değil, bütün varlıklardan önde, daha ileridesin
sen.
Kendine güzel bir nazarla, kendi değerini bilerek bak. Zira
âlemlerin özüsün sen, varlıkların gözbebeği olan insansın sen.
2. İnleyip de sırrını sakın başkalarına belli etme. Cahillik yapıp da
sakın hakkı inkâr çukuruna düşme.
Çektiğin ahlar sakın yükselip de sevgilinin zülüflerine değme-
sin, ulaşmasın. Sonra Mansur gibi darağacına çıkarsın ve öldü-
rülürsün, bundan sakın.
Hallac-ı Mansur, ulaştığı tasavvufî hakikatleri yanlış değerlen-
direrek “Ene’l-Hak, yani ben Hakkım” demiş ve bu söz dine
aykırı bulunduğundan dolayı idam edilmiş meşhur sofidir.
Sakın sevgiliye onun uğrunda uğradığın eziyetlerden incinip de
aczini bildirme, şikâyet etme! A çaresiz kimse! Sevgilinin aşkı
yolunda bulduğun, sahip olduğun yüce değerli incileri (ilâhî
hakikatleri) muhafaza et.

VI. Müseddes
1. Tedbîrini terk eyle takdir Hudânındır

Sen yoksun o benlikler hep vehm ü gümânındır
Birdenbire bul aşkı bu tuhfe bulanındır
Devrân olalı devran erbâb-ı safânındır
Âşıkta keder neyler gam halk-ı cihânındır
Koyma kadehi elden söz pîr-i mugânındır
2. Meyhaneyi seyrettim uşşâka matâf olmuş
Teklif ü tekellüften sükkânı maâf olmuş
Bir neş’e gelüp meclis bî-havf u hilaf olmuş
Gam sohbeti yâd olmaz meşrebleri saf olmuş
3. Mahzun idi bir gün dil meyhâne-i ma’nâde
İnkâra döşenmiştim efkâr düşüp yâde
Bir pîr gelip nâgâh pend etti ale’l-âde
Al destine bir bâde derd ü gamı ver bâde
Koyma kadehî elden söz pîr-i mugânındır
4. Bir bâde çek efzûn kap mecliste zeber-dest ol
Atma ayağın taşra meyhânede pâ-best ol
Alçağa akar sular pây-i huma düş mest ol
Pür cûş olayım dersen Gâlib gibi ser-mest ol
Âşıkta keder neyler gam halk-ı cihanındır

Müseddes, ilk bendindeki mısralar kendi içinde, diğer bendle-

rin son mısraları da ilk bend ile kafiyeli altı mısralı bendlerle yazılan
bir nazım şeklidir.
1. Tedbirini terk et, takdir Huda’nındır. Sen aslında yoksun; o

benlikler hep vehmin, kuruntun ve zanlarındır. Aşkı birdenbi-
re bul, bu armağan bulanındır. Bu dünya yaratılalı beri temiz
yaratılışlı insanlarındır. Âşık olanda gam tasa ne arar; gam tasa
dünya halkınındır. (İlâhî aşkın sembolü olan) kadehi elden bı-
rakma, söz artık meyhanecilerin önderinindir.
Mey-şarap ilâhî aşk, meyhane ilâhî aşkın dile getirildiği meclis-
ler, mekânlardır. Pîr-i mugân, meyhanede içki sunanların reisi
piridir. Burada ilâhî aşkı sunan mürşit, yol gösteren kılavuz de-
mektir.
2. Meyhaneyi seyrettim, âşıkların dönüp durduğu bir yer olmuş.
Orada bulunanlar her türlü kayıttan ve zorlamadan affedilmiş-
ler. Bir neşe gelmiş; mecliste ne korku ne de çekişme kalmış.
Gamın, tasanın adı anılmıyor, huyları tertemiz olmuş. Âşık
olanda gam tasa ne arar; gam tasa dünya halkınındır. (İlâhî aş-
kın sembolü olan) kadehi elden bırakma, söz artık meyhaneci-
lerin önderinindir.
3. Bir gün gönül, mânâ meyhanesinde mahzun bir hâldeydi. Ha-
tıra birtakım fikirler gelmiş de inkârla dolmuştum. Bir pir, an-
sızın gelip âdet üzre bir öğüt verdi. Eline al bir kadeh de, derdi
tasayı yele ver (at gitsin.). Âşık olanda gam tasa ne arar; gam
tasa dünya halkınındır. (İlâhî aşkın sembolü olan) kadehi elden
bırakma, söz artık meyhanecilerin önderinindir.
4. Bir kadeh al da iç, içtikçe iç (ki) mecliste el üstünde, muteber
ol. Ayağını meyhaneden dışarı atma. Meyhanede kalmada ayak
dire. Sular alçak yerlere akar; sen de küpün ayak ucuna düş,
kendinden geç. Coşup taşayım dersen sen de Gâlib gibi sarhoş
ol. Âşık olanda gam tasa ne arar; gam tasa dünya halkınındır.
(İlâhî aşkın sembolü olan) kadehi elden bırakma, söz artık mey-
hanecilerin önderinindir.

VII. Mesnevi
(Hüsn ü Aşk)
1. Bir resme koyup beyân-ı aşkı

Söyler bana dâstân-ı aşkı
2. Kim vardı Arabda bir kabîle
Müstecmi-i haslet-i cemîle
3. Ser-levha-i defteri-i fütüvvet
Ser-hayl-i Arab Benî Mahabbet
4. Ammâ ne kabîle kıble-i derd
Bi’l-cümle siyâh-baht u rû-zerd
5. Giydikleri âfitâb-ı Temmûz
İçtikleri şu’le-i cihân-sûz
6. Vâdileri rîk-i şîşe-i gam
Kumlar sağışınca hüzn ü mâtem
7. Hâr-gehleri dûd-ı âh-ı hırmen
Sohbetleri ney gibi hep efgân
8. Her birisi bir nigâra urgun
Şemşîr gibi dehânı pür-hûn
9. Erzâkları belâ-yı nâ-gâh
Âteş yağar üstlerine her gâh
10. Ektikleri dâne-i şirâre
Biçtikleri kalb-i pâre pâre
11. Onlar ki kelâma can verirler
Mecnûn o kabiledendi derler
12. Her kim ki belâya mürtekibdir
Elbet o ocağa müntesibdir
13. Sattıkları hep metâ-ı cândır
Aldıkları sûziş-i nihândır

1. (Mevlâna’nın dostu ve sırdaşı Şems-i Tebrizî) aşkın ne olduğu-

nu açıklamak için bana aşkın hikâyesini şöyle anlatıyor:
2. Araplarda bütün güzel huyları kendisinde toplamış bir kabile
vardı.
3. Mertlik ve çömertlik kitabının başlığı, Arap topluluklarının
başı olan Muhabbetoğullarıydı bu kabile.
4. Ama ne kabile! Dert kıblesi. Hepsinin de bahtı kara ve yüzü
sapsarı idi.
5. Giydikleri temmuz güneşi, içtikleri ise dünyayı yakan ateşti.
6. (Yaşadıkları) vadiler gam şişesi içerisindeki kum gibi sayısız hü-
zün ve matemle doluydu.
Kum saatinde kumların bulunduğu hazne, bu kabilenin yaşa-
dığı vadilere, bu kum saatindeki kumlar da gam ve mateme
benzetilmektedir.
7. Çadırları mahrumiyet ahının dumanıydı (Bu ahlar yükselip
onları çadır gibi içine almıştı.). Sohbetleri hep neyin sesi gibi
feryat ve figan idi.
8. Her biri dudakları kana bulanmış kılıç gibi olan güzellere vur-
gundu.
9. Rızıkları ansızın gelen belâ idi. Her an üzerlerine ateş yağardı.
10. Kıvılcım tohumları ekiyorlar, (ekin olarak) paramparça olmuş
kalpleri biçiyorlardı.
11. Söze can veren (şairler) Mecnun’un o kabileden olduğunu söy-
lerler.
12. Aşk belâsına kim bulaşmışsa elbet bu ocaktan, bu kabiledendir.
13. Bunların sattıkları hep can metâı, (karşılığında aldıkları ise)
için için yanmadır.
Mumun içindeki fitil cana benzetilmiştir.

VIII. Seçme Beyitler
1. Şâirleriz alâka-i dildir kelâmımız

Yek rişte üzredir güher-i intizâmımız
2. Zevki kederde mihneti râhatta görmüşüz
Âyînedir biribirine subh u şâmımız
…
3. Gül âteş gülbün âteş gülşen âteş cûybâr âteş
Semender-tînetân-ı aşka lâlezâr âteş
4. Bana dûzâhtan ey meh dem urur gülzârlar sensiz
Dıraht âteş nihâl âteş gül âteş berg ü bâr âteş
…
5. Aşk bir şem’-i ilâhîdir benim pervânesi
Şevk bir zencîrdir gönlüm onun dîvânesi
…
6. Bir şu’lesi var ki şem’-i cânın
Fânûsuna sığmaz âsumânın

1. Biz şairiz, sözümüz gönül (aşk) ile ilişkilidir. Söz incimiz tek
iplik üzerine dizilmiştir.
2. Zevki kederde, üzüntüyü rahatta bulmuşuz. Sabahımız ile akşa-
mımız birbirinin aynasıdır.
3. Gül ateş, gül fidanı ateş, gül bahçesi ateş, ırmak ateş. Aşkın
semender karakterli âşıklarına ise ateş olarak lâle bahçesi yeter.
Semender ateşte yaşadığına inanılan bir hayvandır.
4. Ey sevgili! Bana gül bahçeleri bile sensiz cehennemi hatırlatır.
Ağaç ateş, çiçek fidanları ateş, gül ateş, yapraklar meyveler ateş.
5. Aşk ilâhî bir mumdur. Ben ise onun (o mumun etrafında dö-
nen ve onun ateşine kendisini atarak kavuşmayı özleyen) perva-
nesiyim. Şiddetli aşk arzusu ise bir zincirdir, gönlüm o divaneye
takılı bir delidir.
6. Can mumunun öyle bir alevi var ki gökyüzünün fanusuna bile
sığmaz.

FITNAT HANIM
(ö. 1780)
Gazel
1. Güller kızarır şerm ile ol gonca gülünce

Sünbül ham olur reşk ile kâkül bükülünce
2. Ankâ dahi olursa düşer pençe-i aşka
Sayd-ı dile şehbâz-ı nigâhın süzülünce
3. Ol gonca-i neşküfte olur gül gibi handân
Şebnem gibi eşk-i dil-i şeydâ dökülünce
4. Her târı birer mâr oluyor genc-i hüsünde
Ruhsârına zülf-i siyehin şâne bulunca
5. Cân vermek ise kasdın eger aşk ile Fıtnat
Hâk-i der-i dildârdan ayrılma ölünce

1. Güller o gonca gibi güzel gülünce kızarır. Sünbül de (o güzelin)

kakülü bükülünce kıskançlıktan iki büklüm olur.
Sevgilinin yanağının kendisine benzetildiği güllerin kızarması,
o güzelin yanında kendi güzelliklerinin kıymetinin kalmadığını
görmelerindendir. Ayrıca utanan yüzün kızarması ile gülün kır-
mızı rengi arasında da ilişki kurulmuştur. Sünbül de güzellerin
saçlarının benzetildiği bir çiçektir.
2. Senin avcı doğan kuşunu andıran bakışların âşıkların gönlü-
nü avlamak için (yukarıdan aşağıya doğru) süzülünce, o gönül
anka kuşu bile olsa yine de aşkın pençesine tutulur (Sana âşık
olmaktan anka kuşu bile kurtulamaz.).
Anka kuşu, kanaatin sembolü, Kaf dağında yaşayan kuşun adı
olup kendisi olmayan bir kuştur.
3. Âşığın deli divane gönlünden çiğ tanelerini andıran gözyaşları
dökülünce o henüz açılmamış gonca, gül gibi güler, açılır. Gü-
lün gülmesi, açılması sevgilinin konuşması demektir.
4. Siyah saçın yanağına doğru taranınca her bir teli güzellik hazi-
nesini bekleyen birer yılan gibi olur.
Divan şiirinde başkaları tarafından bulunmaması için tılsım
yapılan hazinelerin yılanlar tarafından korunduğu düşüncesi
vardır. Sevgilinin güzel yüzü, yılan olarak düşünülen saçların
koruduğu hazinedir.
5. Fıtnat, eğer maksadın aşk ile (canıgönülden veya aşk dolayı-
sıyla) can vermek ise sevgilinin eşiği toprağından ölünceye dek
ayrılma.

İLHÂMÎ
(Sultan III. Selim, ö. 1808)
Tahmis
1. Nihâlân-ı çemen güllerle ser-tâ-pâ donanmıştır

Edip terk-i hurd ü hâbı bülbülân hâbdan uyanmıştır
O da bir bî-vefâya ben gibi zannım inanmıştır
“Derûn-ı sînede bağrım serâser yaralanmıştır
Onun için gözüm yaşı kızıl yaşa boyanmıştır”
2. Hayâli mihmândır dâimâ bu çeşm-i pür-nemde
Onunçündür kesilmez eşk-i hasret hîç bir demde
Firâkıyla nola hep böyle ebyât olsa hâmemde
“Görenler seyl-i eşki diyeler sahrâ-yı sînemde
Bahâr eyyâmıdır gûyâ ki ırmaklar bulanmıştır”
3. Şitâda sebze vü ezhârdan hâlî olur dağlar
Ne sünbül kaldı ne şebbû hazâna vardı hep bağlar
Olan irfânı alıp ibret bu hâle dâimâ ağlar
“Bu çarh-ı bî-vefâ hâlin görüp kimdir dilin bağlar
Gelenler dâr-ı dünyâya meğer gitmez sanmıştır”
…
4. Nice dürlü letâfet var bu ebyât içre kıl dikkat
Görüp meyl etti kalbi kalmadı hîç sabr ile tâkat İşit
İlhâmî ceddin söylemiştir nazm-ı pür-hikmet
“İşiten şi’r-i pür-sûzum okuyanlar diye elbet
Muhibbî derdmend için tutuşup oda yanmıştır”

Tahmis, bir gazelin her beytinin önüne üçer mısra ilavesiyle

oluşmuş bendlerle yazılan nazım şeklinin adıdır. Bu şiir de Sultan
III. Selim’in, Kanûnî Sultan Süleyman’a ait beyitlerin önüne üçer
mısra ilave etmesiyle oluşmuştur.
1. Bahçedeki fidanlar baştan başa güllerle donanmıştır. Bülbüller

yemeyi içmeyi ve uykuyu bırakıp uyanmışlardır. Sanırım o da
bir vefasız güzele benim gibi inanıp bağlanmıştır. “Bağrımın
derinliklerinde gönlüm baştan başa yanmıştır. Onun için gö-
züm yaşı kana boyanmıştır.”
2. (Sevgilinin) hayali gözyaşı eksilmeyen bu gözde sürekli misafir-
dir. Onun için hiçbir zaman hasret ile döktüğü gözyaşları kesil-
mez. Onun ayrılığıyla kalemim hep böyle beyitler yazsa ne olur!
“Sahrayı andıran sinemde bu gözyaşlarımı görenler, sanki bahar
günleridir, ırmaklar coşkun şekilde akarak bulanmıştır, derler.”
3. Kışın dağlarda yeşillikler ve çiçekler bulunmaz. Ne sümbül ne
şebboy kaldı, bağlar bahçeler sonbahara vardı. İrfanı (derin an-
layışı) olanlar (durumdan) ibret alıp daima ağlar. “Bu vefasız
feleğin (talihin) hâlini görüp ona gönül bağlayan da kimdir?
Yoksa o, bu dünya yurduna gelenler gitmez mi sanmıştır?”
4. Bu beyitlerin içinde ne türlü güzelliklerin olduğuna dikkat et.
Onu görünce kalbim meyletti, hiç sabır takat kalmadı. İlhâmî,
atanın söylediği şu hikmet dolu şiire kulak ver: “Yakıcı şiirimi
işitenler, okuyanlar elbet, dertli Muhibbî için: “O tutuşup ateş-
lere yanmıştır.” derler.”

SÜNBÜLZÂDE VEHBÎ
(ö. 1809)
Gazel
1. Aşkınla hevâlandım bî-lâneliğim gel gör

Yanmakta firâkınla pervâneliğim gel gör
2. Ben böyle tek ü tenhâ sen gayr ile ülfette
Akl u dil ü cânımla bîgâneliğim gel gör
3. Yıktınsa da cevrinle ma’mûr edegör yap yap
Ey künc-i dilin genci vîrâneliğim gel gör
4. Peymâne be-kef sâkî bu bezme ayağın bas
Câm-ı mey-i aşkınla mestâneleğim gel gör
5. Ben Vehbî-i pâmâlim hayretzede vü lâlim
Bâzîce-i etfâlim dîvâneliğim gel gör

1. Aşkınla havalandım, uçuyorum. Gel de yurtsuz yuvasız oldu-

ğumu gör. Ayrılığınla yanmaktayım, ateşin etrafındaki kelebek
gibi olduğumu gel de gör.
Hevâ kelimesi, arzu, istek, aşk anlamında da kullanılır. Şair bu
kelimeyi bu anlamları da çağrıştıracak şekilde kullanmaktadır.
2. Ben böyle yalnız ve kimsesiz, sen ise yabancılarla dostluk edi-
yorsun. Benim aklım, gönlüm ve canımla ne denli yabancılaştı-
ğımı gel de gör.
3. Eziyetlerinle, zulmünle yıktınsa, yavaş yavaş mamur edegör. Ey
gönül köşesinin hazinesi! Gel de denli perişan (virane) olduğu-
mu gör.
Genc, yani hazine virane yerlerde bulunur. Beyitte buna işaret
vardır.
4. Saki! Elde kadeh meclise ayak bas (gel) ve aşk şarabının kade-
hiyle ne denli sarhoş olduğumu gör.
Ayak kelimesinin kadeh anlamı da vardır. Şair bu anlam ile ka-
deh kelimesi arasında ilişki kurmaktadır.
5. Ben şaşkınlık içinde dili tutulmuş, ayaklar altında kalmış Veh-
bî’yim. Çocukların eğlencesi oldum. Gel de nasıl deli divane
olduğuma bir bak.

ALTINCI BÖLÜM
XIX. YÜZYIL DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER
Enderunlu Fâzıl
Enderunlu Vâsıf
İzzet Molla
Pertev Paşa
Leylâ Hanım
Şeyhülislâm Ârif
Hikmet
Şeref Hanım
Leskofçalı Gâlib
Nevres
Yenişehirli Avnî
Osman Şems
Hersekli Ârif Hikmet
GİRİŞ
19. yy. Osmanlı Devleti’nin hızla toprak kaybettiği bir dönem-

dir. Devlet yöneticileri bu kötü gidişi durdurabilmek için çareler
arıyorlardı. Bu arada Batı dünyasının teknik bakımdan ilerleyi-
şinden yararlanmak istiyorlar, Batı tarzı eğitim ve öğretim veren
teknik okullar açıyorlardı. Yüzyılın başında tahtta Sultan III. Selim
(ö. 1808) bulunuyordu. Yüzyılın son padişahı ise Sultan II. Abdül-
hamid (ö. 1918) idi. Başta İngiltere ve Rusya olmak üzere büyük
devletlerin Osmanlı Devleti üzerindeki emelleri sürüyor, devleti
parçalamak için yapılan planlar sonuç veriyordu. Diğer taraftan
devlet iç karışıklıklarla da mücadele etmek durumunda kalıyordu.
Fransız ihtilâlinden sonra güçlenen milliyetçilik akımlarının tesiri
ile devletin idaresindeki çeşitli milletler başkaldırmaya başlamış-
lardı. Devlet birtakım ıslahat hareketleri yapmakta ise de bunlar
yetersiz kalıyordu. 1826 yılında Yeniçeri Ocağı kaldırıldı ve askerî
alanda yeniliğe gidildi. Kendi döneminin öncesi ve sonrasına göre
II. Abdülhamid idaresinde gerileme durduruldu, özellikle eğitim
alanında atılımlar yapıldı ve Batı tarzında eğitim veren kurumların
açılması hız kazandı. 19. yy.a gelinceye kadar padişahların çoğu ge-
nellikle şiir ve edebiyatla uğraşmışlardı. Ancak bu yüzyılda devletin
içinde bulunduğu zor şartların da etkisiyle padişahların önceki dö-
nemlerde olduğu gibi başarılı bir şekilde şiir ve sanatla uğraşama-
dıkları görülmektedir.
Askerî ve teknik alanlarda Batı’ya yönelmenin yanı sıra, edebi-
yat anlayışında da yeni bir arayışa girildi ve edebiyatçılar yüzleri-
ni Batı’ya çevirmeye başladılar. Bu şekilde edebiyatçılarımızın bir
kısmı yeni şekiller denemeye başlamış ve yeni bir edebiyat anlayışı
yaygınlık kazanmaya başlamış ise de eski edebiyat ile bağlar devam
etmekteydi. Yeni edebiyat arayışları içinde olanlar eski edebiyat an-
layışı içinde yetişmiş oldukları için eski tarzdan bütünüyle kopma-
mışlardı.
• 345
Divan şiiri bu yüzyılda kendi geleneği içinde farklı yönlere
yönelmiş, şairlerin çoğu bir önceki dönemde Nedîm (ö. 1730) ile
başlayan mahallîleşme akımını sürdürmüşlerdir. Fakat halk söyle-
yişlerini şiire sokmada aşırılığa kaçma, benzetmelerdeki sıradanlık-
lar gibi hususlar şiiri duygu ve anlam bakımından fakirleştirmiştir.
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde olduğu gibi bu dö-
nemde de tasavvufa olan eğilimin, dinî ve tasavvufî şiire ilginin
arttığı gözlemlenir. Fakat bu dönemdeki şairler tasavvuftan yarar-
lanmada kendilerinden önceki şairler kadar başarılı olamamışlardır.
Usta Divan şairlerini örnek alarak bu şiire yeni bir canlılık verme
çabaları, hatta bu amaçla “Encümen-i Şuarâ” adı verilen bir ha-
reket oluşmuştur. Bu topluluk içinde Leskofçalı Gâlib (ö. 1867),
Hersekli Arif Hikmet (ö. 1903), Yenişehirli Avnî Bey (ö. 1884) ve
Osman Şems Efendi (ö. 1893) gibi önemli isimler yer alır. Bu top-
luluğun toplantılarına Namık Kemal (ö. 1888) ve Ziya Paşa da (ö.
1880) katılmışlardır. Aslında bu iki şair gibi Batı edebiyatını Türk
edebiyatına taşıyan pek çok ismin edebî hayatlarının başında eski
tarzda, gelenek çerçevesinde eser verdiği hatırlanmalıdır.
Bu yüzyılda bentlerle yazılan nazım şekilleri geçen yüzyıllara
göre daha fazla tutulur olmuştur. Enderunlu Vasıf (ö. 1824), Keçe-
cizâde İzzet Molla (ö. 1829), Yenişehirli Avnî, Hersekli Arif Hik-
met, Osman Şems, Leylâ Hanım (ö. 1847), Şeref Hanım (ö.1861)
dönemin önde gelen şairlerindendir.
Enderunlu Vasıf, Nedîm’in başlattığı mahallîleşme cereyanını
izleyenlerdendir. İstanbul, onun şiirlerinde önemli yer tutar. Ka-
yıtsız, rahat ve serbest bir söyleyiş tarzı vardır. İzzet Molla da yine
devrin güçlü şairlerindendir.
Bu yüzyılda da bir önceki dönem gibi şarkı şekli çok yaygındır.
Şarkı yazan şairlerden birisi de Pertev Paşa’dır (ö. 1837). Yenişehirli
Avnî, edebiyat anlayışına yenilik getirmeye çalışan ve bundan do-
layı da şiirinde bir arayış içinde olan bir şairimizdir. Döneminde
itibar görmüş ve şiirleri beğeni görmüştür. İzzet Molla diğer şiirleri
yanı sıra Mihnet-keşân ve Gülşen-i Aşk mesnevileri ile de tanınmış-
tır. Dönemin kadın şairleri arasında İstanbullu Leylâ Hanım,
Mevlevî tarikatine mensuptur. Şiirlerinde rahat bir şekilde gerçek
aşka yer vermiştir:
***

Divan şiiri, zamanla değişen siyasî şartların paralelinde giden
yeni edebiyat anlayışı karşısında gitgide eski gücünü kaybetmiş-
tir. Daha önceki yüzyılda başlayan ve bu yüzyılda daha da artan
mahallîleşme-yerlileşme akımı tam anlamıyla ihtiyaca cevap vere-
mezken birçok şairin elinde önceki devirlerin ince edebî zevkinden
de uzak düşen örnekler vermiştir. Halk şiiri ile yakınlaşma, Divan
şiirinin lehine bir durum oluşturmamıştır. Divan şiiri nasıl tasavvu-
fun etkisi altında başlamış ise sona ererken de tasavvufun gölgesine
sığınmıştır. Bunu başlangıçtaki siyasi buhranın bir başka çeşidinin
devletin gerileme döneminde de yaşanmasıyla açıklayabiliriiz.
Osmanlı Devleti’nin tarihten çekilişi pek çok imparatorluğun
çöküşü gibi kısa sürmemiş, temellerinin ve kurumlarının sağlamlığı
dolayısıyla bir asrı aşkın bir süre almıştır. Aynı şekilde bu yüksek
medeniyetin ürünü olan şiir de uzun zaman Batı edebiyatı anlayı-
şına direnmiş, hatta bazı şairler ile sıçramalar yapmış, fakat yine
de bu şahsî gayretler ve başarılar onun kaderini değiştirememiştir.
Osmanlı şiiri bir fidan gibi bu topraklarda serpilmiş, gelişmiş,
büyümüş, bir çınar hâlini almış, bütün güzelliği ve etkileyiciliği
ile asırlar boyu yaşamış; anlam ve ses uyumunu en güzel şekilde
gerçekleştirdiği, aruz ile şiir dilini bütünüyle uyumlu hâle getirdiği
bir dönemde de bütün heybetiyle edebiyat sahnesinden çekilmiş-
tir. Söğüt’te büyüyen çınarın kaderi aynı zamanda Osmanlı şiirinin
de kaderi olmuştur. Elbette bunun sebeplerinin tahlili yapılabilir,
değişen şartlar çerçevesinde açıklamalar getirilebilir, devirden de-
vire farklılaşan temayüller, insan zihnine ve ruhuna hitap etme
noktasında değişime ayak uyduramayışı gibi sebepler ileri sürüle-
bilir. Fakat bütün bu sebepler de siyasî sebeplerle doğrudan ilişkili
olacaktır.
Kısacası, bugünün kültürlü insanının zevkine hâlâ hitap etmek-
le birlikte, Türk edebiyatı tarihinin en uzun ve en görkemli dönemi
yani “Osmanlı Dönemi Klasik Türk Edebiyatı” sona ermiş, edebi-
yat tarihi içindeki yerini almıştır. Bu konudaki son sözümüz, Avru-
palılarca imha edilen bilim, sanat ve medeniyet yurdu Endülüs’ün
imdat çığlığı, yani meşhur Endülüs mersiyesinin ilk mısraı olsun:
“Li-külli şey’in izâ mâ temme noksânu”1
1 “Bir şey tamama erdiğinde (kemale ulaştığında artık o şey için) zeval başlamış demektir.”

ENDERUNLU FÂZIL
(ö. 1810)
Gazel
1. Güzelsin bî-bedelsin goncasın gülsün ferâhzâsın

Cihânda hâsılı bir misli yok şûh-ı dilârâsın
2. Bu câdû gamzelerle bu nigehle bu tebessümle
Belâsın fitne-i dîn mâye-i âşûb-ı dünyâsın
3. Sana sâyen dahi taklîd-i reftâr etmede âciz
Bu kâmetle hırâm-âmûz-ı nahl-i serv-i bâlâsın
4. Nigâhın eyler îmâ gamzeler pür-nâz ü istiğnâ
Bu hâletlerle zâlim âfet-i sâmân-ı şeydâsın
5. Bu tavr-ı dil-pesende şehlevendim Fâzılın hayrân
Acep reftârı hoş nâzik-edâ mümtâz u ra’nâsın

1. (Ey sevgili!) Güzelsin, eşin benzerin yok, goncasın, gülsün, in-

sanın içini açıyorsun. Kısacası dünyada bir benzeri olmayan
gönüller süsleyen alımlı bir güzelsin.
2. Bu büyüleyici bakışla, bu yan bakışınla, bu gülümsemenle belâ-
sın, (insanın) dinini fitneye ve karışıklığa, dünyayı kargaşaya
düşüren güzelsin.
3. Senin gölgen bile yürüyüşünü taklit etmede yetersiz kalır. Sen
bu boy posla uzun boylu serviye (bile) yürüyüş öğretensin. Sev-
gilinin boyu uzunluğu ve yürüyüşündeki alımı sebebiyle ince
uzun bir ağaç olan ve rüzgâr estiğinde hafif hafif sallanan servi
ağacına benzetilmiştir.
4. Yan bakışın çeşitli imalarda bulunur, büyüleyici bakışın naz ve
gurur dolu bir şekildedir. Zalim, bu hâllerle (sen) tutkun âşığın
rahatını ve huzurunu bozan bir âfetsin.
5. Ey boylu poslu taze güzel! Senin bu gönle hoş gelen işvelerine
Fâzıl hayran olmuştur. Sen yürüyüşü hoş, edası tavrı güzel, çok
seçkin ve parlak bir güzelsin.

ENDERUNLU VÂSIF
(ö. 1824)
I. Gazel
1. Kime mecbûrum o sîmîn-bere sor sorma bana

Derdim ol şûh-ı perî-peykere sor sorma bana
…
2. Doğrusu âşıkı sevmez mi sever mi bilemem
Onu sen var o kadi ar’ara sor sorma bana
3. Seni sayd eyleme mümkün mü dedim dildâra
Dedi bin nâz ile sîm ü zere sor sorma bana
4. Dehenin dün gece kim öptü uyurken bilemem
Âşıkın ağzın ara âhara sor sorma bana
5. Geldi mi âleme Vâsıf gibi erbâb-ı sühan
Oku dîvânını şâirlere sor sorma bana

1. Benim kime mecbur (âşık) olduğumu o gümüş göğüslü (beyaz

tenli) güzele sor, bana sorma! Derdimi de o peri yüzlü işveli
güzele sor, bana sorma!
2. Doğrusu (sevgilinin) âşığı sevip sevmediğini bilmem. Onu sen
git boyu ardıca benzeyen güzele sor.
3. Sevgiliye seni avlamak imkânı var mı, dedim. Bin naz ile “Bunu
bana değil altın ve gümüşe sor.” diye cevap verdi. Beyitteki altın
gümüş sözünde kinaye vardır. Yani şair, sevgilinin paraya pula
önem verdiğini söylemek istiyor.
4. Dün gece uyurken ağzını kimin öptüğünü bilemem. Âşığın ağ-
zını ara, başkasına sor; ama bunu bana sorma!
5. Bu dünyaya Vâsıf gibi bir söz ustası (iyi bir şair) geldi mi? (Bun-
da şüphen varsa) onun divanını oku, şair olanlara sor, fakat
bana sorma.

II. Şarkı
1. Bensiz ey gül gülşen-i âlemde mey nûş eyleme

Andelîb-i aşkınım hasretle hâmûş eyleme
Gönlümü sahbâ-yı hicrân ile serhôş eyleme
Her ne cevr eylersen et ahdi ferâmûş eyleme
2. Bu ne sözdür vazgeçem ben senden ey şûh-ı şenim
Âteş-i aşkınla yanmak cânıma minnet benim
Zülfüne dil bend olaldan boynu bağlı bendenim
Her ne cevr eylersen et ahdi ferâmûş eyleme

1. Ey gül (gibi güzel olan sevgili)! Gül bahçesine benzeyen dün-

yada bensiz içki içme. Aşkının bülbülü oldum, hasretinle beni
suskun hâle getirme. Kalbimi ayrılık şarabıyla sarhoş etme.
Bana ne türlü eziyet edersen et, (yeter ki) verdiğin sözü unut-
ma. Divan şiirinde sevgili güzelliği ile güle, âşık da bülbüle ben-
zetilir. Gül ile bülbül arasında büyük bir aşk meydana gelmiştir.
Bülbülün güzel sesiyle şakıması güle karşı duyduğu büyük aş-
kın sonucudur.
2. Ey şen şakrak ve işveli güzel! “Ben senden vazgeçeceğim.” Bu
nasıl sözdür! Senin aşkınla yanmak canıma minnettir. Saçına
gönlüm bağlanalı, boynu bağlı bir kölen oldum. Bana ne türlü
eziyet edersen et (yeter ki) verdiğin sözü unutma.

İZZET MOLLA
(ö. 1829)
Gazel
1. Meşhûrdur ki fısk ile olmaz cihân harâb

Eyler onu müdâhene-i âlimân harâb
2. Bilmez ki iki kat yıkılır kendi halktan
İster cihân yıkıldığını hânumân-harâb
3. A’mâl-i hayr süllemidir kasr-ı cennetin
Mümkün mü çıkma olsa eğer nerdübân harâb
4. Bir mevsim-i bahârına geldik ki âlemin
Bülbül hamûş havz tehî gülsitân harâb
5. Çıkmaz bahâra değmede bî-çâre andelîb
Pejmürde-bâl vakt-i şitâ âşiyân-harâb
6. Elbette bir sütûnu olurdu bu kubbenin
İzzet nihâyet olmasa kevn ü mekân harâb

1. Bu dünyanın (sıradan insanların yapacakları) günah ve suçlar

ile harap olmayacağı, onu bilim adamlarının dalkavukluğunun
harap edeceği herkesçe bilinir.
2. Evi barkı yıkılan kişi bütün dünyanın yıkılmasını ister de ken-
disinin (bu durumda) diğer insanlara göre iki sefer yıkılacağını
düşünmez.
3. Yararlı işler cennet köşkünün merdivenleridir. Eğer merdiven
kırık ise (oraya) çıkmak mümkün olur mu?
4. Bu dünyanın öyle bir zamanına gelmişiz ki, bülbül susmuş, ha-
vuz boşalmış, gül bahçesi de perişan ve darmadağın olmuş.
5. Zavallı bülbül… Kolu kanadı kırık, zaman kış zamanı, yuvası
harap. (Bu hâliyle) kolay kolay bahara çıkamaz.
6. İzzet, eğer sonunda bu varlık âlemi harap olmayacak olsa bu
kubbenin de muhakkak bir sütunu bulunurdu.

PERTEV PAŞA
(ö. 1837)
Müstezâd
1. Hasretle bu şeb gâh uyudum gâh uyandım

Hep ol mehi andım
Eğlence edip hâb-ı hayâlim oyalandım
Tâ subha dayandım
2. Kan ağladım içtikçe mey-i bezm-i firâkım
Bî-minnet-i sâkî
Peymâne gibi gâh dolup gâh boşaldım
Her renge boyandım
3. Verdim bu gece şem’ ile pervâneye hayret
Pür-sûziş-i hasret
Yanıp yakılıp gâh durup gâh dolandım
Ateşlere yandım
4. Derd-i elemin çekmeğe yok tâb u tüvânım
Ey rûh-ı revânım
Dil verdim ise ben seni insâf ede sandım
Cânımdan usandım
5. Nakdîne-i cân elde gezip dehri dolaştım
Çok şûha sataştım
Pertev dil-i bî-çâreye bir çâre arandım
Bin dert kazandım

Müstezad, gazelden türetilen ve biri uzun birisi kısa belli ve-

zinlerle yazılan nazım şeklidir. Eklenen kısa mısralar ziyâde adını
alırlar.
1. Bu gece o (sevgilinin) hasretiyle bir uyudum, bir uyandım. Hep

o ayı andıran güzeli andım. Onu gördüğüm rüyayı eğlence edi-
nip de oyalandım. Bu şekilde sabahı ettim.
2. Sakiye minnet etmeden (içki içmeden) ayrılık meclisinin şara-
bını içtikçe kan ağladım. Tıpkı kadeh gibi bir dolup bir boşal-
dım, her renge boyandım.
Kan ağlamak ifadesindeki kan ile şarap açısından renk arasında
bir ilişki vardır. Ayrıca gözün de kadehe benzetildiği düşünüle-
bilir.
3. Özlem ateşi ile büsbütün yanarak mum ile pervaneyi bile hay-
rete düşürdüm. Yanıp yakılarak, bir durup bir dolanarak ateşle-
re yandım.
4. Ey yürüyen canım, sevgilim! Senin üzüntülerinin derdini çek-
meye artık gücüm kalmadı. Ben seni insaflı olacağını sanarak
gönül vermiştim, ama canımdan usandım.
5. Canımı para gibi elime alarak (aşk yolunda canım pahasına)
dünyayı dolaştım, pek çok güzele rastladım. Pertev! Bu zavallı
gönlüme bir çare bulmaya çalıştım, ama bin dert kazandım.

LEYLÂ HANIM
(ö. 1847)
Gazel
1. Bir sencileyin dilber-i ra’nâ bulunur mu

Bir bencileyin âşık-ı şeydâ bulunur mu
2. Uşşâk-ı belâ-keşlere âyîne ne hâcet
Sînen gibi mir’ât-ı mücellâ bulunur mu
3. Bir ben gibi tâ haşre kadar âşık-ı sâdık
Sultânıma ben söylemem ammâ bulunur mu
4. Bir iki ahbâb olup âh olmasa ağyâr
Âyâ o perî bir gece tenhâ bulunur mu
5. Bilmezsen eger kendini Leylâya sü’âl et
Bir sencileyin dilber-i ra’nâ bulunur mu

1. Senin gibi alımlı ve güzel bir sevgili, benim gibi de bir çılgın
âşık bulunur mu?
2. Senin göğsün gibi parlak bir ayna varken, belâ çeken âşıklar için
başka aynaya ne gerek var?
3. Sevgilime söyleyemem, ama benim gibi kıyamete dek sevecek,
aşkında sadakat gösterecek bir âşık bulunur mu?
4. Âh, bir iki dost olsa, ama aramızda yabancı bulunmasa. Acaba
o perinin (sevgilinin) yalnız kaldığı bir gece var mı?
5. Senin gibi alımlı, güzel bir sevgili var mı? Eğer bu sorunun ce-
vabını bilmiyorsan (bu soruyu) Leylâ’ya sor (O senin gibi bir
güzelin olmadığını söyler.).

ŞEYHÜLİSLÂM ÂRİF HİKMET
(ö. 1859)
Gazel
1. Tûtî kafes-nişîn-i felâket değil midir

Hıfz-ı lisân medâr-ı selâmet değil midir
2. Dil dest-i gamda olsa da pergâr-ı inkılâb
Devr-i firâkın âhiri vuslat değil midir
...
3. Mecbûr eden mezâlime erkân-ı devleti
İsrâf-ı bî-lüzûm-ı sefehât değil midir
4. Dünyâda nakd-ı ömr ile kâlâ-yı müşterâ
Ukbâda zîb-i dûş-ı nedâmet değil midir
5. Ey muhteşem efendi vekâret penâh iken
Sarrâfa ser-fürûde rezâlet değil midir
6. Hikmet bu kârhâne-i sermâye-i gınâ
Kenz-i bilâ-nifâd kanâat değil midir

1. Papağan belâ ve felâket kafesinde oturmuyor mu? Dili koru-

mak, sıkıntılardan uzak olmaya sebep değil midir? Papağanın
kafese konulmasının sebebi kendi dilindendir. Eğer konuşma-
yı beceremeyen bir kuş olsaydı kafese konularak özgürlüğü elin-
den alınmazdı. Aynı şekilde insanın lüzumsuz konuşmalardan
kendisini koruması, sıkıntı ve derde düşmemesini sağlar.
2. Gönül gam elinde inkılab (bir hâlden bir hâle dönme) pergeli
gibi olsa da, ayrılık dairesinin, dönüşünün sonu birleşme değil
midir?
3. Devlet adamlarını haksızlık yapmaya iten, sefahatin (aşırı eğ-
lence ve zevkin) lüzumsuz harcamaları değil midir?
4. Dünyada ömür parasıyla (uğrunda bir ömür harcanarak) sa-
tın alınan kumaş, öteki dünyada (ancak) pişmanlık omuzunun
süsü olmaz mı?
5. Ey muhteşem efendi (Kendisini muhteşem birisi sanarak alda-
nan kişi)! Vakarın (ölçülü olmanın, kendisinin değerini düşür-
memenin) sığınağı var iken sarraflara (altın gümüş alıp satanla-
ra, zenginlere) boyun eğmek rezillik değil midir?
6. Hikmet! Bu zenginlik sermayesinin işlendiği yerde (dünyada)
kanaat, tükenmeyen bir hazine değil midir”
Son beyitte şair, Peygamberimiz Hz. Muhammed’in “Kanaat
tükenmez bir hazinedir.” sözüne işaret etmektedir.

ŞEREF HANIM
(ö. 1861)
Tahmîs
1. Aşk ile bîhûde âyâ ettiğim gavgâ nedir

Gerçi Mecnûnum sorulsa bilmezim Leylâ nedir
Öyle bî-hûşum ki bilmem matlabım hâlâ nedir
“Öyle sermestim ki idrâk etmezem dünyâ nedir
Ben kimim sâkî olan kimdir mey-i sahbâ nedir”
2. Cân fedâ etmekte yâra sanma ibrâm isterim
Ben şehîd-i tîğ-ı aşk olmak ile nâm isterim
Cümle hâtır-hâh u maksûdum velî tâm isterim
“Gerçi cânândan dil-i şeydâ için kâm isterim
Sorsa cânân bilmezem kâm-ı dil-i şeydâ nedir”
3. Çekme gam yâr ey gönül etmez ise arz-ı cemâl
Âlem-i endîşede âmâdedir bezm-i visâl
Pertev-i mihr-i mahabbet dilde buldukta kemâl
“Vasldan ger âşıkı müstağnî eyler bir hayâl
Âşıka ma’şûktan her dem bu istiğnâ nedir”
4. Kıymet-i cân u serin hâşâ bilen ârif değil
Fikret-i imrûz ile ferdâ bilen ârif değil
Ârzû-yı cennet ü havrâ bilen ârif değil
“Hikmet-i dünyâ vü mâfihâ bilen ârif değil
Ârif oldur bilmeye dünyâ vü mâfihâ nedir”
5. Pend edip derdin Şeref bir bilme sabr et her demi
Vâkıf-ı râz eyleme âhınla yâd u mahremi
Gör ne hâle kor imiş derd-i mahabbet âdemi
“Âh u feryâdın Fuzûlî incidiptir âlemi
Ger belâ-yı âşk ile hoşnûd isen gavgâ nedir”

Kadın şairlerimizden Şeref Hanım, Fuzûlî’nin şiirinden aldığı

her bir beytin önüne üçer mısra ilavesiyle yeni bir şiir yazmıştır. Bu
tarz yazılan şiirlere tahmis denir.
1. Acaba aşk ile neden boşuna kavga etmekteyim. Gerçi ben

Mecnunum, ama Leylâ nedir diye sorulsa, bilmem. Öyle aklı
başından gitmiş birisiyim ki, ne istediğimi (ben de) bilmiyo-
rum. “Öyle bir sarhoşum ki, dünya nedir anlayamıyorum. Ben
kimim, içki sunan saki aslında kimdir, (onun sunduğu) şarap
nedir, bilmiyorum.”
2. Sevgilinin yolunda can feda etmek için ısrarcı olmak istiyorum,
sanma. Aslında ben aşk kılıcıyla şehit düşerek ünlenmek isti-
yorum. Ama bütün isteklerimin ve maksadımın da tam olarak
gerçekleşmesini isterim. “Gerçi sevgiliden çılgın gönlümü hoş-
nut etmesini istiyorum, ama sevgili “Çılgın gönlün arzusu, hoş-
nutluğunu sağlayacak nedir?” diye sorsa bunu da bilmiyorum.”
3. Ey gönül! Sevgili güzel yüzünü göstermezse dert etme! Aşk gü-
neşinin ışığı gönlü tam olarak aydınlattığında kavuşma meclisi
hayal âleminde hazırdır (Sevgilinin hayali âşıkların gönlümden
zaten hiç çıkmaz.). “Hayal, âşığı (gerçek âlemde) kavuşmaya
muhtaç bırakmazken sevgilinin âşığa her an bu nazı ve ondan
geri durması nedendir?”
4. Canının, başının kıymetini bilen -Allah bundan korusun- arif
değildir. Bugünün ve yarının düşüncesini taşıyan ârif olamaz.
Cenneti ve hurileri arzulayan da arif olamaz. “Dünya ve dünya
ile ilgili bilgi sahibi olanlar da arif değildir. Ârif, dünya ve dünya
ile ilgili hiçbir şeyi bilmeyendir.”
5. Ey Şeref! Sabret, her anı bir tutma (Her şeyin geçici olduğunu
unutma!)! Âhların, feryatlarınla tanıdık tanımadık herkese sır-
rını bildirme. Aşk derdinin insanı ne hâle koyduğuna bir bak.”
Âhın, feryadın ey Fuzûlî, bütün insanları üzmüştür. Eğer (söy-
lediğin gibi) aşk derdinden hoşnut isen (o hâlde) bu mücadele,
didişme nedir?”

LESKOFÇALI GÂLİB
(ö. 1867)
I. Gazel
1. Terk-i cân et tut reh-i cânânı cânın duymasın

Aşk ile mahv ol vücud-ı nâ-tüvânın duymasın
2. Âlemi sûz-ı nihândan ser-te-ser hem nâra yak
Hem yine âlem senin sûz-ı nihânın duymasın
3. Kût-ı cân etsin hümâlar üstühânın dehrde
Kalmasın asla nişânın üstühânın duymasın
4. Güftügûy-i aşk ile doldur cihânı ser-te-ser
Her sözün bir dâstân olsun zebânın duymasın
5. Âlemi devr eyle Gâlib her seher mânend-i mihr
Âlem ammâ hâl-i seyr-i bî-nişânın duymasın

1. Canını terk ederek sevgilinin yolunu tut, (ama) bundan senin

bile haberin olmasın. Sevgilinin aşkı ile perişan ol, fakat güçsüz
vücudun bunu anlamasın.
2. Dünyayı baştan başa gizli ıstırabının yakıp kavurması ile ateşe
at, yak; ama dünya senin bu görülmeyen yanıp yakılmanın (aşk
ıstırabının) farkına varmasın.
3. Bu dünyada hüma kuşları senin kemiklerini -kemiklerinden
aslâ bir iz, nişan kalmayacak şekilde- kendilerine can gıdası
yapsınlar, yesinler. Yine de kemiklerin bunu fark etmesin. Dev-
let kuşu, talih kuşu adıyla da anılan Hüma, kemikle beslenen
efsanevî bir kuştur.
4. Dünyayı baştan başa aşk sözleriyle doldur. Bu sözlerinin her
biri bir destan olsun, (ama bu söylediklerini) dilin bile duyma-
sın.
5. (Ey) Gâlib! Her seher (vaktinde) güneş gibi dünyayı dolaş. Bu
gizli yolcuğundan dünya haberdar olmasın.

II. Seçme Beyitler
1. Meyl eylemez ashâb-ı hüner lâf u güzâfa

Mâhiyyetini var ise, bildir kaleminle
...
2. Ehl-i isti’dâdda pinhân kalır mı iktidâr
Müsmir eşcâr üzre berg ü bâr kendin gösterir
...
3. Ehl-i dil sohbet-i nâ-cins ile şâdân olmaz
Bezm-i cühhâl gibi ârife zindân olmaz
...
4. Eyle tahsîl-i kemâl etme felekten şekvâ
Müddet-i ömrü gibi âkıle devrân olmaz
...
5. Hâlini herkes beyân eyler lisân-ı hâl ile
Sırr-ı insâniyyete gelmez şeref emvâl ile

1. Bilgi ve hüner sahibi olanlar boş lafa itibar etmezler. Ne ol-

duğunu, eğer sende bir değer varsa, kaleminle (ilminle) ortaya
koy.
2. Kabiliyet sahibi olan kişilerde iş yapabilme gücü gizli kalmaz.
Meyve veren ağaç üzerinde meyve kendisini gösterir.
3. Gönül ehli kimseler, kendileri gibi olmayan (düşük karakterli)
insanlarla birlikte olmaktan mutluluk duymazlar. Arif olan in-
sana cahillerle birlikte olunan meclis gibi bir zindan olmaz.
4. Talihten şikâyet edeceğine ilim ve yararlı özellikler elde etmeye
çalış. Akıllı insana ömrü gibi bir mutluluk süreci bulunmaz.
5. Herkes hâlini (nasıl birisi olduğunu), tutumlarıyla, davranışla-
rıyla ortaya koyar. Mal mülkle insanın özüne şeref gelmez.

NEVRES
(ö. 1876)
Şarkı
1. Senden bilirim yok bana bir fâide ey gül

Gül yağını eller sürünür çatlasa bülbül
Etsem de abestir sitem-i hâra tahammül
2. Ellerle o zevk etmede ben âteşlere yandım
Çektim o kadar cevr ü cefâsın ki usandım
Derlerdi kabûl etmez idim şimdi inandım
…
3. Gördüm açılırken bu seher goncayı hâra
Sordum n’ola bu cevr ü cefâ bülbül-i zâra
Bir âh çekip hasret ile dedi ne çâre
4. Bîgâne-edâdır bilir ol âfeti her kes
Ümmîd-i visâl eyleme ondan emelin kes
Bîhûde yere âh u figân eyleme Nevres

1. Ey gülü andıran güzel! Bilirim, senden bana bir fayda yok. Bül-
bül (kıskançlıktan) çatlasa da gül yağını eller sürünür. Dikenin
zulmüne tahammül etsem de boşunadır. Bülbül (kıskançlıktan)
çatlasa da gül yağını eller sürünür.
2. O sevgili ellerle eğlenmekte, ben ise ateşlere yandım. O kadar
eziyetini çektim, ama artık usandım. “Bülbül (kıskançlıktan)
çatlasa da gül yağını eller sürünür.” derlerdi, kabul etmezdim;
ama bu söze şimdi inandım.
3. Bugün seher vakti o goncayı andıran (genç, taze) güzeli dike-
ne (aşığın rakibine, yabancılara) açılırken (kendini gösterirken,
onlarla yakınlık kurarken) gördüm. Durumu (aşk derdiyle) in-
leyen bülbüle sordum. Hasret ile bir âh çekip “Ne çare!” Bülbül
(kıskançlıktan) çatlasa da gül yağını eller sürünür.” dedi.
4. O güzelin (âşıklarını) tanımazdan geldiğini (yabancı gibi dav-
randığını) herkes bilir. Onunla kavuşma ümidi taşıma, bundan
ümidini kes. Ey Nevres! Boşuna inleyip ah çekme, feryat etme!
Bülbül (kıskançlıktan) çatlasa da gül yağını eller sürünür.

YENİŞEHİRLİ AVNÎ
(ö. 1884)
I. Gazel
1. Sanman ki taleb-i devlet ü câh etmeğe geldik

Biz âleme bir yâr için âh etmeğe geldik
2. Sad-kâfile şekvâ ile âzâr-ı felekten
Hâk-i der-i cânâna penâh etmeğe geldik
3. Ser-tâ-be-kadem dîde olup dağ-ı hevesten
Âyîne-i dîdâra nigâh etmege geldik
4. Ey hâce günâh ise nazar rûy-ı bütâna
Biz âlem-i îcâda günâh etmeğe geldik
5. Hâr olmasın â’dâ ki bu gülzâr-ı fenâya
Bir gül koparıp zîb-i külâh etmeğe geldik
6. Bu meygede-i mihnete Avnî gibi biz de
Hâl-i dil-i şeydâyı tebâh etmeğe geldik

1. (Biz âşıkların) bu dünyaya mutluluk peşinde koşmaya, makam,

mevki istemeye geldiğimizi sanmayın. Biz bu dünyaya bir sev-
gili için âh etmeye geldik.
2. (Biz âşıklar) feleğin eziyetlerinden şikâyet ederek, kafileler hâ-
linde sevgilinin kapısına sığınmaya geldik.
3. Arzu, istek yaraları ile vücudumuz baştan ayağa göz göz olup
sevgilinin ayna gibi parlak yüzüne bakmaya geldik.
4. Ey hoca, put (kadar güzel olanların) yüzüne bakmak günah ise,
zaten biz de bu dünyaya günah işlemeye geldik.
5. Düşmanlar diken olmasın. Biz bu geçici, yok olucu gül bah-
çesine bir gül koparıp külâhımıza süs yapmaya geldik. Beyitte
külâh, sarık gibi başlıklara süs için çiçek konulması şeklindeki
eski bir âdete işaret vardır.
6. Bu dert ve belâ meyhanesine (dünyaya) Avnî gibi biz de deliye
dönmüş gönlün hâlini harap etmeye geldik.

II. Gazel
1. Yâra fâş et râzını ammâ zebânın duymasın

Güft ü gûy-ı vuslatı rûh-ı revânın duymasın
2. Şöyle bî-hûş ol kemâl-i mest-i vuslatla kim
Yâr âgûşunda yatsun cism ü cânın duymasın
3. Öyle mest ol yâd-ı yâr ile dem-i âhirde kim
Darb-ı tîg-ı mergi cism-i nâtüvânın duymasın
4. Küşte-i aşk ol velîkin öyle bî-rûh olma kim
Zevk-i pâ-bûs-ı nigârı üstühânın duymasın
5. Reng ü bûdan telh u şîrînden olup âsûde-his
Avniyâ bir bâde nûş et kim dehânın duymasın

1. Sevgiliye sırrını (ona olan aşkını) söyle, ama söylerken dilin

bunu duymasın. Sevgili ile birlikte olma, vuslat zamanındaki
söyleyişi, konuşmayı senin ruhun bile duymasın.
2. Sevgili ile birlikte olmanın verdiği tam bir sarhoşluk ile öyle
kendinden geç ki sevgili senin kucağında iken bedenin de ru-
hun da bunun farkında olmasın.
3. Son nefesinde sevgilinin hatırası ile öyle kendinden geç ki ölü-
mün kılıç darbesini zayıf ve güçsüz bedenin duymasın.
4. Aşk dolayısıyla öl ama öyle bütünüyle ruhunu da verme ki sev-
gilinin (senin mezarının toprağına basan) ayağının öpüşünü
mezardaki kemiklerin duymasın.
5. Ey Avnî! Renk ve kokuya, acı ve tatlıya karşı hissiz olup içki iç
ki senin ağzın, dilin bunu hissetmesin.

OSMAN ŞEMS
(ö. 1893)
Müseddes
1. Gözü dünyâ mı görür âşık-ı dîdâr olanın

Dilberi sen gibi bir mâh-ı dil-âzâr olanın
Gayre meyli olamaz aşkın ile yâr olanın
Yücedir rütbesi mihrinle hevâ-dâr olanın.
“Ayağı yer mi basar zülfüne berdâr olanın
Aşk u şevk ile verir cân ü seri döne döne”
2. Nâr-ı aşkınla yanan şem’a-i kâfur gibi
Sâf eder sînesin âyîne-i billûr gibi
Cûş eder mevc-i dili mevc-i yem-i nûr gibi
Görünür bâng-i “Enellâh” ile Mansûr gibi
Tutuşur meş’ale-i âhı şecer-i Tûr gibi
Savrulur göklere her bir şereri döne döne
...
3. Kıldı hasret beni sergeşte vü mestâne-revân
Nâr-ı firkat dilime açtı nice dâğ-ı nihân
Başdan başa olup zâr tenim dîde-i cân
Görmeğe zülfü içinde ruh-i cânânı iyân
Şems olup, hem-reviş-i mihr ü meh-i nûr-efşân
Seyr eder çarh ile şâm ü seheri döne döne

Müseddes, altı mısralı bendlerle yazılan bir nazım şeklidir. Bu

nazım şekliyle yazılan yukarıdaki şiirin ilk bendinin sonundaki iki
mısra Necatî’nin meşhur gazelinden alınmıştır. Bu şekilde bir şai-
rin, başka bir şaire ait bir mısra veya beyte kendi şiirinde yer ver-
mesine tazmin adı verilir.
1. Sevgilinin o güzel yüzünü görüp de âşık olanın, sevgilisi senin

gibi gönül inciten ay gibi güzel olanın gözü dünya mı görür?
Senin aşkını bir defa tanıyan artık başkasına meyletmez. Senin
aşkına tutulanın derecesi yücedir. “Zülfüne asılanın ayağı yer
mi basar? O kişi aşk ve şevk ile canını başını döne döne verir.”
2. Senin aşkınla is bırakmayan süzülmüş mum gibi yanan kimse,
içini billur (kristal) ayna gibi saf eder. Gönlünün dalgası nur
denizinin dalgası gibi kabarıp taşar da kendisi “Enelhak” nara-
sını atan Mansur gibi görünür. Meşaleyi andıran âhı Tur dağın-
daki tecelli ağacı gibi tutuşur da saçtığı kıvılcımlar döne döne
göklere savrulur.
Hallac-ı Mansur, söylemiş olduğu “Enelhak: Ben hakkım”, sözü
“Ben Allah’ım” manasına alındığı için asılmış olan ünlü bir mu-
tasavvıftır. Tur dağındaki tecelli ağacı Hz. Musa’ya uzaktan ateş
gibi görünen, Allah’ın tecelli nuruyla bu hissi uyandıran ağaçtır.
3. Hasret beni başı dönmüş ve sarhoş yürüyüşlü kıldı. Ayrılık ateşi
nice gizli yara açtı. Baştan başa bedenim delik delik oldu, can
gözünün sevgilinin yanağını saçlarının arasında görmesi için.
Şems, nur saçan ay ve güneşe ayak uydurup sabah akşam tekrar
tekrar dönerek gider.

HERSEKLİ ÂRİF HİKMET
(ö. 1903)
Gazel
1. Ümîd-i câh ile arz-ı recâ nedir bilmem

Hazîn isem de yine iştikâ nedir bilmem
2. Nümâyiş-i suver-i mümkinâtı sorma bana
Hudâyı bir bilirim mâsivâ nedir bilmem
3. Ne varsa cümle becâdır cihân-ı kudrette
Zevâidi göremem nâ-becâ nedir bilmem
…
4. Ne girye kâr eder oldu ne sûz u tâb-ı figân
Mizâcın ey şeh-i hûnî-edâ nedir bilmem
5. Halâsa çâre var mı cânı tîğ-ı gamzenden
Bu sûikasd-ı nigâhın bana nedir bilmem
6. Kemâl-i tab’ımı teslîm eder cihân Hikmet
Sühanda safsata-i iddiâ nedir bilmem

1. Makam mevki umuduyla kimseye dilek arzetmeyi bilmem.

Üzüntülü olsam da yine şikâyet nedir, bilmem.
2. Bu dünyadaki varlıkların görüntülerinin durumunu bana sor-
ma. Yaratan Allah’ı bir (yahut: sadece onu) tanırım, ondan baş-
kası nedir, bilmem.
3. Allah’ın kudretinin eseri olan bu dünyada ne varsa yerli yerin-
dedir. Hiçbir fazlalık göremem, yerinde olmayan bir şey bil-
mem.
4. Ne ağlama işe yarar oldu, ne de feryatlarımın ateşi ve harareti.
Ey kan dökücü bir huya sahip olan güzeller sultanı! Senin ka-
rakterin nedir, bilmem.
5. Canı senin kılıcı andıran yan bakışlarından kurtarmaya çare mi
var? Bana bu kötü niyetli bakışın nedendir, bilmem.
6. Hikmet, bir gün senin kişiliğinin ve sanatkârlığının üstünlüğü-
nü bütün dünya kabul eder. Senin sözlerinde boş, dayanaksız
iddia bulunmaz.

SÖZLÜK2
A âhir: Sonunda.
âb: Su ahker: Ateş koru.
âbâd: Mamur, şen, bayındır. ahsen: Daha iyi, en iyi.
abes: Gereksiz, boş, lüzumsuz, ya- âhû: Güzel gözlü ceylan.
rarsız. ahvâl: Durum, hâl.
âb-gûn: 1. Su rengi, 2. Mavi, a’kal: Çok akıllı, en akıllı.
3. Gök kubbe. akdem: Önde, daha önde olma.
âb-ı hayât: İçen insanlara ölüm- âkibet: Son.
süzlük verdiğine inanılan su.
âkil: Akıllı.
âb-ı rûy: 1. Yüz suyu, 2. (mec.)
a’lâ: 1. Yüksek, büyük, 2. (mec.)
Övünç kaynağı.
Büyüklenen kişi.
abîr: Güzel kokulu bazı otlar ve
alâka: Bağ.
misk karışımı ile elde edilen mad-
de. âlâm: Elemler.
âdem: İnsan. aldamak: Aldatmak.
âdil: Adaletli, gerçek, doğru. a’lem: Çok bilen, büyük alim.
adû: Düşman. âlem. 1. Dünya, 2. Kâinat, 3.
(mec.) Bütün insanlar.
âfâk: Ufuklar.
alem: Bayrak, sancak.
âfitâb: Güneş.
âlî: Yüce.
âgâh: 1. Bilgili, haberli, 2. Uyanık.
âlimân: Alimler.
ağnamak: Debelenmek, yerde yu-
varlanmak. âlî-şân: Şanı şerefi yüksek.
ağyâr: 1. Başkaları, yabancılar. alşah: Değersiz.
2. Sevgili ve âşığın dışında kalanlar. âlüfte: 1. Alışmışlar, 2. Âşıklar.
3. Allah’tan gayrı her şey. a’mâl: Ameller, işler.
âhâr: Başkası, diğeri. âmm: Sıradan insanlar.
ahibbâ: Dostlar. ammu: 1. Amca, 2. Dost, arkadaş.
2 Bu sözlükte kitaptaki şiirlerde geçen ve günümüz için anlaşılması zor olan kelimelere yer verilmiştir. Kelime-
lerin anlamları verilirken metindeki kullanımları göz önünde tutulmuştur
• 379
anber: Güzel koku. a’yân: Bir memleketin ileri gelen-
anberîn: Anberli, anber renkli. leri.
anber-sirişt: Anber huylu, anber ayân olmak: Ortaya çıkmak, gö-
kokulu. zükmek.
andelîb: Bülbül. âyât: Kur’ân-ı Kerim’in ayetleri
ankâ: Kanaatin sembolü, Kaf da- âyîne: 1. Ayna, 2. (mec.) Gönül.
ğında yaşayan efsanevi kuş. âyîne-veş: Ayna gibi.
âr: Utanma. ayruk: Başka, ayrı, gayrı.
ar’ar: 1. Dağ servisi, 2. (mec.) Sev- ayş: 1.Zevk alarak yaşama, 2. Eğ-
gilinin güzel boyu. lenme.
ârâm: Durma, istirahat etme, eğ- ayş u işret: Yiyip içip eğlenme.
lenme. ayş u tarab: Yiyip içip eğlenme.
arasat: 1. Mahşer yeri, 2. Hadise, âzâd: Serbest, hür.
olay.
âzâr: İncitme, üzme, kırılma.
ârız: Yanak.
âzariş: İncitme, eziyet etme.
ârif: 1. Bilgili, bilge kişi. 2. Manevi
azîz: 1. Saygın olan, 2. (Harnâ-
bilgiye sahip kişi.
me’de mecaz yoluyla) ekmek.
arza kılmak: Arz etmek, sunmak.
azm-i râh etmek: Yola koyulmak.
âsâr: Eserler.
Azrail: İnsanların canlarını almak-
asfiyâ: 1. Samimi, gönlü temiz ki- la görevli melek.
şiler, 2. Samimi dostlar.
âsûde: Rahat, huzurlu.
âsûde-his: Duyarsız, hissetmeyen. B
âsumân: Gökyüzü. bâb: 1. Bölüm, 2. Bir kitabın bü-
âsumânî: Gök renginde, mavi. yük bölümlerinden her biri.
âşiyân: Yuva. bâb-ı saâdet: 1. Saadet kapısı, 2.
İstanbul.
âşûb: 1. Kargaşa, 2. Kargaşa çıka-
ran, karıştıran. bâd: Rüzgâr.
atâ: Bağış, ihsan. bâdbân: Yelken.
âteş-bâr: Ateşler saçan. bâde: Şarap.
ayâ: Acaba. bâde-hâr: İçki içen.
ayağ-ayak: Kadeh. bâd-ı hevâ: 1. Boş, 2. Bedava.

bâd-ı sabâ: Gün doğusundan ge- belâ-keş: Belâ çeken, dertli.
len hafif ve hoş esinti. bencileyin: Benim gibi.
bâğbân: Bahçıvan. bend: 1. Bağ, bağlanma, 2. Bağ-
bahâ: Paha, kıymet. lanmış, bağlayan, 3. Birini emri
Bahr-i Kulzüm: Kızıldeniz. altına alma.
baht-ı siyâh: Kara baht, talihsizlik. bende: Köle.
bâl açmak: Kanat açmak. benefşe: Menekşe.
bâlâ: Yüksek. benek: Süs, işleme.
bâr-keşlik: Yük taşımak. berâ: İçin.
baş oynamak: Hayatını tehlikeye berdâr: Asılmış.
atmak, canını feda etmekten çekin- berg u bâr: Yaprak ve meyve.
memek. berîn: Yüksek, yüce.
bâşed ki: Ola ki… berk urmak: Şimşek gibi çakmak.
bâtıl: Yanlış, gerçek olmayan. berk: 1.Şimşek, 2. (mec.) Şimşek
bâtın: İç, hakikat, öz. gibi parlama.
bay: Zengin. ber-karar: Bir karar üzere, istikrar
bâz: Açık. üzere.
bâzîce: Oyun. bes: Kâfi, yeter.
bâzû: Pazu, kol kuvveti. beşâret: Müjde.
bed-hâlân: Kötü huylular. beyâbân: Çöl, sahra.
bed-meniş: Kötü huylu, kötü ka- bezl: Bol bol harcama, dağıtma.
rakterli. bezm: Meclis.
bedr: Dolunay. bezm-gâh: Eğlence yeri, toplanma
be-dûş: Omuzda. yeri.
be-her-şeb: Her gece. bî-bâde: İçki içmeden.
behişt: Cennet. bî-bahâne: Sebepsiz yere.
bekâ: Yok olmama, sürekli olma. bî-bâk: Aldırmayan, kormayan,
çekinmeyen.
be-kef: Elde.
bî-cihât: 1.Yönü bulunmayan, 2.
belâgat: 1. Değerli ve etkileyici söz
Maddi âlemden uzak kişi.
söyleyebilme, 2. Sözün açık ve düz-
gün olması ile yerinde söylenilme- bîdâd: Zulüm.
sini konu alan ilim. bîdâr: Uyanık.

bî-direng: Durmayan, çabuk. bîşe: Orman.
bîgâne: Yabancı. bî-tekellüf: Tekellüfsüz, rahatlıkla.
bîgâne-edâ: Yabancı tavırlı. bitmek: Meydana gelmek, çıkmak.
bigi: Gibi. bî-vefâ: Vefasız.
bî-hadd: Sınırsız. bî-zebân: Dilsiz.
bî-hayl ü haşem: Ordusu, teşrifatı burc: Kule, küçük kale.
olmayan, maiyetsiz. burlu: Bükülmüş, kıvrılmış.
bî-hûş: Aklı başında olmamak. bûs (bûse): Öpme, öpücük, öpüş.
bî-hûş: Şaşkın, aklı yerinde olma- bûy: Koku.
yan.
bühtân: İftira
bi-karâr: Kararsız, istikrarsız, ye-
bülend: Yüksek.
rinde duramayan.
bürrân: Keskin.
bî-kârâr: Kararsız, şaşkın.
bütân: 1. Putlar, 2. Put gibi güzel-
bî-kes: Kimsesiz, yalnız.
ler.
bî-lâne: Yuvasız
bütgede: 1. Putların bulunduğu
bilâ-nifâd: Tükenmeyen, eksilme- yer, 2. Kilise.
yen.
bîm: Korku.
bîmâr: Hasta.
C
bî-misâl: Benzeri bulunmayan.
câh: Makam, mevki.
bî-misl: Benzersiz.
câm: Kadeh.
bî-nam: Adı sanı olmayan.
cânân: Sevgili.
bî-pâyân: Sonsuz, sınırsız.
cân-bahş: Cana can katan, can ba-
bî-pervâ: Pervasızca, aldırmadan, ğışlayan.
çekinmeden.
cân-güdâz: Can yakan.
bî-rahm: Merhametsiz.
câvidân: Ebedi olmak.
bi-riyâ: Dürüst, özü sözü bir.
cefâ-cûy: Cefa eden.
bî-rûz: Nasipsiz.
cefâ-kâr: Eziyet veren, üzen.
bî-sâhil: Sahili olmayan, uçsuz bu-
caksız deniz. cefâ-perver: Cefaya, eziyete katla-
nan.
Bîsütûn: Ferhad ile Şirin hikâye-
sinde geçen dağın adı. cehd: Gayret, uğraş.
cehl: Cehalet.

celâlî: Devlete isyan eden. çarh: 1. Felek, 2. Dönmek.
cemâl: 1. Güzellik, 2. Yüz güzelli- çemen-pîrâ: Çimenlikleri süsle-
ği. yen.
cenâb: 1. Şeref, şan, büyüklük ifa- çenâr: Çınar.
de eden söz, 2. Avlu. çerâğ: Kandil.
cevr: Zulüm. çeşm: Göz.
cezbe: 1. İnsanın hayret ve sevince çeşme-i hayvân: İçene ölümsüzlük
kapılarak kendisine hâkim olama- verdiğine inanılan su, âb-ı hayât,
yışı, 2. Kendinde geçme. âb-ı hayvân.
cezr ü med: Gel git. çığırmak: Yüksek sesle söylemek.
cihân-ârâ: Cihanı süsleyen. çizginmek: Dönmek, dolaşmak.
cihân-tâb: Dünyayı aydınlatan. çün: İçin, sebebiyle, madem ki, ne
cinân: Cennetler. zaman ki.
cûy-bâr: Nehir.
cüdâ: Uzak, ayrı düşmek.
cühhâl: Cahiller. D
cümle: Bütün, her şey. dâd: 1. Yardım, 2. Adalet, 3. Fer-
cünûn: Delilik. yat, 4. Sızlanmak.
cüvân - cevân: Genç. dağ: Yara.
dâm: Tuzak.
dâmen: Etek.
Ç dâmen-i çarh: Ufuk.
çeşm: Göz. dâmgâh: Tuzak yeri.
çağnamak: Terennüm etmek, şarkı dâne: 1. Tane, tohum, 2. Yiyecek.
söylemek. dâr-ı dünyâ: Dünya yurdu.
çâk: 1.Yarık, yırtık, 2. yırtmaç, dâr-ı şifâ: Hastaların tedavi edil-
yaka. diği yer.
çak: Tam, sırf, sadece. dehen: Ağız.
çâk çâk: Parça parça. dehr: 1. Zaman, 2. Yaşam.
çalab: Tanrı. dem: (Arapça) Kan.
çâbük-süvâr: İyi at süren, iyi sü- dem: (Farsça) 1. Zaman, an,
vari. 2. Nefes.

demâdem: Sürekli. dırahşân: Aydınlatan, parlak.
demsâz: Arkadaş, dost. dıraht: Ağaç.
derbân: Kapıcı. dırâz: Uzun.
der-bend: 1. Dar geçit, 2. Küçük dîbâ: Süslü kumaş.
sınır kalesi. dîdâr: Sevgilinin güzel yüzü.
derd-keş: Dert çeken, dertli. dîde: Göz.
derd-mend: Dertli. dil: Gönül.
dergâh: Tekke. dil-âzâr: Gönül inciten.
der-i hammâr: Meyhanecinin ka- dil-bend: Gönül bağlayan.
pısı, meyhane.
dil-dâr: Gönül alıcı güzel.
der-pîş etmek: Göz önünde bu-
dil-dûz: Gönül delen.
lundurmak.
dil-efgâr-dil-figâr: Gönlü yaralı.
der-pîş: En önde, göz önünde bu-
lunma. dil-haste: 1. Gönlü hasta olan, 2.
(mec.) Âşık.
derûn: 1. İç, 2. Gönül.
dil-hırâş etmek: Gönlü yarala-
deryûz: Dilencilik.
mak.
dest: El.
dil-keş: Gönül çeken, cazibeli.
destân-serâ: Destan okuyan.
dil-küşâ: Gönül açan.
dest-bûs: El öpme.
dil-pesend: Gönlün beğendiği.
destmâl: Mendil.
dil-rübâ: Gönül çelen güzel.
destûr: İzin.
dil-sûz: Gönlü yakan.
deşt: Çöl.
dil-şâd: Gönlü hoş, sevinçli.
devlet: Saadet, mutluluk.
dimâğ: 1. Beyin, 2. Akıl, şuur.
devr: 1. Dönme, 2. Aktarma, 3.
din: Deyin, söyleyin.
Zaman, çağ, 4. Zamanın bölümle-
rinden her biri. dirîğ (dirîğâ): Eyvah, aman, yazık.
devrân: Devir, zaman, dönem. dirîğ etmek: Esirgemek.
devr-i kamer: Ay dönemi; evrenin dîvân-serây: Yüksek huzur.
geçirdiği dönemlerin sonuncusu, doğısardur: Doğacaktır.
âhir zaman. Kıyamet öncesi dö- dûd: Duman.
nem.
duhâ: Kuşluk vakti.
devvâr: Dönen.
dûn: Alçak, değersiz.
deyyâr: Kimse, kişi.

dûr: Uzak. elest: Yüce Allah’ın insanların ruh-
dûş: Omuz. larını yarattığında onlara “Ben si-
zin Rabbiniz değil miyim? (Elestü)
dûzâh: Cehennem.
” diye sorduğu, onların
dükkânçe: Küçük dükkan.
da “Evet” (Kâlû belâ) dedikleri za-
dür: İnci. man. İnsanların yaratılışının baş-
dürc: Hokka. langıcı.
dürûğ: Yalan. el-Hak: Doğrusu, gerçek.
düşmen-küş: Düşman öldüren el-hazer: Sakın!
kahraman. emvâl: Mal mülk.
dü-tâ: 1. İki kat, bükülmüş, encüm: Yıldızlar.
2. Kıvrılmış, 3. Kamburu çıkmış. ender (Farsça): İç.
düzdîde: Çalınmış. endîşe: Düşünce.
engûr: Üzüm.
enîn: İnleme.
E enîs: Yakınlık kurulan, dost.
“Enelhak”: Hallac-ı Mansur’un enver: Parlak, nurlu.
söylediği “Ben Hakkım” anlamın- erbâb: Bir işe ehil, bir işte becerikli
daki söz. kişiler.
“enkerü’l-esvât”: Seslerin en çir- erbâb-i recâ: Bir dilekte, istekte
kini. bulunanlar.
ebnâ: Oğullar. erkân: Esaslar, usuller.
ebr: Bulut. ervâh: Ruhlar.
erzânî: Lâyık, yaraşır, yakışan.
ebyât: Beyitler.
esb: At.
edânî: Alçak, değersiz insanlar.
eslemek: Dinlemek, kabul etmek,
efkende: 1. Düşkün, tutkun, 2.
baş eğmek.
(mec.) Âşık.
esrâr: Sırlar.
eflâk: Felekler.
eşcâr: Ağaçlar.
efser: Taç.
eşk: Göz yaşı.
efzûn: Dolu.
evc: Zirve.
egin: Sırt, arka. evsâf: Nitelikler, sıfatlar.
ehl: Maharetli, kabiliyetli. evtâr: Sazın telleri.
ekvân: Kâinat.

evzâ’: Durumlar, vaziyetler. fesâd: 1. Bozukluk, 2. Günah.
eyâ: Ey! feth-i kelâm: Söze başlama.
eyitmek: Söylemek. fettân: 1. Fitneler uyandıran, fitne
eyyâm: Günler. çıkaran, 2. Oynak, cazibeli kadın.
ez-cümle: Kısacası. feyz: Bolluk, verimlilik, taşkınlık.
ezel: Başlangıcı olmayan geçmiş fısk: 1. Doğru yoldan sapma, Al-
zaman. lah’a isyan etme, 2. Ahlaksızlık, 3.
ezhâr: Çiçekler. Sefahat.
figân: Feryad etme.
firkat: Ayrılık.
F
fitne: 1. Belâ, sıkıntı, 2. Ayartma,
fahr: Övünç. azdırma, 3. Karışıklık, bozguncu-
fâik: Üstün. luk.
fakr: Fakirlik. fülk: Gemi.
fânî: Yok olucu, ölümlü. füsûn: Büyü.
fânûs: İçinde mum yakılan fener. fütüvvet: Mertlik, cömertlik, fe-
fâriğ: 1. Vazgeçmiş, bırakmış, 2. dakârlık.
Rahat.
fasl: 1. Bölüm, 2. Bir kitabın kü- G
çük bölümlerinden her biri.
gâfil: 1. Gaflet içinde bulunan. 2.
fâzıl: Faziletli, erdemli. Dikkatsiz, 3. Düşüncesiz.
fazl: Erdem, fazilet. gâhîce: Zaman zaman.
ferâğ: Vazgeçme, uzak olma, bitir- gam-güsâr: 1. Gamı gideren dert
me. ortağı, 2. Dost
ferahnâk: Sevinçli, mutlu. gam-keş: Gam çeken, dertli.
ferahzâ: Ferahlandıran. gammâz: 1. Birine iftira ederek za-
ferâmûş: Unutma. rar veren, 2. Fitneci.
ferdâ: Yarın. garaz: 1. Maksat, amaç, 2. Kötü
ferhunde-dem: Mutlu, mesut an. niyet.
ferîd: Biricik. gark: Batma.
fermân: 1. Emir, buyruk, 2. Padi- gazâl: Ahu.
şah tarafından verilen yazılı emir. gazâlâne: Ahuyu andıran.
ferzend: Oğul, çocuk. gedâ: Dilenci, fakir, muhtaç.

genc: Hazine. güdâz: Eriten, yakan, mahveden.
gencine: Hazine. güft ü gûy: 1.Söyleşme, konuşma,
gerd: Toz, toprak. 2. Dedikodu.
gerdân: Dönen, dönücü, çeviren. güftar: Söz.
gerdiş: Dönme, dönüş. güher: İnci.
gerdûn-cenâb: Avlusu felek olan. güher-bâr: İnci saçan.
gerlü: Gerili, gerilmiş. gülbün: Gül biten yer, gül fidanı.
germ olmak: Isınmak, hararetlen- gül-gûn: Gül renkli, kırmızı.
mek, kızışmak. gül-izâr: 1. Gül yanaklı, 2.Yanağı
germ: Sıcaklık. gülü andıran güzel.
germ-ülfet: Aşırı samimiyet, ya- gülzâr: Gül bahçesi.
kınlık. günbed: Künbet, kubbe.
geşt etmek: Dolaşmak. güzâr (güzer): Geçmek, geçiş.
gevher: Kıymetli taş.
gezend: 1. Zarar, ziyan, 2. Felaket.
gırre: Mağrur. H
girdgâr: Allahu Teâlâ. hâk: Toprak.
girîbân: Yaka. hâr-geh: Çadır.
giriftâr: Tutulmuş, yakalanmış. hâver:Doğu.
girîzân: Kaçan, ürken. hayme: Çadır.
giryân: Ağlayan, gözyaşı döken. hezâr âh: Bin kere âh, eyvahlar
gîsû: Omuza kadar dökülen saç. olsun.
gonca-fem: Ağzı goncayı andıran hırmen: Harman.
(güzel). hilâf: İhtilaf, çekişme.
gök gök eylemek: Morartmak, hoş-bû: Güzel koku(lu).
yaralamak hüsrev: Hükümdar.
görgeç: Görünce. hâb: Uyku.
gubâr: Toz. habâb: Dalga üzerindeki kabarcık.
gûne: Çeşit. hâb-ı hayâl: Rüya.
gussa: Dert, gam. habîb: Güzel, sevgili.
gûş: Kulak. Habîballah: Allah’ın sevgilisi (Hz.
gûyâ: Sanki. Muhammed).

hâce: 1. Zengin, 2.Tüccar, 3.Hoca. hâr u has: Çerçöp, kıymetsiz şey.
hadd: Sınır. hârâ: Sert kaya, mermer.
hadde: İmbik. harâbât: Meyhane.
hadeng: Ok. harâmî: Haydut, yol kesen.
Hâdî: Doğru yola sevkeden Yüce hargâh: Büyük çadır.
Allah. hasen: Güzel.
hadîs: 1. Söz, 2. Peygamberimiz hâsıl: Elde olan, tahsil edilen.
Hz. Muhammed’in sözleri.
hasmâne: Düşmancasına.
hâhiş: İstek, arzu.
hâss: Sıradan olmayan seçkin ki-
hâk: Toprak şiler.
hâkister: Kül. hasûd: Kıskanç.
hâksâr: Toz toprak içinde kalmış, haşr: Kıyamet gününde insanların
perişan. hesap vermeleri için toplanmaları.
halâs: Kurtulma. Hâtem: Cömertliğiyle meşhur kişi,
halâyık: 1. Mahlukât, 2. İnsanlar. cömertliğin sembolü.
Hallâk: Yaratıcı Yüce Allah. hâtır-hâh: Canın istediği.
halvet: 1. Yalnız, tenha kalma, 2. hâtır-şiken: Birisinin hatırını kı-
Tenha yer. 3. Sevgili ile yalnız kal- ran, üzen.
ma. havf: Korkma.
ham: İki büklüm, kıvrılmış. havrâ: Hurî.
ham-be-ham: Büklüm büklüm. hayf: Yazık, ah!
hâme: Kalem, kamış. hayme: Büyük çadır.
hamîde: Bükülmüş. hayret-zede: Şaşırmış hâlde, hay-
hamrâ: Kırmızı. retler içinde.
hâmûş: Sessiz, suskun. Hayrü’l-beşer: İnsanoğlunun en
handân: 1.Gülen, 2. Mutlu, 3. Çi- hayırlısı, seçkini olan Hz. Muham-
çeğin açması. med.
hânumân: Ev bark, ocak. hazân: Sonbahar.
har: Eşek. hazer: Sakınmak.
hâr: 1. Diken, 2. Âşığın rakipleri, hazîn: Mahzun, kederli, üzüntülü.
sevgiliye ulaşma yolundaki engel- hazret: 1. Bir büyüğün huzuru, 2.
ler. Büyüklere verilen unvan.

hicr: Ayrılık. hil’at: Süslü, değerli elbise.
helâk: Yok olma, ortadan kalkma. himâyet: Korumak.
hemân: Sadece. himem: Himmetler.
hemândem: O an. himmet: 1. Gayret, emek, 2. Yar-
hem-dem: Dost. dım, 3. Yüksek irade.
hemîşe: Daima, her vakit. hisâr: Kuşatma.
hem-nefes: Dost, yakın. hôd: Kendi.
hem-râh: Yoldaş. hoş-reftâr: Yürüyüşü güzel olan.
hem-reviş: Aynı şekilde yürüyen, hoy: Ter.
ayak uyduran. hûb: Güzel.
hemvâr: Daima, her zaman. hûbân: Güzeller.
hengâm: Zaman. Hudâ: Allahu Teâlâ
hercâyî: Kararsız, sebatsız. hulk: Ahlak.
hergiz: Aslâ. hum-hâne: Meyhane.
hevâ: 1. Arzu, istek, 2. Hava. hûn: Kan.
hevâ-dâr: Âşık olan, gönlünü kap- hûnî: Kan dökücü.
tıran. hurd: Yiyecek.
hezâr: 1. Bin, 2. Bülbül. hurrem: Mutlu, mesut.
hırâm-âmûz: Salına salına yürü- hurşîd: Güneş.
meyi öğreten, gösteren (güzel).
hûş: Akıl.
hırâmân: Salına salına yürüme.
hutûr: Hatıra gelme.
hıred: Akıl
hümâ: Saadet, mutluluk getirdiği-
Hızr-veş: Ölümsüzlük suyu içtiği- ne inanılan devlet kuşu.
ne inanılan Hızır gibi.
hüsn: Güzellik.
hicâb: 1. Örtü, 2. Utanma.
hüsrev: 1. Padişah, hükümdar, sul-
hicr: Ayırılık. tan, 2. Güzellerine sultanı.
hidâyet: Doğru yol. hüsrev-i hûbân: Güzeller sultanı.
hikmet: 1. Kâinatta var olan şey-
lerin gerçekliğini, nasıl olduklarını
ve ne olacaklarını konu alan bilgi,
2. Hadiselerin görünen değil ger-
çek sebepleri.

I intizâm: Dizili olma, muntazam
ırlamak: Terennüm etmek, şarkı olma.
söylemek. intizâr: Bekleme.
ıssı: Sahibi. inzivâ: Yalnız kalma, bir köşeye
ıyân: Açık olarak, açıkça. çekilme.
İrem: Şeddad tarafından cennete
benzesin iddasıyla yapılan ünlü
bahçe.
İ irfân: 1. İlham ve sezgi ile elde edi-
ibrâm: Israr. len bilgi, 2. İlâhî hakikatlere ve eş-
ibret-nümâ: İbretli, ibretler gös- yanın hakikatine keşif ve ilham ile
teren. vakıf olma.
îd: Bayram. istiğnâ: 1. Gönlü tok olma, 2.
Nazlanma, 3. Kendini muhtaç
idbâr: Talihsizlik, bahtsızlık.
görmeme.
idrâk: Kavrama.
istikbâl: Karşılama.
igen: Çok, pek fazla
istinâd: Dayanma.
îhâm: 1. Yanıltma, 2. Hissettirme.
iştihâr: Şöhret, ün.
ihsân: İyilik, ata, bağış.
iştiyâk: Arzu, istek.
ihtisâr: Kısaca.
itâb: Azarlama.
ihtiyâr: 1. İrade, 2. Seçme.
itlâf: Boşa harcama, israf etme.
ikbâl: 1. Talih, baht açıklığı, mut-
ivaz: Karşılık.
luluk, saadet, 2. Yüksek makam.
izâr: Yanak.
ikrâr: 1. Kabul ettiğini açıkça ifade
etme, 2. Söz verme. izhâr: Açıklama, ortaya koyma.
ilenmek: Beddua etmek. izz: İzzet, yücelik, ululuk, şeref.
illâ: Ancak, şu kadar var ki.
illet: Sebep.
ilticâ: Sığınma. J
imrûz: Bugün. jâle: Çiy tanesi.
inâyet: Yardım, lütuf, ihsan. jeng: Pas, kir.
inkıyâd: Boyun eğme, itaat.
inkisâr: 1. Kırılma, 2. Darılma,
üzülme.

K katı: 1. Çok, çok fazla, 2. Ağır, acı,
kabâ: Üste giyilen, elbise, kaftan. 3. Şiddetli, sert.
kâbil: Mümkün. katre: Damla.
kadd: Boy. kavî: Güçlü, sağlam.
kadem: Ayak. kavl: Söz.
kafes-nişîn: Kafeste oturan. kavs: Yay.
kâlâ: Kumaş. kayd: Bağ.
kâm: Arzu, emel, istek, murad. kazâ: 1. Kaderin hükmü. 2. Vak-

tinde yapılamayan ibadeti daha
kamer: Ay. sonra yapma.
kâmet: Boy. kebûter: Güvercin.
kâmil: 1. Tam, noksansız, mükem- kehkeşân: Samanyolu.
mel, 2. Kemale ermiş, tecrübeli.
kelimât: 1. Kelimeler, 2. Söz.
kâmrân: Mesut, bahtiyar, mutlu.
kemter: Değersiz, önemsiz.
kamu: Bütün, herkes.
Ken’ân: Hz. Yakub’un memleketi.
kân: Maden.
kenâr etmek: Kucaklamak.
kanâdil: Kandiller.
kenz:Hazine.
kand: Şeker.
kerem-kâr: Kerim, cömert.
kanda: Nerede.
keşf: Açılmak, ortaya çıkmak.
kandil-i sipihr: Gökyüzü kandili,
güneş. keştî: Gemi.
kâr: İş. kevkeb: Yıldız.
karanu: Karanlık. kevn ü mekân: Kâinat.
kârbân: Kervan kevn: 1. Oluş, 2. Kâinat.
kârhâne: 1. İşlerin hadiselerin ol- key: Çok, pek çok.

duğu yer, 2. Dünya. keyf (keyfe): Nasıl, anlamında
karîb: Yakın. soru.
kasd: 1. Niyet, 2. Bir işe bilerek is- Keyhüsrev: Meşhur İran hüküm-
teyerek girişme, 3. Birine saldırma. darı.
kâse-i ser: Kafatası. kıble-gâh: Kıble yeri, kıble olarak

yönelinen yer.
kasr: Köşk.
kıllet: Azlık.
kâşki: Keşke.
kırâb: Kılıç kını.

kıssa: Hikâye. mak için ateş yakılan yer, hamam
kısu: Eziyet, ıstırap, sıkıntı. ocağı, 2. Değersiz, kötü yer.
kibâr: Büyükler. künc: Köşe
kibtî: Çingene. küşâde-hâtır: Gönlü rahat, mesut.
kîl u kâl: Dedi kodu. küşte: Ölü.
kilk: Kalem. kîne: Kin, nefret.
kişver: Memleket. kizb:Yalan.
kubh: Çirkinlik, yanlışlık. L
kûçe: 1. Sokak, 2. Çarşı pazar. la’l: 1. Kırmızı ve değerli taş, yakut,
2. Dudak.
kuçmak: Kucaklamak.
lâbüd: Elbette, muhakkak.
kudemâ: Önceki saygı değer kişiler.
lâf u güzâf. Boş laf, lakırdı.
kufl: Kilit.
lahd: Mezar.
kûh: Dağ.
lâle-fâm: Lâle renkli, kırmızı.
kuhl: Sürme.
lâle-reng: Lâle renkli, kırmızı.
kûhsâr: Dağ.
lâle-zâr: Lale bahçesi, gelincik tarlası.
kulkul: Sürahiden su dökülürken
çıkan ses. lâ-mekân: 1. Mekânda yer tutma-
yan, 2. Maddi olandan uzak olan.
kulzüm: Okyanus.
lâ-yezâl: Sonsuz, sonu olmayan,
kumru-sıfat: Kumru gibi.
ezelî.
kurb: Yakınlık.
leb-teşne: Dudağı kurumuş, susamış.
kûs: Kös, büyük davul, savaş davulu.
leşker: Asker.
kûşe: Köşe.
levendâne: Levent olanlara yaraşır
kût: Gıda, yiyecek. şekilde.
kutb: 1. Dönen bir çarkın aksi, 2. Levh-i mahfûz: Bütün olacak şey-
Manevi güçleri olduğuna inanılan lerin yazılı olduğu korunmuş levha,
ermiş kişi. satıh.
kûy: 1. Köy, mahalle, 2. Köşe, 3. leyl: Gece
Sevgilinin bulunduğu yer.
likâ: 1. Görme, kavuşma, 2. Güzel
kûze: Testi. yüz.
küdûret: 1. Bulanıklık, 2. Gam, lûlû: İnci.
keder.
lücce: Deniz.
külhan: 1. Hamamlarda suyu ısıt-

M matâf: Tavaf yeri, etrafında dönüp
ma’reke: 1. Savaş meydanı, 2. Sa- dolanılan yer.
vaş, harp. matbah: Mutfak.
ma’zûr: Mazereti olan. meânî: Manalar.
maârif: 1. İlimler, 2. Bilgi, kültür. mecrûh: Yaralı.
maâş: Geçim. medâr: Sebep, vesile.
mâfihâ: Onun içinde olan şeyler. medfen: Kabir.
mağbûn: Zarara uğramış, aldanmış. meftûn: 1. Fitneye tutulmuş,
mâh: Ay. 2. Gönül vermiş, tutkun, hayran.
mahabbet: Muhabbet, aşk. meh: Ay.
mahbûb: Sevgili. meh-cebîn: Alnı ay gibi parlak

olan, ay yüzlü güzel.
mahfî: Gizli.
mehcûr: Uzağa düşmüş olan.
mâhî: Balık.
mehd: Beşik.
mâh-likâ: Ay yüzlü güzel.
meh-pâre: Ay parçası güzel.
mâh-pâre: Ay parçası.
mekkâre: Hilekâr, düzenbaz.
mahrem: Sırdaş, yakın dost.
melce: Sığınak.
mâh-ruh: Yanağı ay gibi olan.
melûl: Üzüntülü, kederli.
mahzûn: Hüzünlü, kederli.
menâl: Sahip olunan, ele geçirilen
mâil: Meyl eden. şey; mal mülk.
makâl: Söz. menâr: Minare.
maksûd: Kastedilen, murad, iste- meni: Beni.
nilen şey.
menim: Benim
mal ü menâl: Mal mülk.
menzil: Varılacak, kalınacak, ko-
mâlik: Sahip. naklanılacak yer.
mamûr: Bayındır. menzil-geh: Konaklama yeri, kal-
mansıb: Makam mevki. ma yeri.
manzar: Pencere. merd: Erkek
mâr: Yılan. merdüm: Göz bebeği.
marîz: Hasta. merg: Ölüm.
mâsivâ: Yüce Allah’tan başka her şey. mergûb: Rağbet edilen, beğenilen,
istenilen.

mertebe: Derece. mihnet-zede: Mihnet çeken, dertli.
Merve: Kabe yakınında Sa’y deni- mihr: 1. Güneş, 2. Aşk, muhabbet.
len ibadetin yapıldığı iki noktadan min: Bin.
birisinin adı.
mînâ: Şarap şişesi.
Mesîh-âsâ: İsa gibi.
minnet: Şükür.
mesken: Oturulacak yer.
mîr: 1. Kumandan, baş, vali,
mesned: Mesnet, dayanak.
2. Zengin.
mesrûr: Mutlu, mesut.
mir’ât: Ayna.
mest: Sarhoş.
miskîn: Zavallı, aciz, beceriksiz.
mestâne: Sarhoşcasına, sarhoşa ya-
misl: gibi, benzeri
kışırcasına.
miyân: Orta, ara.
mestâne-revân: Sarhoş yürüyüşlü.
mu’cize-gûy: Mucize gibi sözler
mestûr: Gizli.
söyleyen.
meşâm: Burun.
mu’ciz-kelâm: Mucizeli söz.
meşhed: 1. Şehid olunan yer,
mu’tâd: Alışmış.
2. Mezar.
mu’teber: İtibarlı, saygın, değerli.
meşreb: Huy, tabiat.
muayyen: Belirlenmiş, belli.
metâ: Ne zaman, anlamında soru.
mugaylan: Diken.
mevc: Dalga.
mugtenem: Ganimet bilen, yarar-
mevt: Ölüm. lanan.
mey: Şarap. muhabbet: Sevgi, aşk.
meygede: Meyhane. muhâl: Olması mümkün olmayan.
mey-i erguvân: Erguvan renkli muhibbân: Sevenler, dostlar.
şarap.
mukarrer: Kesinleşmiş.
mezâk: 1. Zevk alma, tat alma,
mukassî: Kasvetli, içi daraltan, ka-
2. Tat duyulan yer, 3. Zevk, lezzet. rartan.
mezâlim: Zulümler, kötülükler. muktedâ: Kendine uyulan, örnek
Mısr: 1. Ülke, 2. Mısır ülkesi. alınan.
mi’cer: Örtü. mûnis: 1. Alışılmış, cana yakın,
miftâh: Anahtar. 2. Sevimli.
mihmân: Misafir. murg: Kuş.
mihnet-fezâ: Acı eziyet veren. murgân: Kuşlar.

murtezâ: Hoşnut kalınan, beğeni- mürüvvet-mend: Mürüvvetli.
len. müsmir: Mevyeli, mevye veren.
muştulamak: Müjdelemek. müstağrak: Batmış.
mutalsam: Tılsımlı. müstağnî: 1.Muhtaç olmayan,
mutrib: 1. Çalgı çalan, 2. Şarkı 2. Kendini muhtaç görmeyen.
söyleyen.
müstecmi’: Toplayan.
muttasıl: 1. Bitişik, 2.Sürekli.
müşkil: Problem, çözümü zor iş.
muvâfık: Uygun.
müşkil-pesend: Zor beğenir.
mu’zam: Büyük.
müştâk: Arzulayan, âşık olan.
mübtelâ: 1. Bir derde düşmüş kişi,
müşterâ: Satın alınan.
2. Tutkun, tutulmuş, düşkün.
müteşâir: Kendisini şair olarak
mücellâ: Cilâlanmış, tertemiz.
gösteren, şairlik taslayan.
müctebâ: Seçkin.
müttekâ: 1. Dayanılacak şey,
müdâhâne: Yağcılık.
2. Asâ.
müdâm: Sürekli.
müyesser: Nasip olmuş, kolaylaş-
müdârâ: İdare etme, birisinin su- tırılmış.
yundan gitme.
müfîd: İfade eden.
müjgân: Kirpik.
N
mükedder: 1. Kederli, üzüntülü,
2. Bulanık, bulandırılmış. na’t: 1. Bir şeyi, birisini medhe-
derek anlatma, 2. Hz. Peygamberi
mül: Şarap.
öven şiir.
mümtâz: Seçkin.
nâb: Halis, saf, berrak, katıksız.
mümted: 1. Uzamış, uzayan,
nâ-becâ: Yersiz.
2. Devam etme.
nâ-cins: 1. Aynı cinsten olmayan,
münakkaş: Nakışlı, süslü. 2. (mec.) Aynı seviyede olmayan.
münevver: Aydınlanmış. nâçâr: Çaresiz.
mürâyî: İki yüzlü. nâdân: Cahil, bilgisiz.
mürûr: 1. Geçip gitme, nâdire-perdâz: Nadir güzellikte
2. Zamanla. söz söyleyen.
mürüvvet: 1. İnsaniyet, nâgâh: Ansızın.
2. Cömertlik, iyilikseverlik. nahçîr: Av.

nâ-ma’lum: Bilinmeyen. nâzik-beden: Nazik bedenli, güzel
nâr: Ateş. endamlı.
nârencî: Turuncu renkli. nazîr: Benzer.
nâtüvân: Zayıf, güçsüz. negam: Nağmeler, şarkılar.
nâvek: Ok. nehâr: Gündüz.
nây: Ney. nemnâk: Nemli, yaş.
nev-behâr: İlk bahar. neng: Şöhret.
nihân: Gizli. nerdübân: Merdiven.
Nûşinrevân: Adaleti ile meşhur nergis: 1. Nergis çiçeği. 2. (mec.)
Sasani hükümdarı. Güzelin gözü.
nahîf: Zayıf. nesîm: Hafif rüzgâr.
nahl: Fidan. neşât: Neşe, mutluluk.
nahs: Uğursuzluk. neşât-efzâ: Neşelendiren, mutlu-
luk veren.
nahvet: Gurur.
neşküfte (nâ/ne-şüküfte): Açılma-
nâ-kâmî: İsteğine kavuşamama,
mış.
mutsuzluk.
nev-bahâr: İlkbahar.
nakd -nakdîne: 1. Para, 2. Kıy-
metli mal, 3. Değer, kıymet. nev-cüvân: Genç.
nakş: Süs. nev-resîde: Yeni yetişmekte olan,
genç.
nâkûs: Kilise çanı.
nezzâre: Bakma.
nâlân: İnleyen, inleyici.
nigâr: Güzel.
nâle: İnleme, feryat.
nigârâ: Ey güzel, ey sevgili!
nâliş: İnleyiş, inleme.
nigeh. Bakış.
nâm: Ün, şöhret.
nihâl: Fidan.
nâme: Mektup.
nihâlân: Fidanlar.
nâr: Ateş.
nihân: Gizli, görünmeyen.
nas: Manasında kesinlik bulunan
delil. nikâb: Yüzü örten örtü.
nâsih: Nasihat eden. nişân: Alâmet, belirti, iz.
nây: Ney. nişîmen: Oturacak yer.
nazar: Bakış, bakmak. niyâz: 1. Yalvarma yakarma,
nâzenîn: Nazlı, hoş, güzel. 2. Dua.

nizâr: Zayıf, cılız. pâmâl: Ayak altında kalmış.
nîze: Kargı, süngü. pâre pâre: Parça parça.
nu’mân: Gelincik çiceği. pây: Ayak.
nûr-efşân: Nurlandıran, aydınla- pâyân: Son, uç, kenar.
tan. pây-bend: Ayak bağı.
nusret: Başarı, galibiyet. pâye: Derece.
nûş: İçme. pâyidâr: Sağlam, dayanıklı, de-
nutk: Söz söyleyebilme. vamlı, sürekli.
nümâyân: Görünen, beliren. pejmürde-bâl: 1. Kanadı yıpran-
nümâyiş: Gösteri, görünüş. mış, (mec.) 2. Kolu kanadı kırık.
nüzhet-gâh: Gezinti yeri. pelâs: Çul, eski kilim.
pelâs-pâre: Eski püskü elbise.
peleng: Kaplan.
O penâh: Sığınak.
od (ot): 1. Ateş, 2. Cehennem. pend: Öğüt.
per: Kanat.
pergâr: Pergel.
Ö
perî-peyker: Peri yüzlü güzel.
özge: Başka.
perîşân: Dağınık.
pervâne: Ateşin, mumun etrafında
dönen kelebek.
P pervây: Çekinmek, korkmak.
pâ-bûs: Ayak öpme. pervâz: Uçma.
pâk eylemek: Temizlemek. pest: 1. Aşağı, alçak, 2. Küçük gö-
pâkîze: Temiz. rülen kişi, 3. Tevazu sahibi, alçak
pâ-yı hum: Küpün dibi. gönüllü.
pend: Nasihat. peyâm:Haber.
perî-rû: Peri yüzlü. peyk: Haber ve mektup getirip
götüren.
pîr-i mugân: 1. Meyhanede içki
sunanların lideri, 2. Mürşit. peykân: 1. Okun ucundaki demir,
2. (mec.) Kirpik.
pîrûze: Firuze.
peymâne: Kadeh.
pâkîze-ter: Tertemiz, daha temiz.

peymâne-şikest: Kadeh kıran. rahş: At.
pîç u tâb: 1. Sıkıntı, endişe, 2. Ka- raht: 1. At takımı, 2. Yol araç ge-
şın çatık hâli. reci, 3. Eşya.
pinhân: Gizli. raks etmek: Dans etmek.
pîr: Yaşlı bilge, usta. ravza: 1. Bahçe, 2. Cennet bahçesi,
puhte: Olgun, kemale ermiş. 3. Peygamberimizin kabri ile min-
beri arasındaki yer, Peygamberimi-
pür-cefâ: Çok cefa eden, eziyet zin kabri.
dolu.
rây (re’y): Görüş, fikir, düşünce.
pür-tâb: Pırıl pırıl.
râz: Sır.
ref ’: Kaldırmak.
refîk: Arkadaş, yoldaş.
R reftâr: Yürüyüş.
rakîb: Âşığın sevgilisine kavuşma-
rehâ: Bolluk, genişlik.
sını engelleyen.
reh-güzâr: Geçecek yol.
ra’d: Gök gürültüsü.
reh-nümûn: Yol gösteren, kılavuz.
rây: Görüş, hüküm.
rencîde: İncitmek, eziyet etmek.
râyet: Bayrak.
reng: Hile.
râz: Sır.
resm: Adet, merasim.
reva görmek: Uygun, münasip
reşk: Kıskançlık.
görmek, tasvip etmek.
revâ: Uygun, münasip, layık.
rîk: Kum.
revâc: 1. Kıymet, değer, 2. Sürüm.
rû-zerd: Sarı yüzlü, sararmış.
revnak: Güzellik.
ra’nâ: 1. Parlak, güzel, 2. İki renkli
gül. Rezzâk: Rızık veren Yüce Allah.
rağ: Dağ eteği, çayır. recâ: Umma, isteme.
râh: Yol. rif ’at: Yükseklik.
râhber: Rehber, kılavuz. rind: Dünyadan zevk almasını bi-
len kalender, insanları ve hadiseleri
rahîl: Göç. olumlu olarak değerlendiren, ken-
rahm etmek: Acımak. dini aşka vermiş insan tipi.
rahmet: 1. Acıma, merhamet, rindân: Rintler.
2. Mağfiret, esirgeme. rindî: Rintlik.
rahne: 1. Gedik, 2. Zarar ziyan. risâle: 1. Küçük kitap, 2. Mektup.

rişte: İp. sahbâ: İçki.
rîze: Toz. sahib-i şast: Attığını vuran usta
ruh: Yanak okçu.
ruhsâr: Yanak. sâhib-saâdet: Mesut, mutlu.
rûşen: Aydınlık, açık. sahn: Avlu, boşluk, alan.
rûy: Yüz. saht: Sert.
rûy-ı zemîn: Yeryüzü. sâib: Doğru, isabetli.
rûz: Gün. saîd: 1. Bahtiyar, mutlu, 2. Ebedî

saadete ulaşmış.
rûzgâr: 1. Zaman, 2. Devir, 3. Talih
sâk: Direk, temel.
rûz-ı haşr: Mahşer günü.
sâkî: İçki sunan.
rü’yet: Görme
salât: Namaz.
sâmân: 1. Düzen, huzur, 2. Servet,
zenginlik.
S sanem: 1. Put, 2. Son derece etki-
sa’d: Uğur. leyici güzel.
sa’y: Gayret etme, çalışma. sanemâ: Ey put gibi güzel!
sabâ: Gün doğusundan esen, hafif sanman: Sanmayın.
hoş rüzgâr. Sevgilinin bulunduğu sarrâf: Kuyumcu.
yerden estiği düşünülür.
savâb: Doğru.
saçgıl: Saç, dağıt. savm: Oruç.
sad: Yüz. sayd: Av, avlanma.
sadr: 1. Göğüs, 2. Her şeyin önü, sâye: Gölge.
başı, 3. Oturulacak en iyi yer,
sayf: Yaz.
4. Baş, başkan, 5. Sadrazam.
sayyâd: Avcı.
safâ: Mutluluk.
sebîl etmek: Karşılık düşünmeden
safder: Düşman saflarını yaran bol bol vermek.
kahraman.
sebû: Testi, şarap kabı.
safsata: 1. Görünüşte doğru izleni-
sebû-keş: İçki içen.
mi veren yanlış akıl yürütme,
sebük-pâ: Ayağı çabuk, hızlı giden.
2. Yanlış düşünce, saçma söz.
sebze: Yeşillik, çimenler.
sâgar: Kadeh.
sebze-behâr: İlkbahar.
sağış: Sayı.

secde-fermâ: Secde ile emrolunma. ser-mest: Sarhoş.
sehâ: Cömertlik. ser-nâme: Mektup başlığı.
sehâb: Bulut. server: Baş, başkan, ulu kişi, önder.
seher-gâh: Seher vakti. serv-i revân: 1. Yürüyen servi,
sehl: Kolay 2. Boyu serviyi andıran yürüyüşü
sekrân: 1. Kendinden geçmiş, hay- alımlı güzel.
ran, 2. Sarhoş. serv-kad: Boyu serviyi andıran
sell-i seyf: Kılıç çekme. güzel.
semender-tînetân: Semender tabi- sevâd: Karalık, siyahlık.
atli olanlar (Semender, ateşte yaşa- seyl: Sel.
dığına inanılan bir hayvan.) seyrân: Gezinme, dolaşma, yürü-
semûm: Zehirli. me, etrafı seyretme.
sencileyin: Senin gibi. sîm ü zer: Altın gümüş.
seng: Taş. sîm: 1. Gümüş, 2. Gümüş para, 3.
seng-dil: Taş gönüllü. (mec.) Göz yaşı.
ser: Baş. sîm-ber-sîmîn-ber: Göğsü gümüş
gibi olan, beyaz tenli (güzel).
ser-âgâz: Başlama.
sin: Mezar.
serâpâ: Baştan ayağa, bütünüyle.
sîne: Göğüs.
serâser: Baştan başa, bütünüyle.
sîne-figâr: Gönlü yaralı.
ser-be-ceyb: Başını kederden veya
düşünceden dolayı aşağı sarkıtmış sipâh: Asker.
olan. sipihr: Felek.
serbeste-veş: Başı bağlı gibi. sîrâb-sâz: Kandırma, doyurma.
serdâr: 1. Askerin başı, komutan. sirişk: Gözyaşı.
2. Başta olan. sirkat: Hırsızlık.
ser-efgen: Başı düşmüş. sitâre: 1.Yıldız, 2. Talih, kader,
ser-fürûde: Başı aşağıda olma. baht.
ser-geşte: Başı dönmüş, sarhoş. sitem: İncitme, eziyet etme.
ser-i kûy: Mahalle, sokak başı. sivâ: Başka, diğer.
serîr: Taht. siyâh-baht: Kara bahtlı.
serkeşlik: Dikbaşlılık. siyeh-kâr: 1. Kötü işler yapan, gü-
ser-levha: Başlık. nahkâr, 2. Talihsiz, bahtı kara.

sorman: Sormayınız. şâhid: Güzel, sevgili.
söylen: Söyleyin. şâhid: Güzel.
söyündürmek: Söndürmek. Şâm: 1. Akşam, 2. Şam şehri.
subh: Sabah. şâne: Tarak.
subh-dem: Sabah vakti. şeb: Gece.
sû-i kasd: Kötü niyet, kötü düşünce. şebâb: Gençlik.
sûk: Çarşı, pazar. şebbû: Şebboy
sûr: 1. Düğün, 2. Şenlik. şebistân: 1. Yatak odası, 2. Gece
sûz: 1. Yanma, tutuşma, 2. Sıcak- insanın yalnız ibadet ettiği yer.
lık, 3. Dert, ıstırap. şecâat: Cesaret.
sûzân: Yakıcı. şehâ: Ey padişâh, ey güzeller sul-
sûziş: Yanıp yakılma. tanı!
sûznâk: Yakıcı. şehbâz: İri doğan kuşu.
südde: Eşik. şehenşâh: Şahlar şahı.
süfehâ: Sefih, değersiz kişiler. şehlâ: 1. Ela göz, 2. Tatlı hafif şaşı.
sühan: Söz. Şehnâme-hânlık: Şehnâme okuma.
sükkân. Sakinler, bulunanlar. şehrî: 1. Şehirli, 2. İstanbullu,
sürûr-encâm: Mutlulukla biten, 3. Kibar insan.
mutluluk doğuran. şehvâr: 1. Hükümdara layık nite-
süveydâ: Kalbin içinde bulunduğu likte, 2. Büyük ve iyi cins inci.
düşünülen siyah nokta. şek: Şüphe.
şekîb: Sabır, tahammül.
şekvâ: Şikâyet.
Ş şem’: Mum.
şâdkâm: Arzularına kavuşmuş, şem’-veş: Mum gibi.
mutlu kişi. şems: Güneş.
şâdmân: Mutlu, bahtiyar. Şems: Mevlâna’nın dostu, sırdaşı
şafak-gûn: Şafak renkli, kırmızı Şems-i Tebrizî.
renkte. şemşîr: Kılıç.
şâhenşeh: Şahlar şahı. şerâr: Kıvılcım.
şâh-ı cihân: Dünya sultanı. şerer: Kıvılcımlar.
şâhî: Şaha yaraşır.

şerh eylemek: Açıklamak. şuâ’: Güneş veya bir ışık kaynağın-
şerha: Parça, kısım. dan geldiği düşünülen ışıklar.
şerm: Utanma. şûh: 1. Hareketlerinde serbest, ne-
şeli, şen şakrak kadın. 2. Açık saçık
şermende: Utanmış.
kadın.
şevk: 1. Şiddetli arzu, 2. Aşk,
şükrâne: Şükran alâmeti, yapılan
3. Işık. iyiliği takdir etme.
şeydâ: Çılgın, âşık. şükûfe-dâr: Çiçek açmış, çiçekli.
şeyh: 1. Yaşlı adam, ihtiyar, 2. Bir
tarikatın tekkenin reisi, müridleri
olan kişi, 3. İşini bilen, bilge. T
şeyhü’l-harem: Mekke ve Medi- tâ key: Ne zamana kadar, sorusu.
ne’deki mukaddes yerlerin bakımı tâb u tüvân: Güç kuvvet.
ve idaresiyle görevli kimse.
tâb: 1. Güç, kuvvet, 2. Işık, parlak-
şifâ-pezîr: Şifa bulma, iyileşme. lık, 3. Sıcak, hararet, 4. Ateş.
şikâr: Av. tab’: Tabiat, karakter.
şikem: Karın. tâbân: Parlak, ışık saçan.
şiken: Düğüm. tabîb: Doktor.
şikeste: Kırık, kırılmış. tâk: Kemer.
şîr: Arslan. tâkat: Güç, kuvvet.
şîr-ceng: Arslanlar gibi harp eden. taktîr: İmbikten geçirme, damıtma.
şîre: Şıra. tal’at: Yüz.
şîrîn: Tatlı, güzel. tâlib: İsteyen.
şîrîn-leb: 1. Tatlı dudaklı, 2. Du- tamu: Cehennem.
dakları Şirin’inin dudaklarını andı-
tan: 1. Hayret, şaşırma, 2. Şaşıla-
ran güzel.
cak şey.
şîrîn-zebân: 1. Tatlı dilli, 2. Hüs-
tapu: Huzur, makam.
rev ü Şirin hikâyesindeki Şirin gibi
tatlı dilli. târ: İp, tel.
şitâ: Kış. tarh: Bırakma, atma.
şîve: 1. Naz, 2. Tavır, eda. tarîk (tarikat): Yol.
şîven: Yas. târîk: Karanlık.
şöhre: Meşhur. târumâr: Darmadağınık, karışık,
perişan.

tasavvur: 1. Düşünme, 2. Zihinde ter: 1. Islak, yaş, nemli, 2. Taze.
canlandırma, 3. İstek. terk-i cân: Can vermek, ölmek.
taş: Dış. terkin urmak: Terk etmek, vaz
taşra: Dışarısı. geçmek.
tavâf: 1. Dönme, 2. Kâbe’nin etra- tesbîh-hân: Tesbih çeken, Sübha-
fını belli şartlar çerçevesinde dön- nallah sözünü tekrar eden.
me ibadeti. tesettür: 1. Gizlenme, 2. Örtünme.
tavf: Tavaf, dönme. teşbih: Benzetme.
tavk: Kumruların boyunlarını hal- teşne: 1. Susamış, 2. Şiddetle ar-
ka gibi çevreleyen renkli tüyler.
zulayan.
teayyün: Meydana çıkma, görünme.
teşne-dil: 1. Gönlü susamış,
tebâh: Harap, yok olma, yıkılma.
2. Candan isteyen.
tebdîl: Dönme, başka bir hâle
tezelzül: Sarsıntı, zelzele.
döndürme.
tıfl: Çocuk.
tecellî: 1. Görünme, belirme, 2.
(mec.) Hz. Musa’nın dilemesiyle tınâb: İp.
Yüce Allah’ın nurunun Tur dağına tîğ: Kılıç.
yansıması. timar: İyileştirme, tedavi etme.
tecrîd: 1. Soyutlama, sıyrılma, 2. tîr: Ok.
Soyma, 3. Tasavvuf yolundaki ki-
şinin maddi şeylerden uzaklaşması. tîre: Karanlık, kara, siyah.
tefrîk: Ayırma. tonanmak: Giyinmek, süslenmek.

tuğ: Bir direğin, mızrağın ucunda
tegâfül: Anlamazlıktan gelme.
bulunan at kuyruğundan yapılma
tehî: Boş. saçak.
tek: Gibi. tulû’: Doğma, doğuş.
telh: Acı. tulunmak: Gözden kaybolmak,
temennâ etmek: El ile selam ver- batmak.
me, saygı gösterme. turfe: 1. Görülmemiş, 2. Yeni,
temennâ: Arzu, istek. 3. Tuhaf, şaşılacak şey.
temettü: Kâr, fayda, kazanç. turre: Saç büklümü.
ten: Beden. tûtî: Papağan.
tengnâ: 1. Dar yer, geçit, boğaz, tünd-edâ: Sert huylu.
2. Mezar. türâb: Toprak.

türbe-dâr: Türbenin bakımı ile gö- vâkıa: Hadise, vak’a.
revli olan. varak: Ağaç veya kitap yaprağı.
varta: Tehlike.
vasl: Birleşme, birlikte olma.
U vaz gelmek: Vaz geçmek.
uçmak: Cennet. vaz’: Vaziyet, durum.
uşşâk: Âşıklar. vech: 1. Yüz, 2. Sebep
uyûb: Ayıplar. vefâdâr: Vefalı
ukbâ: Öte dünya, ahiret. vehm: 1. Korku, 2. Zan, kuruntu.
ukde: Düğüm. vekâret: Ağırbaşlılık, temkinlilik,
ulemâ: Âlimler. ciddiyet.
uzlet: Yalnızlık. velî - velîkîn: Fakat, ama.
veş: Gibi.
vîrân: Harap.
Ü vuslat: Birleşme, birlikte olma.
üftâde: 1. Düşkün, düşmüş, 2. Za- vücûd: Varlık.
vallı, acınası.
ülfet: 1. Alışma, kaynaşma,
2. Dostluk. Y
ümmîd-gâh: Ümit yeri, sığınak. yaban: 1. Yabancı, 2. Dış, 3. Issız
ümniyye: Umut,arzu. ova.
ürd: Gibi. yâd etmek: Anmak, hatırlamak.
üstühân: Kemik. yâd: Yabancı.
üstüvâr: Sağlam, kuvvetli. yâdigâr: Armağan, hediye.
üşmek: Üşüşmek, toplanmak. yağı: Düşman.
yağır: Hayvanların sırt ve arkala-
rındaki yara.
yâlübâl: Boy pos düzgünlüğü.
V
va’de: Vaad yana: Yan, taraf.
vâcib: Gerekli olan. yâr: Sevgili.

vahdet: Birlik. yek: Bir.
yekpâre: Tek parça.

yeksân. Bir düzeyde, aynı. zerre-veş: Zerre gibi.
yektâ: Tek, eşsiz, benzeri olmayan. zerrîn-per: Altın kanatlı.
yetîm: 1. Yetim, 2. Tek, eşsiz (inci). zevâid: Fazlalıklar, gerekli olmayan
yümn: Uğurluluk. şeyler.
zevâl: Yok olmak.
zevrak: Kayık.
Z zeyn: Zinet, süs.
zâbıt: Kural. zıll: Gölge.
zâhid: Maddi şeylerden el etek çe- zîb: Süs.
ken ve kendini ibadete veren. zîbâ: Süslü, alımlı.
zâhir: Dış, yüzey. zihî: Ne hoş, ne güzel.
zâhiren: Görünüşte. zikr etmek: Anmak, söylemek.
zahm: Yara. zillet: Zelil olma durumu, hakir ve
zâr: İnleyen, ağlayan. değersiz olma.
zebân: Dil. zîr ü bâm: Sazın telleri.
zeber-dest: El üstünde olmak, mu- zîr: Alt, aşağı.
teber olmak. zîrek: Zeki, uyanık, akıllı.
zebûn: Zayıf, çaresiz, acizlik. ziyâ: Işık.
zehr-âb: Zehirli su. zu’m: Düşünce, zan, kanaat, iddia.
zekât: Belli miktarda paraya ve zulmet: Karanlık.
mala sahip olan müslümanların zübde: Öz, cevher.
fakirlere bu malın belli bir oranını
zübde: Öz, özet, en seçkini.
verme zorunluğu.
zühd: Dünya zevklerine ve nimet-
zen: Kadın.
lerine sırt çevirme.
zer: Altın.
zühd: Zahitlik, dünya nimetlerin-
zer-keş: Altın işlemeli, süslü. den uzak durma.
zer-peyker: Altından, altınla işlen- zülf: Siyah saç.
miş.

KAYNAKÇA
Akün, Ömer Faruk; “Divan Edebiyatı”, DİA, c. 9 (İstanbul, 1994).

Ali Alparslan, Kadı Burhaneddin Divanından Seçmeler, Ankara, 1977.
Banarlı, Nihat Sami; Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul, 1987.
Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klasikleri, c. I-VII, İstanbul,
1985-88.
Cengiz, Halil Erdoğan; Divan Şiiri Antolojisi, Ankara, tsz.
Çavuşoğlu, Mehmed; Necatî Bey Divanı Seçmeler, İstanbul, tsz.
Enderunlu Vâsıf Divanı; (Haz.: Rahşan Gürel), İstanbul, tsz.
Gölpınarlı, Abdülbaki; Şeyh Galib Divanından Seçmeler, İstanbul, 1971.
İpekten, Haluk; Şeyh Galib Hayatı Sanatı Eserleri, Ankara, 1996.
..................................; Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri Aruz,, 6. baskı,
İstanbul, 2003.
İsen Mustafa vd. Eski Türk Edebiyatı El Kitabı, Ankara, 2002.
İz, Fahir; Eski Türk Edebiyatında Nazım I, İstanbul, 2003.
Kalpaklı Mehmet, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler, İstanbul, 1999.
Karahan, Abdülkadir; Nabi Hayatı Sanatı Şiirleri, İstanbul, 1953.
..................................; Nef ’î Divanından Seçmeler, İstanbul, 1986.
Köprülü, M. Fuad; Divan Edebiyatı Antolojisi, Ankara, 2006.
Kürkçüoğlu, Kemal Edip; Osman Şems Divanından Seçmeler, İstanbul,
1996.
Levend, Agâh Sırrı; Türk Edebiyatı Tarihi I, 2. baskı, Ankara, 1984.
Leylâ Hanım Divanı; (Haz.: Mehmet Arslan), İstanbul, 2003.
Mengi, Mine; Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara, 2000.
Onan, Necmettin Halil; İzahlı Divan Şiiri Antolojisi. İstanbul, 1989.
Özgül, M. Kayahan; Yenişehirli Avnî, Ankara, 1990.
..................................; Leskofçalı Galip, 1987.
Saraç, M. A. Yekta; Emri Divanı, İstanbul, 2002.
..................................; Klasik Edebiyat Bilgisi Belâgat, 12. baskı, İstanbul,
2013.
..................................; Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim Ölçü Kafiye, 8. baskı,
İstanbul, 2014
..................................; Osmanlı Şiiri, İstanbul, 2006.
Şentürk, Ahmet Atilla; Osmanlı Şiiri Antolojisi, İstanbul, 1999.
Timurtaş, Faruk K.; Şeyhî’nin Harnâmesi, İstanbul, 1981.
..................................; Klasik Osmanlı Türkçesi Metinleri II, İstanbul,
1974.
Türk Dili (Dergisi), Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri).
Üzgör, Tahir; Fehîm-i Kadîm Hayatı, Sanatı, Divan’ı ve Metnin Bugünkü
Türkçesi, Ankara, 1991.
• 407

Divan Şiirinden Seçmelet by Yekta

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Divan Şiirinden Seçmelet by Yekta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI YAYINLARI • 6269

BİLİM VE KÜLTÜR ESERLERİ DİZİSİ • 1607

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

Yayın Yönetmeni Ercan Şen

Kapak Tasarımı Ekrem Acar

Baskı Korza Yayıncılık Basım San. ve Tic. A.Ş.

Türkçe yayın hakları MEB, 2017

İdare Yeri MEB Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğü

Satış Yeri MEB Döner Sermaye İşletmesi Müdürlüğü

Divan şiirinden seçmeler / Hazırlayan: Yekta Saraç. – 2. bsk. –

Divan edebiyatı döneminde edebî değeri yüksek şiir (nazım) ve düz-

OSMANLI DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİNİN GENEL

I. Osmanlı Dönemi Türk Şiirinin Çerçevesi

Türklerin İslâmiyet’le 8. yy.dan itibaren temas kurduğu kabul

16 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

II. Osmanlı Toplumunda Şiir ve Şaire Verilen Önem

Klasik Türk edebiyatında şiirin ne ifade ettiğini anlamak o

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 17

18 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 19

III. Devrin Şiir Kitapları

Klasik Türk edebiyatında üç türlü şiir kitabı vardır: Divanlar,

20 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 21

IV. Şiirin Geleneksel Özellikleri

Divan şiiri belli bir kültür birikimi ile söylenilen ve geleneğe

22 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 23

24 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 25

26 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

V. Klasik Türk Edebiyatında Dil ve Üslûp

Türkler, İslâm’a girdiklerinde yeni bir din ile birlikte bu dinde

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 27

28 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

VI. Şiir Dilinde Kullanılan Âhenk Unsurları

Şiir metinlerini düzyazıdan ayıran özelliklerinden birisi olan

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 29

30 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

Divan şiiri, nazari ve estetik esaslarını İslâm kültüründen al-

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 31

Divan şiirinin kaynaklarını şu şekilde sıralayabiliriz:

32 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 33

34 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 35

(...) Eski şairlerin en büyük meziyetleri şiirin dilden çıktığını,

38 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

(...) Divan edebiyatımız, medeniyet âlemine büyük bir iftiharla

40 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

Tuhaf bir alın yazısı var şu bizim Divan şiirinin. Tanzimat’tan

42 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 43

44 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

(Türk Dili, nr. 290, Kasım 1975, s. 650-660.)

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 45

Zaman zaman divan şiiri ulularından birinin herhangi bir bey-

48 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

(Mehmet Kalpaklı, Osmanlı Divan Şiiri Üzerine Metinler,

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 49

Anadolu’nun 11. yy.ın ikinci yarısından itibaren kesin bir Türk

54 • DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER

DİVAN ŞİİRİNDEN SEÇMELER • 55

1. Nâzenîn bu ömrümüz bir göz yumup açmış gibi